Ngộ Không Phí Ngọc Hùng -...

Ng Khng Ph Ngc Hng

(Su Tp)

Ch Ngha

Lng Vn

Tp Hai

n Bn in T

do

T Sch T.Vn & Bn Hu

Thc hin 2017

Trnh By: T.Vn

1 | N g K h n g P h N g c H n g

Mc lc

Dn Nhp

Chng I 3

Ting Vit c - Ch l ngha Thin thoi Ch ngha lng vn xm ch

Chng II 255

Th - Cu i - Ca dao - Cu Thnh ng Ch ngha l m l m

Chng III 499

a d ch Nhng mnh vn ch ngha Tc gi vn hc s - Vn ho m thc Giai thoi lng vn xm ch

2 | C h N g h a L n g V n I I

2

Dn nhp Ch ngha lng vn i khi ch l mt ch, cm t, on vn c ng, din ngha, din gii mt ng th vn hoc mt th ti no . Nhng trch dn c gp nht qua sch v, trn mng li ca nhiu tc gi thnh danh hay khuyt danh, khng ngoi gc nhn tn tn th bt nh v th. y l cha k nhiu t ng, mc trong b su tp ang cn trong vng nghi vn, cn phi thm nh li nu c th c vi nhng bc thc gi vn kin sc tch. Nhng ph ch, dn chng hay giai thoi do ngi vit k li, vi ch quan, khch quan ch cch nhau mt si tc. V vy ngi su tm khng t ra sai hay ng, v theo thin qun, ci sai hin ti c th lci ng mt thi im no khc. Nhng mt sch n giy khi i t nm 2000 v ngng li vo nm 2025. Cng ngy tri thng bt, khi tra phi sch khi chiu ri cy, ngi gp nht chia nhng tit mc thnh 5 tp, mi tp ko di 5 nm v dy gn 500 trang. Vi khong 2500 trang Ch ngha lng vn m cu ng ch tha nng nht cht b t chc trang ca nhng tc gi khc. Mc d ct bt nhng d tha gp nht c my trm trang, nhng v ch cu cht ch, trn mt khc di mt on a vo Ch ngha lng vn nn khng trnh khi mt s tit mc tha thi v v tnh b lp li. Tc Gi (Ngi Gp Nht)


4

Quc vn Gio khoa th

Quc vn Gio khoa th l b sch ting Vit do cc

hc gi Trn Trng Kim Nguyn Vn Ngc,

ng nh Phc, v Thn bin son, c

chnh thc s dng cc trng Tiu hc Vit Nam

trong sut nhng thp nin thuc na u th k th

20.


Rt nhiu th h hc tr, thu y cn tc tri o

nay thnh bc ph lo, tc ng mu sng m

vn c th c thuc lng nhng bi hc khai tm

ca Quc vn Gio khoa th.

Quc vn Gio khoa th gm 3 quyn: Quc vn

Gio khoa th lp S ng, Quc vn Gio khoa th

lp D b v Lun l Gio khoa th lp ng u.

c m

Ting Vit a s l c m, nn din t mt i

khi phi dng n t ghp.

Nh bng+em = bng em:

Bng cam, bng qut sau nh Bng trng ri li,

anh tng l bng em.

V nhiu ting, mang tnh phn ngha, c ghp

vi nhau thnh m kp.

Nh khen ch, kh d, m ngy:

Em mong thy mt em cho Vng anh em nhng

kht khao m ngy

(Nguyn Hu Nht Ting Vit hay qu)


6

Quc vn Gio khoa th

Ngy nay, hu ht cc hc sinh hc c bi

th Qu Hng ca Giang Nam:

Thu cn th ngy hai bui n trng,

Yu qu hng qua tng trang sch nh.

Ai bo chn tru l kh,

Ti m mng nghe chim ht trn cao

Trong tc phm Hng Rng C Mau, mt quyn

co thm ca pha nam, nh vn Sn Nam cng

phi lng trc mt th Tnh Ngha Gio Khoa

Th ngt ngo trong sng nh giai iu ma xun:

Vn chng nghe nh n Nam Xun: Nc

mm rn, th m nc chy mi cng phi

mn. Si dy nh cy g ln, th m dy ca mi g

cng phi t. con kin nh ci t to, th m kin

tha lu cng y t. Ngi ta cng vy

Trch truyn ngn Tnh Ngha Gio Khoa Th trong

tp Hng rng C Mau ca Sn Nam

Ch ngha lng vn

Cnh: t cnh trong ting Vit thng ch nhng

vt c i, i xng nhau: cnh ca, cnh tay, cnh

ng (lng gia, c cnh ng trc cnh ng

sau..v..v..).


Chuyn i a

Theo nhiu s liu nghin cu v i a th ngi

dn vng Hoa Nam thuc ging dn Bch Vit l

dn tc u tin pht minh ra i a dng gp

thc n.

Trong quyn Lhistoire culturelle de la Chine, s gia

m Gia Kin xc nhn ngi Tu thi tin Tn

(trc Tn Th Hong) vn cn n bc tc dng tay

nh mt a tr a thc n vo ming. Ring dn

Trung Hoa min Hoa Bc n bc l mt thi quen

truyn thng. V min ny kh hu lnh lodn

y ch trng c la mch (orge) v la k

(millet) v n bnh m, tt nhin l n bc, v phi

dng tay cm bnh m a vo ming n. V

bnh m ca h khc vi bnh m Ty Phng.

Ch khi h bnh trng lnh th v phng Nam

vng t ca dn Bch Vit t m p, ni c nhiu

rng tre v trng c la nc, ngi Hn khm

ph ra dn ni ny dng mt dng c th s bng

tre, dng v cm v gp thc n a vo ming.

i a uc pht sinh qua hnh nh ci m con

chim ngm gi mt cch c hiu quht la hay

mt con c, trc khi a vo ming n. T , h

dng 2 ci que, hnh nh c xa nht ca i a.

H m kt lun, vi nhng khm ph mi gn y

nht, minh chng i a l sn phm ca nn

vn minh nng nghip ca vng ng . (m Gia

Kin, Lhistoire culturelle de la Chine p.769)

(L Quc)


8

Giai on phin m

V ngun gc, c l cu sau y l mt dng ch

xut hin u tin, trong tin trnh hnh thnh ch

Quc ng.

" Con gno muon bau tlom laom Hoalaom chian ".

Cu ny, theo gio s Christofora Borri, l cu m

cc gio s ng trong dng trc khi ng c mt

ti y, n c ngha l :

Con nh mun vo trong lng Hoa Lang chng?

Danh t Hoa Lang, khng r do u m c, nhng

l danh t do ngi Vit Nam thi by gi dng

ch cho ngi B o Nha, v sau c dng

gi chung cc nh truyn gio Ty Phng.

Nh vy cu trn l cu cc nh truyn gio Ty

phng mun hi mt ngi Vit rng : " Mun vo

o Thin cha chng ? " V l cu ni khng din

t c r nn Linh mc Buzomi sa li nh

sau : " Muon bau dau Christiam chiam? " (Mun

vo o Christiang chng?). y l cu trch trong

quyn sch ca Christoforo Borris xut bn nm

1631 ti La M, vit bng ch .

(Hunh i Tng - Ngun gc ch Quc ng)


Ting Nam

Vo n trong Nam, tuy khng ni ngng ph m

u t, song h li ni tri ph m u t. Cng nh

c tri nhng mu m, thay du lm thay i ging

ni, nh:

N, n Hai, tui qua y l c chin.

Hay:

Mng c i, thng ch thit d din.

Hoc gi nh:

Khi khng n lm nh tui quen bic n hi no.

V cui chuyn th:

Thit lng xc, thi hoc. Thi tui da nghe n Hai

( Quang Vinh - Ting Vit tuyt vi)

Chuyn i a

Mt ngi Ty Phng, . G. Charles, trong tc

phm: La table du dragon ht sc ca tng i a

v thc n ng. ng vit: Ngi ta t o

huyt chn mnh bng chic na, nhng ngt ta xy

dng sc kho ca mnh vi i a (On creuse sa

tombe avec la fourchette, mais on construit sa sant

avec les baguettes). Tc gi mt mt cao i a

v thc n ng, mt khc, ng nhn xt cung

cch n ung ca my ng con tri: Ba n c


10

xem l khong thi gian xum hp, vui v, nn ngi

Tu gy nhiu ting ng n o trn bn n. Xng

xu, rc ri b ba bi bn cnh chn cm hoc

vt y xung mt t.. v rt t khi khng thy h

khc nh xung nn nh. Chic bn sau ba n

ging nh mt bi chin trng ngn ngang xc

cht.. (G. Charles, La table du dragon).

(L Quc)

Ci to ting Vit

Ting Vit c u im ca n nhng cng lm cho

ngi ngoi quc mun nghin cu phi bi ri v

vic s dng uyn chuyn cc t ng m chng cn

vn phm v nm du Vit c o khng c trong

ngn ng no trn th gii. C th v l tc gi

Phng Nghi trong cun 100 Nm Pht Trin Ting

Vit dnh hn mt chng bn chuyn c nn

b mt trong hai du hi (?) ng (~) trong ting Vit

khng?

ng dn chng ba khuynh hng khc nhau v vn

ny l khuynh hng ch dng mt du trn ton

quc, khuynh hng dng mt du ring ti min

Nam v khuynh hng gi nguyn trng khng cn

thay i.

Hai du hi v ng c ngha khc nhau, dng trong

nhng trng hp khc nhau khng th ng ha


thnh mt c. Nu cu ni: Anh n b c y m

khng ngh ti tnh ngha nhng nm qua sao? m

vit ton mt du hi l Anh n b c y m khng

ngh ti tnh ngha nhng nm qua sao? th chc c

trm nm na cng kh c th quen tai. Nu bo

Tui tr ch trng ch vit mt du cho d th cng

nn theo nhng anh b i ni ngng khng phn

bit c hai ch L v N, m b mt ch L

i. Khi hc tr vit Nu na nu nng ci Bng

nm trong ci Ong nm ngoi hoc l No nnh n

nng Nng nn nng N ny nng nn nun nun

u c coi l ng chnh t. V nhn tin cng bt

chc ging c ca ngi min Nam tt c nhng

ch bt u bng V u vit thnh D cho tin vic

mc du trong Nam ng bo d c l D nhng

vn vit V trng phc (la ve).

Hc ch hay mun ni cho ng th cng phi chu

kh nn khng th ngi kh m n gin ha qu

mc n thnh thiu st, thiu ngha. Khng th

vin c n gin m a ngh bt chc ngi

M ch cn xng h bng hai ting I, You cho tin

b ht nhng t ng, b, c, bc, ch, thm, cu,

dthn thng, c o ca Vit ng.

(ng Trn Hun - Chuyn ci cch ting Vit)


12

Ngi Vit ngi Tu

Ngi Vit ng bao gi tng qu cho ngi Tu

ci ng h treo tng.

V ng h treo tng th ting Hn l tng

chung.

M tng chung l a m ma.

(Quch Xun Sn Ngi Hoa, ng m v u c

d oan)

Chi ch

Chi ch l dng phng thc din t sao cho hai

lng ng ngha khc hn nhau c biu t bi

cng mt hnh thc ngn ng, nhm to nn s th

v mang tnh cht ch ngha. Cng lm phong ph

thm ngn ng, vn chng Vit Nam .

To nhiu trng m: Ci kh l trong cu ca dao lm

sao lp i lp li cho trng m m nghe vn hay

: Di mit Bn Tre, C Mu vi ni ch " R "

thnh ra ch " G " :

" Con c g nhy g g trn ci g"

l :" Con c r nhy r r trn ci r "


Nt c bit trong ting Hu

Xin c thm mt cu ngn ngn gn nh rt th

ng ca Hu m, nu khng c . . . thng dch vin

gc Hu hoc Hu rt, e rng kh m thng cho

c:

"Tha c m, b tui v r rt my v n trt, b

tui ch con ct, ra m n bit ra rng, con ct li,

li nng lm, b tui mng ra th ! Ch m tui cng

con g, c m qua cht ch bui ."

(Tha cu m, b con vo rng rt my v an r

(hoc nia), b con thy con cp, vy m chng bit

sao; con cp chy trn, chy l lm; b con mng

qu. Gi m con ang cng con g, cu m qua cht

xu cho vui)

Kh hiu cha ?!

(Ngun atViet.com)

Hi nhp

Ngn ng ca ti l th ngn ng hn nm chc

nm v trc. Ti ni: "Ti i nh thng m mt"

nhng by gi "ngi trong nc" ni :"Ti i bnh

vin lm phu thut mt", nghe vn v hn khin ti

c mc cm mnh "qu mt cc" !

Mt chu b su tui v ni vi m :"M i, con c


14

o nh, con bit ch c mt ci cc m con nhn thy

c hai ci". Ngi ln tr con by gi ai ai cng

dng nhng t ng Hn Vit mt cch rt chun v

rt t nhin nh ting m , xa kia nhng t y

ch thy trn sch bo ca cc nh tr thc. "Hn

Lm Vin" xung ng !

(Nguyn Th Chn Qunh Cu chuyn hi nhp)

Ta, cha

Ngi Vit min Nam thng dng ch Ta ch

ngi cha. l danh t Tia ca dn Tht Mn, M

Lai t II. Cc o M Lai u ni l Ta, c ngha

l cha v, ch khng phi l Cha nh ngi Vit

min Nam dng sai.

Vit khc Hoa th no

Tr thy th ngi Trung Quc khi su v khi

nhiu dng chy. Ngi Vit p .

Ngi Hoa nh hm. Ngi Vit nh sn.

Trung Quc c nh, Vit Nam c trng.

K s Trung Quc nm cc th. Tr thc Vit -

phn ln nm lng qu.

Trung Quc tm l lm ln, lm l. Vit ta tm l

dn tc, ch tnh a dung ha na vi.

(Trn Quc Vng - Vn ha Vit Nam)


Du chm khng n gin

Rc ri l du chm lng... (...) c th kt thc mt

cu, nhng n c th nm gia cu trong trng hp

ch ngi vit mun gy bt ng hay din t s

ngt qung, s ko di v m thanh,..v..v..

Hy so snh my th d sau:

- Lng ta rn r ni yu thng... (th Hn Mc T)

- C bc l bc thng...n trm.

- Bc chn ra i, n khc mi...khc mi...

(Ngun: e-cadao.com)

Ch ngha thi xa

Chiu = li vua ban cho thn dn.

Biu = bi vn ca thn dn dng ln vua by t

iu g.

S = t iu trn dng ln vua.

u cua tai nheo

Hu nh mi ngi u hiu tai y l c

quan ca thnh gic trong khi thc ra n li c

ngha l ci mang ca con c. l mt t Vit

gc Hn bt ngun mt t m Hn Vit l t lai

thit (xem Khang Hy t in), c ngha l mang

c.


16

r tai y l mang c v tai nheo tt

nhin l mang ca c nheo.

(Phan Trng Hoa Thnh ng, tc ng kh hiu)

Ch ngha lng vn

V mt th loi, hnh thc; vn hc vit thi k u

ch yu l th vi hai loi: c th v cn th - tn

trng khun php mu mc ca th ca Tu; ngoi ra

theo Dng Qung Hm trong quyn Vn hc Vit

Nam th vn vit trong thi k u "c nhiu th,

nhng c th chia ra lm ba loi ln" gm:

Vn vn: tc loi vn c vn.

Bin vn: tc loi vn khng c vn m c i (nh

cu i).

Tn vn hay vn xui: loi vn khng c vn, khng

c i.

Cui th k 18 tr i, khi ch Nm hnh thnh th

vn hc vit c vi chuyn bin trong sng tc: vn

hc t chiu cung nh dn thm nhp vo vn

chng bnh dn v ci ti c nhn bt u c

cp n. "B Cha th Nm" H Xun Hng v

Truyn Kiu ca Nguyn Du c xem l nhng

thnh tu ni bt ca ch Nm trong vn hc Vit

Nam.

T khi c vic truyn b ch quc ng th din mo

vn hc c nhng thay i. Ngoi nh hng cc

http://vi.wikipedia.org/wiki/D%C6%B0%C6%A1ng_Qu%E1%BA%A3ng_H%C3%A0mhttp://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%A2u_%C4%91%E1%BB%91i_Vi%E1%BB%87t_Namhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_18http://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%93_Xu%C3%A2n_H%C6%B0%C6%A1nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Truy%E1%BB%87n_Ki%E1%BB%81uhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Duhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%AF_N%C3%B4mhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Namhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Namhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Namhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%AF_qu%E1%BB%91c_ng%E1%BB%AF


dng t tng truyn thng phng ng th s

thm nhp ca phng Ty mang n cho vn hc

vit con ng "hin i ha" t hnh thc, th loi

n t tng v ni dung sng tc th c th hiu

mt cch tng qut v cc th loi chnh nh sau:

T th k 10 n cui th k 19 gm: t s, tr tnh,

kch.

(ngun Wikipedia)

Ng

Nh , ngi ta thng lm 5 gian.

(Nu 3, th vy thm 2 ci chi, gi l ba gian hai

chi).

Tn ngng, c tc th quan ng dinh (5 ng h)

i vi t 5 i, ngi ta ly g m ri khc (hoc

vit) h tn, nm sinh, nm mt ln y lm bi v

th, gi l: Ng i mai thn ch

i ngi, n tui 50, bit c th no l mnh

Tri, cho nn mi c cu: Ng thp tri thin

mnh.

M rng thm cn c 5 canh (trong m 5 canh,

ngy 6 khc)

Thm nhng ci Ng trong ngy tt:

Ngoi mm ng qu, trc ba n, khai v cn c

ru ng x. Sau khi n xong, trng ming c mt

ng v. Chi tam cc, nu ln bi c 5 qun tt

en (hoc 5 qun tt ) gi l ng t.

http://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C6%B0%C6%A1ng_%C4%90%C3%B4nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C6%B0%C6%A1ng_T%C3%A2yhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_10http://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_19


18

(Phng Thnh Chng - Phim bn v con s 5)

Truyn ngn, truyn di

Nhiu nh ph bnh vn hc cho rng: Cho n

nay, cc nh vn Vit Nam s trng v truyn ngn

hn l truyn di. Cc tiu thuyt c th rt hay

khc u, nhng cng c n chng hai, ba g g

cng thy ht hi.

(Trn Quc Vng Vn ha Vit Nam)

Hon d

Hon d l phng thc tu t thc hin bng vic

chuyn ngha ca cc t, da vo s gn nhau ca

i tng, s vt. Tng t nh n d, hon d l

t mt ngha bng cho mt t vn c ngha en,

nh

n b d c my tay/i xa my mt i ny my

gan (th Nguyn Du), th cc t tay, mt, gan khng

mang ngha en ch i tng (ci tay, khun mt,

b gan) m dng tr con ngi trong ngha bng

ca n, nh vy b phn ca con ngi c dng

tr chnh con ngi).

(ngun Wikipedia)

http://vi.wikipedia.org/wiki/%E1%BA%A8n_d%E1%BB%A5http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Du


Ch v ngha

Trong qun i chc v h s quan c thng s,

trung s, h s.

Nhng ch ny t u m c? Theo Nguyn Cng

Tr, nc ta thi xa c nm tc Tc hu ng,

s c k lit l:

Thng i phu, h i phu, thng s, trung s, h

s.

Nt c bit trong ting Hu

Th ng Hu th nhiu lm v cng l lm, v v

tiu ca bi ny l lan man v nhng th ng ,

nn xin c nhn nha tm li cht t nhng g

mt v n li nhng g ang cn xi . V trang bo

c hn, khng th gii thch tng ch mt, nn xin

c ghp th ng thnh tng cu, tng nhm, c

u c ui hn:

" ci mt trm l m i rn c!"

(Th mt my hc hc m i hng trai)

Ch rn gn ng ngha vi cu con nga Thng

T, cu ny cng c khng km . Thng T l tn

gi ca ca ng Nam, bn trong ca ny c Vin

Thng K gm hai v Khinh k v v Phi k v

chuyn nui dy nga cho triu nh Hu.


20

V th gi nga Thng T c ngha bng by xa

xi rng con n nga lm, n lm, nhng thm

thu hn nhiu.

(Ph nh: Trong 12 con gip, con nga tng trng

cho nm Ng (nga), nm gia nm T (con rn) v

nm Mi (con d). V nga i vi d - Con d

lcon cu theo ngi Trung Hoa).

(Ngun atViet.com)

Ting Bc ting Nam

V th m t mn, ging chua, nhiu ngi Bc

c ph m tr thnh ch, d thnh gi, s

thnh x, quen pht m ra ting gi, khin ging tr

nn chua.

Ngi Nam nhiu ngi pht m b d di,

chng hn nh cu ht lng ti c cy a cao ngt

tng khng th h ht ln ti c cy a cao ngt

tng khn. Hoc gi nh m i thnh i nh

cu tnh em gi ma gip vi, thi em nh mt

mnh ngm ngi thnh ra tnh em gi ma gip

vu..i, thi em nh mt mnh ngm ngu..i .


Th nht th c, th nh g bc

Th c y thc ra l thch c, ni trong

mt g chi hay c lia thia, sau khi xem xt k

con vt ri, nhng ngi cm chc con ca mnh

chn s thng, bn thch mi ngi bt s tin c

ca mnh. (L Vn c v L Ngc Tr, Vit

Nam t in).

Li cng trong ngh c bc, cn c mt li ni

lin i vi th c l bt c m cng Vit Nam

t in ca L Vn c v L Ngc Tr ging l

nhn nh cuc. y chnh l t thy c trong

thnh ng bt c hai tay m Vng Hng Sn

ging rt ng nh sau: Ting lng ca gii

bc: bui sm ni trng g ting bt c nghe

xm; bt c hai tay: m m, bn no cng c

nh (li qua, li li) khi n th n c nhiu,

khi thua th thua t.

(Phan Trng Hoa Thnh ng, tc ng kh hiu)

Sao gi "nga Thng T"?

Hu, khi ni v mt ngi n b hung d, c li

n ting ni th l, c chi vng vng, ngi ta

thng v k nh Nga Thng T.

Thng l thuc v Vua. T l xe bn bnh do nga

ko. Gn ca ng Nam, mt trong tm ca ca

kinh thnh Hu, xa c khu vn nui nga ko


22

xe cho Vua. Nhng con nga ny thng l d dn

phi do i phi k v v khinh k v nui dy, hun

luyn cho nga tr nn thun. Ngi n b d dn

lc no cng lng ln nh nga chng th c gi l

"Nga Thng T" cng ng thi. Ca ng Nam

v gn khu Thng T nn cng c dn Hu gi

lun l ca Thng T khng ai cn n hai

ch ng Nam ghi trn vng lu na.

(T Kiu Ngn Chuyn Hu t ngi bit)

L

Trong Nh mai c cu: Mc mc a nhn l

im trang

Trong Kiu c cu: Du rng cng nt gan l

ngi

V l l khng cn phi ...

Con tem, con c

Bu in do ngi Php thit lp nm 1862.

Ngi Bc gi l con tem v ngi Php gi n l

timbre.

Ngi Nam gi con c v thy hnh con c trn

con tem.

Ngoi ra cn c gi l con nim v thy n

dng nim kn ci th.


Ngi Nam cn gi ngi ch huy cnh st ng

c. Ch c y pht m ch u ca ch Php

commissaire de police.

(Phm nh Ln)

Tn gi ngi

Trong Ph n tn vn s 5-1929 c bi th ta

Si Gn ca tc gi Hi Khch:

Si Gn nguyn th nht hi

Ty, Ch, Cht, Mi, Cao Mn

K chi l t ngi quen

Tiu khin cng mt i phen lu lo

V vy ngi Thng c l mi trc thp nin

30? By gi ngi trong nc ku l ngi dn

tc. Hiu ra l ngi Vit lngoi tc, khng

phi l ngi dn tc!.

(Phan Anh Cha Hoa)

Ch ngha lng vn

"Ch m": Li khen con nt mi xinh tt,

m khng dm ni ngay.

(T in Hunh Tnh Ca)


24

Ting Vit ting Tu

V m tin, ngi Vit t tn con xu khi b ng

gii bt i nh: thng Cu, ci Hm, thng Chut,

thng To.

Ngi Tu cng vy, h gi tn vi: thng Heo (Ta

Ka), thng Ct Heo (Ta Sng), thng Cu.

Nhng h khng bao gi t tn l Cu.

(Quch Xun Sn Ngi Hoa, ng m v u c

d oan)

Ting Vit c

Xa ting ch "ci by chim" m theo ting Vit c

l t krp chuyn bin theo thi gian thnh t

sp (chim) hay rp (chim) trong ting Vit

ngy nay.

Cy ng ng

C thi c cu: Ng ng nht dip lc, thin h

cng tri thu (mt l ng ng rng thin h bit

thu ti).

Hu trong cc lng Gia Long, Minh Mng cng

trng thnh hng. Thn thuc loi g cng, c v

lng xanh, l to mc thnh chm. Mi chm c 12


l, l c cha 3 hoc 5 ging l phong nhng hi trn

y ln hn l phong. Hoa n vo ma xun, cnh

hoa thon di nh hoa ngc lan mu trng ng nhy

vng.

(V K in - Tho mc trong c vn Vit Nam)

n d

n d l mt hnh thi c s dng thng xuyn

trong vn hc, mt bi vit. Thay v m t mt s

vt, s kin mt cch thng thng, li n d ly

hnh nh ca s vt, s kin c t vng, cm xc

dng lin tng n nhng t khc..

Khi nim n d bt ngun t ting Hi Lp l "s

chuyn", hoc c ngha l "suy ra" hoc "to ra".

(ngun Wikipedia)

Nhng sai lm trong lng vn I

Trc y c nhng nghi vn v tc gi tc

phm, v nhiu trch dn li t nhng ti liu sai lm

xy ra ch v khng c ti liu phi kim nn

d lp li nhng sai lm ca nhau.

Xin nu mt vi trng hp:

Nguyn Cng Tr mt nm 1858 hay 1859?

Nguyn Khuyn mt nm 1909 hay 1910?

http://vi.wikipedia.org/wiki/V%C4%83n_h%E1%BB%8Dchttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_v%E1%BA%ADt&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_v%E1%BA%ADt&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_v%E1%BA%ADt&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/Hi_L%E1%BA%A1p


26

Trn Trng Kim sinh nm 1882 hay 1883?

Nguyn Khuyn l c hc Thanh Ha?

Chu thn c sch ghi l t, c sch ghi l hiu?

Bi vn t ma mt s quan Php t trn l ca

Nguyn Khuyn hay mt nho s Thi Bnh?

(Ph ch: Trn Trng Kim t trn Lt. Trong

Vit Nam nin biu III Nhn vt ch, Chnh o V

Ng Chiu ghi l ti H Ni)

(Trn Bch San Vn Kho)

o vn

Vit Nam Vn hc ton th (Saigon-1957) ca

Hong Trng Min o trm phn trm Lc kho

v thn thoi Vitnam ca Nguyn ng Chi (H

Ni -1956).

Sch ny c chm nht v bin kho, gii vn

chng tng thng Vit Nam Cng Ha Ng nh

Dim.

(Th Phong Ba n cui cng vi Phn Quan)


Li ci li c

Nh ph bnh vn hc Nguyn Hng Quc phng

bt: Cho n nay, c nhiu ngi khng phn bit

c s khc nhau gia ng tnh luyn i vi li

ci, li c.

Th nh su tra, su tm th li ci ch n

ng, con trai c nhiu n tnh, thch lm m lm

dng, thch iu b nhcon gi. V li c th

ngc li, ch n b, con gi. Cn ng tnh luyn

i ch cho c hai gii cng phi qua luyn i tnh

dc.

T tng

T tng gm: Tu, sc, yn, .

Tu l ru. Sc biu tng cho n b, con gi.

Yn t yn s phi l thun tc i my v gi.

l c bc

( n ch khng phi tng. V tng y l

git, hi).

(Hong Hi Thy n b thi xa)

Ch ngha lng vn

"Cy ch " l mt loi c dng lm thuc cha

bnh hu sn.

(T in Hunh Tnh Ca)


28

Tc ng Tu

Thng sng phu th, h sng qun t

(Ln ging l v chng, xung ging l qun t)

(Nguyn Lp Sn D Pht Linh)

Ln

Nn lu l v ln, vn t vng ting Vit rt di

do. Khng nhng di do m cn chi li: ln c

nhiu loi khc nhau.

V d: ln. c ln li cn c heo. Ln th c ln

bt, ln c, ln cn, ln , ln s, ln li, ln

thu, Heo th c heo bng, heo c, heo ci, heo

di (cn gi l heo hch), heo o, heo go, heo gi,

heo lang, heo ni, heo nc, heo rng, heo sa, heo

v chm, heo voi..v..v..

Tuy nhin, l sng. Cn cht th khc. G, vt,

chim, c v.v lc sng th no th lc cht th y.

C l ch c vi b phn ca chng l c i tn:

mu hay huyt s bin thnh tit; ci u s c

gi bng mt t Nm khc: ci s hoc mt t Hn

Vit thanh nh hn: ci th. Th thi.

(Nguyn Hng Quc - Ting Vit: Cp v Ch)


Ting Vit c

Luc: luc

Khn: con kh

Cung: khng

Nm

Ch Nm l ch ca ngi nc Nam pha trn vi

mt s cc t Hn Vit (ch Tu pht m theo kiu

Vit Nam). Li vit ca ch Nm da hon ton vo

ch Hn v li phc tp gp my ln. Thng thng

mt t ch Nm l sn phm ca hoc mt s chp

ni t nht 2 t ca ting Hn, hoc mt s vay

mn nguyn con mt t ting Hn nhng c theo

kiu Nm.

Nm c ngha s 5, ting Hn l ng, ting Nm

kp t nam (ch phng

Nam) vi ng, mi vit c ra ting Nm

nm, nm = nam+ng.

Nm ch nm thng li dng: nam+nin. Nam

ngha phng nam cho m, nin ting Hn Vit l

nm.

B (lo b) vit bng ba (sng, phong ba) t

nm trn ch n

(Phan Trng Hoa T in ch Nm)


30

Cng t bt

Cng t bt l ai vy? Theo nhiu ngi k li, cc

chng cng t bt khng phi ai xa l m chnh l

cc cng chc ngnh dy thp (bu in) trong thi

Php thuc. Thu y, cc cng chc ny thng n

din qun o trng tinh, bnh bao, c chy nhong

nhong nh c lng cng trn cc ng ph thnh

ph. Nhng c sao li gi l cng t bt?

T "bt", vn l cch c chch ca m t "poste"

trong ting Php, c ngha l bu in (dy thp).

Ha ra cng t bt lm ngh bu in. Hin nay cc

hnh nh xa vng, khc l so vi chng ta,

khng cn hnh nh no gi nh ti h na.

Nhng sai lm trong lng vn II

Sau khi vo cng tc ti Si Gn, mt ln ti (Hoi

An) c mt bi vn ngh c nhng vn ngh s nh

T Hoi, Ch Lan Vin, Chu Thin... Lc u ti

hi sng st nhng sau v l ra, chng l tc gi bi

bo thy c tn Hong Minh Gim nn inh ninh

l Chu Thin. Th ra qua ti rt ra mt iu:

Chu Thin c c gi ca mnh, nhiu ngi qu

mn ng n ni nh c tn tht ca ng c ghi

ch s si trong mt cun sch ph bnh vn hc v

mi khi c n tn nh hot ng chnh tr x hi


Hong Minh Gim, c xut hin lin tc trong

bo ch my chc nm qua, vn yn tr l Chu

Thin.

Xa nay ch c ci ha trng bt hiu..., nhng n

ci ha trng tn th tht l qu him c. iu

nhc nh chng ta nn quan tm gii thiu tiu s

cc nh vn chnh xc v k cng hn na trnh

tnh trng ln ln ngi ny vi ngi kia, mc d

nhng ngi y ang cn sng s s.

(Ph ch: Bn di bt danh Chu Thin, V Ngc

Phan ghi tn tht nh vn l Hong Minh Gim

trong hai ngoc n. Ban u ti c tng ng l

Hong Minh Gim hiu trng trng trung hc

Thng Long c ghi trong danh sch gio vin nh

trng ng bo Ngy nay. Ti hi cha ti, cha ti

bo ng Hong Minh Gim dy trng Thng Long

l ng Hong Minh Gim khc, ngi lng ng

Ngc huyn T Lim, tnh H ng, con c Ph

bng Hong Tng B.

Cn ng Chu Thin l ngi Ph Kh, huyn

Yn, Nam nh, ng tn Gim ly hiu Chu Thin,

do ch "Gim chi chu thin" ngha l "xem xt khp

c vng tri").

(trch Chu Thin, gng sng nh nho chn chnh

Hoi n)


32

Ch ngha thp nin 20

Vin ph Hp ph Sng Tiu tng c 8 cnh p

trong c Vin ph v Hp ph.

Xa c mt ngi nm mng: Thy tnh nhn

Vin ph, ri sau thc c gp Hp ph. Cho

nn c cu Mng qun Vin ph h phng qun

Hp ph.

(Tn Tht Lng Xun mng)

Chc v

Nhng chc v nh vua, tng thng, th tng,

v..v.. bnh thng khng vit hoa. Nhng nu t

trc mt tn nhn vt c th th phi vit hoa ch

u, ngoi tr nhng trng hp ngoi l.

V d "Vua Quang Trung" ch khng phi " vua

Quang Trung".

(ngun Wikipedia)


Gi

Gi Do ch Gi lam, theo ting Phn l cha

Pht (ca Gi). Kiu c cu: C ngi n vit ln

chi ca Gi.

Gi:Cn c ngha l ci gng. Gi giang l ci

gng eo c. Trong Kiu c cu: Gi giang mt

gi, mt trai Mt dy x loi buc hai thn mnh.

T hiu, bit hiu

Xa, khi sinh ra n 19 tui, con trai c gi bng

tn tc tc l tn hy. T 20 tui tr i bt u i

m (mo), sau khi lm l i m gi l l gia quan

mi c tn t (t hiu). Do tui 20 gi l tui

nhc quan (nhc l tui 20, quan l m).

Vi nhng ngi trong gii vn th c thm hiu

(bit hiu). Hiu trc h, t t sau h. Th d:

Thanh Hin Nguyn T Nh (Nguyn Du) th

Thanh Hin l hiu (bit hiu). T Nh l t (t

hiu). Cn Du l tn hy, tn tc.

(Ph ch: Tu c cu Quan, hn, tang, t v hi l

bn ci l quan trng trong gia nh. Ring vi quan

l l i m cho con trai nh trn..v..v..v t l cng

l thn linh)

(Trn Bch San Vn Kho)


34

Ung dung t ti?

Nhiu ngi vit Ung dung t ti, nhng thc ra

l thung dung t ti.

Trong Nh mai c cu: Thung dung xung hu

snh ng.

Thng sng

Hi xa, khi va bit ch vng (Hn t) c ngha l

ci li, ti lin hoan h thy cng vic tm nguyn

ch ngha xem ra thoi mi qu. Ci vng do ci

li m ra: ch ri. Mt vng khc g mt li?

Ging ra bt chim bt th, gi l li; cn treo n

ln nm u a th gi l vng. Cng n thi.

Tha thng xng ln, ti phng ngay ra qu qun

ca chic vng. Li gc t phng Bc na y.

Tip xc vi vn minh Trung Quc c nhiu ci li;

t nht l ci li cho thu b nm b sa m, v khi

ln ln thnh thong c nm tong teng v nh

ngoi. Ti hi lng v s hc hi ca mnh. n khi

gp bi th Tc s ca Cao B Qut lin nhn ra

s l lng ca mnh. Cao B Qut m u:

Nhn khan cao iu c phn lung

T thng sng bt ng trung

Ho ra ci vng n khng h l ci li; n l

thng sng, l ci ging dy! Nh vy r rng

l Tu vng khng c tn, khng c mt. Ngi


Tu khi cn ni n n, phi tm cch phin dch

ting nc ta. Th l ci vng mt qu qun

phng Bc.

(V Phin Ci vng)

Ch Tu gc Vit

T ch Hn l con chut

T cng l ch Hn (con chut) nhng t l ting

Vit c.

Ch t vit bng b khu, gn ging vi ch t.

Bt hiu

Dng Ngim Mu b giam gi tri giam Phan

ng Lu vi Hong Anh Tun, Nguyn Hu Hiu

v Nh Ca. Chng hiu v l do no, cng nh vi

L Xuyn tc gi Ch T Cu. Mu l mt trong hai

t nhn b qun hun b qun lu nht. Mi gn na

nm sau, mi c gi ln. Cuc thm vn tht tc

ci:

- Anh tn g?

- Dng Nghim Mu. Tn tht Ph ch Nghim.

- Sao li nhng hai tn?

- Mt tn cha m t. Mt tn v ngh nghip.

Qun hun lc u, Mu khng c h s ti phm.

nh hi:

- Anh b bt ti g?

- Ngh vn ngh s.


36

Tn qun hun mt my rng r:

- C th ch. Vy ti ghi vo h s ti trng anh,

anh nh k nh: Ti anh l ti vn ngh s chai

tn.

(Mai Tho Con ng Dng Nghim Mu)

Tn tc phm

C nhiu cu th hay tn tc phm c cc tc gi

vay mn ln nhau: ng vo tnh s l cu th

ca V Hong Chng ly t tn thi tp ca inh

Hng.

Tr ta sng ni l tn tc phm ca Phm Vn Liu

vay mn t cu th ca V Hong Chng. Nhiu

nht l tn bi th Khi ti cht hy em ti ra bin

ca Du T L, v..v..

iu ngh hay diu ngh?

Hin nhin, iu ngh l do c chch t diu ngh

m ra. Diu ngh l t Hn-Vit, trong diu

(cng l thnh t ca cc t tuyt diu, huyn diu,

diu k...) ngha l hay, gii, kho v ngh ngha l

ngh. Diu ngh l gii ngh.

Cn iu ngh l mt ghp ni gia mt thnh t

thun Vit (iu) vi mt thnh t Hn (ngh), ta


nh rt gii vy. Vy m khn thay, thin h hu

nh ch mt mc ni v vit iu ngh thay v diu

ngh! Mt ln na, gi i t in ting Vit: khng

h c diu ngh m ch c iu ngh!

Khi m mt b sch nh i t in ting Vit do

B Gio dc v o to v Trung Tm Ngn ng v

Vn ho xut bn, cng mc nhng sai st s ng

n th! Thit tng, c ni ngi ta ang tn st

ting Vit cng khng ngoa.

Mc dc

Mc l mt trong ng hnh l cy. Mc dc l tm

gi.

Tng truyn thy a l dy rng: Mch nc

phng mc chy v pha m m nh no th nh y

s con gi a dm.

Ch ngha b b

Nhiu tc gi vit trn sch bo cu:

Vn chng ch ngha b b

Thn l n m cng m mn i

Tm chng trch c th cu trn xut x t mt nh

vn Tu: N nhn i vi nam nhn trc sau ch

l ci thin c chi m.


38

T y ci thin c chi m ca Tu xut hin

khp ni khp chn trn vn n ca Ta.

(V Ti Lc Ngi n b trong tng mnh hc)

Dnh ng?

Dnh ng ch khng phi l nh ng. Dnh ng

ngha l c mt my sng sa, c v thng minh

(thng ni v tr em).

V d: Nguyn Du sinh ra trong mt gia nh c

truyn thng vn hc. T nh ng ni ting thng

minh dnh ng.

(ngun Wikipedia)

Bt

c Pht T cho rng o ca ngi l o "Tnh

thc".

"Tnh thc" ni theo ting Magadhi l Budn (tc l

Bt).

Bin m trong ting Vit

Vo th k XVII, do vic cha Nguyn Phc

Nguyn (1613 - 1635) g cng n Ngc Vn cho

vua Chn Lp Ch Chetta II nm 1620 v g cng

n Ngc Khoa cho vua Chim Thnh P Rom nm


1631 m lnh th Vit Nam thi by gi m rng

n vng B Ra, t v ngi Vit Nam t

ng Trong vo y bun bn, lm ngh th

cng k hng my ngn ngi, nh c n Bn C,

C Lao Ph, M Tho, H Tin v.v... Di dn mang

theo ngn ng ca h, phi hp vi t ng, cch

pht m ca ngi a phng v tri qua mt thi

gian di gi li, bin i hoc b i hnh thnh

mt h thng ngn ng min Nam.

S bin m ny c nhiu l do, l c th do thi

quen king c tn cc bc vua cha, quan li (nh

king tn L Vn Duyt), nhiu ngi ni thnh

dt, ri ra dt) hay mt l do no khc m

thay i i v thng thy nhiu nht trong khu

ng. Ngi ta c th ni thi gian thnh th

gi; bnh an l bnh yn; ang lc ra

ng lc; s mnh thnh s mng.. v.v...

Dn dn ting Vit bt dn s bin m trong

ting Vit min Nam. Ngi min Nam bt dn

cch ni hun thuc, ha hun, ngun n

..v..v...

(ngun Nguyn Vit Sn)

Ch Vit gc Tu

Ch: thc (Hn Vit)

Bc: b (Hn Vit)

Cu: cu (Hn Vit)


40

c gi

Theo Hn-Vit t in ca o Duy Anh th c l

c sch. c gi l ngi c sch.

Ti th tm ch "ngi c" trong cun T in

An Nam Lusitan - Latin ca Alexandre de Rhodes

xut bn ti Rome nm 1651: Khng c. Tm ch

"c gi": Cng khng c. C trong cun Vit Nam

Quc m T v xut bn ti Si Gn nm 1895 ca

Hunh Tnh Paulus Ca cng khng c hai ch y.

D nhin, ti bit, cha th v s vng mt ny m

chng ta c th i n kt lun l trc th k 20

hai ch "c gi" hay "ngi c" khng tng hin

hu. C th chng c, nht l ch "c gi". C

th. Nhng nu c: Chng nm ngoi l tai ca

Alexandre de Rhodes v cng nm ngoi s ghi

chp nht nh l rt cn thn v nghim tc ca

Hunh Tnh Paulus Ca.

(Nguyn Hng Quc Vit cho ai?)

H cu (I)

H cu l phng thc xy dng hnh tng in

hnh qua vic sng to ra nhng gi tr mi, nh s

kin, cnh vt, nhn vt trong mt tc phm theo s

tng tng ca tc gi. y l mt yu t khng

th thiu ca sng tc vn hc ngh thut bt ngun

http://vi.wikipedia.org/wiki/V%C4%83n_h%E1%BB%8Dchttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ngh%E1%BB%87_thu%E1%BA%ADt


t cuc sng nhng khng sao chp nguyn n. T

nhng cht liu thc t, nh vn nho nn, sng to

ra nhng hnh tng ngh thut sinh ng, r nt

Ln u tin khi nim h cu c cc nh t

tng c Hy Lp trit lun trong nhng bnh ging

v th vn, theo h th vn trc ht nh l s bt

chc, nhng ngi sng tc vn c quyn c h

cu.

Vn hc th k 20 chng kin s quay tr li ca h

cu m mt trong nhng th php ngh thut bc l

r nhng tc phm vn dng c l ngh thut

mc cao, hoc gy n tng mnh. Theo nh

vn c th ni v ci vn c thc v ngc li, cng

c th ni v ci khng th c.

(ngun Wikipedia)

Ting Vit d nhngthng khng d

Con ln t Bc xung Nam b ha kip thnh con

heo cng c in tch ng hong:

"Paulus Hunh Tnh Ca l mt hc gi ngi min

Nam, trong i Nam Quc m T V, ng gii

ngha ln l heo, l ging lc sc bo hn ht. ng

nh con ln t khoe: Ni trong hng lc sc vi

nhau - Ai snh ng mnh heo bo tt?.

c Vit s, ngi min Nam phn ln l nhng di

http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=H%C3%ACnh_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_ngh%E1%BB%87_thu%E1%BA%ADt&action=edit&redlink=1


42

dn t min Trung trn xung, ting ni ca h

nng, khi phi bm trnh vi quan ln, h li pht

m thnh quan ln. Quan cho l v php nn sai

lnh ly ho pht, ai bm quan ln l phi n 10

ho..

Nhiu ngi b pht ho nh vy, nn khi thy con

ln h hnh dung ngay ra nhng cy ho vt vo

mng h, h bn ma mai gi con ln l con ho.

Ri khi lm ln con ln vi cy gy qui c y,

h bt i du huyn, cn li lcon heo.

Con ln t min Bc xung min Nam thnh con

heo l nh th.

(Trau gii ting Vit - atViet.com)

Ch Vit gc Tu

T mo, c ra mo ri ha ramo

Ch ngha ting Vit

Sn Nam vi cun Tui gi, m ra c, thy: "ru

ria "bm tum", "lt bt" ti ch", mt ch "m

u"..., nhng ch y u khng tm thy trong b

Vit Nam t in ca hi Khai Tr Tin c.

Nhng vit nhiu ting l th nh vn Sn Nam

khng theo kp nh vn Nguyn Ngc T. Trong

mt cun Tp vn chng hn, bao nhiu ting mi:


cn nhn, c nh, lng sng khng bit ni

chuyn g, nhng b qun o mi m tht tho cht

mt tng ln rau b ci sm cho con, ma bt

u xp xoi, u ch v nh con c lc gp nc

mn, mt tri lng bng ln t pha chn tri, mnh

cm nm cm nu l n (tc l vt con) v.v... i,

phong ph khng bit bao nhiu m k.

Ti ngc nhin, ly lm ngh ngi: Sn Nam v

Nguyn Ngc T cui min t mi trong Nam.

t mi th t ai, cy c, chim mung lm th

mi, tp tc phi c ch mi m, li n ting ni a

phng ny thm ci mi, phi thi...

(Nguyn Hng Quc i tm V Phin)

Ch v ngha

Hon cnh Cng nh nhng ch n tng, hai ch

hon cnh l danh t nhng hay c dng nh

tnh t.

Chng hn, N hon cnh lm anh ! Ngi nghe

hiu l ngi ni gp hon cnh kh khn, hoc

trong hon cnh ngt ngho sao ! Nn trnh li

vit ny, tr khi c a rn.

(Ng Nhn Dng Phim kho)


44

Ch Vit gc Tu

T ng, c ra ng ri ha ranga.

Ch ngha trong th

Nhng pht hin tm c nht V Phin l nhng

pht hin trong lnh vc vn hc nhp ngt: trong

khi cu th tht ngn, v d trong th song tht lc

bt, ngc li, ngt theo nhp l/chn (hoc 3/4 hoc

3/2/2). D thy nht l vi cu th dch ra ting Vit

ca Phan Huy Vnh Bn Tm Dng / canh khuya

a khch. V Phin i xa hn, cho cu tht ngn

truyn thng y khng phi ch xut hin trong th

song tht lc bt m cn c trong th ni li ca cc

tung ht b. Hn na, V Phin cn cho chnh cu

tht ngn truyn thng y l tin thn ca cu th

tm ch thnh hnh trong phong tro Th Mi thi

1930-45.

Theo Dng Qung Hm, th ca tr (hay ht ni) l

bin th ca lc bt v song tht. V Phin cho th

th tm ch trong phong tro Th Mi thc cht l

s m rng ca cu th tht ngn. C hai u c

khun nhp chnh ging nhau: l/chn, thng l 3/4

trong cu tht ngn qua Chinh ph ngm vi Trng

Trng thnh / lung lay bng nguyt, v 3/3/2 Su

chn / xin Ngi / thi / hy hi; Nhn ti i / d

a ngc / thin ng, ca th Huy Cn. Vi cch

nhn nh vy, lch s cu th tm ch trong phong


tro Th Mi bng di ra, gn vi truyn thng hn,

v iu ny cng gp phn gii thch ti sao n li

hon chnh nhanh v c chp nhn nhanh n nh

vy.

(Nguyn Hng Quc i tm V Phin)

ng sng

ng sng cc mng hay ng sng d mng

ng ngha l nm cng ging nhng mng tng

khc nhau.

ng tch ng sng l cng ging chiu ch

ngha gn b ca v chng.

Trong Lc vn tin c cu: Cng cha ng tch

ng sng.

Ch l ngha

Cn nhiu na, rt nhiu na, c thy 27 ngn 400

ting Vit nh vy, ta cng ni cng xi chung,

dng chung, ca khng bit bao nhiu l ngn ng

anh em chung quanh ta, n ni khng c mt ting

Vit no m li khng c chung gc gc vi mt vi

ngn ng khc min ng nam ny.

Cc ting ni ng nam nh Khmer, Lo, Thi,

Chm, Malay, Indonesia, Nng, Hmong Bahnar,

Rhade, v.v.. bao bc ting Vit m chng ta khng

ng n thi.


46

Nhng ting Vit c mt im rt l, d th d m

kh cng tht l kh, v ta tng l ta vit uc

ting Vit l ta hiu c ting Vit.

Tht ra ta khng hiu ting m ca chng ta n ra

lm sao c :

- Ta ni au n m ta khng hiu n l g,

(n l ting Mon c nghia l au ci au ca lng

mnh)

- Ta ni rn rp m khng hiu rp l g, (rp l

bn vic, gc ting Lo Thi)

-Ta ni sn sc, chm sc m ta chng

hiu sn l g v sc: l g. (Sn l theo

di, sc l sc kho gc Sanskrit / Pali).

C c thy chng 10 ngn ting Vit gc gc nh

th !

(Nguyn Hy Vng Ci tinh thn c bit ca ting

Vit)

Khinh t (II)

Khinh t hay uyn ng l thut ng ngn ng hc v

vn hc ch li ni gim, l bin php tu t ngc

li vi ngoa d v, phng din no , kh gn

vi nh ng.

thng bo s mt mt ln nh ci cht, ngi ta

s dng cc t nh "mt", "quy tin", "t trn".

http://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_h%E1%BB%8Dchttp://vi.wikipedia.org/wiki/V%C4%83n_h%E1%BB%8Dchttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tu_t%E1%BB%AB&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ngoa_d%E1%BB%A5&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Nh%C3%A3_ng%E1%BB%AF&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BA%BFt


Trong vn hc, ci cht cn c th c miu t

hnh tng ha nh:

"Na chng xun thot gy cnh thin hng"

(Nguyn Du).

"Bc Dng thi thi ri / nc my man mc

ngm ngi lng ta" (Nguyn Khuyn).

(ngun Wikipedia)

Ni ton th!

Ni ton th th thnh phn ca li ging thnh phn

ca mt c th. Chng t lin lc, khng cn ch

ni.

Ta ch ni Ti tn Tng, m khng cn ni Ti

tn l Tng.

(Thu T - Gocnhin.net)

Lng ng (III)

Lng ng hay chi ch l khai thc nhng tng

ng v ng m, ng ngha, vn t, vn cnh nhm

to ra nhng lin tng bt ng trong tr chi ngn

ng.

Lng ng c th c to ra do khai thc cc kiu

ni li (hay ni tri). Chng hn nh: "Nhc mi th

xung cu mi (mi cu) trong mt giai thoi v

Nguyn Khuyn)

http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=H%C3%ACnh_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_h%C3%B3a&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Duhttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ng%E1%BB%AF_%C3%A2m&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ng%E1%BB%AF_ngh%C4%A9a&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=V%C4%83n_t%E1%BB%B1&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=V%C4%83n_c%E1%BA%A3nh&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tr%C3%B2_ch%C6%A1i_ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tr%C3%B2_ch%C6%A1i_ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tr%C3%B2_ch%C6%A1i_ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/N%C3%B3i_l%C3%A1ihttp://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Khuy%E1%BA%BFn


48

Hoc c th c to ra do khai thc cc t ng m

d ngha:

"Li th c li nhng rng chng cn (rng-li) -

Ca dao. Cng c th c to ra do s dng t ng

ngha, nh "Tht ch n c tht cy th khng"

Ca dao.

Ngoi ra, lng ng cng c th c to ra do tch

cc ch t mt ch theo c im vn t, v d:

"Ngi c li cn eo thi nguyt - Bung xun ch

lnh mi hng", th "c" v "nguyt" kt hp

vi nhau l ch "H", h ca H Xun Hng.

(ngun Wikipedia)

Ch ngha lng vn

Mt s nh nghin cu cho rng nguyn vn cu ni

ca Nguyn Bnh Khim vi s gi ca Nguyn

Hong (c chp li trong bi Ph k ca V

Khm Ln) phi l Honh Sn nht i, kh d

dung thn (Mt di Honh Sn c th dung thn

c) ch khng phi l Honh Sn nht i, vn

i dung thn (Mt di Honh Sn c th dung

thn mun i) nh phn ln ti liu dn.

Nguyn nhn ca s sai khc ny c l gii do

cc s gia nh Nguyn sau ny sa i hai ch

kh d thnh vn i, vi hy vng s gi c

c nghip ca triu i ti mun i.

http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ca_dao&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%93_Xu%C3%A2n_H%C6%B0%C6%A1nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Ho%C3%A0nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Ho%C3%A0nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Ho%C3%A0nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/V%C5%A9_Kh%C3%A2m_L%C3%A2nhttp://vi.wikipedia.org/wiki/V%C5%A9_Kh%C3%A2m_L%C3%A2nhttp://vi.wikipedia.org/wiki/V%C5%A9_Kh%C3%A2m_L%C3%A2n


Ch ngha bin kho: i h

Vua L Thi Tng v c m l Phm Th Ngc Trn

nn vua ra lnh ai h Trn phi i ra h Trnh. C

mt s h Trn khng i ra h Trnh m l h Bi.

V ch Bi do ch phi v y ghp li l khng

o. M khng o l trn.

Ri vua L ban quc tnh cho cng thn t Nguyn

Tri thnh L Tri, sau xung chiu bi b, L

Tri tr li viNguyn Tri.

n i Trn, Trn Th bt h L i ra h

Nguyn. L thuc b mc, ghp vi ch y hay

qun o thnh b nhn.

V ng qun Trn Th gc h Bi. V Bi tc

trn m ra.

Thi nh Mc v tht th v tu tn nn i ra h

Hong (l vua), h Phan, h Nguyn vi tn m l

ng (Mc ng Dung). V Nguyn Hu Chnh l

chi ca h Mc.

H Cao do v n Cao B Qut phi i ra h Kiu.

(Trn Gia Phng Dunglac.net)


50

Ni li trong cu i

Bt hiu Th L (trong T Lc Vn on) chnh l

ch ni li ca tn tht ca ng: Nguyn Th L.

Ngy trc c v i:

Ngy Tt, Th L i hai th l: l ta v l ty

(Ha a Ni li)

Ch ngha lng vn

Nhng ch dng ch k hu ngi h ty hon

cnh x hi m thay i. Ch con nhi, nng hu

tng i lu i nht c dng trong cc nh

quan. Sang n thi Php thuc c ch con sen, ch

v, anh phu xe, ri anh ti x.. Nhng ch ch

vic gi chi bi nh : i nh th (maison de terre),

nh cha, me ty, lm .. Trong Nam gin d gi

chung l gi im. Thm mt ch c cng mt tiu

khng ai dng na.

Mt s ch ca nh o cng khng c dng na

l : Thy c, c, c, thy k ging, ng b. Mt s

ch bn Pht gio nh ng Bt, ng s, ng vi, b

vi, ch tiu cng t ai dng. C nhiu ngi mun

phc hot li ch Bt, ng S ...


T ng, sinh ng

T ng l ch khng cn dng na, l chcht!

Sinh ng l g? Tra trong T in Hn Vit ti thy

khng c ch sinh ng. Vy sinh ng lt ng

hay sao?

(Hong Long Hi Khng sinh th t)

Sinh k t quy

ni sng gi thc v. Ngi ta cho rng cuc sng

ny l ni gi tm tm thn, n lc nm xung tr

thn xc v cho ct bi mi tht l cuc i vnh

cu ca con ngi c yn ngh, khng phin ly.

Th b H Xun Hng c cu Sinh k chng i,

t tc quy.

Ch Vit l k

T m trt ca ch Hn c ngha l chp mt.

Ta c thm chp mt, chp ming, chc li, hay

hn chn cht,

b chn cht y tng thanh, tng hnh ca mi

v li.

Ch ngha l m l m

nhu l cu ng Gii

nn ngi qun t chng mi cng... dz


52

Con nhn, con c

Trong Chinh phu ngm, ng Trn Cn khi t cnh

ngi chinh ph theo di bng ngi chinh phu c

cu: Nam lai tnh p bn phong trn Lc nht

bnh sa nhn nht qun.

B on Th im dch thot l: Nh thn my

xm chng chnh Mt n c u trc ghnh

chiu hm.

Ti sao nhn li bin thnh c.

V rng chim nhn bay c th t nn gi l nhn

t. Ma thu i, ma xun li nn cn gi l hu

iu.

Ta cn gi l con mng.

Mng, h c, nn b on Th im dng c

l th.

(Thiu Chu)

Vn Bc, vn Nam

V s tip nhn vn ho Trung Hoa, t Bc vo

Nam, vn c s khc bit, thi no cng vy nhng

tc gia vn hc ln, nhng s kin vn hc ln

thng xut hin ngoi Bc: Nguyn Tri, Nguyn

Du, H Xun Hng, Nguyn Cng Tr, Cao B

Qut, Nguyn Khuyn, T Xng, Tn , Th mi


lng mn, T lc vn on, Nguyn Tun, V Trng

Phng, Nam Cao.

Cho nn ch ngha thc dn xm nhp vo min

Nam rt sm, ngay t cui th k XX. Trng Vnh

K, Nguyn Trng Qun l nhng tr thc Ty

hc v vit vn quc ng theo bt php phng

Ty hin i. Nh vy l ci ti c nhn c iu

kin thc tnh rt sm. Vy m ting ni vn chng

ca n phi i n nhng nm 30 ca th k XX

mi thc s ra i vi vn th min Bc. Nam b,

theo Xun Diu, ci ti c nhn ch c th ct ln

thnh ca ci lng trn c s nhc ti t min Lc

tnh.

Nh vn ch thc ca Nam b cao nht ch n

Nguyn nh Chiu, H Biu Chnh, Phi Vn, Sn

Nam. Vn Nam b hay nht khng t tng mi

l m th ngn ng a phng bc trc, chc

kho, gc cnh, y sc sng. Nhng cc tc gi

thng lm dng th ngn ng y khin vn ca h

tr nn thiu trong sng, kh t ti trnh chun

mc c in.

(Hi k Nguyn ng Mnh)

Ch v ngha

T ti : ngi ti gii.

C nhn : bt ngi.

Tin s : dng ngi ln vua.


54

Gi lng

Xa, l ln lo c gi l ra lo hay xut lo.

Ca dao c cu Xut lo v s, m ni che tai, gc b

s i hay nm na l sng lu ln lo lng nn

gi l gi lng.

Triu nh trng tc, hng ng trng x , nn

nhiu lng cn gi gi lng l quan lo hay x

tc: X l rng (tc gy rng).

Khi lng c vic, ty theo tui tc, gi lng c

ngi ngang hng vi cc quan vin chc sc v quy

nh l 60 tui c ngi vi t ti. 70 tui ngang

vi c nhn. 80 tui ngang vi tin s.

(Trn Ngc Thm Tm v bn sc vn ha Vit

Nam)

Ch ngha bin kho: H v tn

Chuyn h tn nc ta bt u ln xn t bao gi?

Ni khc i, tc ban h vua nc ta c t bao gi

? Nm 1232, Trn Thi Tng ban nhng ch quc

hy v miu hy. V cha tn l L nn bt tt c

nhng ngi h L phi i thnh h Nguyn.

Nguyn nhn su xa l tuyt lng mong nh ca

dn i vi nh L.

Khng hiu lng dn mong nh ra sao m n ni

xy ra mt thm ha.


Khi y Trn Th chuyn chnh, git Hu Tng,

khin tn tht nh L bi ngi tht vng. Ma ng

nm 1232, nhn dp ngi h L lm l cng cc

vua L i trc thn Thi Dng x Hoa Lm,

Th sai ngi ngm o h su, lm nh ln

trn, i khi ngi ta ung ru say, git my chn

sng ht. B tn st ch v mang h L !

i Trn Nhn Tng (1282), c con c su n sng

L, vua sai hnh b thng th l Nguyn Thuyn

lm bi vn t nm xung sng. C su t nhin b

i. Vua cho vic ny ging vic ca Hn D, bn

cho Nguyn Thuyn i h thnh Hn Thuyn.

H Qu Ly vn h H, c L Hun nhn lm con

nui v cho i sang h L. n khi cp c ngi

nh Trn, li b h L ly li h H. S chp rng

nm 1400, Trn Vn v Trn Tng c H Qu Ly

ban h H. Rt c th H Qu Ly l ngi u tin

nhp cng tr ban h vua vo nc ta.

Nm 1460, L Thnh Tng bt ngi h Trn phi

king hu, i thnh h Trnh.

Minh Mng nh Nguyn c 142 ngi con. trnh

rc ri cho i sau, ng c sng kin lm mt bi

th 20 ch ( Min, Hng, ng, Bu, Vnh...Th,

Thu ), mi ch s c dng lm tn m cho mt

th h con trai. Ch nhng ngi c tn m kiu


56

ny mi thuc dng chnh thng, mi c th c

ln lm vua.

c vi i, c ngi cch tn, dng ch m thay

cho h. T y, xy ra trng hp cha v con mang

h khc nhau: ng ng A, t tn con l Bu B.

Con Bu B s c tn l Vnh C, v..v..

(Nguyn D Chimviet.free.fr)

T thi bt tit

T thi (4 ma): Xun, h, thu, ng.

Bt tit (8 tit trong nm): Gm t lp v nh

phn, nh ch.

T lp (u ma): Lp xun, lp h, lp thu, lp

ng.

Nh phn, nh ch (cui ma): Xun phn, thu phn,

h chi, ng ch.

(Bt Ch Hiu ng thnh ng, tc ng, in tch)

B sc t phong

B : ci kia. Sc : t. T : ci ny. Phong : nhiu.

B sc t phong c ngha l khi ci kia km-t, th ci

ny hn-nhiu, c ci n th hng ci kia, khng

ai c hon ton.

Trong cu th th 5 v 6 ca Truyn Kiu, Nguyn

Du vit :


L g B sc t phong

Tri xanh quen thi m hng nh ghen

Tri xanh i vi m hng, do vy m hng

y khng ch ni ring v n b, m ni chung l

ngi c mt iu g ni bt nh l ti, sc....

ng Tri s i theo nh ghen v y a ngi c

ti c sc.

(Phim lun v B sc t phong V Hu Ngha)

Ch v ngha

Anh th, n anh hng Nhiu ngi dng ch anh

th khi ni v n b con gi, thay cho ch anh

hng dng cho n ng con trai. Thc ra trong t

anh hng c yu t nam v n. Ch Anh ngha

l ci nhy hoa, tng trng cho v p , cao qu.

Hng l con chim c, l mnh m (cng c ch

hng vit cch khc ngha l con gu nhng khng

dng trong t ny), th l con chim mi, con g mi.

C Nng Sn Nguyn Can Mng (1880 1954)

khuyn trnh dng ch anh th, v theo c ch Th

khng c ngha mnh m; c khuyn dng ch n

anh hng, trong ch Hng ch c ngha tng

trng l s mnh m. Tuy nhin trong cun Vit

Hn Thnh Ng c vn hai ch anh th v gii

thch dng n cho ph n, nh ch anh hng.

(Ng Nhn Dng Phim kho)


58

Ting Tu ting Vit

Theo H Hu tng cung cp thm bng chng rng

ngi Vit Nam khng th di c t Trung Quc theo

hng Nam tin bng vic i snh t tng (the

thought patterns) ca ngi Tu v ngi Vit Nam.

Nu mt ngi Trung Quc nhn mt con nga

trng, ngh u tin m ngi Trung Quc c l n

mu trng, v sau ngha tip theo n mi l n

l mt con nga. V th, h gi n l mt bch m

(tc yu t trng [bch] ng trc ri mi n

yu t nga [m]). ng gii thch din trnh ny l

s dch chuyn t ngh ch quan (trng) n mt

vt th khch quan (nga).

Ngc li, ngi Vit Nam s nhn thc i tng

trn theo chiu ngc li. Trc ht ta s ch n

mt ngh khch quan, l c mt con nga, v

sau theo sau mi n mt quan st mang tnh ch

quan, tc l n mu trng.

V th, ta gi l nga trng.


Vit hoa tu t

Ngi ta t ra phn vn, chng bit nn vit Cha

Trnh, Cha Nguyn hay vit cha Trnh, cha

Nguyn. Nu vit hoa ch "Cha", th phi vit Vua

L, Vua Nguyn. Nu vit thng ch "cha", ch

"vua" t phi vit trng Qunh, ngh Tn,

Chiu...

(Ngun : e-cadao.com)

Khi u nan

Phm vic g mi u cng thy kh khn, vt v

nh vn s khi u nan. Ngi Tu c l kh

u nan. Nh cu Li rng: vn s kh u nan.

Ch Tu, ch ta

Ti tm phc khu phc ngi Tu qu v h gi

u v nho l k u nhc, ngha l ging nh

ming tht ch u g.

Ti li khu phc tm phc cc c ta qu, cc c xa

ni cm ch sai bao gi l v p th phi cong ln

nh sng tru. Phi cong ln nh ch tm trong

ting Tu: Lng ch c, v ch tm.

(Tr L bo Vn Ngh Tin Phong)


60

Tn ngng phn thc

Phn l nhiu Thc l ny n.

Tn ngng phn thc tng tn ti c mt chiu di

lch s v c hai dng biu hin:

- Th c quan sinh dc nam n.

- Th tng bn thn hnh vi giao phi.

Vn in, H Ni v nh m huyn Chu Pa,

ngi ta tm thy tng c nin i khong 1500

nm trc cng nguyn tc hai ngi nam n ang

giao phi.

Vic th c quan sinh dc nam n gi l th sinh

thc kh .

Sinh : - Thc : ny n - Kh : cng c.

nhiu a phng c tc th cng n nng :

N : Ci nm tng trng cho nam - Nng : Ci

mo nang tng trng cho n.

Dn gian c cu ht: Ba mi su ci n nng

Ci u ging, ci gi tay. Ngoi ra c ni

dng ci chy, ci ci tng trng cho sinh thc kh

nam n vi phong tc gi ci n du: Nh trai

by chy v ci trc cng. Khi n du v n ni

th ngi nh trai cm ci chy gi khng vo ci

ci my ting. l nghi l cu chc cho v chng

tr sinh con ci.


Cha

Ta th xt qua ch mu h ca ta bng vo danh

t Cha.

Sch Tin Hn Th vit rng ta khng c tnh cha

con. Th ngha l thu y ta cn theo mu h nh

ngi Chm ngy nay, m cn t hn na l ngi

Chm ngy nay, tuy cn theo h m, nhng vn bit

cha, v v chng sng chung vi nhau, cn Tin Hn

Th th cho rng ta"khng bit o v chng, v v

chng ch ly nhau (v sinh l) m khng c sng

chung vi nhau".

Th sao ta li c danh t cha? Danh t ny, Quan

thoi l Fu tsl, Qung-ng l Fa tsnh, Hn Vit

l Ph thn. Xem ra th danh t cha ca ta khng

phi do ting Tu m ra.

Quan-thoi v Qung-ng u c P, P, tc cng

l Cha , m khng phi l danh t ch ai, m

l i-danh- t ca con xng h vi cha; ta cng

vay mn Pa, P, bin thnhB (Bc Vit),

thnh Ba (Nam Vit), cn Cha th kh c th l mt

bin th th ba ca P c.


62

(Bnh Nguyn lc - Dn Lc Vit qua ngn ng Vit

Nam)

Hm v hi

Hm l mt hnh ng nghi l nhm din li mt

qung i c bit ca thn hay thn hong lc

sinh thi nh thn hong n my, n trm,

v..v...(hoc mang tnh c bit rt tiu biu)

Hi l sinh hot dn d phng khong, dn lng bnh

ng vui chi tr chi, tr din.

Vui xem ht

Nht xem bi

T ti xem hi.

(Vin Vn ha Dn gian - L hi c truyn)

Phm hm

Ngy xa cn min Bc, cc v hng chc, mi

ln c hi h nh m g th n ri cn c chia

phn mang v mt a xi, mt ming tht, gi l

ming tht lng, tuy n t nhng cn hn c mt sng

tht mua ch. cng l mt ci danh, ci li. V

th nn ci mm mng mua danh mua chc mi

pht sinh. Nh th mua nh, ln th mua ln. thn

qu lng, x th mua L Trng, Ph L, cn giu

hn mt t th mua Hn Lm, Cu Phm


Thm ch c nhng ngi khng c a v trong h,

ngoi lng, th ngi ta gi bng ci ngh ca ngi

, nh ngh th mc, th may, ng ci... Cng

dc gi l ph mc, ph may, ph ci ...

C ngi bo trong lng c c ng ng l, ng ph,

th lm sao m phn bit c?

Vng! v th mi c danh xng ng l cu, ng l

mi, ng l cu, ng l b...C Trm L cng vy

ngi ta gi c l c Trm L, phn bit vi vi

c Trm Chnh, c Trm Ch, c Trm Ph...

Cng vic lng, vic nc ch lm vic sau nm nm

l mn hn. Cn nu c kh nng, c sc lm m

"c m n xi" lm thm nm, ba nm na kim

t phm hm, c gi l ng L Cu, hay ng L

B. Ty bng sc nh vua ban.

Th d khng c bng cp g, th c thng hm

Cu Phm B H. Cn nu c bng cp nh anh

nhiu, anh kha (sau ny l bng s hc tr ln), th

c thng hm Cu Phm Vn Giai.

(Thy Sn - Bn dng sng Tr)


64

Hm sc v v

Theo ti, vn chng hm sc v v, nh vn

phi vit trong gi thit l ngi c ca mnh l

nhng ngi cc k thng minh v uyn bc: hn

khng cn phi vit nhng g, th nht, c gi c

th bit ri; th hai, c gi c th cha bit

nhng c th tm hiu nhng ngun ti liu khc.

Vi nhng ngi c thng minh v uyn bc y,

hn phi vit nhng iu thng minh v uyn bc

tng xng, ngha l, t nht phi thng minh v

uyn bc hn chnh bn thn hn. Lu nay, trong

nhng cch ngh thng thng, chng ta c khuynh

hng xem tc phm ch l mt phn ca tc gi:

nu tc phm y c iu g thng minh v uyn bc

th ch l mt phn trong s thng minh v uyn

bc ca tc gi.

S tht ngc li. Nhng tc phm thnh cng nht

ca mt tc gi bao gi cng thng minh hn, uyn

bc hn, do , giu c hn v cng cao hn hn tc

gi y. Nhng tc phm y tr thnh mt thch thc

i vi chnh ci k to ra chng. i din vi

thch thc y, nhiu ngi u hng: h bung

bt, khng vit na.

(Nguyn Hng Quc Nh vnkhng l ai)


Tn gi: ngi Tu

Tn gi ngi Tu c th t Trnh Hoi c

(1765-1825) m ra. ng l ngi Vit gc Hoa lm

quan cho nh Nguyn, i s nh Thanh hai ln trong

Gia nh thnh thng ch, ng vit: Ngi Phc

Kin, Qung ng, Triu Chu, Hi Nam, i tu

bin bun bn qua li ni hi ln Gia nh

khng u snh bng.

V c ghi ch: Tc gi thuyn i bin chy bng hi

nc l tu.

C th v vy ngi Nam gi ngi Hoa l Tu

chng?

(Phan Anh Cha Hoa)

Ph bnh

Ni chung trong ph bnh vn hc vn ln hin

nay c l l ch: sch th hay d khng ging nhau

th m cc bi ph bnh th mc khen ch bi no

cng ging bi no ci iu ngi c mun bit

trc tin v bit tht r l: tp th ny, quyn

truyn ny hay hay d v hay d n mc no. C

khi ch nghe mt ngi quen ph bnh cun sch

bng mt cu, mt ch m ngi ta li thy tha

mn hn l c c mt bi di trn bo.

(Tuyn tp Hoi Thanh - Vn Hc Vit Nam)


66

Ting Vit ch Tu

Hn t, l ch Nho, l ting Tu l li vit tng

hnh. Ngi Vit cn hay ln ln khi h gi ch Hn

l ch Nho. Thc ra Nho l mt th o lm

ngi pht xut t ngi Tu. Bi v Nho o

truyn b qua Hn t, thnh ra thin h d ln m

gi ch Hn l ch Nho. V vy mi c cm t ng

Nho vit ch Nho.

Ngi mnh trung thnh vi li vn c in; hn

na chng ta pht m Hn t theo li ring ca

chng ta nn ngi Tu h chu cht. Gi d cc c

ta xa lm mt bi ng thi bng Hn t nh

ngm ln th h khng hiu. Cng vy, khi ngi

Tu ngm nga bi th ca L Bch, Thi H, th

ngi mnh cng khng hiu lun. Th nn xa kia,

s b ta i s phi mang theo thng dch l vy.

Ch v ngha

Rt nhiu t ng m chng ta cho l ca ngi trong

nc sau 75, thc ra l ca Vit Nam trc . Vy

ting no l ting ca ngi Vit trc hay sau 75?

Cnh bo - cnh bo v bo ng c dng

c hai min. Th d Min Nam: Vit-Php T in

o ang V vit: Cnh bo : signaler, avertir.

Tn i T in Vit Anh Nguyn Vn To: Cnh

bo: alarm. Chnh xc hn, cnh bo l bo trc


nguy c c th ti phng; bo ng l bo khi

nguy c bt u xy ra trnh thot,

(Tm Thanh Chiu hi ngn ng)

Ting Vit va d va kh

Xin hoi cac huynh lm n cho hi : Ch "c ln".

C c phai la "cn c". Nhng m "ln" l ngha l

g? Cm n.

p: C ln l tn gi mt con vt, in nh l b con

ngc vi sc, sc chuyn cnh cy vo vo; cn

"c ln" th li bing tn mng, ch eo tng teng

mt ch hng thm nhc nhch. C dy m hng

hay: Sao cha c ln vy cha!

(Trau gii ting Vit - atViet.com)

Vn ha mi

Sau nm 75, cu Tin hc l hu hc vn trong

cc trng u b g b, thay vo bng cu V li

ch mi nm trng cy, v li ch trm nm trng

ngi.

- V c php, nu mnh trc c ch v th cu

sau phi c ch nn, hay phi b tc cho

mnh trc.


68

- Ngoi ra cu qu qut trn, h mn ca Tu:

Bch nin chi k bt nh th cc Thp nin chi

k bt nh th mc - Bch nin chi k bt nh th

nhn.

(Nguyn Thanh Ty bo Si Gn Nh)

Din ging

Rt tic, khng t ngi em c thi quen din ging

y vo vn chng. Trong bi vit ca h, mi cu

vn phi cng trn lng n nm by cu gii thch.

Chuyn mi, gii thch nh. Ngay c nhng

chuyn xa nh tri t cng vn gii thch. Lp li

nhng kin thc s ng v c rch, cch vit nh

th l mt s xc phm n s hiu bit ca ngi

c. Ging vn lm nhm v lm nhm, cch vit

nh th l mt s xc phm n tnh cht thm m

ca vn chng.

(Nguyn Hng Quc Nh vnkhng l ai)

ng min

ng min ng: ma ng. Min: mt loi su.

C loi su ma ng ng nh cht, n ma xun

mi tnh dy.

Th c cu: ng min cnh vt mu tang tc.

C min: gic ng c n.


Mt xanh

Khi T Hi tm gp Kiu Hnh vin chu thai bn

hi:

By lu nghe ting m o

Mt xanh chng ai vo c khng

Mt xanh y khng ch cho ngi con gi cn xun

xanh hay Mt em du du bun Ty phng ca

Quang Dng (Ty Phng l tn cha Sn Ty).

M l theo tch Tu: i Tn, Nguyn Tch tip

khch thy ai khng hp mnh thmt trng d.

Nu ai hp nhn mnh thmt xanh l.

Gin

Ngi xinh ci bng cng xinh,

Ngi gin ci tnh tnh tinh cng gin.

Vy gin ngha l g ?

T in ting Vit ca Vn Tn l xinh p v c

duyn.

T in ting Vit ca Hong Ph :

1 ) D gy, d v vn ra, khi gy v thng pht ra

thnh ting.

2 ) m thanh: vang v gn, nghe vui tai.

3) V p v ph n.


70

Hin nhin nh ngha ca hai cun T in ting

Vit cn thiu.

Hunh Tnh Ca gin l b ro r, xp thti, khng

cng.

Gnibrel dch ch gin d gy, d v, nhanh nhn,

linh ng.

Bi dn ca ci bin Trn th lu n c cu :

Mi p, mi gin

So (ci) b nhan sc mi (hy) cn km xa.

Gin vn khng phi l p. Tm li, ch gin c

nhiu ngha


Bm

Bm : ni kho

(li bm b)

(T in ting Vit c - Nguyn Ngc San, inh

Vn Thin)

Ting Vit, d m kh

Nu chu kh quan st, chng ta s pht hin trong

nhng ch quen thuc chng ta thng s dng

hng ngy n giu nhng quy lut b n l lng.


Tnh cht b n y c th ni l v cng v tn, du

tm kim c i cng khng ht c.

Nh gp ch "thun ln", n m ch ci g rt ngn.

V lin tng n nhng ch c vn "un": ct ngn,

ngn ngn, v.v...

Gp ch "dp dnh", l n m ch mt ci g tri ln

trt xung do s lin tng n nhng ch c khun

vn tng t: bp bnh, gp ghnh, khp khnh, tp

tnh, v.v...

Ni ting Vit va d va kh l v th.

(Nguyn Hng Quc - e-cadao.com)

B

B : u vo, bu vo

(thy ma b vo vch)


Vn Thin)

Vn ha Phng Nguyn

Cch y 4000 nm, t c vng lu vc sng

Hng v cc chi lu, cc b lc Phng Nguyn

to nn nhng c s vt cht v tinh thn u tin


72

cho thi k Hng Vng. Tt c cc chng c kho

c hc u ni ln rng s pht trin t vn ha

Phng Nguyn n vn ha ng Sn, qua cc giai

on ng u, G Mun, trong lu vc sng Hng,

l lin tc. iu khng nhng chng minh rng

vn ha Phng Nguyn l ci ngun ca vn minh

sng Hng m cn chng minh cc b lc Phng

Nguyn l ci li u tin ca dn tc Vit.

Vn ha Phng Nguyn tn ti trong na u

thin nin k th 2 trc cng nguyn.

im ng ch trong i sng kinh t ca c dn

vn ha Phng Nguyn l s xut hin ca ng v

thut luyn kim. ng c mt ngay giai on

sm nht ca vn ha ny tm thy x ng, chng

t con ngi luyn kim ngay y cha tm thy

nhng ng nguyn vn ng cn rt him.

Ngi Phng Nguyn a thch ha tit to nn bng

nhng ng cong. Tt c u uyn chuyn, thanh

thot, dt khot m vn mm mi, nhp nhng m

khng n iu. S hi ha ca b cc hoa vn biu

hin c chiu ngang v chiu dc ng v c s

phi hp kho lo gia hoa vn v kiu dng trn

gm.

(H Vn Tn - Lch s Vit Nam)


Thit tha

Thit: ct. Tha: mi. Chinh ph ngm khc c cu

Cnh bum ngi thit tha lng. Nguyn ni v

th lm rng ly dao ct, ly mi da. Sau

dng ni bn b trau di hc vn vi nhau hay

tnh thn gia hai ngi.

Sng s

Trong bi Hn nho phong v ph c cu Tng

ng mang quyt ch cng t Php nc cha

nn gan sng s.

Sng s do ch u gic vi u l u, gic l

sng. Ngha rng ngi cn tr hy tranh u vi

i sng.. Ngi ta thng dng sng s ch

k ngang ngnh.

Ta gi lu b u bu.

H t vii

"H t", theo H Ngc c l nhng: "T khng tiu

biu cho s vt, hnh ng hoc khng c i tng v

ch biu th nhng mi quan h gia cc thc

t trong cu."

Chng hn nh t "i", thng thng, "i" trong

Vit ng l t vng ch hnh ng di chuyn t A

ti B, khng phn bit i b, i xe p, i xe nga

xe b, i xe m, i xe my, i xe , i xe hi, i tu

http://vi.wiktionary.org/wiki/t%E1%BB%ABhttp://vi.wiktionary.org/wiki/ti%C3%AAu_bi%E1%BB%83uhttp://vi.wiktionary.org/wiki/ti%C3%AAu_bi%E1%BB%83uhttp://vi.wiktionary.org/wiki/ti%C3%AAu_bi%E1%BB%83uhttp://vi.wiktionary.org/wiki/s%E1%BB%B1_v%E1%BA%ADthttp://vi.wiktionary.org/wiki/h%C3%A0nhhttp://vi.wiktionary.org/wiki/t%C6%B0%E1%BB%A3nghttp://vi.wiktionary.org/wiki/bi%E1%BB%83u_th%E1%BB%8Bhttp://vi.wiktionary.org/wiki/nh%E1%BB%AFnghttp://vi.wiktionary.org/wiki/m%E1%BB%91ihttp://vi.wiktionary.org/wiki/quan_h%E1%BB%87http://vi.wiktionary.org/wiki/th%E1%BB%B1c_t%E1%BB%ABhttp://vi.wiktionary.org/wiki/th%E1%BB%B1c_t%E1%BB%ABhttp://vi.wiktionary.org/wiki/th%E1%BB%B1c_t%E1%BB%ABhttp://vi.wiktionary.org/wiki/c%C3%A2u


74

b hay i bng my bay. Bt k s dng phng tin

giao thng g, dn Vit u ni "i" tut lut. Ca dao

c cu:

"i u cho thip theo cng.

i no thip chu, lnh lng thip cam."

"i u", y, khng nu r ch n ca "i", m

ng "d bn ba chn tri gc b no""i" ho

l, khng nhc nhch cc ca g ht, m c dng

theo th mnh lnh cch, dng sai khin, i hi

hoc yu cu.

Cng cha thy g "quan ngi" lm! Chuyn ng

ngi ch xy ra, khi "i" cp k vi "thi". Cn g

au lng hn, khi li ngh (hn l s sng) ca

chng b nng ngn gn phang cho hai ch: "Thi

i!" Trong tnh hung ny, kiu ni, hay vn hoa

bng by, phong cch din t ca i tng nng

gi mt vai tr v cng quan trng. Nu ging nng

ngt ngo, nng nu vi mt ngt qung gia hai

ch th cha sao. Hy vng cn trn tr. Ch khi no

nng i ging cau c, th hy vng gn nh tiu

tng, liu tm li nn n th hn! V t "i" bng ho

v ngha, bin dng thnh mt th g rt k cc,

ngi vit khng bit phi gii thch sao cho n.

(Ng Nguyn Dng - o t hay bin t trong

ting Vit?)


Lnh kh thi Ty

- Lnh kh lc: Lnh canh nhng tnh xp, ph,

huyn.

- Lnh kh xanh: Lnh ng n, bt.

- Lnh kh : Lnh chin u, c thc dn Php

u i hn lnh kh lc, lnh kh xanh.

(V Ngc Phan Hi k nhng nm thng y)

ng ci quan

ng thin l l tn gi c ca Quc L 1A

(QL1A) ngy nay. Thi nh Nguyn cn c tn l

ng ci quan, chy di t Lng Sn t cy s 0

i Nam Quan (nay gi l Hu Ngh Quan) n

mi C Mu (th trn Nm Cn). ng thin

l c thit lp v xy dng qua nhiu triu i.


76

n thi nh Nguyn, trn ng thin l triu nh

cho t nhiu nh trm (dch trm) chuyn cng

vn, sc lnh ca nh vua n cc tnh min Nam

hoc min Bc (vua ng Hu, c coi l

trung tm ca t nc). Nhng cng vn thng

c cun trn ng trong 1 ng tre nh, c bao

giy v nim phong, ng du mc cn thn. ng

tre nh ny s b trong ng tre ln hn, v c bao

giy, nim phong thm mt ln na. Ti

mi dch trm u c phu trm v cai i thi hnh

vic chuyn cng vn. C vi dch trm c cp

nga di chuyn.

(Ngun: Vng Sinh)

Ch v ngha

Xi (gic) ca ngi min Nam khng phi l xi

(quy) ca ngi min Bc.

Xui (xo) trong Nam khng ng ngha vi xui

(gic) ngoi Bc.

Xi (Nam) ngha l xui (Bc) v xui (Nam) ngha l

xi (Bc)!



Ch v ngha

Ti c hai ngi bn, mt khng thch dng ch

Hn-Vit, mt li rt thch th v gii ch Hn-Vit.

Ti gi ngi khng thch l Anti- Hn-Vit, cn

ngi kia l Pro- Hn-Vit.

Gn y nht, ti dng ch v song trong cu

sc mnh v song, th l ngi hng chng (gic)

Hn dit ngay ch v song ti nghip ca ti

thnh sc mnh khng hai. Ti c li, ci mun

t gh. Va phi thi, v song m i thnh

khng hai th nghe c khc g my bay trc

thng thnh my bay ln thng. Nhng Anti-

Hn-Vit c ci, cho rng v l khng, song l

hai (nh song sinh l hai a b cng sinh ra), vy

v song l khng hai ch g na.

Ti thuc loi ch Vit cha y l mt, ch Hn-

Vit cha l me nhng nht nh khng chp

nhn ci zero two ny, bi l, v song i km

vi ch sc mnh ch c ngha bng l mnh gh

lm ch khng theo ngha en l khng ai snh

bng.

Ngoi ra ngi ta thng ni C mt - khng hai

dch cu c nht - v nh, nu nh dng ch

khng hai ct ngn th th no ngi c cng

bo ngi vit dt thnh ng. K ra l lm nh

Anti- Hn-Vit cng l c mt, khng hai. Thi,

mt cng cht cha ngi ta.

(Ng Phung - Tn mn chuyn ch Hn-Vit)


78

Bm

Bm : nhn

(c bm n si, si li hm)


Vn Thin)

Manh mi ch Vit c

Bi K mt gic mng trong sch Thnh Tng di

tho gi nh rng ngi Vn Lang c ch vit ca

mnh, ch ngon ngoo nh hnh con giun con d,

nay ta khng th c c.

Gn y c hc gi pht hin ra rng, hi cui th k

XIX, tp ch Hn Lm ca nc Anh c ng mt

bi ca Terrien De La Couperie. Trong bi tc

gi ni S Nhip buc ngi Vit Nam phi hc ch

Hn v y cm ngi Vit Nam dng ch tng

thanh ca mnh (London 1887).

(Trn Vn Giu - Ch quc ng La-tinh)

Ch l ngha

C l ni ting nht trong cc b l B im. Tng

truyn b im l mt ch qun nc ch vng Tn

Thi Nht, Hc Mn, c 18 thn vn tru, ni y


Bnh Ty i Nguyn soi Trng nh tng hot

ng (khong nm 1861).

&&&

Th d: B Quo, l khu vc gm cc phng 13, 14

qun Tn Bnh. Ai i trn ng ln Ty Ninh, vt

thng bin gii vi Cam-pu-chia, c mt ng ba, nu

nh hng l 14 th quo tri (r) vo.

(S lc ngun gc mt s a danh min Nam - H

nh V)

Bn l ng T. L ch mang tn mt thy thuc

nam ni ting Trn Vn B (cn gi l T Th). Ch

ng T cn l vng t thuc cc phng 3, 4, 5, 7

ca qun Tn Bnh. Ni thm: Dn ghin tht ch

nghe n ch ng T l gi ngay n cc hng tht

ch treo lng lng c chc con thui vng rc, coi bt

mt lm.

(S lc ngun gc mt s a danh min Nam - H

nh V)

By ch, tm ngh

Tuy sch v khng k khai r rng nhng c th ni

rng nc ta vn c nhiu ngh. Ngh h tin l

ngh g? " l nhng ngh lm mt nhn phm

con ngi nh " b i cu, ln i hu, gi i lm


80

khch n ", lm nho li ti cc cng ng, lm m,

xng ca..." (Toan nh, Phong tc Vit Nam).

Sau ngh c bit ca cc ng l ngh cng khng

km c bit ca cc ch em. Ngh " bn trn nui

ming ", mu m gi l ngh mi dm. Theo truyn

thuyt th mi dm l ngh xa nht ca loi ngi.

T ngy con ngi c mt trn tri t, ti min

ng , cc th h n anh n ch khng ngng

c kt kinh nghim truyn li cho n em.

Ny, con thuc ly lm lng

Vnh ngoi by ch, vnh trong tm ngh...

(Kiu).

" By ch, tm ngh " l mt b kinh, c th

c son trc c Ng kinh ca Nho gio. " By

ch " l by mo quyn r khch lng chi, gm c :

khp (khc), tin (ct tc), thch (xm tn), thiu

(t hng th), gi (hn h), tu (i trn), t (do

cht). "

Tm ngh tm cch gi ng ch nga khch

hng, gm c:

Kch c thi hoa (dng cho khch nh con), kim lin

song to (khch to bo), i xin k c (khch nng

tnh), mn khinh khao (khch chm chp), khn

thuyn tam trt (khch mi v lng), t tr hu tr

(khch tho i), to tm truy hn (khch si tnh),

nhip thn nhim to (khch lnh lng). Khng phi

l nh nho th kh m thuc lng c b cm nang.

C Kiu c T B cho thc tp " by ch, tm

ngh ".



ng ci quan

ng thin l l tn gi c ca Quc L 1A

(QL1A) ngy nay. Thi nh Nguyn cn c tn l

ng ci quan, chy di t Lng Sn t cy s 0

i Nam Quan (nay gi l Hu Ngh Quan) n

mi C Mu (th trn Nm Cn). ng thin

l c thit lp v xy dng qua nhiu triu i.

ng ci quan (hay ng thin l) vt 5 con o

him tr l o Tam ip, o Ngang, o Hi Vn,

o C Mng v o C.

o C nm gia tnh Ph Yn (Tuy Ha) v tnh

Khnh Ha (Nha Trang), di 9 km, cao 153 m.

(Ngun: Vng Sinh)

Bm

Bm ; tng d

(tng bm trn)


Vn Thin)

Con gi by ngh

Tha la tha ly con gi by ngh gm:

Ngi l, da ct, theo trai, n qu, trn vic, hay

nm, nh chu.


82

Vn pht m

Mt vn kh quan trng vn tn ti, l vn

pht m. T u th k ny (tc th k 20), mt

ngi nc ngoi hc ting Vit c th nu ln

mt nhn xt na a, na tht sau y:

"Ngi Bc thng phm li v phn "u".

Ngi Trung v phn "bng".

Ngi Nam v phn "tay chn"

(ng Thi Mai - Ting Vit, mt biu ca sc sng

dn tc)

Ting Vit, d m kh

Bin php bin m dn n mt hin tng kh

th v trong ting Vit: Hin tng t tng t, tc

nhng t hao hao gn nhau v c ng m ln ng

ngha.

Chng hn cc ch bt v ngt; p, tp, hp v

p.

Bp, xp, lp, khp, np v np

Xon, xon, qun v qun

Tt, rt v tht.

Vo, nho, v bov.v...

(Nguyn Hng Quc - e-cadao.com)


Bm

Bm : nhiu

(ung hi say m ng bm)


Vn Thin)

Ph sinh

Ph sinh dng nh ch ph du.

Ph du l ging cn trng sng di nc. Ha

thn c cnh, bay ln c v c mt cuc sng

ngn ngi. Ngi ta thng v i ngi ngn hn

nh kip ph du.

Trong bi Ung ru tiu su ca Cao B Qut c

cu:

Ba vn su nghn ngy l my Cnh ph du trong

thy cng nc ci.

Bm

Bm : to

(ci thng bm bm)


Vn Thin)


84

Theo th t ca thi gian

Trn ng v ca ngi th sn, c k gp v hi:

Anh i u v? Theo ting Php th p li rng: Je

reviens de la chasse, dch thut ng l Ti tr v

t s i sn; nhng theo ting ta, khng ni nh th

u, m ni: Ti i sn v.

Ting ta ly th t ca thi gian lm trng. Vic i

sn trc vic tr v, i sn xong ri mi tr v,

cho nn ni Ti i sn v.

(Phan Khi - Vit ng nghin cu)

Ting Vit khng n gin

Hi: Thng nghe cc c gi tr vn sang m ly

chng ri "ln ni b ng"... l sao b b con... B

con c bc i cu b gim i.

p : Tui bi cu ny kho m! Hng dm zd y

ma by khin cho phng vng tanh lnh ngc nh

cha b inh. Th l th tra t in xem sao...

Ln - o ngc v tr; bin i; nhm ln; ci hay

c ln...v thy t in on-lai c thm ci ny --->

ln chng: Ni ph n b chng v nh cha m (c).

Ni - Theo trong cu trn th chc khng phini

n, vy th cn:


1. Ngi qun tng, ngi chn voi: ni voi. 2. Vng dy buc gia ch cy: vn ni b

ch.

B - Cho t, gy

2. T in on-lai: B liu: t ch "Chit liu", ch cnh tin bit - Ngy xa, khi tin bit

nhau ngi ta thng b cnh liu tng nhau

t lng lu luyn.

3. ng - Vt hnh tr v di, trong rng Vn - Xon theo mt chiu cho cc si bn

vo nhau, cho cht...

(Ngun atViet.com)

Ch ngha thp nin 20

Ca Ca l mt li vn vn, s ch trong mt cu, s

cu trong mt bi khng nht nh.

Trong cu thng c ch h chen vo.

Nguyn vn Chinh ph ngm bng ch Hn ca

ng Trn Cn l lm theo li Trng on c ca.

(Tn Tht Lng Xun mng)

Ting Hu, ting Chm I

Trong ting Hu hng ngy, rt nhiu t thng dng,

ni ti ni lui ngy ny qua ngy khc. Ni mi,

nghe mi nhng khng d rng, my ting n do gc


86

Chm m ra! Cng chng c chi kh hiu l t my

trm nm giao lu vn ha ngn ng Vit - Chm k

t khi hai chu -R tr thnh phn t Vit Nam.

Thun Chu-Ha Chu l vng t cn gi li n

nay di sn ngn ng ngi xa li, c bit

nhng t c Vit, ting Chm. C nhng ch ngi

mnh ni, ngy xa, ngy nay ng bo gc Chm

cng ni nh ngi mnh. Khng ch nhng ting

thng thng ni m t rng ra, ry ni mai n, m

cn vng vu cng trn di 30-35%. Kh nhiu!

V d:

1. B: dng bng tre an nh b la, b go

(thng), m ting Chm l b-k (mt ng).

2. Chc: si dy. Ting Hu xa, sau 1945 t cn

thng dng. V d: buc chc, nh chc (Chm:

chac).

(Ngh Tnh: n chc c ngha l n chu, n khng

tr tin).

3. Li: l ra ngoi c th nhn thy c, x ra,

nh ra. V d: li ui chut, li rut, li rn, li

chim (Chm: b-roi).

(Ting Ngh: chc li, dy xu tin, loi tin ngy

trc nh tin n ba, n su, n mi).

4. Bt: ngn, lp li, chn l (Chm: bt).

(Nguyn Hng - Bn l 700 nm Thun Ha - Ph

Xun - Hu)


Ban

Ban : nh t cho bng phng - lc, khi

(nh cuc cho ban - ban ny)


Vn Thin)

Ch khn trong ting Vit

Ao su, nc c, khn chi c

Vn rng, ro tha, kh ui g

(Nguyn Khuyn)

Ch khn t ch khng (khng nh) m ra

nhng mang tnh cht ph nh, min cng, m nh

hn v tm l tru tng ca nhn vt ch th. Nh

ni nh khn ngui, ni bun khn t.

( Quang Vinh - Ting Vit tuyt vi)

D

B H Xun Hng c cu D cn bun sng hc

du tha.

Tu c cu dng hc phin ngha d c

hc giu


88

Tn Bch Vit

Chng ta bit rng hn trm nm sau Cu Tin,

nc Vit b nc S dit. S chim t Ng Vit

n min Chit Giang. T ngi Vit xung

min nam, gi min b bin Giang Nam m thn

phc nc S. S sch gi chung nhng nhm Vit

tc Giang Nam v Lnh Nam l Bch Vit, khng

r s cc nhm Vit tc y l bao nhiu.

T thi Chu v trc, ngi Vit tc ri rc khp

trong min lu vc sng Dng T t T Xuyn

n bin, trc p lc ca ngi Hn tc ngi Vit

tc phi trn xung min Giang Nam v Lnh Nam.

Tn Bch Vit c ngi Hn tc dng ch

nhng b lc Vit tc y t thi Chin Quc. S

k chp rng i Chu An vng, S iu vng sai

Ng Khi nh dp Bch Vit min nam. n sau

khi nc Vit b nc S dit, th ngi nc Vit

ly tn xung min nam, h gp nhng ngi

Vit tc chim min y t xa.

Trong cc th tc ca nc Vit, c nhng th tc

dng thuyn m xung min Phc Kin, Qung

ng v Bc b, hoc (i ng b) qua dy ni

Nam Lnh m sang Qung ng, Qung Ty.

min nam, cc t trng gp c nhng ngi Vit

tc c. Mt s t trng tp hp ngi mi v

ngi c thnh tng b lc t xng vng. Mt s

b lc li min Chit Giang hn l phi thn phc


nc S, song nhng b lc xa ti min Phc

Kin, Qung ng, Qung Ty v Bc b th hn l

khng c quan h vi nc S. Mc du t u th

k th IV nc S sai Ng Khi i bnh Bch

Vit, phm vi thng tr ca S ch n pha nam cc

t H Nam v Giang Ty m thi.

Chng ta bit rng cc nc Vit tc lu vc sng

Dng T l S, Ng, Vit dn dn ng ha

theo vn ha Hn tc. pha T Xuyn th sau khi

nc Tn chinh phc c nc Thc v nc Ba,

ngi Vit tc min y cng b hp thu vo vn

ha Trung Nguyn. n thi Chin Quc th ch t

Bch Vit cn ngoi phm vi nh hng ca Hn

tc.

(o Duy Anh - Lch s c i Vit Nam)

Lnh kh thi Ty

- Lnh kh lc : Lnh canh nhng tnh xp, ph,

huyn.

- Lnh kh xanh : Lnh ng n, bt.

- Lnh kh : Lnh chin u, c thc dn Php

u i hn lnh kh lc, lnh kh xanh.

(V Ngc Phan Hi k nhng nm thng y)


90

Ta

Trong ngn ng Trung-hoa, c ting Ta ca Quan

thoi, m Ta l tc em trai. Th ng Triu chu

c ting Ta tc di danh t P , nhng danh

t cha ca ta l danh t ch khng phi i danh t,

v li Ta cng kh lng bin thnh Cha, v ngi

Triu-chu ch leo heo c my huyn bn Tu th

nu phi vay mn, ta khng vay mn ca m

thiu s y u. Nm 1658, c nhm lu vong nh

Minh sang Nam-k, gm rt ng Triu-chu, nn

ngi min Nam qu c mn i danh t Ta ca

Triu-chu tht , khi con xng h vi cha, nhng

ton quc th khng h c vay mn ngn ng ca

nhm y.

P, P, Ba, B, Ta g cng dng xng h, th

d: "Ba i, cho con i chi" hoc: "Ta i, con i

bng" ch khng ai li ni: "Gia nh gm ng, b,

ba, m, v cc con."

i danh t B hi c bin thnh danh t tht

, ngi ta ni: "B anh Nam rt gi."Nhng cha

bin hn, chng hn khng th ni: "Chm b ci

kip ba o" hay c th ni, nhng ch ni a, hoc

ni mt cch thn mt m thi.

(Bnh Nguyn lc - Dn Lc Vit qua ngn ng Vit

Nam)


Bn c

Bn c : bn th


Vn Thin)

Giai thoi

Giai thoi l nhng chuyn p.

Giai l p, nh trong hai ch giai nhn, giai phm.

(Giai thoi v s tht Vin Linh)

Ting Hu, ting Chm II

Tc gi xin ghi li lin h ting Hu - ting Chm.

Nh chi ghi ny, t nhng ngy xa xa hi gi (nh)

cn Hu. Thi b con mnh c khi gin Hu ti

rng m c tng c t, c nhn c nghit nh ri!

Bun s i nhiu ni a oan, bun Hu ri bng

hng b h, gi Hu l ni chu c a!

Nhng cu ca dao tc ng vng vng bn tai, nhiu

cu vng li ting Hu, ting Chm, mt thi

Chu linh a n m mnh li ngoi n:

Chim xa rng thng cy nh ci

Ngi xa ngi ti lm ngi i!


92

Ci gc ting Chm l ci chc! Mnh c ci, ng

bo gc Chm ni a-ki c ngha l ngun ci,

gc r.

Hi anh c ch m cha

Hay cn nh ngn n... treo trc gi, u a ra

hoi.

Ch m cha! Vn cn y, vn cha ch thy ch

m ng c! Ch vi ch, i m ra, khng rng

m! Ngi Lo, ngi Thi ni m t nh ng

bo gc Chm nh b con mnh t mit ngoi v

mit trong, x Thun-x Qung.

Tay bng r kh qua cu

Hi thm o n bn tru ch m.

Bng (Chm: bng) nh bng cm, bng nc, tay

bng ming ci. Mang r, bng r c rt nhiu

ng ngha, k cho ht s e o bn tru ch lu o

bun, o v mt m, m la (Chm: mla-h) cht!

O (Chm: o) trong cu ca dao ch chung phi yu

cn cp sch i hc cho n khi c gia tht hay

khng, vn cn o! O, ng t, ngha khc l o mo

l tm cch quen bit, tn tnh bn gi...

(Nguyn Hng - Bn l 700 nm Thun Ha - Ph

Xun - Hu)


t l qu thi

Sinh

n b c thai phi king:

King n cua trnh sinh ngang.

(hoc i hay b ngang nh cua).

(Ngi Vit t Vit Toan nh)

D quang bi

Cuca bi th ng Lng Chn T l: B o

m tu d quang bi. Dch gi ta u dch d quang

bi ra l chn ngc k c ng Ng Tt T, cng

dch l:

Ru b, chn ngc sng choang.

Ti hi ngc nhin, v hi cn l hc tr trung hc,

ti c hc v a cht, v khng thy u c ni

n loi ngc no m d quang (sng ban m) ht.

Ti c nhng g m ngi Tu vit v cc th

ngc. Nhng chng thy ngc sng ban m u

c.

n khi ti hc ti Kinh Thi, th ti thy c th c

ni v loi chn ru ch to bng sng con t

ngu. Sch cha ngh rng hi c thi, ngi Tu

khot sng con t ngu lm chn ung ru. S

tht l y. Sng con t ngu cha y dy cht ln.

V chnh loi chn mi sng ban m bi cht


94

ln, trong bng ti sng ln trc mt ta. Dc

khoa Tu gii t th c, v h d dng cht ln

tr vi th bnh, m mt l bnh lit dng. Ngy

nay y hc thi Ty cng thng tr bnh lit dng

bng cht ln. Th nn Tu xa mi dng chn bng

sng t ngu, mong cht ln ca sng t thm vo

ru, h ung mi hm hu c trng dng.

Chuyn chn ru bng sng t khng phi l huyn

thoi u.

Nh chi c Vng Hng Sn c cho ti xem

mt ci chn nh th, nhng bng s ch khng

phi l bng sng con t ngu. y l s trng tinh

khng c v hnh mu, c gi l

Ngộ Không Phí Ngọc Hùng -...

Documents

Transcript of Ngộ Không Phí Ngọc Hùng -...