Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña viÖc trång c©y ¨n qu¶ vµ trång rõng tíi thay ®æi sö dông ®Êt vµ ®êi sèng hé gia ®×nh ë th«n Ngßi Xanh, x· Phó L©m, huyÖn Yªn S¬n, tØnh Tuyªn Quang

Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt nam - Thôy ®iÓn Trung t©m tµi nguyªn vµ m«i tr−êng L©m nghiÖp

Th¸ng 11 n¨m 2001

Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn 1996-2001

2

lêi c m ¬n

Trong qu tr× nh thùc hiÖ n nghiªn cøu nµy chóng t«i ® · nhË n ® −îc sù gióp ® ì vÒ nhiÒ u mÆ t cña c c c¬ quan vµ c nh© n vÒ cc mÆ t cung cÊp tµi liÖ u, tham gia pháng vÊ n, tæ chøc hç trî hiÖ n tr−êng. Chóng t«i ch© n thµnh c m ¬n:

- «ng Vò §é, Phã gi m ® èc Së N«ng nghiÖ p vµ PTNT tØ nh Tuyªn Quang - ¤ng Ph¹m vò QuyÕ t, §iÒ u phèi viªn dù n MRDP tØ nh Tuyªn Quang

- Bµ Vò thÞ Ph−îng, c n bé dù n MRDP tØ nh TØ nh Tuyªn Quang - ¤ng Ph¹m v n Chung-c n bé Phßng khuyÕ n n«ng huyÖ n Yªn S¬n.

- C c c n bé cña x· Phó l© m, c n bé th«n b¶n vµ bµ con n«ng d© n th«n Ngßi Xanh còng gióp ® ì chóng t«i rÊ t nhiÒ u trong viÖ c pháng vÊ n vµ thu thË p ta× liÖ u nghiªn cøu. Nhê cã sù gióp ® ì trong viÖ c s¾ p xÕ p c«ng viÖ c nghiªn cøu ë th«n b¶n vµ cung cÊ p cho chóng t«i nh÷ng th«ng tin bæ Ý ch ® ã mµ chóng t«i ®· hoµn thµnh b¶n b o c o nµy trong kho¶ng thêi gian rÊ t h¹n chÕ .

Chóng t«i còng bµy tá lêi c¶m ¬n «ng Martin Linde-Rahr vµ bµ Camil Ann, Nghiªn cøu sinh tr−êng §¹i häc tæ ng hîp Goteborg- Thuþ §iÓ n ® · cã sù hîp t c trong viÖ c nghiªn cøu thay ® æ i kinh tÕ x· héi t¹i c c th«n b¶n vµ hé gia ® × nh; ¤ng Bjorn Hansson, Cè vÊ n tr−ëng ch−¬ng tr× nh MRDP; Bµ Maria Berlekom, Cè vÊ n kinh tÕ x· héi vµ m«i tr−êng; ¤ng Ph¹m v n B× nh, phô tr ch kü thuË t cña ch−¬ng tr× nh MRDP vÒ viÖ c cung cÊ p tµi liÖ u, ® ãng gãp ý kiÕ n vµ biªn tË p cho b o co.

3

Mét sè tõ viÕt t¾ t trong b o c o

FCP Ch−¬ng tr× nh Hîp t c L© m nghiÖ p ViÖ t Nam-Thuþ §iÓ n MRDP Ch−¬ng tr× nh Ph t triÓ n N«ng th«n miÒ n nói ViÖ t nam-Thuþ §iÓ n FREC Trung t© m Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng L© m NghiÖ p FIPI ViÖ n §iÒ u tra Qui ho¹ch rõng PRA §nh gi nhanh n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d© n SIDA C¬ quan hîp t c Ph t triÓ n Quèc tÕ cña Thuþ §iÓ n CT-327 Ch−¬ng tr× nh ® Þnh canh ® Þnh c− vµ phñ xanh ® Ê t trèng

CT-661 CT-135 VND

Ch−¬ng tr× nh trång n m triÖ u hÐc ta rõng Ch−¬ng tr× nh xo ® ãi gi¶m nghÌo §ång ViÖ t nam

NN N«ng nghiÖ p LN L© m nghiÖ p UBND Uû ban nh© n d© n NN&PTNT N«ng nghiÖ p vµ ph t triÓ n n«ng th«n A. q C© y n qu¶

ha Hecta

4

I-Giíi thiÖu vÊn ® Ò nghiªn cøu

Trong giai ® o¹n tõ 1991 ® Õ n nay t¹i vïng nói Trung t© m B¾ c Bé ® −îc sù hç trî cña chÝ nh phñ Thuþ §iÓ n ® · tiÕ n hµnh hai ch−¬ng tr× nh hîp t c: Ch−¬ng tr× nh hîp t c l© m nghiÖ p FCP (1991-1996) vµ ch−¬ng tr× nh hîp t c Ph t triÓ n n«ng th«n miÒ n nói ViÖ t Nam - Thôy §iÓ n MRDP (1996 - 2001).

Ch−¬ng tr× nh MRDP mang tÝ nh tæ ng hîp kÕ thõa kinh nghiÖ m cña ch−¬ng tr× nh hîp t c l© m nghiÖ p (FCP), ® −îc thùc hiÖ n ë 259 th«n b¶n trong 74 x·, thuéc 18 huyÖ n cña 5 tØ nh víi môc tiªu: � MRDP muèn gãp phÇn t i thiÕ t miÒ n nói phÝ a B¾ c thµnh vïng xanh, cã kh¶ n ng s¶n xuÊt, duy tr× ®−¬c sù ®a d¹ng vÒ v n ho , x· héi vµ sinh th i. §Êt ®ai ph¶i ®−îc nh÷ng ng−êi n«ng d©n giái qu¶n lý mét c ch bÒ n v÷ng, nh÷ng ng−êi cã giÊy chøng nhËn quyÒ n sö dông ®Êt ®ai b¶o ®¶m.�

§© y lµ mét ch−¬ng tr× nh tæ ng hîp vÒ ph t triÓ n n«ng th«n miÒ n nói mµ träng t© m chñ yÕ u lµ t¹o ra mét m«i tr−êng trong ® ã c c hé nghÌo ë c c céng ® ång d© n c− vïng cao cã thÓ ® −îc h−ëng lîi tõ c c ho¹t ® éng kinh tÕ ® a d¹ng, bÒ n v÷ng nh−: s¶n xuÊ t, chÕ biÕ n, dÞch vô bu«n b n trong bèi c¶nh nÒ n kinh tÕ thÞ tr−êng ® · vµ ® ang ® −îc h× nh thµnh trong vïng.

Nh»m ® ¹t ® −îc c c môc tiªu ® Ò ra, MRDP ® · tiÕ n hµnh nhiÒ u ho¹t ® éng x© y dùng vµ hç trî nh−: Quy ho¹ch sö dông ® Ê t ® ai, giao ® Ê t kho n rõng, hÖ thèng tÝ n dông, khuyÕ n n«ng khuyÕ n l© m, ph t triÓ n nguån nh© n lùc...,® Æ c biÖ t lµ viÖ c x© y dùng vµ triÓ n khai hÖ thèng th«ng tin vµ ® nh gi (MILS) ® Ó cung cÊp th«ng tin ph¶n håi hai chiÒ u vÒ c c thµnh qu¶ cña ch−¬ng tr× nh c¶ trªn sè l−îng vµ chÊ t l−îng.

Qua 5 n m ho¹t ® éng, ch−¬ng tr× nh MRDP ® · cã nhiÒ u trî gióp cho c c ® Þa ph−¬ng ph t triÓ n vÒ nhiÒ u mÆ t ® êi sèng kinh tÕ -x· héi vµ m«i tr−êng. Mét trong nh÷ng thµnh c«ng lín cña ch−¬ng tr× nh lµ ® · gãp phÇ n n© ng cao ® é che phñ rõng, thiÕ t lË p l¹i vïng cao thµnh vïng s¶n xuÊ t hµng ho N«ng L© m nghiÖ p mét c ch bÒ n v÷ng do chÝ nh ng−êi d© n ® Þa ph−¬ng thùc hiÖ n. Ng−êi d© n ®· nhË n ®−îc quyÒ n sö dông ® Ê t vµ hä cã c c kÕ ho¹ch sö dông ® Ê t cña m× nh mét cch hîp lý nhÊ t ®Ó s¶n xuÊ t ra s¶n phÈ m cho nhu cÇ u sö dông cña hä vµ s¶n xuÊ t ra s¶n phÈ m hµng ho gãp phÇ n n© ng cao ® êi sèng vË t chÊ t, n© ng cao tr× nh ®é khoa häc-kü thuË t vµ kinh doanh. Do vË y trong chu kú ho¹t ® éng cña ch−¬ng tr× nh MRDP, sù thay ®æ i c ch sö dông ® Ê t ® · diÔ n ra m¹nh mÏ ë cÊ p hé gia ® × nh còng nh− toµn vïng. Mét trong nh÷ng xu h−íng thay ® æ i sö dông ® Ê t cã ý nghÜ a nhÊ t lµ viÖ c chuyÓ n ®æ i tõ c c diÖ n tÝ ch ® Ê t trèng tr−íc ® © y thµnh rõng trång vµ chuyÓ n c c v−ên t¹p tr−íc ® © y sang v−ên c© y n qu¶ chuyªn canh theo h−íng s¶n xuÊ t hµng ho lµm thay ®æ i ® êi sèng kinh tÕ x· héi vµ m«i tr−êng n«ng th«n miÒ n nói. Sau khi cã chÝ nh s ch giao ® Ê t giao rõng cña ChÝ nh phñ tíi hé gia ® × nh, kÕ t hîp c c ch−¬ng tr× nh 327, MRDP, 661...diÖ n tÝ ch rõng che phñ ë c c khu vùc trung du t ng lªn mét c ch cùc kú nhanh. Qua kÕ t qu¶ nghiªn cøu cña FIPI n m 1998, tû lÖ che phñ rõng cña c c tØ nh ® · t ng lªn so víi tr−íc ® © y kh nhiÒ u.

5

Tõ n m 1976-1990 diÖ n tÝ ch rõng cña 5 tØ nh gi¶m b× nh qu© n 2,4%/nm. 60% rõng tù nhiªn bÞ mÊ t trong kho¶ng thêi gian nµy trong khi chØ cã 22% diÖ n tÝ ch rõng ® −îc phôc håi tõ ® Ê t trèng c© y bôi. Giai ® o¹n 1989-1998, DiÖ n tÝ ch rõng che phñ cña 5 tØ nh tõ 17,7% t ng lªn 27%. §Æ c biÖ t diÖ n tÝ ch rõng t ng nhanh trong cc n m 1993-1998, b× nh qu© n mçi n m t ng 2%. ViÖ c t ng diÖ n tÝ ch rõng ë ® © y lµ nhê kÕ t qu¶ trång rõng vµ t i sinh tù nhiªn. Còng qua c c kÕ t qu¶ nghiªn cøu so s nh ë c c x· tham gia dù n vµ c c x· n»m ngoµi dù n còng ® · cã c c kÕ t qu¶ thÓ hiÖ n râ vai trß tÝ ch cùc cña ch−¬ng tr× nh FCP/MRDP:

• §é che phñ rõng cña c c x· cã tham gia dù n t ng nhanh h¬n c c x· kh«ng tham gia dù n. C c x· tham gia dù n cã diÖ n tÝ ch rõng t ng kho¶ng 3%/n m cßn c c x· n»m ngoµi dù n t ng b× nh qu© n 2,3%

• DiÖ n tÝ ch n−¬ng rÉ y n m 1989 chiÕ m kho¶ng 15% tæ ng diÖ n tÝ ch tù nhiªn. §Õ n n m 1998 diÖ n tÝ ch n−¬ng rÉ y gi¶m xuèng cßn mét nöa vµ ë c c x· cã tham gia dù n diÖ n tÝ ch n−¬ng rÉ y gi¶m nhiÒ u h¬n.

• Thay ® æ i lín nhÊ t lµ viÖ c t i sinh phôc håi rõng tõ ® Ê t trèng c© y bôi. N m 1989, diÖ n tÝ ch c© y bôi chiÕ m 32% diÖ n tÝ ch tù nhiªn. §Õ n n m 1998, diÖ n tÝ ch ® Ê t trèng c© y bôi gi¶m xuèng cßn 10%. PhÇ n lín diÖ n tÝ ch bÞ gi¶m do ®· ® −îc t i sinh phôc håi thµnh rõng vµ ë c c x· tham gia dù n th× rõng còng ® −îc phôc håi nhanh h¬n c c x· n»m ngoµi dù n.

KÕ t qu¶ t i t¹o rõng cã ® −îc nh− trªn lµ do ¶nh h−ëng cña c c yÕ u tè sau:

• ViÖ c chuyÓ n tõ viÖ c qu¶n lý kinh doanh rõng theo kiÓ u tË p trung bao cÊ p sang nÒ n kinh tÕ thÞ tr−êng.

• ¶nh h−ëng tÝ ch cùc cña c c chÝ nh s ch míi cña chÝ nh phñ nh−: ChÝ nh s ch giao ® Ê t giao rõng, chÝ nh s ch ® ãng cöa rõng tù nhiªn

• Sù ® Ç u t− cña ChÝ nh phñ vµo khu vùc n«ng th«n miÒ n nói nh−: Ch−¬ng tr× nh 327, Ch−¬ng tr× nh 135, Ch−¬ng tr× nh 661...

• Sù trî gióp cã hiÖ u qu¶ cña c c ch−¬ng tr× nh FCP/MRDP

Theo dâi ¶nh h−ëng lµ mét phÇ n trong ch−¬ng tr× nh ph t triÓ n n«ng th«n miÒ n nói ® · ® −îc thùc hiÖ n trong chu kú dù n, bao gåm c¶ theo dâi cÊ p th«n b¶n dùa trªn ph−¬ng ph p PRA vµ mét sè nghiªn cøu s© u víi c c chñ ® Ò kh c nhau. Cô thÓ trong n m 2000 viÖ c sö dông PRA cÊ p th«n b¶n ® · hoµn thiÖ n víi môc tiªu râ h¬n vµo c c lÜ nh vùc t c ® éng m«i tr−êng, kinh tÕ x· héi nh−: - Gi¶m ® ãi nghÌo - B× nh ® ¼ ng giíi

- N−íc sinh ho¹t - Thay ® æ i sö dông ® Ê t

- Ph t triÓ n thÞ tr−êng vµ c¬ héi thÞ tr−êng

6

- §a d¹ng sinh häc

- T ng c−êng vµ ph t triÓ n tæ chøc ë cÊ p th«n b¶n vµ cÊ p x·. N m 2001 lµ n m cuèi cïng cña dù n ph t triÓ n n«ng th«n miÒ n nói

(MRDP) víi môc tiªu chÝ nh cña ch−¬ng tr× nh lµ thu thË p mét c ch kh ch quan nh÷ng thµnh c«ng vµ ch−a thµnh c«ng trong 6 n m thùc hiÖ n dù n, nh»m tæ ng kÕ t ® −a thµnh tµi liÖ u vÒ nh÷ng kinh nghiÖ m cô thÓ trong qu tr× nh thùc hiÖ n dù n.

Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña viÖ c trång c© y n qu¶ vµ c© y rõng tíi ® êi sèng vµ sö dông ® Ê t cña c c hé gia ® × nh trong vïng dù n lµ mét trong nh÷ng ho¹t ® éng cña hÖ thèng MILS nh»m ® óc kÕ t bæ sung nh÷ng bµi häc kinh nghiÖ m cho c c ch−¬ng tr× nh tiÕ p theo.

Nghiªn cøu nµy sÏ gãp phÇ n t× m hiÓ u s© u vÒ qu tr× nh thay ® æ i sö dông ®Ê t nãi trªn vµ ¶nh h−ëng cña viÖ c thay ® æ i ® ã tíi ® êi sèng kinh tÕ x· héi cña c c hé gia ® × nh. Nghiªn cøu sÏ t× m ra c c vÊ n ® Ò thµnh c«ng vµ ch−a thµnh c«ng, ® Ò xuÊ t cho c c ho¹t ® éng tiÕ p theo trong c«ng t c xo ® ãi gi¶m nghÌo vµ ph t triÓ n n«ng th«n miÒ n nói.

7

II- Môc tiªu vµ néi dung nghiªn cøu -Môc tiªu

KÕ t qu¶ mong muèn cuèi cïng tæ ng thÓ cña ® ît nghiªn cøu ® nh gi ¶nh h−ëng cña viÖ c trång c© y n qu¶ vµ trång rõng tíi sù thay ® æ i sö dông ® Ê t vµ ® êi sèng kinh tÕ x· héi c c hé gia ® × nh lµ:

• Cã ® −îc hiÓ u biÕ t tèt h¬n vÒ møc ® é vµ xu h−íng thay ® æ i vÒ sö dông ®Ê t l© m nghiÖ p, ® Ê t v−ên vµ nguyÖ n väng cña ng−êi d© n trong sö dông c c lo¹i ®Ê t ® ai ® ã.

• §nh gi ¶nh h−ëng cña trång rõng vµ trång c© y n qña tíi sù ph t triÓ n kinh tÕ hé gia ® × nh

• Rót ra bµi häc kinh nghiÖ m vÒ sö dông ® Ê t vµ ® Ç u t− trång rõng, trång c© y n qu¶ t¹i c c hé gia ® × nh. Tõ ® ã kiÕ n nghÞ c c gi¶i ph p vµ c¶i thiÖ n c c ® iÒ u kiÖ n khuyÕ n khÝ ch ph t triÓ n c© y trång trong thêi gian tíi.

-Néi dung nghiªn cøu

• §iÒ u tra hiÖ n tr¹ng tù nhiªn- kinh tÕ - x· héi, hiÖ n tr¹ng sö dông ® Ê t, t× nh h× nh trång c© y n qu¶ vµ trång rõng t¹i c c th«n b¶n giai ® o¹n 1996-2001

• §nh gi nh÷ng thay ® æ i trong sö dông ® Ê t vµ thay ® æ i c© y trång cña cc th«n b¶n, cña c c hé gia ® × nh

• §nh gi thay ® æ i kinh tÕ x· héi cña c c th«n b¶n vµ hé gia ® × nh

• §nh gi sù thay ® æ i c¶nh quan m«i tr−êng

• §nh gi vai trß cña MRDP vµ c c chÝ nh s ch, ch−¬ng tr× nh cña chÝ nh phñ trong c c thay ® æ i trªn.

• §Ò xuÊ t c c gi¶i ph p nh»m duy tr× vµ ph t triÓ n phong trµo trång c© y n qu¶, trång rõng t¹i c c hé gia ® × nh.

8

III- Ph−¬ng ph p nghiªn cøu

-Ph−¬ ng ph¸p chän mÉu -Lùa chän TØ nh: 3 tØ nh ® ¹i diÖ n ® −îc chän: Mét tØ nh vïng gÇ n c c thÞ tr−êng lín vÒ gç vµ hoa qu¶ (Phó Thä), mét tØ nh vïng gi÷a (Tuyªn Quang) vµ mét tØ nh vïng xa (Hµ Giang).

-Lùa chän x·: - X· ph¶i cã c c ho¹t ® éng hç trî cña dù n MRDP vÒ trång c© y n qu¶ vµ trång

rõng tõ 1996 - X· cã c c ho¹t ® éng trång rõng vµ c© y n qu¶ ® ¹i diÖ n cho TØ nh - X· ® · cã kÕ t qu¶ nghiªn cøu vÒ sù thay ® æ i ® é che phñ rõng giai ® o¹n 1989-

1998 ® −îc thùc hiÖ n bëi FIPI - Dùa theo c c yªu cÇ u trªn, x· Phó l© m (huyÖ n Yªn S¬n) ® −îc chän ® ¹i diÖ n cho

TØ nh Tuyªn Quang. -Lùa chän th«n b¶n:

Th«n b¶n ® −îc lùa chän kh¶o s t vµ pháng vÊ n dùa theo c c yÕ u tè sau: • Mçi x· chän mét th«n ® ¹i diÖ n.

• Cã c c lo¹i c© y trång kh c nhau vµ ph−¬ng thøc qu¶n lý kh c nhau.

• Cã diÖ n tÝ ch c© y n qu¶ vµ rõng trång ® ¹i diÖ n cho c c th«n trong x·

• Cã c c kÕ t qu¶ ® iÒ u tra PRA tr−íc 1996 vµ PRA gÇ n ® © y

• Cã c c c n bé cã kinh nghiÖ m trong c c ho¹t ® éng cña ch−¬ng tr× nh • §iÒ u kiÖ n tù nhiªn vµ kinh tÕ cña th«n ® ¹i diÖ n cho toµn x·

• Dùa theo c c yªu cÇ u trªn, th«n Ngßi xanh ® −îc lùa chän ® ¹i diÖ n cho x· Phó L© m.

-Lùa chän hé gia ® × nh ® Ó nghiªn cøu: - Sè l−îng hé gia ® × nh tham gia nghiªn cøu ® −îc ph© n cho c c cÊ p:

Lo¹i I- chän 5-8 hé; Lo¹i IV: chän 5-8 hé

C c hé míi ® −îc n© ng cÊ p: chän 5-8 hé -C c hé trong mçi cÊ p tham gia nghiªn cøu ® −îc chän theo ph−¬ng ph p ngÉ u nhiªn dùa vµo danh s ch ph© n lo¹i hé theo kÕ t qu¶ ® iÒ u tra PRA míi nhÊ t. Sau khi xem s¬ ® å kinh tÕ x· héi cña th«n, c c hé ® −îc chän ngÉ u nhiªn trªn s¬ ® å (n»m r¶i r c kh¾ p th«n). Sau ® ã c n bé th«n sÏ gãp ý thªm, thÝ dô nh÷ng hé ® · chän nh−ng ® ang ® i v¾ ng khái th«n cÇ n thay b»ng hé kh c...

9

- Nghiªn cøu trong phßng

• C c tµi liÖ u, b¶n ® å ® −îc thu thË p ® Ó phôc vô cho nghiªn cøu th«n b¶n nh−:

-B o c o, b¶n ® å rõng vµ sö dông ® Ê t cÊ p x· n m 1989;1998 ® −îc thùc hiÖ n bëi FIPI -C c kÕ t qu¶ ® iÒ u tra PRA cña th«n thêi kú ® Ç u vµ cuèi chu kú dù n. -Tµi liÖ u thèng kª vÒ ® Ê t ® ai, s¶n xuÊ t t¹i th«n, x·..., -Tµi liÖ u giao ® Ê t, hîp ® ång b¶o vÖ rõng, hîp ® ång trång rõng. -C c tµi liÖ u, th«ng tin vÒ sù trî gióp vµ ® Ç u t− bëi MRDP...tõ c c c¬ quan liªn quan.

• ThiÕ t kÕ c© u hái pháng vÊ n hé: ® Ó cã ® −îc c c th«ng tin cÇ n thiÕ t phï hîp víi môc tiªu nghiªn cøu vµ víi t× nh h× nh c c th«n b¶n, c c c© u hái pháng vÊn hé ® · ® −îc c c c n bé nghiªn cøu cña §¹i häc Gotebogr vµ FIPI so¹n th¶o theo c c b−íc:

-§−a ra c c môc tiªu cÇ n ® ¹t ® −îc cña viÖ c nghiªn cøu. -GÆ p gì c c c n bé th«n ® Ó thu ® −îc nh÷ng th«ng tin kh i qu t cña c c vÊ n ® Ò chÝ nh cña th«n ® Ó ® −a ra khung c© u hái -So¹n th¶o c© u hái ph c th¶o. -Pháng vÊ n thö b¶ng c© u hái ph c th¶o ë mét nhãm nhá hé gia ® × nh. -Th¶o luË n nhãm nghiªn cøu ® Ó ® iÒ u chØ nh b¶ng c© u hái cho phï hîp. -TiÕ n hµnh pháng vÊ n c c hé vµ c c th«n cßn l¹i theo b¶ng c© u hái ® · ® −îc söa ® æ i. MÉ u biÓ u c© u hái pháng vÊ n ® −îc tr× nh bµy ë phô biÓ u 1 - Nghiªn cøu ngoµi thùc ® Þa

• Quan s t thùc ® Þa, khoanh vÏ, m« t¶ c c kiÓ u sö dông ® Ê t, diÖ n tÝ ch c c l«, kho¶ng c ch tíi l« cña c c hé.

• M« t¶ hÖ thèng c© y trång hiÖ n cã, cÊ u tróc tÇ ng thø, tuæ i, ®−êng kÝ nh, chiÒ u cao c© y, ® é che phñ bÒ mÆ t, quy ® Þnh vÒ qu¶n lý...tõ ® ã lµm c¬ së ® nh gi t c ®éng m«i tr−êng cña c c hÖ thèng c© y trång.

• Th¶o luË n, trao ® æ i víi c c c¬ quan, tæ chøc, c nh© n cã liªn quan

• Sö dông mét sè c«ng cô RRA (ph−¬ng ph p ® nh gi nhanh n«ng th«n ) vµ PRA (Ph−¬ng ph p ® nh gi n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d© n )

-Pháng vÊ n theo b¶ng c© u hái lË p s½ n vµ c c c© u hái phô.

- VÏ l t c¾ t lÞch sö sö dông ® Ê t ® ai - Ma trË n cho ® iÓ m ® Ó x c ® Þnh −u tiªn, thuË n lîi, khã kh n...

- VÏ s¬ ® å céng ® ång.

10

- Th¶o luË n nhãm: Th¶o luË n nhãm ® −îc thùc hiÖ n víi nhãm phô n÷, nhãm nam giíi ® Ó n¾ m b¾ t c c ý kiÕ n kh c nhau vÒ giíi, vÒ c c ho¹t ® éng s¶n xuÊ t cña hé..

- Kh¶o s t thÞ tr−êng: kh¶o s t thÞ tr−êng cung cÊ p c c th«ng tin vÒ nhu cÇ u vµ gi c¶ cña c c s¶n phÈ m n«ng l© m s¶n kh c nhau vµ ¶nh h−ëng cña thÞ tr−êng tíi viÖ c ph t triÓ n c© y n qu¶, rõng trång cña ® Þa ph−¬ng. - Thu thË p th«ng tin vÒ quy ® Þnh qu¶n lý, sö dông ® Ê t, c c nguån ® Ç u t− nhË n

® −îc, sù thay ® æ i vÒ ph−¬ng thøc canh t c, thay ® æ i loµi c© y trång dÉ n ® Õ n møc ® é vµ khuynh h−íng thay ® æ i sö dông ® Ê t t¹i ® Þa ph−¬ng.

- Thu thË p c c th«ng tin kinh tÕ x· héi ¶nh h−ëng tíi viÖ c trång c© y n qu¶ vµ trång rõng nh−: kinh nghiÖ m canh t c, ® Ç u t− lao ® éng, chi phÝ trång c© y vµ c¬ héi thÞ tr−êng, nguån thu nhË p tõ c c loµi c© y... C c chÝ nh s ch vµ trî gióp cña ChÝ nh Phñ tíi viÖ c trång vµ duy tr× ® é che phñ.

11

IV.KÕt qu¶ nghiªn cøu 1- HiÖn tr¹ng 1.1 Mét sè ® Æ c ® iÓ m c¬ b¶n cña th« n Ngßi Xanh Tõ c c kÕ t qu¶ kh¶o s t cña nhãm nghiªn cøu vµ tham kh¶o c c kÕ t qu¶ ® iÒ u tra PRA gÇ n ® © y. Mét sè th«ng tin c¬ b¶n cña th«n Ngßi Xanh vµ hé gia ® × nh ® −îc tãm t¾ t ë b¶ng sau: BiÓ u 1: C c th«ng tin c¬ b¶n cña th«n Ngßi xanh (trong ngoÆ c[..] lµ kho¶ng biÕ n ®éng)

C c th«ng tin Tæ ng diÖ n tÝ ch tù nhiªn (ha) 141,17

N m thµnh lËp 1966

Vïng theo ph©n lo¹i cña UBD©n Téc & MiÒ n nói 2

D©n téc Kinh, Cao lan Sè hé n m 2000 96

Sè D©n 384 Sè lao ®éng 161

Sè hé ®−îc ® iÒ u tra kh¶o s t: -Lo¹i I(Kh )

-Lo¹i II(trung b× nh) -Lo¹i III(NghÌo)

-Lo¹i IV(§ãi) Sè hé d©n téc Ý t ng−êi/tæng sè hé ® iÒ u tra

18 5

7 4

2 8/18

Sè khÈu /hé [2-8] 4

B× nh qu©n sö dông ®Êt (m2/hé) [4.120-172.261] 33.055

ThunhËp b× nh qu©n/n m(triÖ u ®ång/hé/n m) [4,3-31] 21,45

Kho¶ng c ch tíi trung t©m huyÖ n (Km) 13 §iÒ u kiÖ n Giao th«ng víi bªn ngoµi Tèt

12

BiÓ u 1: C c th«ng tin c¬ b¶n cña th«n Ngßi xanh (tiÕ p theo)

C c th«ng tin \ Th«n b¶n Ngßi xanh KhÝ h©u:

+L−îng m−a trung b× nh(mm/n m) +NhiÖ t ®é trung b× nh (0C)

1641mm 22,90C

C c th«ng tin\ Th«n b¶n Ngßi xanh Tuæ i b× nh qu©n chång /cña vî 39/38

Sè chñ hé lµ phô n÷ (%) 22% Tr× nh ®é häc vÊn chñ hé (líp) [1-11] 7

Tr× nh ®é häc vÊn cña ng−êi vî (líp) [3-12] 7 Th«n Ngßi xanh (huyÖ n Yªn s¬n-tØ nh Tuyªn Quang) cã tæ ng diÖ n tù nhiªn

150,67 ha, chiÕ m 3,9 % tæ ng diÖ n tÝ ch tù nhiªn cña x·. Tæ ng d© n sè lµ 384 ng−êi víi 2 d© n téc Kinh (58%) vµ Cao lan (42%). HiÖ n t¹i th«n Ngßi Xanh cã 96 hé, 384 nh© n khÈ u (198 nam, 186 n÷). Tæ ng lao ® éng cña th«n lµ 161 ng−êi trong ® ã 83 nam vµ 78 n÷. HÇ u hÕ t ng−êi d© n lµm n«ng nghiÖ p vµ ® êi sèng phô thuéc vµo ®ång ruéng, cã 1 ng−êi lµ gi o viªn (l−¬ng 800.000® ång/th ng) vµ c n bé x· (l−¬ng 350.000® ång/th ng), cã 7 hé cã bu«n b n nhá vµ mét sè cã c c c«ng viÖ c kh«ng th−êng xuyªn nh− thî x© y dùng, h i chÌ thuª, ch−ng cÊ t dÇ u S¶, nÊ u r−îu...VÒ thu nhË p tiÒ n mÆ t th× ch n nu«i lµ nguån quan träng nhÊ t (80%) c c viÖ c lµm c«ng kh c(15%) vµ ChÌ, hoa qu¶, l© m s¶n (5%).

Theo ph© n lo¹i cña Uû ban D© n téc vµ MiÒ n nói, th«n Ngßi xanh thuéc vïng 2. NghÒ nghiÖ p chÝ nh cña ng−êi d© n ë ® © y lµ s¶n xuÊ t n«ng nghiÖ p. Tõ 1996 ® Ê t n«ng

nghiÖ p ® · ® −îc giao (sæ ®á) vµ ®Ê t rõng ® −îc giao khon (sæ xanh, hîp ® ång) cho hé gia ® × nh. Do diÖ n tÝ ch ruéng Ý t nªn lóa g¹o s¶n xuÊ t chØ ® ñ tiªu thô t¹i chç. Thu nhËp tõ c© y n qu¶ vµ rõng trång cña ng−êi d© n cßn thÊp do cc lo¹i c© y nµy ® Ò u míi trång nh−ng ng−êi d© n hy väng trong thêi gian tíi sÏ cã thu nhË p ® ng kÓ tõ c c lo¹i c© y nµy.

Th«n Ngßi Xanh lµ vïng ® åi, nói thÊ p. Cã ® é cao trung b× nh lµ 170 m, ® Ø nh cao nhÊ t lµ 253 m, phÝ a B¾ c vµ §«ng ® −îc ch¾ n bëi d·y nói cao cã h−íng chÝ nh lµ T© y vµ Nam, t¹o thµnh mét khe suèi ®æ dån vÒ khu trung t© m x·, phÝ a Nam lµ khu d© n c− vµ v−ên c© y n qu¶ xen lÉ n c c khu ruéng lóa n−íc, cã ® Þa h× nh lµ ® åi b t óp, gi÷a th«n cã con suèi lín ch¶y sang x· Kim Phó.

§Ê t ® ai ë th«n Ngßi Xanh chñ yÕ u lµ ® Ê t vµng ® á hoÆ c n© u ® á, tË p trung ë vïng ® åi, nói. Cßn l¹i lµ ® Ê t phï sa vµ dèc tô ë c c vïng tròng. §Ê t ® ai ë ® © y rÊ t phï hîp víi viÖ c ph t triÓ n c© y l© m nghiÖ p, c© y c«ng nghiÖ p, c© y n qu¶ vµ c c lo¹i c© y chuyªn canh kh c.

Th«n Ngßi xanh thuéc vïng nhiÖ t ® íi giã mïa, cã nhiÖ t ® é trung b× nh hµng n m lµ 22,90C, nhiÖ t ® é tèi thÊ p 2,40C, tèi cao 39,60C. L−îng m−a hµng n m 1.641

13

mm. Ngoµi ra cßn cã hÖ thèng khe suèi cã n−íc ch¶y quanh n m rÊ t thuË n lîi cho viÖ c ph t triÓ n c© y l© m, n«ng nghiÖ p vµ c© y n qu¶.

N m 1960 th«n Ngßi Xanh cã kho¶ng 6 hé d© n sinh sèng mµ chñ yÕ u lµ d© n téc Cao lan. Víi ph−¬ng thøc canh t c chÝ nh lµ ph t n−¬ng lµm rÉ y kÕ t hîp lµm ruéng bË c thang vµ ch n nu«i. Sau n m 1960, n m 1966 cã d© n téc Kinh ë vïng lßng hå Th c Bµ chuyÓ n ® Õ n vµ d© n khai hoang ë miÒ n xu«i chuyÓ n lªn, d© n sè theo thêi gian ngµy mét t ng, n m 1966 lµ 16 hé, n m 1980 : 32 hé, n m 1994 : 82 hé vµ n m 2001 lµ 96 hé, ® ång thêi c c ph−¬ng thøc canh t c n«ng, l© m nghiÖ p còng ngµy mét phong phó vµ ® a d¹ng h¬n.

Nh÷ng n m gÇ n ® © y nhê ¶nh h−ëng cña tiÕ n bé khoa häc kü thuË t mµ tË p ® oµn gièng míi c© y trång n«ng nghiÖ p, c«ng nghiÖ p, l© m nghiÖ p vµ c© y n qu¶ ® · ® −îc ® −a vµo s¶n xuÊ t t¹i ® Þa ph−¬ng. N ng suÊ t c© y trång ® · ® −îc t ng lªn, gãp phÇ n vµo viÖ c ph t triÓ n kinh tÕ x· héi vµ n© ng cao ® êi sèng cña ng−êi d© n trong th«n. Theo sè liÖ u PRA n m 2001 th× th«n Ngßi Xanh cã 16 hé lo¹i I chiÕ m 16,7%; 35 hé lo¹i II chiÕ m 36,5%; 37 hé lo¹i III chiÕ m 38,5% vµ 8 hé lo¹i IV chiÕ m 8,3%.

C¬ së h¹ tÇ ng trong th«n, vÒ c¬ b¶n th× phÇ n nµo ® · ® p øng ®−îc nhu cÇ u cña ng−êi d©n, cã mét nhµ céng ® ång (trô Së th«n) lµ n¬i ®Ó héi häp hoÆ c dïng ®Ó tæ chøc nh÷ng viÖ c chung cña th«n. HÖ thèng ® iÖ n l−íi vµ giao th«ng ® i l¹i kh hoµn chØ nh. Th«n Ngßi Xanh n»m ngay t¹i trung t© m x· cã quèc lé 13A (® −êng nhùa) ch¹y qua tõ thÞ trÊn Yªn S¬n sang Yªn B i. §© y lµ ® iÒ u kiÖ n rÊ t thuË n lîi cho viÖ c giao l−u trao ® æ i hµng ho còng nh− tiªu thô s¶n phÈ m n«ng, l© m nghiÖ p gióp ng−êi d© n trong x· nãi chung vµ ng−êi d© n th«n Ngßi Xanh nãi riªng n© ng cao kinh tÕ hé vµ trao ® æ i c c th«ng tin víi bªn ngoµi ® Ó n© ng cao kiÕ n thøc vÒ th© m canh c© y trång vµ kü thuË t canh t c c c loµi c© y, con.

Th«n Ngßi Xanh lµ mét trong nh÷ng th«n ® −îc sù trî gióp tÝ ch cùc cña ChÝ nh phñ Thuþ §iÓ n víi 2 ch−¬ng tr× nh hîp t c l© m nghiÖ p: Ch−¬ng tr× nh ph t triÓ n l© m nghiÖ p ViÖ t Nam - Thuþ §iÓ n (FCP) giai ® o¹n 1991 - 1996, tiÕ p theo lµ ch−¬ng tr× nh ph t triÓ n n«ng th«n miÒ n nói ViÖ t Nam Thuþ §iÓ n (MRDP) giai ® o¹n 1996 - 2001. C c trî gióp nµy bao gåm:

-Hç trî c© y gièng vµ chi phÝ trång rõng phßng hé -Cung cÊ p gièng c© y n qu¶.

-Cung cÊ p vµ cho vay vèn ® Ó qu¶n lý, b¶o vÖ rõng phßng hé. -Më c c líp ®µo t¹o huÊ n luyÖ n vÒ s¶n xuÊ t n«ng l© m nghiÖ p t¹i ® Þa ph−¬ng.

14

1.2- Tæ ng qu t c¸c lo¹i sö dông ® Êt chÝ nh Qua kÕ t qu¶ ® iÒ u tra nghiªn cøu cho thÊ y c c th«n b¶n trong vïng cã chung

mét sè c c lo¹i sö dông ® Ê t chÝ nh theo b¶ng ph© n lo¹i sau: BiÓ u 2: C c lo¹i sö dông ® Ê t chÝ nh

C c nhãm ® Ê t \ Th«n b¶n Ngßi xanh

Tæ ng diÖ n tÝ ch ®Êt (ha): Trong ®ã: +§Êt n«ng nghiÖ p(ha) +§Êt L©m nghiÖ p:trong ®ã(ha)

-Rõng trång -DiÖ n tÝ ch khoanh nu«i

+§Êt thæ c−+v−ên hé(ha) +§Êt kh c(ha)

141,17 38,24 79,7

75,9 3,8

11.7 11,53

1.2.1 §Ê t n«ng nghiÖ p

§Ê t n«ng nghiÖ p bao gåm ® Ê t trång lóa, ® Ê t trång mµu, ®Ê t n−¬ng r© ü, ®Ê t ao hå, ® Ê t trång chÌ, ® Ê t trång c© y n qu¶. Trong c c lo¹i ® Ê t n«ng nghiÖ p trªn th× ® Ê t trång lóa cã vai trß quan träng nhÊ t víi ng−êi d© n ë c c th«n b¶n nghiªn cøu. C c lo¹i ® Ê t n«ng nghiÖ p th«n Ngßi xanh cã diÖ n tÝ ch 38,24ha (chiÕ m 27% diÖ n tÝ ch th«n).

- §Êt trång Lóa : Lo¹i ® Ê t nµy ph© n bè ë nh÷ng n¬ i b»ng ph¼ ng, dÔ t−íi n−íc. Mét sè diÖ n tÝ ch cã thÓ trång hai vô lóa nh−ng cã n¬i chØ cÊ y ®−îc mét vô. NÕ u ruéng kh«ng ® ñ n−íc t−íi trong vô cßn l¹i ng−êi d© n thay b»ng trång mµu (Ng«, Khoai lang). NÕ u ë vïng ® Ê t qu óng n−íc th× ® Ê t nµy sÏ bÞ bá hoang 1 vô. Lo¹I ® Ê t nµy cã 25,04 ha, chiÕ m 17,3% diÖ n tÝ ch toµn th«n

- §Êt chuyªn trång mµu (Ng«, Khoai, S¾n, L¹c ...): lo¹i ® Ê t nµy ë ven nh÷ng qu¶ ® åi thÊ p, hoÆ c ë nh÷ng gß b·i. §Æ c ® iÓ m lo¹i nµy lµ kh«ng bÞ ngË p n−íc nªn ® −îc trång c c c© y hoa mµu chÞu h¹n phôc vô ch n nu«i. HiÖ u qu¶ cña lo¹i ® Ê t nµy th−êng thÊ p nªn gÇ n ® © y mét phÇ n ® · ® −îc chuyÓ n ®æ i sang c c diÖ n tÝ ch c© y n qu¶ hoÆ c ChÌ. HiÖ n nay ® Ê t trång mµu t¹i Ngßi Xanh cã 5,6 ha, chiÕ m 4% diÖ n tÝ ch toµn th«n.

BiÓu ®å diÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt ®ai th«n Ngßi xanh

§Êt NN27%

§Êt LN57%

Thæ c−+v−ên8%

§Êt kh¸c8%

15

- N−¬ng rÉy: Tr−íc ® © y ® Ê t ® åi ch−a ® −îc giao cho hé gia ® × nh th× trªn ® ã cã c c n−¬ng rÉ y du canh. C c n−¬ng rÉ y nµy ® −îc khai ph tõ rõng tù nhiªn hay ® Ê t trèng c© y bôi. HiÖ n nay c c n−¬ng rÉ y ® −îc chuyÓ n sang trång ChÌ hay trång rõng, cßn mét sè diÖ n tÝ ch nhá, ph© n bè r¶i r c ® −îc trång S¾ n. Sù chuyÓ n ® æ i nµy ® · cã t c dông b¶o vÖ m«i tr−êng tèt h¬n, ® ¶m b¶o ® −îc tÝ nh æ n ® Þnh vµ bÒ n v÷ng cho c c hÖ sinh th i vïng ® åi nói.

- §Êt trång ChÌ vµ c©y n qu¶ l©u n m: ChÌ, Cam, quýt, V¶i, Hång ... Th−êng trång ë v−ên hé gia ® × nh hoÆ c nh÷ng ch© n ® åi, gß thÊ p. HiÖ n nay ® Ê t trång c© y n qu¶ ® · ® ¹t tíi 15 ha (chiÕ m 10,6% diÖ n tÝ ch th«n) vµ ChÌ ® · cã 6,8 ha

(chiÕ m 4,8% diÖ n tÝ ch th«n). ChÌ vµ c© y n qu¶ chñ yÕ u ® −îc trång trong v−ên hé vµ trªn ® Ê t trång mµu. ChÌ vµ c© y n qu¶ ® · t ng diÖ n tÝ ch kh nhiÒ u trong 5 n m gÇ n ® © y

- 1.2.2- §Êt l© m nghiÖ p §Ê t l© m nghiÖ p bao gåm rõng tù nhiªn, rõng trång, ® Ê t trèng c© y bôi, ®Ê t trèng cã c© y gç r¶i r c, ® Ê t trèng cá. Trong ® ã cã mét phÇ n ® Ê t trèng cã ® ñ c© y t i sinh hiÖ n ® ang ® −îc khoanh nu«i phôc håi rõng b»ng t i sinh tù nhiªn. -Rõng tù nhiªn:

T¹i th«n Ngßi xanh rõng tù nhiªn bÞ ph hÕ t tõ 1990 nh−ng ® Õ n 2001 ®· cã 3,8 ha míi ® −îc khoanh nu«i phôc håi l¹i rõng. -DiÖ n tÝ ch khoanh nu«i t i sinh: HiÖ n nay cã 3,8 ha ® Ê t trèng cã kh¶ n ng phôc håi rõng b»ng t i sinh tù nhiªn ® −îc ng−êi d© n khoanh nu«i. §© y lµ ho¹t ® éng cña mét sè hé cã tiÒ m lùc vÒ lao ® éng ® · tù chiÕ m gi÷ ® Ê t ® ai vµ tù ® Ç u t− khoanh nu«i b¶o vÖ . -Rõng trång:Rõng trång bao gåm c c loµi c© y nh− Mì, Keo,Tr m, L t hoa, ... th−êng ® −îc trång trªn ® Ê t trèng c© y bôi, tr¶ng cá hoÆ c ® Ê t trång s¾ n tr−íc ® © y. HiÖ n nay rõng trång t¹i th«n cã 75,9ha, chiÕ m 53,8% diÖ n tÝ ch toµn th«n. -C c lo¹i ®Êt trèng: hiÖ n nay ® Ê t trèng t¹i ngßi xanh ® · ® −îc trång rõng nªn lo¹i ® Ê t nµy cßn l¹i kh«ng ® ng kÓ . 1.2.3 §Ê t thæ c− vµ v−ên hé §Ê t thæ c− ® −îc chia cho c c hé lµm nhµ, s© n, chuång tr¹i, ao c ...B× nh qu© n mçi hé cã kho¶ng 500-5000m2 ® Ê t thæ c− vµ v−ên. §© y lµ diÖ n tÝ ch ®Ê t nhá nh−ng cã vai trß lín ® èi víi kinh tÕ hé. C c v−ên hé tr−íc ® © y th−êng lµ c c v−ên t¹p trång rau, Khoai lang, S¾ n, Chuèi...Nay c c v−ên nµy ® · ® −îc c¶i t¹o thµnh c c v−ên c© y n qu¶, v−ên ChÌ cã gi trÞ kinh tÕ cao h¬n vµ ® ãng gãp ® ng kÓ vµo thu nhË p cña hé gia ® × nh. 1.2.4 C c lo¹i ® Ê t kh c C c lo¹i ® Ê t kh c cßn l¹i nh− ® −êng s , chî, tr−êng häc..m−¬ng thñy lîi, hå ® Ë p, nghÜ a trang... thuéc së h÷u céng ® ång vµ chÞu sù qu¶n lý trùc tiÕ p cña chÝ nh quyÒ n x·

16

1.3 -DiÖ n tÝ ch ® Êt së h÷ u cña c¸c hé T¹i th«n Ngßi Xanh, c c hé cã diÖ n tÝ ch ® Ê t tõ 4.120m2-172.261m2, b× nh qu© n mçi hé cã 33.055m2(3,3 ha-). BiÓ u 3 : KÕ t qu¶ diÖ n tÝ ch ® Ê t ® ai b× nh qu© n cña 18 hé ® iÒ u tra-th«n Ngßi Xanh Lo¹i ® Ê t Së h÷u S¶n phÈ m TÇ m quan

träng %diÖ n tÝ ch

%sè hé

Lóa n−íc Sæ ®á lóa [2-5] 4 8 94

Ruéng mµu Sæ ®á Ng«, S¾ n, §Ëu, Khoai [2-4] 3 5 66 N−¬ng Sæ ®á, xanh S¾ n [2-3] 2 1 22

Ao c Sæ ®á C [2-5] 3 1 39 Rõng s¶n xuÊt

Sæ xanh Gç, cñi 2 28 22

§Æ c s¶n Sæ ®á QuÕ 3 0,05 5,5 Rõng phßng hé

Sæ xanh Keo, L t hoa, Mì, gç cñi

[2-4] 3 42 61

V−ên nhµ Sæ ®á ChÌ,V¶i,Nh·n,MÝ t,Ng«,MÝ a,Chuèi,S¾ n,Hång...

[2-5] 3 6 67

V−ên rõng Sæ ®á B¹ch ®µn, ChÌ, QuÕ , Keo

[2-4] 3 3 22

V−ên qu¶ Sæ ®á Nh·n, V¶i, Hång, Quýt, B−ëi,

[2-5] 3 7 39

Ghi chó: TÇm quan träng dùa trªn ® nh gi cña hé: 1-Kh«ng quan träng;2-Ý t quan träng; 3-Quan träng; 4-RÊt quan träng; 5-Phô thuéc hoµn toµn. Trong ngoÆ c[...] lµ kho¶ng biÕ n ®éng. Trong c c lo¹i ® Ê t ® ai th× ng−êi d© n coi träng ® Ê t trång lóa nhÊ t v× ® © y lµ nguån sèng chÝ nh cña hä. Rõng s¶n xuÊ t ch−a ® −îc ® nh gi cao v× rõng míi trång ch−a cã thu ho¹ch nªn ng−êi d© n ch−a nhË n thÊ y lîi Ý ch. BiÓ u sau ® −a ra sè liÖ u b× nh qu© n kho¶ng c ch vµ thêi gian nhË n ® −îc c c m¶nh ® Ê t trång rõng vµ c© y n qu¶ BiÓ u 4: Kho¶ng c ch b× nh qu© n tõ nhµ tíi c c m¶nh ® Ê t cña hé (Ngßi xanh)

Kho¶ng c ch b× nh qu© n (m)

Thêi gian nhË n ® Ê t

B× nh luË n

Rõng s¶n xuÊ t 1.200 1991-1994 Cã 2hé ® ·cã thunhË p tõ d. n 327 Rõng phßng hé 800 1995-1997

V−ên nhµ 15 1982-1996 V−ên rõng 500 1982-1995

V−ên qu¶ 240 1995-1996

17

Kho¶ng c ch tõ c c diÖ n tÝ ch ® Ê t ® ai cña c c hé qu¶n lý tíi nhµ ë kh gÇn so

víi nhiÒ u n¬ i kh c. N¬i xa nhÊ t ch−a ® Õ n 1,5 km nªn thuË n lîi cho c c ho¹t ® éng s¶n xuÊ t cña hé gia ® × nh.

HiÖ n nay toµn bé diÖ n tÝ ch ® Ê t ® åi vµ ® Êt rõng s¶n xuÊ t ® · ® −îc giao cho c c hé gia ® × nh qu¶n lý (CÊ p sæ xanh tõ 1996-1998). TÊ t c¶ c c lo¹i ® Êt trèng hiÖ n ® ang ® −îc sö dông bëi hé gia ® × nh sÏ ® −îc giao cho hé ® ã (thùc chÊ t lµ hîp thøc ho viÖ c chiÕ m h÷u ® Ê t c«ng). §© y lµ nh÷ng diÖ n tÝ ch do c c hé ph t rõng lµm rÉ y tr−íc ® © y hay ® · ® −îc ph© n chia cho c c hé gia ® × nh tõ thêi kú cßn s¶n xuÊ t theo hîp t c x·. Ph−¬ng ph p ph© n chia nµy ® · t¹o ra sù chªnh lÖ ch rÊ t lín gi÷a c c hé vµ nh÷ng hé giµu th−êng cã nhiÒ u ® Ê t l© m nghiÖ p gÊ p hµng chôc lÇ n so víi hé nghÌo. Ph−¬ng ph p giao ® Ê t nh− vË y ® · lµm cho mét sè hé kh«ng coi träng thñ tôc giÊ y tê giao ® Ê t (Sæ ® á, Sæ xanh).

¤ng V−¬ng v n Vui ë th«n Ngßi xanh tù ch m sãc 1,4 ha rõng t i sinh tù nhiªn vµ coi nh− së h÷u cña hé, kh«ng cßn ai tranh chÊ p. Do vË y khi chÝ nh quyÒ n mêi lµm thñ tôc nhË n giÊ y chøng nhË n quyÒ n sö dông ®Ê t cho diÖ n tÝ ch rõng ® ã, «ng Vui cho r»ng thùc tÕ «ng ® · së h÷u diÖ n tÝ ch rõng ® ã nªn kh«ng cÇ n c c thñ tôc n÷a.

1.4-T× nh h× nh trång rõng 1.4.1-DiÖ n tÝ ch rõng

BiÓ u 5: DiÖ n tÝ ch rõng hiÖ n cã t¹i th«n Ngßi xanh Th«n DiÖ n tÝ ch rõng

trång (ha) DiÖ n tÝ ch rõng tù nhiªn (ha)

§é che phñ rõng

(%) Ngßi Xanh 75,9 3,8 56,4%

§é che phñ rõng ë th«n Ngßi xanh kh cao vµ chñ yÕ u do kÕ t qu¶ trång

rõng. Rõng trång ë c c th«n b¶n bao gåm rõng trång theo ch−¬ng tr× nh 327, ch−¬ng tr× nh MRDP vµ ch−¬ng tr× nh 661.

18

1.4.2-Thµnh phÇn loµi c© y trång rõng

BiÓ u 6: Danh lôc c c loµi c© y trång rõng t¹i th«n Ngßi xanh Møc ® é phong phó: 1-RÊt Ý t; 2-Ý t; 3-trung b× nh; 4 -nhiÒu; 5-rÊt nhiÒ u

Møc ® é phong phó Tªn ViÖ t nam Tªn latinh

Ngßi xanh -Bå ® Ò -Mì -Keo -Tr m -L t hoa -QuÕ -Luång -B¹ch ® µn -Tre b t ® é -Xoan -SÊ u

-Styrax tonkinensis -Mangletia glauca -Acacia mangium -Canarium spp. -Chukhrasia tabularis -Cinamomum cassia Bambusa spp. Eucalyptus camaldulensis Bambusa sp. -Melia azedrach -Dracontomelon duperreanum

1 2 5 2 4 2 2 3 1 2 1

Nguån: Pháng vÊn tr−ëng th«n

TË p ® oµn c© y trång l© m nghiÖ p kh phong phó nh−ng chØ cã Keo, L t hoa, B¹ch ® µn ® −îc trång thµnh rõng, c c loµi cßn l¹i ® −îc trång ph© n t n trong v−ên rõng hay xung quanh v−ên hé gia ® × nh. 1.4.3- Mét sè khã kh n vµ kh¶ n ng duy tr× trång rõng

-Thñ tôc tiªu thô gç rõng trång cßn phøc t¹p: theo QuyÕ t ® Þnh sè 40-Q§UB/20-01-1994, C c hé muèn khai th c c c s¶n phÈ m rõng trång ph¶i lµm ®¬n göi Së N«ng nghiÖ p &PTNT kÌm theo giÊ y phÐp cña UBND x· vµ sè l−îng do tr¹m KiÓ m l© m Ê n ® Þnh. Chñ rõng ph¶i lÖ phÝ t i sinh rõng khi ®−îc phÐp khai th c. C«ng ty L© m S¶n Tuyªn Quang ® −îc chØ ® Þnh mua b n, vË n chuyÓ n cc s¶n phÈ m nãi trªn víi gi tho¶ thuË n. Së Tµi chÝ nh vµ së NN&PTNT hµng quÝ th«ng b o gi c¶ l© m s¶n cho vïng. §¬n vÞ nµo muèn mua vµ vË n chuyÓ n l© m s¶n ph¶i ® −îc phÐp cña UBND tØ nh.

-Trong QuyÕ t ® Þnh 447Q§UB cña UBND tØ nh ngµy 24-8-94 vÒ khai th c Mì vµ B¹ch ® µn: NÕ u khai th c 1 ha Mì vµ B¹ch ® µn th× ph¶i trång l¹i ngay 2ha. §èi víi rõng phßng hé vµ ® Æ c dông th× kh«ng ® −îc phÐp khai th c 2 loµi nµy...

Qui chÕ trªn rÊ t phøc t¹p. Qui chÕ nµy ® · gióp b¶o vÖ vèn rõng rÊ t tèt nh−ng kh«ng khuyÕ n khÝ ch d© n khai th c hay trång thªm rõng.

MÆ c dï cßn cã khã kh n trong c c thñ tôc tiªu thô s¶n phÈ m rõng nh−ng t¹i th«n Ngßi Xanh, 77% sè hé cho biÕ t cã thÓ tù duy tr× trång rõng ë c c chu kú sau nh−ng hä muèn cã sù hç trî tiÕ p theo. Mét phÇ n ba sè hé pháng vÊ n muèn thay ® æ i sö dông ® Ê t hiÖ n t¹i nh− muèn trång S¶ trªn ®Ê t ® ang trång rõng ® Ó ch−ng cÊ t

19

tinh d© ï v× hiÖ u qu¶ kinh tÕ cao h¬n. Mét sè hé muèn chuyÓ n rõng trång sang trång ChÌ v× cã thu nhË p th−êng xuyªn vµ æ n ® Þnh h¬n.

1.5-T× nh h× nh trång c© y ¨n qu¶ 1.5.1- DiÖ n tÝ ch vµ thµnh phÇ n loµi c© y n qu¶

Qua pháng vÊ n tr−ëng th«n, sè loµi c© y n qu¶ trong th«n kh ® a d¹ng nh−ng kh¶ n ng lµm hµng ho chØ tË p trung mét sè loµi. Nh÷ng loµi nµy chñ yÕ u do dù n hç trî nh− Nh·n, V¶i, Hång...

T¹i th«n Ngßi xanh, C© y gièng ® −îc Ban qu¶n lý dù n TØ nh, HuyÖ n mua ë Trung t© m c© y n qu¶ Yªn S¬n, Trung t© m c© y n qu¶ Phó Hé vµ cÊ p cho c c gia ® × nh. Tuy vË y mét sè hé vÉ n phµn nµn r»ng c© y gièng kh«ng tèt nh− V¶i qu¶ nhá, chua vµ ra Ý t qu¶ mÆ c dï sinh tr−ëng rÊ t tèt.

-Qua kÕ t qu¶ thèng kª ë biÓ u 7 cho thÊ y nh÷ng Chuèi ® −îc trång kh phæ biÕ n ë c c hé gia ® × nh v× lµ c© y n qu¶ ng¾ n ngµy, dÔ trång dÔ b n qu¶, th© n cã thÓ lµm thøc n ch n nu«i. Ngoµi ra V¶i, Nh·n, Na, Hång, Cam, Quýt lµ nh÷ng c© y n qu¶ dµi ngµy cã gi trÞ cao còng ® −îc ng−êi d© n ® Ç u t− víi sè l−îng lín. BiÓ u 7: Danh lôc c c loµi c© y n qu¶ ® −îc trång ë th«n b¶n nghiªn cøu Møc ®é phong phó:0-Ch−a cã; 1-RÊt Ý t; 2-Ý t; 3-trung b× nh; 4-nhiÒu; 5-rÊt nhiÒ u

Tªn ViÖ t Nam

Tªn la tinh Møc ® é phong phó

-Chuèi -Døa -§u ® ñ -V¶i -Nh·n -MË n -M¬ -Cam -Quýt -Chanh -æi -B−ëi -T o ta -Hång -KhÕ -Nhãt -Hång xiªm -Na MÝ t Xoµi Roi

-Mus parradisiaca -Ananas comosus -Carica papaya -Litchi sinensis -Nephelium euphoria -Prunus sp. -Prunus armeniaca -Citrus sinensis -Citrus reticulata -Citrus limon -Psidium guajava -Citrus grandis - Zizyphus jujuba -Diospyros kaki -Averrhoa carambola -Elaeagnus latifolia -Lucuma mammosa -annona Squamora -Artocarpus heterophylus -Mangifera Indica -Syzygium Sema

5 1 2 3 3 1 1 2 2 1 1 1 1 3 1 1 1 3 2 1 1

Nguån:pháng vÊn c c tr−ëng th«n

20

DiÖ n tÝ ch c© y n qu¶ t¹i Ngßi xanh ® · ® ¹t tíi 15 ha, t ng gÊ p 30 lÇ n so víi n m 1994. Tr−íc ® © y c© y n qu¶ tr«ng th«n kh«ng ® ng kÓ . C c hé trång r¶i r c tr«ng v−ên phôc vô cho tiªu dïng trong gia ® × nh. Nay c c hé ® · trång c© y n qu¶ tË p trung t¹i v−ên hé, v−ên qu¶ theo h−íng s¶n xuÊ t hµng ho . 1.5.2- ThÞ tr−êng tiªu thô hoa qu¶

ViÖ c tiªu thô c c lo¹i qu¶ ë c c th«n b¶n ® −îc kh¶o s t lµ kh dÔ dµng. HÇ u hÕ t c c lo¹i hoa qu¶ ng−êi d© n b n t¹i chî x·, chî huyÖ n hoÆ c b n cho trung gian vµo mua tË n v−ên.

Trong c c s¶n phÈ m hoa qu¶ hiÖ n nay cã ® −îc tiªu dïng cho gia ® × nh tõ 17-28%. Sè cßn l¹i ® −îc b n ® Î thu tiÒ n mÆ t cho gia ® × nh.

Qua t× m hiÓ u thùc tÕ vµ pháng vÊ n ng−êi d© n cho biÕ t sù biÕ n ® éng vÒ gi c¶ vµ ý kiÕ n cña ng−êi d© n vÒ c c s¶n phÈ m c© y trång nh− sau:

BiÓ u 8: Sè l−îng vµ gi trÞ hoa qu¶ t¹i c c hé ® iÒ u tra - th«n Ngßi Xanh Sè

th ng thu ho¹ch/ n m

Sè l−îng/ th ng (kg)

% B n ra thÞ tr−êng

Gi c¶ (VND/kg)

Tæ ng gi trÞ/ n m (VND)

%sè hé

V¶i 1 40 70 6.500 260.000 17 Nh·n 1 20 0 7.000 140.000 5,5 Hång 1 82 76 2.300 188.600 28 Na 1 20 60 4.000 80.000 17 Quýt 1 100 90 4.500 450.000 5,5 Chuèi 8 282 88 880 1.985.000 17 B−ëi 1 40 50 1.000 40.000 11 T o ta 1 50 6.000 300.000 5.5 Chanh 2 100 95 1.000 200.000 5.5 Xoµi 1 200 90 5.000 1.000.000 5.5

1.6- C¸c −u tiªn ® Çu t− cña ng−êi d© n trong thê i gian tíi

Qua pháng vÊ n nhu cÇ u ® Ç u t− cña c c hé trong thêi gian tíi, c c −u tiªn cña ng−êi d© n ® −îc thÓ hiÖ n ë biÓ u sau:

BiÓ u 9: ¦u tiªn ® Ç u t− cña ng−êi d© n th«n ngßi xanh LÜ nh vùc ®Çu t− §µn «ng (%) Phô n÷ (%)

Ch n nu«i 31 37 N«ng nghiÖ p 18 23 Mua gièng c©y n qu¶ 16 15

21

Trång S¶ 8 5 Mua xe m y 5 2 §Çu t− cho con c i häc tËp 5 4 Bu«n b n 4 0 Mua m y b¬m 4 5 Th©m canh lóa 3 2 Nu«i c 2 0 DÞch vô 1,5 2 Mua c©y gièng trång rõng 1 1 Mua r−îu, thuèc l 0.5 1 Trång ChÌ 0 3

Qua kÕ t qu¶ pháng vÊ n vÒ nhu cÇ u ® Ç u t− trong thêi gian tíi, ng−êi d© n −u tiªn ® Ç u t− cho ch n nu«i, ® Ç u t− th© m canh cho n«ng nghiÖ p, mua gièng c© y n qu¶ vµ ® Ç u t− cho më réng diÖ n tÝ ch ChÌ. §iÒ u ® ã cho thÊ y ng−êi d© n ® · ® nh gi kh cao vai trß cña c© y n qu¶. NhiÒ u hé muèn mua c c gièng c© y n qu¶ míi ®Ó thay thÕ cho c c gièng c© y kÐm chÊ t l−îng hiÖ n nay. §èi víi rõng trång, nhu cÇ u c© y gièng kh«ng nhiÒ u v× ® Ê t dµnh cho trång rõng hÇ u nh− ® · ® −îc trång hÕ t. Nh÷ng diÖ n tÝ ch cÇ n trång l¹i sau khai th c Ý t (® a sè diÖ n tÝ ch rõng trång tõ 1995 tíi nay ch−a ® Õ n tuæ i khai th c) nªn nhu cÇ u c© y gièng trång rõng hiÖ n t¹i ch−a nhiÒ u.

T¹i th«n Ngßi Xanh, mét sè hé muèn trång S¶ thay cho trång rõng v× cho hiÖ u qu¶ cao, thêi gian quay vßng vèn nhanh. Tuy vË y ® © y lµ mét h−íng ® Çu t− m¹o hiÓ m v× gi c¶ vµ thÞ tr−êng tinh dÇ u S¶ kh«ng æ n ® Þnh.

Qua ý kiÕ n vÒ −u tiªn ® Ç u t− cho thÊ y gi÷a nam vµ n÷ giíi trong gia ® × nh cã ý kiÕ n kh thèng nhÊ t nhau, ® iÒ u ® ã cho thÊ y sù b× nh ® ¼ ng vÒ giíi, vÒ tr× nh ® é nhË n thøc cña nam giíi vµ n÷ giíi kh ® ång ® Ò u.

2-mét sè thay ®æi ë th«n b¶n vµ hé gia ®×nh thêi kú 1996-2001 2.1-Thay ® æ i sö dông ® Êt 2.1.1- Thay ® æ i sö dông ® Ê t cña th«n b¶n

Qua ® iÒ u tra cho thÊ y, nh÷ng diÖ n tÝ ch S¾ n ® −îc trång ë v−ên nhµ tr−íc ®© y th−êng ® uîc chuyÓ n sang trång c© y n qu¶ vµ ChÌ. Sù thay ® æ i nµy phô thuéc vµo ® iÒ u kiÖ n kinh tÕ , quü ® Ê t s¶n xuÊ t vµ kÕ ho¹ch ph t triÓ n cña c c hé. §© y lµ mét trong c c yÕ u tè lµm thay ® æ i diÖ n tÝ ch v−ên qu¶ vµ rõng trång ë th«n.

22

HÇ u hÕ t c c hé trong th«n ® Ò u cã v−ên, tuy diÖ n tÝ ch cã kh c nhau nh−ng ® © y lµ ® iÒ u kiÖ n thuË n lîi ® Ó ph t triÓ n trång c© y n qu¶.

BiÓ u 10: Thay ® æ i sö dông ® Ê t th«n Ngßi Xanh Lo¹i ® Ê t ® ai N m

1994 N m 2000

2001/1994

Lý do thay ® æ i chÝ nh

Tæ ng céng 141,17 141,17 1 Ruéng lóa 25,04 25,04 1 Ruéng mµu 8,57 5,6 0,64 Gi¶m do trång c©y n qu¶ C©y n qu¶ 0,5 15 30 Dù n MRDP hç trî ChÌ 2,6 6,8 2,6 Rõng trång 12,1 75,9 6,3 Ch−¬ng tr×nh 327, MRDP,661 Rõng tù nhiªn 3,8 3,8 1 §Êt trèng 77,9 0 0 §· trång rõng C c lo¹i ®Êt kh c

10,66 9,03 0,85

Thay ® æ i sö dông ® Ê t lín nhÊ t trong th«n ngßi xanh thêi kú 1996-2001 lµ TÊ t c¶ diÖ n tÝ ch ® Ê t trèng tr−íc ® © y ® · ® −îc trång rõng. Ngoµi ra ®Ê t n−¬ng rÉ y vµ mét phÇ n ® Ê t trång mµu ® · ® −îc chuyÓ n sang trång ChÌ do cã thÞ tr−êng tiªu thô kh æ n ® Þnh. C c diÖ n tÝ ch v−ên hé tr−íc ® © y trång rau mµu nay ® −îc chuyÓ n sang trång c© y n qu¶ vµ trång ChÌ.

0

20

40

60

80

ha

R.trång §.trèng ¡.qu¶ ChÌ

BiÓu ®å thay ®æi sö dông ®Êt th«n Ngßi xanh

1996

20021

23

2.1.2 - Thay ® æ i sö dông ® Ê t cña c c nhãm hé tõ 1996-2001 Qua kÕ t qu¶ kh¶o s t thay ® æ i sö dông ® Ê t cña 18 hé ® ¹i diÖ n, thay ® æ i diÖ n tÝ ch b× nh qu© n c c lo¹i sö dông ® Ê t theo nhãm hé gia ® × nh ® −îc thèng kª ë biÓ u 11

BiÓ u 11: So s nh b× nh qu© n diÖ n tÝ ch c© y n qu¶, ChÌ vµ rõng trång gi÷a c c nhãm hé (m2/hé)

Nhãm hé I II III IV DiÖ n tÝ ch 1996 200 100 59 0 DiÖ n tÝ ch 2001 1.514 1120 333 0

DiÖ n tÝ ch C©y n qu¶

2001/1996 7,6 11,2 5,6 - DiÖ n tÝ ch 1995 740 227 0 0 DiÖ n tÝ ch 2001 907 1072 150 0

DiÖ n tÝ ch ChÌ

2001/1995 1,2 4,7 ? 0 DiÖ n tÝ ch 1995 33.000 1.800 167 0 DiÖ n tÝ ch 2001 57.400 14.142 2.500 8.500

DiÖ n tÝ ch rõng trång

2001/1995 1,7 7,8 15,0

- Nhãm hé giµu t ng nhanh h¬n vµ së h÷u diÖ n tÝ ch c©y n qu¶ nhiÒ u h¬n c c nhãm hé nghÌo do n¾ m b¾ t th«ng tin vµ c¬ héi tèt h¬n.

- RÊt nhiÒ u hé nghÌo vµ ®ãi kh«ng cã diÖ n tÝ ch c©y n qu¶. - Chñng lo¹i c©y c©y n qu¶ cña c c hé gia ®× nh phong phó h¬n tr−íc ®©y rÊt

nhiÒ u nhê c c gièng c©y míi do dù n MRDP cung cÊp.

0500

100015002000

m2

I II III IV

Nhãm hé

BiÓu ®å thay ®æi diÖn tÝch c©y ¨n qu¶ c¸c nhãm hé-th«n Ngßi xanh

1996

2001

24

Tr−íc n m 1994, ë th«n Ngßi xanh kh«ng cã hé nµo cã hoa qu¶ b n ( ngoµi Chuèi) nh−ng tõ n m 1996 ® Õ n 1999 ® · cã 70 trong tæ ng sè 97 hé cña th«n tham gia trång c© y n qu¶. Hé «ng D−¬ng ® øc B× nh ® · trång 410 c© y n qu¶ gåm Nh·n, Hång, V¶i do dù n MRDP cung cÊ p gièng. HiÖ n nay sè c© y nµy b¾ t ® Çu cho qu¶ nh−ng trong nh÷ng n m tíi «ng hy väng thu tõ v−ên qu¶ nµy kho¶ng trªn 10 triÖ u ® ång/n m.

DiÖ n tÝ ch rõng trång cña c c nhãm hé còng t ng so víi 1996 tõ 1,7 lÇ n trë lªn. Qua sè liÖ u vµ biÓ u ® å trªn cho thÊ y: tr−íc ® © y khi ch−a ® −îc giao ®Ê t th× rõng trång cña c c hé kh«ng ® ng kÓ . Sau khi ® −îc giao ® Ê t, diÖ n tÝ ch rõng trång cña c c hé ® · t ng lªn nhanh chãng. DiÖ n tÝ ch rõng trång gi÷a c c nhãm hé chªnh lÖ ch nhau qu nhiÒ u. Nh÷ng hé nghÌo th−êng kh«ng nhË n ® −îc hoÆ c nhË n ® −îc rÊt Ý t ® Ê t ® Ó trång rõng.

Cïng víi c© y n qu¶ vµ rõng trång, c c hé cã xu h−íng trång thªm ChÌ. Nh÷ng n m gÇ n ® © y, c«ng nghiÖ p chÕ biÕ n ChÌ t¹i c c ® Þa ph−¬ng ph t triÓ n nªn thÞ tr−êng tiªu thô ChÌ nguyªn liÖ u rÊ t dÔ dµng vµ gi c¶ æ n ® Þnh. HiÖ n nay c© y ChÌ ® −îc ng−êi d© n −u tiªn ® Ç u t− chØ ® øng sau nghÒ ch n nu«i vµ trång c© y n qu¶.

0

500

1.000

1.500

m2

Lo¹i I Lo¹i II Lo¹ III Lo¹i IV

BiÓu ®å diÖn tÝch chÌ- Th«n Ngßi xanh

1996

2001

0

20000

40000

60000

m2

Lo¹i I Lo¹i II Lo¹i III Lo¹i IV

BiÓu ®å thay ®æi diÖn tÝch rõng trång c¸c nhãm hé-th«n Ngßi xanh

19952001

25

2.2- Thay ® æ i c¬ cÊu c© y trång t¹i c¸c hé gia ® × nh 2.2.1- Thay ® æ i loµ i c© y trång BiÓ u 12: Thay ® æ i loµi c© y trång cña c c hé ® iÒ u tra Tr−íc ® © y HiÖ n nay Sè hé

thay ® æ i

V−ên hé ChÌ(6hé) Chuèi(3hé) S¾ n(3hé),B−ëi,Xoµi,MÝ t,Ng«,S¾n

V¶i(9hé),Hång(6hé),Nh·n(5hé),Xoµi(4hé),ChÌ(4hé) B−ëi(2hé),Chanh,MÝ t

11/12 hé

V−ên c©y n qu¶

S¾ n(4hé),ChÌ(3hé), §Ëu,B¹ch ®µn

V¶i(6hé)Nh·n(6hé) Hång(5hé)Quýt(2hé) B−ëi(2hé),ChÌ,Chuèi, Xoµi,Mì

7/8 hé

Rõng s¶n xuÊt

Keo,B¹ch ®µn, Tr m, Bå ®Ò

Keo, Tr m, Bå ®Ò 1/4hé

Rõng phßng hé

§Êt trèng cá,c©y bôi, S¾n L t hoa, Keo, Tr m, Mì, Luång

12/12hé

V−ên rõng B¹ch ®µn, ®Êt trèng, c©y bôi

B¹ch ®µn, QuÕ , Keo, L t hoa

2/3

-Tr−íc khi cã dù n Tr−íc ® © y, r¶i r c trong c c v−ên hé gia ® × nh cã c c loµi c© y n qu¶ gièng ® Þa ph−¬ng vµ ® −îc trång ® Ó sö dông cho gia ® × nh lµ chÝ nh nh− c c loµi c© y: Chuèi, Chanh, Cam, B−ëi, MË n, M¬, Nh·n...

-HiÖ n nay: Trong thêi kú 1996-2001, Dù n MRDP ® · hç trî cho c c hé mét sè gièng

c© y míi. C c gièng nµy th−êng ® −îc t¹o b»ng c ch chiÕ t hoÆ c ghÐp tõ c c nguån gièng tèt t¹i mét sè c¬ së s¶n xuÊ t nh− Trung t© m nghiªn cøu c© y n qña Phó Hé, Trung t© m c© y n qu¶ Yªn S¬n... nªn gi÷ ® −îc c c phÈ m chÊ t cña c© y bè mÑ . Ng−êi d© n rÊ t thÝ ch trång c c loµi c© y Nh·n, V¶i, Cam, Quýt...Nh÷ng n m gÇ n ® © y, diÖ n tÝ ch vµ thµnh phÇ n c© y n qu¶ ® · t ng lªn kho¶ng 3 lÇ n so víi n m 1995. Tõ khi cã dù n MRDP hç trî, c c gièng c© y míi ® −îc ® −a vµo trång t¹i c c hé gia ® × nh víi môc ® Ý ch lÊ y s¶n phÈ m ® Ó b n tng thu nhË p cho hé. C c gièng c© y míi ® −îc trång hÇ u hÕ t ë c c hé tham gia dù n lµ: Hång Th¹ch ThÊ t, Nh·n lång, V¶i ThiÒ u, M¬ lai...

25

2.2.2- C c gièng c© y trång míi

Trong thêi kú 1996-2001, t¹i th«n Ngßi xanh ® · p dông nhiÒ u lo¹i gièng c© y trång míi cã n ng suÊ t vµ chÊ t l−îng cao ® · cã ¶nh h−ëng rÊ t lín tíi ® êi sèng ng−êi d© n (biÓ u 13). ViÖ c trång c c gièng lóa míi cã n ng suÊ t cao vµ trång thªm vô Ng« ® «ng ® · gãp phÇ n b¶o ® ¶m an ninh l−¬ng thùc vµ h−íng tíi s¶n xuÊ t l−¬ng thùc hµng ho cho c c hé n«ng d© n.

C c gièng c© y n qu¶ míi ® −a vµo trång trong vïng dù n ® · b¾ t ® Ç u cho s¶n phÈ m. Trong thêi gian tíi c© y n qu¶ sÏ cã vai trß quan träng trong viÖ c c¶i thiÖ n thu nhË p cña c c hé §èi víi rõng trång, sè gièng c© y míi chñ yÕ u lµ c c c© y gç quÝ cã nguån gèc tõ rõng tù nhiªn tr−íc ® © y. ViÖ c trång rõng hçn giao b»ng c c loµi c© y b¶n ® Þa ® · gãp phÇ n duy tr× tÝ nh ® a d¹ng sinh häc cña rõng. BiÓ u 13: HÖ thèng c c lo¹i gièng c© y trång míi tõ 1996-2001

Lo¹i c© y trång Sè gièng míi so víi n m 1996

Lóa 9 -(CR203, Bao thai lïn, Bao thai thuÇn chñng,ThiÕ t quÕ , Nam kh ng, B¾ c −u 903, T¹p giao 5,NÕ p c i, Chiªm ®en)

Ng« 3-(Biosit,...)

C©y n qu¶ 7-( Quýt, Hång th¹ch thÊt, V¶i thiÒ u, Nh·n lång, MËn tam hoa, M¬ lai, Xoµi)

Rõng trång 6-(L t hoa, Tr m, SÊu, DiÔ n, Luång, M ng b t ®é)

Nguån: Pháng vÊn tr−ëng th«n

2.3- Thay ® æ i ® êi sèng kinh tÕ x· héi 2.3.1- Thay ® æ i chÊ t l−îng cuéc sèng qua c c lÇn ® iÒ u tra PRA BiÓ u 14: Thay ® æ i kinh tÕ x· héi th«n Ngßi xanh

N m 1994 N m 2001

Sè hé % Sè hé %

Hé lo¹i I 15 18,50 19 19,8

Hé lo¹i II 34 41,97 33 34,4

Hé lo¹i III 25 30,86 36 37,5

Hé Lo¹i IV 7 8,64 8 8,3

Tæ ng 81 100 96 100

26

Qua kÕ t qu¶ ® iÒ u tra PRA, thay ® æ i theo b¶ng ph© n lo¹i hé cña th«n Ngßi xanh kh«ng cã sù thay ® æ i lín. Tuy vË y do tiªu chuÈ n ph© n lo¹i hé cao h¬n so víi tr−íc ® © y nªn nh× n chung ® êi sèng c c hé trong th«n b¶n ® · ® −îc c¶i thiÖ n ® ng kÓ .

2.3.2 - Sù thay ® æ i chØ tiªu ph© n cÊ p BiÓ u 15: Thay ® æ i chØ tiªu ph© n lo¹i hé tõ 1996-2001 � th«n Ngßi xanh Nhãm hé kinh

tÕ PRA- 1994

Tæ ng sè hé: 81 PRA- 2001

Tæ ng sè hé: 96

I

15 hé; 18% - Nhµ ë khang trang - Cã ®Êt ®ai ruéng v−ên vµ lao ®éng -Cã tiÖ n nghi sinh ho¹t - §ñ l−¬ng thùc hµng n m - Cã nguån thu nhËp tõ ruéng v−ên vµ ch n nu«i. - Cã kinh nghiÖ m s¶n xuÊt - Cã tÝ ch luü nh−ng ch−a cao

16 hé: 16,7% - Nhµ x©y kiªn cè hoÆ c cã kh¶ n ng x©y kiªn cè. - Cã xe m y, tivi, catset

- Cã nguån thu tõ ruéng, v−ên qu¶, rõng.

- Cã vèn tÝ ch luü, thõa l−¬ng thùc.

- Cã tr× nh ®é qu¶n lý vèn.

II

34 hé, 43% - Nhµ ë ch¾ c ch¾ n. - Cã ®Êt ®ai vµ lao ®éng. - Cã kÕ ho¹ch lµm n nh−ng vÉn h¹n chÕ . - Cã ch n nu«i nh−ng hiÖ u qu¶ ch−a cao. - Cã nguån thu nhËp cßn Ý t. - L−¬ng thùc ®ñ n nh−ng ch−a cã tÝ ch luü.

35 hé: 36,5%

- Nhµ ch¾ c ch¾ n - Cã ®µi cacsec hoÆ c ty vi

- Cã nguån thu nhËp tõ ruéng, v−ên hoÆ c chn nu«i.

- Cã tÝ ch luü vèn.

- Cã kinh nghiÖ m s¶n xuÊt.

III

25 hé; 31% - Nhµ ë t¹m bî. - Lao ®éng Ý t. - Ch−a cã kÕ ho¹ch lµm n vµ chi tiªu. - Cã ruéng, v−ên nh−ng ch−a sö dông hÕt. - ThiÕu n tõ 3- 4 th ng/n m.

37 hé: 38,5%.

- Nhµ ë ch¾ c ch¾ n - Cã nguån thu nh−ng Ý t.

- L−¬ng thùc ®ñ n nh−ng ch−a cã tÝ ch luü.

- Cã søc kÐo (tr©u, bß).

7 hé; 8% - Nhµ ë t¹m bî - Con ®«ng, míi ë riªng thiÕ u vèn vµ ph−¬ng

8 hé: 8,3%

- Nhµ ch−a ch¾c ch¾ n.

0

20

40

Hé

Lo¹i I Lo¹i II Lo¹i III Lo¹i IV

BiÓu ®å thay ®æi kinh tÕ x· héi th«n Ngßi Xanh

1995

2001

27

IV

tiÖ n s¶n xuÊt. - Ý t ®Êt v−ên, ruéng vµ ch−a cã qui ho¹ch. - ThiÕu n tõ 5-6 th ng/n m. - Kh«ng cã kÕ ho¹ch lµm n vµ chi tiªu

- ThiÕu n tõ 3- 4 th ng.

- Kh«ng cã ph−¬ng tiÖ n s¶n xuÊt.

- kÕ ho¹ch lµm n vµ chi tiªu kÐm.

Qua so s nh thay ® æ i chØ tiªu ph© n lo¹i hé cho thÊ y ® êi sèng cña c c nhãm hé ® · ® −îc n© ng lªn. Nh÷ng hé nhãm II, III, IV hiÖ n nay, chØ tiªu vÒ ® êi sèng ® · cao b»ng nhãm I,II,III tr−íc kia. 2.3.3- C¶i thiÖ n ® iÒ u kiÖ n an toµn l−¬ng thùc §Ó thÊ y râ h¬n vÒ sù c¶i thiÖ n an toµn l−¬ng thùc, ph t triÓ n kinh tÕ cña c c nhãm hé, n© ng cao chÊ t l−îng cuéc sèng cña ng−êi d© n trong c c th«n tham gia dù n, chóng ta xem xÐt, so s nh sù thay ® æ i chØ tiªu l−¬ng thùc c c nhãm hé

B¶ng 16: So s nh thay ® æ i an toµn l−¬ng thùc th«n Ngßi xanh

Nhãm hé N¨m 1995 N¨m 2000

I §ñ n Thõa 3-6 th ng II §ñ n Thõa 1-3th ng

III ThiÕ u n 3-4 th ng §ñ n IV ThiÕ u n 5-6 th ng ThiÕ u 3-4 th ng

Nhãm hé lo¹i III, IV tr−íc ® © y thiÕ u n tõ 3-6 th ng/n m. §Õ n nay c c hé nµy ® · gi¶m thiÕ u n tõ 1-3 th ng so víi tr−íc ® © y. Nh− vË y, an toµn l−¬ng thùc vÉ n ® ang lµ vÊ n ® Ò ch−a ® −îc gi¶i quyÕ t víi nhãm hé ®ãi. §© y lµ vÊ n ® Ò cÇn ® −îc quan t© m h¬n trong thêi gian tíi. 2.3.4- T ng thªm nguån thu nhË p

Do c© y n qu¶ míi ® −îc ® −a vµo trång ë mét sè th«n b¶n víi thêi gian tõ 2-4 n m. Cho nªn hÇ u hÕ t c c c© y n qu¶ nµy ch−a cho qu¶ hoÆ c míi b¾ t ® Ç u ra qu¶ nªn thu nhË p tõ c© y n qu¶ cßn thÊ p . MÆ t kh c, cã nhiÒ u hé cã diÖ n tÝ ch n qu¶ nh−ng ch−a ® −îc thu ho¹ch nªn b× nh qu© n thu nhË p vÒ c© y n qu¶ cña tõng nhãm cßn thÊ p.

+VÝ dô: Hé «ng TrÇ n v n QuÕ cã tiÒ n b n hoa qu¶ c c loµi c© y trång tõ nguån gièng dù n MRDP hç trî nh− Hång, Na, Quýt, V¶i... ® −îc 1,2 triÖ u ® ång/n m (b»ng 9,1% tæ ng thu nhË p cña gia ® × nh)

Ngoµi ra sù chªnh lÖ ch gi÷a c c nhãm hé, gi÷a c c hé trong cïng nhãm còng kh lín. Ngay trong nhãm hé lo¹i I còng cã mét sè hé ch−a cã thu nhË p tõ c© y n qña. Nhãm hé míi ® −îc n© ng cÊ p ( lo¹i II,III) ë th«n Ngßi Xanh cã b× nh qu© n thu nhË p tõ c© y n qu¶ cao h¬n c¶ nhãm lo¹i I vµ lo¹i IV. Nh− vË y cã thÓ nãi nguån thu nhË p tõ c© y n qu¶ ® · gãp phÇ n gi¶m ® ãi nghÌo cho nhãm hé nµy.

28

BiÓ u 17: B× nh qu© n thu nhË p tõ ChÌ , c© y n qu¶ vµ l© m s¶n cña c c nhãm hé

ChÌ C© y n qu¶ L© m s¶n Nhãm hé B× nh qu© n /hé/n m (VND)

%Tæ ng thu nhË p

B× nh qu© n /hé/n m (VND)

%Tæ ng thu nhË p

B× nh qu© n /hé/n m (VND)

%Tæ ng thu nhË p

Hé lo¹i I 544.000® 2,4% 112.000 0,5% 100.000® 0,4%

Hé lo¹i IV 0 0 50.000 0,8% 0 0

Hé lo¹i II,III 761.000® 6,1% 275.000 2,2% 45.000® 0,4% Ngoµi c© y n qu¶, v−ên rõng ® · ® ãng gãp ® ng kÓ vµo thu nhËp th«ng qua ChÌ vµ c c l© m s¶n. Tuy vË y do diÖ n tÝ ch rõng míi ® −îc ph t triÓ n trong kho¶ng 5 n m gÇ n ® © y nªn gi trÞ tiÒ n b n l© m s¶n cña c c hé ch−a nhiÒ u.

2.3.5- Thay ® æ i kh¶ n ng cung cÊ p cñi ® un MÆ c dï sèng ë vïng nói nh−ng tr−íc ® © y viÖ c kiÕ m ® ñ cñi ® un cho gia ® × nh ë c c hé ® iÒ u tra lµ c«ng viÖ c tèn nhiÒ u thêi gian do ph¶i ® i xa. Bèn trong s u phô n÷ ® −îc hái t¹i th«n Ngßi Xanh cho r»ng cuéc sèng cña hä ® −îc c¶i thiÖ n nh− viÖ c kiÕ m cñi ® un dÔ dµng h¬n tõ rõng trång cña gia ® × nh. HÇ u hÕ t c c hé lÊ y cñi tõ rõng s¶n xuÊ t. Mét sè lÊ y cñi tõ viÖ c tØ a th−a rõng phßng hé hoÆ c lÊ y cµnh nhnh kh«. Mét gia ® × nh cho biÕ t mçi n m tiªu thô kho¶ng 5m3 cñi. NÕ u ph¶i mua th× gi cñi 45.000® /m3, nh− vË y mçi n m gia ® × nh tù tóc ® −îc kho¶ng 225.000® ång tiÒ n cñi ® un. 2.3.6- Thay ® æ i vÒ b× nh ® ¼ ng giíi

T¹i th«n Ngßi Xanh, viÖ c quyÕ t ® Þnh c c c«ng viÖ c trång rõng lµ nam giíi chiÕ m tíi 80%. Ngo¹i trõ c c hé kh«ng cã ® µn «ng ,chØ cã 1 hé do n÷ ® −a ra c c quyÕ t ® Þnh. BiÓ u 18: VÝ dô vÒ c¬ héi viÖ c lµm vµ b× nh ® ¼ ng giíi ë hé gia ® × nh th«n Ngßi Xanh

( TÝ nh theo % khèi l−îng c«ng viÖ c ) C© y ¨n qu¶ C© y ChÌ C© y rõng C© y trång

Lo¹i C¬ hé i c« ng viÖ c

§µn «ng

Phô n÷

TrÎ em

§µn «ng

Phô n÷

TrÎ em

§µn «ng

Phô n÷

TrÎ em

Chän loµi c©y trång 50 50 50 50 60 40 Lµm ® Êt 70 30 60 40 70 30

Trång 60 40 50 50 50 50

Ch¨m sãc 50 40 10 40 50 10 40 50 10

B¶o vÖ 60 40 60 40 70 30

Thu ho¹ch 20 60 20 40 50 10 80 20

Tiªu thô s¶n phÈm 10 90 30 70 90 10

29

3-Sù hç trî cña MRDP trong viÖc ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ vµ trång rõng 3.1-Hç trî trång rõng

ë c c th«n b¶n nghiªn cøu, ch−¬ng tr× nh ® · hç trî ng−êi d© n b¶o vÖ vµ thiÕ t lË p l¹i c c khu rõng trªn ® Ê t dèc nghÌo kiÖ t. Ch−¬ng tr× nh ® · p dông mét ph−¬ng ph p c¬ b¶n t−¬ng tù víi ch−¬ng tr× nh 327 vµ ch−¬ng tr× nh 661 cña ChÝ nh phñ bao gåm hîp ® ång b¶o vÖ ng¾ n h¹n (3-5n m) vµ tr¶ tiÒ n c«ng cho hé, ® ång thêi cung cÊ p c© y gièng vµ ® µo t¹o. Sù hç trî nµy ® · t ng viÖ c lµm cho hé, thóc ® È y phong trµo trång vµ b¶o vÖ rõng, phong trµo lµm v−ên t¹i c c th«n b¶n. +§èi víi diÖ n tÝ ch rõng s¶n xuÊ t: -Hç trî giao ®Êt

-H−íng dÉn kü thuËt trång -Cung cÊp c©y con

+§èi víi diÖ n tÝ ch rõng phßng hé: -Hîp ®ång b¶o vÖ rõng, hîp ®ång kho n trång rõng -H−íng dÉn kü thuËt trång -Cung cÊp c©y con -Hç trî c«ng trång vµ ch m sãc 3 n m ®Çu

BiÓ u 19: M« t¶ sù hç trî trång rõng tõ dù n MRDP

Th«n

Tæ ng diÖ n tÝ ch rõng (ha)

DiÖ n tÝ ch MRDP hç trî (ha)

Tû lÖ hç trî cña MRDP (%)

H× nh thøc hç trî chÝ nh

Th«n Ngßi xanh 90 17,7 19,7 100% C©y gièng + C«ng trång ch m sãc 3 n m

Dù n ® · hç trî trong trång rõng bao gåm c c b−íc sau: -LËp kÕ ho¹ch: Ng−êi d© n ® −îc h−íng dÉ n lË p kÕ ho¹ch, x c ® Þnh nhu cÇ u trång rõng cña tõng hé gia ® × nh, yªu cÇ u c© y con theo tõng hé gia ® × nh.

-S¶n xuÊt c©y con: C n bé dù n huyÖ n thu thË p yªu cÇ u theo kÕ ho¹ch th«n, tæ chøc ® µo t¹o kü thuË t t¹i th«n b¶n. Hµng n m huyÖ n lµm hîp ® ång s¶n xuÊ t c© y con theo yªu cÇ u. C c loµi c© y trång chñ yÕ u ë ® © y lµ Keo, L t hoa, Trm vµ QuÕ . D© n ® −îc hç trî toµn bé chi phÝ c© y con theo yªu cÇ u. -Trång vµ ch m sãc : C n bé Dù n ® µo t¹o kü thuË t lµm ® Ê t, trång rõng. Hé gia ® × nh thùc hiÖ n viÖ c trång rõng vµ ch m sãc. Hé gia ® × nh ® −îc dù n tr¶ c«ng theo ® Þnh møc cña cña ch−¬ng tr× nh 327 . Theo b o c o cña Gilliusson R. th× ë Tuyªn Quang, dù n kh«ng hç trî tiÒ n c«ng trång vµ ch m sãc (?) nh−ng Theo kÕ t qu¶ pháng tr−ëng th«n, ® Þnh møc hç trî cho trång vµ ch m sãc b¶o vÖ rõng kho¶ng

30

1.300-1700.000® ång/ha tuú theo n m. Theo kÕ t qu¶ pháng vÊ n mçi hé trång rõng ® −îc hç trî tõ 120.000-10.180.000VND b× nh qu© n 2.200.909VND/hé. KÕ t qu¶ tr¶ lêi pháng vÊ n cã thÓ kh«ng chÝ nh x c v× hä nhÇ m lÉ n c c kho¶n ® Ç u t− cña 327, MRDP, 661 vµ kh«ng nhí ® −îc sè tiÒ n hç trî cña tõng ® ît. Ngoµi chi phÝ cña dù n, c c hé ph¶i ® Ç u t− thªm kho¶ng 30% tiÒ n vèn cho trång vµ ch m sãc. C c chi

phÝ cña hé bá ra chñ yÕ u ® Ó thuª nh© n c«ng. Nh÷ng hé cã qu nhiÒ u ®Ê t rõng nh− hé «ng V−¬ng V n Vui ë th«n Ngßi xanh ph¶i thuª nh© n c«ng míi trång rõng kÞp thêi vô. BiÓ u 20: M« t¶ sù hç trî t¹i c c hé ® iÒ u tra (trong ngoÆ c [..] lµ kho¶ng biÕ n ®éng) Rõng s¶n

xuÊt Rõng phßng hé

V−ên nhµ V−ên rõng

V−ên qu¶

Sè hé nhËn hç trî

1 hé(25%) 11hé (100%) 7hé(64%) 1hé(25%) 7hé (100%)

Sè c©y gièng

21.000 10.010 [2000-36000]

51 [20-130]

1.100 128 [20-400]

Lo¹i c©y Keo Keo, L t hoa V¶i,Nh·n,Hång,M¬

Keo, QuÕ V¶i, Nh·n, Hång,M¬

HuÊn luyÖn 1hé 10hé 7hé 0 7hé TiÒ n vèn/hé (VND)

- 2.200.909 - - 500.000-1000.000(vay)

§· cã thu ho¹ch

1hé 9hé 4hé 1hé 2hé

3.2-Hç trî trång c© y ¨n qu¶ Dù n ® · hç trî trång c© y n qu¶ bao gåm c c ho¹t ® éng:

-Cung cÊp c©y gièng -H−íng dÉn kü thuËt, tham quan c c m« h× nh c c ® Þa ph−¬ng kh c. -X©y dùng m« h× nh t¹i ® Þa ph−¬ng (10 m« h×nh) -C¶i t¹o c c v−ên t¹p thµnh c c v−ên c©y n qu¶ cã gi trÞ -Gióp n«ng d©n thiÕ t lËp v−ên c©y n qu¶ theo h−íng s¶n xuÊt hµng ho

BiÓ u 21: M« t¶ hç trî trång c© y n qu¶ tõ dù n MRDP

Th«n

Tæ ng diÖ n tÝ ch c© y n qu¶

(ha)

Sè c© y gièng hç trî

% diÖ n tÝ ch hç trî

H× nh thøc hç trî chÝ nh

Ngßi Xanh 15 10860 90% 100% tiÒ n c©y gièng +tËp huÊn (70/97 hé tham gia)

31

Cã thÓ nãi r»ng sù hç trî cña MRDP lµ ® éng lùc chÝ nh ® Ó ph t triÓ n c© y n qu¶ ë c c th«n b¶n ch−a cã truyÒ n thèng trång c© y n qu¶ nh− ë th«n Ngßi xanh.

4-¶nh h−ëng cña c¸c chÝnh s¸ch, ch−¬ng tr×nh cña chÝnh phñ Trong viÖ c thay ® æ i sö dông ® Ê t vµ ® êi sèng kinh tÕ x· héi ë c c hé gia ® × nh vïng trung du miÒ n nói phÝ a B¾ c lµ kÕ t qu¶ cña rÊ t nhiÒ u ch−¬ng tr× nh, dù n cña chÝ nh phñ , sù trî gióp cña c c tá chøc quèc tÕ còng nh− nç lùc cña ng−êi d© n. C c ho¹t ® éng trî gióp ® · ® −îc thùc hiÖ n th«ng qua c c tæ chøc, ch−¬ng tr× nh, dù n nh−:

-Ho¹t ® éng khuyÕ n n«ng, khuyÕ n l© m, ho¹t ® éng cña héi lµm v−ên -Dù n N© ng cÊ p c¬ së h¹ tÇ ng n«ng th«n -ChÝ nh s ch bao cÊ p cña chÝ nh phñ cho s¶n xuÊ t l−¬ng thùc ë vïng nói

-ChÝ nh s ch ® Þnh canh ® Þnh c−, ch−¬ng tr× nh 327 -Ch−¬ng tr× nh 135 vÒ xo ® ãi gi¶m nghÌo

-ChÝ nh s ch giao ® Ê t giao rõng -Ch−¬ng tr× nh FCP/MRDP -ChÝ nh s ch qu¶n lý, khai th c, tiªu thô l© m s¶n rõng trång -Thay ® æ i c¬ cÊ u qu¶n lý nhµ n−íc tõ bao cÊ p sang c¬ chÕ thÞ tr−êng -§Þnh h−íng cña tØ nh vÒ s¶n xuÊ t hµng hãa

Tr−íc 1998 cã ch−¬ng tr× nh 327 vµ tõ 1998 nèi tiÕ p sang Ch−¬ng tr× nh trång 5 triÖ u ha rõng (CT 661) ® · thóc ® È y c«ng t c trång rõng ë c c ® Þa ph−¬ng rÊ t m¹nh mÏ. Rõng trång ë c c th«n Ngßi xanh cã phÇ n hç trî cña Nhµ n−íc trªn 80% (xem biÓ u 19). HiÖ n nay c c ® Þa ph−¬ng ph t triÓ n diÖ n tÝ ch rõng chñ yÕ u tõ nguån vèn nµy.

Cã thÓ nãi mçi mét sù trî gióp ® Ò u cã cã ¶nh h−ëng nhÊ t ® Þnh vµ cã tÝ nh tæ ng hîp, quan hÖ víi nhau trong nhiÒ u lÜ nh vùc. Nhê ® ã míi ® em l¹i kÕ t qu¶ vÒ sù c¶i thiÖ n cuéc sèng ng−êi d© n vïng nói nh− ® · nãi trªn.

32

V. KÕt luËn-kiÕn nghÞ 5.1-C¸c thay ® æ i c¬ b¶n t¹i c¸c th« n b¶n vµ hé gia ® × nh giai ® o¹n 1996-2001: Trong giai ® o¹n 1996-2001 t¹i c c hé gia ® × nh th«n Ngßi xanh ® · cã nh÷ng thay ® æ i nh− sau:

• Thay ® æ i vÒ sö dông ® Ê t -Rõng trång cña hé gia ® × nh chñ yÕ u ® −îc trång tõ 1996-2001, do c c ch−¬ng tr× nh 327, 661, MRDP hç trî. -DiÖ n tÝ ch c© y n qu¶ cña c c hé gia ® × nh míi trång t ng h¬n 3 lÇ n. C© y n qu¶ ® −îc trång chñ yÕ u trong v−ên hé vµ mét sè v−ên qu¶ (chuyÓ n ® æ i tõ v−ên t¹p vµ ® Ê t trång S¾ n tr−íc ® © y) -§Ê t trèng ® åi träc ® · ® −îc phñ xanh bëi rõng trång. §é che phñ rõng ® · ® ¹t tíi 56%. • Thay ® æ i vÒ ® êi sèng kinh tÕ x· héi

-Cuéc sèng vË t chÊ t tÊ t c¶ c c nhãm hé ® Ò u ® −îc n© ng lªn so víi tr−íc ® © y -Cã thªm kho¶ng 20% c«ng n viÖ c lµm tõ trång rõng vµ trång c© y n qu¶ -Cã thªm nguån thu nhË p tõ c© y n qu¶ vµ rõng trång mµ tr−íc ® © y ch−a cã hoÆ c ch−a ® ng kÓ . MÆ c dï nguån thu nµy cßn thÊ p do rõng vµ c© y n qu¶ ch−a ®Õ n tuæ i thu ho¹ch nh−ng ng−êi d© n tin t−ëng nguån thu nµy sÏ ® −îc n© ng lªn trong thêi gian tíi.

-An toµn l−¬ng thùc ® −îc c¶i thiÖ n. C c hé nghÌo ® ãi gi¶m ® −îc møc thiÕ u l−¬ng thùc xuèng cßn 1-3 th ng (tr−íc ® © y thiÕ u 5-6 th ng), c c hé trung b× nh vµ kh th× thõa l−¬ng thùc tõ 1-6 th ng

-C¶i thiÖ n viÖ c cung cÊ p cñi ® un cho c c hé gia ® × nh tõ viÖ c tØ a th−a cµnh nh nh, c© y gç rõng trång

• Thay ® æ i vÒ c¶nh quan m«i tr−êng -§Ê t trèng ® åi träc ® · ® −îc phñ xanh, gi¶m nguy c¬ xãi mßn vµ tho i ho ® Ê t

33

-Duy tr× ® −îc tÝ nh ® a d¹ng sinh häc: C c gièng c© y cã n ng suÊ t cao ®−îc p dông, c c gièng c© y b¶n ® Þa cã gi trÞ ® −îc ® −a vµo trång rõng.

• KiÕ n thøc khoa häc kü thuË t cña ng−êi d© n ® −îc n© ng lªn

-Ng−êi d© n cã kiÕ n thøc vÒ chän gièng c© y lai, chiÕ t , ghÐp. Hä ® · biÕ t kÕ t hîp bãn ph© n h÷u c¬ vµ v« c¬ , phßng trõ s© u bÖ nh h¹i tæ ng hîp...Nh÷ng kiÕ n thøc nµy ®−îc thu nhË n th«ng qua c c líp tË p huÊ n, tham quan c c m« h× nh vÒ trång c© y n qu¶ vµ trång rõng do dù n MRDP tæ chøc vµ ® −îc ® óc rót kinh nghiÖ m tõ thùc tÕ s¶n xuÊ t.

-ý thøc trång c© y g© y rõng vµ b¶o vÖ m«i tr−êng ® −îc n© ng cao trong ng−êi d© n -Ng−êi d© n ® · b¾ t ® Ç u tham gia tÝ ch cùc h¬n vµo nÒ n kinh tÕ hµng ho . -Ng−êi d© n ® · cã kÕ ho¹ch sö dông ® Ê t vµ h¹ch to n kinh tÕ tèt h¬n v× tr−íc ® © y chØ dùa chñ yÕ u vµo nhµ n−íc vµ HTX.

5.2- Nguyªn nh© n c¸c thµnh c« ng: §¹t ® −îc nh÷ng tiÕ n bé trong sö dông ® Ê t còng nh− ® êi sèng kinh tÕ x· héi cña c c hé gia ® × nh lµ kÕ t qu¶ tæ ng hîp cña nhiÒ u chÝ nh s ch ® óng ® ¾ n cña chÝ nh phñ, sù trî gióp cña c c dù n vµ sù nç lùc cña ng−êi d© n ® Þa ph−¬ng. C c chÝ nh s ch cña chÝ nh phñ cã ¶nh h−ëng lín nhÊ t nhÊ t trong thêi gian qua t¹i vïng MRDP lµ: -ChÝ nh s ch giao ® Ê t giao rõng -C c Ch−¬ng tr× nh 327, Ch−¬ng tr× nh 661, Ch−¬ng tr× nh 135 -Sù trî gióp cña Ch−¬ng tr× nh FCP/MRDP -C c ho¹t ® éng khuyÕ n n«ng, khuyÕ n l© m cña ® Þa ph−¬ng...

5.3- Mét sè tån t¹i : ViÖ c ph t triÓ n c© y n qu¶, rõng trång t¹i c c hé gia ® × nh vïng MRDP vµ c c vÊ n ® Ò liªn quan cßn cã mét sè tån t¹i:

-ViÖ c giao kho n ® Ê t l© m nghiÖ p cßn thiÕ u c«ng b»ng gi÷a c c nhãm hé vµ c c hé nghÌo bÞ thiÖ t thßi. -ViÖ c hç trî gièng c© y n qu¶ ch−a thùc hiÖ n tèt, mét sè gièng c© y n qu¶ bÞ bÖ nh, n ng suÊ t thÊ p hoÆ c Ý t gi trÞ kinh tÕ g© y thiÖ t h¹i vÒ vèn ® Ç u t− (nh− c© y M¬ lai..) -C c hé giµu ® −îc h−ëng lîi h¬n c c hé nghÌo tõ c c hç trî cña dù n (C c hé nghÌo ch−a n¾ m b¾ t tèt c c c¬ héi cña dù n)

-C c th«ng tin vÒ thÞ tr−êng kh«ng ® −îc cË p nhË t, ng−êi d© n thiÕ u th«ng tin nªn bÞ trung gian Ðp gi trong c c giao dÞch mua b n s¶n phÈ m c© y n qña vµ rõng trång.

34

-ChÝ nh s ch khai th c vµ tiªu thô s¶n phÈ m rõng trång cña ® Þa ph−¬ng cßn qu phøc t¹p, do vË y ng−êi d© n kh«ng muèn trång rõng. Hä −u tiªn ® Ç u t− cao nhÊ t cho ch n nu«i vµ n«ng nghiÖ p, −u tiªn cho c© y n qu¶ chØ ® óng thø 3.

5.4- Mét sè kiÕ n nghÞ: §Ó c© y n qu¶ vµ rõng trång cã hiÖ u qu¶ kinh tÕ cao h¬n, gãp phÇ n xo ® ãi

gi¶m nghÌo cho hé gia ® × nh cÇ n tiÕ p tôc c c ho¹t ® éng tiÕ p theo nh− sau: -Nªn t¹o ® iÒ u kiÖ n cho hé nghÌo ® −îc nhË n kho n thªm ® Êt rõng (® Ê t thuéc së h÷u nhµ n−íc, tË p thÓ ) ® Ó cã thªm c«ng n viÖ c lµm, t ng thu nhËp vµ gãp phÇ n xo ® ãi gi¶m nghÌo -CÇ n t ng c−êng th«ng tin, huÊ n luyÖ n kü thuË t, x© y dùng m« h× nh trong c c ho¹t ® éng hç trî. -CÇ n g¾ n tr ch nhiÖ m cña ng−êi d© n trong c c ho¹t ® éng hç trî b»ng c c kho¶n ® ãng gãp (vèn ® èi øng), kh«ng nªn hç trî bao cÊ p toµn bé ® Ó kÝ ch thÝ ch tinh thÇ n hîp t c cña c c hé gia ® × nh. -CÇ n nghiªn cøu tû mû c c gièng c© y trång tr−íc khi hç trî, tr nh t× nh tr¹ng chÆ t bá mét sè lo¹i c© y kh«ng phï hîp nh− thêi gian qua.

-§èi víi rõng phßng hé cÇ n t× m c c loµi c© y ® a t c dông, cã kh¶ n ng cung cÊ p c c s¶n phÈ m trung gian ® Ó g¾ n sù ® Ç u t− ch m sãc th−êng xuyªn cña ng−êi d© n, tr nh hiÖ n t−îng bá mÆ c sau khi trång vµ ch m sãc 3 n m nh− hiÖ n nay. -CÇ n cã nghiªn cøu s© u vÒ thÞ tr−êng l© m s¶n ® Ó n© ng cao hiÖ u qu¶ kinh doanh rõng. X c ® Þnh tiÒ m n ng cña nhiÒ u lo¹i c© y n qu¶, c© y rõng, cc l© m s¶n ngoµi gç phï hîp víi thÞ tr−êng, víi ® iÒ u kiÖ n vµ ph−¬ng thøc qu¶n lý cña ® Þa ph−¬ng. -CÇ n cã nghiªn cøu s© u vÒ c c biÖ n ph p khuyÕ n khÝ ch, c c h¹n chÕ trong viÖ c ph t triÓ n c© y trång. Nghiªn cøu nµy tË p trung t× m hiÓ u vÒ tæ chøc, thÓ chÕ , quyÒ n së h÷u vµ khuynh h−íng cña thÞ tr−êng.

-Nªn ® nh gi thªm vai trß cña thu nhË p tõ n«ng s¶n vµ ch n nu«i tíi thay ® æ i ® êi sèng cña hé gia ® × nh ® Ó lµm râ h¬n vai trß cña c© y n qu¶ vµ rõng trång. Qua ® iÒ u tra cho thÊ y hiÖ n nay thu nhË p tõ ch n nu«i vµ n«ng s¶n cã vai trß quyÕ t ® Þnh tíi thay ® æ i ® êi sèng c c hé ® −îc ® iÒ u tra. Thu nhË p tõ c© y n qu¶ vµ rõng trång ch−a lín do c© y ch−a ® Õ n tuæ i khai th c.

35

Tµi liÖu tham kh¶o Gilliuson, R., 2001, �Forestry and Forest Land Management Activities in MRDP 1996-2000� Hobley et al, 1998, ��From protection to protection through production: a process for forest planning and management in Ha Giang and Yen Bai provinces� Toai et al, 2000 �Linking Government and Local forest Management Systems � Anew approach to community forest management and protection from a Dzao village in Yen Bai � a case study from Giang Cai village� MRDP, 2000, �Changes of forest and vegetation in 20 communes in MRDP areas ( 1989 -1998)�, by FIPI-FREC MRDP, 2000, �Assessment of Forest Cover and Vegetation of the Central Parts of the Northern Highlands 1989-1998�, by FIPI-FREC MRDP 2001, �A summary of forest and vegetation changes in Lao Cai, Yen Bai, Phu Tho, Tuyen Quang and Ha Giang provinces 1989-1999� (a 12-page summary of the two FIPI-FREC reports) -Rolf Gilliusson, 2001: �L©m nghiÖ p vµ c c ho¹t ® éng qu¶n lý rõng cña ch−¬ng tr× nh MRDP tõ 1996-2001 t¹i Lµo Cai, Hµ Giang, Tuyªn Quang, Phó Thä.� -Camille Bann, 2001: �Assessing the impact of tree planting on local livelihoods in Northern Vietnam-A discussion of methodology and preliminary findings.� -MRDP, 2000: �HÖ thèng th«ng tin qu¶n lý vµ ® nh gi (MILS) cña MRDP� -MRDP,2001: �H−íng dÉn lËp kÕ ho¹ch ph t triÓ n th«n b¶n n m 2001�

PhÇn Phô Lôc

1-Danh s¸ch c¸c c¸ nh©n tham gia pháng vÊn

TØnh Tuyªn Quang

36

1 «ng Vò §é Phã gi m ® èc Së NN&PTNT Tuyªn Quang 2 --¤ng Ph¹m vò QuyÕ t §iÒ u phèi viªn dù n MRDP TØ nh Tuyªn quang 3 -Bµ Vò thÞ Ph−îng CB dù n tØ nh 4 -¤ng Ph¹m v n Chung CB Phßng khuyÕ n N«ng huyÖ n Yªn S¬n 5 ¤ng TrÇ n v n QuyÒ n Chñ tÞch UBND x· Phó l© m 6 ¤ng D−¬ng ® øc B× nh CB dù n x· Phó l© m 7 ¤ng TrÞnh Minh QuÝ Tr−ëng th«n Ngßi xanh 8 Bµ Ph¹m thÞ Lan CB dù n th«n Ngßi xanh 9 -¤ng NguyÔ n v n Vi Ng−êi d© n th«n Ngßi Xanh 10 -¤ng NguyÔ n v nPh−¬ng -nt 11 ¤ng NguyÔ n v n Vi -nt 12 ¤ng NguyÔ n v n Thµ nh -nt 13 ¤ng NguyÔ n v n S¬n -nt 14 ¤ng NguyÔ n v n Thô -nt 15 ¤ng TrÇ n v n Hïng -nt 16 ¤ng Hoµ ng minh Thuéc -nt 17 ¤ng Hoµ ng ® øc LuyÖ n -nt 18 ¤ng Hoµ ng B× nh Ch© m -nt 19 ¤ng Ph¹m v n §Ðng -nt 20 ¤ng NguyÔ n v n Biªn -nt 21 ¤ng NguyÔ n v n Minh -nt 22 -Bµ NguyÔ n thÞ HiÕ u -nt 23 ¤ng NguyÔ n v n Ph−¬ng -nt 24 ¤ng NguyÔ n v n L−u -nt 25 -Bµ NguyÔ n thÞ Lan -nt 26 -Bµ Vò thÞ Lý -nt 27 -Bµ Lý thÞ T© n -nt 28 -Bµ L© m thanh Thu -nt 29 ¤ng Vò v n DË u -nt

37

2- Danh s¸ch c nh©n tham gia nhãm nghiªn cøu

1 Th.s: Ph¹m §øc L© n P.Gi m ® èc FREC

2 Ks Vâ v n Hång C n Bé FREC-FIPI 3 Ks Mai V n Thanh C n Bé FREC-FIPI

4 Ks Bïi M¹nh Hång C n Bé FREC-FIPI

5 Th.s. Hå Sü T−êng C n Bé FREC-FIPI

6 Ks NguyÔ n Quèc Dùng C n Bé FREC-FIPI

7 Ks Lª v n Pháng C n Bé FREC-FIPI

8 Ks NguyÔ n m¹nh Hïng C n Bé FREC-FIPI

9 Ks Hoµ ng v n TuÖ C n Bé FREC-FIPI 10 Ks Ph¹m v n B¶y C n bé Ph© n viÖ n §TQH rõng T© y B¾ c Bé-FIPI

11 Ks TrÇ n v n Dòng C n bé Ph© n viÖ n §TQH rõng T© y B¾ c Bé-FIPI

12 Camille Bann Goteborg University, Sweden

13 Martin Linde Rahr Goteborg University, Sweden

39

Môc lôc

Trang I -Giíi thiÖu vÊn ®Ò nghiªn cøu 3 II -Môc tiªu vµ néi dung nghiªn cøu 6 III -Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 7 IV .KÕt qu¶ nghiªn cøu 10 1 HiÖ n tr¹ng 10 1-1 Mét sè ® Æ c ® iÓ m c¬ b¶n cña th«n Ngßi xanh 10 1.2 Tæ ng qu¸t c¸c lo¹i sö dông ® Êt 16 1.2.1 §Êt n«ng nghiÖ p 17 1.2.2 §Êt l©m nghiÖ p 18 1.2.3 §Êt thæ c− vµ v−ên hé 20 1.2.4 C c lo¹i ®Êt kh c 20 1.3 DiÖ n tÝ ch ® Êt së h÷ u cña c¸c hé 20 1.4 T× nh h× nh trång rõng 23 1.4.1 DiÖ n tÝ ch rõng 23 1.4.2 Thµnh phÇn Loµi c©y trång rõng 23 1.4.3 Mét sè khã kh n vµ kh¶ n ng duy tr× trång rõng 25 1.5 T× nh h× nh trång c© y ¨n qu¶ 28 1.5.1 DiÖ n tÝ ch vµ thµnh phÇn loµi c©y n qu¶ 28 1.5.2 ThÞ tr−êng tiªu thô hoa qu¶ 29 1.6 C¸c −u tiªn ® Çu t− cña ng−êi d© n trong thê i gian tíi 35 2 Mét sè thay ® æ i ë th«n b¶n vµ hé gia ® × nh giai ® o¹n 1996-2001 37 2.1 Thay ® æ i sö dông ® Êt 37 2.1.1 Thay ®æ i sö dông ®Êt cña th«n b¶n 37 2.1.2 Thay ®æ i sö dông ®Êt cña c c nhãm hé 40 2.2 Thay ® æ i c¬ cÊu c© y trång 46 2.2.1 Thay ®æ i loµi c©y trång 46 2.2.2 C c gièng c©y trång míi 47 `2.3 Thay ® æ i ® ê i sèng kinh tÕ x· hé i 49 2.3.1 Thay ®æ i chÊt l−îng cuéc sèng qua c c lÇn ®iÒ u tra PRA 49 2.3.2 Sù thay ®æ i chØ tiªu ph©n cÊp 52 2.3.3 C¶i thiÖ n ® iÒ u kiÖ n an toµn l−¬ng thùc 53 2.3.4 T ng thªm nguån thu nhËp 54 2.3.5 Thay ®æ i kh¶ n ng cung cÊp cñi ®un 57 2.3.6 Thay ®æ i vÒ b× nh ®¼ ng giíi 57 3 Sù hç trî cña MRDP... 60 3.1 Hç trî trång rõng 60 3.2 Hç trî trång c© y ¨n qu¶ 62 4 ¶nh h−ëng cña c¸c chÝ nh s¸ch, ch−¬ ng tr× nh cña ChÝ nh phñ 65

48

V KÕt luËn-KiÕn nghÞ 69 Tµi liÖu tham kh¶o 72 PhÇn phô lôc 73