New Handboek Borstvoeding · 2020. 9. 10. · De verklaring van de Wereld Gezondheid Organisatie en...

Handboek Borstvoeding

Handboek Borstvoeding Vastgesteld d.d. 1-8-2020

Documenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d. 1-8-2020

Versie 6.0

Pagina 2 van 116



Versie 6.0

Pagina 3 van 116

Inhoud

1. Voorwaarden voor geslaagde borstvoeding .................................................. 8

1.1 Tien vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding 8

1.2 De Vijf Standaarden 8

2. Anatomie en fysiologie van de melkproductie ............................................ 11

2.1 Ontwikkeling van de borst 11

2.2 Fysiologie van de melkproductie 12

2.3 De gezondheidseffecten van moedermelk 15

3. De zwangerschap ....................................................................................... 18

3.1 Voorbereiding tijdens de zwangerschap 18

3.2 De zwangere met Hiv-status 19

4. Starten met de borstvoeding ...................................................................... 20

4.1 Huid-op-huidcontact 20

4.2 Verzorging van de borsten na de bevalling, advies aan de kraamvrouw 21

4.3 Het aanleggen 21

4.4 Stappenplan voor het aanleggen 24

4.5 Melkinname door de baby 26

4.6 Niet goed aangelegd 26

4.7 (Fop)speengebruik 27

4.8 Rooming-in 28

4.9 Bijvoeding 28

4.10 Alternatieve voedingsmethodes en hulpmiddelen 30

4.10.1 Voeden met een lepeltje (dessertlepel of grote theelepel) 31

4.10.2 Voeden met een bekertje (cupfeeding) 31

4.10.3 Voeden met een spuitje of pipetje 32

4.10.4 Vingervoeden 32

4.10.5 Voeden met een borstvoedingshulpset (BHS) 33

4.10.6 Tepelhoedje en tepelbeschermers 34

4.10.7 Hydrogel tepelverband 35

5. De eerste drie weken .................................................................................. 36



Versie 6.0

Pagina 4 van 116

5.1 Voeden op verzoek 36

5.2 De regeldagen 38

5.3 Gebruik van de babyweegschaal/unster 39

5.4 Houdingen van moeder en baby tijdens het voeden 40

5.4.1. DanCer-Handgreep 42

5.5 Vitamines voor moeder en kind 43

6. De meest voorkomende problemen bij de baby .......................................... 44

6.1 De overprikkelde, overstrekkende, huilende baby 44

6.1.1 Borstvoeding, troosten en hechten 45

6.2 Darmkrampjes 46

6.3 Zuigverwarring 47

6.4 Hypoglycaemie 48

6.5 Korte tongriem en /of lipbandje 49

6.6 Afwijzing door de baby 50

6.6.1 Afwijzing door de baby tijdens de kraamtijd 50

6.6.2 Afwijzing door de baby na de kraamtijd 51

6.7 De slaperige baby 51

6.8 Borstvoeding en geelzien 52

6.9 Candidiasis in en op de borst en spruw bij de baby (schimmelinfectie) 54

6.10 Borstcompressie 55

7. De meest voorkomende problemen bij de moeder ...................................... 58

7.1 Stuwing 58

7.2 Te veel voeding 59

7.3 Te weinig voeding 60

7.4 Ingetrokken en vlakke tepels 62

7.5 Pijnlijke tepels en tepelkloven 63

7.6 Borstontsteking 65

7.6.1 Verstopt melkkanaaltje 65

7.6.2 Bacteriële infectie 66

7.7 Van kunstmatige zuigelingenvoeding naar borstvoeding 67

8. Afkolven van moedermelk .......................................................................... 68



Versie 6.0

Pagina 5 van 116

8.1 Afkolven van moedermelk 68

8.1.1 Kolven met de hand 69

8.1.2 Kolven met een handkolf of elektrische kolf 70

8.1.3 Wanneer starten met kolven 72

8.2 Bewaren van moedermelk 72

8.3 Invriezen van moedermelk 73

o 8.4 Ontdooien en opwarmen van moedermelk 74

9. Borstvoeding en leefstijl ............................................................................. 77

9.1 Voedingsrichtlijnen voor een moeder die borstvoeding geeft 77

9.2 Alcohol en roken 78

9.3 Medicatie 79

9.4 Hormonen 79

9.5 Borstvoeding en vruchtbaarheid 80

9.6 Moedermelk en milieuverontreiniging 80

10. Borstvoeding op de lange termijn............................................................ 82

10.1 Hoe lang borstvoeding geven? 82

10.2 Groei en gezondheid, gewichtstoename in het eerste levensjaar 82

10.3 Borstvoeding en een baan 83

10.4 Borstvoeding gecombineerd met kunstvoeding 85

10.5 Afbouwen van de borstvoeding 85

10.6 De overgang naar vast voedsel 87

10.7 Borstvoeding na zes maanden 88

10.8 Borstvoeding tijdens de volgende zwangerschap 89

10.9 Tandemvoeden 89

11. Bijzondere situaties ................................................................................. 90

11.1 Borstvoeding en allergie 90

11.2 Borstvoeding bij een meerling 90

11.3 Borstvoeding na een keizersnede (sectio) 92

11.4 Borstvoeding bij een premature baby 94

11.5 Borstvoeding bij een baby met een aangeboren afwijking 96

11.5.1 Baby met schisis 97



Versie 6.0

Pagina 6 van 116

11.5.2 Baby met het Syndroom van Down 98

11.6 Borstvoeding na borstverkleining of borstvergroting 99

11.6.1 Borstverkleining 99

11.6.2 Borstvergroting 100

11.7 Wat te doen als de baby overleden is 100

Bijlage 1 Geraadpleegde literatuur en bronvermelding ............................... 102

Bijlage 2 Aanbevolen literatuur en websites ............................................... 103

Bijlage 3 WHO-code en Warenwet .............................................................. 104

Bijlage 4 Rekenhulp afname geboortegewicht ............................................ 109

Bijlage 5 Standaarden WHO-UNICEF Keurmerk .......................................... 111

Bijlage 6 Grafiek Borstgevoede kinderen .................................................... 113

Bijlage 7 Instinctieve fases ............................................................................ 114

Bijlage 8 De moedermelkbank ........................................................................ 115

Donormoedermelk en veiligheid, de informele weg. 115



Versie 6.0

Pagina 7 van 116

Inleiding

Borstvoeding is de natuurlijke manier om baby’s te voeden. Sinds kunstmatige

zuigelingenvoeding op de markt is gekomen, is het mogelijk om een baby ook zonder

moedermelk groot te brengen, maar dat heeft nadelige gezondheidseffecten voor moeder

en kind. Doordat deze gezondheidseffecten steeds duidelijker worden, is de

belangstelling voor borstvoeding groot. Mede dankzij campagnes van Unicef en de

Wereld Gezondheid Organisatie (WHO) is wereldwijd bekend dat borstvoeding het beste

is, zowel voor moeder als kind.

Het blijkt dat in Nederland1 tegenwoordig vaker voor borstvoeding wordt gekozen dan

bijvoorbeeld in de zeventiger jaren, maar de moeders voeden minder lang dan vroeger

gebruikelijk was. Te denken valt aan onzekerheid, onbekendheid met de combinatie van

werken en borstvoeding geven, opzien tegen kolven en onwennigheid met “langer”

voeden. Of borstvoeding succesvol verloopt, wordt medebepaald door de kwaliteit van de

begeleiding van professionele hulpverleners. Deze begeleiding moet worden gegeven

vanuit een positieve houding ten opzichte van borstvoeding, een gedegen

achtergrondkennis en afspraken tussen hulpverleners. De bovengenoemde organisaties

willen het geven van borstvoeding bevorderen door onder andere goede begeleiding en

voorlichting over borstvoeding aan cliënten. Dit handboek is een hulpmiddel hierbij. In dit

handboek worden eenduidige richtlijnen en achtergrondinformatie over borstvoeding

gegeven voor alle medewerkers in de kraamzorg, die betrokken zijn bij advisering en

ondersteuning rond borstvoeding.

De uitgangspunten voor dit handboek zijn:

1. Multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding (NCJ 2015);

2. De verklaring van de Wereld Gezondheid Organisatie en Unicef (1991):

'De bescherming, bevordering en ondersteuning van borstvoeding'.

3. Voeding van zuigelingen en peuters. Uitgangspunten voor de voedingsadvisering

voor kinderen van 0-4 jaar (Voedingscentrum, 2007).

4. De adviezen en richtlijnen uit dit handboek gelden voor de gezonde, op tijd geboren

zuigeling. Indien de toestand van de moeder en het kind dit toelaat, kunnen de

adviezen van dit handboek opgevolgd worden. Voor zuigelingen die onder de

verantwoording van een kinderarts of andere specialist vallen, kunnen andere

richtlijnen gelden. Ook dan geldt dat wanneer de gezondheid van de moeder en de

baby het toelaten, de adviezen uit het handboek gevolgd kunnen worden. Het

vergroot de kans van slagen op het geven van borstvoeding;

5. De WHO en UNICEF zijn van mening dat als ouders een weloverwogen keuze

hebben gemaakt voor kunstmatige zuigelingenvoeding, deze uiteraard

gerespecteerd dient te worden.

1 Redenen en motieven om te starten en te stoppen met borstvoeding (TNO-rapport | KvL/P&Z 2007.105 | augustus 2007)

https://www.ncj.nl/landelijke-coordinatie/overzicht-landelijke-documenten/richtlijn/?item=39

http://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/Documents/Voedingscentrum/Professionals%20-%20Onderwijs/Voedingvanzuigelingenenpeuters.pdf


http://repository.tudelft.nl/view/tno/uuid%3Ae261c8ac-86bd-4402-85ea-3281a43fa6b4/



Versie 6.0

Pagina 8 van 116

1. Voorwaarden voor geslaagde borstvoeding

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en UNICEF hebben Tien Vuistregels voor het

welslagen van borstvoeding opgesteld. Organisaties die in Nederland volgens deze regels

werken, kunnen het certificaat Zorg voor Borstvoeding behalen.

1.1 Tien vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding

Unicef en de WHO zijn ervan overtuigd dat de gezondheidszorg, en in het bijzonder de

pre- en postnatale zorg, een grote invloed uitoefenen op het welslagen van de

borstvoeding. Als vervolg op de gedragscode van 1981 zijn in 1990 op internationaal

niveau tien uitgangspunten geformuleerd voor een goed borstvoedingsbeleid. Hier volgen

deze tien vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding.

Alle instellingen voor moeder- en kindzorg dienen ervoor zorg te dragen dat:

1. Zij een beleid t.a.v. borstvoeding op papier hebben, dat standaard bekend

gemaakt wordt aan alle betrokken medewerkers.

2. Alle betrokken medewerkers de vaardigheden aanleren, die noodzakelijk zijn voor

het uitvoeren van dat beleid.

3. Alle zwangere vrouwen voorgelicht worden over de voordelen en de praktijk van

het geven van borstvoeding.

4. Moeders binnen een uur na de geboorte van hun kind geholpen worden met

borstvoeding geven.

5. Aan (aanstaande) moeders uitgelegd wordt hoe ze hun baby moeten aanleggen

en hoe zij de melkproductie in stand kunnen houden, zelfs als de baby van de

moeder gescheiden moet worden.

6. Pasgeborenen geen andere voeding dan borstvoeding krijgen, noch extra vocht,

tenzij op medische indicatie.

7. Moeder en kind dag en nacht bij elkaar op een kamer blijven ("rooming-in").

8. Borstvoeding op verzoek wordt nagestreefd.

9. Aan pasgeborenen die borstvoeding krijgen geen speen of fopspeen gegeven

wordt.

10. Borstvoedingsbegeleidingsgroepen (moedergroepen) gevormd kunnen worden en

dat (aanstaande) moeders bij het beëindigen van de zorg naar deze groepen

verwezen worden.

1.2 De Vijf Standaarden

Vanaf juli 2017 worden de criteria uitgebreid en wordt in plaats van de Tien Vuistregels

gewerkt met Vijf Standaarden (zie ook bijlage 5). De grootste verandering is dat ook

baby’s met kunstvoeding vanuit hun behoeften zorg aangeboden krijgen. Uitgangspunt

bij de vijf standaarden zijn de volgende drie principes:

o Elk kind heeft recht op een optimale start in het leven.



Versie 6.0

Pagina 9 van 116

o Ouders worden met respect behandeld met inachtneming van hun culturele

achtergrond en ondersteund in hun eigen keuzes op grond van objectieve

informatie, zodat zij hun kinderen optimaal kunnen voeden in de eerste

levensjaren.

o Goede voedingsgewoontes en in het bijzonder het geven en krijgen van

borstvoeding, zorgen voor optimale gezondheid van moeder en kind.

Standaard 1 (Vuistregel 1, 10)

Organisaties voor moeder- en kindzorg hebben beleid vastgelegd waarmee elk kind een

optimale start kan maken, waarbij bijzondere aandacht wordt gegeven aan voeding in de

eerste twee levensjaren.

o Alle betrokken medewerkers voeren hun werkzaamheden uit in

overeenstemming met dit voedingsbeleid.

o In het beleid is opgenomen welke prenatale informatie ouders nodig hebben

voor een optimale start.

o Het beleid besteedt bijzondere aandacht aan het faciliteren van het geven en

krijgen van borstvoeding en is conform de WHO-code.

o Organisaties evalueren regelmatig hun beleid en de effecten van hun

scholingen.

o Organisaties onderhouden multidisciplinaire contacten met

ketenzorgpartners.

o In het beleid is opgenomen hoe ouders uitleg krijgen over het belang van

moeder-tot-moeder contact en hoe (aanstaande) ouders worden verwezen

naar relevante organisaties.

Standaard 2 (Vuistregel 4)

Alle moeders krijgen hun baby direct na de geboorte in huidcontact bij zich. Het

huidcontact duurt minimaal een uur.

o Het eerste contact tussen moeder en baby vindt ongestoord plaats tot met de

eerste voeding.

o Zo nodig wordt hulp aangeboden bij de voeding.

o De eerste voeding wordt gegeven in huidcontact, ongeacht de voedingskeuze

van de moeder.

o Als huidcontact niet mogelijk is, of werd onderbroken om medische redenen,

wordt het later ingehaald.

Standaard 3 (Vuistregel 5, 8, 9)

o Ouders krijgen uitleg -ongeacht de voedingskeuze- over voeden op verzoek

en de normale groei en ontwikkeling van hun kind.

o Ouders krijgen uitleg over hoe zij de voedingssignalen van hun kind kunnen

herkennen en hoe zij hierop kunnen reageren.



Versie 6.0

Pagina 10 van 116

o Aan vrouwen die borstvoeding geven, wordt uitgelegd hoe ze hun baby

moeten aanleggen en hoe zij de melkproductie in stand kunnen houden, zelfs

als de baby van de moeder moet worden gescheiden.

o Ouders van niet-borstgevoede baby’s krijgen uitleg over het veilig bereiden

en geven van kunstvoeding, waarbij rekening gehouden wordt met de

behoeften van de baby.

o Bij het geven van uitleg is aandacht voor het voorkomen en oplossen van

problemen.

Standaard 4 (Vuistregel 6/stap 5 en 6)

o Vrouwen kunnen geïnformeerde beslissingen nemen met betrekking tot het

starten van voeding anders dan borstvoeding en kunstvoeding.

o Baby’s krijgen tot de leeftijd van ongeveer zes maanden geen andere voeding

aangeboden, noch extra vocht, tenzij op medische indicatie.

o Aan vrouwen die borstvoeding geven wordt uitgelegd dat de borstvoeding,

gecombineerd met andere voedingsmiddelen kan doorgaan zolang moeder en

kind dat wensen.

o Aan ouders wordt uitgelegd hoe zij op geleide van hun kind, vaste voeding

kunnen introduceren.

o Aan vrouwen wordt uitgelegd hoe zij het geven van borstvoeding kunnen

combineren met werk of studie buitenshuis.

Standaard 5 (Vuistregel 7, 9/stap 4 en 6)

o Ouders worden gesteund in het ontwikkelen van een hechte band met hun

kind en het nemen van geïnformeerde beslissingen over de verzorging en

behandeling van hun kind.

o Moeder en kind zijn dag en nacht in elkaars nabijheid.

o Ouders worden aangemoedigd hun baby aan te raken, vast te houden, te

voeden en te verzorgen, ook als die prematuur of ziek is.

o Ouders krijgen uitleg over het belang van rooming-in gedurende de eerste

zes maanden ter bevordering van de hechting, het voeden op verzoek en ter

preventie van wiegendood.

o Ouders krijgen uitleg over manieren van troosten.



Versie 6.0

Pagina 11 van 116

2. Anatomie en fysiologie van de melkproductie

2.1 Ontwikkeling van de borst

De borsten ontwikkelen zich op de 'primitieve melklijsten' rond de 16e week na de

bevruchting. Deze melklijsten bevinden zich tussen de oksel en de lies van de foetus. In

deze regio kunnen ook extra melkklierweefsel en tepels zich ontwikkelen. Tot de

puberteit groeien de borsten niet. Bij meisjes groeien de borsten in de puberteit onder

invloed van geslachtshormonen en ontstaan er melkkanaaltjes met aan het eind daarvan

alveoli (opslagruimte). Onder invloed van de menstruatiecyclus raken deze alveoli

telkens gestimuleerd. Nieuwe alveoli blijven ontstaan tot de leeftijd van ongeveer 35

jaar.

Structuur van de borst (Figuur 1)2

De volwassen borst bestaat uit klieren vetweefsel, ondersteund door de 'ligamenten van

Cooper'. De hoeveelheid vet bepaalt de grootte van de borst. Het is normaal dat beide

borsten niet even groot zijn. Het klierweefsel is verdeeld over 15 tot 20 lobben (lobi).

Tussen deze lobben ligt bindweefsel en vet. De lobben zijn weer onderverdeeld in kleine

'lobuli' met daarin de 'alveoli'. In de alveolus wordt de melk geproduceerd en opgeslagen.

De lobi monden uit in 15 tot 25 melkgangen. Een aantal melkgangen voegt zich vlak

achter de tepel samen en gemiddeld heeft de tepel dan ongeveer negen openingen. Om

de tepel heen bevindt zich de tepelhof (areola). Op de tepelhof bevinden zich de 'kliertjes

van Montgomery'. Die scheiden een wat vettige substantie af. Het melkklierweefsel en de

melkkanalen liggen dicht onder de oppervlakte van de borst.

Figuur 1

2 Structuur van de borst (met toestemming van de uitgever overgenomen uit J.Riordan, Breastfeeding and

Human Lactation, 2010).



Versie 6.0

Pagina 12 van 116

2.2 Fysiologie van de melkproductie

Als een vrouw zwanger is, ontwikkelt de functie van de borst zich verder. De borst wordt

±150 tot ±500 gram zwaarder (dat verschilt per vrouw). De cellen van het klierweefsel

vermeerderen en rekken op. Meestal zijn de borsten bij 22 weken zwangerschap tot

melkproductie in staat en zal de rest van de zwangerschap enig colostrum geproduceerd

worden. Ook bij een vroeggeboorte is dus vanaf de start colostrum beschikbaar voor de

baby. Het verband tussen de hoeveelheid klierweefsel en de productie- en

opslagcapaciteit van de borst ligt genuanceerd. Bij sommige vrouwen treedt pas

aanzienlijke groei van de borsten op in de periode na de bevalling. Afhankelijk van het

gevoerde beleid zal het aanwezige klierweefsel meer of minder effectief worden

gestimuleerd en tot een al dan niet toereikende productie worden aangezet. Bij optimaal

beleid zijn de meeste moeders in staat meer melk te produceren dan hun baby nodig

heeft. Een geringere opslagcapaciteit leidt niet per definitie tot een geringere

dagproductie; wel moet de borst wellicht vaker worden geleegd om in de behoefte van de

baby te voorzien en om melkstasis (melkstilstand) te voorkomen. Er zijn situaties waarin

een vrouw te weinig klierweefsel heeft om volledig aan haar baby’s vraag tegemoet te

komen. Dat neemt echter de waarde van wat zij wél kan produceren, niet weg.

Tijdens de zwangerschap neemt de bloedtoevoer naar de borsten sterk toe. Deze blijft

gedurende de lactatie (borstvoedingsperiode) hoog. Vanaf de tweede helft van de

zwangerschap is al colostrum aanwezig in de alveoli. Tijdens de zwangerschap worden de

tepels onder invloed van prolactine groter en donkerder van kleur. Een aantal weken na

de bevalling worden de borsten soepeler dan ze in het kraambed waren. Dit is geen

signaal voor afnemende melkproductie.

Melkproductie, een natuurlijk proces (Figuur 2)

Het op gang komen van de melkproductie is een natuurlijk proces. Goed en vaak (ook ’s

nachts) aanleggen van de baby of afkolven is noodzakelijk voor het onderhouden van de

melkproductie.

Het hormoon progesteron, gevormd door de placenta, remt de werking van prolactine.

Progesteron daalt sterk bij de geboorte van de placenta. De aanwezige prolactine kan de

melkproductie vervolgens volop op gang brengen.

Wordt er geen borstvoeding gegeven, dan daalt de prolactinespiegel geleidelijk tot

‘normale’ waarden in ongeveer zeven dagen na de bevalling. Blijft de moeder

borstvoeding geven, dan blijft de spiegel verhoogd, met pieken na de voedingen en een

verhoogde basislijn. Het afscheiden van prolactine wordt geremd als de alveoli overvol

raken. Frequent legen van de borst is daarom belangrijk voor het in stand houden van de

melkproductie. In de loop van weken daalt de prolactinespiegel geleidelijk tot een licht

verhoogde spiegel tussen de voedingen in. De concentratie prolactine varieert gedurende

24 uur, met ’s nachts hogere spiegels dan overdag. Nachtvoedingen zijn daarom

belangrijk voor het in stand houden van de melkproductie.



Versie 6.0

Pagina 13 van 116

Figuur 2

Toeschietreflex

Het hormoon oxytocine stijgt bij iedere voeding door stimulans van tepel en tepelhof,

door lichamelijk contact en oogcontact tussen moeder en baby en door geluidjes en geur

van de baby. Dit zorgt voor het samentrekken van het spierweefsel in de alveoli.

Hierdoor wordt de melk de melkgangen ingeperst. Dit noemen we de ‘toeschietreflex’.

De gedachte aan de baby of aan het voeden kan de melk al spontaan doen toeschieten.

Zonder een effectieve toeschietreflex zal de baby onvoldoende of geen voeding

binnenkrijgen en dus de borst onvoldoende legen. Hierdoor zal de melkproductie

afnemen. De intensiteit waarmee vrouwen de toeschietreflex voelen, verschilt. Sommige

vrouwen voelen niets, anderen ervaren tintelingen tot een sterke pijnprikkel. Factoren als

stress en angst, waardoor adrenaline in de circulatie van de moeder komt, kunnen de

toeschietreflex tijdelijk belemmeren. Het vrijkomen van oxytocine geeft ook aanleiding

tot samentrekken van de baarmoeder. In de eerste dagen tot een week na de bevalling

geeft dit soms naweeën, die ervoor zorgen dat de baarmoeder sneller involueert (naar de

oude vorm terug) Het kan een aantal minuten duren voordat de toeschietreflex optreedt

en er kunnen meerdere toeschietreflexen zijn tijdens de voeding. Aan het einde van de

voeding blijft de melk niet in de kanalen, maar loopt deze terug naar de alveoli.

Oxytocine is een hormoon met een stress verlagende werking. De moeder is rustiger en

positiever gestemd. Dit bevordert het hechtingsproces tussen de moeder en haar baby.

Spanningen, onrust en stress kunnen een negatieve invloed hebben op het tot stand

komen van de toeschietreflex.



Versie 6.0

Pagina 14 van 116

Wanneer de toeschietreflex wordt bemoeilijkt, zorg dan voor:

o rust in de omgeving;

o goed aanleggen;

o ontspannen houding;

o wat warms te drinken;

o warmte in de kamer waar gevoed wordt en lokale warmte;

o ontspannende muziek;

o ademhalingsoefeningen van de zwangerschapsgym of -yoga;

o zo nodig oxytocine neusspray, echter alleen op advies van de verloskundige;

oxytocine is alleen verkrijgbaar op recept;

o massage van de borsten en borstcompressie.

Figuur 3

Vaak aanleggen, borst goed leeg laten drinken

Op het moment van geboorte is er colostrum aanwezig. In de eerste 24 uur drinkt de

baby gemiddeld 5 - 12 ml moedermelk per voeding, minimaal 8 keer per 24 uur. Het

colostrum verandert in de eerste dagen na de bevalling geleidelijk van samenstelling. In

de eerste dagen zijn hoge concentraties van de beschermende stoffen lactoferrine en

secretoir IgA aanwezig, die de immuniteit verhogen. Na enkele dagen nemen de

concentraties van deze stoffen af. De concentraties vet en lactose nemen geleidelijk toe.

Belangrijk om te weten is: hoe leger de borst, hoe hoger de vetconcentratie in de melk

is. En hoe langer het interval tussen de voedingen, hoe voller de borsten en hoe lager het

vetgehalte in de melk. Dit is de reden dat een moeder er goed aan doet om haar baby



Versie 6.0

Pagina 15 van 116

frequent aan te leggen en de eerste borst goed ‘leeg’ te laten drinken, voordat de tweede

borst wordt aangeboden.

Regeldagen

Alle baby’s, ook kunstgevoede baby’s, hebben onrustige dagen waarop het voedingsritme

anders kan zijn. De baby is onrustig en komt vaker voor een voeding. We zien dit

meestal:

o rond de 2e nacht – 3e dag post partum;

o rond 10 - 14 dagen;

o rond 6 weken;

o rond 3 maanden.

De oorzaak hiervoor is onduidelijk. Lang is gedacht dat rond deze tijden de baby de

melkproductie van de moeder probeert te vergroten, omdat de energiebehoefte

toeneemt, maar we zien het gedrag ook bij moeders die ruim voldoende melk hebben.

Adviseer voeden op verzoek: de baby drinkt vaker, krijgt zo het lichaamscontact waar hij

of zij behoefte aan lijkt te hebben. Tijdens deze dagen zijn 8 tot 12 voedingen per dag

normaal. Na 1, 2 of 3 dagen is alles weer “geregeld” en zal de baby weer wat langere

periodes tevreden zijn.

2.3 De gezondheidseffecten van moedermelk

Verse moedermelk is een levend product, aangepast aan de ontwikkeling van het eigen

kind. Het vormt een overbrugging van het beschermde leven in de baarmoeder naar

immunologische onafhankelijkheid. Kunstmatige zuigelingenvoeding heeft die kwaliteiten

niet. Als het om de verschillen gaat, kunnen de volgende punten genoemd worden:

Voordelen moedermelk voor de baby:

o Borstvoeding is een niet te evenaren manier om de ideale voeding te geven

voor een gezonde groei en ontwikkeling van alle baby’s. In moedermelk zitten

stoffen (onder andere immunoglobulinen) die het kind beschermen tegen

ziekten en zorgen voor een optimale ontwikkeling van het kind. De

concentratie van deze stoffen is het hoogst in het colostrum. De moeder

reageert op bacteriën en virussen uit haar omgeving door antistoffen aan te

maken. Bepaalde antistoffen zullen meegegeven worden aan het kind. Het

vormt een overbrugging van het beschermde leven in de baarmoeder naar

immunologische onafhankelijkheid. Moedermelk is een levend product,

aangepast aan de ontwikkeling en leefomgeving van het kind. Borstvoeding is

gedurende het gehele eerste levensjaar de aangewezen voeding voor

zuigelingen. De gezondheidswinst is voor premature en zieke zuigelingen nog

groter, hoewel dan soms extra aanvullende voeding tijdelijk nodig is. Hoe

langer een baby borstvoeding krijgt, hoe beter het beschermd is. Het

uitgangspunt is uitsluitend borstvoeding gedurende de eerste zes maanden.



Versie 6.0

Pagina 16 van 116

o De samenstelling van de moedermelk wijzigt enigszins in de loop van de hele

lactatieperiode, aangepast aan de ontwikkeling van de baby. Het bekendste is

in dit opzicht de unieke waarde van colostrum, de voeding in de eerste

dagen. Colostrum voorziet de darmwand van een beschermend laagje en

bevordert een gunstige darmflora. Het levert meer beschermende eiwitten en

vitamine A dan rijpe moedermelk. Door de licht laxerende werking van deze

voeding wordt het meconium snel geloosd, waardoor de kans op geelzucht

afneemt. In latere fasen zijn de veranderingen echter veel kleiner en ze

hebben niet veel betekenis voor de praktijk. Ook tijdens een voeding

verandert de samenstelling onder invloed van de toeschietreflex: het

vetgehalte wordt hoger. Hoe leger de borst hoe vetter de melk.

o Moedermelk heeft de beste samenstelling en beschermt net als colostrum

tegen infectieziekten, zoals maagdarminfecties, aandoeningen van

luchtwegen en de urinewegen en middenoorontsteking. De concentratie aan

antistoffen is lager dan in colostrum, maar de baby drinkt de melk in een

grote hoeveelheid. Er zijn onderzoeken die wijzen op een beschermend effect

van moedermelk voor lymfoom, bacteriële meningitis en wiegendood.

o Moedermelk biedt een veilige overbrugging in een kwetsbare periode. De

moeder biedt haar kind de bescherming die juist in de eigen leefomgeving

nodig is. Het belang van die bescherming geldt gedurende de hele

borstvoedingsperiode en zelfs nog daarna. Voor baby’s die kunstmatige

zuigelingenvoeding krijgen, is het risico op maagdarmstoornissen meer dan

driemaal zo groot. In het algemeen geldt: hoe langer een kind borstvoeding

krijgt, des te beter voor zijn gezondheid. Kunstmatig gevoede kinderen

worden gedurende het eerste jaar vijfmaal zo vaak in het ziekenhuis

opgenomen.

o Resultaten van epidemiologisch onderzoek laten zien dat kinderen die geen

borstvoeding krijgen meer kans hebben op:

o De ontwikkeling van een allergie (zoals eczeem en astma) infecties van het

maag-darmkanaal;

o Infecties van de luchtwegen, het middenoor, de urinewegen en de

hersenvliezen;

o Obstipatie;

o Insulineafhankelijke diabetes mellitus;

o Chronische darmziekten (zoals colitis ulcerosa en ziekte van Crohn);

o Wiegendood;

o Ziekenhuisopname;

o Overgewicht op latere leeftijd.

Gezondheidsvoordelen voor de moeder:

o Minder kans op nabloedingen direct postpartum;

o Er is na de zwangerschap een versnelde re-mineralisatie van de botten, wat

op lange termijn het risico van osteoporose en postmenopauzale fracturen

vermindert;



Versie 6.0

Pagina 17 van 116

o Het vermindert de kans op ovariumcarcinoom en op premenopauzale leeftijd

borstkanker;

o Het gewicht van voor de zwangerschap wordt in veel gevallen eerder bereikt.

o Langer uitblijven van de menstruatie (minder bloedverlies in de maanden na

de geboorte, daardoor minder kans op anemie);

o Waarschijnlijk minder kans op het ontwikkelen van hoge bloeddruk, diabetes

type II en andere welvaartsziektes;

o De positieve gezondheidseffecten voor de moeder nemen toe met de totale

duur van de lactatie (na eventuele meerdere zwangerschappen). Verder heeft

borstvoeding een psychische en emotionele waarde voor de moeder en een

ander voordeel voor de moeder is het gemak van borstvoeding: het is altijd

klaar en op temperatuur.

Voordelen voor de maatschappij:

o Lagere ziektekosten, doordat kinderen minder vaak ziek zijn, denk aan

infectieziekten en allergieën;

o Moeders hoeven minder vaak thuis te blijven van hun werk, omdat een kind

dat borstvoeding krijgt minder vaak ziek is;

o Minder ziekenhuisopnames bij zuigelingen;

o Minder ziekenhuiskosten bij premature baby’s, met name door minder

voorkomen van darmontstekingen.



Versie 6.0

Pagina 18 van 116

3. De zwangerschap

3.1 Voorbereiding tijdens de zwangerschap

Tijdens de zwangerschap is het belangrijk aandacht te besteden aan borstvoeding. De

zwangere zal voorgelicht worden over borstvoeding. Deze voorlichting tijdens de intake

bestaat uit informatie waardoor de ouders een afgewogen keuze kunnen maken of de

moeder borstvoeding gaat geven. Daarnaast zal inhoudelijke informatie gegeven worden

door de verloskundige tijdens de controles en tijdens borstvoedings-

voorlichtingsbijeenkomsten door bijvoorbeeld de borstvoedingsorganisatie LLL en

lactatiekundigen. De informatie zal onder andere gaan over de waardevolle

eigenschappen van borstvoeding, hoe werkt borstvoeding, het aanleggen van de baby en

het combineren van borstvoeding met een baan.

Voorbereiding van de tepels

Voorbereiding van tepels in de zwangerschap is niet nodig, aangezien onderzoek heeft

aangetoond dat er geen relatie bestaat tussen het voorbereiden van tepels in de

zwangerschap en het minder voorkomen van (pijn)klachten. Het 'harden' van tepels kan

het krijgen van kloven niet voorkómen en kan beter vermeden worden. De kliertjes van

de tepelhof (kliertjes van Montgomery) scheiden een vette substantie af die de tepel

soepel houdt. Door het wrijven met een ruwe handdoek verdwijnt de vette substantie,

wat tot uitdrogen leidt; ook kan hierdoor beschadiging van de zenuwuiteinden ontstaan

waardoor tijdens het voeden prikkels minder goed doorkomen.

Manipulatie van de tepels kan bij hoog risico-zwangerschappen weeën opwekken in het

laatste trimester van de zwangerschap.

Tepelvorm

De tepelvorm is over het algemeen niet van belang voor het welslagen van het geven

van borstvoeding. Een vooruitstekende tepel maakt het voor de baby wel makkelijker om

de borst te pakken. Bij een ingetrokken tepel is borstvoeding wat lastiger. Er kan

onderscheid worden gemaakt tussen een platte/vlakke tepel en een ingetrokken tepel. Er

bestaat een eenvoudige methode om vast te stellen of een tepel alleen plat is of

ingetrokken. Druk met duim en wijsvinger in de tepelhof, vlak achter de tepel. Een platte

of ingetrokken tepel, die zich bij deze handeling strekt of naar buiten komt, zal zichzelf

corrigeren, wanneer een baby aan de borst gaat drinken en zal doorgaans geen

problemen opleveren als de baby goed wordt aangelegd. Een werkelijk afwijkende,

ingetrokken tepel zal bij deze controle echter vlak blijven of naar binnen trekken.

Behandeling vlakke of ingetrokken tepels

De meest effectieve manier om ingetrokken of vlakke tepels te behandelen is om de

tepels 15 minuten voor de voeding te ‘vormen’ d.m.v. het gebruik van tepelvormers. Het

gebruik van tepelvormers in de zwangerschap is niet effectief. Onderzoek3 heeft

3 Te MAIN Trial Collaborative Group. Preparing for breast feeding: treatment of inverted and non-protractile nipples in pregnancy. Midwifery. 1994 Dec; 10(4) 200-214.



Versie 6.0

Pagina 19 van 116

aangetoond dat vrouwen die een tepelvormer gebruiken in de zwangerschap niet

makkelijker borst voeden dan vrouwen die geen tepelvormer hebben gebruikt.

3.2 De zwangere met Hiv-status

Tijdens de zwangerschap is of wordt bekend of een vrouw Hiv geïnfecteerd is. Een vrouw

die geïnfecteerd is met Hiv kan haar baby met het virus besmetten door borstvoeding te

geven. Daarom wordt geadviseerd geen borstvoeding te geven.

o Raad aan zwangere vrouwen uit een hoog risicogroep of uit gebieden waar Hiv

veel voorkomt (bijvoorbeeld sub Sahara Afrika), verblijvend in Nederland en

met een onbekende Hiv-status, pas te starten met borstvoeding als er een

negatieve uitslag op een Hiv-testbekend is.

o Let op: wanneer deze vrouw een grote kans op snelle uitzetting naar het land

van herkomst heeft, is het geven van borstvoeding soms een betere keuze.

Die afweging moet worden gemaakt op basis van het AFASS-principe. Zie

hiervoor de Multidisciplinaire Richtlijn Borstvoeding, pagina Hiv (NCJ).

https://www.ncj.nl/aanbod/richtlijnen/jgzrichtlijnenwebsite/details-richtlijn/?richtlijn=27&rlpag=1145



Versie 6.0

Pagina 20 van 116

4. Starten met de borstvoeding

4.1 Huid-op-huidcontact

Het kort na de geboorte tot stand brengen van huid-op-huidcontact tussen moeder en

kind bevordert, naast de binding tussen moeder en kind, een langere duur van de

borstvoedingsperiode en de frequentie van voedingen per etmaal.

Baby's zijn de eerste twee uren na de geboorte meestal alert. Een kind heeft verder, als

het niet wordt gestoord en niet onder invloed is van medicijnen, ongeveer een uur nodig

om op eigen kracht de borst te bereiken. Uitgaande van dit fysiologische gedrag wordt

aangenomen dat het huid-op-huidcontact binnen een uur na de bevalling moet

plaatsvinden om er optimaal van te kunnen profiteren voor het welslagen van de

borstvoeding.

Adviezen

Huid-op-huid contact moet veilig gebeuren:

o Bij primipara goede voorlichting geven over het herkennen van signalen van de

pasgeborene in nood;

o Continu toezicht voor de pasgeborene (in buikligging) tijdens HOH contact in de

eerste uren na de geboorte, het liefst door een ervaren zorgprofessional;

o Altijd zorgen voor een vrije ademweg bij de pasgeborene;

o Bij een niet alerte moeder, door medicijngebruik, moet de pasgeborene op de rug

in het eigen bed worden gelegd.

o Bespreek voorafgaand aan de bevalling met álle ouders (dus zeker ook ouders die

gekozen hebben voor kunstvoeding) het belang van vroeg huid-op-huidcontact

met de moeder voor de binding en conditie van de baby;

o Leg gezonde pasgeborenen, als het enigszins mogelijk is, direct, maar in ieder

geval binnen een uur na de bevalling, bloot en toegedekt op de blote huid van de

moeder;

o Streef ernaar dat het huid-op-huidcontact direct na de bevalling tenminste één

uur duurt;

o Let op de signalen van de baby en benut die om de baby aan de borst te laten

gaan;

o Bloot huid-op-huid contact moet ook in de periode daarna ongelimiteerd kunnen

plaatsvinden;

o Beoordeel de conditie van de baby op de blote buik of borst van de moeder;

o Stel interventies zo mogelijk uit tot na het eerste blote huid-op-

huidcontact/aanleggen;

o Indien dit niet mogelijk is, wordt het blote huid-op-huidcontact alsnog zo snel

mogelijk ingehaald.

Wees alert dat er cultureel bepaalde verschillen bestaan rondom de geboorte en ga hier

respectvol mee om.



Versie 6.0

Pagina 21 van 116

Bij vroeg huid-op-huidcontact zal de baby, als hij niet wordt gestoord, uit zichzelf naar de

borst ‘kruipen’ en happen. Dit stimuleert het vrijkomen van het hormoon oxytocine, de

uitdrijving van de placenta en het op gang komen van het borstvoedingsproces. Tevens

betekent het huid-op-huidcontact dat de flora van de moeder de steriele darmen van de

pasgeborene koloniseert. Dit is essentieel voor een gezonde darmflora in de baby en

daarmee voor de opbouw van zijn immuniteit. Het voorkomt in belangrijke mate dat de

baby wordt blootgesteld aan bacteriën die voor de moeder lichaamsvreemd zijn.

Wanneer hij wordt gekoloniseerd met de flora van zijn moeder, krijgt hij via de

borstvoeding een daarbij passend aanbod aan antistoffen die hem tegen infecties

beschermen4. Daarnaast is aangetoond dat huidcontact zorgt voor een normalere

temperatuur, hartslag, ademhaling, bloeddruk en glucosewaarden in het bloed bij de

baby.

4.2 Verzorging van de borsten na de bevalling, advies aan de kraamvrouw

Adviseer de kraamvrouw om voor een goede hygiëne te zorgen:

o Was de borsten alleen met water en dep ze droog met een zachte handdoek; na

de voeding een druppel moedermelk over de tepel smeren en laten drogen aan de

lucht;

o Gebruik (preventief) geen zalven of crèmes op de borsten;

o Gebruik bij lekkage een zoogkompres/stukje maandverband (bij voorkeur zonder

plastic) in de beha;

o Draag een goede, steunende, niet knellende beha. Bij voorkeur in de kraamtijd

geen beugel-beha. Een beugel beha waar de beugel op de thorax zit is geen

bezwaar; deze mag niet in borstweefsel prikken, en bij voorkeur geen

synthetische stof;

o Controleer dagelijks de borsten op beginnende kloven, rode plekken, harde

schijven en eventuele veranderingen.

4.3 Het aanleggen

Tijdstip van de eerste keer aanleggen

Het is voor het contact tussen moeder en baby van belang dat de baby na de bevalling

bloot huid-op-huid contact met de moeder heeft tot en met het eerste aanleggen. Dus

geen onnodige interventies, zoals aankleden en wegen voor het eerste aanleggen. Als de

baby is bijgekomen van de bevalling, zal hij zelf op zoek gaan naar de borst. Als de baby

zelf de tepel niet vindt, dan helpen met aanleggen. De baby wordt in ieder geval binnen

één tot twee uur, aangelegd: de zuigreflex is dan het sterkst. Wanneer er bij moeder

(medische) redenen zijn, waardoor dit niet mogelijk is, dan kan de vader huid-op-

huidcontact toepassen. Ook dit kan gezien worden als een goede eerste poging.

4 Multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding, NCJ 2015



Versie 6.0

Pagina 22 van 116

Redenen waarom direct en vaak aanleggen een positieve invloed heeft op het

functioneren van moeder en baby:

o Het zuigen stimuleert het samentrekken van de baarmoeder, bevordert de

uitdrijving van de placenta en beperkt het bloedverlies;

o Direct na de geboorte verkeren moeder en kind in een toestand die optimaal

is voor het eerste contact; een ongestoord eerste contact kan een goede

basis leggen voor de hechting en de latere moeder-kindrelatie;

o De zuigreflex van de baby is het sterkst de eerste uren na de bevalling;

o De baby geniet meteen alle immunologische voordelen van het colostrum;

o De peristaltiek van het spijsverteringskanaal van de baby wordt

gestimuleerd;

o De laxerende werking van het colostrum stimuleert de snelle uitscheiding van

het meconium, hetgeen een hoog bilirubinegehalte in het bloed voorkomt;

o De borstvoeding komt eerder op gang waardoor het gewichtsverlies van de

baby na de geboorte beperkt blijft;

o Stuwing wordt verminderd of voorkomen door het vroeg of vaak ledigen van

de melkkliertjes en melkgangen;

o Er is sprake van inprenting van de baby m.b.t. de juiste drinktechniek;

o De borsten van moeder zijn nu soepel en colostrum is wat dikker, dit maakt

het drinken makkelijker.

Het welslagen van borstvoeding staat of valt veelal met het goed aanleggen van de baby.

Het is van groot belang dat de moeder zich de aanlegtechnieken zo snel mogelijk eigen

maakt en dat de kraamverzorgende daarbij adviseert. Goed aanleggen bevordert de

ontwikkeling van een goed zuigpatroon bij de baby. Ook voorkomt het goed aanleggen

kloven. Voor het optimaal op gang komen van de melkproductie moet de baby ten

minste om de 2 à 3 uur aangelegd worden (8-12 keer per 24 uur). De eerste 24 uur

moet de baby bijkomen van de bevalling. Hij verkeert dan in een staat van afwisselende

lichte en diepe slaap. Het is daarom belangrijk om de baby ook aan te leggen als hij half

slaperig is (snelle oogbewegingen onder gesloten oogleden, bewegingen van armen,

benen of lippen en veranderingen in de gelaatsuitdrukking). Vaak moet er rekening

gehouden worden met clustervoedingen: op sommige momenten zal de baby wat langer

slapen maar op andere momenten kunnen de voedingen erg kort op elkaar zitten.

Er hoeft niet gewacht te worden tot de baby echt wakker is. Het is niet erg als het

aanleggen niet iedere keer lukt. De baby heeft tijdens de zwangerschap vetreserves

opgebouwd voor de eerste dagen na de geboorte.

Aandachtspunten bij aanleggen

o Zorg voor privacy;

o Geef aanwijzingen hoe de moeder zelf haar baby kan aanleggen en leg uit

waarom de verschillende stappen in dat proces van belang zijn (zie 4.4

stappenplan);



Versie 6.0

Pagina 23 van 116

o Laat de moeder zelf haar kind aan de borst leggen, dit vergroot haar

zelfvertrouwen; neem als begeleider een rustige en ontspannen houding aan;

bemoedig haar pogingen en stuur zo nodig bij; neem deze taak niet over: geduld

en deskundige betrokkenheid leiden in principe tot een beter resultaat dan

handelend ingrijpen;

o Er kunnen zich natuurlijk situaties voordoen waarin een actievere rol van de

zorgverlener wel vereist is. Laat moeder dan wel zelf aanleggen, maar begeleidt

haar van buitenaf met je handen.



Versie 6.0

Pagina 24 van 116

Juiste houding van de mond

De tong naar beneden en de mond wijd open:

Figuur 4

4.4 Stappenplan voor het aanleggen

Figuur 5

Stap 1

De moeder zorgt voor een prettige houding waarbij ze al haar spieren kan ontspannen.

Bij zittend voeden, zit ze goed rechtop met steun onder haar voeten. De rug en armen

zijn goed gesteund. Kussens of voetenbankje kunnen prettig/nodig zijn maar het is af te

raden om de moeder vooraf aan het aanleggen rondom in te bouwen. Een baby komt al

snel te hoog te liggen.

Stap 2

De baby moet rustig en alert zijn, met uitzondering van de eerste dagen. Dan kan de

baby het best worden aangelegd als hij half slaperig is. Breng een huilende baby eerst

tot rust en wacht nog even met een voeding als een baby diep slaapt of maak hem rustig

wakker.

Stap 3

De moeder neemt (bij de madonnahouding) de baby in haar armen, het hoofdje op haar

onderarm of in de holte van haar ellenboog. De onderarm steunt de rug van de baby en

met haar hand steunt zij de heupen of bovenbenen. De baby komt dicht tegen zijn

moeder aan te liggen.



Versie 6.0

Pagina 25 van 116

De baby moet helemaal op zijn zij met zijn gezicht naar zijn moeder toegekeerd liggen

en zijn neus ter hoogte van de tepel. Zijn oren, schouders en heupen liggen op één lijn.

Stap 4

Met de andere hand wordt de borst ondersteund: bij madonnahouding vier vingers onder

de borst (onder de kin) en de duim er los bovenop (boven de neus), de zogenaamde U-

greep. De moeder vormt de tepelhof wat platter voor zodat de baby makkelijk een

grotere hap kan nemen over de tepel heen. De vingers 4 tot 5 cm achter de tepel, anders

kan de baby belemmerd worden in het happen van tepel en tepelhof. Het is belangrijk

dat moeder zelf ziet wat er gebeurd als zij haar borst vormt. Het gebeurd vaak dat de

vingers niet in lijn van kin en neus geplaatst worden maar juist aan de kant van de

wangen (C-greep bij madonnahouding) waardoor de borst onhandiger wordt om aan te

happen. Denk aan een hamburger en hoe onhandig het is als je deze overdwars probeert

aan te happen.

Stap 5

Wacht met het aanleggen van de baby tot hij voedingssignalen geeft: zoeken

smakgeluidjes maakt en met zijn tong langs zijn lippen gaat. Om de baby te stimuleren

zijn mond wijd open te doen, streelt de moeder zacht met de tepel over de bovenlip van

de baby. Het kan wel even duren voor een baby hierop reageert met het wagenwijd

openen van zijn mond met de tong naar beneden over de onderkaak. Leg aan moeder uit

dat het heel normaal is dat dit even duurt en geef complimenten over de inspanningen

van moeder en kind.

De zorgverlener kan de gebeurtenis omschrijven en benoemen wat er goed of minder

goed gaat. Door dit direct te bespreken met de moeder, kan het aanleggen goed

geoefend worden.

Stap 6

Zodra de baby zijn mond wijd opent met de tong over de onderkaak, legt de moeder met

haar ene arm de baby aan terwijl zij met haar andere hand de borst bij tepelhof

voorvormt maar laat hangen op de plek waar de borst van nature hangt. Lijkt zijn neus

te veel in het borstweefsel te verdwijnen, dan is het voldoende als de moeder de heup

van de baby iets meer tegen zich aanlegt om voor voldoende ademruimte te zorgen. Het

te veel en te diep indrukken van de borst kan leiden tot verstopping en een kapotte

tepel.

Stap 7

Als de baby goed is aangelegd doet het drinken de moeder geen pijn; wel kan de eerste

tijd de toeschietreflex als pijnlijk ervaren worden, maar dit tintelende gevoel verdwijnt

snel. Ook het eerste aanzuigen kan de eerste dagen pijnlijk zijn doordat het weefsel van

de tepel (voor het eerst) oprekt. Deze pijn moet wegtrekken als de baby correct en

effectief gaat zuigen. Aan het eind van de eerste week zou ook deze pijn/gevoeligheid

moeten verdwijnen. Blijft het drinken pijn doen, dan ligt de baby niet goed aan de borst.



Versie 6.0

Pagina 26 van 116

Door met haar pink in de mondhoek tussen de kaken het vacuüm te verbreken kan de

moeder de baby van de borst halen en hem opnieuw aanleggen. Controleer, als de baby

eenmaal drinkt, of de moeder nog steeds in een ontspannen houding zit of ligt.

Stap 8

De baby is goed aangelegd als hij drinkt met zijn hoofdje wat achterover, kin tegen de

borst, mond wijd open, de lippen naar buiten gestulpt zijn en zijn tong zichtbaar is. Dit is

te zien als u de onderlip voorzichtig iets omlaag duwt. Voorkom dat je het weefsel uit de

mond trekt! Hierdoor laat de baby het vacuüm soms gaan of zuigt verder met weinig

weefsel in zijn mond. Probeer vooral te leren voelen, luisteren en kijken zonder te

moeten spieken bij de lippen. Na het snelle, ritmische zuigen om de toeschietreflex op te

wekken, gaat de baby over in een rustiger tempo in een ritme van

ademen/zuigen/slikken (het slikken is hoorbaar of voelbaar), waarin bovendien kleine

pauzes ingelast zijn, tot hij weer de toeschietreflex opwekt en het patroon zich herhaalt.

De kaken maken een rustige beweging die zichtbaar is tot aan het oortje en de wangen

blijven bol. Laat de baby drinken tot hij de borst zelf loslaat. De tepel hoort na het

aanleggen zijn oorspronkelijke vorm te hebben en niet plat of afgevlakt. Als de baby een

boertje heeft gelaten of even geknuffeld is, laat de moeder hem zolang hij wil aan de

andere borst drinken. Wanneer een baby effectief drinkt zal dit vaak niet langer zijn dan

30 minuten per voeding. Daarbij is het belangrijk dat de eerste borst goed leeg gemaakt

wordt.

4.5 Melkinname door de baby

In eerste instantie zal het kind een zuigritme aanhouden van 'een paar keer zuigen, één

keer slikken'. Na het toeschieten van de melk verandert het zuigritme meestal naar één

keer zuigen, één keer slikken. Men spreekt van 'voedend zuigen'. Het slikken is vaak

hoorbaar, zeker als de melkproductie goed op gang is. Het is ook zichtbaar in de wijze

waarop de onderkaak zich op en neer beweegt.Uit echoscopisch onderzoek is gebleken

dat de melk het mondje van de baby instroomt op het moment dat de tong naar beneden

beweegt. Het vacuüm dat de baby met zijn mondje maakt, is dus belangrijk bij de

melkoverdracht. De moeder kan het zuigen als een intens gevoel ervaren. Indien het

voeden na het eerste aanzuigen pijnlijk is, moet het vacuüm worden verbroken en moet

de baby opnieuw worden aangelegd. Naarmate de voeding vordert, raakt de baby meer

verzadigd en zal hij meestal vanzelf de borst loslaten De duur van een voeding is niet

altijd gerelateerd aan de hoeveelheid melk die de baby binnenkrijgt.

4.6 Niet goed aangelegd

Behalve tijdens het eerste aanzuigen in de eerste week (rekken van tepel en tepelhof)

doet het voeden geen pijn. Pijn tijdens het voeden is in principe een signaal dat de baby

niet goed is aangelegd. Bij pijn geldt: opnieuw aanleggen.



Versie 6.0

Pagina 27 van 116

Een ander signaal van niet goed aangelegd zijn, is oppervlakkig zuigen, met een

tuitmondje zonder diepe teugen, waarbij je soms een klikkend smakgeluid hoort en de

wangen naar binnen worden gezogen. Bij de moeder kan je de borst zien intrekken. Ook

in dit geval geldt: opnieuw aanleggen.

Niet goed aangelegd zijn, zie je ook door de vorm van de tepel: een tepel hoort mooi

rond uit het mondje van de baby te komen, ovaal/plat/rand/wig vormen zijn niet goed.

In principe laat de baby vanzelf los na voldoende gedronken te hebben. In sommige

situaties is het nodig hulp te bieden als de baby niet goed is aangelegd of als het even

praktisch is om de baby van de borst te halen.

Advies: Laat de moeder haar pink in de mondhoek van de baby steken om het vacuüm te

doorbreken.

NB: Als een baby maar blijft zuigen, heeft hij waarschijnlijk nog zuigbehoefte of honger

als gevolg van niet goed of niet vaak genoeg aanleggen.

Niet goed drinken kan ook een nadelig effect op de productie hebben want als er minder

uitgehaald wordt, wordt er ook minder aangemaakt.

4.7 (Fop)speengebruik

Ouders gebruiken vaak een fopspeen om hun kind tot rust te brengen, te troosten of in slaap

te laten vallen. Op de preventie van wiegendood heeft de fopspeen een beschermend effect.

Als een baby aan een fopspeen is gewend, is het belangrijk om die dan ook altijd (ook

tijdens de kinderopvang) voor het inslapen aan te bieden en dit niet te vergeten. Het is

wenselijk het fopspeengebruik voor de eerste verjaardag af te bouwen.

(LSA preventie wiegendood, TNO 2016)

Kraamverzorgenden dienen ouders te informeren over de mogelijke effecten van fopspeengebruik op het borstvoedingsproces. Bij borstvoeding moet eerst de borstvoeding

volledig op gang zijn voor het aanbieden van een fopspeen. Het aanbieden van een fopspeen brengt een aantal risico’s met zich mee:

o Het missen van voedingssignalen van de baby, doordat de baby op een speen

zuigt terwijl het eigenlijk aan de borst zou willen en moeten drinken;

o Vermoeiend, extra energieverbruik;

o Andere manier van zuigen,

waardoor mogelijk minder effectief

aan de borst

o Minder vaak/effectief aan de

borst heeft negatieve invloed op de

productie en zo mogelijk dus groei

van de baby



Versie 6.0

Pagina 28 van 116

o Hygiëneproblemen, denk aan spruw.

4.8 Rooming-in

Rooming-in wil zeggen dat moeder en kind overdag en ’s nachts samenblijven (zie

vuistregel 7 en standaard 5). Deze aanbeveling geldt voor alle ouders en baby’s, dus ook

wanneer kunstvoeding gegeven wordt/gaat worden. Het is goed ouders al in de

zwangerschap hierop voor te bereiden. De volgende websites kunnen hierbij

ondersteuning bieden:

o www.veiligslapen.nl

o www.consumentenveiligheid.nl

o www.wiegendood.nl

In verband met preventie van wiegendood wordt aangeraden om de baby wel in een

eigen wieg/bedje te laten slapen.5 Er bestaan veilige aanschuifbedjes die je kunt kopen

of huren.

Bij rooming-in wordt de moeder optimaal betrokken bij de zorg voor de baby. Dit

bevordert de hechting tussen moeder en baby, de zelfredzaamheid en het zelfvertrouwen

van de moeder. De moeder leert zo snel de voedingssignalen van haar baby herkennen.

Dit kan zijn zoeken, likken, smakgeluidjes maken en handen naar de mond brengen.

Hierdoor kan de baby aangelegd worden voordat hij huilend om voeding vraagt.

Doordat moeder en kind al dicht bij elkaar zijn en de moeder dus snel kan reageren, is

rooming-in vaak minder vermoeiend voor moeder (niet ver lopen) en kind (het hoeft niet

te huilen om voeding te krijgen). Ook leert de moeder andere signalen (van bijvoorbeeld

ongemak of vermoeidheid) eerder onderscheiden/herkennen als zij veel bij haar baby in

dezelfde ruimte is.

4.9 Bijvoeding

De definitie van 'bijvoeding' volgens WHO (World Health Organisation) luidt:

"Alles wat er aan het kind wordt aangeboden naast de borstvoeding, dus ook water, is

bijvoeding."

Vuistregel 6 luidt:

"Alle instellingen voor moeder- en kindzorg dienen ervoor zorg te dragen dat

pasgeborenen geen andere voeding krijgen dan borstvoeding noch extra vocht, tenzij op

medische indicatie."

5 Zie zorgprotocol Veilg slapen en preventie wiegendood (KCKZ 2018)

http://www.veiligslapen.nl/

http://www.consumentenveiligheid.nl/

http://www.wiegendood.nl/



Versie 6.0

Pagina 29 van 116

Bij een gezonde en op tijd geboren baby (met goede bloedsuikers) is er in principe in de

1e 24 uur nooit een medische indicatie om bij te voeden met kunstvoeding. Medicatie of

ziekte bij de moeder waardoor de baby niet aangelegd kan/mag worden kan wel een

reden zijn om toch kleine hoeveelheden kunstvoeding te geven.

Een kraamverzorgende mag niet zelf bijvoeding indiceren, dit is de taak van de

verloskundige of arts.

Alle vuistregels staan in verband met elkaar: huidcontact, snel na de geboorte

aanleggen, afkolven, frequent voeden, rooming-in zorgen er bij elkaar voor dat

bijvoeding vaak kan worden voorkomen.

Belangrijk is dat de voeding goed wordt geobserveerd, zodat tekenen van niet effectief

drinken worden opgemerkt. In dat geval is het binnen 12 uur toepassen van veel

huidcontact en afkolven met de hand geïndiceerd. Op deze manier komt de productie

beter op gang en is er colostrum beschikbaar voor de baby zodat de baby geen

kunstvoeding hoeft te krijgen.

Ondertemperatuur en hypoglykemie kunnen vaak voorkomen worden door huidcontact

en vaak voeden.

Voordat kunstvoeding wordt geïndiceerd, moet de algehele conditie van het kind worden

bekeken. Sommige kinderen vallen rustig wat af, of het gewicht blijft een paar dagen op

laagste punt voordat ze gaan groeien.

In de eerste dagen is er vaak de angst dat een baby een tekort aan vocht krijgt. Hierdoor

ontstaat de neiging om bij te voeden met water, glucoseoplossing of kunstmatige

zuigelingenvoeding. Bijvoeden met water, glucoseoplossing of kunstmatige

zuigelingenvoeding is in principe niet nodig voor een gezond, borstgevoede kind.

Bijvoeden is vaak nadelig omdat de baby door de extra voeding de prikkel om te drinken

minder ervaart. Beter is het om de baby frequenter en wat langer aan te leggen; daarbij

moet de moeder van het begin af aan geleerd worden om correct en effectief zuigen te

herkennen. Zo kan de baby efficiënt drinken zonder pijn te veroorzaken. Ook is het van

belang dat zij de voedingssignalen leert herkennen.

Indicatie voor bijvoeding

Alleen op medische indicatie kan met de bijvoeding worden gestart. Indicaties zijn:

o relatief gewichtsverlies onder de -2,5 standaarddeviatiescore op de curve

voor gewichtsverlies bij borstgevoede kinderen (zie bijlage 6) OF

o relatief gewichtsverlies onder de -2 standaarddeviatiescore op de curve voor

gewichtsverlies bij borstgevoede kinderen OF

o gewichtsverlies van 7% of meer van het geboortegewicht, in combinatie met

onvoldoende uitscheiding (zie hoofdstuk 5 en 10.2, Groei en gezondheid);

o blijvend gewichtsverlies na dag 3 (3x 24 uur postpartum);

o ondertemperatuur van de baby;



Versie 6.0

Pagina 30 van 116

o kind dat niet gaat groeien vanaf dag 5 (minder dan 15 a 20 gram per dag,

vanaf dag 3);

o kind dat niet op het geboortegewicht terug is met 2 weken;

o minder dan 6 natte luiers in 24 uur na dag 4;

o minder dan 2 poepluiers in 24 uur (de eerste 2 – 6 weken);

o meconiumpoep na dag 4;

o onvoldoende melkproductie;

o kind kan of mag (tijdelijk) niet aan de borst door een medische indicatie;

o hypoglycaemie waarbij de bloedsuikers niet verhogen na vaker en correct

aanleggen.

Bijvoeden met kunstvoeding zonder dat er een medische indicatie is (dus onnodig) is

nadelig of kan dat zijn:

o Ontstaan onzekerheid bij ouders/vertrouwen krijgen in kunstvoeding;

o Problemen met effectief aanleggen als gevolg van de andere manier van

voeden;

o Minder melk doordat de baby minder vaak/effectief aan de borst gaat

(kunstvoeding verzadigt meer);

o Vraag en aanbod systeem raakt uit balans;

o Meer kans op geelzien door minder binnenkrijgen moedermelk (juist

moedermelk is gunstig op de stoelgang/afbraak bili);

o Reactie op koemelkeiwit/niet lichaamseigen stoffen.

Indien er sprake is van bijvoeding, kan het beste afgekolfde moedermelk gegeven

worden. Ook donormelk wordt in Nederland weer steeds gangbaarder. Dit kan een

bekende donor zijn, een vriendin of familielid dat een kindje aan de borst heeft en extra

kolft. Of een onbekende donor via een uitwisselingssite als het Moedermelknetwerk.

4.10 Alternatieve voedingsmethodes en hulpmiddelen

Er zijn verschillende methoden en hulpmiddelen om het geven van borstvoeding te

ondersteunen:

1. voeden met een lepeltje;

2. voeden met een bekertje (cupfeeding);

3. voeden met een spuitje of pipetje;

4. vingervoeden (enkel i.o.m. lactatiekundige (zuig/tongtraining) of wanneer

zorgverlener bekwaam hierin is. Dit is geen standaard manier van bijvoeden;

5. vingervoeden;

6. voeden met een borstvoedingshulpset (BHS);

7. tepelhoedje/tepelbeschermer;

8. borstschelpen (zijn hetzelfde als tepelbeschermers);

http://moedermelknetwerk.nl/



Versie 6.0

Pagina 31 van 116

9. hydrogel tepelverband.

De kraamverzorgende adviseert het gebruik van een hulpmiddel alleen na goede

afweging en overleg met de verloskundige. Te vaak gebeurt het dat een lacterende

moeder een hulpmiddel aangeboden krijgt en dat zij er niet op gewezen wordt dat het

hulpmiddel een tijdelijke oplossing is. Als ze toch dit middel gebruikt zonder de voor- en

nadelen goed duidelijk te hebben, kan ze onwetend het borstvoedingsproces verstoren.

De kraamverzorgende zal de ouders uitleg moeten geven over de voor- en nadelen van

het hulpmiddel. In overleg met de verloskundige wordt er een keuze gemaakt met welk

hulpmiddel bijgevoed gaat worden. Bovendien geldt voor alle methoden van bijvoeden

(behalve de borstvoedingshulpset) dat de baby niet aan de borst drinkt en dus is de kans

dat de baby niet effectief aan de borst leert drinken aanwezig. Het gebruik van

hulpmiddelen op de 8e dag postpartum is een indicatie om de zorg goed schriftelijk en/of

telefonisch door te geven aan de jeugdverpleegkundige en/of lactatiekundige.

4.10.1 Voeden met een lepeltje (dessertlepel of grote theelepel)

Werkwijze:

• Zorg ervoor dat de baby wakker en alert is;

• Houd de baby zoveel mogelijk rechtop met een spuugdoekje onder zijn kin voor

het knoeien;

• Vul de lepel met melk en leg deze op de onderlip

• Kantel de lepel iets, zodat de melk heel langzaam in de mond van de baby loopt;

• Pas op met verslikken!

• Er zijn speciale maatflesjes met een siliconenlepel en een druppelregelaar

verkrijgbaar.

• Voordeel: makkelijk aan te leren, goedkoop en altijd voorhanden.

• Nadeel: als de hoeveelheden groter worden, is het bijvoeden met een lepeltje niet

praktisch.

4.10.2 Voeden met een bekertje (cupfeeding)

Het voeden met een cup kost de baby weinig energie

(vergeleken met het drinken uit een fles); de baby heeft meer

controle over de hoeveelheid melk die hij binnenkrijgt en de

tongbewegingen lijken op de tongbewegingen die nodig zijn bij

het drinken aan de borst. Daarentegen is de kans op

verslikken en knoeien (vooral bij voldragen baby’s) groter.

Na de kraamperiode worden de hoeveelheden vaak te groot

om melk uit een cupje te geven.



Versie 6.0

Pagina 32 van 116

Benodigdheden:

Gebruik een kopje, medicijncupje of borrelglaasje met

een gladde, dunne rand.

Er zijn ook speciale cups voor cupfeeding te koop.

Werkwijze:

o Zorg ervoor dat de baby wakker en alert is;

o Omwikkel zo nodig de baby met bijvoorbeeld een badlaken, zodat hij

het kopje niet kan omslaan;

o Vul het kopje voor de helft, bij voorkeur met afgekolfde moedermelk, anders met

kunstvoeding;

o Laat de baby zo veel mogelijk rechtop zitten, laat het kopje rusten op de onderlip;

o Houd het kopje schuin, zodat de baby de melk voelt;

o Giet de voeding niet naar binnen in verband met gevaar van verslikken;

o De baby zal de melk uit het kopje oplikken (bij te vroeg geboren baby's) of

voorzichtig slokje voor slokje drinken (bij voldragen baby's);

o Laat het kopje op de onderlip rusten en de baby bepaalt zelf het tempo.

4.10.3 Voeden met een spuitje of pipetje

Werkwijze:

o Zorg ervoor dat de baby wakker en alert is;

o Omwikkel de baby zo nodig zodat zijn handen niet tegen het spuitje stoten;

o Laat de baby zo veel mogelijk rechtop zitten;

o Druppel de melk voorzichtig in de mond van de baby.

Voordeel: makkelijk voor kleine hoeveelheden en de baby heeft geen vreemd voorwerp

in de mond.

Nadeel: u kunt de tongbeweging van de baby niet voelen en hij krijgt vrij passief zijn

voeding binnen.

4.10.4 Vingervoeden

Benodigdheden:

Voorkeur voor een 20 ml spuit met siliconen

opzetstuk (feeding tip, zie onder. Gebruik liever

geen kaakspuit dit i.v.m. snelle beschadiging van

het gehemelte van de baby).

Werkwijze:

o Vingervoeden kan ook als de baby slaperig is en weinig alert;

o Vingervoeden mag alleen op advies van de verloskundige. De kraamverzorgende

geeft de ouders instructies over vingervoeden;



Versie 6.0

Pagina 33 van 116

o Zorg dat de vinger die voor het voeden gebruikt wordt een korte, rond geknipte

nagel heeft, bij voorkeur de dikste vinger gebruiken;

o Was de handen met desinfecterende zeep en spoel grondig af. Eventueel kan er

ook een handschoen worden gedragen;

o De baby moet goed ondersteund zitten of in de 'Madonnahouding' liggen. Zuig

moedermelk in de spuit en zet de siliconenpunt erop;

o De vinger (moet overeenkomen met de grootte van de tepel) moet de mondholte

van de baby vullen tot de overgang van het harde naar het zachte gehemelte,

maar mag niet verder gaan, anders gaat de baby kokhalzen;

o De nagel van de vinger ligt op de tong. Het zachte gedeelte ligt tegen het

gehemelte aan. Let goed op de zuigkracht, het zuigritme, de

ademhalingscoördinatie en de tongbeweging. Schuif nu het siliconenpuntje dicht

langs de vinger in de mondhoek van de baby;

o Zodra de baby twee keer de goede tongbeweging maakt, drukt u 0,5 ml = één

slok melk in de mond, vervolgens de baby laten slikken en verdergaan;

o Als de baby probeert melk uit de spuit te zuigen zonder dat u drukt, moet de

zuiger geremd worden zodat zijn verkeerde zuigtechniek (zoals uit een rietje

zuigen) niet wordt beloond.

Voordeel: je kunt voelen wat de baby in zijn mond en met zijn tong doet en zo de

zuigtechniek verbeteren. De baby wordt alleen beloond met voeding als hij de juiste

techniek laat zien/voelen.

Het is geen standaard manier van bijvoeden en bedoeld om de baby te “trainen”.

Hiervoor is voldoende kennis over en ervaring met dit hulpmiddel en de zuigtechniek van

de baby vereist. Hiervoor zeker overwegen om de hulp van een lactatiekundige in te

roepen.

Nadeel: let op de hygiëne van handen, wat moeilijker om de ouders goed aan te leren,

vergeleken met cup/fles.

4.10.5 Voeden met een borstvoedingshulpset (BHS)

De BHS kan worden gebruikt als de baby goed aan de borst drinkt maar niet voldoende

binnen kan krijgen, zoals bij de volgende groepen baby’s het geval kan zijn:

o baby die zwak is;

o baby die gedesoriënteerd is, zodat hij niet functioneel zuigt;

o hyperactieve of slome kinderen;

o kinderen met het syndroom van Down;

o prematuren;

o kinderen met hartproblemen;

o kinderen met een lipspleet of open gehemelte;

o kinderen die niet genoeg in gewicht aankomen of niet effectief drinken.

De baby wordt bijgevoed terwijl hij blijft drinken/oefenen aan de borst en de

melkproductie wordt bevorderd. Natuurlijk moet men niet uit het oog verliezen dat de



Versie 6.0

Pagina 34 van 116

baby goed aangelegd wordt. De situatie van de moeder kan ook een overweging zijn:

adoptiekindje, relacteren (opnieuw starten met borstvoeding), na een borstoperatie,

tepelaandoeningen, te weinig melk.

Vrouwen die een borstreductie hebben ondergaan, kunnen op deze manier hun kind

voldoende voeding geven aan de borst. De BHS vult de moedermelk aan totdat de baby

voldaan is. Navoeden is niet meer nodig.

De BHS bestaat uit een met voeding gevulde zak of fles die aan een koord om de nek

van de moeder en tussen haar borsten hangt. Uit de fles of zak komt een dun slangetje

dat op de borst van de moeder wordt geplakt (niet te dicht bij de tepel maar wel dichtbij

de rand van de tepelhof). Er bestaan slangetjes met verschillende afmetingen; hoe groter

de doorsnee, hoe sneller de melk stroomt. Het slangetje komt met de tepel in de mond

van de baby. Hierbij steekt het slangetje voor het aanleggen iets voorbij de tepel,

aangezien de tepel nog uitrekt tijdens het drinken.

De BHS is kant-en-klaar te koop of kan zelf gemaakt worden met behulp van een fles

met speen en daar doorheen een dunne voedingssonde. U kunt de set gebruiken als de

baby wel goed aan de borst aangelegd kan worden, maar bijvoorbeeld niet genoeg kracht

heeft om er voldoende uit te drinken of als er een onvoldoende melkproductie is.

De BHS kan ook aan de vinger bevestigd worden (vingervoeden).

4.10.6 Tepelhoedje en tepelbeschermers

Tepelhoedje

Het tepelhoedje is voor tijdelijk gebruik bij het geven van borstvoeding bij pijnlijke of

vlakke tepels of bij tepelkloven. Dit helpt soms bij aanlegproblemen als de baby niet

goed pakt, als de baby moeite heeft met de gewone tepel, als de borst gezwollen is en de

tepel en de tepelhof erg hard is, als de baby zwak is, of ongestructureerd of niet

functioneel zuigt. Gebruik onder deskundige begeleiding en tenminste na overleg met de

verloskundige.



Versie 6.0

Pagina 35 van 116

o met uitsparing voor het neusje van

de baby om in contact te blijven met

de vertrouwde geur van de moeder;

o maak het hoedje licht vochtig;

o duw het hoedje een stukje in, zodat

het binnenste buiten komt en goed

op de tepel aansluit;

o van dun zacht siliconen;

o neutrale smaak;

o beschikbaar in meerdere maten.

Risico’s

Kijk als zorgverlener goed naar de oorzaak van het probleem en gebruik dit hulpmiddel

niet zonder het probleem aan te pakken!

Bij silicone tepelhoedjes is het materiaal zo dun, dat het melkvolume niet erg verminderd

is, zoals bij de oude ontwerpen van rubber. Toch is het belangrijk het gewicht extra in de

gaten te houden bij het gebruik van een hoedje. Ook de borsten controleren op nog volle

klieren bij gebruik hoedje. Bij te weinig productie is nakolven van belang! Altijd de baby

laten aanhappen op hoedje door bij bovenlip de top van het tepelhoedje aan te bieden en

alleen met een grote hap laten aanhappen.

Afbouwen

Het hoedje kan men ook alleen gebruiken bij het aanleggen; zodra de baby goed aan de

borst is aangehapt en goed ritmisch drinkt, kan het hoedje worden verwijderd.

Als de moeder ervaart dat zij haar baby kan voeden, kan het haar aanmoedigen om door

te gaan met de borstvoeding, ook als er problemen zijn. Na een tijdje kan er naar

borstvoeding zonder hoedje worden overgegaan.

Zorg voor juiste maat hoedje! Deze moet goed passen.

Tepelbeschermers

Bescherming tegen gevoelige of kapotte tepels tussen de voedingen in.

De tepel ligt vrij en kan luchten.

o zachte siliconenachterkant waardoor het comfortabel

draagt;

o open gaten voor luchtcirculatie;

o voorgevormd om onzichtbaar te dragen;

o de tepelbeschermers niet langer dan een half uur dragen, ter voorkoming van

drukplekken en/of afsluiting melkkliertjes. Ze geven wel een licht kolvend

effect, waardoor er voeding in de lekschalen kan komen.

4.10.7 Hydrogel tepelverband

Hydrogel tepelverband is een vocht inbrengend verband, gemaakt van siliconen gevuld

met hydrogel. Dit verband wordt gebruikt ter genezing van tepelkloven. Het voordeel van



Versie 6.0

Pagina 36 van 116

dit verband is dat het tussen twee voedingen mag blijven zitten. Het heeft geen kolvend

effect, dus geen invloed op de melkproductie. Volg de aanwijzingen op de verpakking

voor duur gebruik en wijs moeder erop dat bij te lang gebruiken van hetzelfde verband

de kans op infectie mogelijk toeneemt.

5. De eerste drie weken

5.1 Voeden op verzoek

Voedingssignalen

De moeder kan, met name de eerste paar maanden, voordat de baby wakker is zien aan

zijn gedrag of hij aan een voeding toe is. De baby:

o slaapt minder diep;

o vertoont zoekgedrag;

o zuigt op zijn handjes.

o begint onrustig te worden;

o begint geluid te maken;

o gaat met zijn mondje bewegen;

o gaat tenslotte hard huilen.

Pasgeborenen kunnen al na een paar minuten huilen zo overstuur raken dat ze veel

moeite hebben om goed te drinken. De baby verspilt energie door het huilen en de

drukke bewegingen die hij daarbij maakt. Kinderen die (lang) hebben moeten huilen,

hebben meer moeite om de borst goed te pakken en drinken vaak minder effectief,

waardoor ze minder verzadigd raken en minder goed groeien. Ook de moeder blijkt op

het huilen te reageren met verhoging van de bloeddruk. Als moeder en kind bij elkaar

zijn en er wordt op verzoek gevoed, dan zal een moeder in staat zijn de vroege signalen

te beantwoorden. De baby kan zijn energie aanwenden voor gezonde groei en

ontwikkeling.

De informatie/voorlichting die de kraamverzorgende aan de ouders geeft, is van groot

belang. Een baby kan de eerste dag uren slapen; deze slaap is niet altijd even diep, in

een periode van halfslaap kan de baby ook aan de borst drinken. Dus de eerste dag wel

vaak (overdag i.i.g. elke 3 uur of eerder, nacht evt. wat langer ertussen) proberen,

immers des te eerder is de borstvoeding op gang. Het is dan ook niet erg als een voeding

een keer niet lukt.

Om de borstvoeding op gang te brengen wordt de baby minimaal 8 - 12 keer per 24 uur

aangelegd aan beide borsten. Als de borstvoeding op gang gekomen is, moet de baby

minimaal 6 keer per dag uit zichzelf komen, anders moet hij gewekt worden. Een baby

die goed is aangelegd, drinkt tot hij voldaan is.



Versie 6.0

Pagina 37 van 116

Van belang is dat de eerste borst goed leeggedronken wordt, zodat de baby ook de

vetste melk binnenkrijgt. De baby laat dan meestal zelf de borst los. Let hierbij op het

effectief drinken van de baby. Houd een korte pauze, laat de baby een boertje laten en

verschoon eventueel de baby. Dan de andere borst nog aanbieden en weer laten drinken

tot de baby voldaan is. In principe geeft de moeder beide borsten per voeding, tenzij de

baby na één borst al voldaan is.

Er is in principe geen maximum aan het aantal voedingen, maar voeden op verzoek wil

niet zeggen dat het bij elke keer dat de baby huilt, nodig is om te voeden. Huilen is niet

altijd een verzoek om voeding. Troosten blijft dan wel belangrijk. De meeste baby’s

zullen wel 1 of 2 maal per dag “clusteren”. Dit betekent dat de baby gedurende meerdere

uren vaak aan de borst wil, soms wel elk half uur of uur. Vaak is clusteren meer dan

enkel de behoefte aan voeding (denk bijvoorbeeld ook aan behoefte nabijheid). Voor de

rust en productie is het het beste om hier in mee te gaan, het is echter niet de bedoeling

dat dit beeld zich hele dagen afspeelt (met uitzondering van regeldagen).

Een fopspeen/vinger zuigen heeft doorgaans een negatieve invloed op het systeem van

vraag en aanbod i.v.m. het missen van signalen of vermoeien van de baby.

Observatie en rapportage zijn bij voeding op verzoek een belangrijk hulpmiddel.

Observeer/rapporteer:

o Wat ‘vertelt’ het kind zelf, is het tevreden en alert?

o Lijkt het alsof het kind effectief de borst leegt?

o Zuigen;

o Slikken;

o Ademen in de eerste minuten in hoog tempo daarna rustiger en met langere halen

en je hoort/ziet het kindje slikken;

o Zijn er voldoende plasluiers?

o Hoe is de ontlasting?

o Hoe is het zuigpatroon?

o Komt het kind voldoende aan?

Plasluiers

Vanaf de 4e dag heeft het kind gemiddeld 6 à 8 katoenen plasluiers of minimaal 6 natte

wegwerpluiers per etmaal; de urine is helder en reukloos.

Ontlasting

Zolang het kind uitsluitend moedermelk krijgt, zal de ontlasting zacht blijven, soms zelfs

waterig met vlokjes; de kleur kan variëren van mosterdgeel tot lichtgroen. Leg de ouders

uit dat dunne en frequente ontlasting bij een gezonde baby geen diarree is.

Na de eerste 2 - 3 dagen hebben baby’s heel vaak ontlasting, vaak maar een streepje in

de luier, minimaal 2 keer per dag. Minder dan 2 keer per dag ontlasting kan erop wijzen



Versie 6.0

Pagina 38 van 116

dat de baby niet genoeg melk krijgt, dus is het raadzaam om in zo’n situatie verder te

kijken: is de baby tevreden, tel de plasluiers, bepaal het gewicht.

Na 6 weken komt de ontlasting vaak 2 - 3 keer per week en bij sommige baby’s maar 1

keer per week of nog minder vaak (er moet wel gewichtstoename zijn). De ontlasting is

vaak dikker en heeft een groter volume.

Zuigpatroon

Een baby begint de voeding meestal met snelle zuigbewegingen om de toeschietreflex

van de moeder op te wekken. Als de melk is toegeschoten, is te horen dat de baby na

één of twee keer zuigen slikt. Dit zuigen slikpatroon duurt gemiddeld 10 tot 20 minuten

aan de eerste borst.

Als de baby goed drinkt, bewegen de kaakspieren ritmisch (de moeder kan de beweging

zien tussen de oren en slapen van de baby). Als de voeding vordert, gaat de baby minder

vaak slikken en laat dan meestal zelf de borst los.

Het letten op een goed zuigpatroon geeft meer inzicht in hoe de borstvoeding verloopt

dan het letten op de tijd die een voeding duurt!

Groei

Nadat de baby terug is op het geboortegewicht, zal hij ongeveer 100 tot 200 gram per

week aankomen; veel meer is ook mogelijk en normaal. Zie hoofdstuk 10.2 voor meer

informatie. In de regel groeien kindjes met een laag geboortegewicht minder hard dan de

kindjes met een hoog geboortegewicht.

Doorgaans mag je van een baby rond een gemiddeld geboortegewicht een groei van

200g/week verwacht worden. Dit is rond 30g/dag in de kraamtijd na het dieptepuntje.

Maar ook deze 200g is een gemiddelde!

5.2 De regeldagen

Een baby kan zogenaamde 'regeldagen' hebben waarop hij zijn totale voedingsschema

omgooit: rond de 2e nacht – 3e dag postpartum, rond 10-14 dagen, rond 6 weken, rond 3

maanden en bijvoorbeeld na ziekte van de moeder als de melkproductie van de moeder

is teruggelopen. De baby kan dan veel huilen en is onrustig. De baby komt soms ook

weer 's nachts. Deze regeldagen duren over het algemeen 1 tot 3 dagen. Het is

raadzaam ouders van borstgevoede kinderen hierover te informeren.

Oorzaak

De precieze reden voor deze onrustige periodes is niet bekend. Tijdens de regeldagen

worden vraag en aanbod opnieuw op elkaar afgestemd. Meestal valt de vraag van de

baby naar meer voedingen samen met een groeispurt. De baby groeit, heeft behoefte

aan een grotere hoeveelheid moedermelk en regelt dat zelf door vaker te gaan

drinken. Dit is normaal gedrag van de baby. Er is geen sprake van een verstoorde

melkproductie.

Advies



Versie 6.0

Pagina 39 van 116

Voeden op verzoek, dus vaak aanleggen aan beide borsten. Ook nu geldt dat de vraag

het aanbod bepaalt. En dat borstvoeding meer is dan alleen eten. Mogelijk heeft de baby

een sterke behoefte aan lichaamscontact rond deze moeilijke dagen.

5.3 Gebruik van de babyweegschaal/unster

Het is aan te bevelen dat de kraamverzorgende de baby direct na de partus of op de dag

van thuiskomst weegt, op dag 2, dag 4 en dag 7 van het kraambed. Het beleid van de

verloskundige is echter bepalend. De kraamverzorgende maakt zo spoedig mogelijk

nadat zij in een gezin gestart is afspraken met de verloskundige over het weegbeleid.

Belangrijke uitgangspunten voor het wegen zijn:

o Weeg de baby met een digitaal weeginstrument dat voldoet aan de Europese

regelgeving;

o Weeg de baby bloot;

o Weeg altijd voor een voeding;

o Weeg zoveel mogelijk op hetzelfde tijdstip;

o Houd de groeicurve in het zorgplan aan de hand van de weegmomenten bij. Is

er geen groeicurve aanwezig, noteer dan de weegmomenten in de

dagrapportage of op de temperatuurlijst;

o Zorg dat de weegschaal op een vlakke ondergrond staat;

o Betrek de ouders in de weegmomenten;

o Volg de gebruiksaanwijzing bij gebruik van een unster;

o Kijk niet alleen naar het gewicht, maar blijf ook kijken naar plas- en

poepluiers, drinkgedrag, slaap-waakritme en gedrag van de baby;

o Informeer de verloskundige over deze combinatie van signalen, zodat de

verloskundige het te voeren beleid kan bepalen.

NB: het wegen van de baby voor en na de borstvoeding ter beoordeling van de

hoeveelheid gedronken melk levert geen betrouwbare gegevens op en kan onrust bij de

moeder veroorzaken.

De baby hoeft niet iedere dag aan te komen. Het laagste gewicht (3e/4e dag) kan als

uitgangspunt dienen om gewichtstoename te beoordelen; deze is de eerste dagen

meestal gering (dit is per kind verschillend). Belangrijk is dat het kind niet meer afvalt.

Bij twijfel is het nuttig de curve voor relatieve gewichtsverandering in te vullen en goed

bij te houden.

Het is van belang de ouders gerust te stellen. Er mag geen extra spanning ontstaan door

het wegen; het gewicht is niet de enige aanwijzing om te beoordelen of de borstvoeding

goed verloopt.

Bij de overdracht van kraamverzorgende naar de jeugdverpleegkundige worden

geboortegewicht, het gewicht van de 3e/4e dag en het gewicht op de laatste dag

doorgegeven.



Versie 6.0

Pagina 40 van 116

De jeugdverpleegkundige weegt vervolgens het kind tijdens het eerste

zuigelingenhuisbezoek tussen de 10e en 14e dag. Daarnaast is het mogelijk de baby

vaker te laten wegen door de jeugdverpleegkundige, bijv. tijdens een inloopspreekuur.

Daarna komen alle kinderen iedere maand op het consultatiebureau en worden zij daar

standaard gewogen en gemeten.

5.4 Houdingen van moeder en baby tijdens het voeden

(Zie ook stappenplan voeden 4.4)

Belangrijk: een vrouw moet altijd de houding zoeken, die door haarzelf als prettig

ervaren wordt. Het wisselen van houding doet steeds andere melkgangen stimuleren en

leegdrinken, maar met goed aanleggen is afwisselen niet essentieel. De omgeving moet

de eerste kwetsbare weken rustig en ontspannen zijn. In de kraamtijd is het van belang

dat er meerdere voedingshoudingen aangeleerd worden, zodat moeder en kind kunnen

ervaren wat voor hen het beste werkt.

Liggend voeden

Liggend voeden gebeurt vaak in de kraamperiode, tijdens

nachtvoedingen of omdat de moeder dit een prettige

houding vindt. Ook kan deze houding prettig zijn na een

sectio of bij een moeder met bekkenklachten of hechtingen.

De moeder ligt ontspannen, helemaal op de zij gedraaid

(eventueel een kussen in de rug), het hoofd op een kussen,

de schouder onder het kussen, het bovenste been iets opgetrokken, eventueel met een

kussen tussen de knieën.

De baby ligt helemaal op de zij (buik tegen buik met de moeder) Het hoofd van de baby

ligt op bed. De tepel van de moeder en de neus van de baby liggen in elkaars verlengde.

Het hoofd van de baby ligt iets naar achteren gebogen en de kin drukt zacht in de borst

van de moeder. Als de baby met de knieën naar de buik van de moeder toe aangelegd is,

is de neus automatisch vrij (behalve bij enorm gestuwde of grote borsten).

Als moeder een sectio heeft gehad, kan het prettig zijn om een kussentje tussen de

voeten/knieën van de baby en de wond van de moeder te plaatsen.



Versie 6.0

Pagina 41 van 116

Zittend voeden (de (aangepaste) madonnahouding)

De moeder zit op een lage stoel of bank met haar

voeten plat op de vloer of op een voetenbankje.

De moeder zit rechtop en haar rug is goed gesteund

(niet voorovergebogen of achterover hangend), zo nodig

kussens gebruiken: in de rug, achter de schouders,

onder de armen.

De baby wordt goed ondersteund en op borsthoogte

gebracht; de baby ligt met het hoofd op de gebogen

onderarm van de moeder en de rug van de baby wordt

ondersteund met de hand van dezelfde arm.

De baby mag niet gaan 'hangen' aan de tepel. De tepel van de moeder en de neus van

de baby liggen in elkaars verlengde. De buik van de baby ligt tegen de buik of de borst

van de moeder (dit is afhankelijk van de grootte van de borst van de moeder). Oren,

schouders en heupen van de baby liggen in één lijn.

Bij erg grote borsten of tepel die echt aan de onderkant van de borst zit: niet borst

optillen maar baby lager leggen, eventueel op schoot in plaats van in arm.

Zittend voeden (de bakerhouding of rugbyhouding)

Dit is een prettige houding bij zware borsten, tepels die

naar buiten toe wijzen, bij stuwing, bij tepelkloven en

vlakke tepels, na een sectio, bij een prematuur geboren

baby en bij het voeden van een tweeling. Tevens

stimuleert deze houding tot het leegdrinken van andere

melkgangen, met name onder de oksels. De moeder kan

zelf beter zien wat de baby doet en het hoofdje kan beter

gesteund worden.

Als bij zittend voeden (madonnahouding): zie hiervoor. De benen van de baby wijzen

onder de arm van de moeder. Het hoofd van de baby rust op de hand van de moeder en

zijn rug wordt door haar onderarm ondersteund. Een extra kussen is soms nodig om

ervoor te zorgen dat de moeder haar baby zonder inspanning dicht genoeg tegen zich

aan blijft houden.



Versie 6.0

Pagina 42 van 116

Zittend voeden (de doorgeschoven bakerhouding/cross cradle/aangepaste madonna

houding)

Dit is een prettige houding bij premature baby's en bij

hypertone (gespannen) of hypotone (slappe) baby's. Eigenlijk

bij alle baby’s goede houding. De baby wordt vanuit de baker-

of rugbyhouding 'doorgeschoven' naar de andere kant zonder

de houding van de baby te veranderen.

De moeder steunt de borst met dezelfde hand als de borst die

ze geeft (rechterborst ondersteunen met rechterhand) en de

baby ligt op de andere onderarm. Kortom: de baby ligt in

madonnapositie, de moeder in bakerpositie.

De baby liggend op de buik van de moeder

(biological nurturing)

Dit kan een prettige houding zijn om de voeding

rustiger te laten verlopen, bijvoorbeeld bij een

heftige toeschietreflex en/of een te grote

melkproductie. De baby verslikt zich minder

gauw en er is minder kans op luchthappen

(krampjes). De houding lijkt op de manier

waarop kinderen in het eerste uur postpartum

aan de borst gaan.

De baby ligt met het lichaam volledig tegen moeder aan, armpjes aan weerszijden van

de borst. Moeders arm en lichaam steunen en stabiliseren de baby, maar sturen en

dwingen niet. Idealiter begint de baby zelf met zoeken en krijgt dan pas hulp van moeder

bijvoorbeeld door steunen van de borst.

5.4.1. DanCer-Handgreep

De DanCer handgreep zorgt voor ondersteuning van de onderkaak van de pasgeborene

en verkleint de ruimte in de mond tijdens de borstvoeding, waardoor de baby een betere

vacuüm kan creëren. Deze handgreep is te gebruiken bij de premature pasgeborene, de

pasgeborene met een schisis of de pasgeborene met een te hoge of te lage

spierspanning.

o De moeder ondersteunt haar borst en maakt een C-vorm met duim boven en vier

vingers onder de borst;

o Ze laat de hand die de borst ondersteunt iets naar voren komen, waardoor ze

haar borst met drie in plaats van vier vingers ondersteunt. De duim en wijsvinger

moeten nu los voor haar tepel zijn. De borst rust in de palm van haar hand;

o De moeder buigt haar wijsvinger zodat die de wang van de pasgeborene aan de

ene kant lichtjes indrukt terwijl de duim de andere wang lichtjes indrukt. De



Versie 6.0

Pagina 43 van 116

wijsvinger en duim vormen een ’U’ met de kin van de pasgeborene rustend op de

bodem van de ‘U’.

o Soms is ondersteuning van de kin voldoende.

5.5 Vitamines voor moeder en kind

Vitamine D

Kinderen in de groei hebben veel vitamine D nodig voor de opbouw van de botten en

tanden. Voor kinderen tot vier jaar is deze hoeveelheid zó groot dat die niet door de

voeding kan worden geleverd en het lichaam die ook niet zelf kan maken onder invloed

van zonlicht. Daarom geldt het advies kinderen tot vier jaar extra vitamine D te geven in

de vorm van tabletten of druppels.

Alle kinderen die borstvoeding of kunstvoeding krijgen, hebben vanaf de 8e dag extra

vitamine D nodig, de aanbevolen hoeveelheid is 10 microgram per dag. Kinderen onder

de 4 maanden het liefst vitamine D op oliebasis geven. Dit i.v.m. de mogelijk

schadelijke stof propylgallaat (E 310). Deze stof zit in de vit D op waterbasis.

Voor de opname van calcium wordt aan moeders geadviseerd om vanaf het begin van de

zwangerschap tot het moment dat men stopt met borstvoeding 10 microgram (400 I.E.)

vitamine D te gebruiken.

Vitamine K

Het lichaam heeft vitamine K nodig voor een goede bloedstolling. Tekorten kunnen leiden

tot bloedingen. Ook zijn er steeds meer aanwijzingen dat deze vitamine een rol speelt bij

de aanmaak van botten. Vitamine K komt als fylochinon (vitamine K-1) voor in de

voeding. Daarnaast kunnen bacteriën in de dikke darm de stof menachinon (vitamine K-

2) aanmaken die dezelfde werking heeft.

Om bloedingen te voorkomen krijgen alle kinderen vlak na de geboorte extra vitamine K.

Baby's die borstvoeding krijgen, hebben gedurende de eerste 3 maanden vitamine K-

druppels nodig (150 microgram per dag, Voedingscentrum, 2011). De darmen van

pasgeboren baby’s bevatten namelijk te weinig bacteriën die de aanmaak van vitamine K

bevorderen. Als de baby per dag minimaal 500 ml zuigelingenvoeding (kunstvoeding)

krijgt naast de borstvoeding, is vitamine K-suppletie niet nodig.



Versie 6.0

Pagina 44 van 116

6. De meest voorkomende problemen bij de baby

6.1 De overprikkelde, overstrekkende, huilende baby

Mogelijke oorzaken:

o de baby kan niet meer dan een prikkel tegelijkertijd verwerken;

o de baby is boos en kan zichzelf niet kalmeren;

o alcoholgebruik van de moeder;

o roken van de moeder (en gezinsleden);

o de moeder gebruikt te veel producten met cafeïne (koffie, (ijs-)thee, chocola,

cola, energy drinks): meer dan 5 producten per dag; vooral premature en/of

dysmature baby’s reageren hierop;

o neurologische afwijkingen bij de baby.

Adviezen ten aanzien van de baby:

o Leg de baby bloot tegen de huid van de moeder;

o Kalmeer de baby voor de voeding;

o Omarm de baby stevig tegen het lichaam aan en

loop rond;

o Voorkom huilen door vroegtijdig aan te leggen bij de

eerste voedingssignalen of nog in slaap;

o Wikkel de baby stevig in een omslagdoek;

o Houd de spierspanning in de gaten, zorg dat hij

gebogen ligt (flexiehouding);

o Wieg de baby in de richting van de oren (zijwaarts);

o Mogelijk werkt melk voor in de mond rustgevend

(druk wat melk uit de tepel);

o Houd de baby in de rugby- of bakerhouding of de doorgeschoven rugby- of

bakerhouding vast om de heupen gebogen te houden; het is goed om de voeten

van de baby geen contact met een stoel/bank of bed te laten maken;

o Wieg de baby in een doek/hangmatje, bijv. een handdoek.

Leg nooit een huilende baby aan de borst! De tong van de baby is omhoog, de kans dat

het aanleggen lukt is klein.

Adviezen ten aanzien van de moeder:

o Zorg voor een prikkelarme omgeving en praat met rustige stem;

o Vermijd fel licht;

o Laat de moeder een ontspannen voedingshouding aannemen;

o Overweeg om een kinderfysiotherapeut in te schakelen;

o Stel de moeder gerust: het is geen verzet tegen haar persoonlijk;

o Voorkom huilen door vroegtijdig aan te leggen bij de eerste voedingssignalen of

als de baby nog in slaap is.



Versie 6.0

Pagina 45 van 116

6.1.1 Borstvoeding, troosten en hechten

Troosten is de eerste reactie op huilen. Een kind dat huilt, heeft direct troost nodig. Soms

is het oppakken van de baby genoeg, vaak zal het nodig zijn naar een oorzaak te zoeken.

Is de oorzaak gevonden, dan zal het wegnemen of behandelen van die oorzaak het

huilen laten stoppen. De oorzaak is niet altijd meteen te vinden of te verhelpen. Dan is

troosten en bij de baby zijn het beste. Menselijke nabijheid is voor ieder mens die

verdrietig of eenzaam is of pijn heeft de beste troost. Onderstaande adviezen gelden in

een aantal situaties met name voor na de kraamtijd.

Borstvoeding geven

Bijna elk ongemak van een baby wordt minder of gaat over door zuigen. Een baby

troosten door hem aan de borst te nemen is voor veel moeders vanzelfsprekend. Toch

zijn er ook nog andere manieren om te troosten. Als een baby die huilt, maar geen

honger heeft, een volle borst krijgt, kan dat leiden tot nog meer huilen. Het kan dan

helpen om de borst waaruit de baby het laatst gedronken heeft aan te bieden, zodat de

baby aan de borst kan zuigen zonder veel melk te krijgen.

Dragen, wiegen, rijden, bewegen

Dragen en wiegen zijn samen met zingen oude en makkelijke manieren om een huilende

baby te troosten en in slaap te krijgen. Wiegen kan ook heel goed in een schommelstoel.

Wiegen in een draagdoek of – zak gaat automatisch als de moeder zich beweegt. Zo kan

zij de baby troosten en toch haar handen vrij houden. Een eindje rijden in de

kinderwagen is voor veel kinderen een goede manier om in slaap te vallen. Baby’s die

vaak huilen omdat ze buikpijn houden kunnen getroost worden conform de adviezen in

hoofdstuk 6.

Zingen, spreken, praten Veel moeders neuriën, zingen of praten als zij kun kind

wiegen. Het vertrouwde stemgeluid, samen met het wat monotone geluid van

slaapliedjes hebben een kalmerende werking.

Rust en regelmaat

Baby’s die snel overprikkeld raken zijn gebaat bij rust en regelmaat in de verzorging. Dat

wil zeggen dat de volgorde waarin dingen gebeuren en de dingen die gebeuren zo veel

mogelijk hetzelfde zijn. Een rustige, doelgerichte aanpak en een opgewekte, maar niet

drukke manier van spreken, ondersteunen het gevoel van zekerheid en veiligheid.

Geduld

Baby’s die huilen doen een groot beroep op de creativiteit en het geduld van hun ouders.

Het huilen wordt als minder moeilijk ervaren als ouders het gevoel hebben er actief iets

tegen kunnen doen. Baby’s die snel worden opgepakt en getroost, stoppen eerder met

huilen en huilen beduidend korter per keer dan kinderen bij wie dit niet gebeurt.

Hechting



Versie 6.0

Pagina 46 van 116

Het is beter je baby niet te laten huilen. Zo geef je geborgenheid en zorg je voor een

betere hechting. Niet laten huilen betekent dat je laat weten dat je er bent, je geeft

veiligheid en troost. Dat bevordert de hechting en je baby leert dat hij jou kan

vertrouwen. Voor de moeder begint dit al tijdens de zwangerschap. Spanning en stress

hebben geen goede invloed op het hechtingsproces. De baby slaat in de baarmoeder als

het ware al onveilige lichaamsherinneringen op. Eenmaal geboren is de baby al

geprogrammeerd om alert te zijn op gevaar.

Voor de zorgverlener is het daarom belangrijk om aandacht te vragen voor de rust

tussen moeder en kind in het eerste uur na de geboorte. Het eerste belangrijke

hechtingsmoment tussen moeder en kind.

Het is belangrijk om de behoeften van de baby daarna beter te leren kennen. Aanraking

is hierbij net zo belangrijk als voeding. Dagelijks huid-op-huid contact in de kraamweek

en daarna is hierbij van levensbelang. Aanraking voorkomt veel stress/spanning en helpt

deze stress ook reguleren als een baby moet huilen. Het hebben van veel

lichaamscontact zorgt voor een constant verhoogd niveau van het hormoon oxytocine bij

de moeder en haar baby. Dit hormoon zorgt er op zijn beurt voor dat beiden minder

stress ervaren.

Veilige, maar ook onveilige hechting, zet zich zoals gezegd al vroeg (prenataal) vast in

het brein van de baby en heeft gevolgen voor de ontwikkeling van de hersenen en

emotionele stabiliteit. Dit heeft tevens gevolgen voor de toekomst. Denk hierbij aan

kinderen die lastig getroost kunnen worden door hun ouders, problemen ervaren met het

bedwingen en/of controleren van hun emoties naar anderen toe.

Een responsieve relatie is daarom erg belangrijk. Met een responsieve relatie bedoelen

we een relatie waarin wordt ingegaan op de signalen en behoeften van de baby.

6.2 Darmkrampjes

De symptomen zijn:

o de baby huilt veel, trekt de knieën tegen de buik;

o de baby is niet te troosten;

o de ontlasting is vaak dun, schuimig en groen.

De oorzaken kunnen zijn:

o een krachtig samentrekken van de darmspieren;

o onrijpheid van de darmen: hier groeit de baby over heen;

o veel lucht binnen krijgen tijdens het voeden (veel voorkomende oorzaak van

krampjes);

o ook koemelkproducten kunnen klachten geven, vooral als er in de familie

allergieën voorkomen.



Versie 6.0

Pagina 47 van 116

Vaak wordt er gedacht aan het menu van de moeder, bijv. uien, kool, bepaalde

vitaminepreparaten of voedingssupplementen zoals biergist, cafeïne of frisdrank met

kunstmatige zoetstof; dit is echter zelden de oorzaak van krampen. Dit is niet

wetenschappelijk bewezen. Het verschilt per moeder en baby.

Adviezen:

o Bied binnen 1 tot 2 uur dezelfde borst aan;

o Laat goed de borst leegdrinken;

o Zorg voor veel lichaamscontact; dit geeft de baby een gevoel van geborgenheid;

o Leg een warme doek op de buik van de baby, bijv. een luier;

o Laat extra boeren;

o Baden;

o Pas zoveel mogelijk de flexie- of/foetushouding toe.

Als te veel melk of een te sterke melkstroom de oorzaak lijkt te zijn:

o Laat de borst effectief leegdrinken in meerdere sessies;

o Kolf evt. de eerste spanning af, zodat de stroom melk wat hanteerbaarder is voor

de baby, of de baby bij start voeding meerdere keren afkoppelen en met

tegendruk met spuugdoekje de toeschietreflex laten uitdoven, zo ook rustiger

drinken en geen kolf nodig.

o Kolf eenmalig beiden borsten helemaal leeg na een voeding om een reset te

geven aan de borsten;

o Kalmeer de baby door hem lang te laten zuigen op de ‘lege’ borst (de borst die hij

de laatste voeding als eerste aangeboden kreeg en leeggedronken heeft);

o Leg de baby liggend op de buik van de moeder aan;

o Blijft er te veel melk, neem contact op met lactatiekundige om het beleid te

bespreken.

6.3 Zuigverwarring

Bij veel baby’s die in de eerste vier weken na de geboorte een fopspeen, flessenspeen of

tepelhoedje wordt aangeboden, lijkt een Zuigverwarring op te treden. In de praktijk zien

we wel dat voor sommige baby’s een enkele ervaring met een speen al voldoende is om

symptomen van Zuigverwarring te ontwikkelen, zeker als de speen de eerste ervaring is

die de baby opdoet met drinken en voeding binnen krijgen. Baby’s zullen nl. hun eerste

ervaring met het drinken makkelijker inprenten dan een volgende ervaring.

Zuigverwarring is het verminderde vermogen van de baby om op de juiste manier de

borst te pakken en te drinken. Het drinken aan de borst vraagt namelijk een heel andere

techniek van hem dan het zuigen aan een speen.

Kenmerken:

o het aanleggen lukt niet of pas na enige tijd;

o de baby blijft steeds met open mond zoeken, terwijl hij de tepel wel in de

mond heeft;



Versie 6.0

Pagina 48 van 116

o de baby pakt steeds het voorste puntje van de tepel in plaats van tepel en

tepelhof; het drinken kan pijnlijk zijn en de tepel kan beschadigd raken.

Oorzaak

Het zuigen op een fopspeen, flessenspeen of tepelhoedje of een verkeerde

zuiggewoonte: het soort speen, de vorm noch het formaat is van belang.

Advies

De eerste vier weken na de geboorte geen fopspeen of flessenspeen gebruiken. Als er

bijgevoed moet worden, kan dit gedaan worden door één van de methodes, genoemd in

hoofdstuk 4.

6.4 Hypoglycaemie

We spreken van hypoglycaemie als de bloedsuiker in het lichaam te laag is.

Het is belangrijk om de bloedsuiker op peil te houden voor het goed functioneren van alle

organen en een goede energievoorziening van de hersenen.

Verschijnselen van hypoglycaemie kunnen zijn:

o fladderen (trillen);

o zweten;

o bleekheid;

o hypothermie;

o apathie;

o overprikkelbaarheid.

Sommige pasgeboren baby’s kunnen door bepaalde omstandigheden een lage

bloedsuikerwaarde krijgen:

o prematuur, dysmatuur (<2500 gram);

o serotien en macrosoom geboren kinderen;

o baby’s met een slechte start;

o baby’s van diabetische moeders;

o baby's van moeders die alcohol/drugs gebruikt hebben.

Al deze baby’s verdienen extra aandacht na de geboorte om een hypoglycaemie (lage

bloedsuiker) te voorkomen:

o Zorg dat de baby meteen na de geboorte niet afkoelt;

o Droog de baby goed af;

o Realiseer huid-op-huidcontact;

o Zorg dat de baby binnen een uur na de geboorte aangelegd wordt;

o Zorg dat de baby frequent gevoed wordt, minimaal 8 keer per 24 uur en een

voedingspauze van niet langer dan drie uur;

o Drinkt de baby niet en/of heeft het kind een of meerdere van bovenstaande

verschijnselen, schakel dan de verloskundige of arts in.



Versie 6.0

Pagina 49 van 116

6.5 Korte tongriem en /of lipbandje

Een korte tongriem of lipbandje bij de baby kan de oorzaak zijn van

borstvoedingsproblemen. Dit is vaak eenvoudig te verhelpen door middel van het klieven

van de tongriem of lipband. Bij voorkeur wordt dit zo snel mogelijk na de geboorte

gedaan, maar in ieder geval vóór de leeftijd van drie maanden. Daarna moet de ingreep

onder narcose plaatsvinden.

Advisering:

o Beoordeel bij het nakijken van de baby of er sprake

is van een korte tongriem of lipband;

o Herhaal deze beoordeling later in het kraambed

en/of bij borstvoedingsproblemen, indien de eerste

beoordeling geen duidelijke conclusie heeft

opgeleverd;

o Verwijs bij (verdenking op) een korte tongriem of

lipband (zeker in geval van voedingsproblemen)

naar een lactatiekundige/verloskundige, die

vervolgens een frenulotomie (doorknippen van de tongriem of lipband) kan

verrichten.

Een korte tongriem is zichtbaar door:

o Aanhechting dicht bij de tongpunt;

o Vervorming van de tong tot V-vorm bij optillen;

o Vervorming van de tong tot een hartvorm bij uitsteken.

Een te strak lipbandje is zichtbaar door:

o Minder beweeglijkheid van de bovenlip

o Het niet goed omkrullen van de lipjes.

Symptomen die bij de babykunnen optreden zijn:

o luidruchtig drinken met een klakkend geluid;

o frequent loslaten van borst of de fles, doordat de baby geen vacuüm kan

houden;

o niet kunnen pakken van de borst en het niet goed vasthouden van het vacuüm

met als gevolg onvoldoende inname en continu willen drinken;

o onvoldoende groei;

o zuigblaar op de bovenlip.

Symptomen bij de moeder:

o tepelpijn en of tepelkloven m.n op het topje van de tepel;

o vervormde tepel na het voeden;

o stuwing of juist onvoldoende melkproductie;

o mastitis (borstontsteking).;



Versie 6.0

Pagina 50 van 116

6.6 Afwijzing door de baby

6.6.1 Afwijzing door de baby tijdens de kraamtijd

Mogelijke oorzaken:

o Zuigverwarring door het aanbieden van

o fles/fopspeen;

o de baby heeft zichzelf al voor de geboorte een niet-effectieve zuigtechniek

aangeleerd (duimen);

o zware geboorte;

o invloed van medicijnen

o verdoving (suf, zwakke reflexen voor het inprenten van de eerste voedingen);

o scheiding tussen moeder en kind;

o lage Apgar score, slechte start;

o traumatische ervaring in het mondgebied vlak na de geboorte door ruw

uitzuigen, mondonderzoek, katheters en sonde;

o traumatische ervaring door verslikken aan de borst;

o de moeder heeft 'moeilijke' tepels of borsten (ingetrokken tepels, soms ook

vlakke tepels, zeer grote borsten);

o melkproductie die laat op gang komt en beperkt blijft;

o moeizaam toeschieten;

o moeite hebben met het leren van borstvoedingstechniek;

o aangeboren afwijkingen aan mond/kaak, te korte tongriem;

o sterke of zwakke reflexen (zoeken, happen, zuigen, slikken, bijten).

o Als de baby wel wil maar steeds loslaat (waardoor frustratie en weigeren kan

ontstaan) kan dit ook komen door er niet goed bij kunnen, spruw maar ook

door prematuriteit/dysmaturiteit;

o te veel dwang/stress rondom het aanleggen;

o sterke parfumgeur (deodorant/crème).

Beleid:

o Breng de melkproductie optimaal op gang met hulpmiddelen;

o Zorg voor optimale voedingsinname door de baby;

o Bied hulp en ondersteuning om de baby aan de borst te krijgen, zonder dwang in

het hoofd/nekgebied.

Adviezen:

o Kangoeroeën (huid-op-huidcontact). Het contact moet vooral plezierig zijn voor

moeder en kind. Dus in eerste instantie vaak zonder pogingen om de baby direct

weer aan de borst te krijgen. De baby mag gewoon lekker liggen en doen wat hij

wil. Gebruik de reflexen van de baby en de juiste manier van aanleggen om de

baby weer terug aan de borst te lokken.

o Zorg voor een rustige en ontspannen omgeving. Ga als begeleider ook

comfortabel zitten (evenals de moeder), zodat de moeder zich volledig op haar



Versie 6.0

Pagina 51 van 116

gemak voelt. Laat de moeder het zelf doen om het zelfvertrouwen te versterken.

Leg de moeder uit dat hetgeen verzet is tegen haar persoonlijk.

o Kietel de bovenlip van de baby. Druk wat melk uit de tepel voor de smaak en de

geur.

o De moeder trekt de baby zachtjes tegen zich aan zodat de binnenkant van de

lippen de tepelhof raken.

o Zorg voor ronde houdingen bij de baby, voorkom overstrekken

o Laat de moeder een wat luiere houding aannemen als de baby bij haar ligt

(biological nurtering)

o De baby opnieuw aanleggen kan alles zijn wat nodig is om de baby terug naar de

borst te lokken. Als de baby blijft tegenstribbelen, dan direct beginnen met het

afkolven van moedermelk, dit kan met de handen, d.m.v. massage totdat er een

kolf voorhanden is. Bijvoeden en rustig de tijd nemen om de baby weer

vertrouwd te maken met iets (de borst) in de mond.

o Stel een time out voor, even 24-48 uur niet meer aanleggen maar wel huid op

huid om alle frustratie weg te nemen.

o Raadpleeg van een lactatiekundige of de verloskundige.

6.6.2 Afwijzing door de baby na de kraamtijd

Een kind kan plotseling de borst weigeren. Dit kan voorkomen gedurende de hele

borstvoedingsperiode. Het komt echter het meest voor in de tweede helft van het eerste

levensjaar of daarna. Staking aan de borst is meestal van korte duur. Adviseer de

moeder om niet in paniek te raken maar om door te gaan met voeden in een rustige

omgeving, als het kind half slapend is, of in een duistere kamer, ongestoord.

Mogelijke oorzaken:

o vreemde smaak: na borstontsteking is de melk zouter; ook aan het begin van

de menstruatie of tijdens een nieuwe zwangerschap kan de melk anders

smaken; bepaalde voedingsmiddelen, medicijnen of dranken die de moeder

heeft gebruikt, kunnen van invloed zijn;

o ziekte bij het kind: verstopte neus, spruw in de mond, doorkomende tanden,

oorontsteking;

o stress bij de moeder; moeder ruikt anders, nieuwe zeep of parfum;

o kind is geïnteresseerd in de omgeving, nieuwsgierig, snel afgeleid.

Adviezen:

o Raadpleeg een lactatiekundige, arts of jeugdverpleegkundige.

6.7 De slaperige baby

Baby’s slapen soms veel. Oorzaken zijn: bioritme, moeizame geboorte, medicijngebruik

van de moeder tijdens de bevalling, tijd van de dag, geelzucht of ze zijn, nog voldaan

van de vorige voeding. Er zijn baby’s die zich niet uit zichzelf melden voor de volgende

voeding. Deze baby’s moeten op tijd wakker worden gemaakt voor de volgende voeding.



Versie 6.0

Pagina 52 van 116

Adviezen:

o Maak de baby wakker tijdens een lichte slaap (trekken van ledematen en gezicht,

smakken): bij een baby komt zo’n fase ongeveer eens per uur voor. Hierbij moet

je er rekening mee houden dat dat op sommige momenten van de dag vlot op

elkaar lukt (clustervoedingen) en dat de baby op andere momenten inderdaad wat

langer slaap nodig heeft;

o Verschoon de baby voor de voeding of maak alleen de luier los of trek de kleren

uit;

o Praat tegen de baby en maak oogcontact;

o Pas borstcompressie toe;

o Stimuleer de wangetjes en het mondje;

o Masseer de handjes en voetjes;

o Voorkom vermoeidheid bij de baby door de borst te ondersteunen met de hand en

zorgvuldig aan te leggen;

o Wacht niet met aanleggen tot de baby begint te huilen;

o Wissel van borst zodra de baby minder actief gaat zuigen. Dit kan dus per voeding

meerdere keren voorkomen;

o Bij het wisselen van borst eventueel weer verschonen of laten boeren;

o Verstoor het evenwicht: beweeg de baby van rug naar buik en terug (prikkeling

van het evenwichtsorgaan); beweeg de baby van rechtop zittend naar liggend en

weer terug (de 'poppen-ogenreflex');

o Gebruik eventueel een nat washandje;

o Bepaal, afhankelijk van de situatie, het moment om te starten met kolven met de

handen;

o Nakolven als de baby matig of slecht drinkt; max. 30 minuten voeden als er nog

bijvoeding gegeven moet worden;

o Streef ernaar dat voeden, verschonen, navoeden in totaal niet langer dan 45

minuten duurt, zodat de baby voldoende tijd overhoudt om te slapen (en de

moeder genoeg tijd om te kolven);

o Zorg voor huid-op-huidcontact.

6.8 Borstvoeding en geelzien

Geelzien bij gezonde baby’s komt betrekkelijk vaak voor. Er bestaan 2 vormen van

geelzucht.

Pathologische geelzucht

Pathologische geelzucht ontstaat veelal binnen 24 uur na de geboorte. Het verdwijnt niet

en het bilirubinegehalte in het bloed is hoog. Er bestaan diverse oorzaken. Medische

controle en behandeling zijn noodzakelijk. De behandeling valt buiten dit protocol (zie

Zorgprotocol Hyperbilirubinemie bij de pasgeborene, KCKZ 2017).

Fysiologische geelzucht

o geelzucht rond de vierde dag na de geboorte.

De oorzaak is de onrijpheid van de pasgeborene in combinatie met een



Versie 6.0

Pagina 53 van 116

versterkte afbraak van foetaal hemoglobine en afgifte van bilirubine uit de

darm. Dit laatste wordt veroorzaakt door te weinig aanleggen en late

meconiumlozing;

o geelzucht ten gevolge van borstvoeding (meestal na de eerste week).

De oorzaak is mogelijk een hormonale interactie tussen moeder en kind via

de moedermelk. Deze geelzucht lijkt in aanvang veel op geelzucht door

onrijpheid van de lever, maar duurt langer en is constant. Vaak ontstaat er

een tweede bilirubinepiek tussen de zevende en tiende dag.

Nog steeds is niet precies duidelijk hoe dit ontstaat. Waarschijnlijk heeft de

lever langere tijd nodig om de bilirubine af te breken. Voordat men deze vorm

‘borstvoedingsgeelzucht’ mag noemen, moeten andere oorzaken eerst

uitgesloten zijn. Deze vorm behoeft geen speciale maatregel. Blijf alert op

voldoende moedermelk en groeien.

Fysiologische geelzucht is te verminderen door:

o Geef vanaf de geboorte onbeperkt borstvoeding. Colostrum heeft een licht

laxerende werking en bevordert een vlotte meconiumuitscheiding, hetgeen leidt

tot een laag bilirubinegehalte in het bloed;

o Houd de groei van de baby goed in de gaten; afvallen is ongunstig voor het dalen

van de bilirubinespiegel;

o Vaak voeden kan ervoor zorgen dat fysiologische geelzucht niet verergert (10 tot

o 12 keer per dag voeden, elke 2 uur met één langere slaapperiode als de baby

slaperig of suf is). Voorwaarde is dat gecontroleerd is dat de baby goed aangelegd

is en effectief drinkt;

o Kolf na en voed bij met afgekolfde moedermelk volgens één van de methodes om

de melkproductie te stimuleren;

o Leg de baby in het directe licht (bilirubine in de huid wordt afgebroken door

zonlicht).

Als de baby in verband met een te hoog bilirubinegehalte fototherapie krijgt, is het

belangrijk vaak borstvoeding te geven en daarnaast de borstvoeding te blijven

stimuleren met behulp van kolven. Als moeder en baby gescheiden zijn door bijvoorbeeld

een ziekenhuisopname, dan net zo vaak kolven als de baby aangelegd zou zijn. Het

gebruik van een lichtdekentje, ook thuis, kan ervoor zorgen dat de borstvoeding

ongestoord verloopt.

Bijvoeden met water heeft geen zin: maar 2% van de bilirubine wordt uitgescheiden via

de urine, terwijl 98% wordt uitgescheiden via de ontlasting. Door bij te voeden met

kunstvoeding wordt ook het colostrum niet optimaal benut en zal de melkproductie niet

goed op gang komen: kunstvoeding kan bovendien stoppend werken.



Versie 6.0

Pagina 54 van 116

6.9 Candidiasis in en op de borst en spruw bij de baby (schimmelinfectie)

Spruw is een schimmelinfectie die veroorzaakt wordt door het micro-organisme dat

Candida heet.

Oorzaken

Candida leeft vaak in of op de gastheer zonder dat deze actief is. Bij een disbalans in het

lichaam kan de schimmel de kop op steken. Door direct contact vindt de besmetting

plaats. De baby wordt meestal tijdens de geboorte besmet.

Mogelijke oorzaken voor het ontstaan van een candida-infectie:

o verminderde weerstand;

o stress en vermoeidheid;

o bloedarmoede;

o hormonale veranderingen;

o onvoldoende hygiëne;

o veel geraffineerde suikers in de voeding

o antibiotica gebruik;

o (ooit) vaginale of huid schimmel gehad;

o beschadigde huid;

o diabetes;

o ander gezinslid met een schimmelinfectie.

Symptomen bij de baby:

o witte aanslag op de tong en/of wangzakken en tandvlees, deze aanslag kan je

niet wegpoetsen;

o soms is er geen witte aanslag, maar ziet het slijmvlies er wat roder uit of zie

je in wangzakken parelmoerachtige glans of een bleke tong;

o moeite met aanhappen aan de borst;

o onrustig tijdens de borstvoeding;

o trekkerig aan de borst, schudt met zijn hoofd;

o klakkend geluid tijdens het drinken;

o vaak en kort drinken (niet doordrinken);

o borst weigeren;

o luieruitslag die rood en wat verheven ziet en niet overgaat met billenzalf.

Symptomen bij moeder:

o jeuk;

o zeer gevoelige tepels;

o branderig gevoel na het voeden;

o stekende pijn aan tepel bij aanhappen;

o steken in de borst;

o pijn tijdens het voeden;

o de tepel kan roze/rood of paarsig zien;

o de tepelhof kan gespannen/glanzend of schilferig zien, pigment kan

weggetrokken zijn;



Versie 6.0

Pagina 55 van 116

o er kunnen kleine bultjes zichtbaar zijn;

o vaak ziet de tepel/tepelhof er normaal uit;

o er kunnen ook geen symptomen zijn bij moeder maar wel bij baby of

andersom;

o bij candidiasis in de borst voelen moeders met name na het voeden

brandende beurse pijn in de borst.

Behandeling baby en moeder

De medicinale behandeling wordt ingezet door de huisarts of verloskundige.

Hygiëne en andere adviezen:

o Was alles dat in contact komt met melk/spuug/borsten op 60 graden. Evt.

voorweken in water met azijn;

o Strijken en zonlicht helpen ook de candida doden;

o Trek dagelijks een schone beha aan;

o Vervang zoogkompressen zodra ze vochtig zijn;

o Kook flessen/spenen/tepelhoedjes/kolfset/bijtring dagelijks 3 min. uit;

o Zorg voor een goede handenhygiëne, wassen met zeep en goed afdrogen;

o Was de handjes van de baby als deze op handjes sabbelt 3x per dag met water en

beetje azijn, goed drogen;

o Gebruik handdoeken maar 1 keer;

o Behandel alle schimmelinfecties in een gezin, huid/vaginaal/voet;

o Geef afgekolfde melk in de spruwperiode zolang er spruw is, het is beter deze

niet* te bewaren in de vriezer voor later, je kan soms de spruw hierdoor terug

krijgen;

o Verhoog de weerstand van de moeder door het gebruik van gezonde voeding en

desgewenst probiotica;

o Schakel een verloskundige en/of lactatiekundige in voor advies.

Pasteuriseren van moedermelk

*De afgekolfde melk kan, om het toch te bewaren, gepasteuriseerd worden.

o Toets of het materiaal geschikt om verhit te worden tot het kookpunt;

o Zet een afgesloten flesje melk in een pannetje met zoveel koud water dat het

water iets hoger komt dan de melk;

o Breng het water aan de kook;

o Haal de fles uit het water zodra het water kookt;

o De melk snel koelen en invriezen

.

6.10 Borstcompressie

Het doel van borstcompressie is de melkstroom op gang houden als de baby niet langer

uit zichzelf drinkt (open-pauze-sluit manier van drinken). Het is dus bedoeld om hem

drinkende te houden. Borstcompressie stimuleert de toeschietreflex (TSR) en wekt vaak

ook een natuurlijke toeschietreflex op.



Versie 6.0

Pagina 56 van 116

Wanneer kan de borstcompressie nuttig zijn bij:

o slecht aankomen van de baby;

o krampjes van de baby;

o zeer frequente en/of langdurige voedingen;

o pijnlijke tepels van de moeder;

o terugkerende verstopte melkkanaaltjes en/of borstontstekingen;

o het aanmoedigen van de baby te blijven drinken en niet alleen maar

oppervlakkig te sabbelen als hij steeds aan de borst in slaap valt;

o bij een baby met weinig energie (bijv. prematuren/dysmaturen)

Als alles goed gaat is de borstcompressie niet nodig. Als alles goed gaat, dan kan de

moeder de baby aan één borst laten drinken totdat hij ‘klaar’ is. Als de baby meer wil, de

andere borst aanbieden. Hoe weet je dat de baby klaar is? Als hij niet meer uit de borst

drinkt (wijd open mond-dan pauze dan sluiten van de mond).

Borstcompressie werkt vooral de eerste dagen goed om de baby te helpen meer

colostrum te krijgen. Baby’s hebben niet veel, maar wel wat colostrum nodig. Goed

aanleggen en het toepassen van borstcompressie helpt ze colostrum te krijgen.

Handig om te weten

Een baby die goed aangelegd is, kan de melk makkelijker uit de borst halen dan een

baby die niet goed is aangelegd. Een baby die niet goed is aangelegd, kan de melk alleen

drinken als de melk snel stroomt. Bij veel moeders en baby’s gaat de borstvoeding

prima, ondanks het feit dat de baby niet perfect is aangelegd, omdat de meeste vrouwen

een overvloed aan melk hebben.

In de eerste drie tot zes weken hebben baby’s de neiging om aan de borst in slaap te

vallen als de melkstroom langzaam is, ook als ze nog niet genoeg hebben gehad. Na

deze leeftijd kunnen ze de borst gaan loslaten als de melk langzamer begint te stromen.

Sommige baby’s draaien echter al veel jonger van de borst weg, soms zelf al in de eerste

dagen.

Jammer genoeg zijn veel baby’s niet goed aangelegd. Als de hoeveelheid melk van de

moeder overvloedig is, komt de baby vaak wel goed aan, maar heeft de moeder een prijs

te betalen: zere tepels, een baby met darmkrampjes, een baby die constant aan de borst

ligt (maar slechts een klein deel van de tijd drinkt).

Borstcompressie verlengt de melkstroom als de baby niet meer echt aan de borst aan het

drinken is en heeft als resultaat dat de baby:

o meer melk krijgt;

o meer melk krijgt met een hoger vetgehalte.

Borstcompressie: hoe doet je dat?

o Houd de baby met één arm vast in cross cradle/aangepaste madonna houding;



Versie 6.0

Pagina 57 van 116

o Pak de borst met de vrije hand, de duim aan de ene kant van de borst (duim aan de

bovenkant van de borst is het meest gemakkelijk), de andere vingers aan de

tegenoverliggende kant.

o Zorg ervoor dat zowel duim als vingers tamelijk ver van de tepelhof vandaan zijn;

o Let goed op het drinken van de baby, alhoewel je niet dwangmatig iedere

zuigbeweging hoeft te volgen;

o De baby krijgt flinke hoeveelheden melk wanneer hij zuigt op de volgende manier:

open-pauze-sluit;

o Als de baby gaat ‘sabbelen’ of niet langer zuigt op een open-pauze-sluit-manier, druk

dan de borst zachtjes samen (= borstcompressie), maar beweeg niet met u vingers

richting de baby;

o Het mag geen pijn doen en zorg ervoor dat je de vorm van de tepelhof (het gedeelte

van de borst bij de mond van de baby) niet verandert;

o Door het samendrukken van de borst zou de baby het zuigen op de open-pauze-sluit

manier moeten vervolgen;

o Gebruik compressie terwijl de baby sabbelt, maar niet echt drinkt!!;

o Houd de druk vast totdat de baby ook mét compressie niet meer drinkt. Laat dan de

druk los. Vaak zal de baby als de druk opgeheven wordt, meteen stoppen met zuigen,

maar hij zal kort daarna als de melk weer begint te stromen opnieuw beginnen;

o Als de baby niet stopt met zuigen als de druk opgeheven wordt, wacht dan een tijdje

voordat je opnieuw de borst zachtjes indrukt;

o De reden voor het opheffen van de druk is om u hand wat rust te geven en om de

melk de gelegenheid te geven weer opnieuw te gaan stromen. De baby zal (als hij na

het opheffen van de druk stopt met zuigen) als hij weer melk proeft opnieuw

beginnen te zuigen;

o Als de baby weer begint te zuigen, zal hij drinken (open-pauze-sluit). Doet hij dit

niet, begin dan weer met borstcompressie zoals hierboven staat beschreven;

o Ga hiermee aan de eerste borst door totdat de baby zelfs met compressie meer

drinkt. Geef de baby de gelegenheid om nog wat langer aan de borst te blijven,

omdat er soms nog een toeschietreflex kan komen en de baby uit zichzelf begint te

drinken;

o Als de baby niet opnieuw begint te drinken, biedt hem dan de mogelijkheid om de

borst los te laten of haal hem van de borst; als de baby nog meer wil, bied dan de

andere borst aan en herhaal het proces;

o Blijf proberen het aanleggen en de zuigtechniek te verbeteren. Denk eraan de borst

alleen in te drukken als de baby niet actief drinkt.



Versie 6.0

Pagina 58 van 116

7. De meest voorkomende problemen bij de moeder

7.1 Stuwing

Stuwing is verhoogde interne druk in de borsten. Er is een verschil tussen bloedstuwing

en melkstuwing.

Bloedstuwing

Verhoogde druk in de bloedvaten, ontstaat op de tweede tot vierde dag na de bevalling

door toename van bloed- en vochttoevoer naar de borsten. Deze stuwing is onafhankelijk

van het legen van de borsten, wordt veroorzaakt door hormonenwisseling en is nodig

voor een goed lopende lactatieperiode.

Melkstuwing

Verhoogde druk in de melkklieren, ontstaat vanaf de derde à vierde dag. De snel

toenemende melkproductie kan een grote spanning in de borsten veroorzaken als deze

niet effectief en frequent geleegd zijn.

Ernstige (pathologische) stuwing

De borsten raken vol en voelen zwaarder en gespannen aan. Er is verschil tussen ‘volle

borsten’ en pathologische stuwing.

Ernstige stuwing moet zoveel mogelijk worden voorkomen, omdat het kan leiden tot

beschadiging van het borstklierweefsel. Bij ernstige stuwing zal het lichaam de melk

vasthouden (oxytocine kan door de toegenomen druk op de bloedvaten de alveoli (=

kliertrossen) niet bereiken). Als toch pathologische stuwing optreedt, is het wenselijk dat

er snel lactatiekundige zorg wordt ingeschakeld. Warmte op de borst, in combinatie met

voorzichtige massage en kolven met de hand of met een kolfapparaat kunnen

behulpzaam zijn. Bij ernstige pathologische stuwing is het belangrijk dat de moeder eerst

haar borsten kolft totdat ze zachter aanvoelen. Daarna kan de baby weer goed worden

aangelegd. Beter is het om deze ernstige stuwing voor te zijn door als de borsten flink

oncomfortabel aanvoelen, ze eerder eenmalig helemaal leeg te kolven.

Na een ernstige stuwing kan het zijn dat de moeder nog maar heel weinig melk

produceert; kolven tussen de voedingen door kan dan uitkomst bieden. Een elektrische

kolf verdient de voorkeur.

Wanneer de tepelhof gespannen is, kan de baby niet goed aanhappen. Juist dan is het

van belang dat er frequent wordt aangelegd, de voeding moet worden afgenomen

naarmate deze wordt aangemaakt. Het klierweefsel wordt overbelast als de

geproduceerde voeding niet doorstroomt naar de tepeluitgangen. Dit kan een

verminderde productie en een niet goed groeiende baby tot gevolg hebben.



Versie 6.0

Pagina 59 van 116

Adviezen ter preventie:

• Rooming-in;

• Leg de baby vaak (minimaal 8 x per 24 uur) aan;

• Leg zorgvuldig aan voor een ongehinderde toeschietreflex en het effectief

leegdrinken van de borsten;

• Pas wisselende voedingshoudingen toe;

• Draag een stevige, niet afknellende beha zonder beugels (bijv. een sportbeha) of

maak eventueel een luier-beha.

Adviezen:

• Een goed drinkende baby is van cruciaal belang. Door het oefenen en frequent

aanleggen van de eerste dagen worden de zoek-, hap- en zuigreflex goed

ingeprent;

• Vaak voeden in wisselende houdingen en mee masseren tijdens het voeden

bevorderen het optimaal leegdrinken van de borst;

• Bij een gespannen borst is het moeilijk om de tepel te pakken en het risico

bestaat dat de baby geen houvast krijgt op het onderliggende borstweefsel. Dit

kan leiden tot beschadiging van de tepels en een huilende baby;

• De voeding verloopt beter als de tepelhof vlak voor het aanleggen voorzichtig

wordt leeg gemasseerd of afgekolfd; alleen de tepelhof hoeft soepel te zijn om

aanhappen te vergemakkelijken. Gebruik eventueel een tepelhoedje;

• Warme kompressen vlak voor de voeding verbeteren de toeschietreflex en

verlichten de pijn;

• Kolven is soms nodig, als aanleggen niet meer lukt of de baby zelf de borsten niet

goed leeg gedronken krijgt (liefst starten met kolven voor de klachten te erg

worden). Bij voorkeur kolven met de hand;

• De borsten kunnen dan 1 of 2 maal per 24 uur met een (elektrische) kolf goed

worden geleegd;

• Gebruik gekneusde koolbladeren voor verkoeling (witte kool heeft een goede

vorm en geeft de minste vlekken);

• Draag een schone, stevige, maar zeker niet afknellende beha (beugels kunnen

ook zorgen voor afknellen), of maak met stoffen luiers een steunende beha;

• Houd tijdens douchen of slapen beha aan (wel vervangen);

• Vochtbeperking heeft geen effect op de stuwing. Drink naar behoefte;

• Indien nodig kunnen (op advies van/in overleg met de verloskundige/huisarts)

pijnstillers genomen worden.

7.2 Te veel voeding

Te veel borstvoeding kan een verschijnsel zijn na de stuwing. De hoeveelheid voeding

past zich bij een goed beleid vanzelf aan de behoefte van de baby.

De signalen zijn:

o de baby drinkt onrustig en verslikt zich steeds;

o de baby geeft een gedeelte van de voeding terug;



Versie 6.0

Pagina 60 van 116

o de baby heeft buikkrampen en huilt hierdoor veel;

o de baby huilt omdat zijn zuigbehoefte niet bevredigd is;

o de baby heeft veel natte luiers en dunne, groene ontlasting;

o de toeschietreflex kan pijnlijk zijn en de borsten blijven na de voeding vol.

Adviezen:

o Geef één borst per keer;

o Laat de kraamvrouw liggend op de rug voeden, zodat toeschietreflex wordt

afgeremd; baby moet dan ook meer moeite doen. De baby hoeft dan minder

moeite te doen om de stroom te remmen en kan zich concentreren op drinken;

o Zorg dat de baby regelmatig boert, zeker als je de melk naar binnen hoort

klokken;

o Laat de kraamvrouw na iedere voeding haar borsten controleren op harde

plekken, te veel voeding kan leiden tot verstopte melkkanalen of een

borstontsteking;

o Laat de kraamvrouw geen tepelbeschermers gebruiken, deze hebben een

kolvende werking;

o In overleg met een lactatiekundige de borsten 1 x per 24 u helemaal leegkolven.

o Frequent afkolven is geen oplossing en ook voorkolven verlicht alleen tijdelijk; in

beide gevallen wordt de overproductie in stand gehouden of zelfs vergroot;

o Afkolven met de hand stimuleert de aanmaak van voeding minder;

o Voedingen onderbreken: de baby laten drinken totdat de melk toeschiet, dan van

de borst halen als de toeschietreflex te krachtig is. Terwijl de baby getroost wordt,

tegendruk op de tepel geven met een spuugdoekje, zodra de melk niet meer

druppelt opnieuw aanleggen;

o Regelmatig voeden;

o Als de baby binnen 1 - 2 uur weer gevoed wil worden, dezelfde borst weer

aanbieden;

o Eventueel goede steun d.m.v. een stevige beha of luier-beha als de gewone beha

knelt of afbindt (beugels geven een risico op knellen);

o Minder vochtopname heeft geen effect op de melkproductie: normaal blijven

drinken;

o Bij blijvende klachten of overproductie voor de vierde dag contact lactatiekundige.

7.3 Te weinig voeding

Om verschillende redenen kan de baby te weinig voeding binnenkrijgen. Hierdoor kan de

kraamvrouw onzeker worden. Er kan een te grote druk ervaren worden op het stimuleren

van de melkproductie. Dit kan een averechts effect hebben.

Bij een baby die te weinig voeding krijgt zie je de volgende signalen:

o de baby huilt zwakjes;

o onvoldoende huidspanning (turgor);

o de baby slaapt veel en meldt zich zelf niet voor een voeding;

o de baby kan kort en niet effectief drinken;

o te weinig natte luiers: minder dan 5-6 zware wegwerpluiers;



Versie 6.0

Pagina 61 van 116

o minder dan 2 poepluiers per dag in de eerste weken;

o de baby produceert erg geconcentreerde urine;

o de baby is niet tevreden;

o de baby komt niet of te weinig aan (na 14 dagen nog niet rond het

geboortegewicht, afhankelijk van hoeveel de baby is afgevallen);

o de baby komt vanaf twee weken minder aan dan de normale

gewichtstoename per week (zie hoofdstuk 10.2 voor normale waarden);

o drie à vier dagen (dit is dus op dag 4 of 5) na de geboorte produceert de

baby nog steeds meconium of overgangsontlasting.

De meest voorkomende oorzaken van onvoldoende productie zijn:

o te weinig of te kort voeden;

o het overslaan van nachtvoedingen;

o onvoldoende vaak voeden en/of op schema voeden;

o te kort voeden per borst;

o het niet adequaat reageren op voedingssignalen;

o het gebruik van een fopspeen waardoor de voedingssignalen van de baby

gemist worden;

o het gebruik van tepelhoedjes kan voor minder aanmaak van melk zorgen

waardoor de productie op de langere termijn te laag wordt;

o bijvoeden met water of kunstvoeding;

o verkeerde aanlegtechniek;

o geen goede toeschietreflex door spanning, minder motivatie, overbelasting,

onvoldoende rust of pijn;

o de baby is niet gezond;

o de conditie van de moeder is niet goed:

o lichamelijk: incomplete placenta remt aanmaak prolactine;

o psychisch: stress, depressief, psychotisch;

o nicotine en/of alcoholgebruik;

o medicijngebruik van de moeder;

o de moeder heeft te weinig klierweefsel;

o vervroegde overgang.

Adviezen:

o Zorg voor huid-op-huid contact;

o Altijd nakolven;

o Leg zorgvuldig aan en laat drinken tot de baby loslaat;

o Voed de baby om de twee uur, zo nodig wakker maken;

o Geef beide borsten per keer;

o Gebruik geen fopspeen;

o Voed op het moment dat de baby aan de vingers zuigt of dat er normaal een

fopspeen gegeven zou worden;

o Laat tepelhoedjes zo mogelijk weg;

o Laat de baby boeren, zodra hij minder goed drinkt, of loslaat;



Versie 6.0

Pagina 62 van 116

o Wissel verscheidene keren van borst per voeding, het zogenaamde wisselvoeden,

zodra de baby wegzakt de andere borst aanbieden en herhalen totdat de baby

tevreden is;

o Laat de moeder naar behoefte drinken: maar minstens 1,5 - 2 liter per 24 uur;

o Adviseer de moeder voldoende rust te nemen;

o Zorg voor een rustige omgeving om te voeden in verband met de toeschietreflex

o Adviseer de moeder gezonde en afwisselende voeding te nemen;

o Bijvoeden van de baby alleen op indicatie;

o Weeg in de kraamtijd dagelijks (alleen op advies van verloskundige of

lactatiekundige);

o Weeg na de kraamtijd 2 à 3 weken wekelijks of twee keer per week, afhankelijk

van de gewichtstoename;

o Stimuleer zelfredzaamheid en zelfvertrouwen.

7.4 Ingetrokken en vlakke tepels

Definities

Normale tepel die bij stimulatie naar buiten beweegt: aanleggen is geen probleem.

Normale tepel die met stimulatie inwaarts beweegt: vaak interventies nodig alvorens aan

te leggen.

Vlakke/ingetrokken tepel die bij stimulatie naar buiten beweegt: aanleggen is meestal

geen probleem. Ook kan het zo zijn dat de tepel juist naar binnen beweegt bij stimulatie.

Een echt ingetrokken tepel die met stimulatie enkel inwaarts beweegt: het aanleggen kan

problemen geven.

Ingetrokken tepels maken het aanleggen lastig maar niet onmogelijk, de baby moet

tenslotte de borst pakken en niet alleen de tepel. De baby mist echter de duidelijke

stimulans/prikkel van een tepel tegen het gehemelte. Goed aanleggen is dus van

essentieel belang. Zo nodig kan de borst iets met de hand gevormd worden. Belangrijk is

een goede begeleiding en extra aandacht en geduld bij het aanleggen.

Adviezen:

o Zorg bij het aanleggen voor een goede houding van de moeder;

o Laat de moeder wat voeding uit de tepel drukken;

o Zorg voor een wakker en ontspannen kind;

o Zorg dat de moeder de borst 5 cm vanaf de tepelhof tussen duim en wijsvinger

vormt (dit is de C greep), zodat een goede punt ontstaat; als de baby goed drinkt,

deze vorm een paar minuten vasthouden; in de vasthoudende hand kan goed

gevoeld worden wanneer de baby goed grip heeft op de tepel; dan kan de borst

losgelaten worden;

o Tijdens het kraambed kort kolven totdat de tepel naar buiten komt, dan de baby

meteen aanleggen;



Versie 6.0

Pagina 63 van 116

o Gebruik een tepelvormer (een half uur voor de voeding een tepelvormer dragen,

zie hoofdstuk 4).

7.5 Pijnlijke tepels en tepelkloven

De eerste dagen heeft bijna elke moeder wel last van pijnlijke tepels. Dit komt door het

uitrekken van het spierweefsel en de negatieve druk op melkkanaaltjes die nog niet

gevuld zijn met melk. Bij goed aanleggen ligt de tepel tussen de tong en het achterste

gedeelte van het harde gehemelte. Pijn en/of beschadiging van de huid ontstaat wanneer

op de verkeerde plaats druk wordt uitgeoefend.

Pijn/wondje/blaar op het topje van de tepel

Oorzaken

Wrijving tegen het gehemelte van de baby, omdat

de tepel naar boven gericht in de mond komt: dit

komt door de (onderuitgezakte) houding van de

moeder. De borst wordt ingedrukt aan de

bovenkant.

Adviezen

o Let op lichaamshouding van de moeder en

het indrukken van de borst;

o Steun de borst met de hand aan de onderkant van de borst, hierdoor wijst de

tepel minder naar boven.

Pijn/wondje/blaar op de plaats waar tepel en tepelhof in elkaar overgaan

Oorzaken

De baby zuigt alleen op de tepel; tepelhof is gespannen door stuwing.

Adviezen

o Prikkel de baby om de mond zo wijd mogelijk te doen;

o Kietel bovenlip met tepel;

o Druk tegen het kinnetje met vinger voor wijde hap;

o Pas al het mondje goed open is, haal de baby naar de borst.

o

Pijn/wondje/blaar aan de onderkant van de tepel

Oorzaak

Waarschijnlijk wrijving met de onderlip van de baby, doordat de tong niet over de

onderkaak ligt.

Adviezen



Versie 6.0

Pagina 64 van 116

o Wacht totdat de baby de mond wijd geopend heeft;

o Duw tijdens het aanhappen de kin van de baby iets naar beneden

o ‘Frunnik daarna onderlip naar buiten.

Algemene adviezen

Algemene oorzaken van pijnlijke tepels en tepelkloven:

o verkeerd aanleggen;

o beëindiging van de voeding zonder het vacuüm te verbreken;

o verkeerd gebruik van een borstkolf;

o te korte tongriem waardoor een verkeerde druk ontstaat;

o schimmelinfectie/spruw van de baby.

o huidirritatie door overgevoeligheidsreactie op crème, zoogkompressen of

wasmiddelen.

Algemene adviezen:

o Leg goed aan, dit is het allerbelangrijkste om kloven te voorkomen;

o Controleer de aanlegtechniek door aanleggen te observeren (volgens het stappenplan

voor het aanleggen: zie hoofdstuk 4.3) en/of verwijs naar een lactatiekundige;

o Pas warmte toe, help de kraamvrouw bewust ontspannen;

o Laat de kraamvrouw voor de voeding de borst masseren en met de hand wat

afkolven, zodat de melk makkelijker toeschiet;

o Leg in wisselende houdingen aan;

o Begin met voeden aan de minst pijnlijke kant. Zodra de toeschietreflex werkt de baby

aan de pijnlijke kant aanleggen: de toeschietreflex werkt namelijk in beide borsten

tegelijk en vaak voelt het prettiger zodra de melk eenmaal loopt en zuigt de baby net

wat minder fanatiek als hij al even wat gehad heeft;

o niet minder laten voeden!

o Laat vaker en korter aanleggen. De baby is dan minder hongerig en zal wat rustiger

aan de borst zuigen;

o Leg de baby aan in de 'bakerhouding', zodat de pijnlijke kant van de tepel minder

belast wordt en zo sneller kan genezen;

o Laat na de voeding de tepel goed drogen, moedermelk laten indrogen en niet afvegen

(behalve bij spruw);

o Haal bij pijnsignalen de baby van de borst en leg opnieuw aan;

o Wanneer de pijn ondraaglijk wordt, is het goed om enige dagen te kolven en de baby

door middel van vingervoeden of met een cupje de afgekolfde melk te geven. Zo blijft

de juiste techniek behouden of wordt deze zelfs verbeterd;

o Wissel regelmatig de zoogkompressen;

o Laat de tepels goed drogen met een druppel moedermelk na het voeden;

o Laat af en toe de beha uit;

o Gebruik geen zeep voor de borsten;



Versie 6.0

Pagina 65 van 116

o Vertel dat het geen kwaad kan als de baby met de voeding wat bloed of wondvocht

binnen krijgt; evt. bloed aanwezig bij teruggeven voeding is bij zichtbare kloven wel

vervelend maar geen directe reden tot zorg over de baby;

o Er zijn diverse middelen verkrijgbaar om genezing te versnellen, maar al deze

middelen zorgen echter niet voor genezing en kunnen zelfs nadelig werken; de

oplossing ligt in het zorgvuldig aanleggen van de baby. Een tepelzalf moet vet zijn en

onschadelijk voor de baby.

o Wanneer de oorzaak van pijnlijke tepels is gelegen in spruw, zie hoofdstuk 6.7.

NB: gebruik van bovenstaande middelen in overleg met verloskundige en/of

lactatiekundige.

7.6 Borstontsteking

Er zijn twee soorten oorzaken van mastitis:

1. Van binnenuit, (is steriel) door een verstopt melkkanaaltje;

2. Van buitenaf: door een bacterie; deze vorm moet vrijwel altijd met antibiotica

behandeld worden (extra alert zijn bij tepelkloven!).

Oorzaken:

o tepelkloven;

o een verstopt melkkanaaltje

o te veel voeding;

o overslaan van voedingen of te kort voeden;

o voortdurende druk op de borst door te strakke (beugel-)beha of door

vinger/hand van moeder op dezelfde plek;

o tepelhoedjes;

o verkoudheid of griep;

o staphylococcen- of streptococcenbesmetting;

o candida;

o oververmoeidheid en slechte weerstand van de moeder.

7.6.1 Verstopt melkkanaaltje

Meestal is een verstopt melkkanaal de oorzaak van een steriele borstontsteking.

Onvoldoende doorstroming van melk in de borst kan de oorzaak zijn. Het is niet altijd

vast te stellen of de borstontsteking te wijten is aan een infectie of aan een verstopt

melkkanaal, omdat het mogelijk is dat de moeder verhoging heeft zonder een bacteriële

infectie. Door dagelijkse controle op harde, pijnlijke of rode plekken is een

borstontsteking vaak te voorkomen. In de kraamtijd dient de kraamverzorgende hierover

te overleggen met de verloskundige.

Symptomen van een borstontsteking veroorzaakt door een verstopt melkkanaal:

o pijnlijke, harde, rode plek die niet verdwijnt na de voeding;

o grieperig gevoel, hoofdpijn, spierpijn;



Versie 6.0

Pagina 66 van 116

o koorts, vaak niet hoger dan 38.4°C.

o Hoe voorkom je dat een verstopt melkkanaal een steriele borstontsteking wordt:

o Ga door met de borstvoeding;

o Laat moeder voldoende rust nemen;

o Voed eerst uit de pijnlijke borst, kin van de baby in de richting van de pijnlijke

plek, de tong en de onderkaak van de baby masseren het best;

o Voed regelmatig en effectief in wisselende houdingen;

o Zorg ervoor dat de borsten goed leeggedronken worden;

o Houd de borsten goed warm om de doorstroming van melk te bevorderen (warme

kompressen);

o Masseer tijdens de voeding zachtjes mee in de richting van de tepel;

o Als er na de voeding nog harde plekken in de borsten zitten, masseer deze weg of

kolf eventueel na in overleg met verloskundige/lactatiekundige;

o Vermijd druk op de borst, geen knellende kleding, voedingsbeha of babydrager;

o Gebruik pijnstilling in overleg met arts of verloskundige.

7.6.2 Bacteriële infectie

Symptomen mastitis:

o een pijnlijke, harde, rode plek of de hele borst is pijnlijk;

o hoofdpijn, rillerig, pijnlijke spieren, een grieperig gevoel, vaak flinke koorts

(meer dan 38.4°C).

o Een mastitis a.g.v. bacterien verloopt vaak veel sneller dan een mastitis

a.g.v. een verstopt melkkanaal. In korte tijd (paar uur) is de koorts erg hoog

en mw erg ziek. De aanwijzingen van een verstopping ontbreken vaak ook.

Adviezen:

o Overleg met de verloskundige of arts over de behandeling, inclusief antibiotica

die gecombineerd kan worden met de borstvoeding;

o Ga zeker de eerste dagen door met borstvoeding geven, acuut stoppen

vergroot de kans op een abces;

o Neem bij de eerste symptomen direct rust;

o Gebruik koude kompressen na het voeden om de pijn te verlichten;

o Leg voor de voeding warme kompressen op de borst;

o Probeer vaker aan te leggen. (zo mogelijk elke twee uur), de pijnlijke borst als

eerste goed laten leegdrinken en eventueel nakolven;

o Voed in andere houding, kin in de richting van de pijnlijke plek, om de klieren

goed leeg te laten drinken;

o Veel drinken (in verband met koorts).

Door een borstontsteking kunnen de natrium- en chloridengehaltes in de borst verhoogd

zijn, waardoor de melk zouter smaakt. Sommige baby's drinken met tegenzin uit die



Versie 6.0

Pagina 67 van 116

borst en hebben een sterke voorkeur voor de andere borst of weigeren de aangedane

borst. Adviseer de moeder, in dat geval, om de aangedane borst af te kolven. Binnen een

week na genezing, maar vaak al na één keer goed doorkolven, zal de melk de zoute

smaak verliezen.

7.7 Van kunstmatige zuigelingenvoeding naar borstvoeding

De moeder heeft in eerste instantie besloten om kunstmatige zuigelingenvoeding te

geven. Rond de dag van de stuwing komen er vragen naar boven. De borsten geven door

de stuwing melk, waardoor de motivatie komt om toch borstvoeding te geven. Deze

verandering in keuze kan ook voorkomen na een overstap op kunstvoeding, die bij nader

inzien niet bevalt. Door begeleiding, aanreiken van hulpmiddelen en zo nodig

doorverwijzen naar een lactatiekundige wordt het voor de moeder mogelijk om toe te

geven aan haar natuurlijke reactie, is de stuwing daardoor beter beheersbaar en krijgt de

baby alsnog de beste voeding.

Adviezen:

o Geef uitleg aan de moeder dat er nog een kans is en stimuleer het op gang

brengen van de borstvoeding;

o Ga langzaam maar zeker, afhankelijk van de productie van moeder en de

gewichtstoename van de baby, over op de borstvoeding;

o Leg de baby frequent aan, en start met kolven; leg de baby liefst bij iedere

voeding aan en geef bijvoeding naar behoefte;

o Als de baby erg hongerig is, kan eerst wat bijvoeding gegeven worden, zodat de

baby rustiger naar de borst gaat;

o Als mogelijk laat moeder de stimulans verder verhogen door aanvullend kolven:

bijvoorbeeld clusterkolven gedurende de ochtend, of 3 x per etmaal 1 uur na de

voeding kort kolven;

o Draag zorg voor zorgvuldige observatie en rapportage, let op:

o voedingsfrequentie en voedingsduur

o aanleg- en zuigtechniek

o effectiviteit van het drinken

o gedrag en uiterlijk van de baby

o urineproductie en ontlastingspatroon

o gewichtsverloop.



Versie 6.0

Pagina 68 van 116

8. Afkolven van moedermelk

8.1 Afkolven van moedermelk

Geef duidelijke informatie over:

o het doel en de wijze van kolven;

o hygiëne bij het kolven.

Soms doen zich situaties voor waarin het nodig is om moedermelk af te kolven. Redenen

voor het afkolven van moedermelk kunnen zijn:

o de baby ligt in de couveuse (zie hoofdstuk 11.4);

o de moeder gebruikt (tijdelijk) medicijnen die schadelijk kunnen zijn voor de baby;

o de moeder moet een operatie onder algehele narcose ondergaan en de

borstvoeding is al op gang; de moeder mag weer voeden zodra ze het kind kan

vasthouden;

o de moeder gaat buitenshuis werken en kan tussentijds niet zelf de baby voeden;

o de moeder kolft tijdelijk in verband met pijnlijke tepels en geeft de melk op een

andere manier als aanleggen niet wil lukken;

o de baby heeft al een aantal keren niet goed aan de borst gedronken en de borst

moet worden geleegd;

o bij (ernstige) pathologische stuwing;

o verhogen van de moedermelk productie;

o dreigende borstontsteking;

o pijn en/of kloofjes;

o bij gebruik van tepelhoedjes.

Goede hygiëne is belangrijk bij kolven. Voordat de moeder gaat kolven, moet ze haar

handen wassen en de onderdelen van de kolf schoonmaken volgens de

gebruiksaanwijzing.

De meeste moeders kolven de eerste keren slechts kleine beetjes; deze keren kunnen

beschouwd worden als oefenpogingen. Moedig de moeder aan om te blijven kolven. Na

verloop van tijd zal ze meer melk kunnen afkolven. Als de moeder geen grote

hoeveelheden afkolft, betekent dat niet automatisch dat haar melkproductie laag is. De

baby leegt de borsten over het algemeen effectiever dan welke vorm van afkolven ook.

Gesteld kan worden, dat er voor elke ‘gemiste’ voeding moet worden gekolfd. Er bestaan

verschillende manieren om te kolven:

1. kolven met de hand; deze methode is gemakkelijk en goedkoop, dit vereist

enige oefening;

2. afkolven met een handkolf;

3. afkolven met een elektrische kolf (automatische, halfautomatische of

kleine, gemotoriseerde kolven).



Versie 6.0

Pagina 69 van 116

8.1.1 Kolven met de hand

o Zorg dat er iets (warms) te drinken binnen handbereik is en voor een warme

omgeving;

o Maak de borst warm;

o Laat de kraamvrouw wat voorover leunen zodat de tepel schuin naar beneden wijst;

o Gebruik een passend bakje om de melk op te vangen;

o Masseer de borst gedurende twee minuten van de klieren in de oksel naar de tepel;

o Laat de borst in de hand rusten, vingers eronder, duim erop, aan de rand van de

tepelhof; duw de borst naar de ribben toe;

o Maak een ritmische schaarbeweging naar voren met duim en vingers. De vingers

moeten niet over de huid glijden;

o Verplaats de hand regelmatig rond de borst;

o Als de melk niet meer gemakkelijk komt, pauzeer even, drink iets, masseer de

andere borst en begin aan die kant met kolven;

o Wissel een aantal keren van borst;

o Droog af en toe handen en borsten af;

o Stop als er niets meer komt; het heeft meer zin om later nog eens te kolven.

Voordelen kolven met de eigen handen:

o de baby kan direct de waardevolle druppels colostrum binnenkrijgen;

o de productie wordt direct gestimuleerd;

o laagdrempelig, kolf kan demotiverend zijn, zeker de eerste dagen en er

zitten geen kosten aan.



Versie 6.0

Pagina 70 van 116

8.1.2 Kolven met een handkolf of elektrische kolf

o Zorg voor een goed passend borstschild is een schild, waarbij de tepels vrij moeten

kunnen bewegen in de trechter van de kolfset;

o Zorg dat de tepelhof niet in het borstschild getrokken wordt;

o Kolf nooit langer dan 30 minuten.

Onderstaande adviezen zorgen voor het goed en zo snel mogelijk op gang komen en in

stand houden van de melkproductie.

Adviezen:

o Leun wat voorover, zodat de tepel schuin naar beneden wijst;

o Laat de armen rusten op een leuning of een kussen;

o Masseer de borst gedurende twee minuten van de klieren in de oksel naar de tepel;

o Kies een borstschild dat nauwkeurig aansluit en waar de tepelhof ook invalt; Er zijn

verschillende maten schelpen. De maat van de tepel bepaal je voor het kolven. Als je

het schild plaatst is 1-2mm ruimte rondom de tepel normaal. Te groot of te klein kan

zorgen voor pijnklachten, beschadigen huid en niet goed stimuleren productie;

o Zet het borstschild zo op de borst dat de tepel precies in het midden komt;

o Boots met een handkolf eerst pompend het zuigen van de baby na;

o Begin met een elektrische kolf voorzichtig, stel de zuigkracht indien mogelijk op de

laagste stand in

o Kolf vijf tot zeven minuten per borst (tot de melkstroom minder wordt) Zo nodig

beide borsten masseren;



Versie 6.0

Pagina 71 van 116

o Drink tussentijds iets;

o Kolf nu drie tot vijf minuten per borst (tot de melkstroom weer afneemt);

o Masseer zo nodig opnieuw;

o Kolf wederom; Blijft er melk komen tijdens het kolven, dan nog even doorgaan;

o Wissel van borst als de melkstroom afneemt: als er nog geen productie is de

aangegeven kolftijden aanhouden;

o Kolven mag geen pijn doen; let op het borstschild, dit mag niet tegen de borst

wrijven, eventueel een ander borstschild gebruiken. Niet te veel druk op de kolf

zetten, dit kan ook pijnklachten geven;

o Ideaal is als het lukt om de toeschietreflex op te wekken voor het kolven(zie

hulpmiddelen);

o Als de moedermelk niet toeschiet, even pauzeren en maak eventueel gebruik van de

hulpmiddelen. Neem even rust;

o Kolf beide borsten bij dubbelzijdige borstkolf. Ook bij dubbelzijdig kolven zie je soms

een grotere kolfopbrengst als je halverwege een pauze inlast zodra de melkstroom

afgenomen is.

Het principe van vraag en aanbod geldt ook bij kolven. Het toeschieten van de melk is

ook bij kolven belangrijk.

Hulpmiddelen kunnen zijn:

o de baby dichtbij, of een foto van de baby;

o rust, warmte;

o ontspanningsoefeningen;

o Op voorschrift van de verloskundige of huisarts: Syntocinon neusspray (alleen op

recept verkrijgbaar)

o dit is een synthetisch nonapeptide die identiek is aan het hypofyse-

achterkwabhormoon oxytocine. De gebruikelijke dosering is 1 spraystoot, waarbij

een dosis van 4 IE oxytocine vrijkomt. Het gebruik van Syntocinon neusspray kan

het best 2-5 minuten voor het aanleggen of kolven;

o het wisselen van borst werkt stimulerend; er kan 2 à 3 keer gewisseld worden per

borst, zo vaak schiet de melk per voeding ongeveer toe;

o let op de grootte van de schelp;

o de tepel moet recht in de schelp komen, anders kan deze beschadigen.

Wanneer kolven

o zodra na de bevalling het aanleggen niet lukt en in ieder geval binnen 6

uur

o net zo vaak kolven als de borst zou zijn gegeven is het meest ideale als de

productie met een kolf op gang gebracht of in stand gehouden moet

worden; er moet natuurlijk altijd rekening gehouden worden met wat

haalbaar is voor moeder;

o het meest geschikte tijdstip van extra afkolven voor een voorraadje is na

de ochtendvoeding; er is dan meestal nog voldoende voeding over;

o twee uur na een voeding is er alweer voldoende voeding om tussendoor

een flinke hoeveelheid af te kolven. Het kan wel zijn dat de baby zich dan



Versie 6.0

Pagina 72 van 116

al weer snel meldt en niet helemaal tevreden is met de hoeveelheid. Kolf

daarom ongeveer een uurtje na de voeding, daarna kan weer normaal de

volgende voeding worden gegeven; 's ochtends kan er meestal een grotere

hoeveelheid gekolfd worden dan ’s avonds;

Wanneer kolven

o net zo vaak kolven als de borst zou zijn gegeven is het meest ideale; er

moet natuurlijk altijd rekening gehouden worden met wat haalbaar is voor

moeder;

o het meest geschikte tijdstip van extra afkolven is na de ochtendvoeding; er

is dan meestal nog voldoende voeding over;

o twee uur na een voeding is er alweer voldoende voeding om tussendoor af

te kolven, daarna kan weer normaal de volgende voeding worden gegeven;

's ochtends kan er meestal een grotere hoeveelheid gekolfd worden dan ’s

avonds;

o verschillende keren per dag een beetje afkolven; de gekolfde melk laten

afkoelen en bij elkaar voegen;

o dubbelzijdig kolven geeft tijdwinst en verhoogt de prolactine spiegels in het

bloed. ‘s Nachts kolven verhoogt ook de prolactinespiegel in het bloed.

8.1.3 Wanneer starten met kolven

Zo snel mogelijk na de bevalling en in ieder geval binnen 24 uur kan de moeder zeer

frequent met een minimum van 8x per 24 uur met haar eigen handen druppels colostrum

op een lepeltje of in het mondje van de baby kolven. Als de moeder dit niet kan of wil

dan zo spoedig mogelijk een elektrische kolf gaan gebruiken. Binnen 48 uur moet

overwogen worden of het noodzakelijk is dat er alsnog gestart wordt met dubbele

elektrische kolven. Bijv. als het probleem zich langer voor gaat doen of kolven met de

eigen handen blijkt geen goede optie meer.

Na 48 uur heeft de voorkeur dubbel elektrisch te gaan kolven om het kolven minder

tijdsintensief te maken en prolactine optimaal te stimuleren.

8.2 Bewaren van moedermelk

Om optimaal te kunnen profiteren van de immunologische factoren en beschermende

eigenschappen van moedermelk, kan deze het beste vers aan de baby worden gegeven.

Verse moedermelk kan veilig tot maximaal 72 uur in een schone koelkast worden

bewaard (temperatuur maximaal 4°C). De afgekolfde verse moedermelk dient midden in

een schone koelkast te worden bewaard, maar niet in de deur, waar de melk aan

temperatuurschommelingen wordt blootgesteld.

Uit onderzoek is gebleken dat de groei van bacteriën in verse moedermelk afneemt.

Moedermelk is een levende stof, in tegenstelling tot gepasteuriseerde of gesteriliseerde

koemelk en kunstvoeding (waar de groei van bacteriën juist toeneemt naarmate men het

langer bewaart).



Versie 6.0

Pagina 73 van 116

Moedermelk wordt vaak bewaard in een glazen of plastic flesje, maar ook kunnen

speciale moedermelk bewaarzakjes, een afsluitbaar plastic bakje of maatbeker gebruikt

worden. De verpakking moet schoon zijn en, indien bestemd voor hergebruik, makkelijk

te reinigen (geen hoekjes, wel gladde wanden). De plastic zakjes voor ijsblokjes zijn

mogelijk van onveilig plastic gemaakt en kunnen beter niet worden gebruikt.

Het soort verpakking kan de samenstelling van moedermelk beïnvloeden. Metalen

maatbekers of andere metalen verpakkingen worden ontraden.

Het bewaren van afgekolfde moedermelk in de thuissituatie:

Soort Plaats Maximaal

Colostrum kamertemperatuur 12 - 24 uur

Verse moedermelk kamertemperatuur 6 - 10 uur*

Verse moedermelk koelkast maximaal 72 uur

Moedermelk vriesvak koelkast tot 2 weken

Moedermelk diepvriezer -18°C 6 maanden

Ontdooide moedermelk koelkast 24 uur

Ontdooide moedermelk kamertemperatuur zo snel mogelijk gebruiken

*Verse moedermelk blijft langer goed dan koemelk omdat er actieve

ziektekiembestrijdende elementen in zitten. Bacteriën maken weinig kans in moedermelk

ook al bevat deze een grote hoeveelheid suiker en een relatief lage hoeveelheid eiwitten.

De eiwitten zijn vooral antistoffen die bacteriën vernietigen. Daarom kan verse afgekolfde

moedermelk, mits hygiënisch behandeld, 6 - 10 uur bewaard worden bij een

kamertemperatuur van 20°C. (bron: Borstvoeding.com) Uniek voor moedermelk is dat

het allerlei antistoffen bevat die snelle vermeerdering van ongewenste bacteriën

tegengaan. Wordt de melk binnen tien uur na het afkolven gebruikt, dan kan de melk

buiten de koelkast bewaard worden. (bron LLL).

8.3 Invriezen van moedermelk

In de koelkast bewaarde moedermelk (in een schone verpakking) kan binnen 24 uur

worden ingevroren voor later gebruik. Het invriezen kan gedaan worden in af te sluiten

plastic bakjes, flesjes of speciaal hiervoor geschikte moedermelk-bewaarzakjes (geen

andere plastic zakjes gebruiken).

Metaal en glas zijn minder geschikt omdat antistoffen zich hechten aan metaal en glas.

De gebruikte materialen kunnen huishoudelijk schoongemaakt worden.

Het verdient aanbeveling om moedermelk in de maximale hoeveelheid van 100 ml in te

vriezen: kleine hoeveelheden ontdooien sneller en er is zo nodig snel wat extra voeding

beschikbaar. Ingevroren moedermelk kan na enkele maanden gewoon aan de baby

gegeven worden.



Versie 6.0

Pagina 74 van 116

Omdat moedermelk gedurende de lactatieperiode verandert van samenstelling, kan het

voorkomen dat een baby die ingevroren en ontdooide melk krijgt, wat meer wil drinken

of wat sneller weer honger heeft. Dat is geen reden om de melk niet te gebruiken, het

blijft geschikte voeding voor de baby.

Bij een candida-infectie (spruw) niet invriezen: de schimmel gaat niet dood door

invriezing. Als er gekozen wordt de voeding te bewaren, dan deze eerst pasteuriseren.

(zie 6.9, blz.53).

o 8.4 Ontdooien en opwarmen van moedermelk

o Laat de melk langzaam ontdooien in de koelkast;

o Ontdooi de voeding niet onder een hete kraan (> 37 °C);

o Bewaar ontdooide moedermelk in de koelkast en gebruik deze binnen 24 uur;

o Vries ontdooide moedermelk niet opnieuw in;

o Moedermelk van verschillende kolfsessies mag na het ontdooien worden

samengevoegd;

o Ontdooide moedermelk mag gemengd worden met verse moedermelk of

moedermelk uit de koelkast;

o Verwarm kleine hoeveelheden en gooi teveel opgewarmde melk weg;

o Let op dat de moedermelk niet warmer wordt dan 35°C. Gebruik opwarm water

dat niet warmer is dan 35°C of een flessenwarmer die niet warmer kan worden

dan 35°C! Als het water warmer wordt, wordt de moedermelk plaatselijk te heet.

o Flessenwarmers die in minder dan twee minuten de moedermelk in de fles op

35°C brengen, zijn ongeschikt.

Bij het opwarmen van moedermelk gaat de voorkeur uit naar de methode au-bain-

marie, d.w.z. dat je de melk in een bakje warm water of flessenwarmer tot max. 35ºC

verwarmt. Op deze manier gaat er het minst verloren aan waardevolle stoffen. Laat de

temperatuur niet boven 35°C komen, omdat er dan verlies van antistoffen en

voedingsstoffen optreedt.

Moedermelk mag ook in de magnetron (max 650 watt) verwarmd worden mits:

o de baby niet dysmatuur, prematuur of ziek is;

o de magnetron schoon is;

o er minimaal 50 ml per keer wordt opgewarmd;

o de voeding tijdens het opwarmen elke 10-20 sec. voorzichtig rondgedraaid

wordt;

o de ouders worden voorgelicht over bovenstaande punten, én over het feit dat

er bij het opwarmen in de magnetron grotere kans op verlies van antistoffen,

witte bloedlichaampjes, vitamine C en andere veranderingen in de

samenstelling aanwezig is, doordat de melk op sommige plaatsen onverhoopt

toch te heet kan worden. Dit risico is bij opwarmen in de magnetron groter

dan bij au-bain-marie opwarmen, echter laat je de temperatuur au-bain-



Versie 6.0

Pagina 75 van 116

marie te hoog oplopen, dan gelden voor een deel dezelfde nadelen.

Algemeen:

o Houd opgewarmde moedermelk niet warm, dit kan bacteriegroei en

voedselvergiftiging veroorzaken;

o Verwarm of vries opgewarmde moedermelk nooit opnieuw in;

o Als de melk warmer is dan 35°C gaan beschermende stoffen verloren;

o In de magnetron verwarmde moedermelk is zeer bederfelijk, omdat de

ziektekiem bestrijdende bestanddelen niet meer functioneren;

o Gebruik altijd etiketten en noteer daarop de datum van afkolven;

o Maak de melk die het oudst is het eerst op;

o Veel baby’s lusten de melk ook op kamertemperatuur;

o Moedermelk van 30°C is voor bijna alle kinderen warm genoeg;

o Als je niet weet hoeveel de baby gaat drinken, warm dan eerst een klein

beetje melk op, bijvoorbeeld 50 cc of een halve voeding. Zo voorkom je dat je

melk moet weggooien.

Opwarmen van moedermelk

Opwarmmethode juist gebruik voordelen

Au bain Marie tot maximaal

35°C verwarmen

neem elke keer schoon water

om besmetting te vermijden

verwarming is geleidelijk

behoud beschermende stoffen

flessenwarmer tot maximaal

35°C verwarmen

neem elke keer schoon water

om besmetting te vermijden

verwarming is geleidelijk

behoud beschermende stoffen

magnetron op laagste vermogen)

haal de speen van de fles

tijdwinst

Bewaren van opgewarmde moedermelk

Opwarmmethode Tijd Opmerkingen

Au bain Marie 1 uur melk niet in warm water

bewaren

geef de melk eventueel

lauw

na een uur melk

wegdoen

Flessenwarmer 1 uur melk niet in de

flessenwarmer bewaren

geef de melk eventueel



Versie 6.0

Pagina 76 van 116

lauw

na een uur wegdoen

Magnetron direct opmaken ongebruikte restanten

weggooien



Versie 6.0

Pagina 77 van 116

9. Borstvoeding en leefstijl

9.1 Voedingsrichtlijnen voor een moeder die borstvoeding geeft

De voedende moeder kan in principe alle voedingsmiddelen

gebruiken, hoewel alcohol en andere genotsmiddelen vermeden

moeten worden. De moedermelk van moeders over de hele

wereld is opmerkelijk gelijk van samenstelling, ondanks grote

verschillen in hun dagelijks dieet. Goed gevoede moeders

kunnen voldoende melk van voldoende kwaliteit voor hun baby

produceren. Ondervoede moeders zouden een goede suppletie

van vooral eiwit en vet moeten krijgen om zowel de kwaliteit als

de kwantiteit van hun borstvoeding te verhogen. In ons land is

extra aandacht nodig voor de vegetarisch, veganistisch en

macrobiotisch gevoede moeders. Zij lopen het risico van

tekorten in hun moedermelk van mineralen, speciaal zink en

ijzer, eiwitten, vitamine B2, B12 en vitamine D. Een bezoek aan

de diëtiste is hier op zijn plaats.

Adviezen:

o Raad de moeder aan gezond en gevarieerd te eten en te drinken;

o De voeding hoeft niet aangepast worden omdat de baby krampjes heeft. Dat

wordt namelijk niet veroorzaakt door wat de moeder eet, maar door de

ontwikkeling van de darmen. Na 3 maanden zijn de krampjes over het algemeen

over;

o Het is niet verstandig tijdens de lactatieperiode een streng vermageringsdieet te

volgen: in het lichaam opgeslagen milieuverontreinigende stoffen kunnen

hierdoor in de borstvoeding komen (zie hoofdstuk 9.5);

o Het zomaar opleggen van beperkingen leidt tot onvoldoende variatie;

o De voedende moeder heeft per dag 200 - 500 calorieën extra nodig in

vergelijking tot vòòr de zwangerschap;

o Borstgevoede kinderen profiteren als hun moeders kiezen voor gezonde vetten.

Een voedingspatroon rijk aan meervoudige onverzadigde vetzuren, met weinig

verzadigde vetzuren en geen transvetzuren zal hun groei en ontwikkeling ten

goede komen. Onverzadigde vetzuren zijn te vinden in olie, margarine uit een

kuipje, halvarine, vloeibare bak- en braadproducten, vette vis, noten en pinda's;

o Adviseer de moeder niet meer dan 2 porties vette vis per week te eten, vanwege

kleine hoeveelheden schadelijke dioxines die in vette vis kunnen voorkomen.

Ook liever geen rivierpaling of roofvis, zoals verse tonijn;

o Over het algemeen zal gelden dat de moeder moet eten naar behoefte;

o Haar vochtinname zal zich in de meeste gevallen ook zelf regelen. De eerste tijd

zal de moeder per borstvoeding een glas vocht extra drinken. Na verloop van

tijd regelt haar lichaam dat zelf en kan zij drinken naar behoefte, ongeveer twee

liter per dag;

o Vitamine d-suppletie 10 microgram per dag.



Versie 6.0

Pagina 78 van 116

De onderstaande hoeveelheden voedingsmiddelen vormen een basis voor een goede

voeding voor vrouwen die borstvoeding geven. Hierbij zijn tussendoortjes buiten

beschouwing gelaten.

Voedingsmiddelen Hoeveelheid per etmaal

Brood 6 - 7 sneden (210-245 gr)

Aardappelen 4 - 5 stuks (200-250 gr)

Groenten 4 groentelepels (150-200 gr)

Fruit 2 stuks (200 gr)

Melk en melkproducten 3 - 4 glazen (450-600 ml)

Kaas 1 - 2 plakken (20-40 gr)

Vlees, kip, vis, ei en

vleeswaren

125 gr

Halvarine, margarine 50 gr, ± 5 gr per boterham, normaal

besmeerd Vocht 2 liter

De hierboven genoemde hoeveelheden voedingsmiddelen leveren de aanbevolen

hoeveelheden eiwitten, vitamines en mineralen, maar niet de benodigde hoeveelheid

energie. Dit betekent dat de moeder zelf kan kiezen op welke wijze ze in de resterende

energiebehoefte wil voorzien. Hiervoor kunnen voedingsmiddelen in aanmerking komen

die de maaltijd aanvullen zoals zoet beleg, sausjes en dergelijke, maar ook producten die

veelal tussendoor worden gebruikt zoals koek, frisdrank, hartige versnaperingen. Ook

kan meer van de hierboven genoemde voedingsmiddelen worden gebruikt. Voor extra

versterkende voeding voor vrouwen met weinig vetreserves kan de diëtist worden

geraadpleegd.

9.2 Alcohol en roken

Het gebruik van alcohol, tabak, cafeïne (meer dan 750 ml koffie of andere cafeïne

houdende dranken) en andere genotmiddelen tijdens de lactatie wordt ontraden.

Genotmiddelen kunnen een negatieve invloed op de moedermelkproductie en

toeschietreflex hebben.

Alcohol

Alcohol komt in de moedermelk terecht; eenmalig gebruik van één tot twee standaard

horeca-glazen alcoholhoudende drank door de moeder die borstvoeding geeft, leidt in de

daaropvolgende drie uren tot een duidelijke vermindering van de productie van

moedermelk en een verstoring van het normale slaap-waakpatroon van de zuigeling.

Andere onderzoeken hebben een achterstand in psychomotorische ontwikkeling

gesuggereerd bij kinderen van moeders die twee of meer glazen alcohol per dag

gebruikten. Het is daarom aan te bevelen geen alcohol te consumeren bij het geven van

borstvoeding. De moeder die borstvoeding geeft, kan ervoor zorgen dat de baby geen

ethanol binnenkrijgt door in de eerste twee uur na consumptie van één standaard

horecaglas geen voeding te geven en geen moedermelk af te kolven voor latere



Versie 6.0

Pagina 79 van 116

voedingen. De tijdsduur verdubbelt na consumptie van twee standaard horecaglazen,

verdrievoudigt na drie glazen, enz.

Tabak

In de zwangerschap worden vrouwen al geattendeerd op de negatieve gevolgen van

nicotine. In de borstvoedingsperiode is roken in verband gebracht met eerder stoppen

met borstvoeding, onrust bij de baby, een lagere melkproductie en een belemmerde

toeschietreflex.

Het effect van een sigaret is snel waarneembaar. Het nicotinegehalte in het bloed en de

moedermelk neemt eerst toe en daarna geleidelijk af. Hoe minder er gerookt wordt, hoe

minder nicotinepieken er in het bloed en de moedermelk zullen zijn. Als de moeder blijft

roken als ze borstvoeding geeft, is het aan te bevelen om dan meteen ná de

borstvoeding te roken, zodat de hoeveelheid nicotine in haar melk de volgende voeding

weer gedaald is.

9.3 Medicatie

Vragen over medicatie en borstvoeding zijn vaak ingewikkeld. Veel factoren spelen een

rol bij de vraag of de medicatie gecombineerd kan worden met borstvoeding. Hoewel de

meeste medicijnen verenigbaar zijn met borstvoeding, kan dat door verschillende

(huis)artsen ook verschillend worden beoordeeld.

Nog vaak wordt borstvoeding ten onrechte afgeraden en dit zou serieus als een

vervelende bijwerking van het medicijn gezien moeten worden!

Mocht een moeder vragen hebben, verwijs haar dan naar een lactatiekundige. Samen

met de voorschrijvend arts kan er gekozen worden voor de huidige medicatie, een

veiliger alternatief of (tijdelijk) stoppen van de borstvoeding.

9.4 Hormonen

Prolactine en oxytocine zijn de hormonen die te maken hebben met borstvoeding. Ze

komen vrij uit de hypofyse, een kleine klier in de hersenen. Prolactine beïnvloedt het

gedrag van moeders: het dempt angst en bezorgdheid. Het maakt moeders

onverschrokken en agressief tegen indringers, dit is het sterkst in de eerste dagen na de

bevalling. Dit hormoon bevordert het hechtingsproces tussen de kraamvrouw en haar

baby. Van oxytocine is bekend dat het geheugen en leervaardigheid ondersteunt.

Borstvoeding geven is een bijzonder efficiënte manier om tot rust te komen, moeders

reageren minder op stress en zijn opener. Ook zorgt oxytocine ervoor dat de moeder na

een nachtvoeding weer snel in een diepe slaap valt, borstvoeding geven zorgt voor

effectiever slapen waardoor de gebroken nachten op te brengen zijn.

Natuurlijk bevallen en borstvoeding geven bevorderen de werking van oxytocine, net als

massages en huidcontact bij knuffelen.



Versie 6.0

Pagina 80 van 116

9.5 Borstvoeding en vruchtbaarheid

Anticonceptie

De verloskundige of (huis)arts zal bij het beëindigen van de zorg tijdens het kraambed

de kraamvrouw en haar partner voorlichting geven over anticonceptie. Als er vragen zijn

over anticonceptie, verwijs hen dan naar de verloskundige of (huis)arts.

Anticonceptiemiddelen, die oestrogeen bevatten, hebben effect op de melkproductie.

Seksualiteit

De verloskundige of arts zal bij het beëindigen van de zorg tijdens het kraambed (8e –

10e dag) de borstvoedende moeder en haar partner wijzen op de volgende zaken met

betrekking tot seksualiteit en borstvoeding:

o door het geven van borstvoeding krijgen vrouwen soms tijdelijk last van een

droge vagina. Gemeenschap kan dan pijnlijk zijn, het gebruik van een

glijmiddel is aan te raden.

o borsten kunnen gaan lekken tijdens het vrijen en door een orgasme. Voeden

voor het intieme contact met de partner is dan de beste oplossing. Net als

tijdens de zwangerschap kan de voedende moeder meer maar ook minder zin

in seks hebben. Moedig de ouders aan dit samen te bespreken.

9.6 Moedermelk en milieuverontreiniging

Borstvoeding is nog steeds de beste voeding voor zuigelingen; dit ondanks de

percentages milieuonvriendelijke stoffen die zijn aangetroffen in borstvoeding. Er is geen

reden om het geven van borstvoeding af te raden of te beperken, aangezien de

voordelen altijd nog opwegen tegen het nadeel van de verontreinigende stoffen.

Milieuverontreinigende stoffen in borstvoeding zijn onder andere:

o bestrijdingsmiddelen:

o o.a. DDT; de laatste jaren neemt het gehalte aan bestrijdingsmiddelen

duidelijk af.

o organohalogene verbindingen:

o o.a. PCB’s en Dioxinen; PCB’s worden gebruikt in de kunststofindustrie.

Dioxine komt vrij bij de verbranding van Pvc-houdend afval en zit ook in

sigarettenrook.

o radioactiviteit;

o zware metalen (onder andere lood, cadmium, kwik);

o medicijnen hormoonresten zijn terug te vinden in vlees.

Het meeste van deze stoffen krijgen we binnen via ons voedsel en vooral via dierlijke

vetten. Voedingsmiddelen die veel verontreinigingen bevatten:

o vette vissoorten zoals makreel, haring, sprot en schelvislever;

o orgaanvlees, zoals lever.



Versie 6.0

Pagina 81 van 116

Moeders die vegetarisch eten, hebben minder verontreinigende stoffen in de

moedermelk.

De meeste verontreinigingen hopen zich op in het lichaamsvet van de mens. Vrouwen

geven deze stoffen door aan hun kind tijdens de zwangerschap en lactatieperiode. Door

te snel gewichtsverlies, meer dan 2 kg per maand of meer dan 1 pond per week, kunnen

deze verontreinigingen in het bloed van de moeder komen en de gehaltes in haar melk

verhogen.

Tijdens de lactatieperiode nemen de concentraties dioxinen en PCB’s in moedermelk af.

Na zes maanden bedragen deze nog maar de helft van de waarde die aan het begin

gevonden wordt.

Ook dalen de gehaltes per kind. Tweede en volgende kinderen krijgen minder

verontreinigende stoffen door van de moeder dan eerste kinderen. Zes maanden

borstvoeding draagt minder dan 5% bij aan totale belasting gedurende het hele leven.



Versie 6.0

Pagina 82 van 116

10. Borstvoeding op de lange termijn

10.1 Hoe lang borstvoeding geven?

Het meest ideaal is dat borstvoeding wordt gegeven zolang de moeder en de baby er

plezier aan beleven. Gezien de volwaardige samenstelling is het niet nodig een baby die

goed groeit voor de 6e maand ander eten aan te bieden. De WHO adviseert moeders hun

kind tot zes maanden uitsluitend borstvoeding te geven. Na dat eerste half jaar kan er

bijvoeding geïntroduceerd worden, maar blijft borstvoeding de belangrijkste

voedingsbron. Het is ideaal als de borstvoedingsrelatie tot voorbij het tweede levensjaar

blijft bestaan.

10.2 Groei en gezondheid, gewichtstoename in het eerste levensjaar

Afvallen gedurende de eerste dagen is een normaal verschijnsel. Het gewichtsverlies mag

oplopen van 5 tot 7%, tot maximaal 10% van het geboortegewicht. Bij een

gewichtsverlies van 7% moet goed bekeken worden hoe de situatie op dat moment is.

Moet er actie ondernomen worden of moet er begonnen worden met bijvoeding? Kijk

goed naar de individuele situatie en overleg met de verloskundige. Het is gebleken dat bij

een medische partus, epiduraal, vochttoediening, of Pethidine injectie een baby meer

vocht vast zal houden. Deze baby’s hebben veelal een sneller gewichtsverlies, doordat ze

het overtollig vocht de eerste dag kwijtraken. Het is goed om te kijken naar de plasluiers

in de eerste 24 uur. Deze kinderen hebben vaak meer plasluiers, en zullen hierdoor

sneller naar de7% grens zakken. Dit wil dus niet altijd zeggen dat er bijvoeding nodig is.

Bij een gewichtsverlies van 7% gaat de moeder kolven om haar kindje bij te voeden en

als er niet genoeg bij gekolfd wordt, moet de borstvoeding aangevuld worden met

kunstvoeding. De meeste baby’s zijn 10 tot 14 dagen na de geboorte weer op hun

geboortegewicht. Vooral bij een baby met een hoog geboortegewicht duurt het soms tot

een week of drie voordat hij het geboortegewicht weer heeft bereikt.

Van belang is dat een baby na ongeveer 3 tot 4 dagen weer begint aan te komen. Nadat

de baby terug is op het geboortegewicht, zal hij ongeveer 100 tot 200 gram per week

aankomen. Veel meer is ook mogelijk. Het is moeilijk de groei per week goed te

beoordelen. Een langere periode van een maand geeft een betere indruk.

Normale gewichtstoename per week bij borstvoeding gedurende het eerste levensjaar:

Maand 1 en 2 180 – 320 gram per week

180 - 320 gram Maand 3 en 4 125-185 gram per week

Maand 5 en 6 80 – 125 gram per week

Maand 7 t/m 12 50 – 80 gram per week

De ontlasting is ook als graadmeter te gebruiken voor voldoende melkinname in de

eerste weken. Als de baby weer op het geboortegewicht is en goed blijft aankomen, is er

ook frequenter ontlasting. Meer dan tweemaal ontlasting in 24 uur geeft aan dat er



Versie 6.0

Pagina 83 van 116

voldoende calorie-inname is. Veel kinderen houden deze frequentie tijdens de hele

borstvoedingsperiode, andere hebben na vier tot zes weken zelden ontlasting,

bijvoorbeeld eenmaal in de week, zonder teken van obstipatie.

De standaard groeicurven van het consultatiebureau kunnen onjuiste verwachtingen

wekken voor uitsluitend borstgevoede zuigelingen. De ervaring leert dat deze kinderen

de eerste twee tot drie maanden sneller groeien dan de curve aangeeft. Rond de leeftijd

van vier maanden gaat het minder hard. Deze afvlakking van de groeicurve kan als het

normale borstvoedings-groeipatroon worden beschouwd. Het is dus geen teken van

teruglopende melkproductie.

10.3 Borstvoeding en een baan

Het is in de Arbeidstijdenwet bepaald dat een moeder die borstvoeding geeft bijzondere

rechten heeft. Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid verschaft alle nodige

informatie (Rijksoverheid is telefonisch bereikbaar op 1400) Zie ook de website van het

Voedingscentrum hierover.

In het voorstel voedingsrecht staat het volgende:

Een werkneemster die een borstkind voedt, heeft, indien zij de werkgever hiervan in kennis

heeft gesteld, gedurende ten hoogste negen maanden na de geboorte van het kind, recht

de arbeid te onderbreken, om in nodige rust en afzondering het kind te zogen of om af te

kolven. Als de werkneemster ten minste drie uur per dag arbeid verricht, heeft zij er recht

op om voor het voeden in ieder geval een vierde van de totale arbeidsdag per dag te

gebruiken

(in vier uur werktijd op een dag mag ze dus een uur voeden).

Voor het kolven geldt bovendien dat de onderbreking in ieder geval per keer ten minste

een half uur moet bedragen. De onderbrekingen worden beschouwd als werktijd.

De wet zegt:

o tijdens de eerste negen maanden na de bevalling mag de moeder haar werk

onderbreken om borstvoeding te geven of te kolven;

o de werkgever is verplicht hiervoor ruimte beschikbaar te stellen. Deze moet

op slot kunnen en voldoende privacy bieden. Als er geen geschikte ruimte is

moet de werkgever de moeder in de gelegenheid stellen om thuis te voeden

of te kolven;

o de moeder heeft het recht om te voeden zo vaak en zo lang als nodig is tot

het maximum van een kwart van haar werktijd;

o de werkgever moet deze tijd doorbetalen;

o de eerste zes maanden na de bevalling moet er rekening worden gehouden

met het kolven of het geven van borstvoeding (te denken valt aan: aangepast

rooster, flexibele werktijden, geen nachtdiensten, etc.);

https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/arbeidsomstandigheden/vraag-en-antwoord/waar-moet-ik-op-letten-als-ik-zwanger-ben-en-werk

http://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-kind-en-ik/borstvoeding-en-flesvoeding/borstvoeding-geven/weer-aan-het-werk.aspx



Versie 6.0

Pagina 84 van 116

o de werkgever hoeft niet toe te staan dat de moeder haar baby meeneemt

naar het werk;

o de moeder is verplicht de werkgever op de hoogte te stellen van haar

voornemen om borstvoeding en werk te combineren en hierover te

overleggen;

o de werkgever is verplicht de moeder voor te lichten over de veiligheid en

eventuele gezondheidsrisico’s van het werk voor de kwantiteit van de

borstvoeding en van de maatregelen die zijn genomen om deze gevaren te

voorkomen.

Enkele tips om deze rechten in praktijk te brengen:

o de moeder vraagt al voor ze met zwangerschapsverlof gaat naar de

mogelijkheden om borstvoeding en werk te combineren. Dit om de werkgever

in de gelegenheid te stellen erover na te denken en het te regelen;

o de moeder informeert de werkgever over het feit dat borstvoeding

gezondheidswinst oplevert voor zowel de baby als moeder. Een gezond kind

en een tevreden moeder heeft uiteraard ook voordelen voor de werkgever;

o de moeder wijst erop dat de werkonderbrekingen tijdelijk zijn omdat het

kolven maar enkele maanden nodig is;

o de moeder begint op tijd met kolven. Niet alleen de moeder moet oefenen, de

baby ook. Op het moment dat de baby goed aan de borst drinkt en de

productie goed op gang is kan de baby oefenen om uit een flesje te drinken.

In de praktijk komt dit meestal neer op het starten vanaf 4-6 weken;

o het is handig om vanaf dat moment af en toe te kolven. Geef de baby

structureel een aantal keren per week een flesje met afgekolfde melk om te

voorkomen dat de baby later geen flesjes meer accepteert;

o met het kolven kan de moeder tevens vast een voorraadje moedermelk

opbouwen in de diepvries;

o de moeder kan het aantal keren kolven tijdens haar werk beperken door

bijvoorbeeld vlak voor vertrek thuis of bij aankomst op het werk te kolven of

door haar baby direct te voeden bij thuiskomst;

o belangrijk is dat moeder een kolfapparaat kiest dat bij haar past. Dit hangt af

van hoe vaak ze hem wil gebruiken en haar eigen voorkeur.

De mogelijkheden bij een baan en borstvoeding geven

Bij een keuze tussen de verschillende praktische oplossingen spelen de volgende zaken

onder andere een rol: de aard van het werk, de werktijden, de faciliteiten op het werk,

de afstand tussen werk en kind en het vervoer. Hiermee rekening houdend zijn er de

volgende mogelijkheden:

o moeder maakt kortere werkdagen;

o de baby gaat mee naar het werk;



Versie 6.0

Pagina 85 van 116

o de baby wordt bij de moeder gebracht voor de voedingen;

o de moeder gaat naar de baby toe;

o afkolven op het werk en de baby onder werktijd moedermelk laten geven;

o afkolven op het werk om de productie goed op gang te houden, terwijl de

baby onder werktijd kunstvoeding krijgt; op vrije dagen wordt volledig

borstvoeding gegeven;

o geleidelijk minder borstvoeding geven voor de moeder weer gaat werken,

alleen nog voeden op tijden dat ze thuis is.

De baby en de fles

Een baby die borstvoeding gewend is, moet leren hoe hij uit de fles moet drinken. Het is

verstandig te wachten met het oefenen tot de borstvoeding zowel voor de moeder als de

baby gemakkelijk gaat. Rond vier weken na de geboorte van de baby zijn moeder en

baby vaak wel voldoende vertrouwd geraakt met de borstvoeding. Anderzijds kan er

beter niet al te lang gewacht worden met het aanbieden van een flessenspeen. Sommige

baby’s weten er geen raad mee of weigeren absoluut, als ze met een maand of drie pas

voor het eerst een fles krijgen.

10.4 Borstvoeding gecombineerd met kunstvoeding

Indien de moeder afziet van de mogelijkheden genoemd in hoofdstuk 10.3 en niet

wil/kan kolven op haar werk, dan kan ze wel doorgaan met een deel van de

borstvoedingen.

De voedingen die in haar werktijd vallen worden dan kunstvoedingen.

Het risico van vermindering van melkproductie is aanwezig vanwege de lange tijd die

overdag tussen de borstvoedingen zit. De moeder kan dit risico verkleinen met goede

zelfzorg en rust en door thuis vaker te voeden.

10.5 Afbouwen van de borstvoeding

Tot ongeveer een half jaar hebben baby's voldoende aan borstvoeding alleen. Vanuit het

consultatiebureau krijgen ouders adviezen over het geven van bijvoeding. De productie

van borstvoeding zal dan geleidelijk afnemen. Wil de moeder vóór de eerste verjaardag

van de baby met borstvoeding stoppen, dan zal in plaats van borstvoeding volledige

zuigelingenvoeding aangeboden moeten worden.

Adviezen:

o Probeer de tijd te nemen voor het afbouwen van de borstvoeding;

o Hanteer het afbouwschema niet te strak;

o Laat steeds de voeding vervallen, die de moeder zelf het liefst wil laten vervallen;

o Laat gemiddeld één voeding per week vervallen, afhankelijk van de hoeveelheid

voeding en de stuwing die optreedt;



Versie 6.0

Pagina 86 van 116

o Verdeel de borstvoeding zo evenwichtig mogelijk over het etmaal. Je laat dus niet

twee borstvoedingen achter elkaar vervallen maar bijvoorbeeld eerst eentje aan het

eind van de dag en de keer daarna aan het begin van de dag;

o Kolf regelmatig en in afnemende mate een beetje voeding af om de spanning te

verminderen en om borstontsteking te voorkomen. Als je onnodig kolft, stimuleer je

wellicht de productie waardoor het afbouwen misschien wat langer duurt;

o Kolf pas als er te veel spanning op de borsten komt;

o Draag een stevige beha, ook ’s nachts (oppassen voor afknellen van melkklieren).

Zo nodig een steunverband aanleggen;

o Drink evt. salie thee om de productie te remmen. Dit is niet van toepassing als het

afbouwen zonder problemen en naar wens, vlot genoeg, verloopt;

o De arts kan een lactatieremmer voorschrijven (alleen in noodgevallen i.v.m.

bijwerkingen van de remmer);

o Is de reden van afbouw medicijngebruik, dan moet er gekeken worden of er een

veilig alternatief middel bestaat in overleg met verloskundige. Tijdelijke oplossing

zou kunnen zijn kolven en tijdelijk kunstvoeding geven.

Afbouwschema van vijf borstvoedingen naar vijf kunstvoedingen:

Stap 1 borst borst borst fles borst

Stap 2 borst fles borst fles borst

Stap 3 borst fles fles fles borst

Stap 4 borst fles fles fles fles

Stap 5 fles fles fles fles fles

Acuut stoppen

De eerste maanden is het plotseling stoppen met borstvoeding het moeilijkst, vanwege

de hoge concentratie prolactine in het bloed.

Adviezen:

o Zoek eerst contact met een vrijwilliger van la leche league of vereniging

borstvoeding natuurlijk (zo nodig een lactatiekundige) voor een afbouwschema op

maat;

o Kolf alleen bij klachten om de spanning te verminderen, de borst moet wel geheel

leeg gekolfd worden. Gebruik in dit geval bij voorkeur een elektrische kolf;

o Als tijdelijk medicijngebruik de reden is om te stoppen, dan is afkolven een goede

tussentijdse oplossing; lactatieremmers kunnen in bijzondere situaties door de arts

of specialist worden voorgeschreven, maar er dient rekening gehouden te worden

met mogelijke bijwerkingen en reboundeffect en het feit dat effectieve

lactatieremming pas optreedt na 24-48 uur.



Versie 6.0

Pagina 87 van 116

10.6 De overgang naar vast voedsel

Gezien de samenstelling van borstvoeding is het niet nodig om een gezonde baby vóór

de zesde maand bijvoeding te geven. Wel kan als kind en ouders daaraan toe zijn tussen

4 en 6 maanden gestart worden met proeven. Kleine likjes of een theelepeltje

gepureerde voeding zijn al voldoende. Het is nadrukkelijk niet de bedoeling dat deze

proefvoedingen melkvoeding vervangen.

Als de baby meer vast voedsel krijgt, zal hij minder aan de borst drinken en zal er

minder melk zijn. Het vroeg introduceren van vast voedsel houdt het risico van

vroegtijdig stoppen met borstvoeding in.

Wanneer na de zesde maand ander eten wordt geïntroduceerd dan moet dat geleidelijk

gebeuren. Men begint met kleine hoeveelheden per dag en een nieuw voedingsmiddel

wordt pas na enkele dagen geïntroduceerd. Op deze manier kan de baby aan het andere

eten wennen en kan gemakkelijk geconstateerd worden of de baby het voedsel verdraagt

(zie bulletin ‘Voeding voor zuigelingen en peuters’, Voedingscentrum & IGZ, 2007).

Moedermelk is ook na de zesde maand de bij uitstek geschikte melkbron voor de baby.

Waarom met 6 maanden beginnen?

o het is bewezen dat borstvoeding de meest natuurlijke en complete voeding is voor

een gezonde en voldragen baby gedurende ten minste de eerste zes maanden van

zijn leven;

o het duurt ongeveer 6 maanden voordat het spijsverteringsstelsel van de baby

voldoende is ontwikkeld om ander voedsel dan moedermelk te verwerken. Voor

die tijd wordt het meeste vaste voedsel slecht verteerd en kan het de darmwand

belasten;

o het kind maakt optimaal gebruik van de hoeveelheid antistoffen in moedermelk.

Het kind zal namelijk vaak de hoeveelheid calorieën die hij normaal binnenkrijgt

niet verhogen maar eerder gelijk houden wat betekent dat het minder uit de borst

zal drinken. De hoogwaardige borstvoeding gaat dus vervangen worden door

minder hoogwaardige voeding. Hierdoor bestaat er een kans dat de melkproductie

afneemt;

o de kokhalsreflex bevindt zich bij een jonge baby voor in de mond. Daardoor duwt

hij voedsel uit zijn mond in plaats van het door te slikken. Dat, samen met het feit

dat de baby niet alleen recht op kan zitten, zorgt dat het geven van vast voedsel

aan een jonge baby moeilijk gaat. Als de baby 6 maanden is, is de kokhalsreflex

afgezwakt en kan de baby actiever deelnemen aan het eten.




Versie 6.0

Pagina 88 van 116

Vooronderstellingen waarom soms, tegen het advies in, voor de zesde maand

begonnen wordt met vast voedsel

Veronderstelling Antwoord

De mondmotoriek wordt beter ontwikkeld Het drinken uit de borst stimuleert de

mondmotoriek al voldoende.

Het is beter voor de smaakontwikkeling Borstvoeding smaakt afhankelijk van het

voedselpatroon van moeder elke keer

anders.

De groeicurve buigt af dus de moedermelk

voedt niet meer genoeg

De groeicurve op het consultatiebureau

is nog gebaseerd op kunstvoeding en

volgt niet de natuurlijke groei van borst

gevoede kinderen.

Dan zal het kind beter doorslapen Studies tonen aan dat het slaappatroon

van baby’s niet verschilt door het wel of

niet geven van vast voedsel.

De baby heeft het ijzer uit de vaste

voeding nodig

Bloedarmoede bij borst gevoede

kinderen is ongebruikelijk door de goede

absorptie van het ijzer in moedermelk.

Traditie, gewoonte Ouders vinden het leuk, het is iets

anders, een ander kan het geven.

10.7 Borstvoeding na zes maanden

Baby's van zes maanden drinken meestal vier keer of vaker aan de borst. Door eerst

borstvoeding te geven, vóór het aanbieden van vast voedsel, blijft de melkproductie van

de moeder op peil. Geleidelijk aan neemt de hoeveelheid vast voedsel toe en drinkt de

baby minder moedermelk. Vanaf de leeftijd van negen maanden kan het zijn dat de

moeder nog twee tot drie keer per dag voedt. Hiermee kan ze doorgaan zolang als zij en

het kind het prettig vinden.

Enkele voordelen voor een peuter om borstvoeding te krijgen zijn:

o extra antistoffen door de moedermelk, goed tegen infecties;

o moedermelk is voor het kind een lichaamseigen stof, de kans op een

allergische reactie is klein;

o het kind heeft minder kans op cariës.

Een peuter heeft er vaak genoeg aan om te drinken aan de borst voor het slapen gaan of

als troost als hij ziek is of zich bezeerd heeft. Het verschilt per kind hoe lang hij de

emotionele behoefte heeft aan de veilige borst. Het kan met negen tot twaalf maanden

zo ver zijn dat een kind zichzelf (tijdelijk) afwent, doordat hij sneller is afgeleid door de

omgeving, of misschien pas tussen het tweede en vierde jaar. Uiteraard is dit onderhevig

aan normen in ieders cultuur en afhankelijk van de wensen van de moeder.



Versie 6.0

Pagina 89 van 116

10.8 Borstvoeding tijdens de volgende zwangerschap

Wel of niet doorgaan met de borstvoeding tijdens de volgende zwangerschap is een

persoonlijke keuze. Wanneer de zwangere moeder gezond eet, heeft het geven van

borstvoeding geen negatieve invloed op de groei van de foetus. De aanwezige

zwangerschapshormonen in de borstvoeding zijn niet schadelijk voor het borst gevoede

kind. De hormonen kunnen wel zorgen voor gevoeliger tepels en daardoor kan het

voeden pijnlijk worden. Vanaf het tweede trimester kan de melkproductie teruglopen en

de melk een nieuwe smaak krijgen. Vaak stoppen kinderen uit zichzelf met de

borstvoeding in deze periode.

Medische redenen om de borstvoeding af te raden zijn:

o onderbuikspijn en bloedingen;

o eerdere te vroege bevalling(en);

o aanhoudend gewichtsverlies bij de moeder tijdens de zwangerschap.

10.9 Tandemvoeden

Bij tandemvoeden wordt er borstvoeding gegeven aan twee kinderen van verschillende

leeftijd, meestal gaat het om een peuter die nog aan de borst drinkt en een nieuwe baby.

Tijdens de laatste maanden van de zwangerschap verandert de rijpe moedermelk meer

in colostrum. De peuter kan hierdoor weer zachtere ontlasting krijgen. Ondanks dat het

oudere kind dagelijks drinkt, is er voldoende colostrum voor de nieuwe baby na de

bevalling. De moeder kan weer stuwing voelen. Het oudere kind kan helpen om de

stuwing te verminderen. Het is belangrijk dat de belangen van de baby zwaarder te laten

wegen dan die van het oudere kind. Dus eerst de baby voeden en dan de peuter.



Versie 6.0

Pagina 90 van 116

11. Bijzondere situaties

11.1 Borstvoeding en allergie

Borstvoeding heeft een beschermende werking bij kinderen met een erfelijke aanleg voor

allergische aandoeningen. Het risico dat een kind allergie ontwikkelt, neemt toe met het

aantal allergische personen in de familie.

Wanneer uitsluitend borstvoeding wordt gegeven en de introductie van bijvoeding tot de

leeftijd van zes maanden wordt uitgesteld, loopt het kind minder kans op allergische

klachten, zoals voedselovergevoeligheid, eczeem en astma. Ook ontstaan hierdoor

aandoeningen zoals constitutioneel eczeem later en verlopen deze minder heftig.

Het is niet wetenschappelijk bewezen dat het voor de moeder zin heeft om een

hypoallergeen dieet te volgen (weglaten van koemelk, kippenei, alle vissoorten, schaal-

en schelpdieren, pinda’s, noten, zaden, pitten en soja).

Bij verdenking op voedselovergevoeligheid is een zorgvuldige diagnose, door middel van

eliminatie, belasting en re-eliminatie, noodzakelijk alvorens tot specifieke

voedingsadviezen wordt overgegaan. (De Landelijke Standaard Voedselallergie bij

zuigelingen). Bij de diagnose moeten de voedingsmiddelen die de klachten veroorzaken

uit de voeding van de moeder worden geëlimineerd. Begeleiding door een diëtiste wordt

aangeraden.

11.2 Borstvoeding bij een meerling

Het is goed mogelijk een meerling zelf te voeden. Het systeem van vraag en aanbod

zorgt in principe voor voldoende melkproductie. Voor het voeden van een meerling is

extra ondersteuning door de kraamverzorgende en de omgeving van groot belang. Denk

aan: het sociale netwerk van de ouders, de verloskundige en eventueel een

lactatiekundige. Ook na de kraamperiode is de extra ondersteuning belangrijk: het

sociale netwerk van de ouders, de jeugdverpleegkundige van het consultatiebureau,

borstvoedingsorganisaties en evt. een lactatiekundige kunnen veel betekenen.

Werkwijze voor de kraamverzorgende bij het voeden van een meerling

o Creëer rust rondom de zogende kraamvrouw, de baby’s en de omgeving;

o Begeleid de kraamvrouw zo snel mogelijk na de bevalling bij het aanleggen

van haar baby’s en blijf in de buurt om zo nodig één van de baby’s over te

pakken;

o Geef uitleg over het op gang brengen van de melkproductie en het belang van

goed en veelvuldig aanleggen van de baby’s;

o Betrek de partner bij de voedingen;

o Zorg dat de kraamvrouw voldoende rust/slaap krijgt en laat eventueel ’s

nachts door de partner de afgekolfde melk geven;

o Adviseer de kraamvrouw voldoende te eten en te drinken; zie hoofdstuk 9.1;



Versie 6.0

Pagina 91 van 116

o Begeleid de kraamvrouw in het afkolven van haar melk wanneer de

kraamvrouw na de geboorte gescheiden wordt van één of meer van haar

baby’s, of wanneer één of meer van haar baby’s nog geen efficiënt

drinkgedrag laat zien. Dit kolven kan eventueel tegelijk met het zuigen van

één baby aan de andere borst. De noodzaak tot afkolven komt vaak voor bij te

vroeg geboren baby’s.

Adviseer als één baby thuis is en één baby in het ziekenhuis ligt om:

o Eén borst aan de baby te geven die thuis is en de andere borst af te kolven om

de melkproductie extra te stimuleren;

o Bij de volgende voeding te wisselen van borst;

o De voedingstijden en bezoekmomenten op elkaar af te stemmen;

o Begeleid bij een combinatie van borsten kunstvoeding de kraamvrouw hoe ze

dit het beste uit kan voeren. Bij een combinatie van borsten kunstvoeding is

het belangrijk dat de borstvoeding goed op gang is en de baby’s uit de borst

willen en kunnen drinken;

o Consulteer waar nodig de lactatiekundige voor extra begeleiding of tips.

Mogelijke houdingen bij het voeden van een meerling

In het begin kunnen de baby’s een voor een gevoed worden om de kraamvrouw de

gelegenheid te geven het aanleggen goed onder de knie te krijgen en (het drinkgedrag

van) de kindjes te leren kennen. Later is het mogelijk om beide baby’s tegelijkertijd te

voeden, dit is natuurlijk tijdbesparend. Ook is het ene kindje soms handiger dan het

andere kindje in het opwekken van een toeschietreflex. Dit kan een reden zijn om de

baby’s toch eens tegelijk aan te leggen zodat het kindje wat nog wat hulp nodig heeft

hierbij kan meeliften op de toeschietreflex die door zijn broer/zus wordt opgewekt. Het is

verstandig om de baby’s per voeding of per dag van borst te laten wisselen. Dit geeft een

gelijkmatige stimulatie van de melkproductie.

o Rugby/bakerhouding: deze houding is geschikt voor kleine baby’s en in de

eerste periode wanneer de kraamvrouw nog ervaring moet opdoen. De baby’s

liggen op kussens naast de kraamvrouw, de beentjes schuin naar achteren en

de hoofdjes in de handen van de kraamvrouw. Deze houding is vooral

geschikt direct na een keizersnede.

o Kruishouding: deze houding is geschikt voor baby’s die al goed kunnen

drinken. De eerste baby wordt in de madonnahouding aangelegd. De tweede

ligt baby kruislings over het lichaampje van de eerste.

o Parallelhouding: de ene baby wordt aangelegd in de madonnahouding, de

tweede baby in rugbyhouding.

o Liggend voeden: de kraamvrouw ligt met kussens onder haar hoofd en

schouders. De baby’s liggen in haar armen en op haar buik met de beentjes

naar elkaar toe (in een V-vorm).



Versie 6.0

Pagina 92 van 116

11.3 Borstvoeding na een keizersnede (sectio)

In Nederland bevalt rond de 15 procent van de vrouwen via een sectio caesarea. Ook na

een sectio is borstvoeding goed mogelijk én belangrijk. De kraamverzorgende is niet

aanwezig bij de sectio en heeft geen invloed op het startmoment van de

borstvoeding/het aanleggen. Dit vraagt extra aandacht van de kraamverzorgende en

waar nodig kan de hulp van een lactatiekundige worden ingeschakeld.

Na een sectio geeft borstvoeding naast de ‘gewone voordelen’ ook nog een aantal extra

voordelen. Belangrijke voordelen van het geven van borstvoeding na een sectio zijn:

o het geven van borstvoeding bevordert het samentrekken van de baarmoeder

en heeft een positief effect op het genezingsproces;

o het geven van borstvoeding kan bijdragen aan het tot stand komen van een

goede moeder- en kindbinding (voor vrouwen die moeite hebben met het

verwerken van de sectio kan het slagen van de borstvoeding een goede steun

zijn).

De melkproductie kan na een keizersnede gewoon op gang komen, maar is sterk

afhankelijk van de conditie van de moeder. Na een geplande keizersnede komt

moedermelk vaak wel later op gang, omdat de hormonale prikkel tijdens de weeën

ontbreekt. Ook bij volledige narcose kan het langer duren voor de productie op gang

komt.



Versie 6.0

Pagina 93 van 116

In veel ziekenhuizen mogen de baby’s na sectio al snel bij de moeder op de blote borst.

En kan het aanleggen ook al op de uitslaapkamer. Dit heeft als voordeel dat de

borstvoeding goed op gang komt, omdat de baby het eerste uur postpartum alert is.

Aandachtspunten voor de kraamvrouw

o Na een sectio is het belangrijk te proberen de borstvoeding zo spoedig mogelijk

op gang te brengen;

o Het is voor de kraamvrouw het prettigst binnen 3 uur na de operatie de eerste

voeding te geven, dan werkt de verdoving immers nog. Bovendien komt door de

epiduraal of de volledige narcose de borstvoeding iets later op gang. Na een

volledige narcose duurt het wat langer voordat de kraamvrouw weer helemaal bij

kennis is;

o Bewaak de conditie van de tepels: door de sterkte pijnstilling is de gevoeligheid

van tepels afgenomen waardoor mogelijk de kans op tepelkloven groter is.

Aandachtspunten voor de baby

De baby, kan door de (algehele) narcose én wanneer de baby niet direct is aangelegd,

inprentingsmomenten missen. Deze gemiste inprentingsmomenten én het suf/slaperig

zijn door de narcose kan belemmerend werken voor het aanleggen. Ook hierbij is extra

aandacht voor het aanleggen gewenst.

Let op: door de grote hoeveelheid infuusvloeistof die wordt toegediend voor en tijdens de

operatie zit er meer vocht in het lichaam van de kraamvrouw. Dit kan leiden tot

vochtstuwing in de borsten. Bij de baby kan deze toediening van vocht leiden tot een

grotere gewichtsafname op dag 2. Dit kan een vertekend beeld geven in de

gewichtscurve van de baby. Het advies is om de kraamvrouw en de partner hierover te

informeren.

Werkwijze

Lees de overdracht vanuit het ziekenhuis goed door en bespreek dit met de kraamvrouw:

o Voeden na een sectio heeft extra aandacht nodig;

o Een lactatiekundige kan altijd ingeroepen worden voor een advies, mochten er

vragen zijn of mocht de borstvoeding moeizaam verlopen;

o Stimuleer huid op huid contact. Dit kan ook bij de vader. Huid- op huidcontact is

belangrijk voor het tot stand komen van melkproductie. Ook is dit huid-op-

huidcontact gunstig voor de conditie van het baby: ademhaling, hartslag en

lichaamstemperatuur;

o Draag óók zorg voor een comfortabele houding van kraamvrouw en baby ná het

voeden;

o Zolang pijnstilling gegeven wordt: beoordeel de tepels direct na aanleggen. Als

deze vervormd en afgeknepen zijn, is extra aandacht bij aanleggen nodig óók als

moeder geen pijn aangeeft;

o Overleg met de verloskundige over adequate pijnstilling;

o Breng de kraamvrouw op de hoogte van de rustgevende werking van oxytocine;



Versie 6.0

Pagina 94 van 116

o Start met kolven als de baby niet binnen 8 uur effectief aan de borst zuigt.

Houdingen (zie hoofdstuk 5.4):

o Rugligging: de moeder voedt terwijl ze op de rug

ligt; daarbij ligt de baby op zijn buik, gedeeltelijk op

een kussen naast de moeder; het voorhoofd van de

baby steunt op de hand van de moeder;

o Liggend op de zij voeden;

o In baker- of rugbyhouding;

o In madonnahouding: waarbij de moeder rechtop in

bed of in de stoel zit en de baby op een kussen ligt

dat de buik van de moeder beschermt;

o Elke houding die prettig en comfortabel voor moeder

is en waarbij de baby comfortabel en effectief kan

drinken is een goede houding;

o Eventueel met hulp van de DanCer-handgreep (zie

5.4.1)

11.4 Borstvoeding bij een premature baby

Het komt regelmatig voor dat een baby te vroeg wordt geboren en prematuur is. De

Wereld Gezondheid Organisatie spreekt van prematuriteit als de baby voor de 37e week

wordt geboren. Hoewel het extra aandacht behoeft, is juist ook voor premature baby’s

borstvoeding erg belangrijk én mogelijk.

Preterme moedermelk, de moedermelk die de moeder maakt voor een te vroeg geboren

baby, is anders van samenstelling dan de rijpe moedermelk, die een moeder maakt als

ze omstreeks de uitgerekende datum bevallen is. Deze preterme moedermelk bevat meer

antistoffen en is aangepast aan de voedingsbehoeften van een te vroeg geboren baby.

Juist voor deze kwetsbare groep baby’s wordt moedermelk beschouwd als zeer

belangrijk, omdat deze melk beter wordt verdragen dan kunstvoeding en bovendien een

belangrijke bijdrage levert aan het onrijpe immuunsysteem. Afhankelijk van hun conditie

is bij de meeste baby’s die na week 30 van de zwangerschap worden geboren, de

zuigreflex wel aanwezig, maar is de coördinatie nog onvoldoende. Ze kunnen meestal pas

na week 34 zelf gaan leren drinken aan de borst.

Bij baby’s met een laag geboortegewicht kan het voorkomen dat zij, ondanks dat zij

preterme moedermelk krijgen, toch te weinig eiwitten krijgen en dus langzamer groeien

dan gewenst. Hierbij wordt de groei vergeleken met de groei zoals die in de baarmoeder

zou zijn geweest. Bovendien bevat preterme moedermelk voor sommige baby’ s te

weinig calcium en fosfor voor een optimale botontwikkeling op deze leeftijd. Voldoende

groei door gewoon meer preterme moedermelk te geven is niet mogelijk, omdat er dan

te veel vocht wordt toegediend. Om toch van alle positieve eigenschappen van de



Versie 6.0

Pagina 95 van 116

moedermelk gebruik te maken, kan er voor de prematuur aan de afgekolfde melk een

tijdelijke aanvulling van eiwitten, vitaminen en mineralen in de vorm van een

zogenaamde moedermelkversterker toegevoegd worden. Dit heet ook wel een Breast

Milk Fortifier (BMF).

Moeders van premature baby’s hebben meer hulp nodig bij het aanleggen. In het

ziekenhuis, maar ook thuis, begeleidt de lactatiekundige dit proces steeds vaker. Het is

belangrijk dat de melkproductie zo snel mogelijk op gang wordt gebracht. Omdat de baby

nog niet (voldoende) aan de borst kan drinken, krijgt de moeder het advies om kort en

vaak te kolven. De moeder is gebaat bij een dubbelzijdige, elektrische kolf. Door beide

borsten tegelijk af te kolven halveert de kolftijd en wordt de productie beter

gestimuleerd. Het streven is een productie die voldoende voeding produceert voor een

gezonde à terme baby.

Tegelijkertijd kan de baby kennismaken met de borst. In het begin ruikt hij aan de tepel.

Daarna likt hij van enkele druppeltjes colostrum, die de moeder voorzichtig uit haar borst

knijpt. De borstvoeding wordt meestal gecombineerd met het bijvoeden met

moedermelk, bijvoorbeeld via een sonde of borstvoedingshulpset. Als de baby sterker

wordt, kan hij meer zelf uit de borst drinken. Daarmee wordt de bijvoeding overbodig.

Het voeden bij een prematuur behoeft vaak wat andere aandacht dan bij een à terme

baby. Als kraamverzorgende zal je bij prematuren vaak zorg geven in de vorm van

‘nazorg pasgeborene’. Hierbij is het belangrijk dat de kraamverzorgende op een rustige

en begripvolle manier omgaat met de vragen van moeder (en partner) en ze van tips en

adviezen voorziet in de thuissituatie. Een lactatiekundige kan indien gewenst ingeroepen

worden voor een advies, mochten er vragen zijn of mocht de borstvoeding moeizaam

verlopen.

Drie fases voor een prematuur kind om aan de borst te kunnen:

o aan de borst voor comfort en contact (hechting);

o aan de borst voor het aanleren van het drinken;

o aan de borst om volledig voeding te gaan drinken en adequaat te groeien.

Praktische adviezen

De moeder heeft wellicht adviezen meegekregen vanuit het ziekenhuis. Neem met de

moeder deze adviezen door en probeer hier zoveel mogelijk op aan te sluiten.

o Creëer de nodige rust rondom de voedingsmomenten;

o Rondom de borstvoeding kunnen er gevoelens van onzekerheid bestaan na

een lange periode in het ziekenhuis. Ondersteun de moeder waar mogelijk met

adviezen en probeer haar zelfvertrouwen te versterken;

o De moeder kan zich na de periode in het ziekenhuis thuis beter richten op het

geven van borstvoeding. Oefen met de moeder het aanleggen en leer haar te

luisteren naar de signalen van haar baby;



Versie 6.0

Pagina 96 van 116

o Leg de moeder uit dat de ontwikkeling van de baby doorgaat en zijn

zuigreflexen hiermee ook zullen verbeteren, waardoor de borstvoeding steeds

beter zal gaan;

o Voor extra informatie zie: www.couveuseouders.nl en www.vroeggeboorte.nl.

Hulpmiddelen bij het voeden van prematuren:

o Borstvoedingshulpset

Als bijvoeding nodig is, kan de baby tijdens het drinken aan de borst worden

bijgevoed. Het is tijdbesparend en het aanleren van het drinken aan de borst

wordt bevorderd.

o Tepelhoedje

Soms is een tepelhoedje voor het premature kindje de enige mogelijkheid om de

tepel goed in de mond te houden. Belangrijk is bij het gebruik van een

tepelhoedje om extra te wegen en na iedere voeding na te kolven.

Houdingen

Het premature kind zou borstvoeding moeten krijgen in een houding die de mogelijkheid

biedt om het hoofd en nek goed te ondersteunen. Het hoofd van de premature baby is

zeker de eerste weken postpartum zwaar in verhouding tot de slappe spieren van de nek,

en ongecontroleerde hoofdbewegingen kunnen makkelijk de luchtwegen doen invallen

met als resultaat ademhalingsstilstand (apnoe) en lage hartslag (brandycardie). Goede

houdingen zijn de bakerhouding ofwel rugbyhouding en de madonnahouding.

Wegen

Let op de voorschriften van de kinderarts en verloskundige.

Ouders kunnen zich gesteund voelen door het gebruik van een weegschaal thuis, mits zij

goed hanteerbare informatie hierover krijgen. Bijvoorbeeld: een minimale hoeveelheid

voedingsinname afspreken. Ouders kunnen dan -door over 12 uur de voedselinname te

meten- kijken of het kind de inname haalt. Zo niet, dan moet het kind in de tweede

periode van 12 uur bijgevoed worden. Op deze manier krijgen ouders zelfstandig meer

greep op de situatie en groeit hun zelfvertrouwen6.

11.5 Borstvoeding bij een baby met een aangeboren afwijking

Borstvoeding is ook eerste keus bij baby’s met een aangeboren afwijking, zoals

bijvoorbeeld:

o schisis;

o syndroom van Down;

o hartafwijkingen;

o stofwisselingsziekten;

6 Bron: Mevr. Gordijn, lactatiekundige Radboud ziekenhuis Nijmegen, 2004

http://www.couveuseouders.nl/

http://www.vroeggeboorte.nl/



Versie 6.0

Pagina 97 van 116

o neurologische problemen.

Soms kan dit direct uit de borst, meestal (ook) met hulpmiddelen. Voor deskundig advies

is het verstandig om contact op te nemen met een lactatiekundige en de

patiëntenvereniging.

11.5.1 Baby met schisis

Bij een lip-, kaak- en/of gehemeltespleet (vormen van schisis) bevordert het geven van

borstvoeding het contact tussen de moeder en de baby. Bovendien bevordert

borstvoeding een goede mondmotoriek, wat borstvoeding bij een schisis de moeite waard

maakt. Borstvoeding irriteert de luchtwegen niet als de baby zich verslikt en de

beschermende eigenschappen van moedermelk kunnen de genezing bevorderen van de

lipcorrectie die na een aantal maanden plaatsvindt.

Baby’s met een schisis hebben grotere kans op oorontsteking. Het drinken aan de borst

en de moedermelk zelf verminderen de kans op infecties van de luchtwegen. Nog een

voordeel is dat de borst soepeler is dan een rubber speen en zich kan voegen naar de

afwijking aan de lip en/of mond. De baby heeft ook meer controle over de melkstroom.

Het aanhappen en goed vormen van een vacuüm kunnen moeilijk zijn. Het voeden kost

veel tijd en geduld.

Voordelen van borstvoeding voor een baby met schisis

o voor een baby met een schisis is het van belang dat het borstvoeding

(antistoffen) krijgt, dit in verband met mogelijke luchtweginfecties;

o voor de baby van groot belang dat de kaak en mondspieren spieren worden

gesterkt.

Adviezen:

o Leg de baby zo snel mogelijk aan na de bevalling. Dit is goed voor het contact

tussen moeder en baby;

o Leg de baby om de 2 à3 uur aan om een goede zuigtechniek aan te leren;

o Oefen met de moeder welke houding voor haar het prettigs zal zijn;

o Laat de baby zo verticaal mogelijk liggen. Dit om te voorkomen dat de voeding

de neus zal inlopen;

o Zorg dat de baby goed wakker is;

o Heeft de baby een dubbele spleet dan kan de moeder met haar duim de

andere spleet bedekken en afsluiten;

o De elastische borsthuid zal zich vormen naar de kaakspleet van de baby;

o Lukt het voeden niet, dan bijtijds beginnen met kolven zodat de borstvoeding

wel op gang komt en de baby moedermelk krijgt;

o Bijvoeden bij voorkeur met de ‘special needs’ speen.



Versie 6.0

Pagina 98 van 116

Als tijdens de zwangerschap bekend wordt dat de baby een schisis heeft, dan worden

ouders tijdens de zwangerschap en na de geboorte van de baby begeleid door het

schisisteam van het ziekenhuis.

11.5.2 Baby met het Syndroom van Down

Een baby met het syndroom van Down heeft een lage spierspanning (hypotoon) en kan

daardoor minder goed zuigen.

Soms is er ook sprake van een hartafwijking, waardoor de baby minder energie heeft om

goed te kunnen drinken. Ook kan de baby suf zijn. Tot de baby zelf uit de borst kan

drinken, kan hij afgekolfde moedermelk krijgen. Het voeden kost tijd en de moeder kan

professionele hulp nodig hebben bij het aanleggen. Naarmate de baby groeit en sterker

wordt zal borstvoeding beter gaan.

Advisering

Overleg met een lactatiekundige en vraag zo nodig advies aan de verloskundige of

begeleiding vanuit het ziekenhuis:

o Voed op tijd, probeer de baby wel goed wakker te maken (maximaal 30 min

voedingstijd);

o Bevorder de toeschietreflex;

o Let op dat de baby een zwakkere lichamelijke conditie dan andere baby’s

heeft;

o De ouders kunnen emotioneel zwaarder belast zijn en hebben mogelijk ook

professionele hulp nodig.

De meeste baby’s met het syndroom van Down kunnen na een aanvankelijk moeilijke

start uitstekend aan de borst gaan drinken. Belangrijk is erop te letten dat ze niet te veel

afvallen.

Advies: meteen kolven en eventueel bijvoeden. Dus ook hier meteen gaan kolven en

bijvoeden door middel van vingervoeden of de special needs

speen. Na enige dagen kan de borstvoeding al vrij goed

verlopen.

Borstvoeding biedt baby’s met het syndroom van Down extra

bescherming. De voordelen van borstvoeding voor baby’s met

het syndroom van Down zijn:

o extra bescherming voor luchtweginfecties;

o borstvoeding bevordert de band tussen de moeder en

de baby, dit kan tevens helpen bij het

acceptatieproces;

o borstvoeding kan bijdragen aan een betere spierspanning in het gezicht en

een betere coördinatie van mond en tong, dit bevordert de

spraakontwikkeling.



Versie 6.0

Pagina 99 van 116

11.6 Borstvoeding na borstverkleining of borstvergroting

11.6.1 Borstverkleining

Voor het verkleinen van een borst (mammareductie) zijn er verschillende technieken.

De te gebruiken techniek is afhankelijk van de grootte en de vorm van de borst. Bij jonge

vrouwen die over het algemeen een wat rondere borst hebben, wordt vaak de methode

van Lassus gebruikt, dat wil zeggen dat de reductie aan de onderzijde van de borst

plaatsvindt en het tepelhofcomplex op een steel van klierweefsel aan de bovenzijde

wordt geplisseerd. Dat betekent dat de verbinding van de tepel met het klierweefsel niet

wordt verbroken.

Bij oudere vrouwen, bij wie de borstinplant veelal een veel bredere basis heeft, en bij

zeer zware borsten, wordt de methode van Strömbeck gebruikt. Ook bij deze methode

blijft de verbinding van de tepel met het klierweefsel in stand. Tegenwoordig is alleen

nog in zeer uitzonderlijke situaties (reductie van meer dan 1.500 gr bij extreem

uitgerekte borsten) vereist het tepelhofcomplex als vrij transplantaat naar een nieuwe

positie te brengen, waarbij dan de voor borstvoeding noodzakelijke verbinding tussen

tepel en klierweefsel wordt verbroken.

Technisch gezien blijft borstvoeding na een borstverkleining in het algemeen dus goed

mogelijk. Het is niet te voorspellen hoeveel melkproductie te verwachten valt bij een

vrouw die een borstverkleinende operatie heeft ondergaan. Het is zeker de moeite waard

om ermee te beginnen: door vaak aan te leggen wordt de melkproductie gestimuleerd.

Een eventueel tekort kan aangevuld worden met bijvoeding. Soms is na 3 weken de

productie van melk niet meer voldoende is. Het advies is dan ook om langer het gewicht

van de baby te bewaken.

Postpartum reageren alle melkklieren op de prolactine. Afhankelijk van hoeveel

melkgangen intact zijn, kan de melk verwijderd worden uit de borst en kan de

melkproductie op gang gebracht worden. Soms kan het littekenweefsel rondom de tepel

zodanig zijn dat de stimulatie van de tepel niet doorgegeven wordt aan de hersenen. Dit

kan problemen geven met de toeschietreflex. Ook kunnen er door meer wrijving kloven

ontstaan.

Het is nodig om een weegschaal in huis te hebben en bij 7% gewichtsverlies al te

overleggen met de verloskundige hoeveel bijvoeding nodig is per 24 uur. Het is

belangrijk om ook bij vrouwen die een borstverkleining hebben ondergaan bedacht te zijn

op andere oorzaken van te weinig borstvoeding (zie hoofdstuk 7.3 voor oorzaken en

adviezen bij te weinig borstvoeding).

Als de productie niet volledig is, kan de moeder een borstvoedingshulpset gebruiken.

Natuurlijk is navoeden ook een optie. Raadzaam is om de zwangere vrouw goed voor te

bereiden op de borstvoedingsperiode door haar met een lactatiekundige in contact te

laten komen. Verder is begeleiding op maat door een lactatiekundige in en na het

kraambed bevorderend voor het welslagen van de borstvoeding na een borstverkleining.



Versie 6.0

Pagina 100 van 116

11.6.2 Borstvergroting

Bij een borstvergroting (mamma-augmentatie) worden de prothesen hetzij tussen de

borstklier en de borstspier, hetzij onder de borstspier geplaatst. Het klierweefsel en

daarom ook het tepelhofcomplex wordt niet in zijn integriteit aangetast.

Ook in dit geval is het dus in technische zin mogelijk borstvoeding te geven. Na een

borstvergroting zijn de melkklieren en gangen meestal onbeschadigd, tenzij het

implantaat via de tepel(hof) is ingebracht.

De reden van de borstvergroting kan zijn dat de borsten ‘te klein’ waren als gevolg van

te weinig klierweefsel. Als de moeder vervolgens borstvoeding gaat geven, kan het toch

zo zijn dat volledig borstvoeding geven niet lukt omdat er gewoonweg te weinig

melkklierweefsel aanwezig is. Vraag moeder of tijdens de zwangerschap haar borsten

enigszins veranderd zijn van vorm, maat of gevoeligheid. Als vorm en/of maat zijn

toegenomen is er in elk geval actief klierweefsel.

Na andere borsttrauma’s, littekens en ontstekingen is het nodig om extra waakzaam te

zijn in de kraamperiode. Het kunnen geven van borstvoeding na een borstverkleining of

een borstvergroting is dus niet afhankelijk van de operatie maar van het feit of het

(resterende) klierweefsel voldoende melk produceert7.

Als de productie niet volledig is, kan de moeder een borstvoedingshulpset gebruiken.

Natuurlijk is navoeden ook een optie.

11.7 Wat te doen als de baby overleden is

De hoeveelheid prolactine die de hypofyse uitscheidt, neemt in de loop van de

zwangerschap gestaag toe. Vanaf het begin van het tweede zwangerschapstrimester

wordt onder invloed van prolactine en HPL (humaan placenta lactogeen) colostrum

afgescheiden. Ondanks de toename van prolactine komt de melkproductie in deze

periode niet op gang; die wordt tegengehouden door het HPL en het progesteron. Zodra

de baby geboren is en de placenta heeft losgelaten komt het proces op gang en leidt dit

tot melkvorming. Dit gebeurt dus ook wanneer de baby doodgeboren is of kort na de

geboorte overlijdt. Het is belangrijk dat de mogelijkheid van lactatieremming met de

ouders wordt besproken. De kraamvrouw hoeft geen last te hebben van stuwing. Naast

de pijn en het verdriet dat er al is, kan de pijn van de stuwing een emotionele belasting

zijn. Als ouders niet kiezen voor lactatieremming is het zeer belangrijk hen goed uit te

leggen hoe het verloop van de stuwing zou kunnen zijn. Van belang is hun keuze hierin

te respecteren.

De kans op ernstige stuwing wanneer er geen tepelstimulans is, is niet groot maar wel

aanwezig. De gebruikelijke hulpmiddelen zoals genoemd bij stuwing kunnen worden

gebruikt. Eventueel kolvend afbouwen. Kolvend afbouwen kán het verwerken

7 Dr. J.J. van der Biezen, plastisch chirurg MCL-zuid, Leeuwarden



Versie 6.0

Pagina 101 van 116

ondersteunen. Goede begeleiding en ondersteuning door de kraamverzorgende kunnen

ook hier van groot belang zijn.

Deze principes zijn ook van belang op het moment dat een baby later overlijdt.

Afhankelijk van de hoeveelheid moedermelk die de moeder geeft, duurt het proces van

afbouwen langer of korter. Als ouders niet kiezen voor medicinale lactatieremming, is het

goed om te vertellen hoe er kolvend afgebouwd kan worden. Medicatie om de productie

van de moedermelk te remmen zijn niet zonder complicaties. Vandaar dat er zelden door

een huisarts de keuze wordt gemaakt om deze middelen voor te schrijven.

Als na het overlijden van de baby de ouders een voorraad ingevroren moedermelk

hebben, kan het een fijn idee voor hen zijn om die melk te doneren. Bespreek de opties

en laat ouders de ruimte om hun keuze te maken.



Versie 6.0

Pagina 102 van 116

Bijlage 1 Geraadpleegde literatuur en bronvermelding

Begeleiding bij Borstvoeding

Leerboek van de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk

A. de Reede-Dunselman, 2003

Breastfeeding and Human Lactation, fifth edition

Jan Riordan, Kathleen Auerbach Jones and Bartlett Publishers, Sudbury, Massachusetts,

2015

Candidiasis in en op de Borst en Spruw bij de Baby

Nederlandse Vereniging van Lactatiekundigen, september 2003

Comprehensive Lactation Consultant,

CD-rom Exam, review Linda J. Smith, 2001

Textbook of Human lactation

Hale en Hartmann. Amarillo,

Texas: Hale Publishing, 2007.

Breastfeeding: a guide for the medical profession

Lawrence RA, Lawrence R. 6th edition.

Philadelphia: Elsevier Mosby; 2005.

Anatomy and Physiology of Lactation

Riordan J. In: J. Riordan, K. Wambach, Breastfeeding and Human Lactation. 4rd Ed.

Boston etc. Jones and Bartlett, 2010.

Multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding

NCJ 2015

Breastfeeding and Human lactation

Jan Riordan and Karen Wambach, Fourth edition 2010

Borstvoeding, Handleiding voor de zorgverlener

La Leche League International

2018



Versie 6.0

Pagina 103 van 116

Bijlage 2 Aanbevolen literatuur en websites

Folders en brochures website van de Nederlandse Vereniging van Lactatiekundigen

Folders en brochures en website van borstvoedingsorganisatie La Leche League

Borstvoeding, handleiding voor zorgverleners

La Leche League International

2018

Handboek Lactatiebegeleiding

La Leche League International,

Uitgeverij Lemna, Utrecht, 2002

Landelijke standaard voedselallergie bij zuigelingen

Voedingscentrum Den-Haag, maart 2005

Richtlijn bijvoeden

Nederlandse Vereniging van Lactatiekundigen, januari 2002

Richtlijn bijvoeden

Nederlandse Vereniging van Lactatiekundigen, januari 2018

www.voedingscentrum.nl

Suppletie adviezen vitamines

Voeding voor Zuigelingen en Peuters (Bulletin IGZ & Voedingscentrum)

Voedingscentrum, Den Haag, 2007

Onderzoek keuze en duur borstvoeding (VWS)

Kantar onderzoek Borstvoeding

Aanbevolen websites:

www.borstvoeding.nl

www.borstvoeding.com

https://www.nvlborstvoeding.nl/over-nvl/

https://www.lalecheleague.nl/

https://www.nvlborstvoeding.nl/wp-content/uploads/2019/02/2018-16-12_NVL-WERKDOCUMENT-BIJVOEDING-1.pdf

http://www.voedingscentrum.nl/

https://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/voedingscentrum/Documents/Professionals/Pers/Factsheets/Factsheet%20Suppletieadviezen%20vitamines%20mineralen%20en%20spoorelementen.pdf

https://www.nvlborstvoeding.nl/wp-content/uploads/4-Kantar-rapport-VWS.pdf

http://www.borstvoeding.nl/

http://www.borstvoeding.com/



Versie 6.0

Pagina 104 van 116

Bijlage 3 WHO-code en Warenwet

De belangrijke taak van zorgverleners

Zorgverleners hebben de belangrijke taak om aanstaande ouders te voorzien van

objectieve informatie over borsten kunstvoeding en hen in staat te stellen een bewuste

keuze te maken. Kunstvoeding heeft wereldwijd een hoge vlucht genomen. In 1979

constateerde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat het geven van borstvoeding in

grote delen van de wereld terugliep. De WHO wees de overvloedige reclame voor

kunstvoeding aan als een van de belangrijkste oorzaken. Omdat borstvoeding

aantoonbaar beter is voor de gezondheid van zuigelingen stelde de WHO in 1981 een

Internationale Gedragscode (WHO-code) op om de reclame voor kunstvoeding aan

banden te leggen. Nederland heeft deze gedragscode onderschreven en deels

overgenomen in de Nederlandse Warenwet.

Reclame voor kunstvoeding is dus ook in ons land aan regels gebonden. Als zorgverlener

kun u een aanzienlijke bijdrage leveren aan de toepassing van deze regels in de praktijk.

WHO-code en de Warenwet

De WHO-code heet voluit de ‘Internationale Gedragscode voor het op de markt brengen

van vervangingsmiddelen voor moedermelk’. De code is opgesteld door de

vertegenwoordigers van zorgverleners, consumenten, overheden en fabrikanten van

babyvoeding en is van toepassing op alle landen.

De WHO-code heeft de status van een internationale richtlijn. Dat betekent dat

fabrikanten die de code overtreden niet gestraft kunnen worden, ook al hebben ze

beloofd zich aan de code te zullen houden. Sancties zijn wel mogelijk als een land de

code opneemt in zijn eigen wetgeving. In de Nederlandse Warenwet zijn delen van de

code terug te vinden. De Warenwetregeling Zuigelingenvoeding en de Warenwet

Babyvoeding gaan echter veel minder ver dan de WHO-code.

Hieronder wordt de WHO-code, in acht belangrijke punten samengevat, beschreven met

daaronder aangegeven hoe deze punten in de Nederlandse wet zijn vastgelegd.

1. De WHO-code:

Fabrikanten mogen geen reclame maken voor alle vervangingsmiddelen van moedermelk

zoals:

o volledige zuigelingenvoeding

o opvolgmelk

o flessen en spenen

o andere voedingsmiddelen voor baby's jonger dan zes maanden, waaronder

sapjes en hapjes.

De Warenwet:

Fabrikanten mogen op geen enkele wijze reclame maken voor:

http://stichtingbabyvoeding.nl/wp-content/uploads/WHO-Code.pdf

http://stichtingbabyvoeding.nl/wp-content/uploads/WHO-Code.pdf



Versie 6.0

Pagina 105 van 116

o volledige zuigelingenvoeding (voor baby's van nul tot vier maanden)

o opvolgmelk, babyvoeding en graanproducten voor baby's mogen niet

aanbevolen worden voor kinderen jonger dan vier maanden.

De Warenwet regelt niets met betrekking tot flessen en spenen. De Warenwet staat wel

reclame in wetenschappelijke publicaties toe (zie punt 6).

2. De WHO-code:

Fabrikanten mogen geen gratis monsters of geschenken geven aan (aanstaande) ouders

en zorgverleners. Relatiegeschenken zijn niet toegestaan en dienen door zorgverleners te

worden geweigerd.

De Warenwet:

Het schenken van gratis monsters volledige zuigelingenvoeding is ook volgens de

Warenwet een vorm van reclame en mag dus niet. Het schenken van cadeaus zoals

beertjes of rammelaars en relatiegeschenken mag volgens de Warenwet wel mits daar

geen merknaam op staat en ze niet als lokmiddel dienen voor de aankoop van blikken

volledige zuigelingenvoeding.

3. De WHO-code:

Fabrikanten mogen producten die onder de WHO-code vallen niet gratis of goedkoop

leveren aan organisaties of instellingen binnen de gezondheidszorg. Dit is wel toegestaan

als de producten bedoeld zijn voor zuigelingen die alleen kunnen worden gevoed met

vervangingsmiddelen voor moedermelk. De organisatie of instelling moet ervoor zorgen

dat het product zolang als de zuigeling het nodig heeft, beschikbaar blijft.

De Warenwet:

Fabrikanten mogen volledige zuigelingenvoeding niet gratis of goedkoop leveren aan

organisaties of instellingen, behalve voor baby's die met kunstvoeding moeten worden

gevoed en alleen voor zolang deze baby's dat nodig hebben. Er wordt echter, evenals in

de code, niet nader omschreven wanneer een baby met de fles moet worden gevoed.

4. De WHO-code:

Fabrikanten mogen geen direct of indirect contact opnemen met (aanstaande) ouders.

De Warenwet:

Over het benaderen van (aanstaande) ouders meldt de Warenwet niets.



Versie 6.0

Pagina 106 van 116

5. De WHO-code:

Alle informatie over kunstvoeding voor (aanstaande) ouders moet de voordelen van

borstvoeding en de nadelen van kunstvoeding beschrijven. Het schenken van

voorlichtingsmateriaal is alleen toegestaan op verzoek en met schriftelijke toestemming

van de bevoegde overheidsinstanties. Een bedrijfsnaam op het materiaal is toegestaan,

een merknaam niet.

De Warenwet:

Dat informatie over kunstvoeding de voordelen van borstvoeding en de nadelen van

kunstvoeding moet beschrijven, staat niet in de Warenwet. Wel staat er dat voor het

schenken van voorlichtingsmateriaal toestemming van de minister nodig is. Een

bedrijfsnaam op het materiaal is toegestaan, een merknaam niet.

6. De WHO-code:

Informatie voor zorgverleners over producten die onder de code vallen, mag alleen

feitelijk en wetenschappelijk zijn en niet de indruk wekken dat kunstvoeding

gelijkwaardig is aan of beter is dan borstvoeding.

De Warenwet:

Over informatie voor zorgverleners meldt de Warenwet dat reclame in wetenschappelijke

publicaties is toegestaan. Deze reclame mag uitsluitend gegevens van feitelijke en

wetenschappelijke aard bevatten en mag niet de indruk wekken dat kunstvoeding

gelijkwaardig is aan of beter is dan borstvoeding.

7. De WHO-code:

Op etiketten van volledige zuigelingenvoeding moet als belangrijke mededeling staan dat

borstvoeding superieur is en dat kunstvoeding alleen gebruikt mag worden op advies en

na uitleg van een zorgverlener. Het etiket moet begrijpelijk zijn voor iedereen, moet

informatie geven over de bereiding van de voeding en een waarschuwing tegen de

risico's van een verkeerde bereiding.

Plaatjes of teksten op de etiketten mogen het gebruik van kunstvoeding niet idealiseren.

Etiketten van andere producten die onder de code vallen, zoals opvolgmelk, flessen en

spenen, moeten de nodige informatie geven over het juiste gebruik van het product

zonder daarbij het geven van borstvoeding te ontmoedigen.

De Warenwet:

In Nederland moet het etiket van volledige zuigelingenvoeding vermelden dat

borstvoeding de voorkeur heeft. Daarnaast moet op het etiket een aanbeveling staan dat

het product alleen mag worden gebruikt op advies van een onafhankelijke zorgverlener.

Er mogen geen afbeeldingen of vermeldingen op het etiket voorkomen die het gebruik

van kunstvoeding zouden idealiseren. Deze regels gelden niet voor

opvolgzuigelingenvoeding.



Versie 6.0

Pagina 107 van 116

8. De WHO-code:

Zorgverleners dienen het geven van borstvoeding te stimuleren en te beschermen.

De Warenwet:

Dit punt uit de code is natuurlijk niet afdwingbaar in een wet. Het is veeleer een kwestie

van beroepsethiek dat ook zorgverleners zich aan een internationaal opgestelde

gedragscode houden (zie beroepscode van Verpleegkundigen en Verzorgenden).

Een goede uitvoering is belangrijk

Waarom is een goede uitvoering van de WHO-code en de Warenwetregelingen

Zuigelingenvoeding en Babyvoeding belangrijk? De code is destijds opgesteld omdat

borstvoeding beter is voor zuigelingen. Steeds meer onderzoek wijst uit dat

borstgevoede baby's gezonder zijn en minder in het ziekenhuis worden opgenomen. Ook

moeders hebben baat bij het geven van borstvoeding, omdat zij sneller herstellen van de

bevalling.

Reclame voor kunstvoeding heeft meer invloed dan u denkt!

Wat betekent dit voor de dagelijkse praktijk? In tal van zorginstellingen komen

regelmatig vertegenwoordigers van kunstvoedingsfabrikanten op bezoek met

voorlichtingsmateriaal en aardigheidjes. De aanwezigheid van posters, speeltjes of

wiegenkaartjes van de kunstvoedingsindustrie beïnvloedt de keuze van ouders eenzijdig:

er bestaat immers geen borstvoedingsindustrie die tegenwicht biedt. Een goede relatie

met vertegenwoordigers is nuttig om op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen,

maar wees er alert op dat zij commerciële belangen hebben die meestal niet samenvallen

met de belangen van ouders en kinderen.

Vanwege die commerciële belangen zullen fabrikanten voortdurend zoeken naar de

mazen in de wet. Zo stellen fabrikanten veel geld beschikbaar voor zorgverleners om

deel te nemen aan symposia of een leuk personeelsuitje om zo een positieve houding te

creëren ten aanzien van hun producten.

Zorgverleners kunnen positief bijdragen aan de uitvoering van de WHO-code door zich

regelmatig af te vragen of informatie en voorlichtingsmateriaal van

kunstvoedingsfabrikanten het geven van borstvoeding ondermijnen.

Fabrikanten hebben wereldwijd beloofd zich aan de WHO-code te houden, ook al is de

code niet volledig opgenomen in de nationale wet. Het maken van reclame voor

opvolgmelk toont aan dat fabrikanten die belofte niet serieus nemen.

Zorgverleners hebben in het contact met vertegenwoordigers bij uitstek de gelegenheid

fabrikanten aan hun belofte ter herinneren.

http://www.venvn.nl/Portals/1/Thema's/Beroepscode/De%20Nationale%20Beroepscode%20voor%20Verpleegkundigen%20en%20Verzorgenden.pdf



Versie 6.0

Pagina 108 van 116

Omgangsregels ten aanzien van WHO-code en Warenwet

• Regels zijn bekend gemaakt in beleidsnotitie, protocol en scholing;

• Alle vervangingsmiddelen voor moedermelk, inclusief specialistische producten

(bijvoorbeeld hypoallergene voedingen) worden gekocht door de ouders; er

worden door medewerkers van de kraamzorgorganisatie geen proefmonsters

voeding verstrekt;

• Er wordt door de kraamzorgorganisatie en de individuele medewerkers op geen

enkele manier reclame gemaakt voor andere voeding of drinken voor baby's dan

moedermelk;

• Contacten met de voedingsindustrie gaan altijd via management en/of staf;

• De voedingsindustrie heeft geen directe contacten met uitvoerend medewerkers;

• Er wordt op geen enkele manier reclamemateriaal verstrekt aan ouders wat te

herleiden is tot de voedingsindustrie (monsters, schrijfblokjes etc.);

• In ruimtes waar zwangeren of ouders komen is geen zichtbaar materiaal aanwezig

van de voedingsindustrie (bijv. kalenders, folders);

• Informatiefolders van de voedingsindustrie zijn verwijderd uit de folderrekken;

• Materiaal dat op symposia e.d. wordt uitgereikt, mag door medewerkers alleen

voor eigen gebruik benut worden;

• Sponsoring door voedingsindustrie van bijv. scholingen e.d. wordt uiterst kritisch

bekeken; er vindt altijd een zorgvuldige afweging plaats ten opzichte van de

‘tegenprestatie’;

• Er vindt geen sponsoring plaats door de voedingsindustrie van bijeenkomsten voor

zwangeren en ouders.



Versie 6.0

Pagina 109 van 116

Bijlage 4 Rekenhulp afname geboortegewicht

Geboortegewicht -7% =extra aandacht geven aan borstvoedingsverloop (goed

aanleggen, kolven, bijvoeden met moedermelk)

Geboortegewicht - 10%=idem en bijvoeden met moedermelk en/of kunstvoeding

Geboortegewicht - 7% -10% Geboortegewicht - 7% - 10%

2300 2139 2070 3675 3418 3307

2325 2162 2093 3700 3441 3330

2350 2185 2115 3725 3464 3352

2375 2208 2138 3750 3487 3375

2400 2232 2160 3775 3510 3397

2425 2255 2183 3800 3534 3420

2450 2278 2205 3825 3557 3442

2475 2301 2228 3850 3580 3465

2500 2325 2250 3875 3603 3487

2525 2348 2273 3900 3627 3510

2550 2371 2295 3925 3650 3532

2575 2395 2318 3950 3673 3555

2600 2418 2340 3975 3696 3577

2625 2441 2363 4000 3720 3600

2650 2465 2385 4025 3743 3622

2675 2488 2408 4050 3766 3645

2700 2511 2430 4075 3789 3667

2725 2534 2453 4100 3813 3690

2775 2580 2498 4125 3836 3712

2800 2604 2520 4150 3859 3735

2825 2627 2543 4175 3882 3757

2850 2650 2565 4200 3906 3780

2875 2674 2588 4225 3929 3802

2900 2679 2610 4250 3952 3825

2925 2720 2630 4275 3975 3847

2950 2743 2655 4300 3999 3870

2975 2767 2678 4325 4022 3892

3000 2790 2700 4350 4025 3915

3025 2813 2722 4375 4068 3937

3015 2836 2745 4400 4092 3960

3075 2860 2767 4425 4115 3982

3100 2883 2790 4450 4138 4005

3125 2906 2812 4475 4161 4027

3150 2929 2835 4500 4185 4050

3175 1953 2857 4525 4208 4075

3200 2979 2880 4550 4231 4095

3225 2999 2902 4575 4254 4117

3250 3022 2925 4600 4278 4140

3275 3046 2947 4625 4301 4162

3300 3069 2970 4650 4324 4185

3325 3092 2992 4675 4347 4207

3350 3115 3015 4700 4371 4230

3375 3139 3037 4725 4394 4252

3400 3162 3060 4750 4417 4275

3425 3185 3082 4775 4440 4297

3450 3208 3105 4800 4464 4320



Versie 6.0

Pagina 110 van 116

Geboortegewicht - 7% -10% Geboortegewicht - 7% - 10%

3475 3231 3127 4825 4487 4342

3500 3255 3150 4850 4510 4365

3525 3278 3172 4875 4533 4387

3550 3301 3195 4900 4557 4410

3575 3324 3217 4925 4580 4432

3600 3348 3240 4950 4603 4455

3625 3371 3262 4975 4626 4477

3650 3394 3285 5000 4650 4500



Versie 6.0

Pagina 111 van 116

Bijlage 5 Standaarden WHO-UNICEF Keurmerk

De standaarden voor het Baby Friendly Nederland WHO-UNICEF Keurmerk8

Standaard 1

Beleid Organisaties voor moeder- en kindzorg hebben beleid vastgelegd waarmee elk kind een optimale start kan maken, waarbij bijzondere aandacht wordt gegeven aan voeding in de eerste twee levensjaren.

• Alle betrokken medewerkers voeren hun werkzaamheden uit in

overeenstemming met dit voedingsbeleid. • In het beleid is opgenomen welke prenatale informatie ouders

nodig hebben voor een optimale start. • Het beleid besteedt bijzondere aandacht aan het faciliteren van

het geven en krijgen van borstvoeding en is conform de WHO-code.

• Organisaties evalueren regelmatig hun beleid en de effecten

van hun scholingen. • Organisaties onderhouden multidisciplinaire contacten met

ketenzorgpartners. • In het beleid is opgenomen hoe ouders uitleg krijgen over het

belang van moeder-tot-moeder contact en hoe (aanstaande) ouders worden verwezen naar relevante organisaties.

Vuistregel 1, 10/Stap 1, 7

Scholing Alle betrokken medewerkers zijn geschoold in de aspecten rond bevalling en voeding zodat een optimale start voor moeder en kind wordt gewaarborgd.

• Alle medewerkers worden geschoold in de effecten en het aanleren van borstvoeding als vaardigheid.

• Alle medewerkers worden geschoold in de veilige bereiding en het geven van kunstvoeding.

• Alle medewerkers worden geschoold over aspecten tijdens de bevalling die van invloed zijn op het starten met voeden.

• Medewerkers worden geschoold in waardevrije communicatie met aanstaande ouders.

Vuistregel 2/Stap 2

Prenatale informatie

Alle zwangere vrouwen en hun partners krijgen voorlichting over keuzes rond de bevalling, de start van voeden en de zorg voor hun kind en kunnen hierover geïnformeerde beslissingen nemen. Alle zwangere vrouwen en partners worden voorgelicht over de effecten van de voedingskeuze en krijgen vaardigheden aangeleerd om de

voeding van hun keuze te kunnen geven. • Alle aanstaande ouders worden voorgelicht over die aspecten

tijdens de bevalling die van invloed zijn op het starten met

voeden. Vuistregel 3/Stap 3

Standaard

2

Goede start Alle moeders krijgen hun baby direct na de geboorte in huidcontact bij

zich Het huidcontact duurt minimaal een uur • Het eerste contact tussen moeder en baby vindt ongestoord

plaats tot met de eerste voeding. • Zo nodig wordt hulp aangeboden bij de voeding. • De eerste voeding wordt gegeven in huidcontact, ongeacht de

voedingskeuze van de moeder.

• Als huidcontact niet mogelijk is, of werd onderbroken om medische redenen, wordt het later ingehaald. Vuistregel 4

8 Zorg voor Borstvoeding (maart 2016)



Versie 6.0

Pagina 112 van 116

Standaard

3

Informatie

en praktijk van voeden

Ouders krijgen uitleg -ongeacht de voedingskeuze- over voeden op

verzoek en de normale groei en ontwikkeling van hun kind. • Ouders krijgen uitleg over hoe zij de voedingssignalen van hun

kind kunnen herkennen en hoe zij hierop kunnen reageren. • Aan vrouwen die borstvoeding geven, wordt uitgelegd hoe ze

hun baby moeten aanleggen en hoe zij de melkproductie in stand kunnen houden, zelfs als de baby van de moeder moet worden gescheiden.

• Ouders van niet-borstgevoede baby’s krijgen uitleg over het veilig bereiden en geven van kunstvoeding, waarbij rekening gehouden wordt met de behoeften van de baby.

• Bij het geven van uitleg is aandacht voor het voorkomen en

oplossen van problemen. Vuistregel 5, 8, 9/Stap 4

Standaard 4

Bijvoeding en voeding voor het oudere kind

Vrouwen kunnen geïnformeerde beslissingen nemen met betrekking tot het starten van voeding anders dan borstvoeding en kunstvoeding.

• Baby’s krijgen tot de leeftijd van ongeveer zes maanden geen andere voeding aangeboden, noch extra vocht, tenzij op medische indicatie.

• Aan vrouwen die borstvoeding geven wordt uitgelegd dat de

borstvoeding, gecombineerd met andere voedingsmiddelen kan doorgaan zolang moeder en kind dat wensen.

• Aan ouders wordt uitgelegd hoe zij op geleide van hun kind, vaste voeding kunnen introduceren.

• Aan vrouwen wordt uitgelegd hoe zij het geven van borstvoeding kunnen combineren met werk of studie

buitenshuis.

Vuistregel 6/Stap 5 en 6

Standaard 5

Hechting en zeggenschap

Ouders worden gesteund in het ontwikkelen van een hechte band met hun kind en het nemen van geïnformeerde beslissingen over de verzorging en behandeling van hun kind.

• Moeder en kind zijn dag en nacht in elkaarsnabijheid.

• Ouders worden aangemoedigd hun baby aan te raken, vast te houden, te voeden en te verzorgen, ook als die prematuur of ziek is.

• Ouders krijgen uitleg over het belang van rooming-in gedurende de eerste zes maanden ter bevordering van de hechting, het voeden op verzoek en ter preventie van wiegendood.

• Ouders krijgen uitleg over manieren van troosten. Vuistregel 7, 9/Stap 4,6



Versie 6.0

Pagina 113 van 116

Bijlage 6 Grafiek Borstgevoede kinderen9

9 www.tno.nl/media/2544/grafiekborstgevoedekinderenmettoelichting.pdf

http://www.tno.nl/media/2544/grafiekborstgevoedekinderenmettoelichting.pdf



Versie 6.0

Pagina 114 van 116

Bijlage 7 Instinctieve fases10

10 Met toestemming geplaatst van Maxima Medisch centrum



Versie 6.0

Pagina 115 van 116

Bijlage 8 De moedermelkbank

De moedermelkbank, de formele weg.

De doelstelling van de Nederlandse Moedermelkbank is het verstrekken van

donormelk aan kinderen van wie de moeder zelf geen of onvoldoende melk

produceert of van wie de moedermelk niet kan worden gebruikt.

De afgestane donormelk zal zoveel mogelijk gegeven worden aan te-vroeg-geboren-

baby's (prematuren) of baby's met specifieke darmproblemen die zijn opgenomen op een

van de intensive-care afdelingen voor pasgeborenen in Nederland. Op dit moment is

donormelk van de Nederlandse Moedermelkbank standaard beschikbaar voor te vroeg

geboren kinderen in het VU medisch centrum en het Academisch Medisch Centrum in

Amsterdam.

Eigen moedermelk heeft altijd de voorkeur. Daarnaast hebben ouders van op tijd

geboren kinderen de mogelijkheid om, in overleg, donormelk aan te schaffen tegen

kostprijs11. De mogelijkheid hiertoe is afhankelijk van de voorraad donormelk; de

prioriteit ligt uiteraard bij het verschaffen van donormelk aan baby's opgenomen op een

Neonatale Intensive Care Unit (NICU). De moeders die hun moedermelk doneren krijgen

hiervoor geen vergoeding.

Voor meer informatie bezoek de website

Donormoedermelk en veiligheid, de informele weg.12

Er is in Nederland geen gereglementeerde manier (door bijv. ziekenhuis of overheid) om

aan donormoedermelk te komen, behalve voor premature kinderen op beperkte schaal.

Er zijn wel particuliere initiatieven, zowel via websites als via Facebook.

Als de moeder het gebruik van donormoedermelk overweegt, is het goed dat zij zich

uitgebreid te informeren. Het gebruiken van moedermelk van een andere moeder is niet

zonder risico's. Moedermelk wordt gemaakt van bouwstoffen die via het bloed worden

aangevoerd. Ook andere bestanddelen, zoals medicatie, drugs of alcohol in het bloed,

kunnen in de melk terecht komen.

Via donormoedermelk die niet van een officiële moedermelkbank komt, kunnen dan niet

alleen onbedoeld bacteriën en virussen doorgegeven worden, of werkzame stoffen uit

medicijnen, maar ook stoffen die in de melk zijn gekomen door onhygiënisch afkolven en

het niet op de juiste manier bewaren van de melk. Ook komt het voor dat

donormoedermelk die niet via gereguleerde kanalen wordt verkregen, aangelengd is met

bijvoorbeeld koemelk.

Voor alle vormen van informele melkdonatie geldt dat vertrouwen een belangrijke rol

speelt. Zondermeer zeggen dat donormelk altijd beter is dan kunstvoeding is te kort door

11 Het steriliseren en het opslaan van de moedermelk moet bekostigd worden. 12 La leche League

https://www.vumc.nl/zorg/expertisecentra-en-specialismen/moedermelkbank-1.htm

https://www.lalecheleague.nl/borstvoeding-abc/artikel/304-donormoedermelk



Versie 6.0

Pagina 116 van 116

de bocht. Het is belangrijk om goed uit te zoeken wat er in de omgeving van de moeder

mogelijk is en het is belangrijk met de donerende moeder tot goede afspraken te komen.

Na een zorgvuldige afweging kan de baby toch zo veel mogelijk profiteren van alle

stoffen in moedermelk. Veel informele netwerken hebben uitgebreide protocollen voor de

inzameling en verwerking van moedermelk, zodat de moeder zich kan inlezen en kan

beslissen of het bij haar past. De moeder kan zich hierbij laten adviseren door een arts.

New Handboek Borstvoeding · 2020. 9. 10. · De verklaring van de Wereld Gezondheid Organisatie en...

Documents

Transcript of New Handboek Borstvoeding · 2020. 9. 10. · De verklaring van de Wereld Gezondheid Organisatie en...