nevsehir özellikleri
-
Upload
saruhan-kervansaray -
Category
Documents
-
view
192 -
download
15
Transcript of nevsehir özellikleri
T.C.
NEVŞEHİR VALİLİĞİ
ÇEVRE ve ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
2012
NEVŞEHİR
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
A-COĞRAFIK KAPSAM
A. 1. Giriş 1
A. 2. İl ve İlçe Sınırları 5
A. 3. İlin Coğrafi Durumu 20
A. 4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu 21
A. 5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 25
B -DOĞAL KAYNAKLAR
B. 1. Enerji Kaynakları 29
B. 2. Biyolojik Çeşitlilik
30
B. 3. Toprak 31
B. 4. Su Kaynakları 32
B. 5. Mineral Kaynakları 33
C- HAVA (ATMOSFER VE İKLİM)
C. 1. İklim ve Hava 35
C. 2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 39
C. 3. Atmosferik Kirlilik 40
C. 4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 40
D-SU
D. 1. Su Kaynaklarının Kullanımı 41
D. 2. Doğal Drenaj Sıstemlerı 42
D. 3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 42
D. 4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 42
D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 43
E-TOPRAK ve ARAZİ KULLANIMI
E. 1. Genel Toprak Yapısı 44
E. 2. Toprak Kirliliği 44
E. 3. Arazi 45
F-FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER
F.1. Ekosistem Tipleri 45
F. 2. Flora 46
F. 3. Fauna 47
F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümdeki Bilgilerin
İsteneceği Alanlar
53
G-TURİZM
G. 1. Yörenin Turistik Değerleri 70
G. 2. Turizm Çeşitleri 71
G. 3. Turistik Altyapı 71
G. 4. Turist Sayısı 74
G. 5. Turizm Ekonomisi 74
G. 6. Turizm-Çevre İlişkisi 74
H-TARIM VE HAYVANCILIK
H. 1. Genel Tarımsal Yapı 75
H. 2. Tarımsal Üretim 77
H. 3. Organik Tarım 81
H. 4. Tarımsal İşletmeler 81
ii
H. 5. Tarımsal Faaliyetler 81
I- MADENCİLİK
I. 1. Maden Kanununa Tabii Olan Madenler ve Taş Ocakları
Nizamnamesine Tabii olan Doğal Malzemeler
83
I. 2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 85
I. 3. Cevher Zenginleştirme 85
I. 4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 86
I. 5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla
Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları
86
J-ENERJİ
J. 1. Birincil Enerji Kaynakları 87
J. 2. İkincil Enerji Kaynakları 88
J. 3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı 88
J. 4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 88
K-SANAYİİ VE TEKNOLOJİ
K.1. İl Sanayiinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Buna Etkileyen
Etkenler
90
K. 2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 90
K. 3. Sanayiinin İlçelere Göre Dağılımı 91
K. 4. Sanayi Gruplarına Göre işyeri Sayıları ve İstihdam Durumu
92
K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 92
K. 6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 93
K. 7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı
93
L-ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME
L. 1. Altyapı 94
L. 2. Ulaşım 97
L. 3. Haberleşme 98
L. 4. İlin Plan Durumu 98
L. 5. İldeki Baz İstasyonu Sayısı 98
M-YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS
M. 1. Kentsel ve Kırsal Planlama 104
M. 2. Altyapı 107
M. 3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 108
M. 4 Sosyo-Ekonomik Yapı 111
M. 5 Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 112
M. 6. Nüfus 114
N- ATIKLAR
N. 1 Evsel Katı Atıklar 116
N. 2 Tehlikeli ve Zararlı Atıklar 117
N. 3 Özel Atıklar 118
N. 4. Diğer Atıklar 119
N. 5. Atık Yönetimi 120
N. 6 Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 120
N. 7 Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması Ve Aktarma
Merkezleri
120
N. 8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 121
N. 9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi 121
N. 10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri
121
iii
O- GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM
O. 1. Gürültü 122
O. 2. Titreşim 124
P- AFETLER
P. 1. Doğal Afetler 124
P. 2. Diğer Afetler 125
P. 3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri
125
R- SAĞLIK VE ÇEVRE
R. 1. Temel Sağlık Hizmetleri 126
R. 2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 129
S. ÇEVRE EĞİTİMİ
S. 1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri 132
S. 2. Çevreyle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 132
T- ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA
T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 132
T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli
Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi
133
T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarını Çevrenin Taşıma
Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlaması
133
T.4.Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 133
T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 133
iv
TABLOLAR
Sayfa No
Tablo A.1: Gölet bilgileri 23
Tablo B.1: Ortalama Güneşlenme Süresi ( Saat, dakika) 29
Tablo B.2: Dadağı-Arafa Kömür Özellikleri 29
Tablo B.3: Mera Çalışmaları 30
Tablo B.4: Baraj bilgileri 33
Tablo B.5: Metalik Maden Envanteri 34 Tablo C.1: Rüzgar bilgileri 36
Tablo C.2: Basınç bilgileri 36
Tablo C.3: Nem bilgileri 36
Tablo C.4: Sıcaklık bilgileri 37
Tablo C.5: Buharlaşma bilgileri 37
Tablo C.6: Yağmur bilgileri 37
Tablo C.7: Kar, dolu, sis ve kırağı bilgileri 37
Tablo C.8: Isınma Amaçlı İthal Kömürün Özellikleri ve Sınırları 39 Tablo C.9: Sanayi Amaçlı İthal Kömürün Özellikleri ve Sınırları 39 Tablo C.10 Yerli Kömürün Özellikleri ve Sınırları 39
Tablo F.1: Sahipli Hayvan Bilgileri 49
Tablo F.2: Sahipsiz Hayvan Bilgileri 50
Tablo F.3: Hayvan Hakları İhlalleri Hakkında Bilgiler 51
Tablo F.4: Göreme Tarihi Milli Parkı Coğrafi Durum 56
Tablo F.5: Sahanın Adı ve İdari Durumu 57
Tablo G.1: Bölgedeki tesis, yatak ve acenta sayıları 72
Tablo G.2: Turizm belgeleri konaklama tesisleri 73
Tablo G.3: Ziyaretçi sayısı 74
Tablo H.1: Genel arazi dağılımı 75
Tablo H.2: Ekilebilir Arazi Dağılımı
75
Tablo H.3: Önemli Tarım Ürünleri Üretim Bilgileri 75
Tablo H.4:Hayvansal Ürün Miktarları 76
Tablo H.5: Tarım Alet Makina Sayıları 76
Tablo H.6:Tarla Bitkileri Üretim Miktarı 77
Tablo H.7: Meyve Üretim Miktarı 78
Tablo H.8: Bağcılık bilgileri 79
Tablo H.9: Sebze Üretimi 79
Tablo H.10: Büyükbaş Hayvancılığa Ait Bilgiler 80
Tablo H.11: Küçükbaş Hayvancılığa Ait Bilgiler 80
Tablo H.12: Kümes Hayvancılığı Bilgileri 80
Tablo H.13: Arıcılık Bilgileri 81
Tablo I.1: Pomza kaynakları 83
Tablo I.2: Sanayi Madenleri Bilgileri 84
v
Tablo I.3: Linyit özellikleri 84
Tablo I.4: Jeotermal özellikleri 85
Tablo I.5: Kum ocakları bilgileri 85
Tablo L.1: Temiz Su Sistemi Bilgileri 94
Tablo L.2: Atıksu Sistemi Bilgileri 94
Tablo L.3: Yeşil Alan Bilgileri 96
Tablo L.4: Yol uzunlukları 97
Tablo L.5: Haberleşme şebeke bilgileri 98
Tablo L.6: Baz İstasyonları Bilgileri 99
Tablo M.1: Kadastro durumu 107
Tablo M.2: Anaokulu bilgileri 108
Tablo M.3: İlköğretim okul bilgileri 108
Tablo M.4: Ortaöğretim okul bilgileri 109
Tablo M.5: Pansiyon bilgileri 109
Tablo M.6: Nevşehir Üniversitesi öğrenci bilgileri 110 109
Tablo M.7: 2010 yılı nüfus dağılımı 114
Tablo M.8: 2010 yılınüfus yoğunluğu bilgileri
Tablo N.1 : Atık Kompozisyonu
115
116
Tablo N.2: Merkez İlçedeki kuruluşlardan toplanan tıbbi atık
miktarları
118
Tablo R.1: Sağlık Kurumlarının Sayısı 126
Tablo R.2: Bulaşıcı Hastalıklarla İlgili Bilgiler 127
Tablo R.3.: Zoonotik Hastalıklar 128
Tablo R.4: Aşı oranları 128
Tablo R.5: Bebek Ölümlerinin Yaşa göre dağılımı 129
Tablo R.6: Aile Planlaması Çalışmaları 129
Tablo T.1: 2010 yılında “ÇED Gerekli Değildir” kararı verilen
faaliyetler
133
vi
ŞEKİLLER VE GRAFİKLER
Sayfa No
Şekil A.1: Mantarkaya 8
Şekil A.2: Saruhan 12
Şekil A.3: Paşabağları 13
Şekil A.4: Derinkuyu yeraltı şehri 18
Şekil A.5: Güllüdere vadisi 28
Şekil F.1: Uçhisar Kalesi 58
Şekil F.2: Paşabağı peribacaları 61
Şekil G.1: Açıkhava müzesi 68
Şekil G.2: Fresk örneği 68
Şekil G.3: Zelve 69
Şekil G.4: Atlı doğa gezisi 71
Şekil G.5: Golf alanı 71
Şekil G.6: Balonlar 72
Grafik R.1: Bulaşıcı hastalık sayısı 127
vii
HARİTALAR
Sayfa No
Harita A.1: İl ve ilçe sınırları 5
Harita A.2: İl haritası 19
Harita A.3: Türkiye siyasi haritası 20
1
COĞRAFİK KAPSAM
A.1. GİRİŞ
Nevşehir, İç Anadolu Bölgesi’nde yer almakta olup, İlin sınırını doğuda Kayseri,
batıda Aksaray, güneyde Niğde ve kuzeyde Yozgat ile Kırşehir oluşturmaktadır.
Nevşehir ilinin yüzölçümü 5.386 km2dir.Kızılırmak vadisinin güney yamacına
kurulmuş olan İl merkezinin rakımı 1.150 m dir. İl, doğudan batıya doğru inildikçe çukurluğu
artan Kızılırmak vadisinin ikiye ayırdığı, güney ve kuzey bölgelerine doğru gidildikçe
yükselen bir konum arz eder.
Erciyes Dağı ile Hasan Dağının aktif birer yanardağ olduğu dönemlerde püskürttükleri
lav ve tüflerin milyonlarca yılda yağmur, rüzgâr, akarsular gibi etkenler yoluyla aşınması
sonucu oluşan ve şeklinden dolayı peribacası olarak adlandırılan, dünyada bu kadar yoğun
örneği olmayan oluşumlar, bölgemizde turizmi etkileyen en önemli doğal kaynaktır.
Peribacaları gibi ilginç jeolojik yapıların yanı sıra, kayalara oyulan yerleşim yerleri de ender
doğal ve kültürel merkezlerdendir.
Nevşehir, tarih ve doğanın iç içe geçerek, bütünsel bir güzellik sergilediği beldeleri ve
bölgede yaşamış uygarlıkların zenginleştirdiği kültürel birikimi ile Türkiye’nin eşsiz turizm
cennetlerinden biridir. Birbirinden güzel kaya kiliseleri, doğal güzellikleri, vadileri ve yeraltı
şehirleriyle bir açık hava müzesi durumundadır.
Dünyaca ünlü Türk düşünürü Hacı Bektaş-ı Veli ile Osmanlı döneminin ünlü
sadrazamlarından Damat İbrahim Paşa’nın bu bölgede yaşamış olmaları da kültür ve turizm
hareketlerinin olumlu yönde gelişmesine büyük katkı sağlamıştır.
Yapılan kazılardan elde edilen bilgilere göre Nevşehir İli’nin M.Ö 3000 yıllarına kadar
uzanan bir tarihi olduğu anlaşılmaktadır. İlimiz tarih öncesi çağlardan beri yerleşmeye sahne
olmuştur.
Yer altı kaynakları bakımından zengin olan Nevşehir’in Acıgöl ve Derinkuyu
yörelerinde perlit; Avanos’ta kaolin, Gülşehir’de barit, tuz ve linyit bulunmaktadır. İlimiz
toprakları yer altı suları bakımından da zengin olup, Kozaklı ilçesinde kaplıcalar
bulunmaktadır.
A.1.1. Nevşehir’in Tarihi Gelişimi
Bölgede yapılan az sayıdaki prehistorik araştırmalardan neolitik (M.Ö. 7 bin)
dönemine ait yerleşmeler saptanmıştır. M.Ö.1600’lerde Hitit Krallığı’nın egemenliği altında
olan kente, M.Ö. 12 yüzyılda göç kavimlerinin, M.Ö. 7. yüzyılda Kimmer ve İskitlerin
saldırıları yaşanmıştır.
Nevşehir, M.Ö. 680-610 yıllarında Asur ve M.Ö. 610-550 yıllarında Med
egemenliğinin ardından Perslerin yönetimine girerek Kappadokia Satraplığı içinde yer
almıştır. M.Ö. 332 yılında Pers soylularından I. Ariarathes bağımsız Kappadokia Krallığı’nı
kurmuştur. M.S.17 yılında Roma İmparatorluğu’na katılan Nevşehir sonra, Persler, Sasaniler
daha sonra da Anadolu Selçuklu Devleti yönetimine girmiştir.
Bölge 1097 yılında Haçlıların eline geçmiştir. Daha sonra İlhanlı ve 1398’de
Karamanoğulları yöreye egemen olmuşsa da aynı yıl Sultan I. Bayezit Nevşehir’i Osmanlı
topraklarına katmıştır. 1402 yılında Bayezit’in Timur’a yenilmesiyle bölge Karamanoğulları
yönetimine geçmiş 1466’da da kesin olarak Osmanlı egemenliğine girmiştir. 1954 yılında da
il olmuştur.
2
Nevşehir, ilk dönemlerde “Nyssa”, daha sonraki dönemlerde “Soandos Nisa” ve
“Muşkara” adları ile anılmıştır.İlinin en eski yerleşim yeri Gülşehir ilçesi Civelek
Mağarası’nda görülür. Yapılan kazılar sonucunda Eski Tunç Çağı’na (M.Ö. 3000–2000) ve
Assur Ticaret Kolonileri Çağı’na (M.Ö.2000–1750) ait eserler ele geçmiştir. Nevşehir
civarında bulunan çok sayıdaki höyüklerde özellikle Eski Tunç Çağı’na ait kalıntılar tespit
edilmiştir.
M.Ö. 2000–1750 yılları arasında Kuzey Mezopotamya’da yaşayan Assur tacirler
Anadolu’da ticari koloniler kurarak ilk ticaret örgütünü oluşturmuşlardır. Bu ticaretin merkezi
Kayseri Kültepe, Kaniş-Karum’dur. (Karum: Ticaretin yapıldığı pazaryeri, ticari
organizasyonun yapıldığı yer, liman, koy anlamındadır.) Belgelerde adı geçen ve yeri
saptanabilen karumlardan biri de Karum-Hattuş’tur (Boğazköy). Karumlardan daha küçük
pazaryerleri ise Wabartum olarak adlandırılmıştır. Nevşehir civarında sayısız wabartumlar
tespit edilmiş ancak bu yerleşim yerlerinde yazılı belge bulunamadığından yerleşimlerin
wabartum adları bilinememektedir.
M.Ö. II. binin başlarında Avrupa’dan Kafkaslar üzerinden gelerek Kapadokya
Bölgesi’ne yerleşen Hititler, daha sonra yerli halkla kaynaşarak imparatorluk kurmuşlardır.
Dilleri Hind-Avrupa dil grubundandır. Başkentleri Hattuşaş (Boğazköy) olan Hititlerin önemli
şehirleri Alacahöyük ve Alişar’dır. Kapadokya Bölgesi’nde bulunan bütün höyüklerde
Hititlere ait kalıntılara rastlamak mümkündür.
Friglerin Orta Anadolu’nun önemli kentlerinin hemen hepsini yıkarak Hitit
İmparatorluğu’nu ortadan kaldırılmasından sonra Orta ve Güneydoğu Anadolu’da Geç Hitit
Krallıkları ortaya çıkmıştır. Kapadokya Bölgesi’ndeki Geç Hitit Krallığı ise Kayseri, Niğde,
Nevşehir’i içine alan Tabal Krallığı’dır. Bu döneme ait Gülşehir-Sivasa (Gökçetoprak),
Acıgöl-Topada, Hacıbektaş-Karaburna Köyü’nde Hitit Hiyeroglifi ile yazılmış kaya anıtları
bulunmaktadır.
Kimmerler’in Frig egemenliğine son vermesi sonucu Anadolu’da Medler (M.Ö. 585),
daha sonra da Persler (M.Ö. 547) görülür. Eski Pers dilinde “Katpatuka” olarak adlandırılan
Kapadokya bölgesi, ‘Cins Atlar Ülkesi’anlamına gelmekteydi. Persler, Zerdüşt dinine bağlı
olduklarından ve ateşi kutsal saydıklarından bölgedeki volkanları özellikle Erciyes ve
Hasandağı’nı kutsal saymışlardır.
Persler, Kapadokya’dan geçerek başkentlerini Ege’ye bağlayan, ‘Kral Yolu’nu
geliştirmişlerdir. Makedonya Kralı İskender M. Ö. 334 ve 332 de Pers ordularını arka arkaya
bozguna uğratarak bu büyük İmparatorluğu yıkmıştır.
İskender, komutanlarından Sabiktas’ı bölgeyi denetimi altına almakla görevlendirince,
halk buna karşı çıktı ve eski Pers soylularından Ariarathes’i kral ilan etti. I. Ariarathes (M.Ö.
332-322) Kapadokya Krallığı’nın sınırlarını genişletti.
M.S. 17’de Tiberius Kapadokya’yı Roma’ya bağlayarak bölgedeki kargaşaya son
verdi. Romalılar bölgeyi ele geçirdikten sonra batıya bir yol yaparak Ege’ye ulaşımı
sağladılar. Bu yol hem askerî hem de ticari açıdan önemliydi.
Bu sırada Anadolu’da yayılmaya başlayan ilk hristiyanların bir kısmı büyük
şehirlerden köylere göç etmeğe başladılar. Kayseri’nin önemli bir din merkezi haline geldiği
4. yüzyılda, kayalık Göreme ve çevresini keşfeden hristiyanlar, Kayseri Piskoposu da olan
Aziz Basil’in dünya görüşünü benimseyerek kayalar içinde manastır hayatını başlattılar.
2. yüzyıl sonlarında Kapadokya’da önemli sayıda hristiyan toplulukları
bulunmaktaydı. 3. yüzyılda kuvvetli şahsiyete sahip rahipler bölgeyi dini düşünce ve
yaşantının merkezi haline getirdiler. 4. yüzyılda Kapodokya üç büyük azizin (Kayseri
Piskoposu Büyük Basil, kardeşi Nyssalı Gregory ve Nazianuslu Gregor) memleketi olarak
bilinirdi. Bölge halkı Greko-Roma fikirlerinden ziyade İran’ın etkisi altında kalmıştır. Orta ve
Doğu Anadolu’da olduğu gibi Kapadokya da Bizans’ın ilk yıllarında sakin bir dönem
yaşamıştır. İmparatorluk sınırları Akdeniz havzasından Kafkaslara kadar uzandığı için
3
Kapadokya Bölgesi bu imparatorluğun merkezi haline geldi. Ancak 7. yüzyıldan itibaren
Persler tekrar Anadolu’yu istila ettiler ve Kayseri’yi işgal altında tuttular. Daha sonra
Kudüs’ü ele geçirdiler ve Hakiki Haçı Ctepsiphon’a taşıdılar (Ctepsiphon: Bağdat sınırları
içinde antik bir yerleşim yeri). Bunun üzerine İmparator Heraclius Anadolu’nun elde kalan
kısımlarını askeri eyaletlere ayırdı ve Kapadokya, askerî açıdan organize edildi. Orduda
hizmet edenlere topraklar verildiğinden toprağa sahip askerî aristokrat grubu ortaya çıktı.
Daha sonra imparator Heraclius kaybedilen toprakları geri alıp Hakiki Haçı Kudüs’e geri
götürdü. Ancak doğu eyaletlerinde askerî bir düzen bulunmadığından Araplar tarafından işgal
edildi. Kayseri 647 ve 726’da iki kez el değiştirdi. Derinkuyu ve Kaymaklı gibi düz ovalarda
yaşayan halk yer altı yerleşimini tercih ederek kendilerini savundular. Dağlık bölgelerdeki
kaya kiliseleri ve hücreler sığınak oldu.
Malazgirt Zaferinden sonra Bizans’ın elinde bulunan Anadolu’nun Fethi hareketi
içinde başta Kutalmışoğlu Süleyman Şah olmak üzere Artuk, Tutak, Danişmend, Mengücek,
Ebulkasım, Ebulgazi vb. Türkmen Beyleri yer almışlardı. Büyük Selçuklu Sultanı
Melikşah’ın ölümünden sonraki iktidar kavgası sırasında Doğu Anadolu’da Saltuklu,
Danişmend, Mengücek ve Artuklu Türkmen Beylikleri oluşmuştur. 1075 tarihinde
Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik merkez olmak üzere Nevşehir’in de içinde
bulunduğu Orta Anadolu, Güney Marmara, İç Ege ve Doğu Akdeniz Bölgeleri’nin geniş
bölümlerinde de Türkiye Selçukluları Devleti kurulmuştur. Aslında 1067’de Kayseri’yi
fetheden Türkmen Beyleri’nden Afşin Bey Kızılırmak’ın orta çığırı boyunca fetihlerine
devam ederek Nevşehir ve çevresini de Selçuklu toprakları içerisine katmıştı.
Süleyman Şah 1081 yılında Bizansla yaptığı antlaşma ile Anadolu’da egemenliğini
fiilen olduğu gibi hukuken de kabul ettirmiş, sultanlığını ilan ederek kudretli bir devlete sahip
olduğunu ortaya koyup Büyük Selçuklu Devleti ile olan sembolik bağlılığını sona erdirmiştir.
Türkiye Selçuklu Devleti’nin kuruluşu Süleyman Şah Antakya’ya düzenlediği ilk sefer
sırasında Ebul Gazi’yi (Hasan Bey ki Hasandağı bu zatın ismi ile anılır.) Kapadokya’ya vali
tayin eder.
Nevşehir Türkiye Selçukluları Dönemi’nde doğu-batı istikametinde birer menzillik
mesafede yapılmış kervansaraylarla ve bunlar arasındaki güzergahı izleyen ticaret yolu
üzerinde küçük bir yerleşim yeri idi. Bu yol batıda Ege kıyıları, Doğuda Orta Asya Türk
Dünyası ve Çin’e, Mezopotamyaya yönelen çok işlek, canlı bir ticari hayata sahip, kültür
köprüsü görevi de gören önemli bir yoldur. Özellikle I. Alaaddin Keykubat Döneminde (1217
-1230) bu yol üzerinde kervansaraylarla çok zengin yükler taşınarak doğu- batı, kuzey- güney
istikametinde iç ve dış ticaret canlılık kazanmış, Türkiye Selçukluları en parlak dönemlerini
yaşamıştır. Bu dönem ve sonrasında yapılan şifahaneler, aşevleri, yollar, köprüler, kaleler ve
külliyelerle Anadolu bayındır hale gelmiştir.
Türkiye Selçuklu Sultanı II. Keykavus ile IV. Rüknettin Kılıçarslan’ın birlikte saltanat
sürdükleri dönemde anlaşmazlığa düşünce IV. Rüknettin Kılıçarslan Ürgüp’e sığınmıştır.
Türkiye Selçuklu Devleti 1243 Kösedağ Savaşında mağlup olduktan sonra fiili idare
Moğollara geçmiş ve Sultanın yanında Moğol valileri tarafından yönetilmeye başlanmıştır.
Son Selçuklu Sultanlarından III. Alaaddin Keykubat da Moğol Hükümdarı Gazan Han’la
anlaşmazlığa düştüğünde Ürgüp yakınlarında sığındığı mağarada sıkı bir takiple yakalanmıştı.
II. Mesut son Türkiye Selçuklu Sultanı olarak Kayseri’de 1308’de ölünce Moğollar sembolik
de olsa Selçuklu tahtına kimseyi oturtmadılar. Anadolu’yu merkezden gönderdikleri valilerle
yönetmeyi sürdürdüler. Bu idari yetersizlik sonucunda Anadolu’nun çeşitli yerlerinde
beylikler ortaya çıktı. Osmanlılar, Karamanlılar, Menteşeoğulları, Germiyanoğulları gibi.
Türkiye tarihinde Anadolu Türk Beylikleri Dönemi başladı.
4
Beylikler Dönemi
Anadolu Selçuklu Devleti parçalanınca Moğalların Anadolu Valisi Timurtaş’ın daha
sonra da Eratna Bey’in egemenliğini taşıyan Nevşehir, 1381’de Kadı Burhanettin tarafından
ele geçirildiyse de 1397’de yöreye Karamanoğulları egemen oldular. Karamanoğulları
Nevşehir’in de içinde bulunduğu Orta Kızılırmak Konya Bölümü ve Anamur-Mersin
kıyılarına kadar Doğu Akdeniz’de egemenlik alanlarını genişlettiler. 1397’de Yıldırım
Bayezit Karaman İlini topraklarına katınca Nevşehir (Muşkara) Osmanlı Beyliğine dahil oldu.
Yıldırım Beyazıt’ın Konya’yı fethinden sonraki gelişmeleri anlatan Aşık Paşazade Tarihi’nde:
‘‘Etrafın şehirlerine haber vardı kim bu gelen padişah gayet adildir. Ve ol şehirlerden dahi
adam geldi kim hana gelip şehri tımar edin!. . . Aksaray’ı, Niğde’yi ve Kayseri’yi verdiler.
Develi, Karahisarı ve Uçhisarı cümlesini nevalisi ile teslim ettiler.” der. Ancak bu dönem
kısa sürdü. Yıldırım Bayezıt 1402 Ankara Savaşında Timur’a yenilince Karamanlı Beyliği
yeniden kuruldu. Bir ara Nevşehir Kadı Burhaneddin Beyliği egemenlik alanına dâhil
olmuştur.
Osmanlıları en çok uğraştıran bu beyliğe II. Bayezit 1487’de son verince Karaman
Beyliği’ne ait topraklarla beraber Muşkara da Osmanlı Devleti sınırları içine dâhil oldu.
Nevşehir ve yöresi Osmanlı idaresi altında bir süre barış içinde yaşadı. Özkonak’ta
Yavuz Sultan Selim’in Doğu Seferi sırasında yapılan köprü Nevşehir’deki Erken Osmanlı
yapısı olması açısından önemlidir.
Kanuni Sultan Süleyman tahta çıktığında hazinenin gelirini arttırmak için yeni bir
arazi tahriri yaptırdı. İl yazıcılarının bir kısmı ürün miktarını ve tarla ölçümlerini fazla
göstererek vergileri arttırdılar. Bazı dirlik sahiplerinin toprağı ellerinden alındı. Bu durum
halk ve asker arasında hoşnutsuzluğa neden oldu. Ayrıca 1582’den başlayıp ardarda gelen
İran seferleri de Anadolu tımar düzenini bozmuştu. Sefere çağrılan dirlik sahiplerinden
bazıları ailelerini karışık ortam içerisinde bırakıp gidemeyeceklerini ileri sürerek yasalara
karşı çıkarak ‘Celâli’ oldular. Devlet isyanları güçlükle bastırabildi. Tüm bu olumsuzluklar
Nevşehir’de etkisini şiddetli şekilde gösterdi. Yöre halkı arzuladığı barış, huzur ve kalkınma
dönemini Damat İbrahim Paşa zamanında yaşamıştır.
Cumhuriyet Döneminde Nevşehir
Nevşehir Mondros Mütarekesi günlerinde 12. Kolordu’ya bağlı 11. tümenin denetim
alanı içindeydi. Karargâhı Niğde’de bulunan tümenin önemli silah ve cephane depolarından
biri de Nevşehir’de idi.
Kapadokya yöresi Milli Mücadele yıllarında Mütareke’nin belirlediği paylaşım
alanlarının dışında kaldığı için önemli bir olaya sahne olmamıştır. Bununla birlikte
Dellaczade Hacı Osman Efendi; Sivas Kongresi'ne Nevşehir delegesi olarak katılmış,
memleketinde Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti'nin şubesini kurmuş ve milli
mücadeleye katılımı sağlamıştır.
Milli Mücadele yıllarında Nevşehir’e ilişkin olarak anılması gereken bir başka gelişme
de Mustafa Kemal’in 22 Aralık 1919’da Hacıbektaş’a gelmesidir. Bektaşileri Milli
Mücadele’ye kazandırmak amacını güden Mustafa Kemal, Hacı Bektaşı Veli Tekkesi Çelebisi
Cemalettin Efendi ve tekke şeyhi Salih Niyazi Baba ile görüştü. Ülkenin içinde bulunduğu
durum uzun uzadıya ele alındı. Her iki Bektaşi önderi de Mustafa Kemal ile aynı düşüncede
olduklarını ve Milli Mücadele saflarına katıldıklarını açıkladılar. Bu Mustafa Kemal’in Sivas
Kongresi sonrasında kazandığı en önemli başarılarından biriydi. Bu görüşmeden sonra
Anadolu’nun her yanındaki Bektaşi Tekkeleri birer Kuvay-i Milliye karargâhı işlevi gördü.
Nevşehir Osmanlıların son dönemlerinde Niğde Sancağı’na bağlı bir kaza idi.
Cumhuriyetimizin ilanından sonra 1924’te Niğde yeni idari yapılanmada bir İl olarak ortaya
çıkarken Nevşehir de ilçelerinden biri oldu.
5
6429 sayılı yasa ile Nevşehir 20 Temmuz 1954 tarihinde il haline getirildi. Kırşehir ve
Kırşehir’e bağlı Mucur, Avanos, Hacıbektaş (1945’te ilçe oldu.), Kayseri’ye bağlı Ürgüp
(1935’te ilçe oldu.), Niğde’ye bağlı Arapsun (1948’de Gülşehir adını aldı.) Nevşehir’in
ilçeleri haline getirildi. Kozaklı ve Hamamorta köyleri Avanos’a bağlı birer köy iken
birleştirilerek 1954’te Kozaklı adıyla ilçe olarak Nevşehir’e bağlandı. Kırşehir 1957’de tekrar
İl yapıldı. Mucur ilçesi ile beraber Nevşehir’den ayrıldı. Daha önceleri Melegübü ismi ile
anılan bir bucak merkezi olan Derinkuyu 1 Nisan 1960’ta ilçe durumuna getirildi. Acıgöl
kasabası ise 4 Temmuz 1987’ de ilçe olmuştur.
A. 2. İL VE İLÇE SINIRLARI
Nevşehir İli, Merkez İlçe dâhil 8 ilçeye sahiptir. İlçeler; Acıgöl, Avanos, Derinkuyu,
Gülşehir, Hacıbektaş, Kozaklı ve Ürgüp’tür.
Harita A.1: İl ve İlçe Sınırları
Kaynak: http://harita.sitesi.web.tr
6
A. 2. 1. Acıgöl
1914 yılında bucak merkezi, 1952 yılında kasaba olan Acıgöl, 1987 yılında kanunla
Nevşehir İli'ne bağlı bir ilçe olmuştur. Adı 1926 yılında, yakınında bulunan suyu acı gölden
dolayı Acıgöl olarak değiştirilmiştir. Daha önce Acıgöl “Dabada-Dobada-Topada” gibi
isimlerle anılmıştır.
Nevşehir İli'nin batısında yer alan Acıgöl, güneyden Derinkuyu İlçesi ve Aksaray İli,
kuzeyde Gülşehir, batıda Aksaray İli ve doğuda Merkez İlçe ile çevrilidir.
Nevşehir-Ankara Karayolu üzerinde bulunan Acıgöl İlçesinin merkezi Nevşehir’e 20
km. uzaklıktadır. İlçenin 5 belediyesi ve 8 köyü vardır. İlçe ekonomisi genelde tarıma dayalı
olup hayvancılık da önemli yer tutmaktadır.
Acıgöl’de tespit edilebilen en eski yerleşim M.Ö. VIII. yüzyıla aittir. Ağıllı köyü
yakınlarındaki Topada Geç Hitit Dönemi’ne ait Hitit hiyeroglifi ile yazılmış kaya anıtında
bölgenin siyasi durumu ve liderinin icraatları ile ilgili bilgiler yer almaktadır.
Nevşehir Müze Müdürlüğü’nün Kurugöl’de yaptığı kazılar sonucunda M.Ö. II. yüzyıla
ait taştan yapılmış lahitler içerisinde ve ölü küpleri içerisinde Arkaik Dönem’e ait lekithoslar
(koku şişesi), yüzük, fayanstan kolyeler ele geçmiştir.
Acıgöl’ün bir başka özelliği de yerleşim merkezinde yer alan yeraltı yerleşimidir. İki
tanesi orjinal olmak üzere üç girişi tespit edilebilmiştir. Orjinal olmayan üçüncü girişin her iki
tarafında kapı yüksekliğinde taşlar konulmuş, yatay tek taşla da (lento ) kapı desteklenmiştir.
Girişin uzantısında yer alan mekânlar bazalt taştan kemerli olarak yapılmıştır. Ancak 50–100
yıl öncesine aittirler. Gerek teknik, gerekse şekil açısından Özlüce ve Mazı Yeraltı Şehri’ne
benzerlik göstermektedir.
Henüz tam olarak temizlenmemiş olan yeraltı şehrinde büyük salonlar birbirlerine
tünellerle bağlanmıştır. Kısa bir koridor vasıtasıyla yeraltı şehrinin kaya oyma mekânlarına
ulaşılır. Girişteki kısa koridorun karşısındaki sürgü taşlı alan şehrin birinci orjinal girişi ve ilk
salonudur. Kısa bir koridorla ikinci büyük salona geçilir. Bu mekânda yer alan üç büyük niş
oturma ya da yatak odalarıdır. Bu kısıma giriş dar bir aralık vasıtasıyladır. Tavan kısımları iyi
oyulmuş beşik tonozlu gibidir. Burada havalandırma bacalarının yanı sıra haberleşme
delikleri de bulunmaktadır. Bu kısımdan üçüncü büyük salona geçiş dar, alçak, oldukça
kavisli bir galeri sayesindedir. Galeri boyunca kandil koymak için küçük nişler bulunur.
Küçük mekânın üç tarafında kaya kiliselerinin apsisleri gibi oyulmuş küçük odalar yeralır.
Buradaki havalandırma bacası diğerlerinden farklı olarak yukarıya doğru konik bir biçimde
daralmaktadır.
Bugüne kadar pek çok yeraltı şehrinin orjinal girişleri bulunamamıştır. Bilinenler ise
fazla bir özellik göstermezler. Acıgöl yeraltı şehrinin ikinci orjinal girişi Mazı yeraltı şehrinin
tam benzeri olup ustaca düşünülmüş bir örnektir. Girişin yan duvarları düzensiz taşlardan,
tavan kısmı ise düzgün, ince, uzun taşlardan örülmüştür. Aynı tip örgü sistemi civardaki ev
kapılarında da görülmektedir.
Tatlarin Kasabası
Acıgöl ilçesinin 10 km kuzeyinde yer alan Tatlarin kasabası, gerek yeraltı kenti ve
kiliseleri gerekse konut mimarisi ile Kapadokya Bölgesi’nin ilginç yörelerinden birisidir.
Tatlarin Kilisesi:
Acıgöl ilçesine bağlı olan ve Acıgöl’ün 10 km kuzeyinde yer alan Tatlarin kasabasının
kale olarak adlandırıldığı tepesinin yamacında yer alır.
İki nefli iki apsisli, beşik tonozlu olan kilisenin narteksi yıkılmıştır. Oldukça iyi
korunmuş olan fresklerdeki sahneler bantlarla birbirinden ayrılmıştır. Zeminde koyu gri,
tasvirlerde ise mor, hardal ve kırmızı renkler kullanılmıştır.
7
Sahneleri: Apsiste Meryem ve Çocuk İsa, Michael ve Gabriel; Konstantin ve Helena,
başkalaşım, İsa’nın cehenneme inişi, Kudüs’e giriş, İsa’nın çarmıha gerilmesi ve dokuz azizin
yanı sıra kiliseyi yaptıran kişinin portresi de yer almaktadır.
Tatlarin Yeraltı Şehri:
Nevşehir ili, Acıgöl ilçesinin 10 km kuzeyinde, Tatlarin kasabasının “kale” olarak
adlandırıldığı tepesinde yer alır. Yeraltı şehri ilk olarak l975 yılında tespit edilmiş, 1991
yılında ziyarete açılmıştır. Kale mevkiinde yeraltı yerleşimlerinin dışında kilise bulunmakta
ancak bunların büyük bir bölümü doğal nedenlerle yıkılmıştır. Asıl giriş kapısı yıkılmış olan
yeraltı şehrine batı yönündeki iki mekân sayesinde girilebilmektedir. Yeraltı şehri, oldukça
geniş alanlara yayılmış, ancak küçük bir kısmı temizlenebilmiştir. Halen iki katı
gezilebilmektedir. Mekânların büyüklüğü, erzak depolarının sayısının ve kiliselerin çokluğu
normal bir yeraltı yerleşiminden ziyade askeri garnizon ya da manastır yapısını akla getirir.
Girişten 15 muzunluğundaki kavisli bir koridor vasıtasıyla dikdörtgen planlı geniş bir
mekâna ulaşılır. Girişteki 1,5 mçapında ortası delikli bir sürgü taşı bu mekânın giriş çıkışını
kontrol altına alınmasını sağlamaktadır. Sağ taraftaki nişin içinden aşağıya doğru oyulan ve
halk tarafından “zindan” olarak adlandırılan mekânda üç iskelet bulunmuştur. Tuvaletin de
yer aldığı bu ana mekânın sağ tarafında kiler/mutfak bulunmaktadır. Bu alanın Roma
Dönemi’nde mezarlık alanı, Bizans Dönemi’nde de kiler olarak kullanılmış olması
gerekmektedir. Çünkü bu odadaki nişler, yöredeki Roma Dönemi kaya mezarlarındaki
-ölülerin yatırıldığı- nişlerden farksızdır. Ancak daha sonraki dönemlerde bu nişlerin tabanları
oyulmuş ve içine erzak konulmuştur.
İkinci girişte ahır yer alır. Daha önce erzak deposu olarak kullanıldığı şüphesiz olan bu
geniş mekân sütunlarla desteklenmiştir. Tabanında beş adet ambar bulunmaktadır. Tavan
kısmında yeraltı yerleşiminin başka mekânlarına ulaşılabilen havalandırma bacası yer alır.
Birinci büyük mekân ile ikinci büyük mekân dar bir koridorla birbirine bağlanır. Zikzak
biçimli bu koridorda tuzak ve bağlantıyı kesen sürgü taşı bulunmaktadır.
A. 2. 2. Gülşehir
Gülşehir, 1209 tarihinde Mengücükoğulları hâkimiyetinde iken, Selçuklular tarafından
işgal edilmiş ve “Arapsun” olan adı da o tarihte Gülşehir olarak değiştirilmiştir. Gülşehir
ilçesi, güneyde Nevşehir, kuzeyde Hacıbektaş, doğuda Avanos ve Merkez ilçeler, batıda
Kırşehir ve Aksaray illeriyle çevrilidir. Gülşehir ilçesinin Nevşehir kent merkezine uzaklığı
18 km. dir. İlçenin bir bucak, 5 kasaba belediyesi vardır.
Damat İbrahim Paşa’nın Nevşehir’e yaptığı imarı, bir başka Osmanlı Sadrazamı
Karavezir Mehmet Seyyid Paşa da Gülşehir’e yapmış, 30 haneli Gülşehir’i bir külliye ile
donatmıştır. Külliye; cami, medrese ve çeşmeden oluşmaktadır.
İlçede temel geçim kaynağı tarımdır. İlçenin sulak yerlerinde sebzecilik, meyvecilik;
sulak olmayan yerlerinde ise tahıl ve bağcılık tarımı yapılmaktadır. Bağlardan elde edilen
kaliteli ve yüksek bomeli yaş üzümleri şıra, sirke ve şarapçılıkta kullanılır.
Civelek Mağarası
Gülşehir’in 4 km doğusunda yer alan Civelek köyü yakınlarındaki mağara, sadece
Gülşehir’in değil aynı zamanda Nevşehir’in de en eski yerleşimidir. Mağara, köyün Gürlek
Tepe olarak adlandırılan tepesinde yer alır. Kalkerli bir yapıya sahip olan mağaraya 14 m
uzunluğunda aşağıya doğru uzanan bir galeri vasıtasıyla inilebilmektedir. Ana mekânı 22x11
m olan mağaranın tavan kısımlarında kalsit kristalden oluşan 5–15 cm arasında değişen
uzunluktaki sarkıtlar yer almaktadır. Nevşehir Müzesi ve İtalyan mağara bilimcileri ile
birlikte yapılan çalışmalarda mağara tabanında, özellikle göçen kaya parçaları arasında ve
galerilerde Kalkolitik Döneme (M.Ö. 5000–3000) ait, elde şekillendirilmiş tek kulplu
8
fincanlar, çeşitli boylarda çömlekler, dokumacılıkta kullanılan ağırşaklar, taştan ve kemikten
aletler ele geçmiştir. Ayrıca mağaranın çevresinde yapılan yüzey araştırmalarında da
obsidiyenden ve sileksten yapılmış aletler bulunmuştur. Mağara koruma altına alındığından
ziyarete kapalıdır.
Açık Saray Harabeleri
Nevşehir-Gülşehir yolu üzerinde, Gülşehir’e 3 km uzaklıktaki Açık Saray Harabeleri,
tüf kayalar içine oyulmuş sayısız mekânları, Roma Dönemi kaya mezarları, IX. ve X. yüzyıla
tarihlenen kaya kiliseleri ile önemli bir piskoposluk merkeziydi.
Açıksaray ve çevresi iklimin ve doğa olaylarının etkisi ile oluşan peribacalarına ev
sahipliği yapmaktadır. Ayrıca mantar şeklinde olan Mantarkaya bu bölgede bulunmaktadır.
Şekil A.1 : Mantarkaya
Kaynak:www.nevsehir.gov.tr
Halk arasında “ Hacı Bektaş Veli Mescidi” olarak adlandırılan mekânın mihrabının
günümüze kadar korunmuş ve İslami bir yapı olması açısından dikkat çekmektedir. Kareye
yakın planlı mescidin batı kesiminde yüksekçe nişler yeralmaktadır.
Aziz Jean (Karşı) Kilisesi
Gülşehir’in hemen girişinde yer alan ve iki katlı olan Aziz Jean Kilisesi’nin alt katında
kilise, şarap mahzenleri, mezarlar, su kanalı ve görevlilere ait mekânlar, üst katında ise
İncil’den alınmış sahnelerle süslenmiş bir diğer kilise yer almaktadır.
Alt kata ait kilise, tek apsisli, haç planlı, haç kolları, beşik tonozludur. Merkezi
kubbesi çökmüştür. Süsleme açısından direk ana kaya üzerine kırmızı aşı boyası ile stilize
hayvan, geometrik ve haç tasvirleri resmedilmiştir. Üst kattaki kilise ise tek apsisli ve beşik
tonozludur. Ana apsisteki resimlerin dışında oldukça iyi korunmuş olan kilise siyah bir is
tabakası ile kaplıydı. Kilisenin restorasyonu ve konservasyonu 1995 yılında Restoratör
Rıdvan İşler tarafından yapıldıktan sonra bugünkü haline gelmiştir.
İsa ve İncil siklusunu içeren kilisede sahneler, bantlar içinde frizler halindedir. Siyah
zemin üzerine sarı ve kahverengi renkler kullanılmıştır. Niş tonozlarında ve cephelerinde
bitkisel ve geometrik motifler tercih edilmiştir. Batı ve güney duvarında, Kapadokya
Bölgesi’nde oldukça nadir olarak resmedilen son yargı sahnesi yer alır. Kilise, apsisinde yer
alan yazıtına göre 1212 yılına tarihlenmektedir.
Sivasa Gökçetoprak Yeraltı Şehri
Yeraltı şehri, Gülşehir ilçesinin 35 km batısında yer alan Gökçetoprak köyü
yakınlarındadır. İlk kez 1989 yılında Fransız araştırma ekibi, 1991 yılından itibaren de İtalyan
asıllı Roberto Bixio ve Stefano Saj Commissione Nazionale Cavita Artificiali yeraltı
şehirlerinde çalışmalarda bulunmuştur.
Sivasa yeraltı şehri, bölgeye göre farklı bir jeolojik karaktere sahiptir. En altta
kızılımsı kahverengi renkte olan çamur taşı, üstünde kalınlığı 3–4 m’yi bulan aglomera (iri
9
taneli tüf) ve en üst kısımlarında da sert bir volkanik kayaç olan andezit kaya blokları
bulunmaktadır. Yeraltı şehri, çamur taşı ve aglomera formastasyonunun içine kazılmıştır.
Platonun yamacına oyulan yeraltı şehrinin girişi dar bir kaya bloğu vasıtasıyladır.
Henüz tam olarak temizlenmemiş ve ışıklandırılmamış olan yeraltı şehrinin iki katı tespit
edilebilmiştir. Her iki katında da büyük düzgün olmayan dikdörtgen mekânlar birbirlerine dar
ve uzun koridorlarla bağlanmıştır. Koridorların girişlerinde bulunan kapı taşları, dışarıda
kesilip içeriye getirilmişlerdir. Yeraltı şehrinin 1,5 km uzağında bulunan kaya bloklarının
üzerindeki izler bunu kanıtlayan en iyi delildir. Yeraltı şehrinin ikinci katında yer alan su
kuyusu 25 m derinlikte olup içinde halen su bulunmaktadır.
Gökçetoprak köyünün kuzey ve batı yamaçlarında da yöre halkı tarafından halen ahır,
depo ve samanlık olarak kullanılan çok sayıda yeraltı yerleşimleri bulunmaktadır.
Karavezir (Kurşunlu ) Camii
Karavezir Camii; ilçe merkezinde Karavezir Seyyid Mehmet Paşa tarafından 1780
yılında Mimar Ebubekir Halil Ağa’ya yaptırılan muhteşem kurşun kaplı bir
Camii’dir.Vakfiyesinden cami mimarının 8 akçe yevmiye ile çalışan Ebu Bekir Veledi Halil
Efendi olduğu anlaşılmaktadır.
Üç kapılı bir avluda yer alan Karavezir Camii, yaklaşık 400 m² bir alanı
kaplamaktadır. Osmanlı mimarisinin karakteristik özelliklerini taşıyan cami, iki renkli kesme
taştan yapılmış, kare planlı, ana mekânını kaplayan 11 m çapındaki kubbe dört kemer üzerine
oturtulmuştur. Kubbe dört sivri kemer ve köşelerde pandantifler ile beden duvarları üzerine
oturmuştur. Kubbe ağırlığını kısmen köşe kuleleri ve payeler, kısmen de kemerler taşır.
Kuzey cephesinde fazla simetrik olmayan 6 sütunun taşıdığı üç gözlü son cemaat yeri
bulunmaktadır. Üç kubbede de derinlemesine aynalı tonozla örtülüdür. Sütunlar birbirlerine
basık sivri kemerle bağlanmıştır. Son cemaat yeri kubbeleri, içten pandantiflerle, dıştan
kasnağa oturur. Kubbelerde yer yer nemden dökülmüş olmakla beraber kalem işi süslemeler
bulunmaktadır.
Giriş kapısı çerçevesinin üzerinde profilli barok üslupta mermer kitabe bulunmaktadır.
Yeşil zemin üzerine altın yaldızla işlenmiş madalyon şeklinde I. Abdülhamid’in tuğrası yer
alır. Tuğranın yan taraflarında siyah, yeşil, mavi renkte yağlı boya ile boyanmış birer demet
çiçek bulunmaktadır.
A. 2. 3. Hacıbektaş
1270 yılında Hacıbektaş-i Veli’nin yerleşmesiyle bir yerleşim birimi haline gelmiştir.
1541 yılına kadar Niğde İline bağlı bir köy iken, 1854 yılında belediye teşkilatını kurarak
Kırşehir'e bağlanmış, 1948 yılında Kırşehir'in bir ilçesi haline getirilmiş, 1954 yılında
Nevşehir'in il olmasıyla Hacıbektaş bir ilçe olarak Nevşehir'e bağlanmıştır. Hacıbektaş
ilçesinin Nevşehir il merkezine uzaklığı 47 km.dir. Hacıbektaş'ın bir ilçe belediyesi, 2 kasaba
belediyesi ve 28 köyü vardır.
Nevşehir-Kırşehir yolu üzerinde Nevşehir’e 45 km uzaklıkta olan Hacıbektaş İlçe
merkezinde yapılan kazılar sonucunda Eski Tunç Çağı, Hitit, Frig, Hellenistik ve Roma
Dönemi’ne ait ele geçen eserler, Hacıbektaş Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.
Hacıbektaş yakınlarındaki Karaburna köyü yakınlarında Topada ve Sivasa’da olduğu
gibi Geç Hitit Dönemi’ne ait Hitit hiyeroflifi ile yazılmış Karaburna kaya anıtı bulunmaktadır.
Bu yazıtta Kral Sapas’ın NIAS SAPAS ile yaptığı anlaşma ve bu anlaşmaya
uymadıkları takdirde Haran tanrısı Armas, tanrıçası Kumiapi ve Datti Kubaba’nın
aşağılayacağından bahsetmektedirler.
Hacı Bektaş-ı Veli Müzesi
Nevşehir İli Hacıbektaş ilçesinde Hacı Bektaş-ı Veli Külliyesi’nin 1. avlusunda girişin
sağındaki yapı 1959–1964 yılları arasında restore edilmiş, 16 Ağustos 1964 tarihinde
10
Etnografya Müzesi olarak düzenlenmiş ve ziyarete açılmıştır. Müze, 1. avlu, 2. avlu ve 3.
Avlu bölümlerinden oluşmaktadır.
1. Avlu: Eskiden Nadar (At) avlusu da denilen bu bölüme, güneydeki anıtsal
görünümlü Çatal Kapı’dan girilir. Girişin hemen sağında 1902 yılında Tekke Postnişini
Feyzulla Dedebaba zamanında Sadrazam Halil Paşa’nın eşi Fatma Nuriye Hanım tarafından
yaptırılan ve üzerinde Mühr-ü Süleyman motifi bulunan Üçler Çeşmesi yer alır. Eskiden bu
avlu içinde günümüze kadar ulaşmayan; atevi, ekmekevi, hamam, tuvalet, mihmanevi,
çamaşırhane gibi bölümler bulunmaktaydı.
2. Avlu: Eskiden Dergâh Avlusu da denilen bu bölüme, üçgen alınlıklı ve sivri
kemerli Üçler Kapısı’ndan girilir. Bu avlu içinde sırasına göre sağda; Arslanlı Çeşme, aşevi,
Baba Köşkü, Tekke Camii, ortada; havuz, solda; mihmanevi, meydanevi, kilerevi ve
Dedebaba Köşkü gibi bölümler bulunmaktadır.
Arslanlı Çeşme: Klasik Mısır Sanatı tarzında İskenderiye mermerinden yapılmış olan
arslan yontusu, ünlü Mısır Valisi Kavalalı M. Ali Paşa soyundan Fatma Hanım tarafından, M.
1875 yılında Tekke’ye hediye babında gönderilmiştir. Arslanların içine yerleştirildiği esas
çeşme, M. 1554 yılında eski Silistre Valisi Malkoç Bali Bey hayrına yaptırılmıştır.
Aşevi Baba Köşkü:Protokolde, Dedebaba’dan sonra gelen Aşevi Babası’nın oturduğu
köşk, bugün Müze idaresi olarak hizmet vermektedir.
Aşevi:Kitabesinden M. 1560’ta Malkoç Bali Bey hayrına yaptırıldığı anlaşılan
aşevi’nde meşhur karakazan, halife kazanları ve diğer mutfak eşyaları sergilenmektedir.
Tekke Camii: M. 1834 yılında, Padişah II. Mahmut tarafından yaptırılan camii klasik
tarzda; içten kubbeli görünümüne rağmen dıştan kurşun kaplamalı ve basık külahlı olarak
inşaa edilmiştir. Güdük minaresi orjinal olmayıp restorasyon ürünüdür.
Havuz:Giriş kapısının tam karşısında bulunan havuzun kitabesinden anlaşıldığına
göre; 1906–1908 yılları arasında dönemin Beyrut Valisi’ nin (H. Rıfat Paşa) eşi Nazlı Hanım
tarafından yaptırılmıştır. Güney duvarı, üçgen alınlıklı olarak yapılmış olup; oniki dilimli
Hüseyni taç ile sonlandırılmıştır. Fıskiyesinde, Korinth tipi antik başlık kullanılmıştır.
Mihmanevi: Tekke faal iken, gelen konukların ağırlandığı bu bölüm, bugün müze
deposu olarak kullanılmaktadır.
Meydanevi: Tekke’nin en önemli bölümlerinden biri olup, kitabesine göre; M. 1367
yılında Sultan Murat tarafından yaptırılmıştır. Burada tarikata intisap etme yani ikrar verme
ve nasip alma törenleri yapılıyordu. Meydan Odası’nın rekonsrüksiyon olarak bingi
tekniğinde inşaa edilen tavanı ilgi çekicidir. Bu bölümde; oniki makamı simgeleyen postlar,
levhalar, Bektaşi Tahtı, müzik aletleri, tablolar, eski siyah-beyaz fotoğraflar, mühürler ve
diğer etnoğrafik eserler sergilenmektedir.
Kilerevi: İki katlı olan bu bölümün alt katı, eskiden Tekke kasası ve depo olarak; üst
kat ise, Dedebaba Köşkü olarak hizmet veriyordu. Şimdi ise Kütüphane deposu olarak hizmet
vermektedir.
3. Avlu: Eskiden Hazret avlusu da denilen bu bölüme, basık kemerli, yeşil kanatlı,
Altılar Kapısı’ndan girilir. Atatürk Köşesi, Pirevi, Balım Sultan Türbesi ve Hazire
bulunmaktadır.
Pirevi: Girişin tam karşısındaki bu yapı kompleksi, M. XIII.-XVI. yüzyıllar arasında
tamamlanmıştır. Girişin sağ ve sol yanında; Tekke’ye hizmet etmiş bulunan Dede ve
Babalar’ın mezarları bulunmaktadır. Akkapı denilen kapıdan, Orta Methal yani salona girilir.
Sağ tarafta; Tekke’nin çekirdeği sayılan ve Dervişlerin zikredip, olgunlaştıkları Çilehane
(kızılcahalvet) denilen hücre yer alır. Üstünde kitabesi bulunan, mütevazı bir kapıdan, Kırklar
Meydanı’na geçilir. Bu bölümde; Kırkbudak şamdan, Hz. Ali’nin el yazması Kur’an-ı
Kerim’den bir sure, İran Şahı’nın adağı ipek halı, bazı silahlar ve Bektaşi kültürüne ait bazı
etnoğrafik eserler sergilenmektedir. Meydanın doğusunda; Horasan Erleri, batısında
Çelebiler’in mezarları bulunmaktadır. Gökeşik de denilen mermer kapıdan Huzur-u Pir’e yani
11
Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli Türbesine girilir. Yapı Selçuklu mimarisi geleneğinde inşaa
edilmiş olup; kubbe ve duvarları kalem işi bezemelerle süslenmiştir. Yüksek tip sandukası
yeşil puşidelerle süslüdür. Türbe’nin üst kısmı; dıştan sivri külahlı ve kurşun kaplamalıdır.
Güvenç Abdal Türbesinde ise Güvenç Abdal, eşi Dünya Güzeli ve hizmetkârlarının
sandukaları bulunmaktadır. Türbe kemerli tonozla örtülü olup, restorasyon ürünü bezemelerle
süslüdür.
Balım Sultan Türbesi:Selçuklu mimarisi tarzında inşaa edilmiştir. Balım Sultan;
Dimetoka’daki Bektaşi Tekkesinde yetişmiş ve daha sonra merkez Tekke’ye gelerek,
Bektaşilik’e önemli hizmetlerde bulunmuştur. Bu nedenle de Bektaşilik’te Pir-i Sani (İkinci
Pir) olarak kabul edilir. Balım Sultan sandukasından başka Kalender Şah mezarının da
bulunduğu Türbe, ölümünden üç yıl sonra M. 1519’da; Yavuz Sultan Selim’in
komutanlarından Dulkadiroğulları Beyi, Şeyhsuvar Ali Bey tarafından inşaa ettirilmiştir.
Kubbe içi ve duvarları kalem işi bezemelerle süslü olan türbe içinde; şamdan, orijinal kapı ile
bazı levhalar sergilenmektedir. Türbenin önünde ise kutsal sayılan tarihi Dilek Ağacı
(Karadut-Morus Nigra) bulunmaktadır.
Hazire:Balım Sultan Türbesi’nin hemen yanında bulunan mezarlıkta, Tekke’ye
hizmette bulunan dervişler yatar. Hüseyni, Elifi ve Ethemi tipteki mezar taşı başlıkları, Türk -
İslam Sanatı’nın özgün eserlerindendir.
Diğer Müze ve Örenyerleri
Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi:Müzede, iki eser deposu, laboratuvar ve kütüphane
bulunmaktadır. Hacıbektaş arkeoloji ve etnografya müzesinin belli başlı eserleri arasında Eski
Tunç, Asur Ticaret Kolonileri, Hitit, Frig, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine aitçift
kulplu kaplar, kâseler, pişmiş topraktan ölü gömme küpleri gibi eserler bulunmaktadır.
Kadıncık Ana Evi:Velâyetname’de adı geçen ve Bektaşilik’te önemli sayılan bir
kişinin ikamet ettiği evdir. Müze Müdürlüğü’ne başvurulması halinde görevli sağlanarak
ziyaret edilebilir.
Bektaş Efendi Türbesi:M. 1603 yılında ölmüş olan Bektaş Efendi ile ilgili pek bir bilgi
yoktur. Kubbesi ve duvarları kalem işi bezemelerle süslü olan türbe, Selçuklu Kümbet
Mimarisi tarzında inşaa edilmiştir.
Çilehane-Deliklitaş: İlçenin 3km. doğusundaki Arafat Dağı’nda bulunan mağaradır.
Hacı Bektaş-ı Veli’nin bu mekânda halvette bulunduğuna inanılır. Delikli taş da denilen
Çilehane en çok ziyaret edilen yerlerdendir. Mağarada insanın zorlukla geçebileceği ufak bir
delik vardır. Ayrıca, bu delikten geçenlerin günahlarından arındığı yönünde bir inanç da
vardır. Zemzem çeşmesi, Hacı Bektaş-ı Veli, Yunus Emre ve Ozanlar Anıtları ile 5.000 kişilik
modern amfitiyatro bu tepede bulunmaktadır.
Beştaşlar: İlçenin 5 km kadar kuzeyinde; Çivril Köyü yakınlarında bulunmaktadır.
Jeolojik bakımdan önem taşıyan, beş adet dev boyutlu taş vardır. Taşların efsanesi,
Velayetname’de ayrıntılı olarak anlatılır.
Atatürk Evi: İlçe merkezinde bulunanÇelebiler ailesine aitevde; M. Kemal Atatürk,
22-23 Aralık 1919 tarihlerinde konuk edilmiştir. 1991 yılında ev kamulaştırılmış ve 2001
yılında da restore edilerek Müze-Ev olarak halkın ziyaretine açılmıştır.Müzede Atatürk ile
ilgili fotoğraf ve belgeler sergilenmekte olup, o günleri yansıtan eşyalarla düzenlenmiştir.
12
A. 2. 4. Avanos
Nevşehir’in 18 km kuzeyinde olan Avanos’un antik dönemdeki adı “Venessa”dır. Çok
sayıda çanak çömlek atölyesi bulunan ilçede seramik yapım geleneği Hititlerden beri
süregelmektedir. Kızılırmak’ın getirdiği kırmızı toprak ve milden elde edilen seramik çamuru,
Avanoslu seramik sanatçılarının elinde şekil almaktadır.
Avanos’u ikiye ayıran ve Anadolu’nun en uzun nehri olan Kızılırmak ve onun çevresi,
çağlar boyunca çok sayıda olaylara sahne olmuştur.
Avanos yakınlarında, Kızılırmak’ın hemen kenarındaki bir Roma mezarlığında ele
geçen mermerden lahit, Merkez Kapadokya Bölgesi’nde bugüne kadar ele geçen tek lahit
olması açısından ilginçtir. Lahit, 1971 yılında tesadüfen ortaya çıkmış, semerdam biçimindeki
kapağı kimliği tespit edilmeyen şahıslarca açılmış ve içindeki buluntular ne yazık ki
çalınmıştır. Ceset üzerinde yapılan patolojik ve paleoantropolojik araştırmalar sonucunda
lahitin, saçları kına ile boyanmış bir kadına ait olduğu anlaşılmıştır.
Zelve Avanos’a 5 km, Paşabağlarına 1 km uzaklıktaki Zelve, Aktepe’nin dik ve kuzey
yamaçlarında kurulmuştur. Üç vadiden oluşan Zelve Ören Yeri, peribacalarının en yoğun
olduğu yerdir. Vadideki peribacaları sivri uçlu ve geniş gövdelidir.
Uçhisar, Göreme, Çavuşin gibi kaya oyma mekânlardaki trogloditik yaşamın ne zaman
başladığı bilinmeyen Zelve, özellikle IX. ve XIII. yüzyılda hıristiyanların önemli yerleşim ve
dini merkezlerinden biri olmuş; aynı zamanda rahiplere ilk dini seminerler de bu yörede
verilmiştir. Yamaçların dibinde yeralan “Direkli Kilise” Zelve’deki manastır hayatının ilk
yıllarına aittir. Kilise süslemelerinde tercih edilen kabartma haçlar daha çok ikonoklastik
düşünce ile yakından ilgilidir. İkonoklastik Dönem öncesine tarihlenen Balıklı, Üzümlü ve
Geyikli Kiliseler vadinin önemli kiliselerindendir.
1952 yılına kadar iskân edilmiş vadide manastır ve kiliselerden başka yerleşim yerleri,
iki vadiye açılan tünel, değirmen, cami ve güvercinlikler bulunmaktadır.
Saruhan Avanos’ta XIII. yüzyıl Selçuklu Dönemi’ne tarihlenen Saruhan Kervansarayı ve
Alaaddin Camii bulunmaktadır.
Nevşehir’in Avanos ilçesinin 5 km güney doğusunda Ürgüp’ün ise 6 km kuzeyinde,
Damsa vadisinde yer alır. Han, doğu-batı bağlantısındaki Aksaray-Kayseri güzergâhındadır.
II. İzzettin Keykavus zamanında -belki de onun tarafından- 1249 yılında yaptırılan Saruhan
2.000 m² lik bir alanı kaplamaktadır.
Şekil A.2. Saruhan
Kaynak:www.fotografligezirehberi.com
13
Çavuşin
Göreme-Avanos yolu üzerinde, Göreme’ye 2 km uzaklıktadır. Çavuşin’deki Vaftizci
Yahya adına yapılan kilise bölgeye hâkim bir yerdedir. Muhtemelen V. yüzyılda yapılmış -
boyanmış- olduğundan bölgenin en eski kilisesidir. Kapadokya’da pek görülmeyen geniş
avlusu son yıllarda kayaların kopması sonucu yıkılmıştır.
Eski Çavuşin vadisindeki harabeler, hristiyan dervişlerinin ve topluluklarının yaşadığı
yerlerdi. Çavuşin’in hemen yanındaki Güllüdere’de beş kilise bulunmaktadır. Vadinin
yakınındaki Haçlı Kilise aynı zamanda müslüman Arapların akınlarına karşı savunma amaçlı
olarak da kullanılmıştır.
Paşabağları ve Aziz Simeon Hücresi
Göreme-Avanos yolunun sağında, yoldan 1 km içeridedir. Eskiden “Rahipler Vadisi”
bugün “Paşabağı” olarak adlandırılan bu alan, kendine özgü peribacalarıyla doludur. Çok
gövdeli ve çok başlı olan bazı peribacalarının içlerine şapel ve oturma mekânları oyulmuştur.
Üç başlı peribacalarının birinde Aziz Simeon adına yapılmış bir şapel ve inziva
hücresi bulunmaktadır. Dar bir baca vasıtasıyla ulaşılabilen hücrenin girişini antitetik haçlar
süslemektedir. İçinde ocak, oturma ve yatma mekânları ile ışık girmesini sağlayan pencere
aralıkları mevcuttur.
Şekil A.3. Paşabağları
Kaynak:www.nevsehir.gov.tr
V. yüzyılda Halep yakınlarında münzevi bir hayat sürdüren Aziz Simeon, mucizeler
yarattığı söylentileri çıkınca, halkın aşırı ilgisinden kaçarak önce iki metre yüksekliğinde bir
sütun üzerinde daha sonra 15 m yüksekliğinde bir sütun üzerinde yaşamaya başlar. Aziz
Simeon, aşağıya sadece müritlerinin getirdiği az miktarda yiyecek ve içeceği almak için iner.
Kapadokyalı münzeviler ise bir sütun yerine hazır buldukları peribacalarını oyarak
dünyevi hayattan uzaklaşırlar. Peribacasını aşağıdan yukarı doğru oyarak 10–15 m
yükseklikte kaya odalarda yaşar, kaya yataklarda yatarlar.
Çavuşin (Nicephorus Phocas) Kilisesi
Göreme-Avanos yolu kenarında, Göreme’ye 2,5 km uzaklıktadır. Oldukça yüksek tek
nefli, beşik tonozlu, üç apsisli olan kilisenin narteksi yıkılmıştır. 964/965 yıllarına
tarihlenmektedir.
14
Güllüdere (Aziz Agathangelus) Kilisesi
Çavuşin köyüne yaklaşık 2 km uzaklıktaki Güllüdere vadisinin en soldaki kolunda yer
alır. Vadinin hemen başlangıcında, solda dik bir yamaç üzerine yapılmıştır. Nef, dikdörtgen
planlı, düz tavanlı ve geniş tek apsislidir. VI-VII. yüzyıla tarihlenen mimariye IX.-X. yüzyılda
apsis ilave edilmiştir. Apsisteki iki ya da üç fresk seviyesi apsisin devamlı olarak boyandığını
gösterir. Madalyon içinde tahtta oturan İsa’nın sağında ve solunda yeralan İncil yazarlarının
sembolleri simetrik olarak resmedilmiştir.
Düz tavan, kabartma olarak yapılmış, ortada daire içinde haç, kenarlarda ise palmiye
motiflerinin arasında çelenk motifleriyle dekore edilmiştir. Bu şekilde haçı esas alan
dekorasyonlar daha çok İkonoklastik Döneme aittir. Kapadokya’da yaşayan halkın haça karşı
özel sevgisinden dolayı İkonoklastik Dönem sonrasında da sevilerek yapılan bir motiftir.
Çünkü haç Kudüs’teki “ Kutsal Haç”ı temsil etmekteydi.
Özkonak Yeraltı Şehri
Avanos’un 14 km uzağında yer alan yeraltı şehri, İdiş dağının kuzey yamaçlarına
volkanik granit bünyeli tüf tabakalarının oldukça yoğun olduğu yere yapılmıştır. Geniş
alanlara yayılmış olan galeriler birbirlerine tünellerle bağlanmıştır.
Kaymaklı ve Derinkuyu yeraltı şehirlerinden farklı olarak katlar arası haberleşmeyi
sağlayacak çok dar ve uzun delikler bulunmaktadır. Düzgün oyulmuş odaların girişleri
kapatıldığında havalandırma da bu dar (5 cm) ve uzun deliklerle sağlanmıştır. Yine diğer
yeraltı şehirlerinden farklı olarak sürgü taşından sonra, tünel üzerine (düşmana kızgın yağ
dökmek maksadıyla) delikler oyulmuştur.
Özkonak yeraltı şehrinde Kaymaklı ve Derinkuyu yeraltı şehrinde olduğu gibi hava
bacası, su kuyusu, şırahane ve sürgü taşları bulunmaktadır.
Yeraltı şehrinde 10 oda, 4 büyük salon, 8 kuyu, 4 mezar, 3 havalandırma, sütunlar,
testiler ve duvara oyularak yapılan ip bağlama yerleri bulunmaktadır.
A.2.5 Ürgüp
Nevşehir’in 20 km doğusunda olan Ürgüp Kapadokya Bölgesinin en önemli
merkezlerindendir. Bizans Döneminde Osiana (Assiana), Hagios Prokopios; Selçuklular
Dönemi’nde Başhisar; Osmanlılar zamanında Burgut kalesi; Cumhuriyetin ilk yıllarından
itibaren de Ürgüp adıyla anılmıştır.
Ürgüp ve civarındaki ilk yerleşim Damsa Çayı’nın doğusundaki Avla Dağı etekleridir.
Yapılan yüzey araştırmasında çok sayıda obsidiyenden ve sileksten Paleolitik Döneme ait
aletler bulmuştur. Daha geç dönemlere ait Ürgüp kasaba ve köylerindeRoma Dönemi’ne ait
kaya mezarları vardır.
XI. yüzyılda Ürgüp, Selçuklular’ın önemli kentleri Konya’ya ve Niğde’ye açılan
önemli bir kale konumundaydı. Bu döneme ait iki yapı kentin merkezindeki Altıkapılı ve
Temenni Tepesi Türbeleri’dir. Bir anne ve iki kızına ait olan ve XIII. yüzyılda yaptırılan
“Altı Kapılı Türbe” altı cepheli, her cephesinde kemerli pencereli ve üstü açıktır. Ürgüp’ün
Temenni Tepesi’nde bulunan iki türbeden birinin, 1268 yılında Vecihi Paşa tarafından
yaptırılan ve halk arasında “Kılıçarslan Türbesi” olarak da anılan Selçuklu Sultanı IV.
Rüknettin Kılıçarslan’a, diğerinin ise III. Alaaddin Keykubat’a ait olabileceği
düşünülmektedir. Ancak araştırmacılara göre bu olasılıklar oldukça zayıftır.
1515 yılında Osmanlı topraklarına katılan Ürgüp, XVIII. yüzyılda Osmanlı Sadrazamı
Damat İbrahim Paşa’nın kadılık makamını doğduğu kent olan Nevşehir’e (Muşkara)
bağlaması nedeniyle ilk kez ikinci planda kalır. Ancak Paşa da Ürgüplüleri mağdur etmemek
için Nevşehir yakınlarındaki Kavak köyünden yaklaşık 20 km bir yeraltı yolu ile su getirtir.
Sokak ve meydanlara mermerden çeşmeler yaptırarak şiirlerini dönemin meşhur şairlerine
yazdırmış, kitabelerini de en iyi ustalara kazıtmıştır. Bu kitabeli çeşmelerin sadece bir kaçı
orjinal yerindedir.
15
Ürgüp’teki bir diğer önemli yapı da Rum Hamamı’dır. Rumca kitabesinden temelinin
1900’de atıldığı tüm halkın ortak çalışması sonucunda 1909’da tamamlandığı anlaşılmaktadır.
Şemsettin Sami 1888–1900 yıllarında yazdığı Kamus-ül Âlem adlı tarih ve coğrafya
ile ilgili eserinde Ürgüp’te 70 cami, 5 kilise ve 11 kütüphane olduğunu belirtir.
Ürgüp civarındaki Pancarlık, Üzengi ve Keşlik vadisi hem tarihi, hem de doğal
değerleri olan vadilerdir.
Ürgüp Müzesi
1971 yılında açılan müze, Ürgüp ve civarından ele geçen fosil örneklerinin dışında
Prehistorik, Eski Tunç Çağı, Hitit, Frig, Pers, Hellenistik, Roma, Bizans ve Osmanlı Dönemi
eseri mevcuttur. Müzede ayrıca yörenin mahalli kıyafetlerinin, eşyalarının ve silahların
bulunduğu etnoğrafik seksiyon da bulunmaktadır. Ürgüp Müzesi’ne bağlı ören yerleri
Mustafapaşa (Sinasos) Aios Vasilios Kilisesi, Manastır Vadisi Kiliseleri, Yeşilöz
(AzizTheodor) Kilisesi ve Pancarlık Kilisesi’dir.
Aziz Theodore (Tağar) Kilisesi
Ürgüp ilçesiYeşilöz köyündeki kilise ‘T’ planlı, merkezi kubbelidir. (Kubbe
çöktüğünden camla kapatılmıştır.) Üst katta bulunan galeriye bir merdiven sayesinde
çıkılmaktadır. Bu nedenle Kapadokya kiliseleri içinde tek örnektir. Genelde resimleri iyi
korunmuş olan kiliseyi üç sanatçı kendi stillerine göre farklı zamanlarda süslemiştir. Aziz
Theodore adına yapılmış olan Tağar Kilisesi, XI-XIII. yüzyıllara tarihlenmektedir.
PancarlıkKilisesi
Ortahisar kasabasının güneyinde, Ürgüp-Mustafapaşa yolunun sağındaki Pancarlık
vadisindedir. Düz tavanlı, tek nefli ve tek apsislidir. Kilisedeki duvar resimleri daha çok yeşil
zeminlidir ve oldukça iyi korunmuştur. İlk bakışta kiliseyi iki farklı sanatçının farklı
zamanlarda boyadığı düşünülse de sahneler ve tüm yazılar ayrı ayrı incelendiğinde aynı
sanatçı tarafından süslendiği anlaşılmaktadır. Zengin İncil siklusunu içeren kilisede sahneler,
frizler halinde birbirini takip etmekte, frizin her iki yanını madalyonlar içinde aziz tasvirleri
sınırlamaktadır. Pancarlık Kilisesi XI. yüzyılın ilk yarısına tarihlenmektedir.
Ürgüp/TaşkınpaşaCamii
Nevşehir, Ürgüp ilçesinin, Damsa köyü merkezinde yer alan Taşkınpaşa Camii,
Karamanlılar Dönemi’ne aittir. Bugün beyaz badana ile boyanması nedeniyle çirkinleştirilmiş
portali geometrik bezeli bordürlerle süslüdür. Kesme taştan inşa edilmiş cami, kıble yönünde
üç nefli, on bir tonozla örtülüdür. Kemerler mermer başlıklı payeler üzerine oturur. Camiinin
üzeri ise düz toprak damdır.
Halen Ankara Etnoğrafya Müzesi’nde sergilenen cevizden kakma tekniğinde yapılmış
mihrabı, bugüne kadar kalan tek ahşap örnek olması nedeniyle önemlidir. Mihrabın
etrafındaki iki sıra bordür arabesk süsleme ve ayetlerle süslenmiştir. Mimberi ise büyük bir
özenle işlenmiş, Selçuklu Dönemi’nden beri Anadolu’da uygulanmaya başlanan kündekari
tekniğinde yapılmışlardır. Bir çatma tekniği olan kündekaride sekizgen, baklava ve yıldız
şeklinde olan ahşap parçalar birbirlerine iç içe geçerek bağlanmış, birbirlerine tutturmak için
çivi ya da yapıştırıcı kullanılmamıştır. Parçalar geçme olduğundan ahşabın kuruması
nedeniyle ayrılmalar ve çatlaklar oluşmaz.
Ürgüp/TaşkınpaşaTürbesi
Ürgüp’ün Damsa (Taşkınpaşa) köyü merkezinde yer alan, Selçuklu Beyi
Taşkınpaşa’ya ait türbe, dörtgen gövdeden sekizgen başlıklı çatıya dıştan pandantif şeklinde
üçgenlerle geçilir.
Türbenin mezar odasına doğu yönünde ve ‘L’ biçiminde birkaç basamaklı merdiveni
vasıtasıyla inilebilmektedir. Odanın ortasında sembolik olarak yapılmış taş sanduka bulunur.
16
Türbenin gövdesi ise düzgün kesme taşlardan inşa edilmiştir. Kuzey yönündeki portali,
geometrik motiflerle bezelidir. Portalin dışındaki cephelerde sadece pencerelerin üstünde
oldukça sade, geometrik süslemeler yer alır. Türbenin iç kısmı ise merkezi kubbelidir.
Duvarlarda kırmızı aşı boyası ile yazılmış dualar, ortada ise üç adet taş sanduka
bulunmaktadır.
Taşkınpaşa’nın hemen karşısında yer alan türbe ise Hızır Reis’e aittir. Aynı döneme
tarihlenen türbe baldaken tarzda inşa edilmiş, altıgen planlıdır. Türbeye iki taraflı basamaktan
oluşan merdivenle çıkılmaktadır. Türbenin ortasında ise mermerden yapılmış üzerleri
tamamen Arapça kitabe ve geometrik motiflerle süslenmiş üç adet taş sanduka yer alır.
Ürgüp/TaşkınpaşaMedresesi
Ürgüp-Soğanlı yolu kenarında, Ürgüp’ün 20 km güneyindeki Damsa (Taşkınpaşa)
köyündedir. Karamanoğulları’na ait medrese 22,60x23,85 m ölçülerindedir.
Portali, mescitteki mihrabı, kapı ve pencereleri düzgün kesme taşlardan duvarları ise
moloz taşlarla örülüdür. Üst örtüsü tamamen yıkılmış olmasına karşın girişin hemen
solundaki merdivenlerden en az iki katlı olduğu anlaşılmaktadır.
Batı taraftaki portalinde görülen zengin taş işçiliği klasik Selçuklu üslubundadır.
Portal, tamamen geometrik ve bitkisel motiflerle süslüdür. Girişin üstünde yer alması gereken
kitabesi kayıptır. Basık kemerli girişin hemen sağında medresenin mescidi bulunur. Mihrabı
portalde olduğu gibi zengin bitkisel motiflerle süslüdür. Üst kısım palmet dizileri, çift sıra
bordürü ise bitkisel motiflerle bezelidir. Dikdörtgen planlı, üzeri açık avlunun etrafında
birbirinden bağımsız mekânlar yer alır.
Ortahisar
Nevşehir-Ürgüp karayolu üzerinde, Ürgüp’e 6 km uzaklıktadır. Ortahisar Kalesi hem
stratejik hem de yerleşim amacıyla kullanılmıştır. Kalenin eteklerinde Kapadokya’nın
karakteristik sivil mimari örnekleri bulunmaktadır. Ayrıca hemen hemen tüm vadilerin
yamaçlarına oyulan soğuk hava depolarında yörede yetişen patates ve elma, Akdeniz
Bölgesi’nden getirilen portakal ve limon saklanmaktadır.
Ortahisar vadilerinde son derece ilginç manastır ve kiliseler bulunmaktadır. Bunlar
Sarıca Kilise, Cambazlı Kilise, Tavşanlı Kilise, Balkan Deresi Kiliseleri, Hallaç Dere
Manastırı’dır.
ÜzümlüKilise
Ortahisar kasabasının batısındaki Kızılçukur vadisinin hemen başında, yoldan yaklaşık
1 km uzaklıktadır.
Üzümlü Kilise’nin bulunduğu peribacası, keşişlerin yaşadığı bir manastır kompleksi
gibi oyulmuştur. Peribacasının alt kısmında kilise, üst kısımda ise tavanında kabartma haç
bulunan bir mekân yer alır.
Kilise tek apsisli ve nefli ve kare planlıdır. Nefin arka kısmında mezar nişi
bulunmaktadır. Kilise’nin ithaf yazısında Stylite Nichitas’a ait bir yazıt bulunduğundan
dolayı bu kilise Aziz Nichitas Kilisesi olarak da anılmaktadır.
Düz tavanlı nef oldukça zengin bir bezeme ile dekore edilmiştir. Portakal renkli zemin
üzerine daire ve dörtgenlerden oluşan haç motifi, etrafında üzüm salkımları ve geometrik
motifler resmedilmiştir. Bordür ise içinde malta haçı bulunan madalyonlarla süslüdür. Kesin
olmamakla birlikte VIII. ya da IX. yüzyıla ait olabileceği düşünülmektedir.
Mustafapaşa
Ürgüp’ün 6km güneyinde yer alır. Mustafapaşa’nın batısında bulunan Gömede Vadisi
jeomorfolojik açıdan Ihlara vadisi’nin küçük bir benzeridir. Ihlara vadisi’nde olduğu gibi kaya
oyma kiliselere, barınaklara ve vadinin içinden geçen bir dereye sahiptir.
17
Mustafapaşa’daki önemli kilise ve manastırlar; Aios Vasilios Kilisesi, Konstantin-
Eleni Kilisesi, Manastır Vadisi Kiliseleri ve Gömede vadisi’nde Alakara Kilise ve Aziz Basil
Şapeli’dir. Ayrıca Osmanlı Dönemi’nde inşa edilmiş güzel taş ve ağaç işçiliği gösteren bir de
medresesi bulunmaktadır.
AzizBasilŞapeli
Mustafapaşa kasabasının yaklaşık 2 km batısında, Göreme vadisinin batı yakasındadır.
İki apsisli, dikdörtgen planlı ve düz tavanlı iki nefli şapel, iki sütunla desteklidir. Batı nefinin
duvarlarında üzeri kırmızı aşı boyası ile süslü yarı kabartma sütunlar ve aralarında nişler yer
alır. Doğudaki nef ise oldukça zengin geometrik ve bitkisel motiflerle dekore edilmiştir.
Gömede vadisi’ne bakan, kısmen yıkılmış kapısı olan bu nefin yanında kilise banisine ait
olabilecek bir mezar bulunmaktadır.
Doğu nefin apsisi herbirinde bir patriğin adı yazılı, etrafı palmetlerle çevreli üç malta
haçı ile süslüdür. Tasvirlerin yerine isimleri yazılı bu üç malta haçlarından ortadaki
Abraham’ı, diğerleri İsaac ve Yakup’u temsil etmektedir. Araştırmacılar bu malta haçlarının
cenneti ya da Golgota’ daki üç haçı sembolize ettiğini belirtmektedirler. Tavandaki büyük
boyutta, etrafı geometrik ve bitkisel motiflerle boyalı haç, kornişte yer alan yazıta göre Aziz
Konstantin’i simgelemektedir.
İkonoklastik düşünce ile ilgili bu motiflerin yanı sıra, apsisin ön cephesine iki önemli
aziz, Aziz Basil ve Nazianuslu Aziz Gregory resmedilmiştir. Aziz Basil Şapeli, bazı
araştırmacılara göre İkonoklastik Dönem’e (726-843) yada daha geç döneme
tarihlenmektedir.
MazıYeraltıŞehri
Antik adı “Mataza” olan Mazı köyü, Ürgüp’ün l8 km güneyindedir. Vadinin her iki
dik yamaçlarında Erken Roma Dönemi’ne ait kaya mezarları bulunmaktadır. Platoda ise çok
sayıda Bizans Dönemi’ne ait mezarlar yer alır.
Yeraltı şehrinin dört girişi tespit edilebilmiş, asıl giriş düzensiz taşlardan örülü bir
koridorladır.İç kısımdaki küçük oda, sürgü taşının rahat bir şekilde hareket etmesi için
yapılmıştır. Ayrıca sürgü taşının karşısında kapının tam olarak kapanması için bir girinti
bulunmaktadır. Böylece dışarıdan içeriye girmek imkansız hale gelmektedir. Girişin tam
karşısındaki sütunlu mekan ahırdır.Ahırların çok sayıda olması hayvansal üretimin bolluğunu
dolayısıyla refah seviyesinin yüksek olduğunu gösterir. Ahırların arasındaki mekan,
şırahanedir. Tavanda üzümleri aşağıya doğru dökmeye yarayan baca vardır.
Ahırlardan kısa bir koridor vasıtasıyla yeraltı şehrinin kilisesine ulaşılır. Bu mekanın
girişi sürgü taşı ile kapatılabilmektedir.Kilisede bulunan aşağıya doğru yaklaşık 20 m
derinlikteki su kuyusu, yeraltı şehrinin gerçek derinliğini göstermesi açısından önemlidir.
Kilise apsisinin karşısındaki küçük oyuk aynı zamanda gizli baca olup yeraltı şehrinin diğer
mekanlarına geçişi sağlar. Üst katlara geçiş gizli bacalar sayesindedir. Üst kat salonları ve
odaları birbirlerine dar, uzun tünellerle bağlanmıştır. Mazı yeraltı şehrinin genel özelliği alt
kat mekanlarının bağlantıları kısa pasajlarla, üst kat mekanlarının ise uzun, dar pasajlarla
sağlanmasıdır. Bu pasajların çoğu kapandığından dolayı yeraltı şehrinin ne kadar bir alana
yayıldığı bilinememektedir. Dini mekana sahip Kaymaklı ve Derinkuyu yeraltı şehirleri
büyük alanlara yayılmıştır. Mazı yeraltı yerleşiminde de bir kilise bulunduğundan dolayı onlar
gibi geniş alanlara yayılmış olması olasıdır.
A. 2. 6. Derinkuyu
1927 yılında bucak merkezi, 1930 yılında kasaba olan Derinkuyu, 1960 yılında
Nevşehir'e bağlı bir ilçe olmuştur. İlk adı "Melegobi"dir. Hitit ya da Kapadokya dilinde “zor
geçim” anlamına gelen bir isimdir. Bugünkü adının Derinkuyu olmasının nedeni ise halkın
içme ve kullanma suyunu 60–70 m. derinlikteki kuyulardan temin etmesidir.
18
Bu ilçenin en önemli özelliği, yerin altına oyulmuş oldukça geniş alanlara yayılan
yeraltı yerleşimidir. Derinkuyu’da ayrıca yeraltı yerleşiminin güneyinde yer alan XIX. yüzyıla
ait ortodoks kilisesi ve Cumhuriyet Mahallesinde tüf kayaya oyulmuş Aya Meryeros
Manastırı da bulunmaktadır.
Derinkuyu Yeraltı Şehri
Bu yeraltı şehri 8 katlı olup, derinliği yaklaşık 85 m’dir. Bu yeraltı şehri, bir yeraltı
şehrinde bulunan tüm özelliklere sahiptir (ahır, kiler, yemekhane, kilise, şırahane v.s.). Ayrıca
2. katta misyonerler okulu bulunmaktadır. Geniş bir alan olan okulun tavanı, yeraltı
şehirlerinde pek rastlanmayan beşik tonoz ile örtülüdür. Salonun solundaki mekanlar, çalışma
odalarıdır.
Şekil A.4: Derinkuyu yeraltı şehri
Kaynak:www.nevsehir.gov.tr
Yeraltı şehrinin 3. ve 4. katlarından sonra merdivenle doğrudan doğruya derinlemesine
inilmekte ve 7. katta bulunan haç planlı kiliseye ulaşılmaktadır. Oldukça geniş olan bu mekan
sütunlarla desteklenmiş olup buradan uzanan dar, kavisli tünel bir mezarla son bulmaktadır.
Yeryüzü ile bağlantısı bulunan 55 m derinliğindeki havalandırma bacası, aynı
zamanda su kuyusu olarak da kullanılmaktadır. Alt kata kadar uzanan kuyulardan her kat
yararlanamaz, ayrıca istila anında zehirlenmeyi önlemek için bazı kuyuların ağzı yeryüzü ile
bağlantısızdır.
1965 yılında açılan Derinkuyu yeraltı şehrinin halen % 10’u gezilebilmektedir.
Derinkuyu ilçesine bağlı Suvermez ve Doğala köylerinde de henüz tam olarak araştırılmamış
yeraltı şehirleri bulunmaktadır.
Yeraltı şehirleri sadece Kapadokya bölgesinin jeolojik oluşumlarına özgü yapılar olup
diğer bölgelerde bu tür örneklere rastlanmamaktadır.
19
Özlüce Yeraltı Şehri
Özlüce yeraltı şehri, jeolojik yapı ve mimari açıdan oldukça farklıdır. Yeraltı şehrinin
bünyesinde değişik renklerden oluşan tüfler bulunmaktadır. Tam olarak temizlenmemiş olan
bu yeraltı yerleşiminde kat sistemi yoktur, ancak oldukça geniş alanlara yapılmıştır.
Girişte bazalttan yapılmış, birbirine geçmeli iki kemerli mekan bulunmaktadır. Daha
sonra moloz taşlarla örülü 15m uzunluğunda bir geçitle asıl tüf kayaya ulaşılır. Bu koridorun
bitiminde 1,75 m çapında sert granit taştan yapılmış sürgü taşı bulunmaktadır.
Girişteki ana mekan, yeraltı yerleşiminin en geniş olanı olup, iki bölümden ibarettir.
Büyük mekanın sağında erzak depoları, solunda oturma odaları vardır. Galerilerin
kenarlarında hücre tipi odalar, tabanlarda ise tuzaklar yer alır.
A. 2. 7. Kozaklı
İlçe; 1954 yılında Hamamorta, Buruncuk, Bağlıca ve Kozaklı köylerinin birleşmesiyle
kurulmuştur. İlçede halen türbesi bulunan Kozoğlu adlı zat’ın kayalarla sıcak suyun etrafını
çevirip hamam yaptığı, hamamçevre köylerin ortasında olduğundan “hamamorta” adını aldığı
türbe taşlarındaki yazıtlardan anlaşılmaktadır. Bu taşlarda, ilçenin adının Kozoğlu adlı bu
şahıstan geldiği rivayet edilmektedir.
Harita A.2. İl haritası
Kaynak:www.kozakli.gov.tr
Nevşehir’in yaklaşık 100 km kuzeyinde yer alan Kozaklı’nın eski adı Hamamorta’dır.
Kozaklı civarında çok sayıdaki tümülüsler, Roma Dönemi’ne ait olup Nevşehir arkeolojisi
için önemli yer tutmaktadır.
20
Romatizmal hastalıklar, kireçlenmeler, kas hastalıkları, sedef, egzama, akne gibi cilt
hastalıkları, damar hastalıkları, yüksek tansiyon, diabet destek tedavisi, gut hastalığı destek
tedavisi, kronik idrar yolları hastalığı ve göz hastalıklarına destek tedavilerinde yoğun olarak
kaplıcaların etkisi bulunmaktadır.
Sağlık turizmi açısından önemli bir yere sahip Kozaklı kaplıcaları, Batı Alman
Kaplıcalar Birliği sınıflamasına göre sodyumlu, kalsiyumlu, klorürlü olup A ve C grubu şifalı
sular grubuna girmektedir. Su sıcaklığı 27 ile 93°Carasındadır.
Türkiye’nin en önemli termal sağlık merkezlerinden biri olan Kozaklı İlçesi’nde sağlık
turizmine yönelik hizmet veren 20 adet otel ve motel, 7.700 yatak kapasitesi ile hizmet
vermektedir. Özel hizmet veren kaplıcaların yanısıra Kozaklı belediyesine ait kaplıcalar da
bulunmaktadır.
Kozaklı’ya yaklaşık 7 km uzaklıktaki Kanlıca kasabasında Nevşehir bölgesinde sıkça
rastlanan yeraltı yerleşimi de bulunmaktadır.
A. 3. İLİN COĞRAFİ DURUMU
Nevşehir, İç Anadolu Bölgesi’nde 38º12’ ve 39º20’ kuzey enlemleri ile 34º11’ ve
35º06’ doğu boylamları arasında kalır. Konya kapalı havzasında kalan Derinkuyu ilçesi
dışında, bütünüyle Orta Kızılırmak Havzası’na giren Nevşehir, konum itibariyle Türkiye’nin
tam ortasında olup, yüzölçümü 5.467 km²’dir. Ülke topraklarının binde 7’sini kaplar.
Denizden yüksekliği 1.259 m’dir.
Harita A.3. Türkiye siyasi haritası
Kaynak:www.cografyasaati.com
İl alanı, yöresel açıdan, doğudan Kayseri’nin Yeşilhisar, İncesu ve Merkez,
kuzeydoğudan Yozgat’ın Boğazlıyan ve Şefaatli, güney, güneybatı ve batıdan Niğde,
Aksaray Merkez ve Ortaköy ilçesi ile çevrilidir. Yüzey şekilleri açısından ise, İlin doğusunda
Hodul dağı ve uzantıları, kuzeyinde Delice Irmak vadisi, güney ve güneybatısında Erdaş dağı
ve uzantıları vardır.
21
A. 4.İLİN TOPOGRAFYASI VE JEOMORFOLOJİK DURUMU
Nevşehir İl alanı, Orta Anadolu’da Erciyes, Melendiz ve Hasandağı gibi eski
yanardağların kül ve lavlarının birikmesiyle oluşmuş çok geniş bir plato üzerinde yer
almaktadır. Bu platoyu, ülkenin en uzun akarsuyu olan Kızılırmak, doğu-batı doğrultusunda
ve derinliğine vadilerle sık bir şekilde parçalamıştır. İl merkezi Kızılırmak platosu adıyla
anılan bu geniş ve yüksek düzlüklerin batı yamaçlarında kurulmuştur.
Dağlar
Nevşehir İl alanında rastlanan yeryüzü şekillerinden en az ağırlıklı olanı dağlardır. İl
alanının % 18,5’ini kaplayan dağlar, genellikle Kızılırmak vadisinin kuzeyinde ve güneyinde
toplanmıştır. İldeki dağların asıl oluşum dönemi III. jeolojik zamandır. Alp kıvrımlaşması
sırasında Kuzey Anadolu ve Güney Anadolu dağları şekillenirken ortaya çıkan sıkışmalarla
Orta Anadolu’da yer yer yükselme çökmeler olmuştur. Çöken kesimde uzanan Nevşehir
toprakları, III. jeolojik zamanda (neojende) göl suları altında kalmıştır. Daha sonra yörede çok
yoğun volkanik ve tektonik hareketler oluşmuş, İl alanının büyük bir bölümü çıkan lav ve
tüflerle örtülürken bir yandan da yeni kırılmalar ve püskürmelerle yükselmiş böylece dağlar
oluşmuştur. İldeki başlıca dağlar şöyle sıralanabilir:
Erdaş Dağı
İlin güneybatısındaki bu dağ, Niğde topraklarında geniş ve yüksek kütleler oluşturan
Melendiz ve Hasandağı eteklerine dek uzanan Kızılırmak platosu üzerindedir. Aslında bir
yanardağ olan Erdaş kütlesi, Kızılcin, Ağıllı, Kurugöl, Doğala ve Çakıllı köylerinin arasını
doldurur. Eğimi genellikle % 20’nin üzerinde olan Erdaş dağında iklim çok sert geçer. Toprak
tabakasının sığlığı da bunlara eklenince, çıplak bir görünüm ortaya çıkar. 1.982
myüksekliktedir. Bu doruk aynı zamanda ilin en yüksek noktasıdır.
Hodul Dağı
İlin doğusunda yer alan Hodul dağı, Erdaş dağına göre daha düzenli bir sıra oluşturur.
Derinkuyu yöresinin doğusundan başlayan sıra, yer yer daralıp genişleyerek doğu ve
kuzeydoğu yönünde uzanır. Kuzey yönünde Kızılırmak’a karışan akarsuların açtığı vadilerle
derin bir şekilde parçalanan Hodul dağı, volkanik yapılıdır. En yüksek noktasının yükseltisi
1.949 molan bu dağ sırası, Erciyes yanardağından püsküren lav ve tüflerin birikmesiyle ortaya
çıkmıştır. III. Jeolojik zamanın sonlarıyla IV. Jeolojik zamanın başlarında iyice şekillenen
Kayseri-İncesu, Yeşilhisar çöküntü oluğuyla Erciyes kütlesinden ayrılarak bağımsız bir sıra
oluşturmuştur. Aynı zamanda Nevşehir-Kayseri sınırını oluşturan Hodul dağı, akarsu vadileri
ve çöküntü alanlarının yakınında % 20’nin üzerinde eğimli yamaçlara dönüşür. Hodul dağı
genellikle bitki örtüsünden yoksundur. Eteklere doğru bozuk ardıç, meşe, alıç, ahlat gibi ağaç
türleri ile bazı otsu bitkilere rastlanır.
Kızıldağ
İl alanının kuzeyinde Kozaklı yöresiyle Kızılırmak vadisini birbirinden ayıracak
şekilde doğu-batı doğrultusunda uzanan bu dağ, Erciyes dağından çıkan lavlarla tüflerin
Kızılırmak vadisi ile oyulmasından sonra bağımsız bir kütle durumuna dönüşmüştür. En
yüksek noktası 1.768 m ile Altıpınar köyünün doğusundaki kesimdedir. Yarı kurak kuşak
üzerinde yer alan dağ, bozkır bitkileri dışında doğal örtüden yoksundur.
Hırka Dağı
İl alanının kuzeyinde Gülşehir ile Hacıbektaş arasında yükselen bu dağ da yine
Kızılırmak vadisine parelel olarak doğu-batı istikametinde uzanır. En yüksek noktası 1.683 m
olan dağın zirveleri tamamı ile çıplak ve kayalık olup eteklerde bozkır bitkileri yanında
özellikle kuzey yamaçlarda meşe ağacının oluşturduğu orman toplulukları vardır.
Oylu Dağı
Nevşehir ilinin doğusunda yer alan bu dağda oluşum olarak diğerleri ile benzerlik
göstermektedir. En yüksek noktası 1.642 mile sivri tepedir. Uzun yıllar az eğimi olan
22
yamaçlarında ve üzerindeki geniş düzlüklerde tarım yapılmıştır. Bitki örtüsü olarak yine,
bozkır bitkileri meşe, ardıç, ahlât, alıç gibi ağaçlara rastlanır.
Aşıklı Dağ
Oylu dağı ile kuzey-güney istikametinde paralel konumda olan bu dağ, Nevşehir’in
güney-güneydoğu istikametinde Niğde yolu kenarında bağımsız büyük bir kütle halindedir.
En yüksek noktası 1.695 m olan Aşıklı dağ, volkanik bir birikimdir. Üzerinde yine meşe ve
ardıçlar yanında bozkır bitkileri vardır. Eteklerinde halen bağcılık devam etmektedir.
Kermil Dağı
Nevşehir ilinin doğusunda Uçhisar kasabası güneyinde yer alan dağ, Ürgüp yolu
kenarındadır. En yüksek noktaları 1.486 mile Beşik Kaya tepe ve 1.516 mile Çıplak tepedir.
Genellikle bitki örtüsünden yoksun olup, tüf tabakası açığa çıkmaya başlamıştır.
Uçhisar (Akdere Dağı)
Kermil dağının güneybatısında aynı silsile üzerinde olup yüksekliği 1.543 m’dir.
Tamamen bitki örtüsünden yoksundur.
Topuz Dağı
Ürgüp ilçesinin doğusundan başlayıp uzun bir silsile ile Hodul dağına doğru uzanır.
Çökek köyü üzerinde Topuzkara dağ olarak başlayıp güneydoğu istikamette Fakıd dağ,
Topuz dağ olarak Tekke dağına oradan da Hodul’a birçok tepe ile sıralanır. Ortalama rakımı
1.600 mcivarında olup birçok tepecikten oluşmaktadır. Üzerinde yer yer meşe toplulukları
yanında, ahlât, alıç, ardıç gibi ağaç türleri ve bozkır bitkileri vardır.
Ziyaret Dağı (İdiş Dağı)
İlin kuzey doğusunda Avanos’un kuzeyinde yükselen bu dağ silsilesinin güney ve
doğu kenarı Kızılırmak’a dayanır. En yüksek noktası 1.581 metre olan Ziyaret dağı ortalama
% 50 meyile sahiptir. Kızılırmak vadisine doğu-batı istikametindeki dağ silsileleri genelde
bitki örtüsünden yoksundur. Kuzey yamaçlarında Özkonak, Göynük kasabalarına doğru meşe
toplulukları vardır. Son yıllarda yapılan ağaçlandırmalarla bir miktar daha bitki örtüsü ile
kaplanmıştır. Bu dağların yanında İlin genel yapısını teşkil eden ve volkanik hareketler
sonucu oluşmuş kepez tabir edilen düz tepeler vardır. Bunlardan Nevşehir çevresinde
Akkepez, Karakepez, Ortakepez, Bucakkepez sayılabilir.
A. 4. 1. Nevşehir İli Platoları
İl alanının yarısından çoğu platolarla kaplıdır. III. jeolojik zamanın sonlarıyla IV.
Jeolojik zamanın başlarında ortaya çıkan kıvrılma-sıkışmalar ve volkanik hareketler
sonucunda, daha önce neojen gölleri altında olan İl alanı yükselmiştir. Doğudaki Erciyes,
güneyde ve güneybatıdaki Melendiz ve Hasandağı gibi yanardağlardan çıkan lavlar çevreye
yayılarak geniş platolar oluşturmuştur. Bu platolar, Kızılırmak tarafından ortadan yarılarak
günümüzdeki görünümünü kazanmıştır. Akarsuyun yöredeki önemi nedeniyle, İl
topraklarında platoların tümüne birden Kızılırmak platosu adı verilmektedir.
Kızılırmak Platosu
1.500 metreye kadar çıkan yükselti basamaklarına dizilmiş olan bu platolarda eğim
genellikle % 20’nin altındadır. Ancak akarsu vadileri yakınında eğimin % 20’nin üzerine
çıktığı görülür. Püskürük ana maddenin çözünmesi ile oluşan plato toprakları çoğunlukla pek
sığdır. Kış ve ilkbahar yağışlarını yeterince almadığı için, bu topraklar genellikle çıplaktır.
Bunun bir nedeni de yaz aylarının sıcak ve kurak geçmesidir. İlkbaharda yeşillenen ve çiçek
açan bozkır bitkileri, sıcakların bastırmasıyla kurur. Geniş platolara karşın, İlde zengin
otlakları olan yaylalar azdır. Buna bağlı olarak, geleneksel yöntemlerle yapılan hayvancılık
gelişmemiştir. Mera niteliği taşıyan düşük yükseltili platoların bir bölümünde, nadaslı kuru
tarım yapılmaktadır.
23
A. 4. 2. Nevşehir İli Akarsuları ve Göletleri
İlimiz toprak ve jeolojik bünyesinin sonucu olarak akarsu bakımından fakirdir.
Akarsular, faydanılamayacak kadar derinden akar. İlimizin belli başlı akarsuyu Kızılırmak’tır.
Kızılırmak
Nevşehir volkanik kütlesi önünden kuzeybatıya doğru yön değiştirerek akan tek
akarsudur. İki tarafta yükselen birisi volkanik, diğeri strüktüral yaylalar arasında serilen geniş
ve çıplak bir vadi içerisinde akar. Arazi yapısı bakımından bu yörede çok su kaybeder. Buna
karşılık kendisinin akışı üzerinde tesir yapabilecek kudrette beslenecek kol almaz. Değişik
topraklı yerlerden geçtiği için suyu daima bulanıktır. Derinden aktığı için de sulama ve diğer
işlerde pek fazla faydalanılamaz.
Göletler
İlimizde işletmedeki göletler, Kumtepe, Yalıntaş, Taşlıhöyük ve Özkonak göletleridir.
Göletlere ait bilgiler Tablo da verilmektedir.
Tablo A.1: Gölet bilgileri
Kumtepe Göleti
Göletin Yeri Nevşehir - Hacıbektaş
Akarsuyu Çaybaşı Deresi
Amacı Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 - 1990
Gövde dolgu tipi Homojen Toprak Dolgu
Depolama hacmi 1,456 hm3
Aktif Hacim / Ölü Hacim 1,386 hm3/ 0,07 hm3
Yükseklik (talvegden) 22 m
Yükseklik (temelden) - m
Sulama Alanı 565 ha
Proje rantabilitesi 1,86
Yalıntaş Göleti
Göletin Yeri Nevşehir - Gürşehir
Akarsuyu Alaçoraközü deresi
Amacı Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1989 - 1997
Gövde dolgu tipi Homojen Toprak Dolgu
Depolama hacmi 10,161 hm3
Ölü Hacim 0,617 hm3
Yükseklik (talvegden) 14,5 m
Yükseklik (temelden) 23,5 m
Sulama Alanı 1166 ha
Proje rantabilitesi 3,70
Taşlıhöyük Göleti
Göletin Yeri Nevşehir - Kozaklı
Akarsuyu Bardakçıözü Deresi
Amacı Sulama
İnşaatın(başlama-bitiş) yılı 1998
Gövde dolgu tipi Homojen Toprak Dolgu
Depolama hacmi 2,640 hm3
Aktif Hacim/ Ölü Hacim 1,720 hm3/ 0,92 hm3
Yükseklik (talvegden) 17 m
Yükseklik (temelden) 25 m
Sulama Alanı 241 ha
Proje rantabilitesi 2,14
Özkonak Göleti
Göletin Yeri Nevşehir - Avanos
Akarsuyu Kurt Deresi
Amacı Sulama
İnşaatın(başlama-bitiş) yılı 2001 -
Gövde dolgu tipi Homojen Toprak Dolgu
Depolama hacmi 1,78 hm3
Aktif Hacim/ Ölü Hacim 1,35 hm3/0,43 hm3
Yükseklik (talvegden) 28 m
Yükseklik (temelden) 34,5 m
Sulama Alanı 200 ha
Proje rantabilitesi 1,13
Kaynak: dsi.gov.tr
24
A. 4. 3. Nevşehir İli Vadi ve Ovaları
Nevşehir’de yeryüzü şekilleri açısından vadiler çok önemlidir. Volkanik lav tüflerden
oluşan kesimlerde, akarsular dar oluklar açmıştır. Vadiler dar ve dik olduğundan verimli
ovalar pek azdır. İlin en önemli vadisi Kızılırmak vadisi olup Göreme vadisi, Karacaören
vadisi, Damsa vadileri bu vadiye dikey inen vadilerdir.
Kızılırmak Vadisi
Orta Anadolu platolarının Nevşehir sınırları içerisinde kalan kesimleri, Kızılırmak
tarafından doğu-batı doğrultusunda derince yarılmıştır. Türkiye’nin en uzun ve önemli
vadilerinden biri olan Kızılırmak vadisinin Nevşehir’deki bölümü pek geniş değildir.
Yalnızca Avanos ve Gülşehir yörelerinde yer yer genişleyen vadide dar ovalar oluşmuştur.
Kızılırmak vadisine kuzeyden ve güneyden çok sayıda yan vadi açılır. Bu vadilerin tümü
akarsularca kazılmıştır. Bunlar, genellikle pek genişleme olanağı bulamadan Kızılırmak
vadisine açılır.
Kıyı Ovaları
Kızılırmak’ın kuzeyinde ve güneyinde, vadi tabanındaki doğu batı doğrultulu tarım
alanları Nevşehir’in kıyı ovalarıdır. Ancak bu taban topraklar, yalnızca iki yerde ova niteliği
kazanabilmektedir. Kızılırmak vadisinin genişlediği Avanos yöresinde, alüvyal ve kolüvyal
topraklarla kaplı geniş alanlar ortaya çıkmıştır. Yaklaşık 10 km boyunca uzanan kıyı ovası
pek geniş değildir. Bu ovanın genişliği 2-3 km dolayındadır. Avanos yakınında, güneyden
Kızılırmak vadisine açılan yan vadiler boyunca uzanır ve bu kesimde genişliği 6 km’ ye kadar
çıkar. Ovanın, alüvyal topraklarla kaplı asıl verimli kesimi de burasıdır. Küçük olmasına
karşın, İlin sanayi bitkileri ve yumru bitkileri üretimi açısından, ovanın önemi büyüktür.
Gülşehir yakınında, Kızılırmak vadisinin tabanı yeniden başlar ve yaklaşık 12 km
uzunluğunda, 2-4 km genişliğinde bir kıyı ovası oluşturur. Ovanın 2/3’ü alüvyal, kalan
bölümü de kolüvyal topraklarla kaplıdır. Bu kıyı ovasının doğu ucu, kuzeyden Kızılöz
deresinin, güneyden Sulusaray deresinin taşıdığı kolüvyal maddelerle dolarak bir miktar
genişlemiş durumdadır.
Kızılırmak vadisi, İl alanından çıkmadan yer yer genişlemekteyse de hiçbir yerde ova
sayılabilecek düzlükler oluşmamıştır. Nevşehir’in güneydoğu ucunda yer alan Derinkuyu
yöresi, Konya kapalı havzası içinde kalmaktadır. Yöreden, doğuya doğru açılan vadilerin
tabanları Derinkuyu yöresinde birleşerek geniş düzlükler oluşturmaktadır.
Derinkuyu Ovası
Nevşehir’in en büyük ovası olan Derinkuyu ovası, güneye doğru eğimli ve çok sayıda
küçük akarsuyun taşıdığı alüvyonlarla kaplanmıştır. Akarsular yaz döneminde bütünüyle
kuruduğu için ovanın, yüzey sularıyla sulanması olanağı yoktur.
Ova Derinkuyu’dan Kuyulutatlar köyüne kadar yaklaşık 20 km uzanmaktadır. Orta
kesiminde genişlik 16 km’ye kadar uzanmaktadır.
Nevşehir’de bu ovalar dışında kimi taban topraklarda ve platolar arasında, genellikle
kuru tarım yapılan çok sayıda küçük düzlük vardır. Ova sayılabilecek kadar geniş
olmamalarına karşın, son yıllarda tarımda modern araçların kullanımının..artmasıyla,..bu
alanların önemi artmaya başlamıştır. ...
25
A. 5. JEOLOJİK YAPI VE STRATİGRAFİ
Nevşehir ve civarı, Premesozoyik-Paleozoyik birimleri, Kretase birimleri, Tersiyer
birimleri ve kuvaterner birimlerinden oluşmaktadır.
KAMAN GRUBU
Tamadağ Formasyonu: Fillat, serisit-kloritşist, kalkşist, mermer ve kuvarşistlerden
oluşmuştur. Hırkadağı, Akçataş Köyü, Özkonak kasabası civarında yüzeyler. Tahmini
kalınlığı 350 m kadardır. Üzerine gelen Tersiyer birimleriyle ilişkisi açılı uyumsuzdur.
Bozçaldağ Formasyonu: Hırkadağ, Ziyaretdağ, Büyükçaltepe, İsmailsivrisi Tepe,
Karpuztepe, Evlektepe ve Hüyüklütepe civarında yüzeyler. Gri-boz, beyaz, şeker dokulu, iri
kristalli mermerlerden oluşmaktadır. Tahmini kalınlığı 350 m kadardır.
Karadağ Graniti: Karadağ, İkizağıl mevkii, Akçataş ve Anapınar köyleri civarında
yüzeyler. Granit, granodiyorit, diyoritporfir, monzonit, lökogranit, siyenit, kuvarsporfir türü
kayaçlardan oluşmaktadır. Kradağ graniti, Tamadağ Formasyonunu keser ve bu formasyon
içinde sokulumlar halinde gözlenir.
Ayhan Formasyonu: Saytepe Üyesi: Reyhanlı Tepe ile Dadağı Köyü arasında 16 km
2 lik bir alanda
yüzeyler. Kötü boylanmalı, paralel katmanlı çakıltaşı, çamurtaşından oluşur.
Esefin Üyesi: Keçiağlat Tepe ile Kubaca Tepe arasında yüzeyler. Kumtaşı ve kumlu
marnlardan oluşmuştur.
Kubaca Üyesi: Devebaşı Tepe, Elmadere, Kubaca Tepe civarında yüzeyler. Silisli,
orta tabakalı kireçtaşı ile bitümlü şeyl ve kumtaşından oluşmaktadır.
İlicek Üyesi: Tabanda koyu renkli konglomera ve orta-ince tabakalı kumtaşlarından
oluşmuştur. İlicel-Çayır ve Karapınar Çiftliği arasında 20 km2 lik alanda yüzeyler.
Lalelik Üyesi: Kumtaşı, marn ve çörtlü kireçtaşından ibarettir. Gümüşyazı Köyü ile
Özkonak arasında 23 km2 lik alanda yüzeyler.
Altınpınar Formasyonu: Altınpınar, Akarca Köyü, Ağbayır Tepe mevkii, Sarılar ile
Belbarak Köyü arasında yüzeyler. Genelde fliş karakterli kaya birimlerinden oluşur. Boztepe
kireçtaşı üyesiyle yanal ve düşey geçişlidir.
Boztepe üyesi, gri-boz renkli, gevrek yapılı, orta tabakalı kireçtaşıyla temsil oluınur.
Kızılöz Formasyonu, Arafa Üyesi: Genel olarak linyitli, marn ve kumtaşından
oluşmuştur. Alemli Köyü ile İnek Deresi arasında yüzeyler.
Kızılöz Formasyonu: Kırmızı çakıltaşı ve kumtaşından oluşmuştur. Kütükçü,
Kuyulukışla, Alaoğlu çiftliği ve Çivril Köyü çevresinde yüzeyler.
Bozdağ Volkaniti: Volkanik breş, aglomera, lapilli ve tüf kayalardan oluşmaktadır.
Tuzköy Formasyonu: Kumtaşı-silttaşı-tüf arakatkılı ve çakıltaşından oluşmuştur.
Tuzköy ve doğusunda, Eskiyaylacık Köyü çevresinde yüzeyler.
Kızılkaya İgnimbiriti: Pembe, turuncu renkli, som, sert ignimbirit akıntısından
oluşur. Andezitik karakterli ve sütunsal yapılıdır.
Yüksekli Formasyonu: Çakıltaşı, çapraz tabakalı kumtaşı, miltaşı, tüf ve kumlu
tüfitten ibarettir. Killik, Belbarak, Engel, Çalış, Küpeli Dağı ile Düğer Köyleri civarında
yüzeyler.
Özkonak Üyesi: Pomzalı tüf çakıllı, gri-boz renkli, tüf özelliğinde kaya birimlerinden
oluşur. Yüksekli Formasyonunun diğer kayaçlarıyla geçişlidir.
Kuvaterner Birimleri
Kuvaterner yaşlı olarak Kızılırmak, Kızılırmak çakıltaşı, Gülşehir ve Kızıldağ
bazaltları ile Balkaya Traverteni ve günümüzde de oluşmaya devam eden alüvyon çökelleri
yer alır. Gülşehir ve Kızıldağ bazaltlar, olivin-bazalt, traki-andezit karakterlidir. Balkaya
traverteni, demiroksit damarlı, orta-kalın tabakalı ve gözeneklidir.
26
Yapısal Jeoloji
Nevşehir ve civarı, Hersiniyen ve Alp orojenezleri etkisinde kalmıştır. Tektonik
etkinlik nedeniyle yörede kıvrımlar ve faylar oluşmuştur. En önemli fay, Hırkadağı
güneyinde, Civelek-Gümüşkent arasında 20 km uzunluğundaki kırık hattıdır.Diğer belirgin
faylardan biride, Keçiağlat Tepe’den K-G doğrultulu uzanan, doğrultu atımlı sol yönlü faydır.
Kızılöz Formasyonu, Hırkadağı ile Yiren Dağı arasında bir çökelme havzası senklinali
oluşturmaktadır.
A. 5. 1. Metamorfizma ve Magmatizma
Kızılırmak boyunca 1 mkalınlığında kum, çakıl ve bloklardan oluşan bitkisel toprak
yer almaktadır. Bölgedeki kayaçlar asit ve bazik plütonlar halindedir. Asit ve bazik plütonlar
birbirleriyle grift vaziyette bulunurlar. Bazik plütonlar asit plütonlardan daha yaşlıdır.
Faaliyetler Üst Miyosen’de başlamış, Kuvaterner’de devam etmiş ve Erciyes’in
volkanizmasına ait bazalt, aglomera, volkan çakılları, volkan külü, tüf, ignimbirit, bims ve
volkan bombalarını meydana getirmişlerdir.
Volkanit faaliyet Üst Miyosen’de başlamış ve günümüzden yaklaşık bir milyon
öncesine kadar sürmüştür. Genç Tersiyer-Kuvaterner yaşlı volkanik faaliyetin ürünleri (lav
kubbeleri, lav akıntıları, volkan konileri, kraterler, volkanik tüf ve agromeralar) Nevşehir
dolaylarında yüzeylenmektedirler. Bölgede volkanik faaliyetin ürünleri olan lav ve tüfler
genellikleandezit, dasit ve riyodasitlerle alkalin özellikle bazalt trakit ve fonolitlerdir.
Nevşehir dolaylarındaki ufak çaplı kraterler, maarlar ve geniş alanlara yayılmıştüfler,
Göreme–Avanos yöresindeki peri bacası gibi oluşumlar, Orta Anadolu’daki bu genç volkanik
faaliyetin doğal anıt özelliği taşıyan ilginç örnekleridir.
Lav akıntıları volkanitler arasında en eski ve uzun süreli birimi oluştururlar. Kayaçlar
monoten görünümlü ve porfirik yapılıdırlar. Andezit domları üst miyosende ve ponsiyen yaşta
oldukları sanılmaktadır.
Kavak üyesi, ignimbrit karakterlidir. Açık kahverengi, beyazımsı renkli homojen
ignimbrit, ankelit ve pomza içermektedir. Kavak üyesinde beyaz-kirli beyaz renkli, andezitik
bileşenli, camsı tüfitli, köşeli parçacıklı pomza külü düzeyleri izlenmektedir.
Bölgede mesozoyik öncesi en yaşlı birim Kalkanlı dağı formasyonudur (PMk).
Silimanit–kuvars-şist, kuvars mikaşist, gnays, biyotit şist, amfibolit şistlerde oluşan ve
birbirleriyle geçişli bazen bantlı ve mercek yapılı olup gri, yeşilimsi, mavimsi renklerde ve sık
kıvrımlıdır. Bunlarada geçişli ve yaklaşık 300 mkalınlığa varan mermer, şist, gnays
ardalanması şeklinde Tamadağ formasyonu (Pmf) ile yaklaşık 250 metre kalınlığında orta
kalın tabakalı, iri kristalli mermerlerden oluşan Bozçaldağ formasyonu (Pmb) bulunmaktadır.
Üst kretase öncesi bölgeye yerleşen granit, granit porfir, granodiyorit,gabro, riyodasit
ve silisli kayaçlardan oluşan Ortaköy granotoidi (&o) ve bunları kesen gabro kayaları (W) ile
üst kretase yaşlı riyolit, porfirit, trakit, andezitlerden oluşan Kızıltepe volkanitleri (nk)
Tersiyer yaşlı birimler tarafından örtülmektedir.
Üst miyosen–Pliyosen yaşlı birimlerden Tuzköy formasyonu (Tt) sarı renkli, ince
tabakalı silt taşı, silistli kil taşı, kum taşı ve tüfit ardalanmalıdır. Kireçtaşı ve kil taşlarında jips
kristallerininde gözlendiği ve sünger taşından oluşan Kesiktepe üyesinin de (Ttk) ayrıldığı
birim 100 mkalınlığındadır ve Kızılöz formasyonu ile uyumsuzdur. Bu birim ile uyumlu
olarak beyazımsı–gri renkli çapraz tabakalı kumtaşı, çakıllı kumlu tüffit, miltaşı, kiltaşı ile
kabakumtaşı ve çakıl taşından oluşan ortalama 200 mkalınlığındaki yüksekli formasyonu
(Ty) bulunmaktadır.
Geniş bir alanda volkano-tortul şeklinde yüzeylenen Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı
Ürgüp formasyonu (Tü), aşağıdaki üyeler ile temsil edilmektedir.
27
Kavak üyesi (Tük): Açık kahve, beyazımsı renkli, homojen ignimbrit, ankelit ve
pomza içermektedir.
Haltarpınar üyesi (Tüh): Genelde lateritik toprak, kumlu, siltli, killi karışımlar
halindedir.
Sarımadantepe üyesi (Tüs): Masif ve kalın tabakalı ignimbritlerden oluşmuştur.
Damsa bazaltı (Tüd): Tabanda gözenekli olivin bazalt, üstte ise hiperten ve ojitce
zengin, gözenekli olivinsiz bazalt karakterindedir.
Cemilköy üyesi (Tüoc): Pomzalı volkano-tortul bir birimdir.
Tahar üyesi (Tüt): Orta-kalın tabakalı pembe renkli tüfit tabakalarından oluşmuştur.
Karadağ üyesi (Tük1 ): Nevşehir yapı taşı olarak tanınan tüfitik karakterli, kalın
tabakalı, karışık lahar çökelidir.
İncesu üyesi (Tüi): Gri, pembe renkli ignimbritik dasitik tüftür.
Ağıllı üyesi (Tüa): Aglomera, kumtaşı, kiltaşı ve tüfitten oluşmaktadır.
Salur üyesi (Tüs1 ): Kum, kumtaşı ve tüflü çakıltaşından oluşmaktadır.
Topuzdağ bazaltı (Tüt1): Alt düzeyleri olivinsiz, ojit ve hipeistence zengin, üst
düzeyleri olivin bazalt özelliğinde lav akıntısıdır.
Koşladağ üyesi (Tük2): Marnlarla başlayıp gölsel killi kireçtaşlarına geçen birimler
30 m kalınlığındadır ve Ürgüp formasyonunun üst düzeylerini oluşturur.
Kızılkaya ignimbriti (Tk1): Toplam kalınlığı 25 m’yi bulan andezitik karakterli
sütunsal yapılı olup üst seviyelere volkanik çakıllıdır.
Çataltepe bazaltı (Tüç): Genelde hipersten ojit, gri renkli, gözenekli bazalttır.
Kuaterner yaşlı birimler şu şekilde ayırtlanmıştır:
Lav parçası ve opsidiyence zengin camsı ve pomzalı Alacaşar tüfü (Qa), pumisce
zengin kumtepe külü (Qk), volkanik cam özelliğindeki Boğazköy obsidiyeni (Qb), Acıgöl
çevresinde görülen andezitik pomza, kül, temel kazıntı parçalarından oluşan piroklastik
bileşenli Korudağ andezitik camı/Qt1), üst seviyelerde obsidiyen içeren perlit yumrulu
Göllüdağ tüfü (Qg), teknesel çapraz tabakalanmanın sık görüldüğü çakıl, kum ve kil
çökellerinden oluşan Kızılırmak çakıltaşı (Qç), olivin bazalt özellikli Kızıldağ bazaltı (Qk2),
bazaltik andezit ve traki-andezit nitelikli Karnıyarıktepe bazaltı (Qk3), volkan bombası, kül
lapilli ve bazaltik cüruf konileri (Qc), sıcak yeraltısuyu çökeli olan kıvrımlı ve ince tabakalı
Hacıbektaş taşı olarak tanınan traverten (Qt), çoğunlukla Kızılırmak nehri boyunda
yüzeylenen yaklaşık 10 m kalınlığındaki çakıltaşı, kumtaşı ve milden oluşan eski alüvyon
(Qe) ile yamaç molozları (Qy) ve çakıl, kum, mil ve topraktan oluşan alüvyon (Qal) en
genç birimler olarak sınırlanmaktadır.
A. 5. 2. Tektonik ve Paleocoğrafya
Bölge, Hersiniyen ve Alp orojenezleri etkisinde kalmıştır. Tektonik hareketler
neticesinde yörede faylar ve kıvrımlar oluşmuştur. Faylar genellikle kuzeybatı-güneydoğu ve
kuzey-güney yönünde gelişmiştir. En önemli fay karaburç fayıdır. Faylanma bazaltların
teşekkülünden sonra olmuştur. Gidiş yönü K65B’dir ve yüksekli formasyonu (Ty), Tamadağ
formasyonuna (Pmt) göre alçalmıştır. Yaklaşık 20 km uzunluğunda ve 350 atımlıdır.
Kızılırmak’ın güneyinde Tuzköy’den batıya doğru K70B gidişli iki önemli fay daha
bulunmaktadır. Bunlarda düşey atımlı olup Tuzköy (Ty) ve Altıpınar (Ta) formasyonlarından
geçmektedir. Diğer belirgin faylardan biri de Gezenin köyü batısında Arafa üyesi (Tka) ile
Altıpınar formasyonu (Ta) arasında gözlenmektedir. D-B yönlü 50 m düşey atımlı ve 12 km
uzunluğunda olan bu fay, Kızılöz derede makas şeklini alarak KB-GD yönlü diğer bir fayla
kesişmektedir.
Altıpınar formasyonunu oluşturan kaya birimlerinin tabakaları tektonik etkinlik
nedeniyle değişik yönlere doğru eğimlenmişlerdir. Daha genç kaya birimlerinin
tabakalarındaki eğimlerinde ise bir terslik görülmemektedir.
28
Peribacalarının Oluşumu
Bölgedeki ilginç oluşumlardan biri olan “peri bacaları” erozyonun getirdiği tüf
tabakasının rüzgar ve sel sularının aşınımıyla oluşmuştur. Sel suları vadilerdeki çatlaklarda ve
sert kayalarda oluşan kopuklarda yolunu bularak yamaçlardan aşağı iner, inerken de vadide
bulunan sürüklenebilir maddeleri yanında götürür. Geride aşınmamış konik şeklinde bazalt
şapkalı şekiller ortaya çıkar.
Şapkalı peribacaları dediğimiz oluşumlar en çok Ürgüp yakınlarında görülür. Konik
gövde tüf ve volkanik kül den oluşurken şapka ise daha sert olan lahar veya ignimbritten
oluşmuştur.
Kapadokya’da şapkalılar, mantar şeklinde olanlar, sütunlar, sivri uçlular gibi çeşitli
peri bacaları vardır ve genelde Uçhisar, Ürgüp, Avanos, Şahinefendi, Soğanlı, Nevşehir ve
Kayseri’de görülür.
Bölgedeki bir diğer ilginç oluşum ise dalgalı yer şekilleri ve yağışların sonucu
oluşmuş vadi kenarlarındaki desenlerdir. Peribacalarının dışında vadi yamaçlarında yağmur
sularının oluşturduğu ilginç kıvrımlar bölgeye ayrı bir özellik katmaktadır.
Kapadokya Bölgesi’nde erozyonun oluşturduğu diğer peribacası tipleri ise, konili,
mantar biçimli, sütunlu ve sivri peribacalarıdır.
Vadilerde tortulaşma sonucu lavların ısı farkından kaynaklanan bir renk yelpazesi
oluşmuştur. Bütün bu yer şekilleri Uçhisar, Çavuşin, Güllüdere, Göreme, Meskendir,
Ortahisar, Kızılçukur ve Pancarlık vadilerinde görülebilir.
Şekil A.5: Güllüdere Vadisi
Kaynak:www.goremegezi.com
Milyonlarca yıl boyunca İç Anadolu platosunun dev volkanları patlamışlar ve
sonradan medeniyetin beşiği olacak bu topraklara lavlarını püskürtmüşler. Uygun iklim
şartları ve bereketli toprakları sayesinde dünyanın bilinen ilk medeniyeti 10.000 yıl önce
Konya yakınlarında Çatalhöyük’de kurulmuş. İnsanoğlunun 9.000 yıl önce Hasan Dağı’nda
gerçekleşen patlamayı resmettiği ilk manzara resmi burada bulunmuştur.
(A) COĞRAFİK KAPSAM, KAYNAKÇA
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
www.harita.sitesi.web.tr
www.nevsehir.gov.tr
www.cappadociaonline.com
www.dsi.gov.tr
www.cografyasaati.com
www.goremegezi.com
29
B. DOĞAL KAYNAKLAR
B. 1. ENERJİ KAYNAKLARI
B. 1. 1. Güneş
Nevşehir Meteoroloji İstasyon Müdürlüğünde ortalama güneşlenme süresini ölçen
helyograf aleti bulunmakta olup, ortalama güneşlenme şiddetini ölçen aktinograf aleti
bulunmamaktadır.
Tablo B.1: Ortalama Güneşlenme Süresi ( Saat, dakika)
Ocak 2,5
Şubat 3,1
Mart 5,4
Nisan 7,6
Mayıs 7,8
Haziran 10,2
Temmuz 13
Ağustos 11,9
Eylül 10
Ekim 4,8
Kasım 6,1
Aralık 3,2
Yıllık Ortalama 7,1
Kaynak: Meteoroloji İl Müdürlüğü,2011
B. 1. 2. Su Gücü
Nevşehir İli sınırları içerisinde sulama amaçlı kurulmuş Damsa Barajı, Tatlarin Barajı
ve Ayhanlar Barajı mevcuttur. Ayrıca Avanos İlçesi Bozca Köyünde, Gülşehir İlçesi Tuzköy
Kasabasında ve Ürgüp İlçesi Sarıhıdır Köyünde toplam 3 adet barajın inşaatı devam
etmektedir.
B. 1. 3. Kömür
Gülşehir ilçesinde Dadağı-Alemli köyünde ve Gümüşyazı Köyünde kömür madenleri
bulunmaktadır.
Tablo B.2: Dadağı-Arafa Kömür Özellikleri İl : Nevşehir
İlçe : Gülşehir
Köy : Gümüşyazı
Mevki : Dadağı-Arafa
Pafta ve Koordinatları : K33-a3 Y:44 000-45 000 X:01 000-02 000
Genel Jeoloji : Sahanın temelinde metamorfik seri yer alır. Eosen yaşlı olması muhtemel,
kalker-marnlı seri içinde linyit zuhurları bulunmaktadır.
Cevher Minarelleri ve Parajenez : Linyit. Oligo-Miyosen yaşlı seri içinde yer alan kömür zuhurlarının
kalınlığı 80–90 cm. arasındadır.
Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Kimyasal bileşimi: Su %3,32;Kül % 19,38; S: % 6,05; AID: 5.000 Kcal/Kg; Rezerv 3 000 000 t.
Kaynak: MTA, 2011
B. 1. 4. Doğal Gaz
Nevşehir İli sınırlarında doğalgaz rezervi bulunmamaktadır.
B. 1. 5. Rüzgar
İlimizde rüzgar santrali bulunmamaktadır.
30
B. 1. 6. Biyokütle
İlimizde biyogaz kullanılmamaktadır. Ancak odun ve tezek yakacak olarak
kullanılmaktadır.
B. 1. 7. Petrol
İlimiz sınırlarında petrol rezervi yoktur.
B. 1. 8. Jeotermal Sahalar
Nevşehir termal olanaklar açısından büyük zenginlik taşımaktadır. Kozaklı ilçesindeki
kaynak 1050C’de olup kaplıca turizmi açısından çok büyük bir potansiyeldir. Ayrıca Ürgüp
ilçesinin 5km doğusunda “Ürgüp Kaplıcası” bulunmaktadır. Suyun ısısı 140C’dir. Sudan en
çok içme ve yarım banyo şeklinde faydalanılır. Deri hastalıkları için ise su banyosu ve
kaynağından az ilerisinde kükürtlü çamur banyosu yapılmaktadır.
Ilimizde çok sayıda hastalığı tedavi eden içmeler de bulunmaktadır. Bu içmelerin
başında Üzengi Çay İçmesi, Bahçeli İçmesi, Çorak ve Karakaya İçmeleri gelir.
Nevşehir’deki mevcut termal kaynağın sağlık sektörü içinde ele alınması ve bu sektöre
teşviklerin sağlanmasıyla, Kozaklı yabancı ve yerli turistler için önemli bir sağlık merkezi
olarak değerlendirilebilecektir.
B. 2. Biyolojik Çeşitlilik
Bölgede başlıca habitat tipi antropojen steptir. İnsan populasyonunun hızla artması ve
biyolojik faktörlere açık olması nedeniyle yaban hayatı arazi ve civarında çok fakirdir.
B. 2. 1. Ormanlar
Nevşehir Orman İşletme Şefliği sınırları içerisinde İlimizin toplam ormanlık alanı
7.315 ha. olup, bu alanın 3.593 ha kısmı verimli orman, 3.722 ha alanı ise bozuk orman
alanıdır.
B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları
Nevşehir Orman İşletme Şefliği sınırları içerisinde kavak, okaliptüs, söğüt, kızılağaç
gibi türler yetiştirilen tarım alanları bulunmamaktadır.
B. 2. 2. Çayır ve Mera
İlimizde toplam 71.624,3 ha mera alanı bulunmakta olup, toplam arazi varlığının %
12,2 sini teşkil etmektedir. Mevcut mera oranı yıllık yağış ortalamasının az oluşu ve
kontrolsüz otlatılma nedeniyle düşük seviyededir.
Tablo B.3:Mera çalışmaları
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü,2010
İl Toplamı 71.624,3
Merkez 4.530
Acıgöl 3.773,5
Avanos 11.834,8
Derinkuyu 6.914
Gülşehir 14.910
Hacıbektaş 8.880
Kozaklı 10.820,8
Ürgüp 9.961,2
31
B. 2. 3. Sulak alanlar
İlimizden Türkiye’nin en uzun ırmağı olan Kızılırmak geçmektedir. Ayrıca İl
havzasının orta kesiminde Doğu-Batı doğrultusundaki Kızılırmak’ın kuzeyinde Kızılöz deresi
yer almaktadır. Bunların dışında 30’a yakın çay ve dere bulunmakta olup, İlimizin akarsu
yüzeylerinin toplamı 436 ha’dır.İlimizde doğal göl bulunmamaktadır.
B. 2. 4. Flora
Göreme Tepeleri, Dünya Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF-Türkiye) tarafından
“Önemli Bitki Alanı (ÖBA)” olarak belirlenmiştir. Tarih öncesinden günümüze insan
yerleşimlerinin sürdürüldüğü bu alan, günümüzekadar ulaşan önemli step bitki topluluklarını
koruyabilmiş olup milli park sınırı içinde yaklaşık 650taksonun varlığı saptanmıştır.
Bunlardan 118i Türkiye’ye özgüdür (endemiktir). Göreme Tepeleri ÖBA’da ülke çapında 23
nadir bitki bulunur: Örneğin, Ferula halophila bu yöreden başka sadece TuzGölü ve Konya
çevresindeki tuzcul steplere özgü bir bitkidir. F. halophila aynı zamanda BernSözleşmesi Ek
Liste I’de de yer almaktadır. Ayrıca bu alan Bern Sözleşmesi kapsamında TehlikeAltındaki
Habitatlar arasındaki İran-Anadolu stepleri kapsamındadır. Diğer taraftan Dünya Mirası
Listesi’ne alınmış olan Göreme Tepeleri ÖBA, Milli Park olarak da koruma altındadır.
B. 2. 5. Fauna
a) Memeliler: Kurt (canis lupus), Tilki (Vulper vulper), Su tipi (Lutra lutra), Porsuk
(Meles meles), Sansar (Martes fonia), Tavşan (Lepus europeus)
b) Kuşlar: Keklik (Alectoris graeca), Bıldırcın (Coturnix), Güvercin (Culumba ivila),
Doğan (Falco sp.)
c) Sürüngenler: Kaplumbağa (Testudo graeca), Kertenkele (Lucerta viridus).
d) Balıklar:Yayın (Silurus gionis), Sazan (Cyprinus)
B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve
Diğer Hassas Yöreler
"Göreme Tarihi Milli Parkı”,30.10.1986 Tarih ve 86/ 11135 Sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı ile Milli Park olarak ilan edilmiştir.
Pafta Konumu ( 1 / 25. 000 Ölçekli Paftalar):Göreme Tarihi Milli Parkı’nın alanı 4
adet 1 / 25. 000 ölçekli pafta üzerine oturmaktadır. Bu paftalar;
1- KAYSERİ K 33 c 1,
2- KAYSERİ K 33 c 2,
3- KAYSERİ K 33 c 3,
4- KAYSERİ K 33 c 4 dür.
B. 3. TOPRAK
B. 3. 1. Toprak Yapısı
İlimiz toprakları volkanik tüflerden meydana gelmiştir. Dolayısıyla geçirgen bir
yapıya sahiptir. Yapılan çalışmalarla Nevşehir tarım topraklarının %85’i tınlı, % 9’u killi-
tınlı, %2’si killi ve %4’ü kumlu bünyeye sahiptir.
İlimiz topraklarının Kozaklı, Gülşehir’in batısı, Derinkuyu merkez ve çevresi,
Avanos’un kuzey kesimlerindeki araziler 1., 2., 3. sınıfa giren arazilerdir ve her türlü tarıma
uygundur. Ürgüp ve çevresi ile Merkez ilçenin büyük bir kısmında 6. sınıf topraklar vardır.
32
Tarıma elverişli olmayan bu topraklar nedeniyle bu bölgelerde ancak vadi içinde ekim
yapılmaktadır.
Bütün bölgelerde toprakların verimi iklim şartlarına özellikle de yağışların durumuna
göre değişmektedir. Karakterleri itibarıyla toprak gruplarını aşağıdaki şekilde ayırmak
mümkündür:
GENEL ARAZİ DAĞILIMI :
ARAZİ VARLIĞI ALAN (Ha.) %
EKİLEBİLİR ARAZİ 352.218 65,5
ORMAN ARAZİSİ 7.056 1,3
ÇAYIR MERA 71.624 13,2
TARIMA ELVERİŞLİ OLMAYAN
ARAZİ 107.732 20
TOPLAM ARAZİ 538.630 100
Kahverengi Topraklar Orta Anadolu’nun yaygın toprak türü olan kahverengi topraklar İlimizin çok geniş
alanlarını kaplamaktadır. Organik madde ihtiva eden topraklarda tabii vejatasyon olarak orta
boylu çayır otları hakimdir. Fakat bu toprakların büyük bölümünde tahıl ekilmektedir.
Regosal Topraklar
İlimizde kahverengi topraklardan sonra en büyük toprak grubu regosol topraklardır.
Volkanik karakterli olan bu topraklara özellikle Ürgüp-Nevşehir yöresinde rastlanmaktadır.
Doğal vejetasyon çayır otları ve gevenler olmakla birlikte, eğimin elverişli olduğu kesimlerde
sebze tarımı yapılabilmektedir.
Kırmızı Kahverengi Topraklar
Genel özellikleri kahverengi topraklara benzer. Sıcak iklimin yol açtığı oksitlenme
nedeniyle kahverengi topraklar kırmızımsı bir renk almıştır. Bu toprakların büyük bir
bölümünde bağ-bahçecilik yapılmaktadır.
Kireçsiz Kahverengi Topraklar
Genel olarak kahverengi topraklarda üstte organik madde, altta ise kireç birikimi
görülür. Kireçsiz kahverengi topraklarise kalın bir üst tabaka ve kil birikimli bir alt tabakadan
oluşur. Doğal vejetasyon seyrek çalılardır.
Alüviyal Topraklar
Bu toprak türü kapladığı alan bakımından 5. sırada yer alır. Tarımsal açıdan çok
önemli olan bu genç topraklar yüzey sularının taşıdığı sedimentlerle oluşmuştur. Genellikle
sorunsuz ve verimli topraklardır.
Nevşehir’de bunlar dışında podzolik topraklar, organik topraklar, çorak topraklar ve
kahverengi orman topraklarına da rastlanır. Fakat bu gruplar çok küçük alanları kaplayan
önemsiz toprak türleridir.
B. 4. SU KAYNAKLARI
B. 4. 1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar
İlimiz için hesaplanan yıllık yer altı su kaynağı rezervi 133,14 hm3 olup, bu rezervin
34,28 hm3’ü içme ve kullanma suyu için tahsis edilmiştir. Bu miktarın 31,4 hm3’ü
33
Belediyeler tarafından, kalanı ise diğer yerleşimler tarafından kullanılmaktadır.İçme suyu
amaçlı kaynak araştırmaları devam etmektedir.
İlimizde Damsa, Tatlarin ve Ayhanlar Barajları bulunmakta olup, barajlara ait bilgiler
Tablo da verilmektedir.
Tablo B.4 : Baraj bilgileri
Ayhanlar Barajı
Barajın Yeri Avanos İlçesi
Akarsuyu Kızılöz Deresi
Amacı Sulama
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1996 - 2003
Sulama alanı 1773 ha
Damsa Barajı
Barajın Yeri Nevşehir - Ürgüp
Akarsuyu Damsa Çayı
Amacı Sulama + Taşkın
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1965 - 1971
Sulama alanı 709 ha
Tatlarin Barajı
Barajın Yeri Nevşehir - Acıgöl
Akarsuyu Acısu Deresi
Amacı Sulama + Taşkın
İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1964 - 1967
Sulama alanı 454 ha
Kaynak: www.dsi.gov.tr
B. 4. 2. Yeraltı Su Kaynakları
İlimiz kısmen veya tamamen Nevşehir-Gülşehir havzası, Misli havzası Mazı havzası,
Ürgüp havzası ve Develi-Yeşilhisar havzası içerisinde yer almaktadır. Söz konusu
havzalardaki en önemli akifer volkano sedimanter kökenli taneli birimlerdir.
B. 4. 3. Akarsular
İlimizden Türkiye’nin en uzun ırmağı olan Kızılırmak geçmektedir. Sivas İlinden
doğup Karadeniz’e (Bafra) dökülmektedir. Ayrıca İl havzasının orta kesiminde Doğu-Batı
doğrultusundaki Kızılırmak’ın kuzeyinde Kızılöz deresi yer almakta ve kuzey kesimin
sularının tamamına yakınını direne etmektedir. Bunların dışında 30’a yakın çay ve dere
bulunmakta olup, İlimizin akarsu yüzeylerinin toplamı 436 ha’dır.
B. 4. 4. Göller ve Göletler
Nevşehir’de doğal göl yoktur.İlimizdeki göletlere ait bilgiler Tablo A.1de
verilmektedir.
B. 5. MINERAL KAYNAKLARI
B. 5. 1. Sanayi Madenleri
Nevşehir İlinde ekonomik bakımdan önemli yeraltı kaynakları olup, bunların başında
perlit, linyit, tuz ve onix gelmektedir.
Perlit (Pomza)
Ülkemizde bulunan pomza sahaları içerisinde eniyi kalitede olan ve en fazla kullanım alanı
bulunan pomzalar İlimizde çıkarılmaktadır. Pomza ihracatının büyük bölümü İlimizden
yapılmaktadır.
İlimizde pomza maden rezervinin MTA pomza etüt arama çalışmaları sonucunda yüksek
olduğu belirlenmiştir. Yapı elemanları imalatında ve çeşitli sanayi dallarında kullanılan
pomzanın İlimizdeki rezervi 450.000.000m3tür.
34
Acıgöl, Ürgüp, Derinkuyu arasındaki bölgeden çıkarılmakta olup, önemli miktarlarda
ihraç edilmektedir. Derinkuyu ilçesi sahalarındaki orta kaliteli perlitlerin genleşme oranı 3,2-
4,5 arasında değişmekte olup, sahalarda toplam 320 milyon ton olarak jeolojik rezerv
belirlenmiştir.
Acıgöl perlit yatakları
İlçede çok sayıda perlit sahaları bulunmakta olup, yatakların toplam rezervi 450
milyon ton civarındadır.
Derinkuyu-Kayışkıran, Büyük ve Küçük Göllüdağ ve Bozdağ perlit yatakları
Orta kaliteli olan perlitlerin gevşeme oranı 4-4,5 arasındadır. Jeolojik rezerv 320
milyon tondur.
Tuz
Gülşehir ilçesine bağlı Tuz köyü yakınlarında ve Hırka dağının doğu yamaçlarından
kaya tuzu çıkartılır. Toplam rezervin 50.000.000 tonun üzerinde olduğu tahmin edilmektedir.
Tuzköy sahasındaki % 92 NaCl içerikli ve 75 milyon ton görünür, 96 milyon ton muhtemel ve
960 milyon ton mümkün rezerv belirlenmiştir.
Oniks
Hacıbektaş ilçesinde çıkarılan bu mermer türüne “Hacıbektaş taşı” da denmekte olup,
genelde süs eşyası yapımında kullanılır. Oniks taşı sarı, pembe, kırmızı, ve beyaz renklerde
olup, birkaç rengi içeren çeşitleri de bulunmaktadır. Üzerine çeşitli motifler işlenen ve
biçimlendirilen oniks taşı kişisel süs eşyası ve ev aksesuarı yapımında kullanılır.
Avanos Kaya hamamı mevkiindeki mermerlerin 1.000.000 ton üzerinde jeolojik
rezerv yatakları vardır. Merkez ve Avanos ilçelerinde zengin kil yatakları, kavlin toplam
rezervi 1.180.000 tona ulaşan kaolin yatakları mevcuttur. Ancak bu yataklar henüz işletmeye
açılabilmiş değildir. Ulaşımı kolay olan yataklar tuğla yapımında kullanılmaktadır. Ayrıca
bunun yanında Nevşehir’e özel kepez adı verilen yapı taşları bol miktarda çıkartılıp
inşaatlarda kullanılmaktadır.
B. 5. 2. Metalik Madenler
İlimize ait metalik maden envanteri tabloda verilmiştir.
Tablo B.5: Metalik Maden Envateri
METALİK MADEN YATAK VE ZUHURLARI
1.1. Boyalı Manganlı Demir Zuhuru İl: Nevşehir
İlçe: Ürgüp – İncesu
Köy: Erdemisin, Boyalı, Karlık, Cemilköy, Akçaviran
Mevki: Olukderesi
Pafta: K 33-c2,c3
Genel Jeoloji: Sahada,Tesiyer volkanizmasına ait kayaçlar yüzeyler. Seri, altta aglomera ve tüfler ile başlar.Volkanizmanın kesikliğe
uğradığı dönemlerde marn,kil ve kalkerler gibi göl çökelleri gözlenir.Daha üstte olivinli – piroksenli bazalt,andezit ve ignimbritler izlenir. Cevher Mineralleri ve Parajenez: Psilomelan,Limonit 1.2. Avanos Boksit Zuhuru İl: Nevşehir
İlçe: Avanos Mevki: Başağılın Dölek – Yamanın Dağı Pafta ve Koordinatları: K 33-C1 Y: 59 000-61 000 X : 84 000-86 000
Genel Jeoloji: Sahanın K-KBsında Paleozoik yaşlı metamorfitler yüzeyler. Batısında ise, Ü.Kretase yaşlı granitler bulunur. G-GB’da
Kuvaterner yaşlı Acıgöl, Erciyes, Hasan Dağı volkanizmaları yer almaktadır. Oligosen’e ait konglomera ve kum taşları geniş alanlar kaplar. Bunun üzerine ise karasal kökenli çökeller gelir.
35
Cevher Mineralleri ve Parajenez: Diaspor, Kavolin
Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Asidik volkanik kayaçların alterasyonu ile oluşmuşlardır. Tektonik olaylarla ortaya çıkan sıcak sular ve yer altı-yerüstü sularının etkisi ile primer boksit oluşumları da gözlenir.
Kaynak: MTA Orta Anadolu II. Bölge Müdürlüğü, 2011
B.5.3. Enerji madenleri
Konu hakkında detaylı bilgi I.1.3 bölümünde verilmiştir.
B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler
İlimizde çok sayıda kum ve taş ocakları bulunmaktadır. Kum-çakıl hammaddeleri orta
kalitede olup, yaklaşık 20 milyon m3 mümkün rezerve sahiptir. Avanos, Gülşehir ve Ürgüp
ilçeleri kum-çakıl yatakları bakımından önem arz etmektedir.
(B) DOĞAL KAYNAKLAR, KAYNAKÇA
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
MTA Orta Anadolu II. Bölge Müdürlüğü
Tarım İl Müdürlüğü
Meteoroloji İl Müdürlüğü
www.dsi.gov.tr
www.mta.gov.tr
C. ) HAVA (ATMOSFER VE İKLİM)
C. 1. İKLİM VE HAVA
Nevşehir yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlı geçen tipik karasal iklim
özelliklerini taşır. Konya kapalı havzasında kalan Derinkuyu ilçesi dışında, bütünüyle orta
Kızılırmak havzası’na girmektedir. Denizden yüksekliği 1.259 m dir.
Merkez ilçede sinoptik ve klima meteorolojik ölçümleri yapılmaktadır. Kapadokya
Havalimanında uçuş bilgileri için metar rasatları yapılmaktadır. Avanos ve Ürgüp ilçelerinde
ise sadece iklim çalışmaları için klima rasatları yapılmaktadır.
C. 1. 1. Doğal Değişkenler
C. 1. 1. 1. Rüzgâr Tablo C.1: Rüzgar bilgileri
Ortalama Rüzgar Hızı (m/sn) Aylık ve Yıllık Ortalamalar: Ocak ayı: 1,5 Şubat ayı: 2,0 Mart ayı: 1,8 Nisan ayı: 2,1 Mayıs ayı: 1,9
Haziran ayı: 1,7 Temmuz ayı: 1,8 Ağustos ayı: 1,9 Eylül ayı: 1,6 Ekim ayı: 1,6 Kasım ayı: 1,3 Aralık ayı: 1,9 ve Yıllık toplamda
Ortalama Rüzgar Hızı (m/sn): 1,7 m/sn.
En Hızlı Esen Rüzgarın Yönü ve Hızı : SSE 16,0 m/sn.
Ortalama Fırtınalı günler sayısı: Sadece Ocak ayında 1 gün fırtınalıdır. Yıllık toplamda fırtınalı gün sayısı: 1 gün’dür. Ortalama: 0,1 gün.
Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Gün Sayısı ( Rüzgar Hızı saatte 10,8 ile 17,1 m/sec. arasında olan ): Ocak: 10, Şubat: 10, Mart: 6, Nisan: 4,
Mayıs: 5, Haziran: 7, Temmuz: 2, Ağustos: 2, Eylül: 1, Ekim: 3, Kasım: 4, Aralık: 7 gün ve Yıllık toplamda Kuvvetli Rüzgarlı Günsayısı:
61 Ortalama: 5,1 gün.
1. derece Hakim Rüzgar Yönü: SSW (Güneygüneybatı - Lodos ), 2. derece Hakim Rüzgar Yönü: SE ( Güneydoğu-Keşişleme) , 3.derece
Hakim Rüzgar Yönü: NNE ( Kuzey Kuzey Doğu- Poyraz) dir. Aylar İtibariyle rüzgarın hakim olduğu yönler ise; SSW (Güneygüneybatı -
Lodos ): 7 ay, SE ( Güney Doğu-Keşişleme) :3 ay, NNE ( Kuzeykuzeydoğu-Poyraz): 2 ay’dır.
Rüzgarların Esme Sayıları Toplamı: Ocak ayı: SE yönünden, Şubat ayı SE yönünden, Mart ayı: SSW yönünden, Nisan ayı: NNE
yönünden, Mayıs ayı: SSW yönünden, Haziran ayı: SSW yönünden, Temmuz ayı: NNE yönünden, Ağustos ayı: SSW yönünden, Eylül ayı:
SSW yönünden, Ekim ayı: SSW yönünden, Kasım ayı: SSW yönünden, Aralık ayı: SE yönündendir.
Mevsimlik hakim rüzgar yönü: İlkbahar : SSW , Yaz : SSW , Sonbahar : SSW , Kış : SE
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2011
36
C.1. 1. 2. Basınç
Tablo C.2: Basınç bilgileri
Ortalama En Yüksek Basınç (hPa): 881,3
Ortalama En Düşük Basınç (hPa) : 870,9
Ortalama Buhar Basıncı (hPa): Ocak ayı: 4,7 - Şubat ayı: 4,8 - Mart ayı: 5,4 - Nisan ayı: 7,0 - Mayıs ayı: 8,9 -Haziran ayı: 10,5 -
Temmuz ayı: 11,1 - Ağustos ayı: 10,0 - Eylül ayı: 7,9 - Ekim ayı: 6,1 - Kasım ayı: 4,4 - Aralık ayı: 4,3 ve Yıllık Ortalama
Buhar Basıncı (hPa) : 7,1 hPa dır.
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2011
C.1. 1. 3. Nem Tablo C.3: Nem bilgileri
Aylık Ortalama Bağıl Nem Ocak ayı: 77,3 - Şubat ayı: 64,5- Mart ayı: 65,1 - Nisan ayı: 65,6 - Mayıs ayı: 61,5 - Haziran ayı: 56,3 -
Temmuz ayı: 42,0 - Ağustos ayı: 44,6 - Eylül ayı: 44,2 - Ekim ayı: 54,7 - Kasım ayı: 67,7 - Aralık ayı: 60,2’ dır.
Aylık En Düşük Bağıl Nem Ocak ayı: 52,3 - Şubat ayı: 40,8 - Mart ayı: 33,6 - Nisan ayı: 39,9 - Mayıs ayı: 38,7 - Haziran ayı: 34,2 -
Temmuz ayı: 21,1 - Ağustos ayı: 26,0 - Eylül ayı: 21,2 - Ekim ayı: 24,3 - Kasım ayı: 24,5 - Aralık ayı: 20,8 ‘ dir.
Nemin En az olduğu aylar : Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarıdır.
Nemin En fazla olduğu aylar : Ocak, Mart, Nisan ve Kasım aylarıdır.
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2011
C. 1. 1. 4. Sıcaklık
Tablo C.4: Sıcaklık bilgileri
Aylık Ortalama Sıcaklık (0C) : Ocak ayı: 0,5 - Şubat ayı: 1,0 - Mart ayı: 4,9 - Nisan ayı: 8,5 - Mayıs ayı: 13,2 -Haziran ayı: 17,5 -
Temmuz ayı: 23,3 - Ağustos ayı: 20,8 - Eylül ayı: 17,1 - Ekim ayı: 9,8 - Kasım ayı: 0,9 - Aralık ayı: 2,6 ve Yıllık Ortalama
Sıcaklık ( 0C) : 10,0 santigrat derecedir.
2011 Yılı Aylık Ortalama En Yüksek Sıcaklık ( 0C) : Ocak ayı: 4,0 - Şubat ayı: 5,2 - Mart ayı: 9,9 - Nisan ayı: 14,0 - Mayıs ayı:
18,8 -Haziran ayı: 24,0 - Temmuz ayı: 30,3 - Ağustos ayı: 28,2 - Eylül ayı: 24,6 - Ekim ayı: 16,3 - Kasım ayı: 5,2 - Aralık ayı:
6,6 ve Yıllık Ortalama En Yüksek Sıcaklık ( 0C) : 30,3 santigrat derecedir.
2011 Yılı Aylık Ortalama En Düşük Sıcaklık (0C) : Ocak ayı: -2,7 - Şubat ayı: -2,6 - Mart ayı: 0,7 - Nisan ayı: 3,9 - Mayıs ayı: 7,8 -
Haziran ayı: 11,1 - Temmuz ayı: 15,9 - Ağustos ayı: 13,1 - Eylül ayı: 10,0 - Ekim ayı: 4,5 - Kasım ayı: -2,6 - Aralık ayı: -1,3
ve Yıllık Ortalama En Düşük Sıcaklık ( 0C) : -2,7 santigrat derecedir. En Yüksek Sıcaklık, Günü ve Yılı : 37,1 0C , 30.Temmuz .2011
En Düşük Sıcaklık, Günü ve Yılı : -13,1 0C , 02.Şubat.2011
Günlük En Yüksek Sıcaklık Farkı 17,3 0C ‘dir.
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2011
C. 1. 1. 5. Buharlaşma
Sıcak ve kuru iklimlerde buharlaşma daha fazladır.Yıllık toplam buharlaşma miktarı
yıllık toplam yağıştan az veya fazla olabilir.
Ocak,şubat,mart, nisan ve aralık aylarında don olayından dolayı ölçümler
yapılmamaktadır.
Tablo C.5: Buharlaşma bilgileri
Aylık Ortalama Buharlaşma (mm) : Ocak ayı: 0,0 - Şubat ayı: 0,0 - Mart ayı: 0,0 - Nisan ayı: 0,0 - Mayıs ayı: 3,9 -Haziran ayı: 5,7
- Temmuz ayı: 7,8 - Ağustos ayı: 7,4 - Eylül ayı: 6,3 - Ekim ayı: 3,3 - Kasım ayı: 0,0 - Aralık ayı: 0,0 mm. dir.
Yıllık Ortalama Buharlaşma (mm) : 2,9 mm.
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2011
37
C. 1. 1. 6. Yağışlar
C.1.1.6.1. Yağmur
Tablo C.6: Yağmur bilgileri
Ortalama Toplam Yağış (mm) : Ocak ayı: 67,1 - Şubat ayı: 54,8 - Mart ayı: 26,5 - Nisan ayı: 56,8 - Mayıs ayı: 85,1 -Haziran ayı:
58,3 - Temmuz ayı: 6,2 - Ağustos ayı: 0,0 - Eylül ayı: 4,1 - Ekim ayı: 15,1 - Kasım ayı: 16,5 - Aralık ayı: 50,5
Günlük En Çok Yağış Miktarı (mm) : Ocak ayı: 18,4 - Şubat ayı: 11,3 - Mart ayı: 9,8 - Nisan ayı: 15,0 - Mayıs ayı: 28,5 -Haziran
ayı: 16,8 - Temmuz ayı: 6,1 - Ağustos ayı: 0,0 - Eylül ayı: 2,9 - Ekim ayı: 6,9 - Kasım ayı: 10,7 - Aralık ayı: 15,4 ve Günlük
En Çok Yağış Miktarı (mm) : 28,5 mm. Ekim Ayındadır.
Yağışın Mevsimlere göre dağılımı (mm): İlkbahar (Mart,Nisan,Mayıs): 168,4 mm. Yaz (Haziran,Temmuz,Ağustos,) : 64,5 mm.
Sonbahar (Eylül, Ekim,Kasım) : 35,7 mm. Kış (Aralık,Ocak,Şubat) : 45,1 mm.
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2011
C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı
Tablo C.7: Kar, Dolu, Sis ve Kırağı bilgileri
Kar Yağışlı Gün Sayısı : Ocak ayı: 12 gün, Şubat ayı: 4 gün, Mart ayı: 2 gün, , Kasım ayı: 2, Aralık ayı: 3 gün
Karla örtülü GünSayısı: Ocak ayı: 10 gün, Şubat ayı: 7 gün, Mart ayı: 2 gün, , Aralık ayı: 2 gün ve Yıllık toplamda Ortalama Karla
Örtülü Günler Sayısı:1,9 gündür.
En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı (cm) : Ocak ayı: 20 - Şubat ayı: 19 - Mart ayı: 1 - Kasım ayı: 2 - Aralık ayı: 16 ve
Yıllık En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı (cm) : 20 cm. ve 31.Ocak.2011 ayındadır.
Don Gün Sayısı : Ocak: Ocak ayı: 24 gün, Şubat ayı: 19 gün, Mart ayı: 16 gün, Nisan ayı: 4 gün, Ekim ayı: 7 gün, Kasım ayı: 22 gün,
Aralık ayı: 17 gün ve 2011 Yıllık toplamda Donlu günler sayısı: 109 gün’dür.
Sisli Gün Sayısı: Ocak ayı: 1 gün, Şubat ayı: 1 gün , Kasım ayı: 2 gün, ve 2011 Yıllık toplamda Ortalama Sisli Günler Sayısı: 0,3
gün’dür.
Ortalama Dolulu Günler Sayısı: Şubat ayı: 1 gün, Nisan ayı: 1 gün, Mayıs ayı: 1 gün, Haziran ayı: 1 gün ve 2011 Yıllık toplamda
Ortalama Dolulu Günler Sayısı: 0,3 gün’dür.
Ortalama Kırağılı Günler Sayısı: Ocak ayı: 4 gün, Mart ayı: 2 gün, Ekim ayı: 1 gün, Kasım ayı: 10 gün, Aralık ayı: 1 gün ve 2011
Yıllık toplamda Ortalama Kırağılı Günler Sayısı: 1,5 gün’dür.
Dolunun En Yüksek Olduğu Aylar : Şubat, Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında 1 er gün olmuştur.
Kırağının En Yüksek Olduğu Aylar: Kasım, Ekim, Aralık, Ocak ve Mart Ayları.
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2011
C. 1. 1. 7. Seller
Nevşehir’de ölçüm yapılan Meteorolojik veriler doğrultusunda sel olacak çok yoğun
yağış ( 50.0 mm. ve yukarısı yağış ) yoktur.
C. 1. 1. 8. Kuraklık
Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında yağış ortalamalarının en az kayıt edildiği
aylardır.
2011 Yılı Toplam Yağış Miktarı: 441,0 mm. olmuştur.
C. 1. 1. 9. Mikroklima
İl sınırları içerisinde Nevşehir Merkezde deniz seviyesinden 1.259 m. yükseklikte
bulunan istasyonun iklim verilerine göre değerlendirme yapıldığında, bulunulan bölge
itibariyle tipik karasal iklim özellikleri mevcuttur.
C. 1. 2. Yapay Etmenler
Baraj ve göletlerin iklime etkisi olmaktadır.
38
C. 1. 2. 1. Plansız Kentleşme
İlimizde belirgin göç olayı olmamakla birlikte, Ülkemiz ve İlimiz şartlarında tarım
kesimindeki girdi maliyetlerinin pahalı, ürünün ucuz olması nedeniyle uzun yıllardır devam
eden, yoğunluk arz etmeyen ve geçmiş yılların devamı niteliğinde özellikle İlimiz köylerinden
İstanbul’a göç olmaktadır. İlimizin fazla göç almaması nedeniyle ve İlimizdeki belediyelerin
tamamına yakınının imar planları bulunduğundan plansız kentleşme görülmemektedir.
1975 yılından günümüze kadar, Nevşehir sürekli göç veren bir İl durumunda
görünmektedir. 1980’li yıllarda dışarıya göçün hızı yavaşlamıştır. 1990’lı yıllara gelindiğinde
göç hızının arttığı görülmektedir. Ayrıca, bu hız İç Anadolu Bölgesi’nin hayli üzerindedir.
Bölgede iki tür göçten söz edilebilir, birincisi kırdan kente (İl ve ilçe merkezine), ikincisi
büyük kentlere doğru yaşanan göçtür.
C. 1. 2. 2. Yeşil Alanlar
Konu hakkında detaylı bilgi L.1.3. bölümünde verilmiştir.
C. 1. 2. 3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar
“06/06/2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (Değişiklik:05/05/2009-27219) ile
hava kalitesi limit değerlerinin yıllar itibariyle azaltılması hedeflenmiştir. “Isınmadan
Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü (IKHKK) Yönetmeliği” 13/01/2005 tarih ve 25699
sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. (Değişiklik: 17/03/2005-25758;
14/05/2007-26522; 07/02/2009-27134; 27/01/2010-27475).Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı,
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü’nün 28.09.2010 tarih ve 2010/14 sayılı genelgesinde
Nevşehir İli ve tüm ilçelerinin II.(ikinci) Grup Kirlilik Derecesinde olduğu belirtilmiştir.
22.10.2010 tarih ve 68 sayılı Mahalli Çevre Kurul Kararında belirtilen 2010–2011 kış
sezonunda İlimiz Merkez İlçe ve diğer ilçelerde kullanılacak olan yakıt özellikleri şöyledir:
Tablo C.8: Isınma Amaçlı İthal Taş ve Linyit KömürüÖzellikleri
Toplam Kükürt (kuru bazda) : En çok. % 0,9 (+0,1 tolerans)
Alt Isıl Değer (kuru bazda) : En az 6400 Kcal/kg (- 200 tolerans)
Uçucu Madde (kuru bazda) : % 12-31 (+2 tolerans)
Toplam Nem (orijinalde) : En çok % 10 (+1 tolerans)
Kül (kuru bazda) : En çok %16 (+2 tolerans)
Boyut* (satışa sunulan) : 18-150 mm ( en çok ±% 10 tolerans)
* Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu en az
10-18 mm olabilir.
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2011
Tablo C.9: Sanayi Amaçlı İthal Kömür Özellikleri
Alt Isıl Değer : 6000 kcal/kg (-500) (Orjinal)
Toplam Kükürt : % 1 (+%0.1 tolerans) (Kuru Bazda)
Uçucu.Madde : %36 (+%1.0) (Kuru Bazda)
Boyut : 0-50 mm
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2011
Tablo C.10: Yerli Kömür Özellikleri
Toplam Kükürt (kuru bazda) : En çok % 2,3
Alt Isıl Değer (kuru bazda) : En az 4200 Kcal/kg (-200 tolerans)
Toplam Nem (orijinalde) : En çok %30
Kül (kuru bazda) : En çok %30
39
Boyut *(satışa sunulan) :18-150 mm (18 mm altı ve150 mm üstü
için en çok % 10 tolerans)
* Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18 mm olabilir.
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2011
C. 1. 2. 4. Endüstriyel Emisyonlar
Endüstriyel kirlilik yanlış yer seçimi ve atık gazların yeterli teknik tedbir alınmadan
havaya bırakılması sonucu meydana gelmektedir.
İlimizde endüstriyel emisyonlardan oluşan kirlilik yoğun yaşanmamaktadır. Küçük
sanayi bölgelerinde tesis ve işletmelerin kaliteli yakıt kullanmaları sağlanmaktadır. Bunun
yanında kaçak yanık yağ, eski lastik vb. yakılması önlenmektedir.
İlimizde emisyon çıkışı olan büyük fabrikalar Cimpor Yibitaş Çimento San. Ve Tic.
A.Ş.ye ait çimento öğütme tesisi ile Kireç ve Tuğla Kimya San. A.Ş.ye ait Erciyes Kireç
Fabrikasıdır. Her iki tesisinde emisyon ile ilgili izinleri vardır. Çimento fabrikasının elektro
filtresi bulunmaktadır.
C. 1. 2. 5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar
Motorlu taşıtlardan kaynaklanan emisyonlar hava kirliliğinde önemli bir etkendir.
Egzoslardan yayılan CO, NO, Hidrokarbonların ve Pb emisyonları hava kirliliğinin % 42’sini
oluşturmaktadır. Bir taşıt 10 dakikada, bir insanın ihtiyacı olan ortalama 15 m3
lük havayı
kullanılmaz hale getirmektedir.
İlimizdeki egzos emisyonu ölçüm istasyonları, yaptıkları ölçüm sonuçlarını
Müdürlüğümüze göndermektedirler. Ayrıca Trafik Şube Müdürlüğü ile birlikte denetimler
yapılmaktadır.
C. 2. HAVAYI KİRLETİCİ GAZLAR VE KAYNAKLARI
C. 2. 1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman
Fosil kökenli yakıtların yanmasıyla açığa çıkan kükürt, havada hemen oksidasyona
uğrar. Bu oksidasyon iki aşamada gerçekleşir:
S + O2 → SO2
SO2 + O → SO3
Ortamda herhangi bir katalizör madde bulunmadığı durumda,kükürt dioksit yavaş bir
reaksiyonla kükürt trioksite dönüşür. Budönüşüm ortamda oksijen, ozon veya hidrokarbon
serbestradikallerinin bulunması durumuna göre değişim gösterir.
İlimizde, Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı kapsamında Bakanlığımızın kurduğu hava
kalitesi ölçüm istasyonunda SO2 ölçümleri yapılmaktadır. C.2. 2. Partikül Madde(PM) Emisyonları
İlimizde bulunan hava kalitesi ölçüm istasyonunda Partikül Madde (PM) ölçümleri
yapılmaktadır.
C. 2. 3. Karbonmonoksit Emisyonları
İlimizde CO ile ilgili ölçümler yapılmamaktadır.
C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları
Atmosferde doğal gaz çevrimine girerek, nitrik asit oluştururlar. Nitrik asit ise asit
yağışına sebep olur.
40
Azot oksit emisyonları ile ilgili olarak İlimizde ölçüm yapılmamakta olup, herhangi
bir veri bulunmamaktadır.
C. 2. 5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları
İlimizde hidrokarbon ve kurşunile ilgili ölçümler yapılmamaktadır.
C. 3. ATMOSFERİK KİRLİLİK
C. 3. 1. Ozon tabakasının incelmesinin etkileri
Bu konuda akademik bir çalışma yapılamamıştır.
C. 3. 2. Asit Yağışlarının Etkileri
Bu konuda akademik bir çalışma yapılamamıştır.
C. 4. HAVA KİRLETİCİLERİNİN ÇEVREYE OLAN ETKİLERİ
C. 4. 1. Doğal çevreye olan etkileri
C. 4. 1. 1. Su üzerindeki etkileri
Kükürtdioksit suda hemen çözünen, sıcak ve soğuk suda hemen eriyen renksiz bir
gazdır. Atmosferde hızlı şekilde sülfirik aside dönüşmesinden dolayı, atmosferde kalış süresi
çok kısadır. Asitler genelde havada aerosoller halinde bulunurlar. Bu aerosoller kar, yağmur,
dolu gibi yağışlarla yeryüzünde birikirler. Kükürt emisyonu, azotdioksit emisyonu ve
atmosferik şartların etkinliği yağışın asidi tesirinin artmasına neden olur.
C. 4. 1. 2. Toprak üzerine etkileri
Hava kirliliğine neden olan gazlar ve partiküller, yağışlarla toprağa geçerek, toprak
kalitesini ve verimliliğini etkilerler.
Son yıllarda Danimarka’ da yapılan bir araştırmayla amonyak buharlaşmasının güneş
radyasyonuna maruz kaldığında atmosferdeki nitrik asit oluşumuna katkısının ihmal
edilemeyecek boyutta olduğu belirlenmiştir. Yağmurun amonyum içeriği toprakta, su
havzalarında ve göllerde nitrifikasyon yapan bakteriler ve oksijen sayesinde amonyum nitrit
asite dönüştüğünde yağmurun asiditesini ayrıca 4 kat artırmaktadır
C. 4. 1. 3. Flora ve fauna üzerindeki etkileri
Hava kirletici gazlar asidik yağışlarla ormanlar üzerinde etkilerini gösterir. Ağaç
yapraklarındaki büyüme ve gelişmeyi engellerler. Bitkiler hava kirliliğinden üç şekilde
etkilenir.
Nekroz adı verilen yaprak dokusunun eğilip, bükülmesi.
Klorosis adı verilen beyazlanmalar veya diğer renklerdeki lekeler.
Büyüme bozulmaları.
Hayvanlarda kronik zehirlenmeler daha çok arsenik, kurşun, molibden vb.
kirleticilerin üzerine çökeldiği otların yenilmesi ile görülür.
C. 4. 1. 4. İnsan sağlığı üzerindeki etkileri
Havadaki kirletici madde konsantrasyonları vücut direncinin azalmasına, solunum
yolu rahatsızlıklarına, kalp ve dolaşım yolu rahatsızlıklarına, baş ağrısına neden olur. Yüksek
konsantrasyonlarda NO2 akciğerlerde ödem ve kanamalara neden olur. Özelikle yoğun trafikte
şoförlerin maruz kaldığı CO gazı, 50 ppm derişiminde bulunduğunda zaman kavramını
yitirme, 100 ppm de kalp ve dolaşım yetmezliği, 250 ppm de şuur kaybı ve 750 ppm de
ölümle sonuçlanır.
41
C.4.2.Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri Hava kirliliğinin eşyalar ve binalar üzerinde de etkisi vardır. Havada bulunan 0,3
mikron çapındaki ince toz tanecikleri eşyalar üzerine yapışarak renk değişimine ve kirliliğe
neden olur. Kükürtdioksit bakımından zengin atmosferde metaller çok hızlı şekilde
paslanırlar. Ozon ve diğer oksitleyici maddelerin ise kauçuk malzeme üzerinde parçalayıcı
etkisi vardır. Kirletici madde konsantrasyonları bina taşlarında, sanat eserlerinde aşınmaya ve
dış cephe kirliliğine neden olur.
(C) HAVA (ATMOSFER) ve İKLİM, KAYNAKÇA
Nevşehir Belediye Başkanlığı
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Meteoroloji Genel Müdürlüğü
D-SU
D. 1. SU KAYNAKLARININ KULLANIMI
Nevşehir ilinde su kaynaklarının kullanım amacıiçme suyu ve tarımsal sulamadır.
D. 1. 1. Yeraltı suları
İlimizde içme ve kullanma suyu yeraltı sularından karşılanmaktadır. Nevşehir İlinin
yeraltı ve yerüstü su kaynakları sınırlıdır. Kuyularla yapılan mevcut içme suyu temin
çalışmaları, şehir merkezinin uzun vadeli ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktır. Kullanılabilir
yeraltı suyu potansiyeli 133 hm3 olup, toplam su potansiyeli 2.700 hm
3 tür.
Nevşehir İli ve yakın çevresini kapsayan havzaların emniyetli işletme rezervleri tahsis
edilmiş durumdadır. Geriye kalan rezerv ağırlıklı olarak içmesuyu taleplerinin
karşılanmasında kullanılmaktadır. Ayrıca havzada yer yer aşırı çekimler nedeniyle kuyularda
15-25 m’lik düşümler gözlenmektedir.
Nevşehir Merkez içme suyu ihtiyacını Çardak ve çoğunlukla Gülşehir havzalarından
karşılamaktadır. Ancak İlimizin yoğun olarak içme suyu ihtiyacını sağladığı Gülşehir
havzasındaki rezervin tamamı tahsis edilmiştir.
Suların kontrolleri düzenli olarak Sağlık İl Müdürlüğü ve ilçelerdeki Toplum Sağlığı
Merkezleri tarafından yapılmaktadır. İlimizde yerleşim birimlerinin içme ve kullanma suları,
184 şebeke bölgesinde bulunan 83 kaynak ve 218 sondaj kuyusundan temin edilmektedir.
2010 yılında 1.682 adet bakteriyolojik, 642 adet kimyasal olmak üzere toplam 2.324
adet su numunesinde yapılan analiz sonuçlarına göre, bakteriyolojik numunelerin 647 adeti,
kimyasal numunelerin 91 adeti İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmeliğe uygun
değildir.
İçme ve kullanma sularında 8.295 adet bakiye klor ölçümü yapılmış, 6.985 adetinde
yeterli, 1.310 adetinde ise yetersiz klor olduğu tespit edilmiştir. Uygunsuzluk tespit edilen 49
şebekede ıslah çalışmaları yapılarak uygun hale getirilmiştir.
D.1.2.Jeotermal Kaynaklar
Kozaklı İlçesinde sıcaklığı 29 C0
ve debisi 10 s-1
olan jeotermal kaynak tespit
edilmiştir. Bu alanda yapılan sondajlarda 80-93 C0
arasında değişen sıcaklık, 275 s-1
debi ve
63,3 MWt güce sahip akışkan görünür hale getirilmiş ve ülke ekonomisine kazandırılmıştır.
Bunun dışında Acıgöl ve Avanos yörelerinde de sıcaklıkları 25 C0ile 27,5 C
0arasında değişen
jeotermal kaynaklar bulunmaktadır.
42
D. 1. 3. Akarsular
Bölgenin en önemli akarsuyu Kızılırmak’tır. Kızılırmak Nehri potansiyeli 2.567
hm3/yıl, yüzey alanı 396 ha dır. Diğer yan derelerin yüzey alanları 40 ha dır.
D. 1. 4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar
İlimizde doğal göl yüzeyi bulunmamaktadır. Baraj ve göletler bulunmaktadır.
D. 1. 5. Denizler
İlimiz sınırları içerisinde deniz bulunmamaktadır.
D. 2. DOĞAL DRENAJ SISTEMLERI
Doğal drenajla genelde köylerimizde içme suyu olarak yararlanılmaktadır. Son
yıllarda yağışların azlığı ve yeraltı suyundan aşırı çekimler nedeniyle hemen hemen kuruma
aşamasına gelinmiştir.
D. 3. SU KAYNAKLARININ KİRLİLİĞİ VE ÇEVREYE ETKİLERİ
Doğal su kaynakları genelde yerleşim alanları içerisinde kalmasından kaynaklanan
kirlenmeye maruz kalmaktadır. Bunun yanında daha önemlisi bu kaynaklara yakın açılan
sondaj ve kesonkuyular nedeniyle yeraltı su tablasının daha alt seviyelere düşmesinden
kaynaklanan bir yok olmasürecine girmektedir.
D. 3. 1. Yeraltı Suları ve Kirlilik
Yeraltı suları son yıllardaki yağışların azlığı daha önemlisi bilinçsizbir şekilde yapılan
aşırı çekim nedeniyle her geçen gün daha alt seviyelere inmektedir.
Nevşehir-Derinkuyu yakınlarındaki 49616 nolu limniğraflı sondaj kuyusundaki yer altı
suyu seviyesi 100 m, Derinkuyu yakınlarındaki 57513 nolu limniğraflı sondaj kuyusundaki
seviyeler ise 55 m civarındadır. Özetle bölge genelinde yıllık yağışlara ve sondaj
kuyularından yapılan çekimlere bağlı olarak ortalama 15-25 m civarında düşümler
olmaktadır.
İlimizde DSİ 12. Bölge Müdürlüğü tarafından sondaj kuyularından kalite gözlem
amaçlı su örnekleri alınmaktadır.
D. 3. 2. Akarsularda Kirlilik
İlimizde yer alan Kızılırmak ve Karasu’nun geçtiği yerleşim alanları içerisinde atık ve
kanalizasyon sularının buralara boşaltılması nedeniyle hızlı bir kirlenme içerisindedir. Bunun
yanında Kızılırmak kenarında birçok çakıl ve kum ocağı mevcuttur.
D. 3. 3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik
Göletlerde yağışların azlığı ve göleti besleyen doğal kaynakların etrafında açılan
sondaj kuyularının artması nedeniyle rezervuarlarında düşme gözlenmiştir.
D. 3. 4. Denizlerde Kirlilik
İlimizde deniz bulunmamaktadır.
D. 4. SU VE KIYI YÖNETİMİ, STRATEJİ VE POLİTİKALARI
Doğal kaynakların korunması için bunların çevresinde koruma bantlarının çizilmesi ve
bu alanlar içinde kalan sondaj kuyularının kapatılması, denetimlerin sıklaştırılması
gerekmektedir. Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü’nün eski yıllarda drenajla içme suyu temin ettiği
43
köy sayısı günden güne azalmakta ve DSİ XII.Bölge Müdürlüğü yeraltı suyuna
yönelmektedir.
Kontrolsüzce açılan kuyu sayısının gün geçtikçe artması ve buralardan aşırı çekim
yapılması nedeniyle yeraltı su tablası hızlı bir şekilde aşağıya çekilmiştir.
Akarsuların özellikle Kızılırmak kenarında kıyı kenar çizgisi çalışmasının yapılması
gerekmektedir.
D.5. SU KAYNAKLARINDA KİRLİLİK ETKENLERİ
D.5.1. Tuzluluk
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.2. Zehirli Gazlar
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5.1. Siyanürler
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5.2. Petrol ve Türevleri
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5. 6. Çözünmüş Organik Maddeler
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.7. Patojenler
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.8. Askıda Katı Maddeler
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği
Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı ile Türkiye Atom Enerjisi Kurumu arasında 2002
yılında yapılan “Çevresel Radyoaktivitenin Belirlenmesi Amacıyla Türkiye Atom Enerjisi
Kurumu ile Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı Arasında Yapılacak İşbirliğine Dair Protokol”e
göre su ve toprakta olası bir kirlenmeye karşı yıllık radyoaktivite izleme çalışmalarına
başlanmıştır.
(D) SU, KAYNAKÇA
DSİ XII. Bölge Müdürlüğü
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden Tetkik ve Arama Genel
Müdürlüğü
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Nevşehir Belediye Başkanlığı
44
E-TOPRAK ve ARAZİ KULLANIMI
E. 1. Genel Toprak Yapısı
İlimiz toprakları volkanik tüflerden meydana gelmiştir. Dolayısıyla geçirgen bir
yapıya sahiptir. Yapılan çalışmalarla Nevşehir tarım topraklarının %85’i tınlı, % 9’u killi-
tınlı, %2’si killi ve %4’ü kumlu bünyeye sahiptir. Tarım, mera, orman arazileri
bulunmaktadır.
Nevsehir bölgesinde karakterlerine göre 5 çesit toprak vardır. Bunlar kahverengi,
regosal, kırmızı kahverengi, kireçsiz kahverengi ve alüvyal topraklardır.
Kahverengi Topraklar:Orta Anadolu’nun yaygın toprak türünü oluşturan kahverengi
topraklar, Nevsehir’de de genis alanları kaplamaktadır. Bu toprakların büyük bölümünde tahıl
ekimi yapılmaktadır. Organik madde ihtiva eden bu topraklarda doğal vejetasyon, orta boylu
çayır otlarıdır.
Regosal Topraklar:Kahverengi topraklardan sonra en yaygın toprak grubudur.
Volkanik karakter taşıyan bu topraklara özellikle Ürgüp’de rastlanmaktadır. Doğal vejetasyon
çayır otları ve gevenler olmakla birlikte, eğimin müsait oldugu yerlerde sebze tarımı da
yapılabilmektedir.
Kırmızı Kahverengi Topraklar:Genel özellikleri itibariyla kahverengi topraklara
benzemektedir. Sıcak iklimin yol açtığı oksitlenme nedeniyle kahverengi topraklar kırmızımsı
bir renk almaktadır. Bu toprakların büyük bölümünde bağcılık ve bahçecilik yapılmaktadır.
Kireçsiz Kahverengi Topraklar:Kahverengi topraklarda genel olarak üstte organik
madde, altta ise kireç birikimi görülür. Kireçsiz kahverengi topraklar ise kalın bir üst tabaka
ve kil birikimli bir alt tabakadan oluşur. Dogal vejetasyon seyrek çalılardır.
Alüvyal Topraklar:Tarımsal açıdan çok önemli olan bu genç topraklar, yüzey
sularının taşıdığı sedimentlerle oluşmuştur. Genellikle sorunsuz ve verimli topraklardır.
Nevsehir’de belirtilen toprak türleri dışında, podzolik, organik, çorak topraklara ve
kahverengi orman topraklarına da rastlanılmaktadır. Fakat bunlar küçük alanları
kaplamaktadır.
E. 2. TOPRAK KİRLİLİĞİ
E. 2. 1. Kimyasal Kirlenme
E. 2. 1. 1 Atmosferik Kirlenme
Atmosferde bulunan SO2, florlu bileşikler, karbontozları gibi partikül maddeler ve ağır
metallerin toprakta meydana getireceği birikimler toprak kirliliğine yol açmaktadır. İlimizde
çevre kirliliğine yol açacak sanayi kollarının yaygın olmaması nedeniyle tarım arazilerini
tehdit edecek boyutta atmosferik kirlilik gözlenmemiştir.
E. 2. 1. 2 Atıklardan Kirlenme
İlimizde kentsel atıklar akarsulara boşaltılmaktadır. Birçok yerleşim biriminin arıtma
tesisi yoktur. Bu akarsuların sulamada kullanılmasıtarım arazilerinde çoraklaşmaya yol
açmaktadır.
E. 2. 2. Mikrobiyal Kirlenme
Tarım arazilerinde mikrobiyal kirlenme konusunda bir çalışmayoktur. Atık suların
sulama suyuna karışması mikrobiyal kirlenmeye neden olmaktadır.
45
E. 3. ARAZİ
E. 3. 1 Arazi Varlığı
Tarım il ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Hayvan varlığı açısından ise zengin
olmayan ilde tarımsal etkinlikler, hayvancılığa nazaran daha önemli bir yer tutmaktadır.
Toprakların büyük bir kısmı patates, pancar ve hububat yetiştirmeye müsaittir. Nevşehir'de,
tarımsal üretim denilince ilk üç üretim kolunu tahıllar, patates ve bağcılık oluşturmaktadır.
Çayır ve meralar hayvan yetiştiriciliği açısından önem arzetmektedir. Bölgenin arazi
varlığı içerisinde ormaklık araziler varlığı oldukça düşük bir paya sahiptir. İlçeler itibariyle
arazi dağılımına bakıldığında, Kozaklı ve Avanos’un ekilebilir arazi açısından daha şanslı
olduğu görülmektedir.
E. 3. 1. 1. Arazi Sınıfları
İlimizde Orta Anadolu’nun yaygın toprak türü olan kahverengi toprak grubunun III,
VII, VI ve IV arazi sınıfları çok geniş alanlarını kaplamaktadır.
E. 3. 1. 2. Kullanım Durumu
Nevşehir’de kuru tarım arazileri ile mera alanları geniş yer tutmaktadır. Kuru tarım
arazileri Kozaklı ve Hacıbektaş ilçelerinde, mera alanları ise Merkez, Avanos ve Gülşehir
İlçelerinde yoğundur.
Nevşehir’in tarımsal üretiminde en geniş ekim alanı tahıllara ayrılmaktadır. Toplam
tahıl üretiminde önemli pay buğdayın, endüstri bitkileri içerisinde ise patatesindir.
Endüstri bitkileri içerisinde en önemli pay patates üretimindedir. Endüstri bitkileri için
kullanılan ekim alanlarının önemli bir bölümünde patates üretimi yapılmaktadır.
E. 3. 2 Arazi Problemleri
Kuru tarım yapılan arazilerde yaşlık problemi vardır. Çayır-meralarda çoraklık ve
yaşlık problemleri görülmektedir. Ayrıca su erozyonu da kuru tarım, bağ bahçe ve çayır
meralarda görülen bir problemdir.
(E) TOPRAK ve ARAZİ KULLANIMI, KAYNAKÇA
Tarım İl Müdürlüğü
İl Çevre ve Orman Müdürlüğü
F-FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER
F.1. Ekosistem Tipleri
F.1.1. Ormanlar
F. 1. 1.1 Ormanların Ekolojik Yapısı
İlimiz sınırları içerisinde bulunan alanların jeolojik yapısı neojendir. Toprak yapısı
genellikle granit, grandiosit, sianit ve volkanik oluşumlardan meydana gelir. Dolayısıyla
geçirgen bir nitelik taşımaktadır, orta ve hafif bünyeli topraklardır.
İlin yıllık yağış ortalamasının az olması ve iklimin karasal olması nedeniyle ormanlar
yeterli gelişmeyi gösterememektedir. Bunun yanında bakı özellikleri de etkili olmaktadır.
Güney bakılarda nem oranının az olması sebebiyle başarı oranı düşüktür.
46
F.1.1.2. İlin Orman Envanteri
Mülkiyetleri açısından Nevşehir Orman İşletme Şefliği sınırları içerisindeki ormanlar
Devlet Ormanı statüsündedir. İlde, Orman Genel Müdürlüğü tarafından işletilen ormanlardan
orman ürünleri ve orman dışı ürünler üretilmemektedir. Orman Genel Müdürlüğü tarafından
işletilen ormanlardan orman ürünleri ve orman dışı ürünler üretilmemektedir.
Hakim ağaç türleri meşe, sedir, ardıç ve karaçamdır. Nevşehir İli ormanlarında artan
bir yapı gözlenmektedir. Bunun sebebi ilk olarak yapılan ağaçlandırma çalışmaları, diğeri ise
halkın orman üzerinde azalan baskısıdır.
F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları
Nevşehir İli ormanlarının sağladığı yararlar konusunda yapılmış bir proje yoktur.
Ancak; yapılan çalışmalar kapsamında, sahalar koruma altına alınarak yaban hayatının
korunması ve gelişmesine katkıda bulunulmuş, yöre halkına sosyo-ekonomik yönden katkı
sağlanılmış, yapılan çalışmalarla toprak, erozyona karşı koruma altına alınmış, toprak
verimliliğinin artmasına zemin hazırlanmıştır. Bunların yanında iklim üzerinde olumlu
etkileride bulunmaktadır.
F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları
Yıl içerisinde programa alınan orman kadastro çalışmaları bulunmamaktadır.2/B ile
orman sınırı dışına çıkartılan alan yoktur.Şimdiye kadar 2/B olarak orman sınırı dışına
çıkartılan alan miktarı 8,0 ha dır.
Tescili yapılmış orman alanı miktarı 8454,9 ha dır. Mevcut özel orman yoktur.
İnşaatların yapılmasında orman alanlarının tabii vasıflarının korunmasına özen gösterilir.
F.1. 2. Çayır ve Meralar
İlde bulunan çayır ve meralar genellikle zayıf sınıf meralardır. Ot verimleri düşük olup
ağır otlatma baskısı altında bulunmaktadır. Kaliteli ot oranı çok düşüktür. Karşılaşılan en
önemli problem düşük yağış ve ağır otlatmadır.
İlimizde çayır ve meraların amenajman planları yapılmış ve 15 Nisan-15 Ekim
tarihleri arasında otlatma yapılması, diğer zamanlarda meraların dinlendirilmesi planlanmıştır.
Mera Kanunu kapsamında Hacıbektaş İlçesi Çiğdem köylerinde ıslah projesi yürütülmektedir.
F.1.3. Sulak Alanlar
Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamındaki faaliyetler için, Kızılırmak
yakın çevresinde yapılmak istenen faaliyetlerle ilgili olarak yönetmelik gereği
Bakanlığımızdan izin alınması gerekmektedir.
F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.)
Yükseltinin az olması yağışı azaltmış ve bu durum step (bozkır) bitki örtüsünü
yaygınlaştırmıştır. Karasal iklim bölgesinde olan İlimizde step yani bozkır bilgileri görülür.
F. 2. FLORA
F.2. 1. Habitat ve Toplulukları
Nevşehir, karasal iklim bölgesinde yer alması nedeniyle bitki örtüsü step(bozkır)
özelliği..gösterir.:Başlıca..bitki..türleri..arasında..gevenler,:kekik..türleri,::buğdaygiller,kangal
vb. dikenler sayılabilir. Bunların yanısıra genel alanda çok büyük bir paya sahip olmasa da
47
bozuk meşe baltalıkları, bozuk ardıç toplulukları yörenin tahrip görmüş doğal orman örnekleri
arasında sayılabilir. Keza son yıllarda yapılan ağaçlandırma çalışmaları sonucu elde edilen ve
sedir, karaçam, akasya, akçaağaç, dişbudak, badem vb. türlerin plantasyonu ile elde edilen
sahaları da yeni habitatlara örnek olarak vermek mümkündür.
Yine akarsu boylarında yetişen kavak, söğüt, iğde, ceviz ağaçlarının oluşturduğu bitki
toplulukları ile tarım amaçlı yetiştirilen asma türleri kayısı, badem, elma, armut vb. meyve
ağaçlarının oluşturduğu alanları da bitki topluluklarına örnek olarak vermek mümkündür.
F.2. 2. Türler ve Populasyonları
Bozkır(step) bitki türlerinin hâkimiyetinde olan yörede, çayır otları,geven
türleri,kekikler, buğdaygiller, dikenler populasyonların yoğunluğunu oluşturmaktadır.
Bunların..yanında...meşe...türleri,alıç,ahlat,ardıç,karaçam,sedir,akasya,akçaağaç,dişbudak,
söğüt, ceviz, asma türleri...ve.kavak ağaçlarının oluşturduğu az yoğunluklu populasyonlardan
da bahsetmek mümkündür.
F. 3. FAUNA
Bölgede başlıca habitat tipi antropojen steptir. İnsan populasyonunun hızla artması ve
biyotik faktörlere açık olması nedeniyle yaban hayatı arazi ve civarında çok fakirdir.
F.3.1. Habitat ve Toplulukları
Yörenin tarih boyunca birçok kültürlerin etkisinde kalarak yoğun tahripler görmesi,
doğal kaynak tüketimindeki bilinçsizlikler, iklimsel ve antropolojik etkenlerle birçok hayvan
türü yok olmuş birçoğu da yok olma tehlikesi ile karşı karşıya bırakılmıştır. Bu yüzden ciddi
manada bir habitattan bahsetmek şu an için mümkün gözükmemektedir.
Ancak Kızılırmak’ın İlin tam ortasından geçmesi ve bu ırmağa bağlanan birçok akarsu
çevresinde yaşayan canlı türlerinin oluşturduğu küçük habitatlarla yine dağlık kesimlerdeki
ormanlık alanlarda,meralarda,tarım alanlarında yaşayan canlı türlerinin oluşturduğu genel
manada bozkırın her ortamda görülen türlerinin habitat ve topluluklarından bahsetmek
mümkündür.
F.3.2. Türler ve Populasyonları
Nevşehir ilinin genel coğrafi yapısı; dağlar, yüksek platolar,vadiler, çöl tabir edilen
düzlükler ve Kızılırmak yanında diğer küçük akarsularla sulanabilen araziler olmak üzere çok
değişkenlik göstermektedir.Bu değişkenliklere paralel olarak yörede yaşayan türler ve
bunların populasyonlarında değişiklikler görülebilmektedir.En çok rastlanılan türler; keklik,
bıldırcın, güvercin, sığırcık, serçe, karga, baykuş, şahin, kartalgibi kuş türleri ile su
kenarlarına gelen ördek, kaz gibi türlerdir. Memeli türleri olarak; kurt, çakal, tilki, tavşan,
porsuk, vaşak, yaban domuzu gibi türlerden bahsetmek mümkündür. Keza sürüngenler,
kemirgenler vb. diğer türlere baktığımızda da yılanlar,kertenkeleler,tarla fareleri,
kaplumbağalar en çok rastlanılan türler olarak sıralanabilir.
Populasyonlarla ilgili ciddi bir çalışma elimizde mevcut olmamakla birlikte dengeli bir
populasyon yapısından bahsetmek mümkün değildir. Zaman zaman her bir türün lehinde ve
aleyhinde değişimler yaşanmakta olup özellikle kuş türlerinde ciddi azalmalardan bahsetmek
mümkündür.
48
F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları
Yasalar çerçevesinde çalışmalar sürdürülmekte olup 4915 sayılı yasa ile yaban hayatı
ve avcılık çalışmaları disipline edilmeye çalışılmakta 5199 sayılı 2004 yılında yürürlüğe giren
ve ülkemiz için yeni sayılan Hayvanları Koruma Kanunu’nca da diğer hayvanlarla ilgili
yaşama haklarına yönelik çalışmalar yürütülmektedir.
F.3.3.1. Evcil Hayvanlar
İlimizdeki evcil hayvanlara yönelik sağlıklı bir envanter çalışması mevcut
olmadığından çalışmalar yavaş yürümektedir.
F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar
Bazı ilçelerde hayvan barınağı bulunsa da, çoğu ilçede barınak bulunmamaktadır. Halk
kedi ve köpek beslemekte olup, aşılama vb. bakımları hayvan sahiplerince yapılmaktadır.
Tablo F.1:Sahipli Hayvan Bilgileri
Belediye Adı Mevcut Durum
Karahasanlı Kasabada sahipli 120 adet köpek ve 75 adet kedi bulunmaktadır.
Nar Belediyede kaydı bulunan 75 adet sahipli köpek mevcut olup, koruma altındadır.
Avanos Belediyenin kayıt altına aldığı sahipli 510 adet köpek ile 352 adet kedi bulunmaktadır. Hayvanlar için sahipleri tarafından aşılatma ve kısırlaştırma çalışmaları yapılmaktadır.
Gülşehir Kedi, köpek, tavuk ve hindi bulunmakta olup, sahipleri tarafından aşılatılmaktadır.
Suvermez Kasabada sahipli 250 köpek ve 120 kedi bulunmaktadır.
Sarılar Kasabada sahipli 15-20 köpek ve 50-60 kedi bulunmaktadır.
İnallı Kasabada sahipli 50-60 adet köpek, 40-50 adet kedi bulunmakta olup İlçe Tarım Müdürlüğü tarafından aşıları yapılmaktadır.
Göre Kasabada sahipli 150 köpek ve 500 kedi bulunmaktadır.
Ovaören 250 adet sahipli hayvan bulunmaktadır.
Kavak Kasabada sahipli 200 köpek ve 100 kedi bulunmaktadır.
Tuzköy Kasabada sahipli 100 köpek ve 80 kedi bulunmaktadır.
Kaynak: Belediye Başkanlıkları,2011
F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar
Hayvan barınağı bulunan ilçelerde hayvanlara aşılama, kısırlaştırma vb.
yapılmaktadır.
Tablo F.2:Sahipsiz Hayvan Bilgileri
Belediye Adı Mevcut Durum
Başdere Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Nar Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Gülşehir Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Hacıbektaş Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Kızılağıl Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Ortahisar Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Topaklı Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Mustafapaşa Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Suvermez Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır. Kasabada sahipsiz 100 köpek, 60 kedi bulunmaktadır.
Merkez Barınakta 75 adet köpek bulunmaktadır. Tedavi ve aşılamaları yapılmaktadır.Ayrıca belediye sınırlarında
500 adet sahipsiz köpeğin kısırlaştırmaları, aşılamaları ve bakımları yapılarak işaretlenmiş ve alındıkları
ortama bırakılmıştır.
Sarılar Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Ovaören Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Kurugöl Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
İnallı Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
49
Göre Belediyeye ait hayvan barınağı yoktur. Aşılamavb. Tarım İl Müdürlüğünce yapılmaktadır.
Karasenir Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Göreme Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Acıgöl Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Karahasanlı Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Karapınar Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Karaburna Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Kavak Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Kanlıca Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Kalecik Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Yazihüyük Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Kalaba Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Gümüşkent Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Tatlarin Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Karacaşar Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Özkonak Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Abuuşağı Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Tuzköy Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Kozaklı Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Kaynak: Belediye Başkanlıkları,2011
F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar
Evcil hayvanlarla ilgili ciddi bir tehdit yoksa da bazı türlerin sayısında İl genelinde
geçmişe nazaran çok ciddi bir azalma söz konusudur.(özellikle at,eşek gibi) Keza yaban
hayatındaki kuş türlerinin (keklik,bıldırcın,toy,güvercin,üveyik vb.) sayılarında azalmalar
olup, gerekli denetimler yapılarak önlemler alınmaktadır.
F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleri
Tablo F.3: Hayvan Hakları İhlalleri Hakkında Bilgiler
Belediye Adı Mevcut Durum
Yazihüyük Anonslarla hayvanlara karşı kötü muamele edenlere para cezası uygulanacağı bildirilmektedir. Kaçak ve usulsüz
avcılıkla ilgili olarak halkı bilgilendirmeye yönelik anonslar yapılmaktadır.
Karahasanlı Kaçak avlanmayı önlemek için anonslar yapılmaktadır.
Başdere Kaçak ve usulsüz avcılık hakkında çalışmalar yürütülmektedir. Uyarı levhaları asılmaktadır.
Avanos Usulsüz avlanmayla ilgili Avcılar Klübü tarafından av yasağı vb. önlemler alınmaktadır. Hayvan hakları ihlalini
önlemek için anonslar yapılmaktadır.
Acıgöl İlçede yaban havyanı olmaması sebebiyle avcılık yapılmamaktadır.
Karapınar İlçede yaban havyanı olmaması sebebiyle avcılık yapılmamaktadır. Belediyeye konu ile ilgili şikayet ulaşmamıştır.
Gülşehir İlçede hayvan hakları ihlali, kaçak ve usulsüz avcılık yapılmamaktadır. Belediyeye konu ile ilgili şikayet ulaşmamıştır.
Hacıbektaş Hayvan hakları ihlalini önlemek için anonslar yapılmaktadır.
Kızılağıl Usulsüz avlanmayla ilgili olarak Jandarma tarafından denetlemeler yapılmaktadır.
Topaklı İlçede av alanı bulunmamaktadır. Belediyeye konu ile ilgili şikayet ulaşmamıştır.
Mustafapaşa Belediyeye konu ile ilgili şikayet ulaşmamıştır. Av mevsimi tarihlerine avcılar uymaktadır.
Suvermez İlçede av alanı bulunmamaktadır. Belediyeye konu ile ilgili şikayet ulaşmamıştır.
Merkez Basın ve yayın yoluyla kamuoyu bilgilendirilmektedir.
Özkonak Kaçak avcılık yapılmamaktadır.
Ovaören Basın ve yayın yoluyla kamuoyu bilgilendirilmektedir.
Kurugöl Kaçak ve usulsüz avcılara izin verilmemektedir
İnallı Kaçak ve usulsüz avcılara izin verilmemektedir.
Göre Hayvan hakları ihlalini önlemek için anonslar yapılmaktadır.
Karaburna Kaçak avcılık yapılmamaktadır.
Kavak Basın ve yayın yoluyla kamuoyu bilgilendirilmektedir.
50
Kanlıca Kaçak avcılık yapılmamaktadır.
Kalecik Basın ve yayın yoluyla kamuoyu bilgilendirilmektedir.
Gümüşkent Kaçak avcılık yapılmamaktadır.
Ortahisar Konu ile ilgili olarak seminer verilmektedir. İlçede avcılık yapılmamaktadır.
Karacaşar Kaçak avcılık yapılmamaktadır.
Abuuşağı Kaçak avcılık yapılmamaktadır.
Tuzköy Basın ve yayın yoluyla kamuoyu bilgilendirilmektedir.
Sarılar Kaçak ve usulsüz avcılık hakkında çalışmalar yürütülmektedir. Uyarı levhaları asılmaktadır.
Kaynak: Belediye Başkanlıkları,2011
F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği
5199 sayılı yasa ile birlikte özellikle belediyelere çeşitli yükümlülükler getirilmiş
başıboş ve sahipsiz hayvanlar için barınaklar yaptırılması istenmiş olup periyodik olarak bu
barınaklar takip edilmektedir.Yine Valiliklerde kurulan Hayvan Hakları Kurulu ve hem İldeki
hem de ülke genelindeki gönüllü kuruluşlarla işbirliği planlanmaktadır.
F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümdeki Bilgilerin İsteneceği
Alanlar
F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar
F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu
Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen “Milli Parklar”, “Tabiat Parkları”, “Tabiat
Anıtları” ve “Tabiat Koruma Alanları”
İlimiz sınırları içerisinde “Göreme Tarihi Milli Parkı” 30.10.1986 Tarih ve
86/11135 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Milli Park olarak ilan edilmiştir.
F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman
Bakanlığı’nca Belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı
Yerleştirme Alanları”
İlimizde 3167 sayılı kanun uyarınca ayrılmış Yaban Hayatı Koruma ve Yaban ve
Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları bulunmamaktadır.
F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 2.
Maddesinin “a - Tanımlar” Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde “Kültür Varlıkları”,
“Tabiat Varlıkları”, “Sit” ve “Koruma Alanı” Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun İle
3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun
Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında
Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar
Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 12.11.1999 gün ve 1123
sayılı kararı ve “Kapadokya Bölgesi” sit irdeleme ve derecelendirme çalışmaları ile İlimizde
bulunan sit alanları belirlenmiştir.
F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal
ve Üreme Sahaları
İlimiz sınırları içerisinde su ürünleri istihsal ve üreme sahaları bulunmamaktadır.
F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Su Kirliliği
Kontrol Yönetmeliği’nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazete’de
Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar
51
İlimizde bulunan içme ve kullanma suyu kaynaklarının Su Kirliliği Kontrolü
Yönetmeliğinin 17., 18., 19., ve 20. maddelerince tanımlanan alanlar bulunmamaktadır.
F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Hava
Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nin 49. Maddesinde Tanımlanan “Hassas Kirlenme
Bölgeleri”
Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nin 49. maddesinde tanımlanan “Hassas
Kirlenme Bölgeleri” İlimiz sınırları içerisinde bulunmamaktadır.
F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Kanunu’nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu
Tarafından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar
İlimizde “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” bulunmamaktadır.
F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar
Nevşehir’de Boğaziçi Kanunu’na göre koruma altına alınan alan bulunmamaktadır.
F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler
Bu bölüm F.1.1. Ormanlar başılığı altında incelenmiştir.
F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar
İlimizin denize kıyısı yoktur.
F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında
Kanunda Belirtilen Alanlar
İlimizde zeytin üreticiliği yapılmamaktadır.
F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar
Bu bölüm F.1.2. Çayır ve Meralar başığı altında incelenmiştir.
F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak
Yürürlüğe Giren “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”nde Belirtilen Alanlar
İlimizde bulunan Kızılırmak “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”
kapsamındadır.
F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması
Gerekli Alanlar (**)
F.4.2.1. 20.2.1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak
Yürürlüğe Giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma
Sözleşmesi” (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan “Önemli
Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları”nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri,
“Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları”
İlimizde “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi”
uyarınca koruma altına alınmış alan bulunmamaktadır.
F.4.2.2. 12.6.1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak
Yürürlüğe Giren “Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barselona
Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar
İlimizde Barcelona Sözleşmesi uyarınca koruma altına alınan alan bulunmamaktadır.
52
F.4.2.2.1. 23.10.1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan
“Akdeniz’de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” Gereği Ülkemizde
“Özel Koruma Alanı” Olarak Belirlenmiş Alanlar
İlimizde “Özel Çevre Koruma Alanı” yoktur.
F.4.2.2.2. 13.9.1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler
Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan “Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 100
Kıyısal Tarihi Sit” Listesinde Yer Alan Alanlar
İlimizin Akdeniz’e kıyısı bulunmamaktadır.
F.4.2.2.3.CenovaDeklerasyonu’nun 17. Maddesinde Yer Alan “Akdeniz’e Has
Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal
Alanlar
İlimizin Akdeniz’e kıyısı bulunmamaktadır.
F.4.2.3. 14.2.1983 Tarih ve 17959 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak
Yürürlüğe Giren “Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi”nin 1. ve 2.
Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan
“Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar
Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi”nin 1.ve 2. maddeleri
gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından koruma altına alınan, İlimizde 177 envanter
numarası ile tescilli Kapadokya Bölgesi “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” statüsü verilen
kültürel, tarihi ve doğal alan olarak bulunmaktadır.
F.4.2.4. 17.05.1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak
Yürürlüğe Giren “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme
Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca
Koruma Altına Alınmış Alanlar
İlimizde “Özellikli Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak
Alanların Korunması Sözleşmesi” uyarınca koruma altına alınmış alanlar bulunmamaktadır.
F.4.3. Korunması Gereken Alanlar (***)
F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan
Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri
Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.)
İlimizi de kapsayan “Kırşehir-Nevşehir-Niğde-Aksaray Planlama Bölgesi 1/100 000
Ölçekli Çevre Düzeni Planı”nda, Avanos, Çat, Göreme, Sulusaray, Uçhisar, Ürgüp,
Mustafapaşa ve Ortahisar; Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesinde kalmaktadır.
Çevre Düzeni Planı’nda Hacıbektaş, Gülşehir, Sarıhıdır, Narköy, Güvercinlik, Göre
yerleşimlerinde kentsel sit alanı; Gülşehir, Karacaşar, Göre, Acıgöl, Tilköy, Karaburna,
Ovaören, Aksalur, Topaklı yerleşimlerinde arkeolojik sit alanı; Mustafapaşa, Başdere
yerleşimlerinde doğal sit alanı gösterilmektedir.
Çevre Düzeni Planı’nda Gümüşkent, Kavak, Kaymaklı, Suvermez, Yazıhüyük,
Derinkuyu, Karaburna, Taşkınpaşa, Topaklı yerleşimlerinde jeolojik sakıncalı alanlar
gösterilmektedir.
53
Ayrıca Çevre Düzeni Planı’nda Gümüşkent, Karakaya, Kozaklı yerleşimlerinde
kaplıca bulunduğu gösterilmektedir.
F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması
Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa
Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf İle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının
Tamamı
İlimizde özel mahsul plantasyon alanı bulunmamaktadır.
F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun
veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde
6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların
Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler İle
Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan
Sulak Alan Kalan Yerler
İlimizden geçen Kızılırmak Nehri “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”
kapsamındadır.
F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları
Nevşehir ili sınırları içerisinde korunması gereken alan olarak göller, akarsular ve
yeraltısuyu işletme sahaları bulunmamaktadır.
F.4.3.5. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye
Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı
Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz
Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar
İlimizde benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşum olarak “Kapadokya
Bölgesi” yer almaktadır. Bu alana ilişkin özellikler F.5.1. Milli Parklar başlığı altında
incelenmiştir.
F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın
Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden
Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar
İlimizde 6831 sayılı Orman Kanununa tabii korunması gereken mesire yerleri
bulunmamaktadır.
F.4. HASSAS YÖRELER KAPSAMINDA OLUP (*) BÖLÜMÜNDEKİ
BİLGİLERİN İSTENECEĞİ ALANLAR
F. 4. 1. 1.Milli Parklar
1.Alanın Resmi Adı:
“ Göreme Tarihi Milli Parkı”
2. Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Rakım vb. bilgiler dâhil):
İç Anadolu Bölgesi’nde, İlimiz sınırları içerisinde yer almaktadır. Milli Park sahası
içerisindeki Ürgüp, Göreme, Çavuşin, Uçhisar, Ortahisar ve Zelve yerleşimleri, dünyaca ünlü
54
Kapadokya mimarisi ve sokak dokusunu sergileyen, geleneksel yaşamın muhafaza edildiği
yerleşim birimleri olup bölgenin doğal zenginliğinin yanında, kültürel zenginliğini ve
peyzajını da ziyaretçilere sunmaktadır. Yerleşimlerdeki arkeolojik alanlar bölgenin yüzyıllar
öncesine dayanan geçmişine ışık tutarken aynı zamanda bir araştırma ve eğitim alanı
özelliğine sahiptir.
Tablo F.4: Göreme Tarihi Milli Parkı Coğrafi Durum
COĞRAFİ
BÖLGESİ İL İLÇELER KASABALAR
KÖYLER
ORMAN
İÇİ
KÖYLER
ORMAN DIŞI
İç Anadolu
Nevşehir
1. Merkez 1. Göreme - -
2. Uçhisar -
-
2. Avanos
- 1. Aktepe (Zelve)
- 2. Çavuşin
3. Ürgüp 1. Merkez
- -
2.Ortahisar -
-
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2011
Göreme Tarihi Milli Parkı’nın alanı 4 adet 1/25.000 ölçekli pafta üzerine
oturmaktadır. Bu paftalar;
1- Kayseri K 33 c 1,
2- Kayseri K 33 c 2,
3- Kayseri K 33 c 3,
4- Kayseri K 33 c 4 dür.
3.Alanı:
3.1 Toplam Alan (km2)
Göreme Tarihi Milli Parkı’nın toplam alanı 95,72 km2
dir.
Turizm Alanı: Bakanlar Kurulunun 23.09.1997 Tarih ve 97/9985 Sayılı Kararı ile
Nevşehir ve Çevresinde Turizm Alanı daraltılmasına gidilmiştir. Yapılan bu düzenlemeye
göre Göreme Tarihi Milli Parkı’nın tamamı Turizm Alanı içerisinde kalmaktadır. Milli Park
alanı içerisinde Turizm Merkezi bulunmamaktadır.
Sit Alanları ( Doğal, Tarihi, Arkeolojik, Kentsel ): Gayrimenkul Eski Eserler ve
Anıtlar Yüksek Kurulunca, 10.07.1976 gün ve A-69 sayılı kararı ile Kapadokya Bölgesi için
belirlenen doğal sit alanlarının irdelenmesine yönelik Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Kurulunun 12.07.1998 gün ve 891sayılı öneri kararına istinaden yapılan
değerlendirmeler sonucunda benimsenip 12.11.1999 gün ve 1123 sayılı karar ekinde sunulan
1/25.000 ölçekli sit alanlarını gösteren haritaya göre Milli Park alanının tamamı sit alanları
içerisinde kalmaktadır. Milli Park alanı içerisinde, 1nci Derece, 2nci Derece ve 3ncü Derece
Doğal Sit Alanları, Kentsel Sit Alanları ve 1nci Derece Doğal Sit Alanı ve Arkeolojik Sit
Alanı bulunmaktadır.
3.2. Kara Yüzeyi (km2)
“ Göreme Tarihi Milli Parkı” 95,72 km2dir. Toplam 9.572 ha alanı kapsayan Göreme
Tarihi Milli Parkı’nın içerisinde ormanlık ve sulak alan bulunmamakla birlikte 7.359,64 ha
tarım alanı ve 1.264,05 ha kayalık ve çalılık alan bulunmaktadır. Bunlardan tarım alanları
toplam Milli Park alanının yüzde 76,89’unu kaplarken, kayalık ve çalılık alanlar toplam
alanın yüzde 13,21’ini kaplamaktadır.
55
3.3. Su Yüzeyi (km2)
“Göreme Tarihi Milli Parkı”sınırları içerisinde su yüzeyi bulunmamaktadır.
3.4. Kıyı Uzunluğu (m)
“Göreme Tarihi Milli Parkı” sınırlarının su yüzeylerine kıyısı bulunmamaktadır.
4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı:
Sahanın Adı ve İdari Durumu
OR
MA
N V
E S
U
İŞL
ER
İ
BA
KA
NL
IĞI
BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ ŞUBE MÜHENDİSLİKLER
ORMAN VE SU İŞLERİ
8.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ
ORMAN VE SU İŞLERİ NEVŞEHİR ŞUBE
MÜDÜRLÜĞÜ
Ürgüp ,Avanos ve Göreme Milli Park
Şefliği
30.10.1986 tarih ve 86/11135 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Milli Park olarak ilan
edilmiştir.
Milli Park, Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Teşkilatı(UNESCO) tarafından
6.12.1985 tarihinde 357. sırada “Göreme Tarihi Milli Parkı ve Kapadokya’nın Kayalık
Alanları” adıyla Dünya Doğal ve Kültürel Mirası Listesine alınmıştır. Ülkemiz bu listede
bulunan 9 yerden birisi durumundadır.
6. Yerleşimler ve Nüfusları:
Göreme Tarihi Milli Parkı sınırları içerisinde bir ilçe (Ürgüp), üç kasaba (Göreme,
Uçhisar, Ortahisar) ve iki adet köy yerleşimi bulunmaktadır. Bu yerleşim yerlerinin 2000 yılı
nüfus sayımına göre toplam nüfusu 37.774’dir.Bu alanlardaki toplam yapılaşma alanı 422,79
ha.’dır. Bu alan toplam milli park alanının yüzde 4,42’sine karşılık gelmektedir.
7. Sosyo-Ekonomik, Kültürel, Tarihsel Özellikler:
Sosyo-Ekonomik Yapı:
Milli Park içerisindeki seyir noktalarında yörenin kültürünü yansıtan ve yöre
insanlarınca sergilenen el sanatlarını görme, inceleme ve satın alma imkânı bulunmakta iken
Milli Parkın etki alanında bulunan Avanos yerleşiminde çömlekçilik sanatı ile ilgili bilgi
edinilebilmekte, bireysel uygulamalar gerçekleştirilebilmektedir. Başta Ürgüp ve Göreme
olmak üzere Milli Park sahası içerisinde bulunan turistik restaurant ve eğlence yerleri
bölgenin erişilebilirliğinin yüksek olması nedeni ile sadece Milli Park sahası içerisine değil,
tüm çevre İllere hizmet verebilmektedir.
Kültürel ve Tarihsel Özellikler
a) Tarihi Özellikler:
Anadolu’da yayılmaya başlayan ilk Hıristiyanların bir kısmı büyük şehirlerden köylere
göç etmeye başlamışlardır. Kayseri’nin önemli bir din merkezi haline geldiği 4. Yüzyılda
kayalık Göreme ve çevresi önemli bir merkez haline gelmiştir.
Alan; volkanik tüften oluşmuş ilgi çekici manzara yapısı içerisinde Bizans kilise
mimarisi ve dinsel sanat tarihinden önemli bir devri sergilemektedir.
Bölgenin özelliklerinden dolayı burada yaşayanlar savaşların etkilerinden, merkezi
idarenin otoritesinden uzak kalmayı başarabilmişlerdir. Ana ulaşım yollarına uzaklığı ve
engebeli bir alan olması, gizlenmek isteyen veya dini inzivaya çekilenler için uygun korunma
yeri olmuştur. Manastır hayatı 3. yüzyıl sonları ile 4. yüzyıl başlarında başlamış ve hızla
56
yayılmıştır. Manastırlar, kiliseler, şapeller, yemekhaneler ve keşiş hücreleri, depo ve şarap
yapım yerleri bulunan mekânlar oyulmuş, duvar resimleri ile süslenmiştir.
Arkeolojik Özellikler:
Milli Park sahası içerisindeki Ürgüp, Göreme, Çavuşini, Uçhisar, Ortahisar ve Zelve
yerleşimleri, dünyaca ünlü Kapadokya mimarisi ve sokak dokusunu sergileyen, geleneksel
yaşamın muhafaza edildiği yerleşim birimleri olup bölgenin doğal zenginliğinin yanında,
kültürel zenginliğini ve peyzajını da ziyaretçilere sunmaktadır.
İlk çağ medeniyetlerinden kalan izler arasında arkeolojik kazılar sonucu değerli
eserlerin bulunduğu höyüklerin önemli bir yeri vardır. Kapadokya’da ilk medeniyetlere ait
önemli izler yer altı şehirleri, tümülüsler, yazıtlar ve Kapadokya tabletleridir.
Bölgedeki kilise ve manastırların başlıcaları şunlardır:
Göreme Açık Hava Müzesinde bulunanlar; Tokalı Kilise, Rahibeler Manastırı (Kızlar
Manastırı), Yılanlı Kilise (Aziz Onuphrius Kilisesi), Elmalı Kilise, Aziz Basil Şapeli,
Karanlık Kilise, Rahipler Manastırı, Çarıklı Kilise, Aziz Bardam Şapeli, Aziz Catherine
Şapeli’dir.
Göreme Kasabası içerisindeki ve vadi içlerindeki kiliseler ise; Kadir Durmuş Kilisesi,
Yusuf Koç Kilisesi, El-Nazar Kilisesi, Saklı Kilise, Kılıçlar Kilisesi, Meryem Ana Kilisesi
(Kuşluk Kilisesi), Aziz Eustathius Şapeli, Yamalı Kilise, Eğri Taş Kilisesi, Eski Bacak
Kilisesi, Teodorus Şapeli, Derphanion Kilisesi, Madolyon Kilisesi, Çift yüzlü şapel, Ağaçaltı
Kiliseleri, Manastır Sütunlu Kilise ve Ala manastır Kilisesi’dir.
Bölgedeki diğer önemli kilise ve manastırlar ise; Ürgüp-pancarlık kilisesi, Ortahisar
Üzümlü Kilise, Direkli Kilise, Haçlı Kilise,Çavuşin–Vaftizci Yahya Kilisesi, Büyük
Güvercinlik Kilisesi, Güllüdere Kilisesi, Zelve Kilisesi’dir. Ayrıca Uçhisar Kasabası
içerisindeki Uçhisar Kalesinin zirvesinde Bizans dönemine ait mezarlar bulunmaktadır.
Şekil F.1:Uçhisar Kalesi
Kaynak:Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2011
57
c- Mitolojik Özellikler:
Bölgede mitolojik özelliğe sahip pekçok efsaneden en bilineni Amaz Köyü Göçü’dür.
Amaz, Ürgüp’ün iki köyü olan Yeşilöz ve Taşkınpaşa köyleri sınırlarında bulunan bir
mevkinin adıdır. Burada kayadan oyma harabeler bulunmaktadır.
Geçmiş dönemde o mevkiide Amaz köylüleri yaşarmış bunlar oldukça fakir bir hayat
sürermiş. O zaman komşu köy olan Damsa (Taşkınpaşa) köyü zengin köyü imiş. Bir de
beyleri varmış. Bu bey Damsa’ya sürekli büyük binalar yaptırırmış. Yalnız bunların
inşaatında, Amaz köylülerini zorla çalıştırır haklarını vermezmiş, bu köylüler Damsa’daki
inşaatlarda çalışmaktan kendi işlerine bakamaz olmuşlar ve daha da fakirleşmişler.
Kendilerine yapılan bu denli haksızlığa daha fazla tahammül edemeyen Amaz köylüleri
oradan göç etmeye karar vermişler. Akşamdan göç hazırlıklarına başlamışlar. Sabah yola
çıkarkende canlı bir tavuğun tüylerini yolarak bir kalburun altına koymuşlar Damsa’lılara;
“sizde bizi bu tavuk gibi yoldunuz” demek istemişler. Sabah Amaz köylülerini işe götürmek
için gelen Damsa beyi kalburun altındaki yolunmuş tavuğu görünce yaptığı işin yanlış
olduğunu anlamış. Ama iş işten geçmiştir. Oradan göç eden insanlar Şam’a kadar giderler.
Burada Amaz isminde bir mahalle kurarlar.
d- Etnoğrafik özellikler:
I ) El Sanatları:
Kapadokya’nın tarihi ve doğal zenginliği çağlar boyunca bölge insanı tarafından doğal
malzemelerle yoğrulup bütünleşmiş ve sanata dönüşmüştür. Kültürel mirası canlı tutmasının
yanında ekonomik bir getirisi de olan el sanatları, çömlekçilik, halı (kilim) dokumacılığı,
Çulfa (kaba kumaş dokumacılığı), el yapımı bebek üretimi ve onyx taş işlemeciliğidir.
Dokumacılık
Ürgüp, Avanos ilçelerinde dokuma sanatının bir türü olan halıcılık oldukça gelişmiştir.
Bölge halıları “istar” tezgâhında dokunmaktadır. Geleneksel tarz halılarda üç boy halı tipi
görülmektedir. Bunlar :
Sedir Halısı ( ince uzun )
Taban Halısı ( uzun ve geniş )
Seccadelik Halı ( küçük boy )dan oluşmaktadır.
Halılar, renkler bakımından çevrede bulunan doğal ( kök ) boyalardaki renklerle
parelellik gösterir. En çok bulunan renkler yeşilin tonları, siyah, kahverengi, sarı ve vişne
rengidir.Motif olarak daha çok geometrik ve madalyonlu kompozisyonlar tercih edilir.
Motifine göre belli başlı halı adları olarak göbekli, manikli, yılan bahçesi gibi çeşitlerini
sayabiliriz.
Nevşehir Taşı
XIX.yüzyıl Nevşehir evleri, yamaçlara ya kayaların oyulması suretiyle ya da kesme
taştan inşa edilmişlerdir. Bölgenin tek mimari malzemesi olan taş, yörenin volkanik
yapısından dolayı ocaktan çıktığında yumuşak olduğundan çok rahat işlenebilmekte ancak
hava ile temas ettikten sonra sertleşerek çok dayanıklı bir yapı malzemesine dönüşmektedir.
Kullanılan malzemenin bol olması ve kolay işlenebilmesinden dolayı yöreye has olan taş
işçiliği gelişerek mimari bir gelenek halini almıştır.
II) Yöresel Yemekler:
Yemek çeşitlerine baktığımızda, kullanılan malzeme ağırlıklı olarak yörede yetişen
patates, buğday, mercimek, nohut, fasulye, kabak gibi ürünlerden oluşmaktadır. Damak zevki
olarak doyurucu özelliğe sahip bulunan un ve et ürünleri genel tercihlerdir. Geleneksel
58
Nevşehir mutfağında, işler iki mekân içerisinde yürütülmektedir. Birincisi tandırın ve ocağın
bulunduğu çardak (tandırevi), ikincisi ise malzemelerin bulunduğu kayıt damıdır.
Nohutlu yahni, ayva dolması, zerde, zerde pilavı, etli mantı, aside, tandır fasulyesi,
tarhana çorbası, gendime yemeği, köftür, bulgur, yufka ekmek yöresel yemeklerdir.
Ayva Dolması
Ayvanın kabukları soyulup, içi oyulduktan sonra kıyma orta kıyılmış bulgurla
doldurulur. Pişerken de su ve pekmez katılır.
Zerde
Su içinde iyice pişirilen pirinç üzerine toz şeker dökülerek karıştırılır.
Zerde Pilavı
Bol suda pişirilmiş pirinç üzerine eritilmiş tereyağı dökülerek iyice karıştırılır.
Önceden hazırlanan zerde, pilav üzerine dökülür.
Kayısı Yahnisi
Genellikle bitirgen denilen tatlı kayısıdan yapılır. Eğer kayısı tatlı değilse, pişirilirken
içine pekmez katılır. Parça et veya kıyma ile kayısılar, çömlekte pişirilir.
Dolaz
Bir tatlı çeşididir. Yumurta, un, su bulamaç haline getirilir. Isıtılmış olan yağ içine
karıştırılarak pembeleşene kadar pişirilir. Sonra lengere alınıp, üzerine pekmez dökülerek
yenilir.
Aside
Un ve yağ kavrulduktan sonra pekmezle karıştırılarak lengerlerle (yayvan tabak)
dağıtılır.
Gendime Yemeği
Bir tavanın içine tereyağı konulur, soğan ve salçası konularak kavrulur. Bu karışımın
içerisine yarması katılarak biraz daha kavrulur. Diğer yanda kurutulmuş kemik çömleğin
altına konulur. Kurutulmuş haldeki yarma da eklenip, üstü basa su ilave edilir ve çömleğin
ağzı kapatılarak tandırda pişer.
Köftür Yapımı
Yapılacak miktara göre un ayrılır. Bakır leğende karıştıra karıştıra içine üzüm şırası
ilave edilir. Bu hali ile ocağa konur. Karıştırmak suretiyle koyulaşıncaya kadar pişirilir. Daha
sonra geniş bir tepsiye boşaltılıp, orada iyice soğuyuncaya kadar bekletilir. Soğuduktan sonra
baklava dilimi şeklinde kesilir ve güneşte kurutulur.
III) Mahalli Kutlamalar: Yörede düğünlerde yapılan geleneksel kutlamalar vardır.
Bayrak Kaldırma: Bu tören ile düğünün olacağı topluma haber verilir.
Kız Başı Yakma ve Övülme (Kına Gecesi):
Bölgede kutlanılan Mahalli Diğer Özel Günler ise;
1) Ürgüp Bağbozumu Festivali ve Şarap Yarışması
2) Ürgüp İlçesi / Aksalur Kasabası Kiraz Festivali (20 Haziran)
3) Nevşehir Türkmen Sofrası Şöleni (21 Eylül)
4) Avanos İlçesi Uluslararası El Sanatları Festivali
FAALİYETLER:
Sosyal - Kültürel Faaliyetler:
Şenlikler:
Nevşehir Türkmen Sofrası Şöleni (21 Eylül)
Nevşehir’ in İl Oluşu (20 Temmuz)
Festivaller:
Ürgüp Bağbozumu Festivali (3 – 5 / 4 – 6 Ekim)
Ortahisar Limon Festivali ( Haziran)
Aksalur Kiraz Festivali (20 Haziran)
59
Avanos Festivali (Kapadokya El Sanatları ve Sanat Günleri) (18 Haziran, 25 Haziran,
13 Ağustos, 28 Ağustos, 10 Eylül tarihlerinde olmak üzere beş gün )
Diğerleri: Yarışmalar –Limon Festivali / Ürgüp Şarap Yarışması (2-6 Haziran)
IV) Yöresel Giyim Tarzı: Kadınlar şalvar giyip, başlarına yemeni takarlar. Erkekler
ise günümüze uygun giyinmektedirler.
e- Antropolojik Özellikler:
f- Sosyolojik Özellikler: Kapadokya bölgesi dil ve anlatım bakımından
İçAnadoluBölgesinin özelliklerini taşır. Yerel ağız gelişme sürecinde geçirilen yönetsel ve
toplumsal değişimlerden, bunların etnik yapıda doğurduğu karışımdan izler taşır. Halkın
kullandığı dil kurallı Türkçeden bölgesel ağız olarak farklılaşır. Halk dilinde 20 ünlü, 43
ünsüz harf tespit edilmiştir. Uzun ve kırık hava grubunda da yeralan türküler yöreye özgü
türkülerdir. Geleneksel halk oyunları sınıflandırmasında Kapadokya Türkiye coğrafyasında
halay grubunda yeralır.
Nevşehir yöresinin geleneksel söz kesme, nişan ve düğün gelenekleri şehir
merkezlerinde sürdürülmekte, bu gelenekler böylece devam ettirilmektedir.
Estetik Kaynak Değerleri:
Peyzaj Özellikleri:Bölge doğa olaylarının oluşturduğu pek çok peyzaj güzelliklerine
sahiptir. İki adet örenyeri kapsamında olan ve bünyesinde kilise, şapel, manastır ve diğer kaya
oyma yaşam mekânlarının topluca bulunduğu Göreme Açık Hava Müzesi Örenyeri ve Zelve
Örenyeri’dir. Yörede doğal aşınma sonucu ortaya çıkan ve yöre halkı tarafından savunma
amaçlı kullanılan ve doğudan batıya doğru yöre halkı tarafından adlandırılan Başhisar
(Ürgüp) Kalesi, Ortahisar Kalesi ve Uçhisar Kalesi bölgedeki önemli görsel kaynak
değerlerindendir.
Eskiden rahipler vadisi diyede bilinen Paşabağı ise bölgedeki peribacalarının bir
değişik formu olan bir gövdeli üç-dört başlı peri bacası tipi ile farklı bir görsellik
kazandırmaktadır.
Şekil F.2: Paşabağı peribacaları
Kaynak:Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2011
Güneşin batışının seyredildiği Ortahisar Kasabasında bulunan Kızılçukur mevkiindeki
jeolojik oluşumların yapmış olduğu renk cümbüşü ile gün batımında kızıla dönüşen vadi ayrı
bir görsel değerdir.
60
Çavuşin’de yöre taşlarından yapılmış kayalara oyulmuş evler köye farklı bir mimari
kazandırmıştır. Güvercinleri ile birlikte Kayalara oyulmuş güvercinlikleri bir başka değerdir.
Göreme Kasabası ve yakınlarında bulunan vadilerdeki farklı formlardaki peri bacaları
Göreme Açık Hava Müzesi yolu üzerindeki Göreme harabeleri vadi içlerindeki kaya
mekanlara oyulmuş kiliseler ise bir başka güzellik taşır.
Uçhisar Kasabası Güvercinlik Vadisindeki sıralı üç veya dört katlı güvercinlikler
bölgenin yine önemli kaynak değerlerindendir.
Ayrıca bölge içerisinde yeralan Kızılçukur, Güllüdere, Bağlıdere, Zemidere ve Kılıç
yürüyüş vadileri vadi içerisindeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların sergilendiği bir
açıkhava müzesi görünümündedir. Ayrıca bu vadilerde bölgeye has pek çok bitki türüne
rastlamak mümkündür.
8. Fiziksel Özellikler (Karasal-Denizsel):
8.1. İklim Özellikleri
İç Anadolu Bölgesinin Orta Kızılırmak bölümünde yer alan Nevşehir İli sınırları
içerisinde kalan Milli Park alanında karasal iklim egemendir. Yaz ayları sıcak ve kurak, kış
ayları soğuk ve yağışlıdır.
8.2. Jeomorfoloji (Topografya vb. morfolojik özellikler)
Milli Park alanındaki en önemli jeomorfolojik oluşumlar “Peribacaları”dır. Eski
kütleler üzerinde sert, büyükce kaya parçaları (bazalt ya da ignimbrit) varsa, sözkonusu
parçalar herbir piramidin üstünde bir örtü veya baş gibi yer alarak altındaki sütunu su
süpürmesine (aşındırma) karşı korurlar. Ancak bu sütun biçimlerinin meydana gelmesi için bu
sert kayaçların bulunması da şart değildir. Üstleri bir kaya parçası ile korunmuş bu sütunlara
“Peribacası” denir. Milli Park alanındaki en ilginç peribacaları göreme, Zelve, Paşabağı, Kızıl
Devrent (Periler Vadisi), Kılıçlar Vadisi, Güllüdere Vadisi, Bağlıdere Vadisi, Güvercinlik ve
ZemidereVadilerindedir. Bu yerlerdeki peribacaları biçim, renk ve boyutlar açısından
farklılıklar göstererek etkileyici görünümler oluştururlar. Gövdeleri konik ya da silindirik,
simetrik ya da asimetrik, tek ya da ikili–üçlü bileşik gövdeli, başlıklı ya da başlıksız olan
çeşitleri vardır. Birbirine benzeyen peribacaları aynı yerde toplanırken, farklı kesimlerde
topoğrafya koşulları değiştiğinden biçimleride değişmektedir.
Biçim açısından peribacalarının gösterdiği farklılıklar gövdeyi meydana getiren kayaç
türüyle yakından ilgilidir. Gövde tek bir kayaç türünden oluşuyorsa koni biçimini alır. Yatay
tabakaların bulunduğu alanlarda peribacaları genellikle düzgün ve silindirik bir gövdeye
sahiptirler. Tabaka eğimi ile yamaç eğimi arasında belirli bir açı bulunuyorsa asimetrik
gövdeli peribacaları gelişir. Tüfleri örten lav akıntılarının bulunduğu yerlerde aşınma
sonucunda bu sert ve dirençli tabakanın çatlaklar boyu incelmesi ve sonra da ana tabakadan
kopması ile başlıklı peribacaları oluşmuştur. Bu tiplere örnek vermek gerekirse; Bağlıdere
Vadisinde silindir gövdeli ve başlıklı, Paşabağı Mevkiinde simetrik koni biçimli ve bitişik
gövdeli iki-üç başlıklı, Ürgüp Çatalkaya mevkiinde ikisi bitişik üç adet koni biçimli ve
başlıklı peribacaları sayılabilir.
Milli Park alanındaki renk çeşitliliğide biçim çeşitliliğinden geri kalmaz. Beyaz, sarı,
pembe, gri, siyah gibi açıklı–koyulu renkler çevrede çok etkileyici bir renk yelpazesi
oluştururlar. Bu renk farklılığına neden olanda yöredeki kayaç türlerinin kimyasal
bileşimindeki farklılıklardır. Beyaz riyolotik tüflerin yaygınlaştığı alanlarda, eğer yüzeyde
dirençli tabakalar yoksa “badlands topoğrafyası” (kırgı bayır) dediğimiz keskin veya yuvarlak
sırtlı biçimler geniş sahalarda bembeyaz dalgalar halinde yayılır. Sarımsı–beyaz peribacaları;
ayrışmış riyolit tüflerin, kırmızı ve pembe renkli olanlar ise riyolotik tüflerin yayılma
alanlarında görülür. Devrent Vadisinde yaygın olan pembe renkli peribacaları bu
61
vadiye‘Pembe Vadi’ adının verilmesine neden olmuştur. Kırmızı renkli peribacalarının
bulunduğu bir başka vadi ise ‘Kızılçukur’ olarak adlandırılmıştır.
Milli Park alanı içerisindeki peribacaları dışındaki jeomorfolojik oluşumlardan bir
diğeride doğal görünümlerin toplu olarak çok iyi seyredildiği kaleler mevcuttur. Halkın kale
adına yakıştırdığı,aslında aşınım sonucu ortaya çıkan ignimbritlerden oluşmuş, bulunduğu
zeminden yaklaşık 50 m. kadar yükselen Ortahisar ve Uçhisar Kaleleri (Tanık tepeler )’dir.
Bu iki kaleye göre daha doğuda bulunan ve eski adı ‘Başhisar’ olan Ürgüp Kaleside sahanın
içerisinde yeralmaktadır.
8.3. Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil)
Yöreye özgü jeolojik doğal biçimler Üçüncü Jeolojik Zamanın ikinci yarısında,
Neojen adına verdiğimiz dönemde ( yaklaşık 25 milyon yıl önce ) oluşmaya başlamıştır. Bu
değişik manzaranın hazırlanmasında önce yerkürenin iç güçleri etkisini göstermiştir. İyice
sertleşmiş durumdaki yer kabuğu derinlemesine kırıklarla yarılmaya başlamıştır. Yer
kabuğunun derinliklerinde bulunan ‘‘mağma” adını verdiğimiz yarı akıcı kızgın maddeler, bu
kırıkların araladığı yarıklardan dışarı çıkarak öncelikle Erciyes, Hasan Dağı ve Melendizler
gibi volkan konilerini oluşturmuşlardır. Yörenin coğrafi yapısının mimarları bu volkanlardır.
Bu üç volkanik dağın püskürttükleri maddeler için tek baca yetmemeye başlayınca
çevrelerinde ikincil koniler (parazit koniler) oluşmaya başlamış ve yörede küçüklü büyüklü
yeni kraterler meydana gelmiştir. Bu ikincil konilerde çeşitli volkanik maddeler püskürtmeye
devam etmişlerdir.
Volkan bacalarından püskürtülen lav ve tüflerin günümüzde kapladığı alanın genişliği
gözönüne alındığında, bunların yalnızca Erciyes, Melendiz ve Hasan Dağından çıkıp yayıldığı
düşünülemez. Bu nedenlede bugün aşınım ile ortadan kalkmış başka volkanik merkezlerde
bölgenin oluşumunda etkinlik göstermişlerdir.
Volkanların, Milli Park alanındaki bugünkü coğrafya manzarasını vermeleri
bacalarından ve yan bacalarından attıkları maddelerle gerçekleşmiştir. Volkanlar her zaman
aynı büyüklükte ve aynı katılıkta maddeler fırlatmazlar. Dışarı attıkları maddeler gaz halinde
(fümeral safhası) olduğu gibi katı (piroklastik maddeler) ve akıcı maddeler (lav) halinde de
olabilir. Coğrafyada “piroklastik maddeler” dediğimiz katı maddeler ya kül ya da daha büyük
parçalar (lapili, volkan bombası) halinde fırlatılır. Milli Park alanı ve çevresine yayılmaya
başlayan volkanik malzeme içinde küllerin ve lavların özel bir yeri vardır. Yörede alabildiğine
uzanan ve her köşede karşımıza çıkan bu iki öge, renklerindeki zıtlıkla da hemen dikkati
çekerler. Beyaz ve sarımsı küller “tüf” adını verdiğimiz yumuşak kayaçları meydana
getirirken yarı akıcı madde biçimindeki lavlarda sert ve koyu renkteki kayaçları
oluşturmuşlardır. Küller, volkan bacalarından kendilerini fırlatan ilk hızlarının etkisiyle
dağıldıkları gibi, rüzgârlarda bu dağılıma yardımcı olmuşlardır. Savrulan küller, o günkü
topoğrafyanın elverişli yerlerinde ve özellikle sığ göllerinde yatay tabakalar halinde üst üste
yığılmışlardır. Zamanla kalınlıkları yüzlerce metreye bulan bu kül katmanları altında eski
temel arazi kaybolmuştur. Bu tabakanın bünyesinde tüften başka; tüffit, ignimbrit, lahar,
volkan külü, kil, kumtaşı, marn, aglomera ve bazalt gibi jeolojik kayaçlarda bulunmaktadır.
Milli Park alanındaki yüzey biçimleri, jeolojinin iç güçlerini dış güçlerin
tamamlamasıyla daha da çeşitlenmiştir. Bu kez oluşan biçimlerin aşınma evresi başlamıştır.
Devamlı ve bol yağışların egemen olduğu “Pluviyal Dönemde” geniş ölçüde aşınma biçimleri
ortaya çıkmıştır. Aşınmayı kolaylaştırıcı coğrafya koşulları bu alanda bir araya gelmiştir.
Örneğin: Kızılırmak Vadisi ile eski yayla yöresi arasındaki kot farkı; yörede yazla kış,
geceyle gündüz arasındaki sıcaklık farkının tüf yüzeyinde meydana getirdiği aşınma; ilkbahar
ve ‘kırkikindi’ yağmurlarının sağanak halinde düşmesi ve doğal bitki örtüsünün step (bozkır)
görünümünde yani ormansız olmasıyöredeki jeolojik yapının oluşmasına katkıda
bulunmuştur. Plato yüzeyinden Kızılırmak’a doğru eğimli yüzey arazi üzerinde birbirine
62
paralel uzanan vadiler, önce aralarında birtakım keskin sırtlar meydana getirmişler, daha sonra
bu sırtlar yanlardan gelen daha küçük yarıntılarla koniler, piramitler ve sütunlar biçiminde
parçalanmıştır.
8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltı suları, varsa jeotermal
kaynaklarda dâhil)
Andezitik ve riolitik bileşimde olan ve bazı seviyelerinde breş aglomeraları ihtiva eden
volkanik tüfler içinde yüzeye yakın kısımlarda fazla yaygın olmayan, gelişmemiş ve
muntazam olmayan bir çatlak sistemi vardır. Tüflerin poroziteleri orta derecededir. Bunların
bünyevi ve permeabilitesi yoktur. Çatlakların bulunduğu zonlarda bu çatlak sisteminin tesiri
ile lokal permeabiliteleri vardır. Kalınlıkları yüzlerce metreye bulmaktadır.
Volkanik tüfler içinde bulunan çatlaklardan tüfler içine sızan yağış ve yüzey akış
sularının çok az bir kısmı bu gelişmemiş, yaygın olmayan ve derinlere inmeyen çatlak sistemi
içerisinde toplanarak, tüflerin yeraltı suyunu tutmalarını bir nevi akifer özelliği göstermelerini
sağlamaktadır. Bu sular, topoğrafyanın çatlakları kestiği müsait yerlerden çıkış gözleri
bularak çok küçük debili kaynaklar halinde yeryüzüne çıkarlar.
8.5. Toprak Yapısı
Milli Park alanındaki toprakların büyük bir bölümü regesol topraklardır. Bu topraklar
derin, pekişmemiş mineral depozitler üzerindeki genç topraklardır. A ve C horizonları
oluşmuştur. A horizonu esas olarak mineraldir. Zayıf oluşumlu, kaba bünyeli, sığ veya orta
derin A horizonu C horizonuna belirli bir geçiş yapmaz. Ana madde bağlantısız depozitler,
volkanik tüf ve küllerdir.
Göreme Kasabası ile Çavuşin Köyüne ait arazinin bir bölümünde Kolüviyal topraklar
mevcuttur. Yüzey akışı ve yan derelerle taşınarak biriken materyaller üzerinde oluşmuş (A) C
profilli genç topraklardır. Özellikleri bakımından daha çok çevredeki yukarı arazi topraklarına
benzelerse de ana materyalde derecelenme ya hiç yok ya da yetersizdir.
8.6. Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri,
endemik ve tehdit altındaki)
Flora:
Milli Park alanındaki geniş kapsamlı flora çalışması, 1989–1990 yıllarında Gazi
Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü öğretim üyeleri ile Ankara Ormancılık
Araştırma Enstitüsü Silvikültür Bölüm Başkanlığı’nın ortaklaşa çalışması ile
gerçekleştirilmiştir.
Yapılan bu çalışma kapsamında alandan 1151 farklı bitki örneği toplanmış ve neticede
tür ve tür altı düzeyde toplam 674 takson tespit edilmiştir. İran–Turan floristik bölgesine dahil
olan Milli Park alanındaki türlerin fitocoğrafi bölgelere dağılım oranları şu şekildedir: Bu
türlerin 200 tanesi İran-Turan, 35 tanesi Akdeniz (15’i Doğu Akdeniz), 24 tanesi Avrupa-
Sibirya fitocoğrafi bölgelerine aittir. Ayrıca bu türlerin 116’sı Türkiye için endemiktir.
Endemik olan 116 türün 87 tanesi İran-Turan, 5 tanesi de Doğu Akdeniz floristik bölgesine
aittir. Diğer 24 endemik tür ise Türkiye’de daha geniş yayılışlıdır.
Geniş anlamda Milli Park vejetasyonu İç Anadolu Step formasyonu içerisinde yer alır.
Bu formasyonun çoğu bitkileri otsu olmasına rağmen, alanda yer yer seyrek de olsa kuraklığa
ve tahribata dayanıklı bodur Juniperus oxycedrus (Ardıç), Amygdalus orientalis (Yabani
Badem), Crataegus spp. (birkaç Alıç türü), Rhamnus spp. (Cehriler) gibi ağaçlar ve çalılar da
vardır. Diğer odunsu türlere çevresine göre daha nemli ve ılıman vadi içlerinde bol miktarda
rastlanılmaktadır. Bunlardan bazıları; Populus tremula (Titrek Kavak), Salix spp. (Söğütler),
Viburnum opulus(Kartopu), Colutea cilicia (Patlangaç), Lonicera etrusca (Hanımeli), Syringa
spp. (Leylaklar) gibi türlerdir.
63
Milli Park alanına ve yakın çevresine özgü bölgesel endemik olan iki tür tesbit
edilmiştir. Bunlar Astracantha kırshirica ve Astracantha talassea (İki Geven türü)’dır. Ayrıca,
Allium nevsehirense (Nevşehir soğanı) ve Onosma decorticans’ın bilim dünyasına tanıtıldığı
ilk tip örnekleri Göreme’den toplanmıştır. Milli Park alanında yetişen ilginç bir türaltı
taksonda Scrophularia libanotica var. nevshehirensis’tir. İlk defa Derinkuyu’dan toplanarak
tanıtılan bu salgı tüylü, kırmızı çiçekli varyete sadece Nevşehir yöresinde yetişmektedir.
Ekim ve ark.., tarafından 1989 yılında Türkiye’nin tehlike altında nadir ve endemik
bitkilerinin IUCN Red Data Book kategorilerine göre yapmış olduğu sınıflandırma
kapsamında, Milli Park alanında tesbit edilen 116 endemik türün 2’si “V” yani önlem
alınmazsa zarar görebilir kategorisine, 21 tanesi de “R” yani dar alanda yayılış gösteren,
nadir fakat tehdit altında olmayan bitkiler kategorisine girmektedir. Diğer endemikler (93 tür)
ise “n” kategorisindedir. Yani bunlar için şimdilik herhangi bir tehlike sözkonusu değildir.
Göreme Tarihi Milli Parkı alanında daha önce toplama yapan botanikçilerden
başlıcaları şunlardır: P. H. Davis etc. al., F. Sorger, M. Koyuncu et. al., Roper, Alava, K.
Karamanoğlu, A. Baytop, McNeill, Coode ve Jones’dur. Bunlardan Türkiye Florası adlıeserin
editörü olan P. H. Davis 19 Haziran 1952de Dodds’la birlikte, 31 Ağustos 1957de Hedge ile
birlikte ve 30 Nisan 1966da da Doroty Lygon’la birlikte olmak üzere farklı senelerde ve birer
günlük sürelerde Göreme ve çevresinden toplama yapmıştır.
Fauna:
Milli Park alanı ve çevresinin asırlar boyunca devamlı olarak iskân görmüş ve
kullanılmış olması nedeniyle bir miktar kuş ve memeli türünün kaybolmasına, diğerlerininde
habitatlarının ve sayılarının büyük ölçüde azalmasına sebep olmuştur. Ayrıca Milli Park
alanının ve çevresinin step karekteri göstermesi de sahadaki faunayı sınırlayıcı önemli bir
etkendir.
Milli Park alanında 5 tür sürüngen, 11 adet memeli türü ve 20 adet de kuş türü tesbit
edilmiştir. Milli Park alanında sucul yaşamın makro göstergesi olarak ikiyaşamlılar 2 tür ile
temsil edilmektedir. Bunun nedeni ise, Milli Park alanı içerisinde daimi su bulunduran
kaynağının olmamasıdır.
9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri
varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı, vb.)
Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu:
Milli Park alanındaki arazinin büyük bir bölümünün mülkiyeti özel şahıslara aittir.
Arazinin diğer bölümü de hazine arazisine aittir. Bölgenin 7.359,64 ha tarım arazisidir.
Ulaşım Olanakları:
Göreme Tarihi Milli Parkı’na İstanbul’dan Ankara-Aksaray-Nevşehir yada Ankara-
Kırıkkale-Kırşehir-Nevşehir bağlantılı çift şeritli asfalt devlet karayolu ile ulaşılabilmektedir.
İstanbul-Nevşehir arasındaki yol mesafesi 730 km, Ankara-Nevşehir arasındaki yol mesafesi
ise 276 km.’dir.İstanbul’dan ayrıca sahaya 35 km uzaklıkta bulunan Uluslararası Tuzköy
Hava Limanına Türk Hava Yollarının haftada uyguladığı 2 gün tarifeli seferleriyle de ulaşmak
mümkündür.
Sahaya komşu olan İllerle bağlantılı yolların tamamı asfalt ve çift şeritli devlet
karayoludur. Komşu İllerin sahaya olan uzaklıkları ise; Aksaray’a 75 km, Kayseri’ye 102 km,
Kırşehir’e 93 km, Niğde’ye 76 km ve Yozgat’a 204 kmdir. Milli Park alanına; batı ve güney
yönünde Ankara-Adana karayolundan Niğdeya da Aksarayüzerinden veyaAnkara-Kayseri
karayolundan Kırşehir ve Hacıbektaş üzerinden, doğu ve kuzeydoğudan ise Kayseri'den
Avanos'a ya da Ürgüp'e gelen karayolu ile ulaşılır.
64
Ayrıca turizm aktivitelerinin canlandığı ilkbahar, yaz ve sonbahar aylarında
Uluslararası Tuzköy Hava Limanına yurt dışı bağlantılı charter uçuşları da mevcuttur.
Havayolu ulaşımı Nevşehir Tuzköy Havaalanı ve Kayseri Erkilet Havaalanı ile
sağlanabilmekte iken demiryolu ulaşımı Kayseri’deki TCDD istasyonundan
sağlanabilmektedir.
Ziyaretçiler Milli park içerisinde ve yakınındaki yerleşim yerlerinde bulunan (Ürgüp,
Göreme, Ortahisar, Uçhisar, Avanos’ta) çok sayıdaki otel ve pansiyonda
konaklayabilmektedirler.
Saha içerisinde yüz civarında turistik tesisin yanında, Milli Parklar Genel
Müdürlüğü’ne ait idare ve ziyaretçi binası olarak “ Göreme evi” adlı bir de tesis mevcuttur.
Fotoğrafçılık için ilginç bir peyzaj sergileyen Milli Park sahasında doğal ve
bozulmamış vadilerde düzenlenen yürüyüş güzergâhlarında yürüyüş etkinliklerinin yanında
binicilik ve kampçılık etkinliklerine yönelik hizmetler de sunulmaktadır. Balonla dolaşmak
için dünyadaki sayılı mekânlardan birisi durumundaki Milli Park sahasında özel balon
şirketlerince düzenlenen balon gezilerine katılmak mümkündür.
10. Mevcut Sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan Uzaklaştığı Alanlar, vb.):
Göreme Tarihi Milli Park alanı içinde turizm baskısından dolayı sorunlarla
karşılaşılmaktadır. Karşılaşılan başlıca sorunlar şunlardır:
• Mülkiyet Sorunları
• Kaçak Yapılaşma
• Plansız Yapılaşma
• Çevre Kirliliği
Göreme Tarihi Milli Park alanı içerisinde özellikle Göreme ve Uçhisar yörelerinde
bulunan peri bacalarının insanlar tarafından kullanımı engellendikten sonra bakımsızlıktan
kaynaklanan çatlaklar ve yıkılmalar oluşmaktadır.
(F) FLORA-FAUNA HASSAS YÖRELER, KAYNAKÇA
Orman ve Su İşleri Şube Müdürlüğü
İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Belediye Başkanlıkları
G.TURİZM
G. 1. Yörenin Turistik Değerleri
Nevşehir’in de içinde yer aldığı Kapadokya Bölgesi’nin sınırları antik dönemde
güneyde Kilikya, kuzeyde Karadeniz, doğuda Malatya ve Elazığ, batıda ise Konya’ya kadar
uzanmakta idi. Günümüzde ise Kapadokya denilince Nevşehir, Niğde, Akasaray, Kayseri,
Kırşehir illerini kapsayan bölge akla gelmektedir. Dar anlamda ise Kapadokya ile Nevşehir
özdeşleşmiştir.
Bölgemizde ilk yerleşmeler Gülşehir ilçesi, Civelek Köyü, Civelek Mağarası
buluntularına göre M.Ö. 7000 yıllarına kadar inmektedir. Sırası ile Neolitik, Kalkolitik ve
Tunç Çağlarını yaşayan bölgede M.Ö. 2200-1800 yılları arasında Asur Koloni Çağı, 1800-
1200 yılları arasında da Hitit hakimiyeti egemen olmuştur. Daha sonra Frigler, Lidya, Pers
Helen, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı idareleri tarafından yönetilmiştir. Kapadokya (Katpatuka) adı, tarihi kaynaklarda ilk kez Pers Kralı 1. Darius’un Krallığı
Döneminde, MÖ 516 yılında Behistun Kayalıklarına kazıttığı yazıtta geçmekte olup, Cins
(güzel) atlar ülkesi anlamına gelmektedir.
65
Kapadokya,erken devir hristiyanlarının sığındıkları önemli bir bölgedir. Roma
idaresinin baskısından kaçan hristiyanlar için erozyonların oluşturduğu engebeli vadiler
sığınak olmuş ve burada kayaların oyulması sonucu çok sayıda kilise, manastır, yemekhane
ve kaya mekanlar inşaa edilmiştir.
MS 330 yılında Roma İmparatorluğunun hristiyanlara dinsel özgürlük vermesi sonucu,
Kapadokya da dini faaliyetler daha da yaygınlaşmış ve 4. yy. sonlarında bölgede manastır
hayatı başlamıştır.
Bölge, 1080 yılında Konya’yı başkent yaparak Anadolu Selçuklu Devletini kuran
Süleyman Şah’ın, 1082 yılında Kayseri’yi fethetmesi ile birlikte, Selçuklu Devleti Sınırlarına
dahil olmuştur.13. yy.ın başlarında Hacıbektaş Veli, Horasan’dan gelerek, bugünkü
Hacıbektaş ilçesinin yerinde kurulu bulunan Sulucakarahöyük’e yerleşmiş ve İslamiyet’in
Anadolu da yayılmasında büyük pay sahibi olmuştur.
1515 yılında Osmanlı İmparatoru Yavuz Sultan Selim, Dulkadiroğulları Beyliğine
son verince Bölge de Osmanlıların egemenliğine girmiştir.
Ülkemizde eski eser bilincinin artması ve bölgemize turistlerin gelmeye başlaması ile
birlikte 1952 yılında Göreme Açıkhava Müzesi, daha sonra da Zelve Örenyeri, Kaymaklı ve
Derinkuyu yeraltı şehirleri temizlenerek ziyarete açılmıştır. Örenyerlerinin ziyarete açılması ve ziyaretçi potansiyelinin artması, günümüze kadar
gelebilmiş eserlerin korunmasını ve restorasyonunu gündeme getirmiştir.Bölgedeki kaya
kiliselerinin onarımına Kültür Bakanlığı ve ICCROM uzmanlarınca 1976 yılında Tokalı
Kilisenin restorasyonu ile başlanmıştır.
Göreme Vadisi, UNESCO tarafından 1985 yılında Dünya Kültür Mirasına dâhil
edilerek bölgenin korunmasına yönelik faaliyetlerin başlamasına yönelik çalışmaların hız
kazanmasına neden olmuştur. Geçen süre zarfında 18 adet kilisede yenileme çalışmaları
yapılmıştır.
G. 1. 1. Yörenin Doğal Değerleri
Bölgemizde Göreme vadisi, Açık Hava Müzesi, Kadirak Deresi, Kızılırmak kıyıları,
Ballıkaya, Üzengi Deresi, Damsa Barajı gibi tarihi ve doğal güzellikleri bulunmaktadır. Şekil G.1:Açık Hava Müzesi
Kaynak: Orman ve Su İşleri Şube Müdürlüğü,2011
66
Ürgüp, Göreme, Uçhisar, Çavuşini, Ortahisar ve Göreme’de bulunan güvercinlikler ve
kaya oyma depolar yörenin bozulmamış kültürel özellikleri ve geleneksel kırsal yaşamını
yansıtan alanlar durumunda olup ziyaretçilerin ilgisini çekecek niteliktedir.
Milli parkın ilgi çekici manzara yapısını oluşturan peribacaları ve peribacalarının
oyulmasıyla yapılan kilise, şapel ve benzeri mekânların bulunduğu Göreme Ören Yeri, Zelve
Ören Yeri, Uçhisar Kalesi, Ortahisar Kalesi, Temenni Tepesi, Ürgüp-Kayakapı Mahallesi,
Çavuşini Kilisesi, Kızılçukur Seyir Alanı, Paşabağı Mevkii görülmesi gereken yerlerdir.
Ayrıca Kızıl Çukur, Bağlıdere, Güvercinlik, Kılıçlar, Meskendir, Güllüdere, Çallıdere
Zindanönü ve Zemi Deresi Vadileri peribacalarının ve kaya oyma mekânların arasında
bölgenin doğal güzelliklerinin yaşanabileceği yerlerdir.
Bölge özellikle Bizans Dönemi’nde yoğun bir yerleşmeye sahne olmuş, Göreme,
Ürgüp ve Ortahisar dinsel merkezler olarak gelişmiştir. Bu devirlerde çok sayıda kaya oyma
mekânlar, kiliseler, şapeller, yeraltı şehirleri inşa edilmiştir. Kaya kiliselerini süsleyen freskler
Kapadokya Bizans sanatının önemli ürünleridir.
Şekil G.2: Fresk örneği
Kaynak: Orman ve Su İşleri Şube Müdürlüğü,2011
Avanos’ta çok sayıda çanak çömlek atölyesi bulunmaktadır. Kızılırmak’ın getirdiği
kırmızı toprak ve milden elde edilen seramik çamuru Avanoslu seramik sanatçılarının elinde
şekil almaktadır.
Ayrıca Kızılçukur, Güllüdere, Bağlıdere, Zemidere ve Kılıç yürüyüş vadileri vadi
içerisindeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların sergilendiği bir açıkhava müzesi
görünümündedir. Ayrıca bu vadilerde bölgeye has pek çok bitki türüne rastlamak
mümkündür.
Kozaklı civarında çok sayıdaki tümülüsler, Roma Dönemi’ne ait olup Nevşehir
arkeolojisi için önemli yer tutmaktadır. Acıgöl’de ise M.Ö. VIII. yüzyıla ait yerleşim tespit
edilmiştir.
G. 1. 1. 1. Konum
Turistik kaynaklar Merkez İlçe, Uçhisar Kasabası, Ortahisar Kasabası, Nar Kasabası,
Göreme Kasabası, Çat Kasabası, Kaymaklı Kasabası, Mazı Köyü, Ürgüp İlçesi, Mustafapaşa
Kasabası, Derinkuyu İlçesi, Avanos İlçesi, Çavuşin köyü, Özkonak Kasabası, Hacıbektaş
İlçesi, Gülşehir İlçesi, Acıgöl ilçesi, Tatlarin Kasabası merkez ve mücavir alanları
içerisindedir.
G. 1. 1. 2. Fiziki Özellikleri
Bölgenin jeolojik yapısı Orta Anadolu’daki Hasandağ, Güllüdağ ve Erciyes’in
püskürttüğü lav ve küllerin oluşturduğu yumuşak tabakaların milyonlarca yıl boyunca yağmur
67
ve rüzgar tarafından aşındırılmasıyla ortaya çıkmıştır. Peribacaları gibi ilginç jeolojik yapının
yanısıra, kayalara oyulan yerleşim yerleri ender doğal ve kültürel merkezlerdendir.
Vadi yamaçlarından inen sel suları ve rüzgârın tüflerden oluşan bu yapıyı
aşındırmasıyla “peribacası” adı verilen ilginç oluşumlar ortaya çıkarmıştır. Sel suları
vadilerdeki çatlaklarda ve sert kayalarda oluşan kopuklarda yolunu bularak yamaçlardan aşağı
inerken vadide bulunan sürüklenebilir maddeleri yanında götürür, geride aşınmamış konik
şeklinde bazalt şapkalı şekiller ortaya çıkar.
G. 1. 2. Kültürel Değerler
Göreme Açık Hava Müzesi, Zelve Örenyeri, Çavuşin Ören Yeri başlıca ören
yerleridir. Bölgede çoğunluğu kaya oyma olmak üzere 400 civarında kilise bulunmaktadır.
Şekil G.3 : Zelve
Kaynak:Orman ve Su İşleri Şube Müdürlüğü,2011
Avanos Saruhan Kervansarayı, Nevşehir Damat İbrahim Paşa Külliyesi, Hacıbektaş-ı
Veli Külliyesi, Gülşehir Karavezir Külliyesi, Ürgüp’ te II. Rükneddin-i Kılıçaslan Külliyesi
ve Medresesi en önemli Türk İslam eserleridir. İlimizin başlıca kültürel varlıkları vadiler, peri
bacaları, yeraltı şehirleri, ören yerleri, kiliseler, hisarlar, kaleler ve Türk İslam eserleridir.
Kapadokya denilince akla ilk olarak Göreme vadisi gelmektedir. Merkez İlçe, Avanos,
Ürgüp ilçeleri sınırları içinde bulunan 5 kasaba, 10 köy, 25 vadi, peri bacaları, kiliseler ve
doğal güzellikler Göreme Vadisini oluşturmaktadır.
Uçhisar, Ortahisar ve Başhisar aynı zamanda kale görevini yerine getiren büyük peri
bacalarıdır.
G. 2. Turizm Çeşitleri
İlimizde kültür, sağlık, termal, doğa yürüyüşü, atlı doğa yürüyüşü, inanç turizmi,
sportif amaçlı turizm, golf, balon, eğlence, kongre turizmi gibi turizm çeşitleri yapılmaktadır.
Kültür Turizmi: Bölgemizde kültür turizminin alt yapısını kaya oyma kiliseler
(Göreme Tokalı, Elmalı, Karanlık, Çarıklı, Çavuşin Nicephoras Phocas, Mustafapaşa Aios
Vasilios, Gülşehir St. Jean Kilisesi, Tatlarin Kiliseleri), yer altı şehirleri (Kaymaklı,
Derinkuyu, Özkonak, Tatlarin, Mazı), Hacıbektaş Veli Külliyesi, Kervansaraylar
(Ağzıkarahan, Sarıhan), Selçuklu ve Osmanlı Dönemine ait diğer dini ve kültürel yapılar
(Taşkınpaşa Camii ve Medresesi, Damat İbrahim Paşa Camii ve Külliyesi, Gülşehir Karavezir
Camii ve Külliyesi) oluşturmaktadır.
68
İnanç (Din) Turizmi:En yaygın olan turizm türüdür. Özellikle Göreme Vadisi, Zelve
Vadisi, Gomeda Vadisi ve Açıksaray Vadisi kilise ve manastırlar açısından zengin vadilerdir.
Ayrıca Hacıbektaş İlçesindeki Hacıbektaş Veli Türbesi de her yıl yüzbinlerce ziyaretçinin
gezdiği önemli turizm merkezidir.
Trekking (Doğa Yürüyüşü):Kızılçukur, Gomeda, Çat, Meskendir, Güvercinlik
Vadileri doğa yürüyüşleri ile ziyaretçilere daha yakından tanıtılmaktadır.
Eğlence Turizmi: Turistler için bölgesel özelliklere dayalı olarak yapılmış kaya oyma
restaurantlar mevcuttur. 10 adet restaurantta “Türk Gecesi” adı altında çeşitli folklor
gösterileri yapılmaktadır. Bu restaurantların bazıları 800 kişiye aynı anda yemek verebilecek
kapasitededir. Türk Gecesi yapılan restaurant sayısı 10 olup, bunların 6 tanesi Avanos İlçesi,
2 tanesi Uçhisar, 1 adeti Kavak ve 1 adeti Mustafapaşa Kasabasındadır.
Ayrıca sema gösterileri de yapılmaktadır. Özellikle Sarıhan Kervansarayında sadece
sema gösterisi yapılmakta ve yöremize gelen yabancıların büyük beğenisini kazanmaktadır.
Termal Turizmi: Kozaklı İlçesinde bulunan termal kaynak kaplıca turizmi açısından
çok büyük bir potansiyeldir. İlçede turizm ve belediye belgeli 30 adet otel ve motelde toplam
6.000 yatak mevcuttur. Son yıllarda turizm yatırımcılarının gözdesi durumunda bulunan
ilçede oteller yapılmaktadır.
İlçede 1996 yılında yapımı tamamlanan ve atıl durumdaki 250 yatak kapasiteli Fizik
Tedavi ve Hidro Termal Sağlık Merkezi’nin tadilatıve kesin kabulü yapılmıştır.
Son yıllarda turizm yatırımcılarının gözdesi durumunda bulunan Kozaklı ilçesinde, 4
ve 5 yıldızlı otel yapımına başlanılmış olup, bunlardan 5 yıldızlı 864 yataklı Rosa Resort
Oteli, 180 yataklı 4 yıldızlı Buğra Termal Dadak Otel ve 324 yatak kapasiteli 4 yıldızlı Grand
Termal Oteli ile 1200 yatak kapasiteli Belediye Belgeli Assos Termal, 470 yatak kapasiteli
Belediye Belgeli Diva İbis Oteli işletmeye açılmıştır.
Atlı Doğa Turizmi: Önemli turizm etkinliklerinden birisi de atlı doğa turizmidir.
Bölgedeki doğa harikası vadiler gelen ziyaretçilere at sırtında gezdirilerek farklı bir turizm
etkinliği gerçekleştirilmektedir. Güzergâhlar Avanos, Mustafapaşa, Gomeda Vadisi, Zelve,
Paşabağları, Sarıhan, Zemi Deresi, Kılıçlar Vadisi, Çat Vadisi, Devrent Vadisi ile Aksaray
Güzelyurt (Geveri)’a kadar uzamaktadır.
Şekil G.4: Atlı Doğa Gezisi
Kaynak: nevsehir.gov.tr
Spor ve Golf Turizmi:Turistik tesislerin alt yapısı sportif faaliyetlerin yapılması ve
büyük organizasyonların gerçekleştirilmesi için yeterlidir. Özellikle ulusal ve uluslar arası
şampiyonalar ve bazı profesyonel lig futbol kulüplerinin kamp çalışmaları için, spor salonları,
çim sahaları ve diğer spor alt yapısı yeterlidir.
69
Golf turizmi açısından Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2004 yılı içerisinde yaptığı
çalışma neticesinde 4 bölgede (Avanos, Çat, Mustafapaşa, Uçhisar) uygun yerler tespit
edilmiştir.
Şekil G.5: Golf alanı
Kaynak: nevsehir.gov.tr
Balon Turizmi: Kapadokya Bölgesinin doğal güzelliklerinin daha iyi görülebilmesini
sağlayan balon turizmi gelişmiştir. Özellikle yabancı turistler tarafından tercih edilen balon
turizmi ile sabah erken saatlerde balona binilerek güneşin doğuşu ve doğan güneşin
peribacaları üzerinde meydana getirdiği çeşitli ışık oyunları havadan daha net
görülebilmektedir.
Bölgemizde balon turizmi ile ilgilenen 15 firma ve bunların elinde de uçmaya hazır
90’a yakın balon bulunmaktadır. Balonlar 1 defada 20 yolcuya kadar taşıyabilmektedir.
Yapılan uçuşlar neticesinde bir sezonda yaklaşık 150.000 kişi uçurulmuştur.
Şekil G.6:Balonlar
www.nevsehir.gov.tr
Kongre Turizmi: İlimizde yer alan 4 ve 5 yıldızlı otellerin salonları düzenlenecek
kongre, seminer, konferans ve panel gibi faaliyetlerin yapılması için uygun durumdadır.
70
Ancak kapasite olarak yeterli değildir. Özellikle kış aylarında kongre turizmi bölge turizmi
için önemli bir kaynaktır.
Kültür ve Turizm Bakanlığınca 2002 yılında kongre turizmine hizmet etmek üzere
Ürgüp’te yaklaşık 1000 kişi kapasiteli Uluslararası Kongre merkezi inşaatına başlanmıştır.
Belediyesince inşaatın tamamlanması halinde Uluslararası Kongre Merkezi Ankara’dan sonra
İç Anadolu ve Kapadokya Bölgesinin yegâne Kongre Merkezi olacaktır. Ayrıca Nevşehir
Belediye Başkanlığı tarafından çok amaçlı Kongre Merkezi inşaatı yapılmasına başlanmıştır.
G. 3. Turistik Altyapı
Tablo G.1: Bölgedeki Tesis, Yatak ve Acenta Sayıları
Belediye Belgeli Toplam Tesis Sayısı 222
Turizm Belgeli Toplam Tesis Sayısı 45
Yatırım Belgeli Toplam Tesis Sayısı (Devam edenler) 10
Turizm İşletme Belgeli Restaurant Sayısı 4
Bölgedeki Toplam Yatak Sayısı 22.616
Turizm Seyahat Acentası Sayısı 85
Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,2011
Tablo G.2: Turizm Belgeli Konaklama Tesisleri
Tesis Adı Yeri Sınıfı Oda Yatak
Dedeman Oteli Merkez ***** 349 734
Altınöz Oteli Merkez **** 120 248
PeriTower Oteli Merkez **** 125 270
Lykia Lodge Kapadokya Merkez **** 146 291
Viva Oteli Merkez ** 54 108
Seven Hotel Merkez ** 24 48
Dinler Tatil Köyü Merkez **** 79 158
Hotel Zümrüt Cappadocia Merkez ** 30 60
Yıltok Oteli Avanos *** 178 356
Avrasyo Oteli Avanos **** 126 258
Altınyazı Otel Avanos **** 105 237
Crystal Kaymaklı Hotel Kaymaklı ***** 157 315
Turist Hotel Cappadocia Göreme **** 79 164
Çiner Oteli Göreme *** 42 87
Anatolian Houses Göreme ÖZEL 19 58
Kaya Otel Göreme ÖZEL 51 94
Miras Otel Göreme ÖZEL 8 16
Termalya Otel Kozaklı *** 128 332
Yapısel Otel Kozaklı ** 58 120
Rosa Resort Termal Otel Kozaklı ***** 230 864
Dadak Termal Hotel Kozaklı **** 89 178
Grand Termal Otel Kozaklı **** 162 308
Museum Hotel Uçhisar ÖZEL 30 73
Ataman Uçhisar Kaya Otel Uçhisar ÖZEL 72 145
Taşkonaklar Uçhisar ÖZEL 14 28
Argos In Cappadocia Uçhisar ÖZEL 33 66
Kral Oteli Ürgüp ÖZEL 30 60
Alfina Oteli Ürgüp ÖZEL 26 52
Kemerli Ev Pansiyon Ürgüp ÖZEL 9 18
71
Dinler Oteli Ürgüp ***** 172 344
Perissia Oteli Ürgüp ***** 194 717
Arkadaş Otel Ürgüp *** 67 111
Taşsaray Oteli Ürgüp **** 189 378
Yunak Evleri Ürgüp ÖZEL 27 58
Selçuklu Evi Ürgüp ÖZEL 20 46
Yusuf Yiğitoğlu Konağı Ürgüp ÖZEL 14 30
Surban Otel Ürgüp ÖZEL 31 62
Vera Salaberina Ortahisar ÖZEL 6 12
Alkapris Ortahisar ÖZEL 5 12
Yeni Yükseller Otel Ortahisar *** 57 117
Burcu Kaya Oteli Ortahisar **** 82 166
C&H Kapadokya Inn Oteli Ortahisar **** 160 329
Gomeda Oteli Mustafapaşa **** 131 268
Lamia Pansiyon Mustafapaşa PANSİYON 5 10
Gül Konakları Mustafapaşa ÖZEL 19 45
TOPLAM :45 3752 8451
Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,2011
G. 4. Turist Sayısı
İlimizde ziyarete açık 5 adet müze, 13 adet örenyeri mevcuttur. 2011 yılında toplam
ziyaretçi sayısı 2.511.904 olup, 20.515.199 TL gelir elde edilmiştir. Tablo G.3: Ziyaretçi Sayısı
2011 YILI ZİYARETÇİ DURUMLARI
AYLAR
ZİYARETÇİ DURUMU
PARALI PARASIZ SATILAN MÜZE
KART
MÜZE KARTLI
ÜCRETSİZ
TURSAB
İNDİRİMİ
GENEL
TOPLAM
OCAK 13.194 8.004 1.014 3.024 24.901 50.137
ŞUBAT 12.489 11.970 2.149 6.799 44.907 78.314
MART 47.610 26.768 7.316 16.608 163.245 261.547
NİSAN 49.110 30.936 6.902 21.095 120.285 228.328
MAYIS 63.103 65.099 11.976 37.037 129.406 306.621
HAZİRAN 49.810 40.475 7.421 21.131 88.169 207.006
TEMMUZ 69.722 46.101 11.657 28.184 77.896 233.560
AĞUSTOS 66.961 207.821 5.255 15.179 90.223 385.439
EYLÜL 75.684 40.031 7.979 27.346 138.490 289.530
EKİM 60.072 20.648 6.343 27.140 135.752 249.955
KASIM 28.461 13.770 4.662 23.010 73.609 143.512
ARALIK 13.664 8.001 3.304 10.193 42.793 77.955
TOPLAM 549.880 519.624 75.978 236.746 1.129.676 2.511.904
Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,2011
G. 5. Turizm Ekonomisi
İlimizde yaşayan halkın % 30’u turizm gelirinden istifade etmektedir. Buna karşılık
turizmle ilgili işletmelerde çalışan personeller, ev pansiyonculuğu, yerel halk bölgemizde
bulunan otel, pansiyon, acenta, turistik eşya satıcılarında çalışarak turizmden gelir
sağlamaktadırlar. Bunun dışında bölgede tarımla uğraşan halk da yetiştirdiği sebze ve
meyveleri, beslediği büyükbaş ve küçükbaş hayvanları pazarlayarak turizm gelirlerinden
istifade etmektedirler.
72
G. 6. Turizm-Çevre İlişkisi
İl merkezi, ilçe ve beldelerimizde işyeri tabelalarının belirli bir standartta yapılmaması
nedeniyle görsel kirlilik, özellikle şehir merkezinde yolların dar, sürücülerin bilinçsiz ve araç
sayısına göre otoparkların yetersiz kalması nedeniyle gürültü kirliliği mevcuttur.
Ayrıca kurulma aşamasındaki turizm konaklama tesislerine ÇED Yönetmeliğinde
belirtilen oda sayısına sahip olmaları halinde, gerekli izinler aldırılmaktadır.
(G) TURİZM, KAYNAKÇA
İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
nevsehir.gov.tr
H-TARIM VE HAYVANCILIK
H. 1. Genel Tarımsal Yapı
İlimiz genelinde 538.630 ha lık arazinin, % 65,5 i 352.218 ha arazi ekilebilir
özelliktedir. Buğday, patates, şeker pancarı, çerezlik kabak, bakliyat üretilmektedir. Ayrıca
bağcılık ve meyvecilik de yapılmaktadır.
Tablo H.1:Genel arazi dağılımı
Arazi varlığı Alan (ha) %
EKİLEBİLİR ARAZİ 352.218 65,5
ORMAN ARAZİSİ 7.056 1,3
ÇAYIR MERA 71.624 13,2
TARIMA ELVERİŞLİ
OLMAYAN ARAZİ 107.732 20
TOPLAM ARAZİ 538.630 100 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
Tablo H.2: Ekilebilir Arazi Dağılımı
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
Ürün Kategorileri Alan (Da) %
Tahıllar 2.184.303 62,0
Endüstri Bitkileri 41.194 1,0
Baklagiller 63.685 1,0
Yem Bitkileri 53.476 1,0
Yumru Bitkileri 93.011 2,0
Yağlı Tohumlar 6.693 0,1
Sebze Ekilişleri 151.647 10,0
Bağ Sahası 182.787 5,0
Meyve Ağaç Sayısı 961.512 Adet 32.531 0,9
Nadas Alanı 588.198 14,0
Tarıma Elverişli Kullanılmayan Arazi 124.653 3,0
TOPLAM 3.522.178 100,0
73
Tablo H.3: Önemli Tarım Ürünleri Üretim Bilgileri
Cinsi Ekiliş Alanı (Da) Üretim (Ton) Ort. Verim (kg./Da.)
BUĞDAY 1.301.297 501.235 385,2
PATATES 77.510 321.302 4145,3
BAĞ 182.787 125.876,00 716,2
ŞEKER
PANCARI
41.132 251.058 6103,7
ÇEREZLİK
KABAK
139.062 10.945 78,7
BAKLİYAT 63.685 7.880 -
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
Ekiliş alanı olarak buğdaydan sonra en çok ekimi yapılan patatestir. Bağcılık Nevşehir
tarımında önemli bir yere sahiptir. Merkez, Avanos, Ürgüp, Gülşehir ve Acıgöl ilçelerinde
yoğunlaşmıştır.
Yaş üzüm Taskobirlik tarafindan, büyük kısmı özel şarap fabrikaları, sirke ve pekmez
imalathaneleri tarafindan alınmaktadır. Bir kısmı da iç piyasada ve komşu illerde sofralık
olarak tüketilmektedir. Çerezlik kabak üretimi Gülşehir, Acıgöl ve Merkez İlçeye bağlı
köylerde yoğun olarak yapılmaktadır.
İlimizde hayvancılık daha çok küçük aile işletmesi olarak yapılmakta olup, son
yıllarda destekleme çalışmaları ile büyük işletmeler kurulmaya başlanmıştır. Büyük ve küçük
baş hayvanlardan elde edilen sütün bir kısmı süt ve süt mamulleri üretim tesislerinde işlenerek
piyasaya sunulmaktadır.
Tablo H.4:Hayvansal Ürün Miktarları
Ürünler Yıllık Üretim Miktarı
(Ton, adet)
SÜT 114.753,5 ton
ET 2.863 ton
YAPAĞI 62 ton
YUMURTAA 214.426.875 adet
BAL 123,9 ton
BAL MUMU 2,7 ton Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
İlimiz tarımında ve hayvancılığında makinalaşma ileri bir safhada olup, tüm tarım
kollarında toprak işlemeden hasada kadar birçok işlem makina ile yapılmaktadır.
Tablo H.5: Tarım Alet Makina Sayıları
TARIM ALET-MAKİNE SAYILARI:2011 YILI
ALET MAKİNA ADET ALET MAKİNA ADET
Traktör 16.400 Derin kuyu Pompası 4.653
Biçerdöver 505
Seyyar Süt Sağım
Makinesi 4.796
Batöz (Sap döver
harman mak.) 1.270 Selektör 47
Mibzer 4.110
Kulaklı Traktör
Pulluğu 16.227
74
Kimyevi Gübre
Dağıtıcısı 10.344
Hayvanla ve Traktörle
Çekilen Ara Çapa
Makinesi 1.617
Sırt Pülverizatörü 13.035 Hayvan Pulluğu 980
Kuyruk Milinden
Hareketli Pülv. 7.928 Yağmurlama Tesisi 5.405
Motopomp (Elektrikli) 3.322 Balya Makinesi 51
Motopomp (Termik) 1.400 Mısır Slaj Makinesi 82
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
Patates
İlimizde 2011 yılında üretilen 321.302 ton patatesin büyük bir bölümü iç piyasada
tüketilmektedir. Ekiliş alanı olarak buğdaydan sonra en çok ekimi yapılan patates,Türkiye
üretiminin %10’unu teşkil etmektedir.
Bağcılık
Nevşehir tarımında önemli bir yere sahiptir. 182.787 da. bağ sahası Merkez, Avanos,
Ürgüp, Gülşehir ve Acıgöl ilçelerinde yoğunlaşmıştır. Yaş üzümün büyük bir kısmı
Taskobirlik’e ait pekmez fabrikası, şarap fabrikaları, sirke ve pekmez imalathaneleri
tarafından alınmaktadır. Bir kısmı da iç piyasada ve komşu illerde sofralık olarak
tüketilmektedir.
Şeker pancarı
İlimiz 2011 yılı üretimi 251.058 ton olup, elde edilen ürünün tamamı Kayseri ve
Niğde bor şeker fabrikaları tarafından alınmaktadır.
Çerezlik kabak
Gülşehir, Acıgöl ve Merkez ilçeye bağlı köylerde ekimi yoğun olarak yapılmaktadır.
Üretim miktarı olan 10.945 tonun tamamı iç ve dış piyasada tüketilmektedir.
H. 2. TARIMSAL ÜRETİM
H. 2. 1. Bitkisel Üretim
H. 2. 1. 1. Tarla Bitkileri
H.2.1.1.1. Buğdaygiller
İlimizde 2011 yılında üretilen buğday miktarı 501.235 tondur. Bu miktarın % 45 i un
fabrikalarında değerlendirilmektedir.
H.2.1.1.2. Baklagiller
İlimizde toplam bakliyat üretimi 7.880 ton olup tüccarlar tarafindan alinip iç piyasada
tüketilmektedir.
H. 2. 1. 1. 3. Yem Bitkileri
İlimizde yem bitkilerinin ekim alanı 53.476 da’dır.
H. 2. 1. 1. 4. Endüstriyel Bitkiler
İlimizde 2011 yılında 251.058 ton şeker pancarı, 321.302 ton patates yetiştirilmiştir.
H. 2. 1. 2.Bahçe Bitkileri
H. 2. 1. 2. 1. Meyve Üretimi
75
32.531 da meyvecilik sahası, Gülşehir, Avanos ve Ürgüp ilçesi köylerinde
yoğunlaşmıştır. Ceviz, kayısı, zerdali, erik, elma (amasya ve starking cinsi), armut, kiraz gibi
meyve ağacı çeşitleri fazla olup, ekonomik değere haizdir.
Tablo H.7: Meyve Üretim Miktarı
Ürün Adı Meyvelik Toplam
Alanı (Dekar)
Meyve Veren
Ağaç Sayısı
Üretim
Miktarı
(Ton)
Sert Kabuklular 2.528 34.750 1.133,1
Badem 610 12.320 126,4
Ceviz 1.908 22.430 1.006,7
Antep fıstığı 10 - -
Taş Çekirdekliler 7.411 338.552 6.017,4
Erik 80 39.460 923,5
İğde 40 16.010 112,9
Kayısı 4.493 133.282 2.156,6
Kiraz 363 14.270 393,3
Şeftali 100 8.880 85,0
Vişne 635 22.900 470,8
Zerdali 1.700 103.750 1.875,3
Üzümsü Meyveler 117 5.520 361,9
Dut - 5.520 117,9
Çilek (örtüaltı dahil) 117 - 244,0
YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİLER 8.853 574.647 7.993,1
Elma(Golden) 1.061 69.912 1.730,9
Elma(Starking) 1.344 86.755 1.754,3
Elma(Amasya) 3.402 163.110 1.509,3
Elma(Grannysmith) 421 7.775 115,0
Elma(Diğer) 1.437 84.325 1.489,1
Armut 898 128.570 1.079,8
Ayva 290 34.020 312,0
Muşmula - 180 2,7
TOPLAM TOPLU MEYVELİK
ALANI (da):
18.909
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
Ayrıca şaraplık bağ da fazla olup, özellikle Gülşehir ve Ürgüp İlçeleri ve köylerinde
bağ sahaları fazladır.
Tablo H.8: Bağcılık bilgileri
Bağ Cinsi Meyve Vermeyen Yaşta
Bağ Alanı (Dekar)
Meyve Veren
Yaşta Bağ Alanı
(Dekar)
Üretim Miktarı
(Ton)
Sofralık 950 57.800 39.541
Kurutmalık 740 67.000 38.769
Şaraplık 6.310 90.620 58.283
TOPLAM BAĞ ALANI (da) : 8.000 215.420 136.592,5
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
H. 2. 1. 2. 2. Sebze Üretimi
İlimizde ekim alanı açısından fasulye, sivri biber, sofralık ve salçalık domates, çerezlik
kabak, patlıcan, soğan ve ıspanak yetiştirilmesi fazladır.
76
Tablo H.9: Sebze üretimi
ÜRÜN ADI EKİM ALANI
(Dekar)
ÜRETİM MİKTARI
(Ton)
BAKLAGİL SEBZELERİ 631,00 448,10
Fasulye 631,00 448,10
MEYVESİ YENEN SEBZELER 145.655,00 33.128,50
Bamya 12,00 3,40
Biber(Dolmalık) 170,00 262,00
Biber(Sivri) 645,00 1.033,50
Domates (sofralık) 2.445,00 11.438,50
Domates (salçalık) 860,00 4.355,00
Hıyar (sofralık) 670,00 1.700,00
Hıyar (turşuluk) 60,00 110,00
Kabak (Çerezlik) 138.750,00 10.462,00
Karpuz 975,00 1.635,00
Kavun 655,00 1.211,50
Patlıcan 413,00 917,60
SOĞANSI YUMRU KÖK SEBZELER 545,00 516,30
Havuç 16,00 17,80
Sarımsak(Taze) 20,00 10,00
Soğan(Taze) 480,00 439,50
Kırmızıpancar 1,00 1,00
Yerelması 3,00 3,00
Bayır Turp 15,00 30,00
Kırmızı Turp 10,00 15,00
YAPRAĞI YENEN SEBZELER 313,00 432,90
Ispanak 139,00 155,40
Beyaz Lahana 41,00 105,00
Kırmızı Lahana 10,00 20,00
Göbekli Marul 33,00 58,00
Kıvırcık Marul 17,00 22,00
Pırasa 50,00 60,00
Nane 10,00 5,00
Maydanoz 13,00 7,50
TOPLAM SEBZE EKİM ALANI (da): 147.144,00
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
H.2.1.2.3. Süs Bitkileri
İlimizde süs bitkileri ekimi ve pazarlaması yapılmamaktadır.
H. 2. 2. HAYVANSAL ÜRETİM
İlimizde hayvancılık daha çok küçük aile işletmesi olarak yapılmakta olup, son
yıllarda bakanlığımız destekleme çalışmaları ile büyük işletmeler kurulmaya başlanmıştır.
H. 2. 2. 1. BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK
SIĞIR VARLIĞI 2011 yılı
SIĞIR IRKI
2 YAŞINDAN
KÜÇÜK
DANA,TOSUN
VE DÜVE
2 VE DAHA
YUKARI
YAŞTA
(İNEK)
2 VE DAHA
YUKARI YAŞTA
(BOĞA-ÖKÜZ)
TOPLAM IRKLARIN
ORANI (%)
SAF KÜLTÜR 15.093 13.101 567 28.761 45
KÜLTÜR MELEZİ 17.769 15.012 746 33.527 52,4
YERLİ 977 632 73 1.682 2,6
TOPLAM 33.839 28.745 1.386 63.970 100
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
77
H. 2. 2. 2. KÜÇÜKBAŞ HAYVANCILIK
KOYUN - KEÇİ VARLIĞI 2011 yılı
CİNSİ
1 YAŞINDAN 1 VE DAHA 1 VE DAHA
TOPLAM
KÜÇÜK DİŞİ
YUKARI
YAŞTA
YUKARI
YAŞTA
VE ERKEK (DİŞİ) (ERKEK)
KOYUN 15.186 57.996 1.634 74.816
Koyun merinos 70 20 90
KIL KEÇİSİ 1391 4.788 220 6.399
TOPLAM 16.647 62.804 1.854 81.305
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
H. 2. 2. 3. KÜMES HAYVANCILIĞI (KANATLI ÜRETİMİ)
Tablo H.12: Kümes Hayvancılığı Bilgileri
CİNSİ ADEDİ
Tavuk 752.375
Hindi 4.965
Ördek 2.069
Kaz 2.473
TOPLAM 761.882 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
H. 2. 2. 4. SU ÜRÜNLERİ
İlimiz Avanos İlçesinde 1 adet su ürünleri üretim tesisi olup yılda 10 ton sazan balığı
üretim kapasitesi ile çalışmaktadır.
H. 2. 2. 5. KÜRK HAYVANCILIĞI
İlimizde kürk hayvancılığı yapılmamaktadır.
H. 2. 2. 6. ARICILIK VE İPEKBÖCEKÇİLİĞİ
İlimiz genelinde ipekböcekçiliği ile ilgili herhangi bir çalışma yoktur. Arıcılık yapan
işletme sayısı 473, üretilen bal miktarı 111,97 ton, balmumu üretimi ise 895 kg dır. Balın
pazarlanması, genelde perakende olarak yapılmaktadır. Balmumunun değerlendirilmesi ise
petek imal eden işletmelere veya ilaç satan bayilere verilerek yeni petekle takas etmek
şeklinde olmaktadır.
İlimizde çiçek balı üretilmekte, çam balı üretilmemektedir. Organikarıcılıkla ilgili
herhangi bir çalışma yoktur. Bu konuda zaman zaman çiftçiler bilgilendirilmektedir.
Tablo H.13: Arıcılık Bilgileri
CİNSİ ADEDİ
Arıcılık
İlkel Kovan 299
Fenni Kovan 12.078
TOPLAM 12.377
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011
78
H. 3. ORGANİK TARIM
İlimizde organik tarımın yaygınlaşması ve geliştirilmesi için çiftçi eğitim toplantıları
düzenlenerek, Merkez ve ilçelere bağlı köylerde üreticiler ve çiftçiler bilgilendirilmektedir.
Hem tüketicilere hem de yöredeki çiftçilere, organik tarımla üretilen ürün tüketiminin
özendirilmesi ve güvenli gıda konularında basın ve yayın aracılığıyla bilgi akışı
sağlanmaktadır. Özellikle organik tarım potansiyeli oluşturabilecek arazilerde ekim
alanlarının ve üretim miktarlarının arttırılması planlanmaktadır.
H. 4. TARIMSAL İŞLETMELER
H. 4. 1. KAMU İŞLETMELERİ
İlimizde tarımsal üretim yapan kamu işletmesi bulunmamaktadır.
H. 4. 2. ÖZEL İŞLETMELER
Büyük ve küçükbaş hayvanlardan elde edilen süt 114.753,5 tondur. Bu miktarın bir
kısmı süt ve süt mamulleri üretim tesislerinde işlenerek piyasaya sunulmaktadır. Geri kalan
kısmı süt, yoğurt, tereyağı ve peynir olarak değerlendirilip satılmaktadır.
H. 5. TARIMSAL FAALİYETLER
H. 5. 1. PESTİSİT KULLANIMI
Bağ küllemesinde toz kükürt 80-73-92-98 lik dozlarda, dekara 2-6-8 kg olarak 3
tekerrürle kullanılır. Bağ salkım güvesi için azinphos methyl 25 lik doz 200gr/100 Lt su,
parathion methyl 360 Gr/Lt 100gr/100 Lt suya kullanılır.
Patates böceği için imidochlorpid 100 kg tohum 30 g, azinphos methyl 25 Lik doz
200gr/100 Lt suya; patates mildiyösü için propineb 70 200 Gr/100 Lt suya, bakırlı ilaçlar 300-
500 garası 100 Lt suya; tahıllarda yabancı otlar için 2,4d dimethylamin 50 Ec dekara 160-200
g; hububatta sürme-rastık için; tohum ilaçlaması carboxin Wp 100 kg tohuma 150 g ilaç
kullanılır.
H. 5. 2. GÜBRE KULLANIMI
İlimiz tarımında ve hayvancılığında makinalaşma ileri bir safhada olup, tüm tarım
kollarında toprak işlemeden hasada kadar bir çok işlem makina ile yapılmaktadır. İlimizde
8.857 adet gübre dağıtıcısı bulunmaktadır.
H.5.3. Toprak Kullanımı
5403 sayılı Toprak Koruma Kanunu çerçevesinde hareket edilmektedir.
(H) TARIM, KAYNAKÇA
Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
79
I. MADENCİLİK
I. 1. Maden Kanunu’na Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler
NEVŞEHİR İLİ DOĞAL KAYNAKLAR POTANSİYELİ MADENİN CİNSİ İLÇE KÖY MEVKİ
METALİK MADENLER
Bakır Avanos ÇatalarkaçTepe
Manganez Ürgüp Boyalı, Karlık
ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER
Kaolen Avanos BeşağılınDölek
Oniks Ürgüp Sarıhıdır
Perlit Acıgöl Merkez (Güneydağ) (Kaleci T.), Karapınar Bld. (Korudağ),
Boğazköy (Kocadağ), Tepeköy,
Perlit Merkez AlacaşarKöyü
Perlit Derinkuyu KayırlıKöyü (Bozdağ), KömürcüKöyü (B.Göllü D, K.Göllü D.)
Pomza Derinkuyu Aşıklıdağ
Pomza Merkez ÜçhisarKöyü, KavakKöyü
Pomza Ürgüp Ortahisar
Tuz Gülşehir Tuzla
Kaynak: MTA, 2011
I. 1. 1. Sanayi Madenleri
Bölge jeolojisi nedeniyle endüstriyel hammaddeler açısından büyük bir enginliğe
sahiptir. Bölgedeki yoğun volkanik faaliyetler sonucunda oluşan valkanik ürünler,
Nevşehir’in önemli ekonomik zenginlikleri arasındadır. Bölgedeki yaygın volkanizma önemli
pomza, perlit, kaolen ve kum-çakıl yataklarının oluşumuna neden olmuştur.
Nevşehir’de sanayi madenlerinden barit, kaolen, kaya tuzu, kum-çakıl, kükürt
çıkarılmaktadır. Özellikle kum-çakıl ocakları yoğunluktadır.
Perlit yatakları Acıgöl İlçesinde olup, ilçedeki perlitlerin genleşme oranları 2,3 ile 16
arasındadır. Yatakların toplam rezervi 50 milyon ton civarındadır. Derinkuyu ilçesindeki
sahalrda toplam 320 milyon ton perlit jeolojik rezervi belirlenmiştir.
Avanos İlçesi kum-çakıl yatakları ve kaolen bakımından önem arz etmektedir. Kaolen
yatakları toplam görünür rezervi 1.325.000 ton, muhtemel rezervi ise 2.325.000 tondur.
İlçedeki kum-çakıl hammaddeleri ise orta kalitede olup, yaklaşık 20 milyon m3 mümkün
rezerve sahiptir.
Gülşehir ilçesindeki barit ve kayatuzu yatakları geçmiş yıllarda Tekel tarafından
işletilmiştir. Gülşehir-Tuzköy sahasındaki % 92 NaCl içerikli ve 75 milyon ton görünür, 96
milyon ton muhtemel ve 960 milyon ton mümkün rezerv belirlenmiştir. Ayrıca sahada zeolit
minerali varlığı tespit edilmiştir.
Gülşehir-Arafa sahasındaki %92,75 BaSO4 içerikli baritlerde ise 2.500 ton görünür
rezerv vardır.
80
POMZA
Ülkemizin önemli ve iyi kalitede pomza yataklarına sahip İlimizde, İl merkezi ve
Ürgüp İlçesinde çok sayıda işletilen ve işletilmiş pomza yatakları bulunmaktadır. Bu
yatakların toplam rezervi yaklaşık 450 milyon m3 civarındadır. Tekstil sektöründe kullanılan
iyi kalitedeki pomzaların büyük bir bölümü ilimizden karşılanıp ihraç edilmektedir.
Tablo I.1: Pomza kaynakları
Yatağın Bulunduğu Yer Rezerv (m3)
Görünür Muhtemel Mümkün
Merkez-Kavak Köyü 9.468.500 2.708.000 -
Merkez-Çardak Köyü 82.612.500 87.592.000 68.445.000
Merkez-Göre Köyü 7.226.500 6.688.000 -
Merkez-Kaymaklı Köyü 28.498.500 28.140.000 -
Merkez-Bağcalı Köyü 21.117.709 - -
Merkez-Taşlıbel Köyü 1.235.000 - -
Merkez-Aşıklıdağ Köyü 46.337.500 - -
Merkez-Güvercinlik Köyü 19.152.500 - -
Merkez-Bahçeli Köyü 1.199.750 - -
Merkez-Narköy 800.000 1.356.250 457.500
Ürgüp-Mustafapaşa Köyü 1.000.000 2.000.000 -
Ürgüp-Merkez 4.906.572 - -
TOPLAM 233.564.822 239.321.836 95.590.500
Kaynak: MTA, 2011
Tablo I.2:Sanayi Madenleri Bilgileri
Endüstriyel yatak ve zuhurları
Barit
Adres
: Gülşehir-Arafa sahası
Tenör
: % 92,75 BaSO4
Rezerv
: 2.000-2.500 ton görünür
Kaolen
Adres :
Avanos-Kayahamamı, Çakmaklı, Başağılın, Çakmakkaya sahaları
Tenör
: % 13-34 Al2O3, % 0,54-2,5 Fe2O3
Rezerv :
1.325.000 ton görünür, 2.325.000 ton muhtemel.
Kaya Tuzu (NaCl)
Adres :
Gülşehir-Tuzköy sahası
Tenör
: % 92 NaCl
Rezerv
: 75.046.649 ton görünür, 96.384.456 ton muhtemel, 959.411.250 ton mümkün
Kum-Çakıl
Adres
: Avanos Sarıhıdır Köyü
Kalite :
Orta
Rezerv
: 20.153.750 m3 mümkün
Kükürt (S)
Adres :
Ürgüp- (Sarıhıdır, Avcılar) sahası
Tenör
: % 0,55 – 43 S
Rezerv :
500 ton muhtemel
Adres
: Gülşehir (Cemel, Arafa) sahası
Tenör
: % 28 S
Rezerv
: 200 ton muhtemel
Perlit (Per)
Adres Acıgöl
Rezerv
: 450 milyon ton
Adres Derinkuyu-Kayışkıran, Büyük ve Küçük Göllüdağ ve Bozdağ
Rezerv
: 320 milyon ton
Kaynak:MTA,2011
81
I. 1. 2. Metalik Madenler
İlimiz metalik madenler yönünden öemli bir varlığa sahip değildir. Ürgüp İlçesinde
boyalı mangan demir zuhuru, Avanos İlçesinde boksit zuhuru bulunmaktadır.
I. 1. 3. Enerji Madenleri
Gülşehir-Arafa yöresinde 5.000 kcal/kg ortalama alt ısıl değerine sahip linyit sahası
bulunmakta olup, linyitin özellikleri Tablo I.3te verilmektedir.
Tablo I.3: Linyit özellikleri
Adres
: Gülşehir-Arafa sahası
Tenör
: % 92,75 BaSO4
Rezerv
: 3.000 ton mümkün
Nem Oranı % 3,32
Kül Oranı % 19,38
Kükürt Oranı % 6,05
Alt Isıl Değeri 5.000 Kkal/kg
Kaynak:MTA,2011
Jeotermal kaynak, yoğun olarak Kozaklı İlçesinde bulunmakta olup, kaplıca
tesislerinde, seralarda ve konutların ısıtılmasında kullanılmaktadır.Jeotermal kaynak, Acıgöl
ve Avanos İlçelerinde de bulunmaktadır.
Tablo I.4: Jeotermal özellikleri
Adres
: Kozaklı
Doğal çıkış sıcaklığı
: 29 C0
Doğal çıkış debisi 10 l/s
Sondaj sıcaklığı 80-93 Co
Sondaj debisi 275 l/s
Adres
: Acıgöl-Karacaören
Sıcaklık 27,5 C0
Debi 2,5 l/s
Adres
: Acıgöl-Sevincili
Sıcaklık 25 C0
Debi 0,01 l/s
Adres
: Avanos-Gölbağları
Sıcaklık 26,5 C0
Debi 0,1 l/s
Kaynak:MTA,2011
I. 1. 4. Maden Kanunu’na Tabi Olan Doğal Malzemeler
İlimizde pomza, taş, kum-çakıl, tuğla kiremit kili, mermer, kireç taşı, kaoleni dolomit
gibi madenlerle ilgili ocaklar bulunmaktadır. Bu ocaklar ÇED Yönetmeliği ve ilgili diğer
yönetmelikler çerçevesinde izinler almaktadır. Ocakların denetimi yapılmaktadır.
Avanos ve Gülşehir İlçelerinde kum ocakları, Merkez ve Ürgüp ilçelerinde pomza
ocakları yer almaktadır.
Tablo I.5 : Kum ocakları bilgileri
Ocak Sahibi Bulunduğu Yer Alan (m2)
Gülşehir Belediye Başkanlığı Gülşehir 99.837
Şarlılar İnş. Ürgüp İlçesi, Sarıhıdır Köyü 48.032
Hüseyin ÖDEMİŞ Gülşehir 38.080
Seltem A.Ş. Gülşehir 135.753
İlk-As İnş. Merkez 9.281
Kapadokya Mad. Ürgüp İlçesi, Sarıhıdır Köyü 22.415
82
Osman KORKMAZ Merkez İlçe, Çardak Köyü 29.850
Avanos Belediye Başkanlığı Avanos 18.991
Kaynak: İl Özel İdaresi,2011
I. 2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri
Taş Ocağı İşletmeciliği yapılan yerler volkanik tüf özelliğindedir. Pomza maden
ocakları yerleri iseandezitik, riyolitik ve dasitik volkanik erüpsiyon sonucu fışkıran gazlarını
ani olarak kaybetmeleri sonucu oluşan çok poroz volkanik lavlardır.
I. 3. Cevher Zenginleştirme
İlimizde cevher zenginleştirme tesisi bulunmamaktadır.
I. 4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri
Maden işletmeleri kazı faaliyetleri sonucunda alanların bozulması, araziye bırakılmış
olan dekapaj atık ve artıklarının çevreye olabilecek olumsuz etkileri söz konusu
olabilmektedir. İlimizdeki madencilik faaliyetleri Müdürlüğümüz tarafındandenetlenmektedir.
Ayrıca ilgili yönetmelikler gereği madencilikle ilgili faliyet sahipleri tarafından
“Doğaya Yeniden Kazandırma Planı” ile “Çevre Yönetim Planı” sunulmaktadır. Bu planlarda,
faaliyet ile bozulan arazilerin düzeltilerek yeniden kullanıma hazır hale getirilmesini
sağlayacak tedbirler ve işlemlerle ilgili taahhütler yer almaktadır.
I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan
Rehabilitasyon Çalışmaları
Madencilik faaliyetlerinin çevreye olabilecek olumsuz etkileri Çevresel Etki
Değerlendirmesi sürecinde kontrol altına alınmaktadır. “ÇED Gerekli Değildir” kararı verilen
projeler hakkında denetimler yapılmaktadır. Arazilerin tekrar eski haline getirilerek yeniden
kullanıma kazandırılması amacıyla yapılması düşünülen gerekli rehabilitasyon çalışmalarının,
faaliyetin sona ermesini beklemeden işletme aşamasındayken başlatılması konusunda uyarılar
yapılmaktadır. Ağaçlandırma çalışmalarına önem verilmektedir.
Çalışması biten ocaklar tespit edilip, rehabilitasyon ile ilgili yükümlülükleri faaliyet
sahibine bildirilerek önlem aldırılmaktadır.
I) MADENCİLİK, KAYNAKÇA
MTA Bölge Müdürlüğü
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
İl Özel İdaresi
J-ENERJİ
J. 1. Birincil Enerji Kaynakları
J.1.1. Taşkömürü
İlimizde taşkömürü rezervi bulunmamaktadır.
83
J.1.2. Linyit
İlimiz Gülşehir İlçesi Dadağı-Arafa Mevkiinde linyit rezervi bulunmaktadır. Kömür
kalınlığı 80-90 cm arasında değişmektedir. Kükürt oranı çok yüksek olması nedeni ile ısınma
amaçlı kullanılmamaktadır. Yalnızca sanayi amaçlı kullanılmaktadır.
J.1.3. Asfaltit
İlimizde rezervi bulunmamaktadır.
J.1.4. Bitümlü Şist
İlimizde rezervi bulunmamaktadır.
J.1.5. Hampetrol
İlimizde petrol rezervi bulunmamaktadır.
J.1.6. Doğalgaz
İlimizde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır.
J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum)
Ilimizde rezervi bulunmamaktadır.
J.1.8. Orman
Ormanlık alan toplamı 7.315 ha olup, bu ormanların 3.356,5 ha kısmı koru ormanı,
3.958,5 ha kısmı baltalık ormandır.
J.1.9.Hidrolik
İlimizde Ürgüp İlçesi Sarıhıdır Kasabası, Avanos İlçesi Bozca Köyü ve Gülşehir İlçesi
Tuzköy Kasabasında hidroelektrik santraller bulunmaktadır.
J.1.10. Jeotermal
Termal turizm Kozaklı İlçesi’nde görülmektedir. İlçede bulunan kaplıca tesisleri, sera
ve yerleşim yerleri jeotermal kaynak ile ısıtılmaktadır.
J.1.11. Güneş
İnsanların birçok ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılabilen güneş enerjisi
yenilenebilir enerji kaynağıdır. Güneş pilleri, termal güneş santralleri, pasif güneş enerjisi
sistemleri konut ve işyerlerindeki güneş kolektörleri ile enerji elde etmek mümkündür.
Türkiye genelinde olduğu gibi İlimizde de güneş enerjisinin en yaygın kullanımı
ekonomik olması nedeni ile sıcak su ısıtma sistemleridir.
J.1.12. Rüzgâr
Atmosferde bol ve serbest halde bulunan rüzgâr yenilenebilir ve temiz bir enerji
kaynağıdır. Enerjinin depolanması başka bir enerjiye çevrilmesi mümkündür.
İlimizde yıllık ortalama rüzgâr hızı 1,8 m/sn, en hızlı esen rüzgar yönü SE ve hızı 20,2
m/sn dir. İlimizde rüzgâr enerjisinden faydalanmak için herhangi bir çalışma yapılmamıştır.
84
J.1.13. Biyokütle
Biyokütle organik maddelerin dönüşümü ile enerji eldesidir. Bitki, hayvan ve sanayi
atıkları kaynak olarak kullanılır.
İlimizde kırsal kesimlerde odun ve tezek yakılarak geleneksel biyokütle
kullanılmaktadır. İlimizde biyogaz üreten herhangi bir tesis bulunmamaktadır.
J. 2. İkincil Enerji Kaynakları
J. 2. 1. Termik Enerji
Termik santraller kömür, motorin, doğalgaz, fuel-oil, jeotermal enerji kaynaklarının
kullanılması ile elektrik enerjisinin üretildiği tesislerdir. İlimizde termik enerji santralleri
yoktur.
J. 2. 2. Hidrolik Enerji
Hidrolik santrallerde akarsuların gücünden yararlanarak elektrik enerjisi elde
edilmektedir. İlimizde Avanos İlçesi Sarıhıdır Köyünde ve Gülşehir İlçesi Tuzköy
Kasabasında toplam 3 adet hidroelektrik santrali bulunmaktadır.
J. 2. 3. Nükleer Enerji
Hızla tükenmekte olan petrole karşı alternatif olarak gösterilen ve atomun
parçalanması ile elde edilen nükleer enerji günümüzde en çok konuşulan enerji türüdür.
İlimizde radyoaktif minarelerle ilgili rezerv mevcut değildir. İlimizde nükleer enerji
santralleri yoktur.
J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi
Doğanın kendi evrimi içinde bir sonraki gün aynen mevcut olabilen enerji kaynağına
“yenilenebilir enerji” denilmektedir. Bugün yaygın olarak kullanılan fosil yakıtlar, yakılınca
biten ve yenilenemeyen enerji kaynaklarıdır. Oysa su, güneş, rüzgâr ve jeotermal gibi doğal
kaynaklar yenilenebilir olmalarının yanı sıra temiz enerji kaynaklarıdır.
İlimiz Kozaklı ilçesinde bulunan jeotermal kaynaklar konutların ısıtılmasında
kullanılmaktadır.
J. 3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı
İlimizde elektrik enerjisi tüketimi ağırlıklı olarak tarım sektöründedir. Daha sonra
sırasıyla konut ve hizmetler, sanayi ve ulaştırma sektörleri gelmektedir.
J. 4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar
Enerji tasarrufuiçin, ekonomik ömrünü tamamlamış alçak ve yüksek gerilim
şebekelerinin yenilenmesi, en az kayıpiçin şebekelerin güçlendirilmesi, trafo sayılarının
artırılması, daha kaliteli ve kesintisiz enerji verilebilmesi için havai hat şebekelerininin
yeraltına alınması çalışmaları yapılmaktadır. Sokak aydınlatmalarında tasarruflu ampul ve
armatörler tercih edilmektedir
Kaçak elektrik kullanımını önlemek için her ay ortalama 1.000 abonenin ölçü devreleri
ve tesisat kontrolleri yapılmaktadır. Bu kontrollerde öncelikli olarak gelen ihbarlar ve
ekiplerin yaptığı tespitler dikkate alınmaktadır. Genel tüketim oranında belirgin düşme olan,
85
daha önce kaçak elektrik kullanmış, elektriği kesildiği halde uzun süre açtırmayan abonelerle
ilgili kontroller yapılmaktadır. Rutin yapılan kontrollerle kaçak elektrikle mücadele
edilmektedir.
(J) ENERJİ; KAYNAKÇA
Maden Teknik ve Arama Genel Müdürlüğü
MEDAŞ Nevşehir Bölge İşletme Müdürlüğü
K-SANAYİ VE TEKNOLOJİ
K. 1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Buna Etkileyen Etkenler İlimiz ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Bölgenin doğal yapısı nedeniyle sit
alanlarının fazla olması sanayi sektörünün gelişmesini azaltmaktadır. İlde çok büyük ölçekli
fabrikalar yoktur ancak son dönemlerde organize sanayi bölgeleri kurulmakta ve sanayileşme
artmaktadır. Sanayi sektörü tarım, ulaştırma, haberleşme, ticaret ve inşaat sektörlerinden
sonra gelmektedir. Merkez İlçe, Boğaz Köyü, İlfat mevkiinde Nevşehir Sanayi ve Ticaret
Odası tarafından Özel Sanayi Bölgesi kurmak amacıyla yaklaşık 738.000 m2
lik alan İl Özel
İdaresi’nden satın alınmıştır. Sanayi bölgesinde 85 parsel bulunmakta olup, 50 adet firma
yatırıma başlamış, 36 adet firma faaliyete geçmiştir. Altyapının büyük bir kısmı
tamamlanmıştır.
Acıgöl İlçesinde bulunan Organize Sanayi Bölgesi 2006 yılında kurulmuştur. 160 hektarlık
alanda gıda imalatı ve yapı malzemesi üretim tesisleri ağırlıklıdır. 99 parselin 14 adeti
tahsislidir. Organize Sanayi Bölgesinde 2 tesis faaliyette bulunmaktadır.
K. 2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması İlimizde gıda, içki, çimento, inşaat, un, yem sektörlerinde firmalar yoğunluktadır.
Sanayi Sicil Belgeli Firmaların Dağılımı
MERKEZ İLÇE ACIGÖL
SEKTÖR İŞYERİ
SAYISI İSTİHDAM SEKTÖR
İŞYERİ
SAYISI İSTİHDAM
GIDA-İÇKİ 28 408 GIDA-İÇKİ 2 30
İNŞAAT 21 229 İNŞAAT
ÇİMENTO 4 49 ÇİMENTO
TEKSTİL - - TEKSTİL
TOPLAM 53 686 TOPLAM 2 30
AVANOS GÜLŞEHİR
SEKTÖR İŞYERİ
SAYISI İSTİHDAM SEKTÖR
İŞYERİ
SAYISI İSTİHDAM
GIDA-İÇKİ 27 218 GIDA-İÇKİ 8 61
İNŞAAT 10 210 İNŞAAT 3 38
ÇİMENTO 2 48 ÇİMENTO
TEKSTİL 3 490 TEKSTİL
TOPLAM 42 966 TOPLAM 11 99
86
DERİNKUYU HACIBEKTAŞ
SEKTÖR İŞYERİ
SAYISI İSTİHDAM SEKTÖR
İŞYERİ
SAYISI İSTİHDAM
GIDA-İÇKİ 3 21 GIDA-İÇKİ 3 12
İNŞAAT 1 4 İNŞAAT
ÇİMENTO ÇİMENTO
TEKSTİL TEKSTİL
TOPLAM 4 25 TOPLAM 3 12
KOZAKLI ÜRGÜP
SEKTÖR İŞYERİ
SAYISI İSTİHDAM SEKTÖR
İŞYERİ
SAYISI İSTİHDAM
GIDA-İÇKİ 7 57 GIDA-İÇKİ 7 41
İNŞAAT İNŞAAT 3 33
ÇİMENTO ÇİMENTO
TEKSTİL TEKSTİL 1 203
TOPLAM 7 57 TOPLAM 11 277
Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü,2011
K. 2. 1. Sanayi Alanları İlimiz dahilinde Küçük Sanayi Siteleri ve Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır.
K. 2. 2. Küçük Sanayi Siteleri
İl Merkezinde 3 adet, Ürgüp, Avanos, Kozaklı, Hacıbektaş, Gülşehir, Acıgöl
İlçelerinde 1 adet Küçük Sanayi Siteleri mevcut olup, bu Siteler içinde toplam 1502 adet
işyeri bulunmaktadır.
SİTE ADI . YERİ : İŞYERİ SAYISI : AÇIKLAMA :
Nevşehir Küçük Sanayi Sitesi NEVŞEHİR 430 Faal
Lale Küçük Sanayi Sitesi “ 420 “
Metal İşleri Küçük Sanayi Sitesi “ 96 “
Ürgüp Küçük Sanayi Sitesi ÜRGÜP 160 “
Avanos Küçük Sanayi Sitesi AVANOS 88 “
Gülşehir Küçük Sanayi Sitesi GÜLŞEHİR 100 “
Aksan Küçük Sanayi Sitesi KOZAKLI 96 “
Hastım Küçük Sanayi Sitesi HACIBEKTAŞ 62 “
Acıgöl Küçük Sanayi Sitesi ACIGÖL 50 “
TOPLAM : 1502
87
K. 2. 3. Organize Sanayi Bölgeleri Nevşehir İlinde sanayi kuruluşları tarım ve toprağa dayalı olduğundan daha çok un, yem,
tuğla-briket üzerine yoğunlaşmıştır. Hammaddeye dayalı sanayi kuruluşları Avanos İlçesi
Mahmatlar, Kalaba, Topaklı kasabalarında yoğunlaşmıştır.
Merkez İlçe, Boğaz Köyü, İlfat mevkiinde Nevşehir Sanayi ve Ticaret Odası tarafından Özel
Sanayi Bölgesi kurmak amacıyla yaklaşık 738.000 m2
lik alan İl Özel İdaresi’nden satın
alınmıştır. Sanayi bölgesinde 85 parsel bulunmakta olup, 50 adet firma yatırıma başlamış, 36
adet firma faaliyete geçmiştir. Altyapının büyük bir kısmı tamamlanmıştır. Ayrıca Islah OSB
çalışmaları devam etmekte olup, tüzel kişilik kazanması halinde Sanayi yoğunluğunun bu
bölgeye kayacağı düşünülmektedir.
Acıgöl İlçesi İğdeli Mevkiinde Organize Sanayi Bölgesi 2006 yılında kurulmuştur. 160
hektarlık alanda gıda imalatı ve yapı malzemesi üretim tesisleri ağırlıklıdır. 99 parselin 14
adeti tahsislidir. İki tesis faaliyette bulunmaktadır. Ayrıca Avanos İlçesi Kalaba kasabasında
da Özel OSB yer seçimi yapılmış olup, henüz bir faaliyeti yoktur.
K. 3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı
Bölgemizin önemli bir kısmının sit alanı olması sebebi ile sanayi yavaş gelişmektedir.
Merkez İlçe, Avanos, Ürgüp ve Gülşehir İlçelerinde sanayi sektörü daha fazladır.
Merkez İlçe ve Avanos İlçesinde gıda sanayi ve inşaat sektörü yoğundur. Gıda sektöründe un
fabrikaları, meyve suyu, pekmez üretimi yapan işletmeler yer almaktadır.
Avanos İlçesinde tuğla ve kiremit fabrikaları da yoğunluktadır. Ürgüp, Avanos ve Gülşehir
İlçelerinde içki fabrikaları bulunmaktadır. Tekstil sektöründeki işletmeler Avanos,
Ürgüp ve Hacıbektaş İlçelerinde az da olsa vardır. Acıgöl, Derinkuyu, Hacıbektaş ve Kozaklı
İlçelerinde sanayileşme fazla yoktur. İlimizde ayrıca süs eşyası imalathaneleri de
bulunmaktadır.
K. 4. Sanayi Gruplarına Göre işyeri Sayıları ve İstihdam Durumu
K. 4. 1. Gıda, İçki ve Tütün Sanayi
Merkez İlçede 28 adet, Avanos İlçesinde 27 adet, Kozaklı ilçesinde 7 adet, Gülşehir
İlçesinde 8 adet, Ürgüp İlçesinde 7 adet gıda işletmesi bulunmaktadır. Ürgüp, Avanos ve
Gülşehir İlçelerinde içki fabrikaları bulunmaktadır. Merkez İlçede bakliyat depolama ve
paketleme tesisleri bulunmaktadır. Özellikle Avanos İlçesi’ne bağlı Mahmat Kasabasında un
fabrikalarının sayısı fazladır. İlimizde tütün sanayi tesisi bulunmamaktadır.
K. 4. 2. Dokuma, Giyim eşyası ve Deri Sanayi
Avanos İlçesinde 3 adet, Ürgüp İlçesinde 1 adet tekstil fabrikası bulunmaktadır. Deri sanayi
ile ilgili işletme bulunmamaktadır.
K. 4. 3. Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi
İlimizde orman ürünleri sanayi bulunmamaktadır. Mobilya sanayi küçük çapta
imalatla faaliyetini sürdürmektedir.
K. 4. 4. Kağıt-Kağıt Ürünleri ve Basım Sanayi
İlimizde 6 adet matbaa bulunmaktadır.
K. 4. 5. Kimya-Petrol, Kömür, Kauçuk ve Plastik Ürünleri Sanayi
İlimizde 1 adet tesiste, plastik malzemelerin geri dönüşümü ile boru üretimi
88
yapılmaktadır. Ayrıca 1 adet tesiste de plastik boru imalatı yapılmaktadır.
İlimizde kimya-petrol ile kauçuk ve plastik ürünleri sanayi bulunmamaktadır.
İlimizde kömür ocakları bulunmasına rağmen kömürle ilgili sanayi tesisi bulunmamaktadır.
K. 4. 6. Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi
İlimizde 10 adet tuğla fabrikası, 5 adet briket fabrikası, 1 adet kireç fabrikası ve 1 adet
çimento fabrikası mevcuttur.
Genellikle bims fabrikaları ve “Nevşehir taşı-Sarıtaş” denilen sarı renkli taşın kesim
ve işçiliği yapılan tesisler bulunmaktadır.
K. 4. 7. Metal Ana Sanayi
İlimizde 1 adet döküm fabrikası faaliyet göstermektedir. Ayrıca 1 adet tesiste metal
malzemeden boru ve profil üretimi yapılmaktadır.
K. 4. 8. Metal Eşya-Makine ve Teçhizat, Ulaşım Aracı, İlmi ve Mesleki Ölçme
Aletleri Sanayi
İlimizde metal eşya-makine ve teçhizat, ulaşım aracı, ilmi ve mesleki ölçme aletleri ile
ilgili sanayi tesisi bulunmamaktadır.
K. 4. 9. Diğer İmalat Sanayi
İlimizde oto yedek parça sanayi ve karoser ekipmanları imalatı yapan tesisler
bulunmaktadır.
K. 5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı
İlimizde bulunan sanayi tesislerinde genellikle gelişen teknolojiye ayak uyduracak
şekilde makine ve teçhizat kullanarak üretim yapılmaktadır. Son yıllarda kobilere uygulanan
teşvikler sayesinde firmalar aldıkları kredilerle makinelerini ve üretim teknolojilerini
yenilemektedirler.
K. 6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler
K. 6. 1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği
Sanayi tesislerinden kaynaklanan hava kirliliğini en az düzeyde tutulabilmek için
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünce Yönetmelik gereği emisyon ile ilgili izin alması gereken
tesislerin izin alması sağlanmakta ve izinli tesislerin denetimi yapılmaktadır.
K. 6. 2. Sanayi tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği
İlimizde atık sularını Kızılırmak Nehrine veren tesis bulunmamaktadır. Gülşehir
İlçesinde bulunan Kavaklıdere Şarapları A.Ş. ye ait şarap fabrikasında biyolojik atıksu arıtma
tesisi bulunmaktadır. Merkez İlçedeki Mey İçki fabrikasında da atıksu arıtma tesisi
bulunmaktadır.
K. 6. 3. Sanayi tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği
Sanayi tesisleri büyük oranda Belediye imar planlarında gösterilen sanayi bölgelerinde
bulunmaktadır. Bu nedenle toprak kirliliği büyük ölçüde önlenmiştir.
K. 6. 4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği
İlimizde genellikle Küçük Sanayi Siteleri bulunmaktadır. Gürültü kirliliğine etkileri yok
denecek kadar azdır.
89
K. 6. 5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar
İlimizde genellikle Küçük Sanayi Sitelerinde bulunan tesislerin atıkları çevreye zarar
vermeyecek şekilde kaplarda toplanarak, Belediye tarafından alınmaktadır.
Sanayi tesislerinde oluşan katı atıklar da sahada depolanıp, ilgili Belediyenin katı atık
depo sahasına bırakılmaktadır.
K. 7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı
İlimizde büyük endüstriyel kazalar için Acil Eylem Planı Müdürlüğümüz tarafından
2001 yılında yapılmıştır. Bu planda Nesteks Tekstil Fabrikası(faal değil), Yibitaş Çimento
Fabrikası (Cimpor Yibitaş Çimento Fabrikası), Anadolu Gaz LPG Dolum Tesisi, Taskobirlik
Şarap ve Sirke Fabrikası (faal değil), Döküm Fabrikası ve Tekel İçki Fabrikası (Mey Alkollü
İçkiler Fabrikası) vb. tesislerin acil durumlarda yapması gereken işlemler belirtilmiş ve konu
ile ilgili kişilerin açık kimlik ve adresleri belirtilmiştir.
(K) SANAYİ ve TEKNOLOJİ, KAYNAKÇA
Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü
L-ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME
L. 1. ALTYAPI
L. 1. 1. Temiz Su Sistemi
İlimizdeki temiz su sistemine ait bilgiler Tablo L.1de verilmektedir.
Tablo L.1: Temiz Su Sistemi Bilgileri
Belediye Adı Mevcut Durum
Yazıhüyük İller Bankası tarafından açılan 2 adet kuyudan 14 l/s, Bağlar mevkiindeki kuyudan 12 l/s su akmaktadır. Su sürekli
klorlanmaktadır.
Karahasanlı 1 adet kaynaktan içme suyu sağlanmaktadır. İsale hattı boruları PVC olup, toplam uzunluğu 38 km dır. İçme suyu
sertlik derecesi %12 olarak tespit edilmiştir.
Nar İçme suyu kapasitesi 15 lt/sn.dir. PVC ve asbest borudan oluşan şebeke mevcuttur.
Kalaba İçme suyu sondajla verilmektedir. Belli aralıklarla tahlil yapılmaktadır. Su borularının toplam uzunluğu 30 km dir.
Avanos Bozca köyündeki 3 kuyudan toplam 87 m³/sn su verilmektedir. İçme suyu arıtma tesisinde arıtılan su depolardan
şebekeye basılmaktadır. Dağıtım boruları plastik ve asbesttir. Bozca Avanos arası hat30 km , şehir içi 140 kmdir. Başdere 2 adet kuyudan su sağlanmaktadır. İsale hattı boruları PVCdir. İsale hattı 3 km, şebeke 35 km dir.
Acıgöl 4 adet kuyudan 50 l/s su verilmektedir. İsale hattı boruları PVCdir. Depolar sürekli klorlanmaktadır.
Gülşehir İçme suyu cazibe ile kaynak suyundan verilmektedir. İçme suyu alt yapısının % 95i tamamlanmıştır.
Hacıbektaş İçme suyu2 adet kuyudan sağlanmakta olup, sularda yüksek oranda nitrat tespit edilmiştir. Halk, çeşme suyu
kullanmamaları yönünde uyarılmaktadır. Su analizi yapılmaktadır. Yeni su kuyuları bulma çalışması yapılmış, bulunan yerlerin kamulaştırılması sürmektedir.
Ortahisar Kasabanın 3 adetsu deposu vardır. Şebeke ağının uzunluğu 10 km.dir. Aralıklı olarak klorlanmaktadır.
Topaklı İsale hattı boruları asbest olup, uzunluğu 12 km dır.
Mustafapaşa 4 adet kaynaktan sağlanmaktadır. Borular PVC ve asbesttir.
Suvermez 1 adet kuyudan su verilmektedir. Sağlık İl Müdürlüğünün aldığı numunelerde arsenik düzeyi sınır değerin altında çıkmıştır. (7,8 Ug/l). Klorlama yapılmaktadır. Mevcut şebeke 40 km olup PVC borulardır.
Kozaklı 4 adet kuyudan içme suyu temin edilmektedir. İsale hattı boruları PVC ve asbest olup, toplam uzunluk 54 kmdir.
Merkez Temiz su şebekesi 247.000 m., isale hattı 8.921m., isale terfi hattı 34.058 m. dir. 110 ve 160’lık PVC boru ile 150 ve 600 lük AÇB boru kullanılmaktadır.
Kaymaklı Temiz su kaynağıkapasitesi 24lt/sn. dir. Hat PVC boru olup yaklaşık 48.900 mdir.
Özkonak 15 kmlik isale hattı ile cazibeli olarak 5 adet depoya iletilmektedir.
Sarılar İçme ve kullanma suyu 12 l/s debi ile kuyudan sağlanmaktadır. Kıyu ile depo arası 3 km lik hattın boruları asbest, ana şebeke ise PVC dir.
Kurugöl İçme ve kullanma suyu 2 adet derin kuyudan elde edilmektedir. İçme suyu, kapasiteleri 10 Lt/Sn. İçme suyu hattı
uzunluğu depo içi hattı ile birlikte 24.205 m’dir.
İnallı İçme ve kullanma suyu 2 adet derin kuyudan elde edilmektedir. İçme suyu kapasitesi 15Lt/sn, İçme suyu hattı
uzunluğu depo içi hattı ile birlikte 25,215 Km’dir.
90
Göre İçme ve kullanma suyu 3 adet ortalama kapasitesi 9 Lt/sn olan kuyudan sağlanmaktadır. İrsale hattı 3 km’dir.
Karasenir 2 adet kuyudan içme suyu temin edilmektedir. İsale hattı 15 km, şebeke uzunluğu 20 km dir.
Abuuşağı 1 adet kuyudan su sağlanmakta olup, klorlama yapılmaktadır.
Göreme 5 adet kuyu bulunmaktadır. İçme suyu asbest borularla ulaştırılmakta ve şehir içi dağılımları plastik borularla yapılmaktadır. Ayda 2 kez Sağlık İl Müdürlüğünce ölçümleri yapılmaktadır.
Karapınar 2 adet kuyudan 30 l/ssu verilmektedir. Şebeke hattı boruları PVC’dir.Depolarda sıvı ve gaz klorlama sistemi
bulunmaktadır.
Karaburna Temiz su kapasitesi 35 lt/sn. olup, arsenik ve nitrat parametresi uygun değildir. Hat PVC boru olup, 3 km dir.
Kavak Temiz su kapasitesi 10 lt/sn. dir. Hat PVC boru olup, 55 km dir. Kanlıca 1 adet kuyudan su sağlanmakta olup, debisi 12 l/sn. dir. Borular PVC dir. Kuyudan çıkan su otomatik klorlama cihazı ile klorlanmaktadır.
Kalecik 2 adet kuyudan su ihtiyacı karşılanmaktadır. Her bir kuyunun debisi 14 l/s dir. İsale hattı 1,5 km olup, borular 10
atülük plastik borulardır.
Gümüşkent 5 adet kuyu bulunmaktadır. Borular PVCdir. Toplam şebeke 50 km dir
Tatlarin 1 adet kuyu olup, kapasitesi 30 l/s dir.
Karacaşar 2 adet kuyudan su sağlanmaktadır.
Tuzköy 2 adet kuyudan 7 km lik isale hattı ile su verilmektedir. İçme suyundaki arsenik oranının yüksek çıkması sebebiyle, 2010 yılında arsenik arıtma tessi yapılmıştır.
Kaynak:Belediye Başkanlıkları,2011
L. 1. 2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi
İlimizde ilçelerin çoğunda kanalizasyon bulunmakta olup, olmayanlar tamamlanma
aşamasındadır. İlimiz Merkez ilçenin kanalizasyon sistemi mevcuttur. Nevşehir Atıksu
Arıtma Tesisi, Nar Kasabası Burgaz Mevkiinde 40.000 m2 lik arazi üzerine kurulmuştur.
Arıtma sistemi, fiziksel arıtma sonrasında biyolojik arıtma yapan uzun havalandırmalı aktif
çamur sistemidir. Tesise gelen atık su; Nevşehir merkez ilçenin tamamından, Nar Kasabası,
Uçhisar Kasabası, Göre Kasabası, Çardak ve Güvercinlik köylerinden gelmektedir. Deşarj
yeri Karaağaç Deresi olup, bu dere 12 km sonra Kızılırmak Nehrine dökülmektedir. Yağmur
suları yarı ayrık sistemle tesise dâhil olmaktadır. 15.744 m3/ gün kapasiteli olan tesiste,
14.400 m3/gün atıksu arıtılmaktadır. Tesiste oluşan arıtma çamurları kurutulduktan sonra çöp
deponi alanına gönderilmektedir.
Ürgüp (Ürgüp-Ortahisar-Mustafapaşa ile ortak) ve Avanos (Uçhisar’ın bir kısmı,
Göreme ve Çavuşin ile ortak) İlçelerinde atıksu arıtma tesisleri vardır.
Kanalizasyon sistemi bulunmayan yerlerdeevsel atıksular fosseptikte
biriktirilmektedir.
TabloL.2: Atık su sistemi bilgileri
Belediye Adı Mevcut Durum
Acıgöl Yağmur sularını ayrı toplama sistemi bulunmamaktadır. Kanalizasyon sistemi 2006 yılında tamamlanmıştır.
İlçede kanalizasyon sistemine %98 oranında bağlantı yapılmıştır. İlçedeki toplam kanalizasyon uzunluğu 65.000 metredir. Arıtma sistemi için çalışmalar başlatılmıştır.
Karahasanlı Kasabadakanalizasyon sistemi yoktur. Fosseptik çukuru kullanılmaktadır. Kanalizasyon çalışmalarının proje
aşaması tamamlanmıştır.
Karapınar Kanalizasyon sistemi yapımına 2004 yılında başlanmış, tamamlanmaya çalışılmaktadır. Kanalizasyon sistemine %60 oranında bağlantı yapılmıştır.Toplam kanalizasyon uzunluğu 20 km dir.
Merkez Kanalizasyon için şebeke 419.040 m, kollektör hattı 10.421 m., şebeke muayene bacası 5.000 adet, kolektör
muayene bacası 204 adettir. Kanalizasyon borularında 200 lük ve 1000 lik beton borular kullanılmaktadır.Atıksu arıtma tesisi vardır.
Kalaba Kasabanın tamamında kanalizasyon sistemi yoktur. Yağmur suları toplanıp dereye verilmektedir.
Yazıhüyük Kasabada kanalizasyon sistemi yoktur.
Gümüşkent Kanalizasyon şebekesi mevcut olup, konutların %98i bağlıdır.
Hacıbektaş Kasabada kanalizasyon sistemi yoktur.
İnallı Kanalizasyon şebekesinin %75i döşenmiştir. Acıgöl Belediyesi kanalizasyon sistemi kollektörüne bağlanacaktır.
Topaklı Kasabada kanalizasyon sistemi yoktur.
91
Suvermez Kasabada kanalizasyon sistemi yoktur.
Özkonak Kasabada kanalizasyon sistemi yoktur.
Başdere Kanalizasyon şebekesi mevcuttur.
Karacaşar Kanalizasyon şebekesi mevcuttur.
Abuuşağı Kasabada kanalizasyon sistemi yoktur.
Kurugöl Kasabada kanalizasyon sistemi yoktur.
Ovaören Kasabada kanalizasyon sistemi yoktur.
Tuzköy Afet Konutlarının alt yapı çalışmaları kapsamında digger bölgelerde de kanalizasyon sistemi tamamlanmışır.
Avanos İlçede kanalizasyon şebekisi vardır. Şebeke uzunluğu 107 Km’dir. Atık su arıtma tesisi bulunmakta olup Kapasitesi 60 m³/sn dir.
Kaynak:Belediye Başkanlıkları,2011
L. 1. 3. Yeşil Alanlar
Mevcut yeşil alanlar bu gün için azdır. Yoğun konut alanları içinde büyük yeşil alanlar
ayrılamamaktadır. Dere yatakları çevresinde oluşturulan yeşil kuşaklar, yerleşme alanları
içinde ferahlık yaratacak doğal boşluklar olarak değerlendirilmiştir.
İlçelerde genellikle kayısı, elma, armut ağaçları bulunmaktadır. Karaçam, sedir çamı,
meşe, palamut ve akasya ile ağaçlandırma yapılmaktadır. Müdürlüğümüz tarafından yapılan
ağaçlandırma çalışmaları ile yeşil alanlar arttırılmaktadır.
Tablo L.3: Yeşil Alan Bilgileri
Belediye Başkanlığı Yeşil Alanlar (m2 ) Kişi Başı Yeşil Alan
Miktarı (m2 )
Yazihüyük 51.000 1
Başdere 30.000 15
Nar 33.800 13
Kalaba 30.000 53
Avanos 1.252.700 81
Acıgöl 12.000 1,6
Gülşehir 98.300 10
Hacıbektaş 464.400 87
Ortahisar 44.000 25
Mustafapaşa 643.000 314
Suvermez 189.971 42
Kozaklı 685.770 98,74
Merkez 984.100 11,62
Kaymaklı 11.500 11
Özkonak 50.000 60
Sarılar 30.600 22
Ovaören 17,500 7
Kurugöl 127,476 64
İnallı 135,550 54,30
Göre 500.000 -
Karasenir 36.000 -
Karahasanlı 8.888 5,4
Karapınar 2.000 0,7
Kavak 200.000 50
Kalecik 4.000 35
Gümüşkent 4.296 6
92
Tatlarin 35.000 7
Karacaşar 3.500 1,5
Tuzköy 80.000 15
Karaburna 84.537 24,15
Kızılağıl 3.429 4,64 Kaynak: Belediye Başkanlıkları,2011
L. 1. 4. Elektrik İletim Hatları
İl genelinde bulunan elektrik iletim hatlarının yeraltına alınması çalışmaları devam
etmektedir.
L. 1. 5. Doğalgaz Boru Hatları
İlimizde doğalgaz altyapı çalışmaları tamamlanmıştır.
L. 2. ULAŞIM
L. 2. 1. Karayolları
L. 2. 1. 1. Karayolları Genel
Karayolları Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir. T.C Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme
Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü’ne bağlı Karayolları 6. Bölge Müdürlüğü; Kayseri,
Yozgat, Kırşehir, Nevşehir, Niğde illerinin tamamını ve Sivas, Aksaray, Kırıkkale, Adana,
Malatya illerinin bir kısmını içerisine alan sorumluluk alanına Kayseri İl merkezinde bulunan
Bölge Müdürlüğü ve bölge ağında farklı noktalarda yer alan Şube Şeflikleri ve bakımevleri ile
hizmet vermektedir.
Yaz aylarında yol yapım, bakım ve asfalt çalışmaları, kış aylarında ise kar mücadelesi
çalışmaları bu merkezlerden yapılmaktadır.
Nevşehir İli sınırlarında 273 km’si il yolu, 238 km’si devlet yolu olmak üzere toplam
511km yol ağımız bulunmakla birlikte bunun 265 km’si bölünmüş yol olarak yapımı
tamamlanmış durumdadır.
Bölge Müdürlüğümüzce 2011 yılında yapılan Yatırım-Cari harcama miktarı 715
Milyon 221 Bin TL olup, bunun 46 Milyon 839 Bin TL’si Nevşehir İli yol ağı içindedir.Tablo
L.4:Yol uzunlukları
Devlet yolu (km) İl yolu (km)
238 273
Kaynak: Karayolları 6. Bölge Müdürlüğü,2011
L. 2. 1. 2. Ulaşım Planlaması
İlimiz Aksaray, Kayseri, Kırşehir, Niğde ve Yozgat illerine komşu olup Adana,
Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Konya, Trabzon ve Van
İllerine ulaşımlar yapılmaktadır.
L. 2. 1. 3. Toplu Taşıma Sistemleri
Kent içi taşımacılığın tamamı midibüslerle yapılmaktadır. Merkez İlçede toplam 74
midibüs faaliyet göstermekte olup, yakıt olarak motorin kullanılmaktadır. Bir midibüsün
günlük yakıt tüketimi 35 lt’dir. 74 aracın günlük tüketimi 2.590 lt’dir. Yıllık tüketim 945.350
lt’dir. Bir midibüsün yolcu kapasitesi 20 koltuk ve 30 ayakta taşıma olarak toplam 50 kişidir.
93
L. 2. 1. 4. Kent İçi Yollar
Merkez İlçede kent içi 9.230.500 m2lik yol alanının % 49,78’i tamamlanmıştır. 110 m
2
kişi başına düşen alandır.
L. 2. 1. 5. Araç Sayıları
Konu hakkında yazışma yapılmış ancak bilgi edinilememiştir.
L. 2. 2. Demiryolları
İlimiz Kozaklı İlçesinin Kanlıca ve Karasenir kasabalarından demiryolu
geçmektedir.Ulaştırma Bakanlığı, Demiryollar, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel
Müdürlüğü tarafından yapım ve işletilmesi planlanan Kayseri-Şefaatli Demiryolu Projesi;
İlimiz idari sınırlarından da geçmektedir. 107.613 km uzunluğunda planlanan demiryolu
hattının; yaklaşık 16 km’lik kısmı Nevşehir sınırları içerisindedir.
L. 2. 2. 1. Kullanılan Raylı Sistemler
İlimizde raylı sistem yoktur.
L. 2. 2. 2. Taşımacılıkta Demiryolları
İlimizde taşımacılıkta demiryolu ağı kullanılmamaktadır.
L. 2. 3. Deniz, Göl, Nehir Taşımacılığı
İlimizde deniz ve göl bulunmamaktadır. Kızılırmak nehrinde taşımacılık
yapılmamaktadır.
L. 2. 3. 1. Limanlar
İlimiz denize kıyısı bulunmadığından liman bulunmamaktadır.
L. 2. 3. 2. Taşımacılık
İlimizde deniz bulunmadığından deniz taşımacılığı yoktur.
L. 2. 4. Havayolları
İlimiz Gülşehir İlçesi’ne bağlı Tuzköy Kasabası’nda Kapadokya Havalimanı
bulunmakta olup, Nevşehir merkeze 27 km uzaklıktadır.
Havalimanında toplam 3500 m²'lik ortak kullanımlı, 700.000 yolcu/yıl kapasiteli iç ve
dış hatlar terminali mevcuttur.
L. 3. HABERLEŞME
Yerleşim merkezlerinde ihtiyaç duyulan yerlere yeraltı şebekesi yapma çalışmaları
devam etmektedir.
Tablo L.5: Haberleşme şebeke bilgileri
Yeraltı Güzergah Uzunluğu
(km) Havai Güzergah Uzunluğu (km) Yeraltı/Havai oranı
752 2.150 % 35
Kaynak: İl Telekom Müdürlüğü,2011
L. 4. İLİN PLAN DURUMU
Nevşehir’in mevcut imar planı 1966 yılında İller Bankası bünyesinde Yüksek Mimar
Nezihe Taner yönetiminde hazırlanmış ve halen uygulanmaktadır. Eski imar planı 1960 yılı
nüfusu 18.808 baz alınarak, 1990 yılı nüfusu 50.000 olacağına göre hazırlanmıştır.
94
İmar planının ana hatları ile uygulanmasına çalışıldığı halde, planda henüz
gerçekleşmeyen ana kararlar olduğu gibi, plan dışı gelişmeler oldukça dağınık olup, geniş
alanlar kapsamaktadır.
Uygulamaya paralel 152 plan değişikliği (20.9.1981 tarihine kadar) İmar ve İskan
Bakanlığı’nca onanmıştır. Nevşehir’de en önemli ve kent gelişmesini etkileyen plan
değişiklikleri, sanayi siteleri ile ilgili olanlardır. Kentin güney batısındaki bu yoğun iş
alanları, yeni konut alanlarını da bu yöne çekerek plan dışı gelişmelere neden olmuştur.
Nevşehir’de bu tür plan dışı gelişmelerle, mevcut yerleşmedeki eski plan kararlarını
bütünleştirmek ve 2000 yılı için saptanan nüfusun kentsel donatım ihtiyacı ile yeni yerleşme
kararları verilerek yeni bir plan üretilmesi, planlama amaçlarının başında gelmektedir.
L. 5. İLDEKİ BAZ İSTASYONU SAYISI
İlimizdeki baz istasyonlarına ait bilgiler tabloda verilmektedir. Yapılan ölçüm ve
denetimlerde baz istasyonlarının yönetmelik limit değerleri altında çalıştığı tespit edilmiştir.
Tablo L.6: Baz İstasyonları Bilgileri
Sıra SİSTEM ADRESİ
TURKCELL İLETİŞİM HİZMETLERİ A.Ş.
1 Avanos TV Vericileri tepesi Ada:54,Pafta:5,Parsel:1
2 TV Vericileri tepesi
3 Karşıdağ TV Vericileri tepesi
4 Yeni Mah. Otel Sokak Gümüşkent
5 Nevşehir Belediye Su Deposu Pafta:56, Ada:589, Parsel:78
6 Hacıbektaş Bulvarı TV Vericileri yanı
7 Dedeman Hotel Merkez
8 Göreme TV Vericileri
9 Büyük Burun Tepesi Kavak
10 TRT Vericileri Tepesi Kalaba
11 Acıgöl TV Vericileri
12 Bekir Ağa Mah. Zile yolu Kaymaklı
13 Aktop Gıda San. Tekstil arkası Aksalur
14 Mustafa Parmaksız Cad. NO:47 Pınar Apt. Merkez
15 İlicek Köyü/Hacıbektaş
16 Öz Yel Otel Bahçelievler Mah. No:20 Ortahisar
17 Yeni Mah. Kayseri Cad. Avlanmaz İşhanı Merkez
18 Başdere Beldesi Tepe başı Bayrak tepe mevkii
19 Göre Kasabası TV Vericileri tepesi
20 Camikebir Mah. Hastane Cad. Özkonak
21 Sulusaray Kasabası 6585 Parsel Dölek mevkii
22 Sümer Mah. Ödemişler Apt. No:2 Merkez
23 Neşet Ertaş Sk. Suvermez
24 2000 Evler Mah. Yetiştirme Yurdu yanı Merkez
25 Altıkapı Mah. Sarıhan Sokak Ürgüp
26 Türk Telekom İdiş RL İstasyonu Özkonak
27 Şahinefendi Kasabası
28 Ragıp Üner Mah. Zübeyde Hanım Cad. No:110 Merkez
29 Karlık Köyü
30 Yeni San. Sitesi Ek Bloklar Hurdalık yanı cami arkası
31 Karasenir Kasabası
32 Bağlıca Mah. Kaplıca Cad. Bozoğlan Tepesi
33 Mazıköy Eski TRT Vericisi Tepesi
34 Mazıköy Eski TRT Vericisi Tepesi L33B-02C Pafta 2931 parsel
35 Aksaray yolu 7. km Boğazköy İlfat Mevkii Merkez
36 Bahçeli Köyü Yeni Cami Ürgüp
95
37 Karahasanlı Kasabası
38 Hapishane yolu Oylu Dağı Göre
39 Aksaray Cad. No:2 Merkez
40 Bala Mah. Çilehane Mevkii Pafta:30 Ada:31 Parsel:92 Hacıbektaş
41 Nevşehir Kalesi güneyi Telsiz Rolesi yanı Merkez
42 Hacıbektaş Cad. Göbeldi Tepesi Karaburna
43 lİicek Kasabası Unsan Un Fabrikası
44 Duayeri Mah. Mehmet Akif Bulvarı No:1/C Ürgüp
45 Esentepe Mah. Ürgüp Cad. No:22 Merkez
46 Tatlarin Kasabası Su deposu 25 m güneyi
47 Fevzi Çakmak Mah. Yeşil hat yolu Abuuşağı
48 Özyayla Köyü L33A03B1A Pafta 144 ada 1 parsel
49 Göreme Otel - Göreme Kasabası
50 Yalçınlar Un Fabrikası Mahmat Kasabası
51 İstiklal Cad. Yavuz Sultan Selim Camii Karacaşar
52 Yavuz Sultan Selim Mah. Oğuzhan Cad. No:24 Sarılar
53 Ürgüp Girişi Yeni otogar yanı Ada no:231,Pafta:37,Parsel:39
54 Uçhisar Kasabası Belediye Binası
55 Güzelyurt Mah. Oğuzlar Gaznevi Cami Merkez
56 Sofular Köyü TRT Binası
57 Kıızılağıl Kasabası Habeş Camii yanı
58 Kurugöl Merkez Camii
59 Yeni Mah. Nisa Otel Merkez
60 Akarca Kasabası Küçükçal Tepesi
61 Yuva Köyü Ortabel Tepesi
62 Tuzköy Kasabası Belediye Koop. Evleri Gedikkaya tepesi
63 Çalış Köyü Tepesidelik Tepesi
64 Hacıhalilli Köyü Buzağılık Tepesi
65 Kalecik Kasabası J33C-06D pafta 131 ada 29 parseldeki harabe bağ
66 Kııratlıoğlu Mah. Yunus Emre Cad. Şerafettin Apt. No:67 Merkez
67 Yeni Mah. Kayseri Cad. Avlanmaz İşhanı Çatı katı
68 Avanos TV Vericileri tepesi
69 Ürgüp TV Vericileri yanı
70 Çayiçi Köyü Avea Baz İstasyonu yanı
71 Nevşehir-Aksaray Karayolu Alpet Petrol arkası
72 Yapraklı Seki mevkii Pafta:56 Ada:626 Parsel:2 Merkez
73 Nevşehir Belediye su deposu Merkez
74 Yeni Mah. Nisa Otel Merkez
75 Yeni San. Sitesi Ek Bloklar Camii arkası No:17 Merkez
76 Ovaören Köyü Belediye Çamlık alanı içi
77 2000 Evler Mah. Yetiştirme yurdu Belediye yeşil alanı Merkez
78 Cumhuriyet Meydanı İstiklal Mah. Su deposu yanı Çat Kasabası
79 Mustafa Parmaksız Cad. No:47 Pınar Apt. Merkez
80 Kapadokya Forum AVM BİNASI Bahçelievler Mah. Necip Fazıl Kısakürek Bulv. Merkez
81 Kapadokya Dedeman Hotel Merkez
82 Buruncuk Mah. Kaplıca Cad. Bozoğlan Tepesi Kozaklı
83 Kapadokya Forum AVM BİNASI Bahçelievler Mah. Necip Fazıl Kısakürek Bulv. Merkez
84 Aksaray Cad. No:2 Merkez
85 Güzelyurt Mah. Oğuzlar Gaznevi Camii Merkez
86 Güzelyurt Mah. Ragıp Üner 221 Sokak Belediye Otopark alanı Merkez
87 Mehmet Akif Ersoy Mah. TOKİ civarı 559 Sok. Ada:2188-2097 arasındaki park alanı Merkez
88 Güzelyurt Mah. Hastane civarı Sağlık parkı Ada: 1467 ve 1468 arasındaki alan
89 Topaç Köyü Su deposu yanı
90 TV Vericileri Çiğdem Sokak Merkez
91 Ortahisar Kasabası Koyunyolu mevkii Vodafone Kulesi
92 Karasoku Mah. Osmanlı Cad. No:82 Merkez
93 Niğde yolum1. km SHELL Hacıoğlu Tesisleri Merkez
AVEA İLETİŞİM HİZ. A.Ş.
1 Kuyulutatlar Kasabası Kale damı mevkii
96
2 Atatürk Bulvarı Uzay İş Merkezi Merkez
3 Yeni Kayseri Cad. No:2 Hotel Dilara Merkez
4 Kahveci dağ Mevkii Göre Kasabası
5 İmran Mah. Güllüce Sokak No:1 Eren Hotel Ürgüp
6 Bahçelievler Mah. Karaseki mevkii Merkez
7 Görçekli mevkii Turkcell kulesi yanı Göreme
8 Aşağı Mah. Çubuk Kümesi Uçhisar Kasabası
9 Şahin Tepesi Sofular Köyü
10 Güzelyurt Mah. Kızıltepe Mevkii 24. Cadde No:7 Merkez
11 Bahçelievler Mah. Saruhan Cad. TV Vericileri Merkez
12 Herikli Mah. Mustafa Parmaksız Cad. Koç Apt. No:27 Merkez
13 2000 Evler Mah. Cuma Pazarı yeri TT Arası Merkez
14 Yeni San. Sitesi 9. Blok Sanayi Camii Merkez
15 İbrahim Paşa Mah. Osman Gazi Sk. No:31 Merkez
16 İbrahim Paşa Mah. Karataş Mevkii Merkez
17 Kaya Cami Mah. Mehmet Ağa Sokak No:16 Merkez
18 Esentepe Mah. Ürgüp Cad. No:16 Merkez
19 Güzelyurt Mah. Ercan Sk. No:1 Merkez
20 Güzelyurt Mah. 24. Cad. No:5 Merkez
21 Niğde yolu TRT Kulesi yanı Göre Kasabası
22 Yukarı Mah. Badıntepe Mevkii Turkcell Telsim vericileri yanı Merkez
23 TV Vericileri yanı Sulusaray Kasabası
24 Aksaray yolu 6. km Goodyear bayii yanı Merkez
25 Görçeli Mevkii TV Vericileri Göreme
26 Oruç Reis Mah. Ertepe mevkii Aile parkı Gülşehir
27 Bala Mah. Çanaklık mevkii Hacıbektaş
28 Kayseri Cad. Almira Hotel Ürgüp
29 Fatih Mah. Karayazı mevkii su deposu yanı Ürgüp
30 TV Vericileri mevkii Telsim Turkcell istasyonları yanı
31 Ortahisar PTT Merkez Müdürlüğü
32 Orta Mah. Ragıp Üner Cad. Telsim Kulesi 13638 parsel Özkonak
33 Kıratlıoğlu Mah. Yunus Emre Cad. No:67 Merkez
34 Avuç Köyü
35 Evran Tepesi Tuzköy
36 Alaaddin Mah. Gül Veren Sk. No:25 Merkez
37 Bağlarbaşı Mah. Şirin Sokak Topaklı Kasabası
38 Yeniyaoan Köyü Hacıbektaş
39 Topaklı Kasabası RL
40 Karahasanlı Beldesi Turkcell kulesi yanı
41 Göztepe Mevkii Kaymaklı Kasabası
42 Lilimay Mah. Ayvalı Köyü Ürgüp
43 Kavak Köyü karşısı Turkcell kulesi mevkii
44 Su deposu yanı Sarılar Köyü
45 Bekdik Mah. Aksaray Cad. Netsek Karşısı No:37 Merkez
46 Üniversite yolu üzeri 5. km Yurtkur Kızyurdu karşısı Merkez
47 Gürcali Mevkii 3. pafta 9388 parsel Göreme
48 Fatih Mah. Mustafa Otel arkası su deposu Ürgüp
49 Karaözü Mah. 382 ada 57 parsel TV Vericileri Eğrim Tepesi Ürgüp
50 Ragıp Öner Mah. Vefa Küçük Cad. No:89 Merkez
51 Çayiçi Köyü Tepetarla mevkii Kozaklı
52 Memiş Bey Mah. Festival Sokak No:11 Merkez
53 Karasoku Mah. Osmanlı Cad. No:10 Merkez
54 Yenimahalle 11. sokak Pafta:24 Ada:16 No:5 Merkez
55 Çayırlı Mah. 478 Ada 13 parsel Acıgöl
56 Emek Mah. Saatçi Hoca Cad. Sağlayanlar Yapı Koop. No:49 Merkez
57 2000 Evler TOKİ İş Merkezi Merkez
58 Karapınar Bahçelievler Mah. 123 ada K33D22-A paftadaki tarla Merkez
59 Mehmet Akif Bulvarı No:3 Ürgüp
60 Tatlarin Kasabası Yuva yolu istikameti 1. km Vodafone kulesi
97
61 Karşıdağ Mevkii TRT Vericisi yanı Merkez
62 Derinkuyu İlçesi girişi Opet Benzinlik bahçesi
63 Kayseri Cad. Büyük Otel Ürgüp
64 Eski Otogar yeri Kapadokya AVM Merkez
65 Aksalur Kasabası VODAFONE ve TURKCELL Kulesi yanı
66 Atatürk Bulv. Uzay İş Merk. No:7 Merkez
67 İbrahim Paşa Mah. Osmangazi Sk. No:31 Merkez
68 2000 Evler Mah. Cuma Pazarı yeri Merkez
69 Dere Mah. Hafız İncekara Cad. No:69 Merkez
70 Esentepe Mah. Murat Sk. No:25 Merkez
71 Kapadokya Dedeman Hotel Ürgüp yolu 2. km Merkez
72 Asos Thermal Deluxe Hotel Kozaklı
73 Çat Kasabası Mezarlık girişi Vodafone Kulesi Çat Kasabası
74 Topaç Kasabası Turkcell kulesi yanı
75 İnallı Kasabası Su deposu arkası
76 Özyayla Köyü Turkcell Kule yanı Merkez
77 İş Bankası Derinkuyu Şubesi
78 Doğala Köyü Çakmak Mah. No:120 Derinkuyu
79 TT Binası No:8 Karacaşar Kasabası
80 TT Binası Göynük Kasabası
81 Vodafone Kulesi Gümüşkent Beldesi
82 Karasenir Beldesi
83 Başdere Kasabası TT Binası
84 Aksaray-Nevşehir yolu Merkez
85 Yapraklı Seki mevkii Yeni 2. mıntıka mah. Turkcell kule yanı
86 Beddik Mah. Karataş mevkii 1277 ada 7 parsel Merkez
87 Bahçelievler Mah. Sarıhan Cad. No:10 Ürgüp
88 Sarılar Kasabası Gültepe mevkii Hazine arazisi
89 Şahinefendi Köyü Pafta 433B05C
90 Karlık Köyü Karşıdap Tepesi Turkcell kule yanı Ürgüp
91 Çat Kasabası Vodafone kule yanı
92 Mazı Köyü Pafta:L33B-02B Parsel:350 (Vodafone kulesi yanı)
93 Mustafapaşa Belediye Su deposu yanı
94 Kayseri- Nevşehir yolu Bozca köy girişi (Vodafone kulesi yanı)
95 Yeni Mah. 11. Sokak No:5 Pafta:24 Ada:16 Parsel:18 Merkez
96 Baş Mah. Yeşilhisar Cad. No:2 Derinkuyu
97 Turist Otel Ürgüp
98 Mehmet Akif Ersoy Mah. Fevzi Çakmak Cad. No:151(Vodafone kule yanı) Merkez
99 Örnek Un Fabrikası Kalaba Kasabası
100 Karaburna Kasabası Yeni Mah. Hacı Bektaş Cad. Pafta:K.32B
VODAFONE TELEKOMÜNİKASYON A.Ş.
1 Göztepe Mevkii Belediye TV Antenler yanı Kaymaklı Kasabası
2 Atatürk Bulvarı Rasim Uzer İş Hanı No:74 Merkez
3 Kozaklı Kasabası Bozoğlan Mevkii
4 Nevşehir-Aksaray yolu üzeri Fatih Un Fabrikası Merkez
5 Özkonak Beldesi Belediye Mezarlığı
6 Oruç Reis Mah. Ertepe Mevkii Eski TV Vericileri yanı Gülşehir
7 Yeni Mah. Çağlayan Mevkii Gümüşkent Beldesi
8 Varol Dinlenme Tesisleri Derinkuyu girişi
9 Belediye TV Vericileri Karaseki mevkii Avanos
10 Dinler Otel Ürgüp
11 2000 Evler Mah. Karayazı mevkii 1964 ada 3 nolu parsel Merkez
12 Güzelyurt Mah. Ürgüp Cad. No: 59 Nuray Apt. Merkez
13 Ortahisar Kasabası Belediye su deposu
14 Göreceli tepesi Göreme
15 Güzelyurt Mah. Vefa Küçük Cad. No: 9 Gökçen Petrol arkası Merkez
16 TRT Vericileri yanı Göre
17 Mustafapaşa Belediyesi su deposu
18 Avanos TT Binası
98
19 Hacıbektaş PTT
20 Karşıdağ vericileri mevkii Merkez
21 Karahasanlı Kasabası Kartal Tepesi mevkii Ada:120 Parsel:59 Kozaklı
22 Kalecik Kasabası Belediye Hububat deposu yanı
23 MR Görüntüleme Merkezi Ticaret Borsası Karşısı No:19 Merkez
24 Yeni Mah. 11. Sokak No: 5 Pafta:24 Ada:16 Parsel:18 Avanos
25 Sümer Mah. Ahmet Dedeoğlu Sokak Karataş mevkii Merkez
26 Kıratlıoğlu Mah. Cengiz Topel Sokak Ada:2376 Parsel:14 Merkez
27 Hacıbektaş-Kırşehir Karayolu 2. km Viranbağları mevkii 26.30. Pafta 213 Ada 55 parseldeki tarla
28 Karasoku Mah. Nar Cad. No: 38 Merkez
29 Avuç Köyü Pafta: 2-3 Ada:14 Parsel:68 Hacıbektaş
30 Hacıhalili Köyü Beşiktepe Mevkii Gülşehir
31 Karaburna Kasabası Yeni Mah. Hacıbektaş Cad. Pafta:K.32b.15 Ada:108 Parsel:3
32 Yeni Mah. Hastane Cad. No: 18 Örnek Un Fabrikası Kalaba Kasabası
33 Sarılar Cad. Dedeoğulları Un Fabrikası Topaklı Kasabası
34 Toptancılar Sitesi Mustafa Parmaksız Cad. No: 50 Merkez
35 Fabrika Cad. No: 11 Ladin Mobilya Ürgüp
36 Mehmet Akif Ersoy Mah. Fevzi Çakmak Kaldırım mevkii 17-K pafta 2195 Ada 5 Parseldeki arsa
37 Herikli Mah. Mustafa Parmaksız Cad. Koç Apt. No:27 Merkez
38 İbrahimpaşa Mah. Fatih Sk. No: 1 Merkez
39 Turkcell kule yanı Zeferium Fabrikası arkası Aksalur Kasabası
40 Bekdik Mah. Aksaray Cad. No:37 Ada:196 Parsel:30 Pafta:19-L-1 Merkez
41 Akpınar-Kuruağıl Karayolu 1,5 km Kozaklı
42 Doktor Sadık Ahmet Cad. Fatih Sokak Özsa Ekmek Fabrikası üzeri No:1 Merkez
43 Yenimahalle 11. Sk. No:5 Pafta:24 Ada: 16 parsel:18deki arsa Merkez
44 Güzelyurt Mah. Gökçen Petrol arkası Merkez
45 Herikli Mah. Mustafa Parmaksız Cad. Koç Apt. No:27 Merkez
46 Bekdik Mah. Aksaray Cad. No:37 Ada:196 Parsel:30 Pafta:19-L-I Merkez
47 Ürgüp Dinler Otel
48 Yeni Mah. 11 Sokak No:8 Pafta:24 Ada:16 daki arsa Merkez
49 Kıratlıoğlu Mah. Cengiz Topel Sokak Ada:2376 Parsel:14 Merkez
50 Valilik Karşısı No:35 Nisa Otel Merkez
51 Atatürk Bulvarı Hacı Rasim Uzer İşhanı No:74 Merkez
52 Sarılar Belediyesi girişi Gürtepe mevkii
53 Mazı Köyü Kayabaşı Mevkii Pafta:L33B-02B Parsel:350
54 Bozca Köyü Bayramhacılı Baraj Şantiye alanı
55 Baş Mah. Şehit Ali Güven Cad. Dink Sokak Derinkuyu
56 20000 Evler Mah. Karayazı Mevkii Ada:1964 Parsel:3 Merkez
57 Başdere Köyü
58 Kavak Kasabası Ardıçlı Bayır Mevkii Parsel:1276
59 Kavak Köyü Turkcell-TRT Kulesi
60 Apak Ltd. Şti. Cips Üretim Tesisleri Acıgöl
61 Karahasanlı Kasabası Karşı Mah. Tepesi Mevkii Ada:120 Parsel:59daki arsa
62 Tatlarin Kasabası Girişi Turkcell Kulesi yanı
63 Karaözü Mah. Eğrim Mevkii Ürgüp
64 Tuzköy Kasabası Evran Tepesi Parsel:5880 Avea ve Turkcell İstasyonları yanı
65 Sümer Mah. Ali Efendi yolu Pafta:19.K.3 Ada:1458 Parsel:3 Merkez
66 Fabrika Cad. No: 11 Ladin Mobilya Ürgüp
667 Bozca Köyü Girişi Beşiktepe Mevkii
68 TV Verici Tepesi Avea Kulesi Sulusaray
69 Çat Kasabası Belediye Mezarlığı Girişi
70 Karasenir Kasabası Çorak Mevkii Ada:156 Pafta:J3B,17C Parsel:64
71 Hacıhalili Köyü Beşiktepe Mevkii Pafta:KB2B18D4C Ada:177 Parsel:4
72 Karaburna Kasabası Yeni Mah. Hacı Bektaş Cad. Pafta:K 32 B 15 Ada:108 Parsel:3
73 Avuç Köyü Pafta:2-3 Ada:14 Parsel:68
74 Karlık Köyü Turkcell kulesi yanı
75 Cumhuriyet Mah. Karşıdağ Sk. Ada:781 Avea ve Turkcell Kulesi arası Merkez
76 Boğaz Köyü Ada:12 Parsel:219 Özel San. Bölgesi Merkez
77 Kalaba-Topaklı Karayolu 4. km Erciyes Kireç Fabrikası karşısı Çalış Kasabası
99
78 Turist Otel Ürgüp
79 Dedeman Otel Merkez
80 Bağlarbaşı Mah. Kaş Sk. Pafta:K.33B-10C Ada:109 Mahmatlar Kasabası
81 Su deposu mevkii Acıgöl OSB
82 M.Akif Ersoy Mah. Fevzi Çakmak Cad. Garaj Sk. No:29 Merkez
83 Afet Evleri Mah. Stad Cad. Stadyum arkası Nar Kasabası
84 Çalış Kasabası Çallıgegik Mevkii Ada:221 Parsel:15
85 Şehit Ali Güven Cad. Dink Sk. No:12 Unfa Otel Derinkuyu
Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Ankara Bölge Müdürlüğü, 2011
(L) ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME, KAYNAKÇA
Karayolları 6. Bölge Müdürlüğü
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Ankara Bölge Müdürlüğü
Belediye Başkanlıkları
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
İl Telekom Müdürlüğü
M-YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS
M. 1. KENTSEL VE KIRSAL PLANLAMA
M. 1. 1. Kentsel Alanlar
Doğal Güzelliklerin Kent Formuna Etkileri
M.1.1.1. Jeolojik Yapısı
Nevşehir ve civarı, Premesozoyik-Paleozoyik birimleri, Kretase birimleri, Tersiyer
birimleri ve kuvarterner birimlerinden oluşmaktadır. İl alanı, Orta Anadolu’da Erciyes,
Melendiz ve Hasandağı gibi eski yanardağların kül ve lavlarının birikmesiyle oluşmuş çok
geniş bir plato üzerinde yer almaktadır. Bu platoyu, ülkenin en uzun akarsuyu olan
Kızılırmak, doğu-batı doğrultusunda ve derinliğine vadilerle sık bir şekilde parçalamıştır.
İl merkezi Kızılırmak platosu adıyla anılan bu geniş ve yüksek düzlüklerin batı
yamaçlarında kurulmuştur.Neojen gölleri altındaki yanardağlardan çıkan lavlar, platoda,
göller ve akarsular üzerinde 100–150 m. kalınlığında farklı sertlikte tüf tabakaları
oluşturmuştur. Bu tabakanın içerisinde tüften başka tüffit, ignimbrit tüf, lahar, volkan külü,
kil, kum taşı, marn, aglomera ve bazalt gibi jeolojik kayaçlar bulunmaktadır.
Üst pliosenden başlayarak başta Kızılırmak olmak üzere akarsuların, göllerin ve hava
şartlarının bu tüf tabakalarını aşındırmaları nedeniyle bölge bugünkü halini almıştır.
M. 1. 1. 1. 2. Topoğrafyası
İl alanı, Orta Anadolu’da Erciyes, Melendiz ve Hasandağı gibi eski yanardağların kül
ve lavlarının birikmesiyle oluşmuş çok geniş bir plato üzerinde yer almaktadır. Bu platoyu,
ülkenin en uzun akarsuyu olan Kızılırmak, doğu-batı doğrultusunda ve derinliğine vadilerle
sık bir şekilde parçalamıştır.
Bölgede bulunan orman alanları insan tahribatı sonucu nispeten tarıma uygun
olmayan, eğimin yüksek olduğu dağlık ve taşlık alanlara sıkışmıştır.
Orman alanları Nevşehir’in belli başlı dağlık alanlarında bulunmaktadır. Bunlar Erdaş
Dağı, Hırka Dağı, Hodul Dağı, Oylu Dağı, Topuz Dağı, Ziyaret Dağı ve bunların
uzantılarından oluşmaktadır.
100
M. 1. 1. 1. 3. İklim Özellikleri
Nevşehir İç Anadolu Bölgesi’nde 38o12ꞌve 39
o 20ꞌkuzey enlemleri ile 34
o 11ꞌve 35
o
06ꞌdoğu boylamları arasında kalır. Konya kapalı havzasında kalan Derinkuyu İlçesi dışında,
bütünüyle orta Kızılırmak havzası’na giren Nevşehir, yazları sıcak ve kurak,kışları ise soğuk
ve yağışlı geçen tipik karasal iklim özelliklerini taşır.
M. 1. 1. 1. 4. Genel Toprak Yapısı
İklim,topoğrafya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Nevşehir İlinde çeşitli büyük
toprak gruplarına ait topraklara rastlamak mümkündür. Bunun yanında toprak örtüsünden
yoksun arazi tipleri de mevcuttur. İlimiz genelinde tarım, mera, orman arazileri
bulunmaktadır.
Alüviyal Topraklar
Bu topraklar akarsuların taşıdığı alüviyal ana materyalin ayrışması sonucu meydana
gelmiş genç topraklardır. Profil oluşumu tamamlanmamış, yer yer A-C Horizonlarına sahip,
derin ve verimli olan bu topraklar İlimizde Kızılırmak Vadisi ve diğer bazı akarsuların
kenarlarında ince bantlar şeklinde bulunmaktadır.
Hidromorfik Alüviyal Topraklar
Bu topraklar sık sık taşkınlara uğrayan, yüksek taban suyuna ve gleyleşmiş profile
sahip topraklardır.
Kolüviyal Topraklar
Genellikle dik eğimli yamaçların eteklerinde ve vadi ağızlarında yer alırlar. Yer
çekimi, toprak kayması, yüzey akışı ve yan derelerden taşınarak biriken materyallerin
ayrışması ile oluşmuş A-C Horizonlarına sahip genç topraklardır. Bu toprakların drenajları
iyidir. Tuzluluk ve sodiklik gibi sorunları yoktur. Nevşehir ilinde çok değişik yerlerde görülen
kolüviyal topraklar 33.650 hektarlık bir alan kapsar.
Kireçsiz Kahverengi Topraklar
A B C Profilli topraklardır. A horizonu kahverengi, kırmızımsı kahverengi, grimsi
kahverengi olabilir. B horizonu kahverengi veya kırmızımsı kahverengidir. B horizonu dâhil
solumun tamamına sulandırılmış asit damlatıldığında köpürmez. Solumdan yıkanan kireç C
horizonunda birikmiştir. Bu nedenle C horizonunun rengi daha açıktır. Bazen C horizonunda
kireç yumruları gözlenebilir. Bu topraklar iyi drenajlı ve verimli topraklardır.
M. 1. 1. 1. 5. Deprem Kuşağı
Nevşehir ve çevresi 3. derecede tehlikeli deprem bölgesindedir. Kırşehir ve Kayseri
gibi bölgesel deprem sahalarının etkisinde kalabilir. En önemli fay, Hırkadağı güneyinde,
Civelek-Gümüşkent arasında 20 km uzunluğundaki kırık hattır.
M. 1. 1. 2. Kentsel Büyüme Deseni
Nevşehir nüfusunun % 30’u Merkez İlçede yaşamaktadır. 2010 yılında nüfus sayım
sonuçlarına göre merkez nüfusu 84.631 dir. Nüfusun büyük çoğunluğu yeni konut alanlarını
tercih etmektedir.
M. 1. 1. 3. Planlı Kentsel Gelişme Alanları
İl genelinde belediyelerin imar planlarında bu planın projeksiyon nüfusunun ihtiyaç
olacağı alandan çok daha fazla bir alan gelişmeye konut alanı olarak açılmıştır.
101
Konut
Nevşehir’de konut yerleşme alanları yapılaşma yönünden iki ana grup olarak
belirlenmektedir. Bunların bir bölümü, Kale çevresinde dik eğimli eteklerde kentin eski
yerleşme alanları, diğeri ise planlı gelişme ile muntazam oluşmuş yerleşme alanlarıdır.
Kentin gelişmesinde ve şekillenmesinde, kent içinden geçen Aksaray-Kayseri
karayolu da etkili olmuştur. Bu aks üzerinde yer alan sanayi ve küçük sanatlar siteleri, konut
alanlarını da bu yönlere çekerek yol boyu gelişen bir kent yapısı ortaya çıkmıştır. Kentin
gelişmeye elverişli ve henüz boş alan bölgesi, Avanos yolu doğusunda, Göreme yoluna kadar
uzanan kısmıdır.
Ticaret
Nevşehir’de mevcut ticaret, eski imar planında ayrılan yerde gelişmiş ve alan
yetmediğinden ana yollar boyunca bir dağılım başlamıştır. Ayrıca, Aksaray yolunda kurulan
sanayi ve küçük sanatlar dolaylı olarak ticari faaliyetleri bu yöne çekmiş, gerek siteler içinde
gerekse bu bölgedeki ana yollar üzerinde iş yerleri gelişmiştir. Ayrıca mevcut pazar yerleri de
yetersiz duruma gelmiş, yeni pazarlama alanlarına gerek duyulmaya başlanmıştır. Kent için
gerekli, yeni toptancı hali ve hayvan pazarı yerleri seçilmiştir.
Sanayi
Nevşehir’de köklü bir sanayi gelişmemiştir. Dağınık olarak inşa edilmiş un fabrikaları
ve şarap fabrikaları kısmen korunmuştur.
M. 1. 1. 4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk
Nevşehir nüfusunun % 30’u Merkez İlçede yaşamaktadır. 2010 yılında nüfus sayım
sonuçlarına göre merkez nüfusu 84.631 dir. Nüfusun büyük çoğunluğu yeni konut alanlarını
tercih etmektedir.
M. 1. 1. 5. Kentsel Yenileme Alanları
Koruma Kurulunca onaylı koruma imar planı bulunan kentsel yerleşim alanlarında
mevcut planın hükümleri geçerlidir. İlgili idarelerce yapılan imar planı değişiklikleri için
Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu onayının alınması gereklidir. Mevcut
planlarda değişiklik yapılabilmesi için, hazırlanacak revizyon imar veya uygulama planlarının
Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’ nun görüşüne sunulması gerekir.
M. 1. 1. 6. Endüstri Alanlarda Yer Seçimi
Endüstri alanları sanayi sitesi olarak İl merkezinde toplanmıştır. Ürgüp, Gülşehir,
Avanos, Hacıbektaş ve Kozaklı İlçelerinde küçük sanayi siteleri bulunmaktadır.
M. 1. 1. 7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar
Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından onarım izni verilen
yapılar için Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun 5.11.1999 gün ve 660,
661 sayılı ilke kararı geçerlidir.
Nevşehir Kültür veTabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından yapı izni verilecek
parsellerdeki yeni yapılaşmaların projelendirilmesinde, aşağıdaki koşullar geçerlidir.
a-Doğal çevre içinde yer alan yeni yapılaşmada doğal görünüm ve topoğrafyayı
zedelemeyen mimari çözümlerin geliştirilmesi esastır. Bu amaçla, yeni yapılaşmanın yakın
çevresiyle birlikte etüt edilerek, doğal yapıyla etkileşimini gösteren vaziyet planı ve silüet
çizimleri yanısıra, gerekli görüldüğünde, projenin maket veya 3 boyutlu gösterim
teknikleriyle takdimi istenir.
102
b-Geleneksel doku içinde yer alan yeni yapılaşmada, doku karekterini
zedelemeyenmimari çözümlerin geliştirilmesi esastır. Bu amaçla, yeni yapılaşmanın
bulunduğu yapı adası ve yakın çevresiyle birlikte etüd edilerek, mevcut dokuyla etkileşimini
gösteren vaziyet planı ve silüet çizimleri yanı sıra, gerekli görüldüğünde, projenin maket veya
üç boyutlu gösterim teknikleriyle takdimi istenir.
c-Yerel mimariyle dilbirliği (benzeşim) içinde bulunmak veya yerel mimariyle uyumlu
çağdaş yorumlara yönelmek olasıdır. Heriki durum içinde de ölçü, oran, biçim, üslup, inşaat
tekniği ve malzeme kullanımı bakımlarından çevreye aykırı olmayan, nitelikli çözümler
aranır. Yerel mimariyle uyumlu çözümlerin geliştirilmesinde, örnek alınan doku veya tekil
yapıdaki belirgin yapı, plan, kesitcephe özelliklerinin topluca dikkate alınması beklenir.
Dokunun önemli unsurları olan, avlu duvarlarıyla çevrili açık mekan (avlu, bahçe) düzeni ile,
yarı açık mekan (revak, arkat) tipolojilerinin sürekliliği gözetilir.
Pencere, kapı, cumba gibi ögelerin tasarımında, yerel mimarinin kütle
kompozisyonlarındaki dolu-boş ve çıkma oranları, açıklıkların gruplanış tarzları ve zemin ile
üst katlardaki düzen farklılaşmaları göz önüne alınır.
Çatı çözümlerinde yeni yapılaşmanın bulunduğu yörede egemen olan biçimlenme ve
malzemelerin kullanılması esastır. Yerine göre düz çatı mecbur olabileceği gibi, eğimli çatı
(beşik, kırma vb.) söz konusu olduğunda çatı arası ve cihannüma (Yıldızköşk, Sinekliköşk)
çözümlerine, kat alanının %15’ini aşmama koşuluyla gidilebilir.
Doku içinde yer alan yapılaşmada, bina cephe hattı ve bahçe duvarları, mevcut sınırı
izler. Mevcut yol güzergâhları ve özgün kaplama malzemesi değiştirilemez.
M. 1. 2. Kırsal Alanlar
Son yıllarda görülen nüfus artışı incelendiğinde Merkez İlçede kent nüfus artış
oranının, kırsal nüfus artış oranından fazla olduğu görülmektedir. Bu da Nevşehir’de
kentleşme eğiliminin arttığını ortaya koymaktadır.
1975 sayımlarından sonra kırsal kesimde, bu alanlardaki kuraklık, tarıma elverişli
toprağın sınırlı oluşu nüfusun azalmasınaneden olurken Nevşehir’de yeni açılan iş alanları bu
nüfusu çekmekte ve ilerisi için ümit verici gelişmeler izlenmektedir.
M. 1. 2. 1. Kırsal Yerleşme Deseni
İlimiz nüfusunun % 55i kentlerde % 45’i kırsal kesimde yaşamaktadır. Nüfusun
çoğunluğu tarımla uğraşmaktadır. Mevcut ekilebilir arazi çiftçi aileleri tarafından
işletilmektedir
M. 1. 2. 2. Arazi Mülkiyeti Tablo M.1: Kadastro durumu
İlçe Kırsal Alan Kadastrosu Kentsel Alan Kadastrosu
Merkez 9 33
Acıgöl 8 4
Avanos 11 8
Derinkuyu 6 4
Gülşehir 28 6
Ürgüp 20 24
Hacıbektaş 28 5
Kaynak: İl Kadastro Müdürlüğü,2011
103
M. 2. ALTYAPI
İlçelerin çoğunda kanalizasyon sistemi bulunmaktadır. Kanalizasyonu olmayan
ilçelerde fosseptik kullanılmakta olup, kanalizasyon sistemi yapılma aşamasındadır. İl
genelinde kanalizasyonu olmayan köylerde çalışmalar devam etmektedir.
İlimizde kullanma suyu kuyulardan sağlanmaktadır. Genellikle isale hattı boruları
PVC dir. Bazı yerleşimlerde isale hattında asbest borular kullanılmaktadır.
İlimiz Merkez ilçede kanalizasyon sistemi mevcut olup, atıksu arıtma tesisi vardır.
Nevşehir Atıksu Arıtma Tesisi, Nar Kasabası Burgaz Mevkiinde 40.000 m2 lik arazi üzerine
kurulmuştur. Arıtma sistemi, fiziksel arıtma sonrasında biyolojik arıtma yapan uzun
havalandırmalı aktif çamur sistemidir. Tesise gelen atık su; Nevşehir merkez ilçenin tamamı,
Nar Kasabası, Uçhisar Kasabası, Göre Kasabası, Çardak ve Güvercinlik köylerinden
gelmektedir. Deşarj yeri Karaağaç Deresi olup, bu dere 12 km sonra Kızılırmak Nehrine
dökülmektedir. Yağmur suları yarı ayrık sistemle tesise dahil olmaktadır. 15.744 m3/ gün
kapasiteli olan tesiste, 14.400 m3/gün atıksu arıtılmaktadır. 400 ve 1000 lik kolektör
hattıyla tesise gelen atıksu 1200 lük boruyla ızgaralara girmektedir. Bu hattın uzunluğu 150
m dir. Tesiste oluşan arıtma çamurları kurutulduktan sonra çöp deponi alanına
gönderilmektedir.
M. 3. BINALAR VE YAPI ÇEŞITLERI
M. 3. 1 Kamu Binaları
Nevşehir’de, geniş saha isteyenler dışındaki resmi kurumlar genellikle sıkışık ve
yetersiz binalarda hizmet görmektedir. Resmi kurumların çoğu Hükümet Konağı’nda
bulunmaktadır.
M. 3. 2 Okullar
İlimizde 170 ilköğretim okulu, 47 ortaöğretim, 1 adet eğitim uygulama okulu, 7 adet
anaokulu, 8 adet özel eğitim okulu bulunmaktadır. İlçeler ile bağlı köy ve kasabalardaki özel
okullar da dahil olmak üzere okul sayısı Tablo M.2de, ilköğretim okul sayısı Tablo M.3’de,
ortaöğretim okul sayısı Tablo M.4’de, pansiyon bilgileri Tablo M.5’te verilmektedir.
Tablo M.2:Anaokulu bilgileri
İLÇE OKUL SAYISI
TOPLAM ÖĞRENCİ
SAYISI
Merkez 47 2.633
Acıgöl 16 503
Avanos 24 500
Derinkuyu 16 480
Gülşehir 22 465
Hacıbektaş 8 158
Kozaklı 9 328
Ürgüp 24 558
TOPLAM 166 5.625
Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü,2011
104
Tablo M.3: İlköğretim okul bilgileri
İLÇE OKUL SAYISI
TOPLAM ÖĞRENCİ
SAYISI
Merkez 47 17.929
Acıgöl 17 3.642
Avanos 24 3.895
Derinkuyu 16 3.947
Gülşehir 25 3.115
Hacıbektaş 8 1.143
Kozaklı 11 1.922
Ürgüp 21 3.759
TOPLAM 169 39.352
Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü,2011
Tablo M.4: Ortaöğretim okul bilgileri
İLÇE OKUL SAYISI TOPLAM ÖĞRENCİ SAYISI
Merkez 17 8.790
Acıgöl 2 300
Avanos 9 1.600
Derinkuyu 4 929
Gülşehir 4 828
Hacıbektaş 2 532
Kozaklı 4 625
Ürgüp 5 1.406
TOPLAM 47 15.010
Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü,2011
Tablo M.5: Pansiyon bilgileri
İLÇE ADET TOPLAM ÖĞRENCİ
KAPASİTESİ
Merkez 5 562
Acıgöl - -
Avanos 3 420
Derinkuyu - -
Gülşehir - -
Hacıbektaş 1 250
Kozaklı 2 150
Ürgüp 3 276
TOPLAM 14 1.658
Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü,2011
Nevşehir Üniversitesi’nde 6 adet fakülte, 8 adet meslek yüksekokulu, 2 adet enstitü
mevcuttur.
Tablo M.6: Nevşehir Üniversitesi Öğrenci Bilgileri
Okul İsmi Yerleşke Öğrenci
Sayısı
N.Ü. Güzel Sanatlar Fakültesi Hacıbektaş
0
N.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Merkez
1067
N.Ü. Eğitim Fakültesi Merkez
0
N.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Merkez
1361
105
N.Ü. Mimarlık Mühendislik Fakültesi Merkez
0
N.Ü. Turizm Fakültesi Merkez
355
N.Ü. Gülşehir MYO Gülşehir
441
N.Ü. Semra ve Vefa Küçük Sağlık Y.O. Merkez
230
N.Ü. Avanos MYO/ Avanos
99
N.Ü. Hacı Bektaş Veli MYO Hacıbektaş
586
N.Ü. İncekara MYO Merkez
36
N.Ü. Meslek Yüksek Okulu Merkez
1124
N.Ü. Ürgüp Sebahat ve Erol Toksöz MYO Ürgüp
300
N.Ü. Turizm İşlt. ve Otelcilik Y.O. Merkez
41
Sosyal Bilimler Enstitüsü Merkez
259
Fen Bilimleri Enstitüsü Merkez
93
Kaynak: Nevşehir Üniversitesi Rektörlüğü,2011
M. 3. 3 Hastaneler ve Sağlık Tesisleri
İlimizde toplam 5 adet devlet hastanesi, 64 adet sağlık ocağı, 8 adet özel sağlık
kurumu, 2 adet dispanser bulunmaktadır. İlimiz Merkez, Ürgüp ve Hacıbektaş ilçelerinde
devlet hastaneleri bulunmaktadır.
M. 3. 4 Sosyal ve Kültürel Tesisler
Nevşehir İli Ürgüp ve Hacıbektaş İlçelerinde Kültür Merkezi mevcuttur. Nevşehir
Gazi Stadı, Merkez’deki Damat İbrahimpaşa spor salonu (1500 kişi kapasiteli), Ticaret Lisesi
spor salonu (500 kişi kapasiteli), ilçelerde Ürgüp spor salonu (500 kişi kapasiteli ), Avanos
spor salonu (500 kişi kapasiteli), Hacıbektaş 60. yıl spor salonu (2500 kişi kapasiteli),
Gülşehir spor salonu ( 500 kişi kapasiteli ) bulunmaktadır. 1 adet tenis kortu faal durumdadır.
İlimizde 2 adet atış poligonu bulunmaktadır.Merkezde Gazi Stadı spor kompleksi içerisinde 2
ve 3 nolu çim futbol sahaları, ilçelerde Avanos, Ürgüp, Gülşehir, Derinkuyu olmak üzere 7
adet çim futbol sahası ve 103 adet toprak futbol sahası vardır. Gençlik ve Spor İl
Müdürlüğü’nün spor kompleksi içerisinde 1 adet tenis kortu faal durumdadır. Ayrıca İlimizde
Kapadokya Sporcu Kamp Eğitim Merkezi, Nevşehir Gençlik Merkezi ile Gülşehir İlçesi
Gençlik Merkezi bulunmaktadır.
Nevşehir Gençlik Merkezi ile Gülşehir Gençlik Merkezi’nde resim kursu, satranç
kursu, bilgisayar kursu, gençlik haftası kutlamaları, halk oyunları kursu, izcilik, fotoğrafçılık
kursu, kompozisyon ve şiir yarışmaları, gençlik şenlikleri, yaz spor kursları, ulusal ve merkez
gençlik kampları, zihinsel engelli gençlerin spor eğitimleri faaliyetleri yapılmaktadır.
M. 3. 5 Endüstriyel Yapılar
İlimizde Merkez ilçede 85, Ürgüp’te 9, Avanos’ta 40, Gülşehir’de 5, Kozaklı’da 4,
Ürgüp’te 8, Hacıbektaş’ta ise 2 adet sanayi sicil belgeli sanayi kuruluşu bulunmaktadır.
M. 3. 6 Göçer ve Hareketli Barınaklar
İnşaat şantiyesindeki barınaklar göz önüne alınmadığı takdirde İlimizde göçer ve
hareketli binalar bulunmamaktadır.
M. 3. 7 Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar
İlimiz genelinde çok sayıda otel bulunmaktadır. 4 adet 5 yıldızlı, 15 adet 4 yıldızlı otel
bulunmaktadır. Oteller Ürgüp, Kozaklı ve Merkez İlçede yoğundur. Ayrıca pansiyon ile özel
işletme belgeli tesisler de bulunmaktadır.
106
M. 3. 8 Bürolar ve Dükkânlar
Merkez İlçede 7 adet işhanı, 1 adet alışveriş merkezi bulunmaktadır.
M. 3. 9 Kırsal Alanda Yapılaşma Kırsal alanda bağ evleri ve mandıralar bulunmaktadır. Buralarda tarla, bağ ve
bahçelerde arazinin % 5 ini geçmeyecek şekilde yapılaşmaya izin verilmektedir. 2010 yılında
2 adet bağevi , 2 adet mandıraya yapı ruhsatı düzenlenmiştir.
M. 3. 10 Yerel Mimari Özellikler
19. yüzyıl Kapadokya evleri yamaçlara kayaların oyulması suretiyle ya da kesme
taştan inşa edilmişlerdir. Nevşehir ve yöresinin volkanik tüf ve lavlarla kaplı olmasından
ötürü, doğal yapı ve çevre koşulları sivil mimari etkilemiştir. Yörede taşın fazla ağacın az
oluşu, tüflerin kolaylıkla oyulabilmesi yapılanmayı tüflerin içerisine veya taş evlere
yöneltmiştir.
Eski evlerde kullanılan taş malzeme volkanik yapıdadır. Bu taşlar ocaklardan
çıktıklarında yumuşak ve çok rahat işlenebilir. Ancak hava ile temas ettiğinde
sertleşmelerinden ötürü sıkça kullanılmıştır. Kullanılan malzemenin bol olması ve kolay
işlenebilmesinden dolayı yöreye has olan işçiliği gelişerek mimari bir gelenek halini almıştır.
Bununla berber, ahşap yalnızca kapı ve dolap kapaklarında kullanılmıştır. Evlerinçoğunda
kapılar kemerlidir.
Kapadokya’da doğal yapı,çevre koşulları,savaş ve işgaller sonucu oldukça özgün bir
konut mimarisi ortaya çıkmıştır. Yeraltı şehirleri en özgün mimari unsurlardır. Yöresel
jeolojik malzeme olan tüfün kolayca işlenebilen bir madde olması sebebiyle dağ,tepe
yamaçları,peri bacaları oyularak ev biçimine sokulmuştur.Yamaçlara,kayalara ev yapma
geleneği bazı yörelerde hala devam etmektedir.Eski mağaralar,kaya evlerinin önemli kısmı
bugün limonluk,şaraphane,kiler yada turistik tesis (otel,bar,disko,lokanta) olarak
kullanılmaktadır. Bu tür konut mimarisi örneklerine Ürgüp, Ortahisar, Uçhisar, Göreme,
Çavuşin ve Avanos’ta rastlanmaktadır.Geleneksel konut türleri oyma,yarı oyma-yarı yığmave
yığma olmak üzere çeşitlenir.Taş evlerin içi yazın serin,kışın ise ılıktır.
İlimizde yerel mimari özellik olarak; yığma kargir, yöresel kesme taştan bahçeli,
içerisinde avlusu olan kışlık malzemenin depolandığı kilerli bir yapı tarzı var idi. Ancak hızlı
bir kentleşme ile birlikte bunun getirdiği çok katlı apartman mimarisinin yoğun olması
sebebiyle eski kent dokusunun tamamen bozulduğu gözlenmektedir. Artık sadece köylerde
eski tarz yapım şekli görülebilmektedir.
M. 3. 11 Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller
Yöresel mimari tarzın etkin yapı elemanı kesme taştır.Taş,en önemli yapı gerecidir ve
tümüyle yöreden sağlanmaktadır. “Yontu Taşı” denen yöresel taş türü beyaz,bej,açık
kahverengi tonlarda kolay işlenebilen bir taştır. “Kavak Kepezi” denen taş türü serttir,özel
çekiç ve kalemle düzeltilir. “Yapraklı Seki Taşı” sarıdır,oldukça serttir,özel çekiçle düzeltilir.
“Sulusaray Taşı” yumuşak bir taş türüdür ve beyaz renklidir. Bu taş,ısıyı koruduğundan
yapıların iç bölmelerinde kullanılır. Belli boyutlarda işlenen taşlar yapıların revaklı ön
yüzlerinde geometrik bir düzen içinde kullanılarak devinimli bir görünüm elde eder. Kesme
taşocakları Merkezİlçe Karayazı mevkiinde bulunmaktadır.
Bunun dışında bölgede bulunan pomza ocakları nedeniyle, hammaddesi pomza olan
briket imalatı her geçen gün artmış, Aksaray ve Niğde yolu üzerinde briket fabrikaları
açılmıştır. Bu malzeme gerek yörede, gerekse komşu iller ve diğer bölgelerde özellikle ses ve
ısı yalıtımı sağlaması ve ekonomik olması nedeniyle tercih edilmiştir. Tuğla hammadesi olan
107
toprağın Avanos ilçesi, Kızılırmak kenarında yoğun bulunması nedeniyle bu bölgede de tuğla
fabrikaları bulunmaktadır.
M. 4 SOSYO-EKONOMIK YAPI
M.4. 1. İş Alanları ve İşsizlik
İlimizde hizmet, sanayi ve tarım sektöründe istihdam sağlanmaktadır. 4.4500 adet
kayıtlı işsiz bulunmaktadır. Bu kişilere meslek edindirmek amacıyla kurslar açılmaktadır.
Web tasarımı, iş makineleri kullanımı, kaynakçılık, tesisatçılık, aşçılık vb. kurslara kursiyerler
devam etmektedir.
M. 4. 2 Göçler
Nevşehir’in aldığı göçte iş arama ve bulma, verdiği göçte ise hane fertlerinden birine
bağımlı durumlar etkilidir. Yurt dışına işçi olarak giden aileler vardır. Özellikle Avanos ve
Ürgüp ilçesi halkında işçi olarak yurt dışına giden aileler yoğunluktadır. Ankara-İstanbul ve
İzmir gibi büyük şehirlere çok miktarda göç olmaktadır.
M. 4.3 Göçebe İşçiler (Mevsimlik)
İlimizde turizm sektöründe göçebe (mevsimlik) işçi bulunmamaktadır. İnşaat sektöründe
göçebe işçiler çalışmaktadır. Bu göçebe işçilerin asıl ikamet yerleri; Boyabat (Sinop), Kavak
(Samsun), Kadınhanı ve Ilgın (Konya), İskilip ve Oğuzlar (Çorum), Aksaray ve Yozgat
İlleridir. Bu İllerden göçebe olarak Nisan ayında İlimize gelinmekte ve Eylül ayında tekrar
ikamet yerlerine dönülmektedir.
M. 4. 4 Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı
İlimizde, devlet hüküm ve tasarrufu altındaki alanlar ile tescilli alanların toplamı
482.328.359,54 m2 dir. Tescilli alan miktarı 356.725.566,73 m2dir. Devlet hüküm ve
tasarrufu altındaki alanlar 19.213.374,62 m2 dir.
M. 4. 5 Konut Yapım Süreçleri
Konut üretiminde ağırlıklı olarak kooperatifçilik ve yeni yeni hız kazanan yap-sat
şeklindeki konut üretimi görülmektedir. Kentin genelinde konut ihtiyacı karşılanmışgibi
görünsede gelişen ve büyümekte olan İlimiz için konut üretimi devam etmektedir. Bunun
dışında gerek il merkezinde gerekse ilçe merkezlerinde TOKİ tarafından konut ve işyerlerini
içeren projeler programa alınmış, bunların büyük bir kısmı tamamlanarak hak sahiplerine
dağıtılmıştır.
M. 4. 6 Gecekondu Islah ve Önleme Projeleri
İlimiz merkez ve ilçelerinde gecekondu türünde yapılaşma görülmemektedir. Daha
önce Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca onaylanarak imar planlarına işlenen gecekondu
önleme bölgeleri geçmiş yıllarda kaçak yapılaşmayı önleme amaçlı kooperatiflere tahsis
edilmiş, daha sonra ise bu alanlar sınırları içinde bulundukarı belediye başkanlıklarına
devredilmiştir.
108
M. 5 YERLEŞİM YERLERİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ
M.5. 1. Görüntü Kirliliği
2001 tarih ve 02 sayılı İl Mahalli Çevre Kurulunda alınan kararda özetle “İlimiz
hudutları dâhilinde karayolları veya diğer köy yolları güzergâhlarında, gerek görüntüsü
gerekse yapısı itibari ile çevre kirliliğine yol açan her türlü ilan ve reklam panolarının
belediye hudutları dâhilinde belediyelerce, belediye hudutları haricinde Karayolları, Köy
Hizmetleri, Emniyet Müdürlüğü ve Jandarma Komutanlığınca tespit edilerek kirlilik yaratan
levhaların kaldırılmasına ve bahsi geçen kuruluşlarca kaldırılan levhaların yeniden
konulduğunun tespiti halinde ilgililer hakkında gerekli cezai işlemlerin uygulanmasına”
denilmiştir.
Tabelalar konusunda alınan 28.07.2004 tarih ve 2004/06 sayılı İl Mahalli Çevre Kurul
Kararında “İlimizde görüntü kirliliğinin nedenlerinden biri olan tabelalar konusunda mevcut
uygulamanın devamına; eskiyen, bozulan levhaların yerine güncelleştirilmiş tabelaların
konulması, bakım ihtiyacı olanların bakımlarının ilgili belediyelerce yapılması” denilerek
tabelalar konusu gündeme taşınmış ve İlimiz genelindeki bu sorunun giderilebilmesi için bazı
kurum ve kuruluşlara görevler düşmüştür.Görüntü kirliliği ile ilgili değerlendirmeler ve
denetimler İl Mahalli Çevre Kurulu kararları çerçevesinde yapılmaktadır.
M. 5. 2 Binalarda Ses İzolasyonu
Binalarda ses izolasyonu ile ilgili, yürürlükteki kanun ve yönetmeliklerde herhangi bir
madde bulunmamaktadır. Ancak ısı yalıtımı zorunlu olduğundan özellikle cam yünü, yöresel
taş, ekstrüde polistren ve özellikle bims malzemeleri ısı yalıtımında kullanılmaktadır. Bu
malzemelerin istenilen düzeyden daha az ses yalıtımı özelliği bulunmaktadır. İlimizde de
inşaatlarda bu malzemeler kullanılmaktadır.
M. 5. 3 Hava Alanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları
İlimiz Tuzköy kasabasında havaalanı bulunmaktadır. Hava alanının Gülşehir ilçesine
uzaklığı 10 km, İlimize olan uzaklığı ise 27 kmdir. Hava alanı trafiği yoğun değildir. Gürültü
hakkında çalışma bulunmamaktadır.
M. 5. 4 Ticari ve Endüstriyel Gürültü
Konu hakkında herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
M. 5. 5 Kentsel Atıklar
Katı atıklar, mutfak artıkları, kâğıt, karton, plastik, cam ve metalden oluşmaktadır.
Katı ve hafriyat atıkları ile ilgili olarak Müdürlüğümüzce denetimler yapılmaktadır.
Katı Atıklar: Evsel atıklar genelde plastik çöp torbalarında biriktirilip, belediye
tarafından belirtilen muhtelif saatlerde araçlarla toplanmaktadır. Çöpler belediyelik yerleşim
yerlerinde belediyenin tespit ettiği alanlarda biriktirilmektedir.
Atıkların Bertaraf Edilmesi: Kentimizde üretilen çöpler merkezde Nevşehir
Belediyesi tarafından toplanarak şehir merkezine yaklaşık 8 km uzaklıkta bulunan Sulusaray
yolu İçmece mevkiinde bulunan katı atık deponi sahasında depolanmaktadır. Tesise
30.05.2003 tarihinde ÇED Olumlu kararı verilmiştir.Düzenli Deponi Alanı İnşaatı devam
etmektedir.
Atıkların geri dönüşümü ile ilgili olarak Nevşehir Belediye Başkanlığı ve Ürgüp
Belediye Başkanlığı tarafından pet, plastik, cam, metal vb. malzemelerin kaynağından
ayrıştırılıp toplanması çalışmaları yapılmaktadır. Bu şekilde evsel katı atıklar geri dönüşebilir
malzemeler ve organik atıklar olarak ayrı poşetlerde toplanmakta ve değerlendirilmektedir.
109
Sıvı Atıklar: Mülkiyeti Nevşehir Belediyesine ait 40.000 m2’lik alanı kaplayan atıksu
arıtma tesisi, Nar-Burgaz Mevkinde Nevşehir’e 4,5 km uzaklıktadır. Tesisten faydalanacak
yerleşimler Nevşehir Belediyesi (81.688 kişi), Göre Belediyesi (2.520 kişi), Uçhisar
Belediyesi (3.420 kişi), Nar Belediyesi (2.637 kişi), Çardak Köyü (1.947 kişi), Güvercinlik
Köyü (613 kişi) olarak toplam 92.825 kişidir.
Turizm sektörünün yoğun olduğu Avanos ve Ürgüp İlçelerinde arıtma tesisleri
kurularak faaliyete geçmiş olup tam kapasite ile çalıştırılmaktadır. Bu tesislerde biyolojik
arıtım yapılmaktadır.
Ürgüp Belediyesi atıksu arıtma tesisine Mustafa Paşa, Ortahisar Kasabası ile İbrahim
Paşa Köyünün kanalizasyonu bağlıdır. Göreme Kasabası kanalizasyonunun tamamı Uçhisar
Kasabası kanalizasyonunun bir kısmı Avanos Belediyesi atık su arıtma tesisine verilmektedir.
Bunun yanında Dedeman oteli, Ticaret Borsası et entegre tesisi, Cimpor Yibitaş
Çimento fabrikası ve MEY rakı fabrikası gibi bazı özel işletmelerde biyolojik arıtma tesisi
bulunmaktadır.
Hastane Atıkları: İlimiz genelindeki hastane ve benzeri sağlık kuruluşlarında tıbbi
atıkların tümü yönetmeliğe uygun torbalarda toplanmaktadır. İlimizde tıbbi atık yakma tesisi
mevcut değildir.
Hastane ve sağlık ocakları, diş hekimleri, eczaneler, özel kliniklerde açığa çıkan tıbbi
atıklar için günler belirlenmiş olup, tıbbi atıklar Kayseri İlinde bulunan sterilizasyon
ünitesinde bertaraf edilmektedir.
M. 5. 6.Binalarda Isı Yalıtımı
Binalardaki ısı kayıplarının azaltılmasına, enerji tasarrufu sağlanmasına ve
uygulamaya dair usul ve esasları düzenleyen Binalarda Isı Yalıtımı Yönetmeliği
bulunmaktadır. Bu Yönetmelik, 10/7/2004 tarihli ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi
Kanunu kapsamındaki belediyeler dahil olmak üzere, bütün yerleşim birimlerindeki binalarda
uygulanmaktadır. Münferit olarak inşa edilen ve ısıtılmasına gerek duyulmayan depo,
cephanelik, ardiye, ahır, ağıl vb. binalarda bu Yönetmelik hükümlerinin uygulanması zorunlu
değildir.
Isı yalıtımı uygulamasında yeni alternatifler geliştirilerek, ısı yalıtımında maksimum
verim ve buna bağlı olarak yakıt giderlerinde azalma ve hava kirliliğine de kısmen çözüm
üretilmektedir. Ayrıca yakıt giderlerinin fazla olması, ısı yalıtımı uygulandığında giderlerin
azalmasından dolayı vatandaşların ısı yalıtımına olan ilgisi artmaktadır. Bu nedenle tek satıhlı
pencerelerin sökülerek, ısı yalıtımlı cam kullanılarak çift satıha dönüştürüldüğü,
dışcephelerde mantolama ile eski ve yeni binalarda ısı yalıtımının uygulandığı görülmektedir.
İlimiz merkezinde özellikle yeni yapılan binalarda ısı yalıtımına büyük özen gösterilmekte
olup, projelendirme sırasında yalıtım dikkate alınmaktadır.
M. 6. NÜFUS
M. 6. 1 Nüfusun Yıllara Göre Değişimi
2007 yılında İl genel toplam nüfusu 280.058 iken, 2009 yılında 284.025 tir. 2010
yılında ise İl nüfusu 282.337 dir.
M. 6. 2 Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı
Tablo M.7: 2011 yılı nüfus dağılımı
Yaş grubu Toplam Erkek Kadın
0-4 21.407 11.061 10.346
05-09 22.320 11.348 10.972
10-14 25.027 12.710 12.317
15-19 22.978 11.660 11.318
110
20-24 20.003 9.516 10.487
25-29 22.449 11.428 11.021
30-34 22.574 11.374 11.200
35-39 20.703 10.598 10.105
40-44 18.837 9.570 9.267
45-49 18.891 9.336 9.555
50-54 15.343 7.684 7.659
55-59 14.090 6.877 7.213
60-64 11.588 5.389 6.199
65-69 8.979 3.953 5.026
70-74 7.478 3.175 4.303
75-79 5.514 2.428 3.086
80-84 3.354 1.314 2.040
85-89 1.324 439 885
90+ 388 95 293
TOPLAM 283.247 139.955 143.292
Kaynak: TUİK Bölge Müdürlüğü / Nevşehir
M. 6. 3 İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları
Ürgüp’ün yüzölçümüne göre nüfusunun fazla olması, yoğunluğunun ilk
nedeniyse de arazi miktarına göre nüfusunun artma sınırına gelmesi, artış hızını
düşürmektedir. Hacıbektaş ilçesindeki nüfus azalışını da yurt dışına fazla işçi
göndermesi ve sanayi yönünden gelişmemesiyle açıklayabiliriz.
İlimiz Kapadokya bölgesi sınırları içerisinde olduğundan turizm sezonunda
yerli ve yabancı turistlerden dolayı gözle görülür bir yoğunluk meydana gelmektedir.
Bunun yanında hasat zamanı ilçelerimize genellikle güneydoğu illerimizden gelen
işçilerden dolayıda nüfus yoğunluğu olmaktadır.
TabloM.8: 2011 yılı nüfus yoğunluk bilgileri
İlçe Toplam İlçe
Merkezi
Köy Yüzölçümü
(km2)
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
Merkez 120.605 88.170 32.435 535 226
Acıgöl 20.382 5.816 14.566 497 42
Avanos 34.725 12.497 22.228 997 35
Derinkuyu 21.957 10.678 11.279 445 49
Gülşehir 24.062 8.961 15.101 956 25
Hacıbektaş 11.638 5.075 6.563 697 17
Kozaklı 15.205 7.046 8.159 706 22
Ürgüp 34.673 19.219 15.454 563 62
Toplam 283.247 157.462 125.785 5.379 53
Kaynak: TUİK Bölge Müdürlüğ/Nevşehir
M. 6. 4 Nüfus Değişim Oranı
2010 yılında İl toplam nüfusu 282.337 iken 2011 yılı nüfusu 283.247 dir. 2010 yılına
göre nüfus değişim oranı 3.22 dir.
M.6.7. İşsizlik:
İlde, Türkiye İş Kurumuna kayıtlı işsiz sayısı ve işsizlerin nitelikleri (vasıflı,vasıfsız)
hakkında bilgi verilecektir.
111
TABLO 1: 2011 YILI SONU İTİBARİYLE KİŞİSEL DURUMLARA GÖRE KAYITLI İŞSİZ SAYILARI:
Kayıtlı İşgücü Kayıtlı İşsiz
Sosyal Durum Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam
Normal 4453 2675 7128 3736 2487 6223
Özürlü 213 98 311 162 90 252
Eski Hükümlü 33 0 33 21 0 21
Terör Mağduru 0 0 0 0 0 0
Genel Toplam 4699 2773 7472 3919 2577 6496
(M)YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS, KAYNAKÇA
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Tarım İl Müdürlüğü
İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Nevşehir Belediye Başkanlığı
İl Milli Eğitim Müdürlüğü
Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü
Nevşehir Üniversitesi Rektörlüğü
İl Kadastro Müdürlüğü
Nevşehir Çalışma ve İş Kurumu Müdürlüğü
TUİK Bölge Müdürlüğü
N. ATIKLAR
N. 1 Evsel Katı Atıklar
İlimizde 34 adet belediyenin üye olduğu toplam nüfusu 208.531 olan Kapadokya İl
Özel İdareler ve Belediyeler Birliği bulunmaktadır.Katı atıklar için düzenlenen tartım
çizelgesine göre katı atıkların çoğunluğunu mutfak atıkları oluşturmakta olup, bu oran yaz
mevsiminde %78, kış mevsiminde %48’dir.
Nevşehir Belediyesi Kapadokya İl Özel İdareleri ve Belediyeler Birliği’nin üyesidir.
Birlik, Nevşehir Valisi Başkanlığında Nevşehir İl Özel İdaresi ve Merkez Belediyesi dahil
olmak üzere 34 belediyenin iştiraki ile kurulmuştur. Evsel katı atık bertaraf alanına Merkez
İlçe, Nar, Sulusaray Kasabaları ve Kapadokya İl Özel İdareleri Belediyeler Birliğine üye 34
adet belediyenin atıkları getirilmektedir.Katı atıklar, Nevşehir Belediyesi tarafından
toplanarakşehir merkezine yaklaşık 8 Km. uzaklıkta bulunan Sulusaray İçmece mevkiindeki
mülkiyeti Nevşehir Belediyesi’ne ait deponi sahasına bırakılmaktadır. Katı atık deponi sahası
için, 30.05.2000 tarihinde “ÇED Olumlu Kararı” verilmiş olup, katı atık alanı toplam 655.150
m2’dir. Katı Atık Düzenli Depolama Alanı inşaatı devam etmektedir.
Tablo N.1: Atık Kompozisyonu
Belediye/Birlik Adı İl Hitap Edilen Nufüs Atık Miktarı
(ton/yıl) Formu Dolduran Telefon
Nevşehir Belediyesi Nevşehir 84.631 36.500 2138283 EK–1. Tartım çizelgesi (Yaz
mevsimi)
Katı atık bileşenleri
Gelir Seviyeleri
Düşük Orta Yüksek Çarşı
Brüt Dara Brüt Dara Brüt Dara Brüt Dara
Mutfak atıkları 78 7 86 7 76 7 50 7
Kağıt 1 7 1 7 1 7 6 7
Karton 1 1 1 7 1 7 1 7
112
Hacimli karton _ _ _ _ _ _ _ _
Plastik 17 7 9 7 19 7 39 7
Cam 1 7 1 7 1 7 2 7
Metal 1 7 1 7 1 7 1 7
Hacimli metal 1 7 1 7 1 7 1 7
Atık elektrik ve elektronik
ekipman
_ _ _ _ _ _ _ _
Tehlikeli atık _ _ _ _ _ _ _ _
Park ve bahçe atıkları _ _ _ _ _ _ _ _
Diğer yanmayanlar _ _ _ _ _ _ _ _
Diğer yanabilenler _ _ _ _ _ _ _ _
Diğer yanabilir hacimli atıklar _ _ _ _ _ _ _ _
Diğer yanmayan hacimli atıklar _ _ _ _ _ _ _ _
Diğerleri _ _ _ _ _ _ _ _
Belediye/Birlik Adı İl
Hitap
Edilen
Nüfus
Atık
Miktarı
(ton/yıl)
Nevşehir Belediyesi Nevşehir 84.631 36.500
EK–2. Tartım çizelgesi (Kış
mevsimi)
Katı atık bileşenleri Gelir Seviyeleri
Düşük Orta Yüksek Çarşı
Brüt Brüt-kül Dara Brüt Brüt-kül Dara Brüt Brüt-kül Dara Brüt Brüt-kül Dara
Mutfak atıkları 48 1,3 42 1,3 53 1,3 26 1,3
Kağıt 2 1,3 2 1,3 3 1,3 16 1,3
Karton 2 1,3 1 1,3 3 1,3 8 1,3
Hacimli karton _ _ _ _
Plastik 6 1,3 9 1,3 10 1,3 11 1,3
Cam 1 1,3 3 1,3 2 1,3 1 1,3
Metal 1 1,3 1 1,3 1 1,3 1 1,3
Hacimli metal _ _ _ _
Atık elektrik ve elektronik
ekipman _ _ _ _
Tehlikeli atık _ _ _ _
Park ve bahçe atıkları _ _ _ _
Diğer yanmayanlar _ _ _ _
Diğer yanabilenler 4 1,3 8 1,3 5 1,3 3 1,3
Diğer yanabilir hacimli atıklar _ _ _ _
Diğer yanmayan hacimli atıklar _ _ _ _
Diğerleri _ _ _ _
Kül (toz, kum, taş dahil)* 36 Brüt kül oranıdır 34 Brüt kül oranıdır 23 Brüt kül oranıdır 34 Brüt kül oranıdır
113
N. 2 Tehlikeli ve Zararlı Atıklar
İlimizde tehlikeli ve zararlı atıklar konusunda Müdürlüğümüzce denetimler ve
çalışmalar sürdürülmektedir. Sanayi kuruluşlarına, tehlikeli atıkları Bakanlığımızdan lisans
almış firmalara vermeleri gerektiği hususunda uyarı ve bilgilendirme yapılmaktadır.
Tehlikeli atıklar ile ilgili yönetmeliklerde belirtilen şartları taşıyan firmalar ve taşıma
araçları ile ilgili olarak Müdürlüğümüze başvurular yapılmakta, uygun görülenler
lisanslandırılmaktadır.
Kontamine varil, plastik bidon ve tankların geri kazanım tesisine Bakanlığımız
tarafından Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında İşletme Lisansı verilmiştir.
Ayrıca Valiliğimizce anılan tesise ait yedi araca Tehlikeli Atık Taşıma Lisansı verilmiştir.
Hurda kablo ve yağlı kablo geri kazanım tesisine de Bakanlığımız tarafından Tehlikeli
Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında geçici çalışma izni verilmiştir.
İlimizdeki tehlikeli atık üreten sanayi kuruluşlarına, bu atıklarla ilgili yönetim planı
oluşturmaları için yazışmalar yapılmış olup, tesisler tarafından sunulan yönetim planları
Bakanlığımıza gönderilmiştir.
N. 3 Özel Atıklar
N. 3. 1 Tıbbi Atıklar
İlimizdeki Kapadokya İl Özel İdareleri ve Belediyeler Birliğine üye olan 34 belediye
başkanlığının tıbbi atıkları toplama, taşıma ve bertaraf işi 5 yıllığına Turanlar Çevre
Teknolojileri Müh. İnş. Taah. ve Tic. Ltd. Şti.ye verilmiştir. Birliğe üye tüm ilçe ve
beldelerdeki tıbbi atıklar Kayseri’deki sterilizasyon ünitesine gönderilerek bertaraf
edilmektedir. Tıbbi atıklar özel bir firma tarafından bir tıbbi atık aracı ile sağlık
kuruluşlarından alınmaktadır.
İlimiz genelindeki hastane vb. sağlık kuruluşlarında tıbbi atıkların tümü yönetmeliğe
uygun torbalarda toplanıp, geçici atık depolarında en fazla iki gün sürede bekletilerek firma
tarafından alınmaktadır. İlimizde 2005 yılından bu yana tıbbi atıkların toplanması, taşınması
ve bertaraf edilmesi için tıbbi atık üreticilerinden alınacak ücret Mahalli Çevre Kurul Kararı
ile her yıl belirlenmektedir.
Tablo N.2: Merkez İlçedeki kuruluşlarından toplanan tıbbi atık miktarı
Kurum-Kuruluş Atık Miktarı (kg)
Hastaneler (Özel ve Kamu) 134.763
Toplum Sağlığı Merkezi 1.214
Aile Hekimleri 3.704
Diş Hekimi/Doktor Muayene 3.019
Diğer kurumlar 1.085
TOPLAM 143.729
Kaynak: Nevşehir Belediye Başkanlığı, 2011
Hastane ve sağlık ocakları, diş hekimleri, eczaneler, özel kliniklerde açığa çıkan tıbbi
atıklar için günler belirlenmiş olup Merkez İlçe ve Merkez İlçeye bağlı belediyelerde tıbbi
atıklar pazartesi, çarşamba ve cuma günleri, diğer ilçelerde ise hergün toplanmaktadır.
İlçelerin bazılarında sağlık kuruluşu bulunmamakta (Karahasanlı, Kanlıca, Kalaba ilçeleri),
diğer ilçelerde aile hekimliği olarak hizmet veren Toplum Sağlığı Hizmetleri Tabipliği ile
114
sağlık ocağı bulunmaktadır. Birlik üyesi dışındaki belediyelerde tıbbi atıklar ayrı toplanıp
imha edilmektedir.
N. 3. 2 Atık Yağlar
İlimizde sanayi tesislerinden kaynaklanan sıvı yağların tespiti ve geri kazanımı ile
ilgili çalışmalar sürdürülmektedir.
Atık yağ üreticilerine, atık yağları lisanslı firmalara vermeleri bildirilmiş olup, atık
yağlarla ilgili Ulusal Atık Taşıma Formları Müdürlüğümüze gönderilmektedir.
N. 3. 3 Bitkisel ve Hayvansal Atıklar
İlimizde hayvansal atıklar ile ilgili yapılan şikayetlerde, yerinde inceleme yapılarak gerekli
kurum ve kişilere bilgilendirme ve ikazlar yapılmaktadır. İlimizde gübre vb. hayvansal
atıkların çevreye zarar vermeyecek şekilde depolanması için, Belediyelere ve şahıslara
uyarılar ve bilgilendirme çalışmaları yapılmaktadır.
Kurban kesimi ile ilgili olarak alınan kararlar, dikkat edilmesi gereken hususlar
belediyelere bildirilmektedir. Bayram süresince, oluşturulan komisyon ile birlikte denetimler
yapılmıştır.
N.3. 4.Pil ve Aküler
Atık akü teslimi yapıldığında, Ulusal Atık Taşıma Formları Müdürlüğümüze
gönderilmektedir. İlimizdeki belediyelere ve ilgili kurumlara yönetmelikle ilgili bilgilendirme
yapılmış olup, 2 adet Ulusal Atık Taşıma Formu sunulmuş ve 11.380 kg pil ve akünün lisanslı
firmalara teslimi sağlanmıştır.
N. 3. 5 Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller
İlimizde yakma fırınları bulunmamaktadır.
N. 3.6 Tarama Çamurları
Bu konuda herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
N. 3. 7 Elektrik ve Elektronik Atıklar
Bu konuda herhangi bir çalışma bulunmamaktadır
N. 3. 8 Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar
Bu konuda herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
N. 4 Diğer Atıklar
N.4. 1.Ambalaj Atıkları
200 m2den büyük kapalı alana sahip toptan veya perakende olarak ambalajlı ürünleri
satan mağaza, market, süpermarket vb. alışveriş yerlerinin yükümlülükleri ve dikkat etmesi
gereken hususları hakkında bilgilendirme yapılmıştır.Ambalaj atıklarını piyasaya süren ve
ambalaj atıklarını üreten firmalar kayıt altına alınmıştır.Her yıl düzenli olarak “Ambalaj
Atıkları Veri Kayıt Sistemine” bildirim ve belegelendirmeler yapılmaktadır.Ambalaj Atıkları
Yönetmeliği kapsamında bir adet geri kazanım tesisi lisans almak üzere valiliğimize müracaat
etmiş olup süreç devam etmektedir.
Geri dönüşüme yönelik çalışma olarak, Nevşehir Belediye Başkanlığı ve Ürgüp
Belediye Başkanlığına ait vahşi depolama alanlarından, pet, plastik, cam, metal vb.
malzemelerin mevcut çöplerden ayrıştırılıp toplanması şeklinde yapılmaktadır. Ancak son bir
115
yıldır Nevşehir Belediyesi iki mahallede pilot uygulama olarak kaynağında ayrıştırma projesi
başlatmıştır.
Ürgüp ilçesinde ambalaj atıkları, katı atıklardan ayrı olarak özel bir araç ile
toplanmaktadır.
Merkez İlçe mücavir alan sınırlarında belediye tarafından ambalaj atıklarının
kaynağında ayrı toplanması çalışmalarına başlanmış olup, mayıs ayında ayrı toplama,
ayrıştırma, geri kazanım işi özel bir firmaya ihale edilmiştir. Tüm kamu kurumu ve okullara iç
mekân kutuları yerleştirilmiştir. Pilot mahallelerde konutlardan ayrı toplama çalışması
başlamış olup, poşetler dağıtılmaktadır. 1 adet araç ile tüm ambalaj atıkları toplanmaktadır.
Toplanan atıklar depoda gruplandırılarak geri dönüşüme gönderilmektedir. Halkı
biliçlendirme çalışmaları yapılmaktadır.
N.4. 2.Hayvan Kadavraları
İlimizdeki hayvan kadavraları gömülerek bertaraf edilmektedir. Bu tür atık üreten
tesislerde geri kazanım yapılmamaktadır.
N.4. 3.Mezbaha Atıkları
İlimizde üç adet mezbahane bulunmaktadır.Değerlendirilebilir atıklar (bağırsak, deri
vs.) işlevine göre kullanılmaktadır.Kesim esnasında ortaya çıkan kan ise ayrı olarak tanklarda
biriktirilmesine rağmen rendering tesisilere gönderilememektedir.
Ürgüp ve Avanos İlçelerindekibelediyelere ait mezbahanelerin atık suları, belediye
atıksu arıtma tesisindearıtılmaktadır. Diğer mezbahanelerdeki biriken kanlar ise
gömülmektedir.
N. 5. ATIK YÖNETIMI
Ambalaj atıklarının toplanması ve geri kazanımı için Ürgüp Belediye Başkanlığı
tarafından atık yönetim planı sunulmuş ve onaylanmıştır.
Nevşehir Belediye Başkanlığı’nın Ambalaj Atığı Yönetim Planı onay aşamasında
olup, onaylandıktan sonra plana göre çalışmalar yapılacaktır.
N. 6 KATI ATIKLARIN MİKTAR VE KOMPOZİSYONU
Merkez ilçedeki katı atıklara ait tartım çizelgesine göre toplam atık miktarının büyük
çoğunluğunu mutfak artıkları oluşturmaktadır. Ağırlık olarak sırasıyla kül, plastik, kağıt,
karton, cam ve metal atıklar bulunmaktadır.
N. 7 KATI ATIKLARIN BİRİKTİRİLMESİ, TOPLANMASI, TAŞINMASI VE
AKTARMA MERKEZLERİ
İlimizde katı atık deponi alanı ile ilgili problemler bulunmaktadır. Depolama alanında
düzensiz depolama yapılmaktadır. Atıklar kaynağında ayrı toplanmamaktadır. Her tür atık
için ayrı taşıma aracı bulunmamaktadır. Transfer istasyonu bulunmamaktadır.
Nevşehir Belediyesinin çöpleri özel şirket tarafından toplanmaktadır.13 adet
sıkıştırmalı araç evsel atıkları hergün akşam belirlenen saatlerde alarak düzensiz depolama
alanına götürmektedir.
Merkez İlçe mücavir alan sınırlarında belediye tarafından ambalaj atıklarının
kaynağında ayrı toplanması çalışmalarına başlanmıştır. Pilot mahallelerde konutlardan ayrı
toplama çalışması başlamış olup, poşetler dağıtılmaktadır. 1 adet araç ile tüm ambalaj atıkları
toplanmaktadır. Toplanan atıklar depoda gruplandırılarak geri dönüşüme gönderilmektedir.
116
İlçelerde katı atıklar Belediyeler tarafından çöp toplama aracı veya traktörlerle
toplanmaktadır. Genellikle atıkların büyük miktarını kışın soba külü, yazın ise mutfak çöpleri
oluşturmaktadır. Atıklar yerleşim yerlerinde konteynırlarda biriktirilmekte ve belediye katı
atık depolama sahasında biriktirilmektedir. Belediyelerde çöp toplama araçlarının eski olması,
personelin kıyafet eksikliği gibi sıkıntılar bulunmaktadır. Atıkların geri dönüşümüne yönelik
sadece Merkez İlçe ve Ürgüp Belediye Başkanlıklarının çalışması bulunmaktadır.
N. 8. ATIKLARIN BERTARAF YÖNTEMLERI
N. 8. 1. Katı Atıkların Depolanması
İlimizde Merkez İlçeye 8 km. mesafedeki Sulusaray İçmece Mevkiinde bulunan evsel
katı atık bertaraf alanına Merkez İlçe, Nar, Sulusaray Kasabaları ve Kapadokya İl Özel
İdareleri ve Belediyeler Birliğine üye 34 adet belediyenin atıkları getirilmektedir.
Merkez ilçede bulunan düzenli depolama tesisinde, 2007 yılı başından 2026 yılı
sonuna kadar 20 yıllık ihtiyacı karşılayacak şekilde atıkların depolanması hedeflenmektedir.
Katı atık düzenli depolama tesisi çalışmaları 2005 yılında proje ihalesi ile başlamış olup, 2006
yılında idari binası yapılmıştır. Bugüne kadar Bakanlığımızdan 2.000.000 TL alınarak finanse
edilmiştir. 2010 yılında tekrar ihale yapılmıştır.
Düzenli depolama sahasının hücrelere bölünerek inşa edilmesi ve doldurulması
planlanmıştır. Taban sızdırmazlık kaplaması ve sızıntı suyu drenaj sistemi her hücre için ayrı
inşa edilecektir. İstenilen depolama yüksekliğine ulaşılıncaya kadar atıklar depolanacaktır.
İlk aşamada 1 nolu hücrenin inşa edilerek devreye alınması planlanmaktadır. Katı atık
düzenli depolama tesisi alanı 655.150 m2 olup, mülkiyeti Nevşehir Belediye Başkanlığı’na
aittir.
40.000 m2lik 1. lotun hafriyatı tamamlanmış olup, membran ve koruyucu tabaka
serilecektir. Kantar yerleştirilmiştir. Atölye binası, tekerlek yıkama ünitesi, sızıntı suyu
toplama havuzu, drenaj sistemi, trafo binası yapılacaktır.
İlçelerde katı atıklar, genellikle kasaba dışındaki açık alanda depolanıp, iş makineleri
ile üzeri toprakla kapatılmaktadır. Atıklarda ağırlık olarak kül ilk sıradadır.
N. 8. 2. Atıkların Yakılması
İlimizde Yönetmeliğe uygun yakma tesisi bulunmamaktadır.
N. 8. 3. Kompost
İlimizde kompost tesisleri bulunmamaktadır.
N. 9. ATIKLARIN GERI KAZANIMI VE DEĞERLENDIRILMESI
İlimiz Merkez İlçedeki katı atıkların geri kazanımı işi özel bir firmaya ihale edilmiş
olup, atıklar ayıklanarak değerlendirilmektedir.
Ambalaj atıklarının toplanması ve geri kazanımı için Ürgüp Belediye Başkanlığı
tarafından atık yönetim planı sunulmuş ve onaylanmıştır.
Merkez İlçe mücavir alan sınırlarında belediye tarafından ambalaj atıklarının
kaynağında ayrı toplanması çalışmalarına başlanmış olup, mayıs ayında ayrı toplama,
ayrıştırma, geri kazanım işi özel bir firmaya ihale edilmiştir. Tüm kamu kurumu ve okullara iç
mekân kutuları yerleştirilmiştir. Pilot mahallelerde konutlardan ayrı toplama çalışması
başlamış olup, poşetler dağıtılmaktadır. 1 adet araç ile tüm ambalaj atıkları toplanmaktadır.
Toplanan atıklar depoda gruplandırılarak geri dönüşüme gönderilmektedir.
117
N. 10. ATIKLARIN ÇEVRE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
İlimizde Kapadokya İl Özel İdareleri ve Belediyeler Birliğine üye 34 adet belediyenin
katı atıklarının Merkez İlçe Sulusaray İçmece mevkiinde katı atık deponi sahasında
biriktirilmesi planlanmaktadır. Düzenli depolama sahasının hücrelere bölünerek inşa edilmesi
ve doldurulması planlanmıştır. Taban sızdırmazlık kaplaması ve sızıntı suyu drenaj sistemi
her hücre için ayrı inşa edilecektir. İstenilen depolama yüksekliğine ulaşılıncaya kadar atıklar
depolanacaktır.
İlk aşamada 1 nolu hücrenin inşa edilerek devreye alınması planlanmaktadır. 40.000
m2lik 1. lotun hafriyatı tamamlanmış olup, membran ve koruyucu tabaka serilecektir. Kantar
yerleştirilmiştir. Atölye binası, tekerlek yıkama ünitesi, sızıntı suyu toplama havuzu, drenaj
sistemi, trafo binası yapılacaktır. Düzenli depolama sahasında alınacak önlemlerle, katı
atıkların yeraltı sularını kirletmesinin önüne geçilmeye çalışılacaktır.
Düzenli depolama sahası bulunmayan alanlarda çöp deponi alanları sızdırmasız
tabanlarla kaplı olmadığından yeraltı sularının ve toprağın kirlenmesi söz konusudur. Ayrıca
atıkların gelişigüzel biriktirilmesi koku problemi, haşerelerin artması gibi sıkıntılar
oluşturmaktadır.
(N) ATIKLAR, KAYNAKÇA
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Nevşehir Belediye Başkanlığı
O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM
O. 1. GÜRÜLTÜ
O. 1. 1. Gürültü Kaynakları
Gürültü kaynakları, nicelik ve nitelik bakımından yaşam düzeyinin yükselişine paralel
olarak artmıştır. Bu nedenle gürültü, insanların sağlığını etkileyen çevre kirletici faktörler
arasında yer almaktadır.
İlimizde gürültü kaynaklarını karayolları, havayolları, inşaat makinaları ve sanayi
bölgeleri olarak gruplayabiliriz. Hava alanına iniş ve kalkışlar, inşaat makinaları, şehir içi ve
şehir dışı trafik yolları gürültü oluşturmaktadır.
O. 1. 1. 1. Trafik Gürültüsü
Karayoluna çıkan motorlu taşıtların susturucu veya ses giderici parçalar olmadan
trafiğe çıkması, araç üzerinde veya içinde korna veya ses çıkaran başka cihazlar gürültüye
sebep olmaktadır.
O. 1. 1. 2. Endüstri Gürültüsü
İlimizde endüstri gürültüsüne dair, Müdürlüğümüzde gürültü ölçüm cihazı
bulunmaması nedeniyle ölçüme dayalı çalışma yapılamamıştır. Sanayi kuruluşlarının sanayi
bölgelerinde toplanması ile, oluşacak gürültünün kontrolü ve azaltılması
sağlanabilinmektedir.
O. 1. 1. 3. İnşaat Gürültüsü
Diğergürültükaynaklarına göre, inşaat gürültüsü süreklilik göstermemektedir. İlimizde
inşaat gürültüsü belirlemeye yönelik çalışma yapılamamıştır.
O. 1. 1. 4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler
İlimizde bu konuda gürültü ölçüm cihazı bulunmaması nedeniyle çalışma
yapılamamıştır. Ancak, yerleşim yerlerinde yaşanan gürültü şikayetlerinde denetim yaparak,
118
gürültünün önlenmesi için önlem alınması gerektiği bildirilmekte ve önlem alınıp alınmadığı
kontrol edilmektedir. Şikayete konu olan yerleşim alanı, gürültü konusunda yetki devri
yapılan belediye başkanlığı sınırlarında ise, ilgili belediye başkanlığı konu hakkında
bilgilendirilerek, şikayete konu olumsuzluğun giderilmesi bildirilmektedir.
O. 1. 1. 5. Hava Alanları Yakınında Oluşan Gürültü
İlimizde Tuzköy İlçesinde hava alanı bulunmakta olup, hava alanı ve yakınındaki
gürültü seviyesi ile ilgili çalışma yapılamamıştır.
O. 1. 2. Gürültü ile Mücadele
Müdürlüğümüze yapılan gürültü şikayetlerinde durum tespit edilip, gürültünün
azaltılması amacıyla tedbirler alınması sağlanmaktadır.
O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri
O. 1. 3. 1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri
Nevşehir İlinde uygulanmakta olan imar planlarında gürültüye dönük yaptırımlar
bulunmamaktadır. Gürültü kirliliğinin en belirgin şekli trafik gürültüsüdür.
O. 1. 3. 2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri
Nevşehir ilinde trafik, sanayii ve turizm tesislerinden kaynaklanan gürültü kirliliği
konusunda bu güne kadar bir çalışma yapılmamıştır.
O. 1. 4. Gürültünün İnsanlar Üzerindeki Etkileri
O. 1. 4. 1. Fiziksel Etkileri
Gürültünün işitme sistemi üzerindeki etkisi; gürültü ile karşılaşma süresi, gürültünün
sürekli veya kesikli olması, kişinin yaşı, bireysel duyarlılık derecesi, iç kulağın fonksiyon
durumu, kulağın önceden geçirmiş olduğu veya mevcut olan hastalığına bağlı olarak değişir.
Gürültü belirli bir düzeyin üzerine çıktığı zaman iç kulak etkilenmekte ve işitme yeteneği tiz
seslerden başlayarak gerilemektedir. Gürültünün işitme kaybına sebep olduğu 1830’lardan
beri üzerinde durulan bir olaydır. Sabit ve kararlı gürültüler ile işitme duygusunun kaybolma
riski arasında sürekli bir bağıntı bulunduğundan bu kriter milletler arası düzeyde büyük
ölçüde kullanılmaktadır. Gürültü kulak zarında ve kalpte rahatsızlıklar yapabilir. Gürültünün
insanlarda baş ağrısı, alınganlık ve öfkeli davranışlar yaptığı kabul edilmektedir.
O. 1. 4. 2. Fizyolojik Etkileri
Vücut aktivitesinde değişiklikler kan basıncında artış, dolaşım bozuklukları,
solunumda hızlanma, kalp atışlarında hızlanma, ani reflekslerdir. Gürültünün en bilinen
etkileri, uykusuzluğa ve uykuya geç başlamaya neden olması, stresi artırmasıdır. Gürültüye
uzun süre maruz kalınması kalp atışlarında kan basıncında, solunumda, göz bebeğinde
değişiklik oluşturmakta, kandaki ürik asit ve lipit seviyelerini etkilemektedir.
O. 1. 4. 3. Psikolojik Etkisi
Davranış bozuklukları, öfkelenme, genel rahatsızlık duygusu, sıkılma gibi
rahatsızlıklar görülmektedir. Gürültü şiddeti arttıkça rahatsızlık, uyumsuzluk, uykuya geç
başlama, uyuyamama ve yorgunluk şikâyetleri artmaktadır.
O. 1. 4. 4. Performans üzerine Etkileri
Gürültünün; morali ve çalışma etkinliğini düşürdüğü, yorgunluğa neden olduğu
bilinmektedir. Fakat bu etkinin ölçülebilir olmaması nedeniyle direk ilişki gösterilmemekte ve
119
bir hipotez olarak ele alınmaktadır. İş veriminde azalma, konsantrasyon bozukluğu,
hareketlerin engellenmesi vb. rahatsızlıklar olmaktadır.
O. 2. Titreşim
Titreşim kaynakları olan madenler ve taş ocakları yerleşim bölgelerinden uzak olduğu
için halk sağlığını etkilememektedir. Tuzköy havaalanı Tuzköy kasabasına çok yakın
olmasına rağmen titreşime karşı alınmış herhangi bir tedbir bulunmamaktadır.
(O) GÜRÜLTÜ, KAYNAKÇA
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
P. AFETLER
P. 1. DOĞAL AFETLER
P. 1. 1. Depremler
İlimizin kuzeyi 3.derece, güneyi 4. derece deprem kuşağında olup günümüze kadar
hayatı olumsuz etkileyecek kayda değer deprem olmamıştır. İlimiz yakınında aktif bir fay
hattı yoktur.
P. 1. 2. Heyelan ve Çığlar
İlimiz ve çevresi jeolojik olarak volkanik tüf birimine sahiptir. Bu tüflerin dayanımı az
olduğundan ve su ile temasında zamanla ayrıştığından sıkça kaya düşmesi olayına
rastlanılmaktadır. Bu alanlar Bayındırlık ve İskân Bakanlığı teknik elemanlarınca etüt yapılıp,
yasaklı alanlar olarak ilan edilmiştir. İlimizde herhangi bir çığ olayı ile ciddi anlamda heyelan
olayına rastlanmamıştır.
Heyelan ve çığ ile ilgili olarak 2007 yılında Ürgüp ilçesi Temenni Tepesi mevkiinde
meydana gelen heyelan olayında 3 vatandaşımız hayatını kaybetmiş, 3 vatandaşımız da
enkazdan sağ olarak çıkartılmıştır. Bunun haricinde İlimizde başka herhangi bir heyelan veya
çığ olayı yaşanmamıştır.
P. 1. 3. Seller
İlimizde aşırı yağışlar nedeniyle geçmiş yıllarda Kaymaklı kasabasında sel meydana
gelmiş, selde can kaybı olmamıştır. Ancak, tarım ve ekim arazilerine zarar vermiştir.
P. 1. 4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları
Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi, ülkemizde de ormanlarımız için en büyük
tehlike orman yangınlarıdır. İlimizde 08.08.2002 tarihinde orman yangını gerçekleşmiş olup,
9 hektarlık alan yanmıştır. Yanan alanın 7 hektarı tarım arazisi (anız), 2 hektarı orman
yangınıdır. Orman yangının 1 hektarı örtü yangını, 1 hektarı tepe yangını şeklinde
gerçekleşmiştir. Yanan ağaçlar meşe olup, meşcere tipi bozuk meşe baltalık tesisidir.
P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri
Bölgede karasal iklim tipi söz konusudur. Haziran, temmuz, ağustos, eylül, ekim ayları
rutubet ekonomisi açısından en kritik aylardır. Orman alanları iklim tipi yarı kurak
120
sınırındadır. Buna bağlı olarak vejetasyon tipi park görünümlü kurak mıntıka ormanları
içerisinde kalmaktadır.
Orman ağaçlandırma çalışmalarında toprak işleme zamanı kasım, şubat, mart, nisan,
mayıs aylarıdır. Dikim ayları ise kasım, aralık, mart, nisan aylarıdır.
P. 1. 6. Fırtınalar
İlimizde yıllık ortalama fırtınalı gün sayısı (hızı 17,2 m/sec dan fazla) 0,3’tür.
P. 2. Diğer Afetler
P. 2. 1. Radyoaktif Maddeler
Nevşehir İlinde radyoaktif madde kullanılmamaktadır.
P. 2. 2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar
Nevşehir İlinin denize sınırı yoktur.
P. 2. 3. Tehlikeli Maddeler
İlimizde tehlikeli maddelerle ilgili herhangi bir afet meydana gelmemiştir.
P. 3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri
Tüm ülkemizde afete ilişkin çalışmalar 7269 sayılı Yasa ve 88/12777 sayılı “Afetlere
İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik” hükümlerine göre İl
Afet ve Acil Durum Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Yapılan tüm çalışmalar “İl Afet
Planı” içerisinde yer almaktadır.
P. 3. 1. Sivil Savunma Birimleri
İlimizde mahalli mükelleflerden oluşan sivil savunma klavuzları ve servisleri mevcut
olup, buna ilaveten İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü bünyesinde Arama Kurtarma Ekibi
(10 kişilik kadro, 5 mevcut) donanımlı olarak mevcuttur. Ayrıca İlimizde planlamaya tabi
kurum, kuruluş ve müesseselerin sivil savunma servisleri mevcut olup, gerektiğinde bu servis
görevlilerine afetlerde görev verilmektedir.
P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri
2007/12937 sayılı “Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik” gereğince
kurum ve kuruluşlarınYangın Yönergesinin hazırlanması, kamu ve özel binaların kendi
yangın güvenliklerinin alınmasının sağlanması, bununla ilgili eğitimin yapılması, yangın
istatistiklerinin tutulması, İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü’nün görevi olup, yangın
önlemleri ile ilgili diğer yangın tedbirleri Belediye İtfaiye Teşkilatının görevidir.
2010 yılında İlimiz Merkez İlçede meydana gelen yangın olayına ve büyük arazi yangınlarına
itfaiye ekipleri ve İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü ekipleri birlikte müdahale etmiştir.
P.3. 3. İlkyardım Servisleri
İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğübünyesinde mükellefiyet sistemine dayalı İlkyardım ve
Ambulans Servisi (56 kişi) ile Acil Kurtarma ve Yardım Ekibi içerisinde Sağlık Müdürlüğü
121
personellerinden oluşan ilkyardım ekibi bulunmaktadır. Bu ekiplerin eğitim ve tatbikatları
yapılmakta olup gerektiğinde ve istendiğinde 112 Acil Yardım hizmetlerine katılacaktır.
İlkyardım görevi Sağlık Müdürlüğü’ne bağlı kuruluşlarda oluşturulan 112 Acil Yardım
Servisine aittir.
P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı
Afetzedeler ve mültecilerin yeniden iskânı için İl Özel İdaresi’nce İlimizde Tarım İl
Müdürlüğü’ne ait arazide yer tahsisi yapılması sağlanmıştır. Plan ve krokisi mevcuttur.
P.3.5 Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlar Arası Taşınımı İçin Alınan
Tedbirleri
Bu amaçlı bir plan bulunmamaktadır.
P.3.6Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar
Afetlere ilişkin olarak İl Afet Planı ve İl İcra Planları mevcut bulunup olası afet
durumlarında uygulamaya konulacaktır
Büyük endüstriyel kazalarla ilgili olarak İlimizde büyük endüstriyel sektör
bulunmadığından planlaması yapılmamıştır.
P. AFETLER, KAYNAKÇA
İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü
R. SAĞLIK VE ÇEVRE
R. 1. Temel Sağlık Hizmetleri
R. 1. 1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı
Ürgüp İlçesinde50 yataklı, Hacıbektaş İlçesinde10 yataklı ve Merkez İlçede 300
yataklı devlet hastanesi bulunmaktadır.
04.01.2010 tarihinde Aile Hekimliği Uygulamasına geçilmiştir. Sağlık kurumlarının
ilçelere göre dağılımı ile Tablo R.1’de verilmiştir.
Tablo R.1: Sağlık kurumlarının sayısı
İlçe Dispanser Aile Sağlığı Merkezleri
Merkez 2 12
Acıgöl - 3
Avanos - 4
Derinkuyu - 3
Gülşehir - 3
Hacıbektaş - 1
Kozaklı - 1
Ürgüp - 3
Kaynak:İl Sağlık Müdürlüğü,2011
R. 1. 2. Bulaşıcı Hastalıklar
Tablo R.2: Bulaşıcı Hastalıklarla İlgili Bilgiler
Hastalık İsimleri
122
Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü,2011
Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü,2011
R.1.2.1. İçme, Kullanma ve Sulama Suları
İlimizde içme ve kullanma suyu ihtiyacı yer altı sularından karşılanmaktadır. Yer altı
suları derinkuyu yöntemiyle yeryüzüne çıkartılarak belirli bölgelerde yapılmış olan depolarda
toplanmakta daha sonra dağıtım depolarında klorlanarak şebeke kanalıyla sunulmaktadır.
Suların kontrolleri düzenli bir biçimde tüm yerleşim yerlerinin içme-kullanma sularından
bakteriyolojik ve kimyasal numuneler alınarak yapılmaktadır.
İlimizde büyük bir bölümü turistik tesislerde olmak üzere yüzme havuzları
bulunmaktadır. Bunların çoğu Kozaklı İlçesinde faaliyet gösteren kaplıca tesisleri bünyesinde
yer almaktadır.
Kaplıca tesislerinin sağlık açısından denetimi ile kaplıca suyunun kontrolleri ilgili
yönetmeliğe göre Sağlık İl Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Tamamı Kozaklı ilçesinde
bulunan 20 adet tesisten 18‘i Sağlık Bakanlığı’ndan İşletme İzni almış, 2sine de Tesis İzni
verilmiştir.
R.1.2.2. Denizler
Nevşehir İli’nin denize kıyısı bulunmamaktadır.
R.1.2.3. Zoonotik Hastalıklar
Tablo R.3.: Zoonotik Hastalıklar
HASTALIĞIN ADI VAKA
SAYISI HASTALIĞIN ADI
VAKA
SAYISI HASTALIĞIN ADI
VAKA
SAYISI
Kuduz Q Humması Teniasis
Brucellosis Sıtma Ascariasis
Leptospirosis 0 Toxoplazma 0 Trişiniosis
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
220
240
260
280
300
320
340
Bruselloz Hepatit A Hepatit B Hepatit C Kuduz riskli
temas
Grafik R.1: Bulaşıcı hastalık sayısı
Akut Kanli
İshal Bruselloz Hepatit A Hepatit B Hepatit C Kuduz Riskli Temas
Vaka Ölüm Vaka Ölüm Vaka Ölüm Vaka Ölüm Vaka Ölüm Vaka Ölüm
0 0 39 0 0 0 44 0 20 0 312 0
123
Antraks Ekinokokkosis 3 Shigellosis
Salmonellosis Sistiserkoz Tuleramie 7
Tüberkülosis Distamatosis Listeriosis
Uyuz Kala Azar Trichomoniasis
Chlamydiosis Leishmaniosis
TOPLAM 10
Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü,2011
R.1.3. Gıda Hijyeni
05.06.2004 tarihli ve 25483 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
5179 Sayılı Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde
Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunun 23. maddesi çerçevesinde gıda
kaynaklı zehirlenme vakalarında gerekli olan epidemiyolojik çalışmalar İl Sağlık
Müdürlüğü’nce yapılmaktadır.
R. 1. 4. Aşılama Çalışmaları
Tablo R.4:Aşı Oranları
İlçe EFT O Yaş
Hedef Nüfus
DaBT-İPA-Hıb
3 (Doz)
HEP B 3 BCG
Merkez 1.972 2.186 2.181 3.418
Acıgöl 427 470 477 396
Avanos 438 491 473 434
Derinkuyu 404 407 407 377
Gülşehir 301 303 295 247
Hacıbektaş 113 111 113 89
Kozaklı 214 250 241 244
Ürgüp 416 442 414 287
TOPLAM 4.285 4.459 4.601 5.492
Kaynak:İl Sağlık Müdürlüğü,2011
R.1.5. Bebek Ölümleri
2011 yılı bebek ölüm hızı binde 0,76 olup, bebek ölümlerinin yaşa göre dağılımı Tablo
R.5 te verilmiştir.
Tablo R.5: Bebek Ölümlerinin Yaşa Göre Dağılımı
Yaş Ölüm sayısı
0-7 gün 11
8-28 gün 8
29-365 gün 15
Kaynak:İl Sağlık Müdürlüğü,2011
R. 1. 6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı
Konu hakkında bilgi edinilemiştir.
R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları
2011 yılında ücretsiz olarak aile planlaması malzemesi olarak 10.376 hap, 14.387
kondom verilmiş ve 3.175 enjeksiyon, 2.160 ria ve 231 tüp ligasyonu uygulanmıştır.
124
R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri
R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Hava kirlenmesinin sağlık etkilerinde görülen en önemli hedef solunum sistemi ve
özellikle akciğerlerdir. Kirletici maddeler toz veya gaz halinde insan sağlığını etkileyebilirler.
Bu etkiler başlıca 2 türden olabilir.
1. Kimyasal bakımdan aktif olmayan kirleticilerin dokuları çizerek ve aşındırarak
yaptığı etki. Bu gruba kristal yapısındaki silika (SiO2) ve asbest tozlarını dahil edebiliriz.
2. Kimyasal bakımdan çeşitli derecelerde aktif olan kirleticinin vücut dokularında
meydana getirdiği toksik etki. Bu gruba benzen, amonyum tuzları gibi maddeleri örnek
verebiliriz.
Sağlık etkileri açısından havadaki tozların tane irilik dağılımları çok önemli
olmaktadır. Özellikle 1-5 mikron, 0,1-1 mikron ve < 0,1 mikron çaplı tozların havadaki
konsantrasyonlarının dağılımlarının bilinmesi önem taşır.
Bazı kirleticilerin hangi miktarlarda ne gibi sağlık etkilerine sahip oldukları az çok
bellidir. Örneğin SO2’nin suda çok çözünen bir gaz olduğu için kolayca kan dolaşımına
girdiği bilinmektedir. Havada en çok rastlanan bu kirletici gaz, asit etkisi ile üst solunum
yollarında tahriş ve sayısı gittikçe artıp yenilmesi güçleşen solunum yolu enfeksiyonlarına
(faranjit, laranjit vb. ) neden olur.
Hava kirlenmesinin stres etkisi önemli bir faktördür.Solunan karbondioksit kandaki
oksijenin yerini alır ve kanla taşınan oksijen miktarının büyük oranda azalmasına neden olur.
Tepkilerin ağırlaşmasına, süregen bir yorgunluk ve uyku haline neden olmaktadır.
Kükürtoksitleri soluk borusunu ve akciğerleri olumsuz etkilemektedir. Geçici ve kalıcı
zedelenmelere yol açmaktadır.
Genellikle yaşlı ve kronik akciğer kalp hastalığı olan hastalar hava kirliliğinden
olumsuz etkilenmektedir.Bu etkilenme akciğerlerde zedelenme sonucu ortaya çıkan hafif
belirtilerden, söz konusu kişilerde ölüm oranının artımına kadar değişen etkiler
yapabilmektedir.
Geçici zedelenmelerden var olan kronik sorunların ağırlığının artmasına kadar değişen
bu etkilerin tek bir madde ya da kirletici öğe ile açıklanabilmesi mümkün
olmamaktadır.Bütün kirletici faktörlerin bir arada birbirine eklenen etkilerine bağlanmaktadır.
Hava kaynaklı kurşuna bağlı olarak zekâ geriliğine neden olmaktadır.Bu nedenle
benzinde bulunan kurşun tetraetilin azaltılması ve kullanımının yasaklanmasına yönelik
çabalar başlatılmıştır.Kurşun seviyeleri ile incelenen toplumun zekâ düzeyleri arasındaki ters
ilişki birçok çalışmada gösterilmiştir.
R. 2. 2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Su kirlenmesinin yaratacağı sonuçlar birçok önemli hastalık nedeni olabilmektedir.
Kanalizasyon suları ile kirlenen sularda bakteri ve virüs oranı artar. Tifo, dizanteri, hepatit,
kolera ve diğer bulaşıcı hastalıkların bu yolla yayılımına sebep olur.
İlimizde suların dezenfeksiyonunu 3 belediye tam otomatik (gaz klor ile), 31 belediye
yarı otomatik (sodyum hipoklorit ile) ve 10 belediye basit damlalıklı sistemle (kalsiyum
hipokloritle)sağlamaktadır. 133 köyün 39unda yarı otomatik, 92sinde basit damlalıklı sistemle
dezenfeksiyon yapılmaktadır.
Sağlık için uygun olmayan su, taşıdığı ve içerdiği birçok maddelerle çeşitli
hastalıkların nedeni olabilir. İçinde taşıyabildiği çözünmüş veya çözünmemiş inorganik
125
tuzlar, bakteriler, parazitler, virüsler ve bitkisel maddelerle birçok hastalığın gelmesine yol
açarlar.
a) Suda Eriyebilir, İnorganik Tuzların Neden Olduğu Hastalıklar: Sulardaki sülfat,
nitrat, endüstri atıklarından ya da çeşitli sebeplerle sulara karışan arsenik, kurşun, siyanür,
bakır, krom gibi birçok maddeler zehirlenme ve hastalıkların sebebi olabilmektedir.
b) Suda Erimeyen İnorganik Maddelerin Neden Olduğu Hastalıklar: İçme suyu
içerisinde süspansiyon halindeki ince kum diğer tanecikler barsak mukozasının tahrişi
suretiyle ishallere sebep olabilirler. Asbest elyafları da bu grupta incelebilir.
c) Sudaki Bitkisel Maddelerin Neden Olduğu Hastalıklar: Küçük yosunların içme
suyunda varlığına bağlı olarak ishalleri meydana getirdiği muhtelif yayınlarda
bildirilmektedir. Ayrıca özellikle şişeleme yapılan su teknolojisinde dolumdan bir süre sonra
sporlarından çıkarak çimlenebilen alglerden başka küf mantarları, maya mantarları patojen
olmasalar bile çok büyük problem teşkil ederler.
d) Suda Bulunan Özel Bakterilerin Neden Olduğu Hastalıklar: Su araçları ile
kolaylıkla geçebilecek en önemli ve en tehlikeli hastalık şüphesiz koleradır. Ayrıca hayvan
hastalıklarından antrax, salmonellose, burucellose, tuleremi, pasteurellose,toxoplasmosis,
leptospirosis, domuz kızılı, psittacosis, mantar hastalıkları gibi birçok hastalık etkenleri hep su
ile geçebilecek hastalık meydana getirmektedirler.
e) Su İle Geçebilen Virüslerin Sebep Olduğu Hastalıklar: Çocuk felci, Enfeksiyöz
hepatit, Enterisit, Şap hastalığı, Sığır vebası v.b.
R. 2. 3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Çöplerin tekniğine uygun bir şekilde uzaklaştırılmamaları halinde halk sağlığı ile ilgili
problemler ortaya çıkar. Katı atıklar yoluyla en az 20 tip hastalığın taşınıp bulaştığı
bilinmektedir.Çöplerden hastalık taşıyan en önemli iki faktör, sinekler ve farelerdir. Sinekler
çok çabuk ve fazla üreme kabiliyetine sahiptir. 1 dm3 çöpte2500 sinek üreyebilir ve bunlar,
dizanteri ve benzeri pek çok salgın hastalığı taşıyabilir.
Çöplerin halk sağlığı ile ilgili en tehlikeli yönü, belediyelerin, katı atıkların
planlanması sırasında sağlık tesirlerini gözönünde bulundurmamalarıdır.
R. 2. 4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
İlimizde gürültü kaynaklı olarak karayolları, havayolları, inşaat makinaları ve sanayi
bölgeleri adı altında gruplayabiliriz.
Karayoluna çıkan motorlu taşıtların susturucu veya ses giderici parçalar olmadan
trafiğe çıkması, araç üzerinde veya içinde korna veya ses çıkaran başka cihazların sebep
olduğu hava alanına iniş ve kalkışlarında, inşaat makinalarının etkisi, şehir içi ve şehir dışı
trafik yollarının düzensiz yerleşime bağlı sebepler olduğu görülmektedir.
Gürültünün insanlara olan etkileri, fizyolojik, psikolojik, sosyal durumlarına ve
eylemlerine bağlı olarak değişmektedir. Gürültü karşılıklı konuşma ile iletişimi ve
konsantrasyonu engelleme, dinleme ve algılama güçlüğü yaratma, uykuyu bozma, baş ağrısı
ve genel sıkıntılar oluşturma gibi olumsuzlukllara neden olmaktadır. Sürekli gürültüye maruz
kalma durumunda ise kalıcı duyma bozuklukları ortaya çıkmaktadır.
126
R. 2. 5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Pestisit etkilenimindeki kişilerde görülen kronik etkileşim sonuçları; kanser, doğum
defektleri, nörotoksisite, üreme ve fertilite üzerindeki istenilmeyen etkiler olarak sıralanabilir.
İlimizde pestisitler patates üretiminde yoğun olarak kullanılmaktadır. Kimi zaman
çiftçiler tarafından bilinçsizce kullanılabilmektedir.
Pestisitlerin hedef alınmayan canlılar üzerindeki etkileri çok çeşitlidir. Bu etkileri
mutajenik, kanser yapıcı, hastalık yapıcı ve gelişmeyi durdurucu olarak sıralamak
mümkündür. Ekolojik dengenin bozulmasına da neden olan bu maddelerin uzun vadeli
etkileri olabilmektedir.
R. 2. 6. İyonize Radyasyondan Korunma
Ultraviyole ışınlarının temel kaynağı Güneş’tir. Elektrik ve kaynak arkları, ultraviyole
lambaları ve güneş lambası olarak bilinen ultraviyole lambalarının bu özelliği bulunmaktadır.
Güneş’ten dünyaya ulaşan ışın miltarı; koruyucu ozon tabakası, bulut durumu, mevsim, günün
saati, enlem, deniz düzeyinden yükseklik gibi durumlara bağlıdır. UV ışınları su, kar veya
kumdan yansıyarak etkili olabilir. Bu gibi durumlarda kar veya güneş körlüğü denilen
durumlar ortaya çıkar.
İlimizde insan sağlığını etkileyecekherhangi bir iyonize radyosyon problemi
bulunmamaktadır.
R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Konu hakkında İlimiz genelinde yapılmış çalışma bulunmamaktadır.
(R ), SAĞLIK VE ÇEVRE KAYNAKÇA
İl Sağlık Müdürlüğü
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
S. ÇEVRE EĞİTİMİ
S. 1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri
Çevre eğitimi; toplumun tüm kesimlerinde çevre bilincinin geliştirilmesi, çevreye
duyarlı, kalıcı ve olumlu davranış değişikliklerinin kazandırılması ve doğal, tarihi, kültürel,
sosyal ve estetik değerlerinin korunması, aktif olarak katılımın sağlanması ve sorunların
çözümünde görev alma olarak tanımlanabilir.
İlimizde çevre eğitimi ile ilgili olarak Müdürlüğümüz, Milli Eğitim Müdürlüğü ile
işbirliği yaparak okullarda faaliyetlerde bulunmaktadır. Öğrencilerin yaş gruplarına göre
hazırlanan çevre konulu ve atıkların geri kazanımı ile ilgili slâytlar, düzenli depolama ile
vahşi depolamanın farkının fotograf ve slâytlarla anlatılması vb. çalışmalar ile öğrencilere
bilgi verilmektedir.
S. 2. Çevreyle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri
S. 2. 1. Çevre Vakıfları
Nevşehir Çevre Koruma Vakfı 1990 yılında kurulmuştur. Kurulduğu yılda okullar
arası çevre ile ilgili çeşitli yarışmalar düzenlenmiştir. Şu anda herhangi bir faaliyeti yoktur.
TEMA Vakfı Nevşehir Şubesi vardır. Ağaçlandırma çalışmaları mevcuttur. İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesine bağlı olarak Çevre Kulubü kurulmuştur.
127
S. 2. 2. Çevre Dernekleri
Nevşehir ilinde çevre dernekleri bulunmamaktadır.
S. 2. 3. Çevreyle İlgili Federasyonlar
Nevşehir ilinde çevreyle ilgili federasyonlar bulunmamaktadır.
S, ÇEVRE EĞİTİMİ, KAYNAKÇA
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2011
T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA
T. 1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi
Bilindiği gibi canlı yaşamının devam edebilmesi için hava, su ve toprak gibi doğal
kaynaklara ihtiyaç göstermektedir. İlimizdeki turistik tesislerin çokluğu nedeni ile su
kaynaklarımızın korunması yönünde yapılan çalışmalar aralıksız devam etmektedir.
İlimizde sürekli denetim programları yapılmakta mevcut çevre sorunları tespit edilerek
çevresel tahribatın önlenmesi için çalışmalar yapılmaktadır.
İlimiz Halk Sağlığı Laboratuarı tarafından SO2 ve partiküler madde ölçümleri
yapılmaktadır. Ayrıca İlimize ait Hava Kalitesi İzleme İstasyonu ile de SO2 ve partiküler
madde ölçümleri yapılmaktadır.
T. 2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı,
Korunması ve Geliştirilmesi
İlimizde mevcut doğal kaynakların, ekolojik dengenin bozulmaması göz önünde
bulundurularak verimli kullanılması için gerekli tedbirler alınmaktadır. Çevre olacak zararın
en az seviyede kalmasına ve doğal yapının zarar görmemesine azami dikkat gösterilmektedir.
T. 3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarını Çevrenin Taşıma
Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlaması
Bölgemizin önemli bir kısmının sit alanı olması sebebi ile faaliyetlerin çoğunluğu
uygulanmamaktadır.
Müdürlüğümüz, çevreye olumsuz etkileri olabilecek faaliyetlerle ilgi olarak tüm
kurum ve kuruluşlara konu hakkındaki yönetmeliklere uygun olarak raporları hazırlatmakta,
gerekli tedbirleri aldırmakta ve denetimler yapmaktadır.
T. 4. Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması
Çevre bilincinin yaygınlaşması ile insanların kurallara uyması ve doğa tahribatının en
aza indirilmesi hedeflerimiz arasındadır.
T. 5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması
Konu hakkında İlimiz genelinde herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi
İlimizde Çevresel Etki Değerlendirmesi kapsamında değerlendirilen faaliyetlere
yönelik olarak Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği”
hükümleri doğrultusunda işlemler yapılmaktadır.
2011 yılında 33 adet “ÇED Gerekli Değildir” kararı verilmiş olup, bu faaliyetlere ait
bilgiler Tablo T.1’de verilmiştir.
128
Tablo T.1: 2011 yılında ÇED Gerekli Değildir kararı verilen faaliyetler
Adres Faaliyet Sahibi Faaliyet
Avanos İlçesi, Sulu Sanayi bölgesi Mehmet Doğan Seher Tuğla Fabrikası Tuğla Üretim Tesisi
Gülşehir İlçesi, Tuzköy Kasabası Ömer BAĞCI Kil Ocağı
Gülşehir İlçesi, Abuuşağı Beldesi DSİ 12. Bölge Müdürlüğü Pompaj Sulaması
Mazı Metin SERTKAYA Pomza
Avanos, Alaaddin Mah. Kapadokya Sedef Tarım Şarap Üretim Tesisi
Merkez İlçe, Kaymaklı Beldesi Galeri Kristal Tur. Paz. Ve Tic. A.Ş. Crystal Kaymaklı Hotel&SPA
Gülşehir İlçesi, Abuuşağı Beldesi DSİ 12. Bölge Müdürlüğü Kum-Çakıl Ocağı ve Eleme Tesisi
Gülşehir İlçesi, Tuzköy Kasabası, Çakırcan Mevkii
Özpaylaşım Mad. Nak. İnş. San. Ve Tic. Ltd. Şti.
Kum-Çakıl Ocağı ve Eleme-Yıkama Tesisi
Acıgöl İlçesi, Tatların Kasabası İlk As Mad. Har. İnş. Nak. Ve Tic. Ltd. Şti. Bazalt Ocağı ve Kırma-Eleme (Konkasör) Tesisi
Derinkuyu İlçesi, Etembağı Mevkii Sabit Bims İnş. Pet. Oto. Tar. Nak. Ve Tic. Ltd. Şti.
Briket ve Asmolen Üretim Tesisi Kapasite Artışı
Merkez İlçesi, Sulusaray Kasabası Arka Mad. San. Ve Nak. Tic. Ltd. Şti. Bazalt Ocağı ve Kırma eleme Tesisi Kapasite Artışı
Avanos İlçesi, Bozca Köyü, Kızılırmak Nehri Mevkii Ares Elektrik Üretim Ltd. Şti. Dip Tarama Projesi
Avanos İlçesi, Göynük Köyü, Tepe Arası Mevkii Alişan Tavukçuluk Gıda San. Ve Tic. Ltd. Şti.
Tavuk Çiftliği Müştemilatı Tesisi ve Yumurta Paketleme Tesisi
Acıgöl İlçesi, Tatların Kasabası Serhat Mad. Pet. Oto. Tar. Ve İnş. Taah. Tic. Ltd. Şti
Bazalt Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi
Derinkuyu İlçesi, Suvermez Kasabası Küpçüoğlu Mad. İnş. Tur. Nak. Bilg. Pet. Ür. Hay. Tar. Gıda Tem. Hiz. Teks. San. ve Ltd. Şti
Briket ve Asmolen Üretim Tesisi
Merkez İlçe, Boğazköy, Pehlivanbaşı Mevkii Şimşek Bims Oto. Nak. İnş. San. Ve Tic. Ltd. Şti.
I (a) Grubu Ariyet Malzeme Ocağı
Avanos İlçesi, Çalış Kasabası, Hırsızdamı Mevkii Mustafa HAMURCU Taş Ocağı İşletmesi
Gülşehir İlçesi, Tuzköy Kasabası Baten Enerji Üretimi A.Ş. Tuzköy HES Revize
Avanos İlçesi, Çalış Kasabası, Hırsızdamı Mevkii Sü-Ha Tur. Taş. Sey. Ac. Taah. İnş. Tic. A.Ş.
Konkasör Tesisi Kapasite Artırımı
Avanos İlçesi, Karaburun Mevkii Ahmet KAVAK
Tavuk Çiftliği Müştemilatı Tesisi ve Yumurta Paketleme Tesisi
Gülşehir İlçesi, Yeniyaylacık Köyü, Ozankaya Mevkii Seltem İnş. Nak. Ve Mad. San. Tur. Tic. A.Ş. Kum-Çakıl Ocağı
Avanos İlçesi, Yeni Mahalle, Kuşadası Mevkii Suhan Kapadokya Otelcilik ve Tur. Ltd. Şti. Otel Kapasite Artırımı
Gülşehir İlçesi, Gümüşyazı Köyü Hayri SÖYLEMEZ Yeraltı Kömür Ocağı Kapasite Artırımı
Merkez İlçesi, Sulusaray Kasabası Turanlar Çevre Tek. Müh. İnş. Taah. Ve Tic. Ltd. Şti.
Tıbbi Atık Sterilizasyon
Avanos İlçesi, Balkayası Tepe Mevkii Metin MERGEN Mermer (Traverten) Ocağı
Merkez İlçesi, Uçhisar Beldesi Tanrıver Gıda San. Ve Tic. Ltd. Şti. Pomza Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi
Merkez İlçesi, Özel Organize Sanayi Bölgesi Arıdil Dorse İmalat San. Ve Tic. Ltd. Şti.
Ahşap Kasa, Yarı Römork, Damperli Yarı Römork İmalatı Kapasite Artışı
Avanos İlçesi, Eski Kum Ocakları ve Hırsızdere Mevkii DSİ 12. Bölge Müdürlüğü Kum Çakıl Ocağı
Avanos İlçesi, Karaburna Mevkii DSİ 12. Bölge Müdürlüğü Kum Çakıl Ocağı ve Yıkama Eleme Tesisi
Merkez İlçesi, Sulusaray Beldesi, Karakepez Tepe Mevkii DSİ 12. Bölge Müdürlüğü
Bazalt Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi
Gülşehir İlçesi, Tuzköy Kasabası, Tuzla Mevkii Öz Bilgin Tuz Mad. San. İnş. Hayv. Tar. Nak. Tuz Ocağı ve Kırma Eleme
129
Gıda İth. İhr. Ve Tic. Ltd. Şti. Tesisi
Merkez İlçesi, Özel Sanayi Bölgesi Nevsaç Metal San. İnş. Nak. Ve Tic. Ltd. Şti. Boru ve Profil Üretim Tesisi Kapasite Artırımı
Avanos İlçesi, Sulu Sanayi bölgesi Mehmet Doğan Seher Tuğla Fabrikası Tuğla Üretim Tesisi
Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2011