Neuzen in

Bornem

‘NeuzeN iN ...’ is eeN uitgave vaN curieus vzw • www.curieus.be/NeuzeNiN • iNformatie@curieus.be

curieus is een progressieve vereniging die door een andere bril naar cultuur en de samenleving kijkt. We organiseren frisse, originele en gedurfde activiteiten die je goesting geven in cultuur.

4

Iedere stad of gemeente heeft haar curiositeiten. En daar neuzen wij graag in. In die bijzondere plekjes, aparte verhalen en originele tips. Dan zie je het allemaal door een andere bril. Kijk eens naar bornem zoals je het nog nooit gezien hebt. Luister naar bornemenaars die je

amper kent. ontdek bornem alsof je er voor de eerste keer komt. of je er nu woont of gewoon op bezoek bent. welkom. Het is ons bornem. onze eigenzinnige keuze. steek je neus eens in bornem, haal diep adem en proef ervan op een compleet andere manier. misschien ruikt het naar

meer…

Neuzen in

Bornem

5

Anders gezegdHet zal op een ander wel niet anders zijn, maar ook die van Bornem hebben een bijnaam

DE VLIEGENDE GEIT VAN BRANST

onder de inwoners van branst was er een discussie over een geit die zich in de schorren langs de Schelde zou verscho-len houden. De mensen hoorden ze van alle kanten kwetteren. De verhalen gin-gen zelfs verder tot in de kerk. Van wie was die geit nu? Toen men de zoektocht naar de bewuste geit aanvatte, kwam men tot de conclusie dat de geit geen geit was, maar een vogel! Het gekwetter van een watersnip lijkt blijkbaar vaak op dat van een geit. Een volkslegende was geboren.

EIkEVLIET GRoTE zwIET

“Eikevliet grote zwiet, ze hebben een toren maar ge ziet hem niet.”De legerstaf van Lodewijk XIV zou ooit te gast geweest zijn in Eikevliet. Het dorp had later ook een sterk bloeiende nijverheid. Dit alles maakte hen heel fier, vandaar “grote zwiet”. Die rijkdom weerspiegelde zich echter niet in de grootte van hun kerktoren. De omlig-gende gemeenten gebruikten dit om te spotten met de Eikevlietenaars.

7

DE SLIjkNEuzEN VAN DE wEERT

De mensen van Weert kregen deze spot-naam toebedeeld wegens de wijmenteelt en het turfsteken. Veegden ze hun zweet af of snoten ze hun neus, dan kwamen ze helemaal onder het slijk te zitten.

DE kAzAkkEN VAN wINTAm

De Wintammenaars kregen deze bijnaam vanwege de jassen die ze daar nog droegen terwijl deze elders al lang uit de mode waren.

DE mARIEkERkSE pALINGVISSERS

Al van in de 13de-14de eeuw stond

mariekerke bekend om zijn bloeiende visserij. Palingvangst vormde hier een belangrijk onderdeel van.

DE fRETTERS VAN HINGENE

De mensen van Hingene hebben hun bijnaam te danken aan hun grote eetlust en hun grote dorst. Zo zouden ze tijdens teerfeesten tonnen bier hebben verzet en waren hun knapzakken tijdens de bedevaart naar Scherpenheuvel buiten proportie en vooral ... snel op.

DE mESSENVEcHTERS VAN BoRNEm

Volgens de verhalen waren de mensen van bornem vroeger geen lieverdjes. meermaals zat het er bovenarms op en werden de messen bovengehaald.

8

De lokale dialectcursusonder het motto: “as ge no beurrem komt, ist goe da gen betteke beurms kunt klappe”!

Vlo: fietsotto: autoJeirebees: aardbei’s merges: ’s morgens auvet: avondbekan : bijna tot fleus: tot straksNen boëm: een boomeen talloor: een bordeen seuzzeke: een dekentjePaaze: denken

gunstag : woensdagbees: snoepjeNe gedong: een stuursumpel : gemakkelijk gès: graszjemenas: gymnastiekNeig: hard gelegans : helemaalvaneir: opnieuweps: hesparleuzze: horlogefrak: jastuttefrut: kauwgomNe meulder: meikevermurezekers: mieren

10

mottig: misselijk Loemerte: schaduwbies: schommelsoemijle: somsswenst: terwijlsemmeleir: treuzelaarstramein: vergietNesteling: veteravesere: vooruitgaan zjemmelap: zeemvelvan tien negen: Hoogst waarschijnlijk ‘k zen gesjoempeld: Ik ben gestruikeld ‘k em mij getingeld: Ik heb mij geneteld

wat schuilt er achter de gevel?

DE cISTERcIëNzERS VAN DE SINT-BERNARDuSABDIj

vlakbij het centrum van bornem ligt de sint-bernardusabdij van de cisterci-enzers. De abdij werd in de vroege 17de eeuw gesticht door Pedro Coloma, een Spaanse edelman die toen eigenaar was van het land van bornem.

De abdij is vooral bekend om haar uit-gebreide en zeer bijzondere bibliotheek, in 1872 ontworpen door J. Schadde. Vooruitziende bibliothecarissen zoals

de paters edmundus de fierlant en benedictus van Doninck verzamelden een rijke collectie boeken, vooral over theologie en liturgie, maar ook ge-schiedenis behoorde tot hun favorieten. Uiteraard vind je er ook een uitgebreide verzameling boeken over en van de orde van de cisterciënzers. Tenslotte behoren zeker ook een groot aantal handschriften en oude drukken tot de schatten van de abdij.

Vooruitziende bibliothecarissen zoals de paters Edmundus de Fierlant en Benedictus Van Doninck verzamelden hier een rijke collectie boeken.

13

mAAk HIER EEN TEkENING VAN jouw mooISTE pLEkjE IN BoRNEm

14

onze Boom Niemand weet precies hoe oud hij is, maar als je sommige geschiedkundige geschriften mag geloven is onze boom toch zeker al 200 jaar oud. onze boom? Welke boom?

onze boom is een echt monument, ook qua omvang. Hij is 26 meter hoog en heeft een stamomtrek van 360 centimeter. In 1844 is er voor het eerst sprake van de “Lindeweghel”, die nu beter bekend is als de kerkweg “de Rolaf”. Deze weg verbindt onze Lindeboom met de Puursesteenweg. We kunnen dus gerust aannemen dat onze Lindeboom toen al een dominante boom was. Vergelijk hem maar eens met de Lindebomen op de Puursesteenweg die nog maar 25 jaar oud zijn.

17

onze boom, waar de “Lindeweghel” dus al in 1844 naar verwees moet toen al een belangrijk referentiepunt in de streek zijn geweest. Deze prachtige boom diende ui-teraard ook als voorbeeld voor namen als de “Lindestraat” of de school “De Linde”. Het mariakapelletje dat onze boom tot voor enkele jaren nog herbergde is helaas vergane glorie.

Daarom deze warme en bezorgde oproep: geef onze boom een waardige bescher-ming en verschaf dat godvergeten weg-getje tussen Doregem en de Lindestraat terug zijn naam.

wereldbekend DE DoDENTocHT VAN BoRNEm

Ieder jaar op de tweede vrijdag en za-terdag van augustus matten duizenden mensen in en rond bornem zich af tijdens onze befaamde Dodentocht. Het doel van de Dodentocht is dat je binnen de 24 uur een parcours wandelt van 100 kilometer.

De Dodentocht werd voor het eerst georganiseerd in 1970 door wandelclub Kadee. 65 deelnemers waagden zich er toen aan. De wandelaars hadden hun inspiratie opgedaan in de Nijmeegse Vierdaagse. Vanaf de eerste uitgave groeide de Dodentocht uit tot een interna-tionaal evenement. Het is geen wedstrijd.

Gewoon het einde halen is voor de meeste deelnemers al een doel op zich.

Sinds de tweede helft van de jaren 2000 nemen er ieder jaar 8000 à 9000 mensen deel aan de Dodentocht. Ze komen uit belgië, maar ook uit Nederland, Duitsland, frankrijk en groot-brittannië. op de 40ste Dodentocht in 2009 werd de kaap van 10000 deelnemers overschreden. In 2011 waren er alweer 10507 deelnemers.

meer weten of misschien zelf eens deelne-men? Ga dan zeker kijken op www.dodentocht.be

Het is geen wedstrijd. Gewoon het einde halen is al een doel op zich.

18

Bornem in cijfersIn 2010:20723 inwoners10229 mannen10494 vrouwen3 vrouwen ouder dan 100 jaar384 niet-belgen186 geboorten 179 overlijdens

De bornemenaars wonen in:Hingene: 2318 inwonerswintam: 2003 inwonerseikevliet: 564 inwonersmariekerke: 2089 inwonersweert: 416 inwonersbornem-centrum: 11496 inwonersbranst: 1835 inwoners

Top 10 NIET-BELGIScHE BoRNEmENAARS

1 118 Nederlanders2 39 Turken3 18 Polen4 17 fransen5 17 Armeniërs6 15 Italianen7 13 Spanjaarden8 11 britten9 11 Duitsers10 10 marokkanen

20

Groeten uit Bornem

Volg de route DE ASpERGERouTE

als je Klein-brabant hoort, denk je natuurlijk meteen aan de Schelde en aan asperges. Hier ontdek je het rivie-renlandschap met zijn dijken, polders, canadabomen en sluizen. Je geniet er van onze rijke fauna en flora, kastelen, schilderachtige dorpjes en vooral… de rust. Honger? Laat je dan verleiden tot heerlijke streekgerechten in onze restau-rants. En bezoek zeker onze asperge-telers. Hoe? met de fiets natuurlijk, op de aspergeroute in mei of juni.

Je start aan het streekmuseum De Zilverreiger in Weert. Daar kun je ook fietsen huren. Je fietsroute is duidelijk

aangeduid met de bekende zeshoekige bordjes. 51 kilometer langs Puurs, bor-nem, weert, sint-amands, mariekerke, Liezele en Kalfort met een klein ommetje tot in het brabantse Londerzeel.

NATuuR EN kASTELEN

Je fietst nu door steeds wisselende landschappen. Je ontdekt onze prachtige natuur, maar ook schitterende kastelen. Dat van marnix de sainte aldegonde bijvoorbeeld, al meteen voorbij het vertrekpunt in weert. of het Hof van Coolhem, waar destijds voor het eerst in

23

Klein-brabant asperges werden geteeld. maar ook in Hingene kun je niet om de pracht van het kasteel d’Ursel met zijn franse tuinen heen.

wATER

En dan heb je natuurlijk ons water. In het gehucht Wintam fiets je voorbij de zeesluis aan het begin van het kanaal brussel-schelde. in de buurt kun je ook de veerpont nemen om een bezoekje te brengen aan Rupelmonde, de geboor-teplaats van mercator. in Puurs fiets je langs het beschermde landschap van het fort van Liezele.

Deze fietstocht kent ook een ingekorte versie van 39 of 26 kilometer.

De brochure “Aspergeroute” kun je ver-krijgen via: toerisme Klein brabant-scheldeland, boomstraat 1, 2880 bornem, tel: 03/899.28.68 (ook fietsverhuur), www.toerismekleinbrabant.be

25

Hoe het vroeger was HET ouDSTE wATERBouwkuNDIG kuNSTwERk VAN oNS LAND

“Het sas” op de oude schelde is het oudste waterbouwkundig kunstwerk van ons land. Het werd in 1592 gebouwd tussen de nieuwe loop van de schelde en de oude Schelde door de toenmalige landheer Pedro Coloma. Hij liet de sluis bouwen om de oude schelde terug toegankelijk te maken voor schepen. bornem, dat aan die oude schelde lag, kende hierdoor een economische en culturele heropbloei.

tot in 1950 werd vanuit bornem hout over de oude schelde vervoerd naar de scheepswerf van Temse. Vanuit de steen-bakkerijen in de Rupelstreek werden dan weer steenschepen via het sas naar de

kaai van bornem getrokken. in 1961 werd het sas buiten gebruik gesteld omdat twee sasdeuren bij giertij vernietigd werden en omdat er een vaste dijk werd gebouwd.

In 2001 werden het sas en zijn omgeving volledig gerestaureerd. De derde ontbre-kende poort werd opnieuw aangebracht. maar niet alleen de sluis, ook de saskil en het bruggetje van de zijweg werden vernieuwd. ook de bijna volledig intact gebleven omgeving zijn van een grote esthetische en historische waarde. De bodem bleef onaangeroerd. Het is dan ook een prachtige blauwe steen met tekening.

26

Palingfestival in mariekerke Pinksterweekend

Dijkfeesten in branst Eerste weekend van juni

Kapkesmarkt in Wintam zaterdag voor vis- en folkloreweekend

vis-en folkloreweekend in mariekerke4de [volledig] weekend van juni

Rommelmarkt in Eikevlietzaterdag na zondag van kleine kermis

breevenement in bornemzaterdag voor fietsdodentocht

Kadee 100 km dodentocht2de vrijdag van augustus

Halfoogstmarkt in de Havesdonckhoeve in Wintamhalf-oogst, zondag na 15 augustus

Rommelmarkt in Weert zaterdag na dodentocht

Niet te missen

29

Het streekgerecht pALING IN ’T GRoEN

Cafés en restaurants vind je in onze regio bij de vleet. Genieten van een heerlijke paling in ’t groen of asperges tijdens het seizoen? Je zult niet ver moeten zoeken. maar wil je ook graag zelf aan de slag met een van onze streekgerechten? Dan verklappen we je graag het recept van onze “paling in ’t groen”.

INGREDIëNTEN3 kg gesneden paling1 kleine ui fijn gesnedenpeper en zoutcitroenmelkerijboter (goei boter)1 goed gevulde eetlepel gehakt paling-kruid (= muntkruid)1 goed gevulde eetlepel gehakt citroen-kruid100 gr gehakte peterseliemaïszetmeel

31

De sLiJKNeus, eeN LoKaaL bier

BEREIDINGSmelt de boter en bruin de ui hierin aan.

blus met een beetje water en voeg de paling toe. Vul water bij tot de paling voor de helft onder staat. Kruiden met peper en een halve eet-lepel zout. Voeg ook het sap van een halve citroen toe.

Zet het deksel op de kom en laat koken tot de paling bijna gaar is (neem een stukje uit de kom en ga met een vork langs de graat. Als de vis gemakkelijk van de graat loskomt, is hij bijna gaar).

Voeg dan alle groen toe en laat nog even koken. opgelet: geen deksel meer opzetten of het groen krijgt een bruine kleur!

De sLiJKNeus, eeN LoKaaL bier

binden met maïszetmeel tot de ge-wenste dikte!!

Proef steeds eens van de saus om even-tueel nog zout toe te voegen, je kunt niet weten hoe zout de vis al van zichzelf is.Smakelijk.

33

Het monument DE VLAANDERSE BRIGANDS VAN DE BoERENkRIjG

In onze streek werd een belangrijk hoofdstuk van de boerenkrijg geschre-ven. op 4, 5 en 6 november 1798 werd in en om Klein-brabant en het vaartland een beslissende slag geleverd tussen de vlaanderse brigands en het franse bezettingsleger. Daarom vind je in bornem nog heel wat plaatsen waar deze strijd herdacht wordt: het boerenkrijgstandbeeld op het Kardinaal Cardijnplein, het verdwenen fort sint-margriet en de Pastoor Huveneersheuvel in Wintam, om er maar een paar te noemen.

Aan de Emiel Verhaerenstraat in Sint-Amands hangt een gedenkplaat aan het geboortehuis van Emmanuel Rollier. Deze rijke zakenman uit Willebroek was de belangrijkste leider van de vlaanderse brigands.

VuuRzEE

In die herfstdagen van november 1798 waren alle huizen aan de boomstraat in bornem versterkt tot bunkers. van daaruit beschoten de brigands de franse ruiters, die zich met zware ver-liezen moesten terugtrekken. Generaal Rostollant was zo woedend dat hij toen het bevel gaf om alle huizen en

Alle huizen aan de Boomstraat in Bornem waren versterkt tot bunkers.

35

barricades in brand te schieten. maar liefst 187 huizen werden vernield in een vuurzee die men tot op de Sint-romboutstoren in mechelen kon zien.

met de verovering van het fort sint-margriet, het bolwerk van de brigands, op 5 november 1798, was de slag om Klein-brabant en het vaartland ge-streden en verloren. Een maand later, op 5 december, leden de Vlaanderse brigands een definitieve nederlaag in Hasselt en was de boerenkrijg ten einde.

met de jaarlijkse boerenkrijgmars hou-den wandelclub Kwik en het boerenkrijgcomité de herinnering aan de boerenkrijg in onze streek levendig.

37

Slow motion DEzE BANk AAN DE ScHELDE IN BRANST IS EEN VAN oNzE mooISTE pLEkjES om IN ALLE RuST EN BoEk TE LEzEN.

In alle rust genietend van de prachtige natuur langs de Scheldeoevers, kan je een blik werpen op het langste rechte stuk van de Schelde, het zogenaamde Koningsrek.

Als je de Scheldedijk nog eventjes verder volgt in de richting van mariekerke, kom je op je linkerkant langs café ’t Konings-rek, beter bekend als “ZATES”. In deze authentieke Vlaamse kroeg moet je zeker eens afstappen! Je vindt er drankjes aan democratische prijzen en vooral veel gezelligheid! binnen kan je een praatje slaan met de vaste stamgas-

ten en tijdens de zomermaanden is het zalig en ongedwongen vertoeven op het ruime terras.

Deze herberg kwam trouwens ook aan bod in de serie stille waters, Nand buyl stond er toen achter de toog.

39

De JoNgeNsstraat

Vroeger en nu

egieD De JoNgHestraat

De NoteLaar PaviLJoeN

Bornem door de ogen van een een kind

45

Die zijn van hier oNzE wIELERHELDEN

bornem heeft een paar sterke wielren-ners voortgebracht. misschien niet meteen de allergrootste namen, maar wel stevige wielerkerels en… -meiden.

HEIDI VAN DE VIjVER

°bornem, 31-12-1969Profrenster van 1989 tot 2004 bij Vlaan-deren 2002 en Vlaanderen – T Interim.meervoudig belgisch kampioene (Ju-nioren 1988 – Elite 1994 en 1998 – Elite tijdrijden 1999 -2000 en 2001), winnares diverse andere wedstrijde

EDDy pAuwELS

°bornem, 02-05-1935Profrenner, geroemd om zijn klim-merscapaciteiten, van 1958 tot 1966 bij diverse teams o.a. Dr.mann en wiel’s - Groene Leeuw.winnaar van 4 ritten (2 in 1961 – 1 in 1962 en 1 in 1963) en meervoudig ge-letruidrager in de ronde van frankrijk, ritwinnaar ronde van belgië (1959), eindwinnaar Driedaagse van Antwerpen (1960), winnaar diverse andere wedstrijden.

46

mARTIN VAN DEN BoSScHE

°bornem, 10-03-1941Profrenner en meesterknecht van Eddy merckx van 1963 tot 1974 bij o.a. faema en molteni.belgisch kampioen Nieuwelingen (1959), winnaar van diverse wedstrijden o.a. Schaal sels (1964), omloop van het waasland (1967), giro del Lazio (1972). bergkoning in de giro d’italia (1970).

kAREL RoTTIERS

°bornem, 07-04-1953Profrenner en knecht van eddy merckx van 1973 tot 1979 bij o.a. molteni – fiat en iJsboer-ke. belgisch kampioen Nieuwelingen (1969), winnaar omloop van de grensstreek (1973), ritwinnaar in de ronde van frankrijk (1975) en winnaar in strombeek-bever (1976).

De kastelen van BornemDe streek van bornem is rijk aan kaste-len. We pikken er twee voor je uit.

HET kASTEEL mARNIx VAN SINT-ALDEGoNDE

Kasteel marnix van sint-aldegonde aan de oevers van de oude schelde dateert uit 1894. Het is ontworpen door archi-tect Hendrik beyaert op de plaats van het 18de-eeuwse slot van de Spaanse edelman Pedro Coloma, dat in 1880 werd afgebroken. Het neogotische kas-teel wordt bewoond door de 14de graaf

van bornem, John de marnix de sainte Aldegonde en zijn echtgenote gravin Amélie d’Arschot. Het landgoed is sinds 1780 eigendom van de familie de mar-nix. De inrichting, de kunstschatten, de weelderige landerijen en de (bewoners)geschiedenis maken van dit historische huis een uniek ensemble. Het beschikt over een rijke verzameling kunstschat-ten zoals schilderijen, meubelen, kant-werk en Chinees porselein.

graaf John de marnix is een directe nazaat van de 16de-eeuwse burge-meester van Antwerpen en rechterhand

49

van willem van oranje, graaf Philips de marnix de sainte aldegonde (1540-1598). Deze vroege voorvader wordt vaak genoemd als de auteur van het Nederlandse volkslied, het Wilhelmus. In het kasteel is over deze buitenbur-gemeester van Antwerpen, diplomaat en literator een permanente expositie ingericht, met afbeeldingen en uitgaven van zijn werken.

www.kasteelmarnixdesaintealdegonde.be

HET kASTEEL D’uRSEL

Gedurende bijna vier eeuwen was het kasteel in Hingene het “maison de plaisance” van de adellijke familie d’ursel. met de hulp van internationale ontwerpers volgden de hertogen trouw de veranderingen in de wooncultuur. De

opeenvolgende aanpassingen lieten hun sporen na. Vandaag biedt het domein d’Ursel een staalkaart van vierhonderd jaar architectuur-, interieur- en tuinge-schiedenis. In 2009 keerde ook een deel van de hertogelijke collectie terug naar Hingene.

www.kasteeldursel.be

50

Will

ebro

ek -

10 k

m

Bornem

Gent - 46 km

Zaventem - 39 km

oostende - 109 km

Charleroi- 90 km

Hasselt - 90 km

Sint-Niklaas - 13 km

brussel - 35 kmLuik - 120 km

Antwerpen - 27 kmb

rugge - 87 km

Kortrijk - 87 kmpu

urs

- 4,5

km

Eupen -

152 k

m

Aarlen - 2

16 km

mechelen- 21 km

Tem

se -

6 k

mSi

nt A

man

ds -

6,5k

m

Jouw Bornemschrijf hier je eigen roots op en jouw persoonlijke unieke ervaring in bornem.

53

ColofonNeuzen in Bornem werd bijeen geneusd door curieus bornem

Wil je meedoen met curieus Bornem?Neem dan contact op metleenvan_lent@hotmail.com

fotografie: An Haelewaeters

vormgeving: rob marcelis

Lay-out: Nele Willems

meer info: www.curieus.be/neuzenin

54

CURIEUS?curieus is een sociaal-culturele vereniging voor volwassenen die zich bezig houdt met alles wat mensen kan boeien. Je komt ons tegen op meer dan 300

plaatsen in vlaanderen en brussel. Je kan er komen proeven van de activiteiten die een kleine of grote groep vrijwilligers organiseren voor iedereen in hun gemeente of wijk: daguitstappen, info- en debatavonden, tentoonstellingen,

filmvoorstellingen, standupcomedy-avonden, internetklasje, quizzen, fiets- of wandeltochten… Kortom: alles wat mensen ‘curieus’ maakt.

curieus is er voor mensen die op zoek zijn naar een zinvolle vrijetijdsbesteding. mensen die andere mensen willen ontmoeten in een aangename en

vriendschappelijke sfeer. curieus is er ook voor mensen die graag iets opsteken, die steeds op de hoogte willen blijven en mee willen zijn in deze

steeds veranderende maatschappij.

curieus draagt waarden als respect, gelijkwaardigheid en solidariteit hoog in het vaandel. We kiezen voor een samenleving waarin iedereen gelijke kansen krijgt om zich te ontplooien en de verantwoordelijkheid heeft om deze kansen

te benutten. curieus kiest voor ontmoeting. curieus wil mensen samenbrengen, banden smeden, netwerken bouwen.

www.curieus.be iNformatie@curieus.be

v.u.: Jurgen theunissen, p/a grasmarkt 105/41, 1000 brussel. Niet op de openbare weg gooien ajb.