1

NEO-KLASK TEORDEN, NEO-MERKANTLST SSTEME; KRESEL EKONOMK KRZ EREVESNDE BR DEERLENDRME

Selda Atik1

Neo-klasik ekonomiyi koulsuz savunan ve serbest piyasa ekonomisi kurallarn bu teori zerine kuran bat ekonomileri, karlatklar her zorlukta, Merkantilist sistemin ardna snmaktadrlar. Son yllarda yaanan ve bat ekonomilerinin en gllerinin bile zorlanmalarna sebep olan kresel finans krizi (byk bunalm) sonras aranan k yollar da neo-merkantilist zmler olarak tanmlanabilir.

J. Stiglitzin de belirttii gibi; ABD ve bat dnyas, kriz sonras yaplan mdahalelerle kresel ekonomiyi rahatlatmaktan ok, korumac nlemlerle kendi yurttalarn rahatlatmaya ynelik programlara uygulamlardr.

almada; kresel finans krizi boyunca yaanan srete alnan nlemlerle, neo-merkantilist sisteme gei sorgulanarak neo-klasik teorinin hangi aamalarda yetersiz kald konusunda sonulara ulalmaya allmtr.

FROM NEO-CLASSC THEORY TO NEO-MERCANTILIST SYSTEM; AN EVALUATION WITHIN THE FRAMEWORK OF THE GLOBAL ECONOMIC CRISIS

Altough the western economies which unconditionally defending yhe neo-classical economic theory and based upon the rules of free market economy on this theory, esorting to mercantilist system, faced by any problem. In recent years, the global financial crisis causing difficult situations in most powerful western economies. Sought solutions to post-crisis can be seen as neo-mercantilist practices.

According to J. E. Stiglitz; post crisis interventions such as protectionist measures made by the US and the western world have been to rescue its own citizens instead of saving the global economy.

This study contact the causes of neo-mercantilist measures to be queried by western economies during the global financial crisis and conclusions about the inadequancies of the neo-classical theory in practice be pursued.

Anahtar kelimeler; Neo-klasik teori, Neo-merkantilizm, Kresel ekonomik kriz

Keywords; Neo-classic theory, Neo-mercantilism, Global economic crisis

Jel codes: B4, P1, P5 1 Dr. Bakent niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi ktisat Blm. e-mail: selda@baskent.edu.tr

2

Giri

Merkantilist sistem 15-18.yy bat dnyasnda hkm srm hakim ekonomik sistemdir.

Ulusal servet hedefi ile yola kan Merkantilist dncenin temel faktre dayal

olduunu sylemek mmkndr: Birincisi; milli ve gl devlet ilkesi. kincisi; kymetli

madenler ve ulusal g arasndaki pozitif balant ve kazanma tutkusu. ncs; d

ticaretin gerekliliidir.

te yandan, milli ve gl devlet ilkesinin gereklerinden biri, kuvvetli bir ordu ve

donanmaya sahip olmak, gl bir ticaret filosuyla dier devletlere stnlk salayabilmekti.

Ancak Smithe gre altn ve gm bir ulusun d mcadelede ordu ve donanmasn gl

klmakta yeterli deildi. (Smith, 1981: 440) . Klasiklerin, Merkantilistlere olan eletirilerinin

temelini oluturan bu ilk ve nemli eletiri ekonomi politikas erevesinde liberal dnceyle

zdeleen bir devrim nitelii tamaktadr. Ancak, klasik iktisatn balangtaki bu iyi niyetli

blm ve emek merkezli retim teorisi yaklamn, gnmz neoklasik sistemi adna

dnmek ne yazk ki mmkn deildir.

Gnmz gelimi lkelerinin neredeyse tamam, kendi sanayilerini gelitirmek iin gmrk

vergileri ve sbvansiyonlar kullanmlardr. Bunlardan Britanya ve ABD, gemite en atlgan

biimde koruma ve sbvansiyon salayan lkelerdendir. Liste gre; 18. Ve 19.yy da bebek

sanayi korumas sanatnda mkemmellie ulaan ilk lke Britanyadr. Hatta bebek sanayi

argman ile ikna olmam birinin nce Britanya sanayinin tarihi zerine almas gerektiini

syler (List; 1841[1985]: 39) Britanya, daha sonra kendisinden daha az gelimi olan Almanya ve

ABDye serbest ticareti tleyerek, zirveye trmand merdiveni tekmelemitir. Benzer biimde

ABD de i sava ile ikinci dnya sava arasnda dnyann en sk korunan ekonomisi olmutur.

Abraham Lincoln iyi bilinen bir korumacdr. Britanyay rnek alan ABD zirveye korumaclk ve

sbvansiyonlarla trmandktan yaklak 100 yl sonra az gelimi lkelere serbest ticareti nererek

merdiveni tekmeleme srecine girmitir.

Ancak ayn ABD 1980lerde, gemi uygulamalar hzla unutarak, IMF, Dnya Bankas ve ABD

hazinesi arasnda imzalanan Washington Uzlamas ile serbest piyasa uygulamalarna geri

dnmtr. (Acar; 2008:161) . Sz konusu uygulamalarn gelimelerinin banda olan lkeler iin

uygun olmad konusunda gelen eletirilerin yan sra, nerilen laissez faire (liberal)

politikalara en bata ABD olmak zere bat dnyas uymamaktadr.

almada, Gnmz hakim iktisat teorisi neo-klasik sistemin yetersizliklerine deinerek, neo-

klasik sistem iindeki merkantil metodoloji ele alnacak ve 2008 ekonomik krizi (byk bunalm)

3

dneminde bavurulan neo-merkantilist uygulamalara dair rnekler verilerek, bat ekonomilerinin

bu eski servet ve ulusal g politikasndan aslnda hi vazgemedikleri ve ekonomik

konjonktrn dip yapt her dnemde benzer uygulamalara dn yaptklar konusundaki

argmanlar ele alnarak sonulara ulalmaya allacaktr.

1. Merkantilist Dncenin Bileenleri ve Klasiklerden Eletiriler:

Merkantilist dnce ortaa (15-18. Yy) ulusal devletlerinin, refah ve zenginliini altn ve

gm mevcudu ile ayn dzeyde gren, refahn artrlabilmesi iin de devletlerin, lkelere

tatminkar bir d ticaret bilanosu salayabilecek (ihracatn teviki, ithal ikameci nlemler

gibi) politikalar uygulamasnn kanlmaz olduunu ileri sren bir iktisadi dnce biimidir.

Bu erevede Merkantilist dncenin temel faktre dayal olduunu sylemek

mmkndr: Birincisi; milli ve gl devlet ilkesi. kincisi; kymetli madenler ve ulusal g

arasndaki pozitif balant ve kazanma tutkusu. ncs; d ticaretin gerekliliidir. Bu

bileen arasndaki balantnn temelde ayn ilkeye dayal olduunu sylemek mmkndr:

lkenin deerli maden kaynaklar yoksa, zenginlie giden yol tatminkar bir d ticaret

bilanosundan, baka bir deyile d ticaret fazlasndan gemeliydi. (Gomes, 1987: 39)

Klasik iktisatlarn eletirilerini Merkantilizmin yukardaki temel grleri erevesinde

toplamak gerekirse; milli ve gl devlet ilkesinin gereklerinden biri, kuvvetli bir ordu ve

donanmaya sahip olmak, gl bir ticaret filosuyla dier devletlere stnlk salayabilmekti

(Tekeliolu, 1993: 18) Ancak Smithe gre altn ve gm bir ulusun d mcadelede ordu ve

donanmasn gl klmakta yeterli deildir. (Smith, 1981: 440) Militarist g ayn zamanda

tketilebilir mallarla da desteklenmelidir. Adam Smithin bu gr aslnda klasik iktisatn

arz arlkl yapsn ve yurtii sanayinin gelimesi konusuna verdii nemi de ortaya

karmaktadr. Askeri projelerin gl olabilecei ekonomik sistemin, korumaclkla deil,

serbest ticaretle mmkn olabileceini syleyen Smith, uluslarn zenginliinin temel prensibi

olarak; merkantilistlerinin deerli maden birikimi savna karlk retim arlkl ekonominin

nemini vurgulamtr.

Merkantil Sistem kavram Smithin kapitalizmin 16. Yzylla 18. Yzyl arasndaki ilk

dneminde hakim olan sermaye birikim modeline verdii isimdir. Bu sistem, karn kaynan

retimde deil, ticarette gren geleneksel anlay dorultusunda zenginliin sadece d

ticaretten elde edilecek fazla ile salanabileceini ngrmekte, bu erevede d ticaret

zerinde tekeller oluturarak, yeni olumaya balayan ulusal devletlerin hazinesini zenginliin

4

temel lt saylan deerli madenlerle doldurmaya odaklanmaktadr. Ancak, Smith e gre;

retimin tek amac ve hedefi tketim olmaldr. Bu dorultuda Merkantilist sistemin piyasay

bask altna alan yapsn da eletirerek, sistemin tketici karlarn, retici karlarna feda

ettiini ifade etmitir. (Smith, 1937: 438) Eletirinin sebebi; Merkantilist sistemin tekelci

yapsdr. Tccarlar ve manifaktr patronlarnn sistemlerini srdrmek iin devleti bask

altna almas ve karlarna uygun yasalar karlmasn salamalar, hile ve gzda ile

ynlendirilen ekonomi politikalarnn oluumuna ve tekellemelere yol amtr. Rekabetin

nlenmesi ve retimin bask altna alnmas ile doal olmayan ve piyasa dinamiklerine gre

olumayan fiyat ve karlar retim ve tketim arasndaki etkin ve dorusal ilikiyi

engellemektedir. Hatta pazar zerindeki bu kstlamalar bireylerin emeklerini kendi

belirledikleri alanlara ynlendirmelerini engelleyerek retim ve tketim arasndaki ilikiyi

tersine evirecektir. (Smith, 1937:460) Smithin retimi ikinci plana atan merkantilist

dnceye yapt eletiriler aslnda gnmz ekonomik sistemine de gndermeler

iermektedir. Liberal dnceyle zdeleen, klasik iktisatn balangtaki bu iyi niyetli

blm ve emek merkezli retim teorisi yaklamn, gnmz neoklasik sistemi adna

dnmek ne yazk ki mmkn deildir.

Klasiklerden David Hume ise; d ticaret dengesinin srekli fazla vermesini savunan

merkantilist dnceye madeni para akm mekanizmas ( price specie flow mechanism) ile

kar kmaktadr. Mekanizmaya gre; lke iinde durmadan oalan deerli madenler, ulusal

fiyatlar yukar doru ekerek, ihracatn kstlanmas ve ithalatn genilemesini salar ve bir

sre sonra lkeden deerli maden k balar. Tam tersi durumda yani deerli madenlerin

lkeden kmas ile birlikte bu kez para arz azalaca iin, ulusal fiyatlar decek ve d

ticaret dengesi tersine dnecektir. Klasiklerin nl laissez faire ilkesine gre ileyen

mekanizma srekli fazla veren d ticaret dengesinin hem mmkn olmayacan hem de lke

ekonomisine zarar verebileceini aklamaktadr.

Merkantilist sisteme, klasiklerin nc byk eletirisi David Ricardodan gelmitir.

Ricardonun karlatrmal stnlkler teorisi merkantilistlerin savunduu korumac d

ticaret sistemiyle elimekte ve Adam Smithi