NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

25
1 NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME; KÜRESEL EKONOMİK KRİZ ÇERÇEVESİNDE BİR DEĞERLENDİRME Selda Atik 1 Neo-klasik ekonomiyi koşulsuz savunan ve serbest piyasa ekonomisi kurallarını bu teori üzerine kuran batı ekonomileri, karşılaştıkları her zorlukta, Merkantilist sistemin ardına sığınmaktadırlar. Son yıllarda yaşanan ve batı ekonomilerinin en güçlülerinin bile zorlanmalarına sebep olan küresel finans krizi (büyük bunalım) sonrası aranan çıkış yolları da neo-merkantilist çözümler olarak tanımlanabilir. J. Stiglitz’in de belirttiği gibi; ABD ve batı dünyası, kriz sonrası yapılan müdahalelerle küresel ekonomiyi rahatlatmaktan çok, korumacı önlemlerle kendi yurttaşlarını rahatlatmaya yönelik programlara uygulamışlardır. Çalışmada; küresel finans krizi boyunca yaşanan süreçte alınan önlemlerle, neo-merkantilist sisteme geçiş sorgulanarak neo-klasik teorinin hangi aşamalarda yetersiz kaldığı konusunda sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır. FROM NEO-CLASSİC THEORY TO NEO-MERCANTILIST SYSTEM; AN EVALUATION WITHIN THE FRAMEWORK OF THE GLOBAL ECONOMIC CRISIS Altough the western economies which unconditionally defending yhe neo-classical economic theory and based upon the rules of free market economy on this theory, esorting to mercantilist system, faced by any problem. In recent years, the global financial crisis causing difficult situations in most powerful western economies. Sought solutions to post-crisis can be seen as neo-mercantilist practices. According to J. E. Stiglitz; post crisis interventions such as protectionist measures made by the US and the western world have been to rescue its own citizens instead of saving the global economy. This study contact the causes of neo-mercantilist measures to be queried by western economies during the global financial crisis and conclusions about the inadequancies of the neo-classical theory in practice be pursued. Anahtar kelimeler; Neo-klasik teori, Neo-merkantilizm, Küresel ekonomik kriz Keywords; Neo-classic theory, Neo-mercantilism, Global economic crisis Jel codes: B4, P1, P5 1 Dr. Başkent Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü. e-mail: [email protected]

Transcript of NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

Page 1: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

1

NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME; KÜRESEL EKONOMİK KRİZ ÇERÇEVESİNDE BİR DEĞERLENDİRME

Selda Atik1

Neo-klasik ekonomiyi koşulsuz savunan ve serbest piyasa ekonomisi kurallarını bu teori üzerine kuran batı ekonomileri, karşılaştıkları her zorlukta, Merkantilist sistemin ardına sığınmaktadırlar. Son yıllarda yaşanan ve batı ekonomilerinin en güçlülerinin bile zorlanmalarına sebep olan küresel finans krizi (büyük bunalım) sonrası aranan çıkış yolları da neo-merkantilist çözümler olarak tanımlanabilir.

J. Stiglitz’in de belirttiği gibi; ABD ve batı dünyası, kriz sonrası yapılan müdahalelerle küresel ekonomiyi rahatlatmaktan çok, korumacı önlemlerle kendi yurttaşlarını rahatlatmaya yönelik programlara uygulamışlardır.

Çalışmada; küresel finans krizi boyunca yaşanan süreçte alınan önlemlerle, neo-merkantilist sisteme geçiş sorgulanarak neo-klasik teorinin hangi aşamalarda yetersiz kaldığı konusunda sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır.

FROM NEO-CLASSİC THEORY TO NEO-MERCANTILIST SYSTEM; AN EVALUATION WITHIN THE FRAMEWORK OF THE GLOBAL ECONOMIC CRISIS

Altough the western economies which unconditionally defending yhe neo-classical economic theory and based upon the rules of free market economy on this theory, esorting to mercantilist system, faced by any problem. In recent years, the global financial crisis causing difficult situations in most powerful western economies. Sought solutions to post-crisis can be seen as neo-mercantilist practices.

According to J. E. Stiglitz; post crisis interventions such as protectionist measures made by the US and the western world have been to rescue its own citizens instead of saving the global economy.

This study contact the causes of neo-mercantilist measures to be queried by western economies during the global financial crisis and conclusions about the inadequancies of the neo-classical theory in practice be pursued.

Anahtar kelimeler; Neo-klasik teori, Neo-merkantilizm, Küresel ekonomik kriz

Keywords; Neo-classic theory, Neo-mercantilism, Global economic crisis

Jel codes: B4, P1, P5 1 Dr. Başkent Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü. e-mail: [email protected]

Page 2: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

2

Giriş

Merkantilist sistem 15-18.yy batı dünyasında hüküm sürmüş hakim ekonomik sistemdir.

“Ulusal servet” hedefi ile yola çıkan Merkantilist düşünce’nin üç temel faktöre dayalı

olduğunu söylemek mümkündür: Birincisi; milli ve güçlü devlet ilkesi. İkincisi; kıymetli

madenler ve ulusal güç arasındaki pozitif bağlantı ve kazanma tutkusu. Üçüncüsü; dış

ticaretin gerekliliğidir.

Öte yandan, milli ve güçlü devlet ilkesinin gereklerinden biri, kuvvetli bir ordu ve

donanmaya sahip olmak, güçlü bir ticaret filosuyla diğer devletlere üstünlük sağlayabilmekti.

Ancak Smith’e göre altın ve gümüş bir ulusun dış mücadelede ordu ve donanmasını güçlü

kılmakta yeterli değildi. (Smith, 1981: 440) . Klasiklerin, Merkantilist’lere olan eleştirilerinin

temelini oluşturan bu ilk ve önemli eleştiri ekonomi politikası çerçevesinde liberal düşünceyle

özdeşleşen bir devrim niteliği taşımaktadır. Ancak, klasik iktisatın başlangıçtaki bu iyi niyetli

bölüşüm ve emek merkezli üretim teorisi yaklaşımını, günümüz neoklasik sistemi adına

düşünmek ne yazık ki mümkün değildir.

Günümüz gelişmiş ülkelerinin neredeyse tamamı, kendi sanayilerini geliştirmek için gümrük

vergileri ve sübvansiyonlar kullanmışlardır. Bunlardan Britanya ve ABD, geçmişte en atılgan

biçimde koruma ve sübvansiyon sağlayan ülkelerdendir. List’e göre; 18. Ve 19.yy da bebek

sanayi koruması sanatında mükemmelliğe ulaşan ilk ülke Britanya’dır. Hatta bebek sanayi

argümanı ile ikna olmamış birinin önce Britanya sanayinin tarihi üzerine çalışması gerektiğini

söyler (List; 1841[1985]: 39) Britanya, daha sonra kendisinden daha az gelişmiş olan Almanya ve

ABD’ye serbest ticareti öğütleyerek, zirveye tırmandığı merdiveni tekmelemiştir. Benzer biçimde

ABD de iç savaş ile ikinci dünya savaşı arasında dünyanın en sıkı korunan ekonomisi olmuştur.

Abraham Lincoln iyi bilinen bir korumacıdır. Britanya’yı örnek alan ABD zirveye korumacılık ve

sübvansiyonlarla tırmandıktan yaklaşık 100 yıl sonra az gelişmiş ülkelere serbest ticareti önererek

“merdiveni tekmeleme” sürecine girmiştir.

Ancak aynı ABD 1980’lerde, geçmiş uygulamaları hızla unutarak, IMF, Dünya Bankası ve ABD

hazinesi arasında imzalanan “Washington Uzlaşması” ile serbest piyasa uygulamalarına geri

dönmüştür. (Acar; 2008:161) . Söz konusu uygulamaların gelişmelerinin başında olan ülkeler için

uygun olmadığı konusunda gelen eleştirilerin yanı sıra, önerilen “laissez faire” (liberal)

politikalara en başta ABD olmak üzere batı dünyası uymamaktadır.

Çalışmada, Günümüz hakim iktisat teorisi neo-klasik sistemin yetersizliklerine değinerek, neo-

klasik sistem içindeki merkantil metodoloji ele alınacak ve 2008 ekonomik krizi (büyük bunalım)

Page 3: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

3

döneminde başvurulan neo-merkantilist uygulamalara dair örnekler verilerek, batı ekonomilerinin

bu eski “servet ve ulusal güç” politikasından aslında hiç vazgeçmedikleri ve ekonomik

konjonktürün dip yaptığı her dönemde benzer uygulamalara dönüş yaptıkları konusundaki

argümanlar ele alınarak sonuçlara ulaşılmaya çalışılacaktır.

1. Merkantilist Düşüncenin Bileşenleri ve Klasiklerden Eleştiriler:

Merkantilist düşünce ortaçağ (15-18. Yy) ulusal devletlerinin, refah ve zenginliğini altın ve

gümüş mevcudu ile aynı düzeyde gören, refahın artırılabilmesi için de devletlerin, ülkelere

tatminkar bir dış ticaret bilançosu sağlayabilecek (ihracatın teşviki, ithal ikameci önlemler

gibi) politikalar uygulamasının kaçınılmaz olduğunu ileri süren bir iktisadi düşünce biçimidir.

Bu çerçevede Merkantilist düşünce’nin üç temel faktöre dayalı olduğunu söylemek

mümkündür: Birincisi; milli ve güçlü devlet ilkesi. İkincisi; kıymetli madenler ve ulusal güç

arasındaki pozitif bağlantı ve kazanma tutkusu. Üçüncüsü; dış ticaretin gerekliliğidir. Bu üç

bileşen arasındaki bağlantının temelde aynı ilkeye dayalı olduğunu söylemek mümkündür:

Ülkenin değerli maden kaynakları yoksa, zenginliğe giden yol “tatminkar bir dış ticaret

bilançosu”ndan, başka bir deyişle dış ticaret fazlasından geçmeliydi. (Gomes, 1987: 39)

Klasik iktisatçıların eleştirilerini Merkantilizmin yukarıdaki temel görüşleri çerçevesinde

toplamak gerekirse; milli ve güçlü devlet ilkesinin gereklerinden biri, kuvvetli bir ordu ve

donanmaya sahip olmak, güçlü bir ticaret filosuyla diğer devletlere üstünlük sağlayabilmekti

(Tekelioğlu, 1993: 18) Ancak Smith’e göre altın ve gümüş bir ulusun dış mücadelede ordu ve

donanmasını güçlü kılmakta yeterli değildir. (Smith, 1981: 440) Militarist güç aynı zamanda

tüketilebilir mallarla da desteklenmelidir. Adam Smith’in bu görüşü aslında klasik iktisatın

“arz ağırlıklı” yapısını ve yurtiçi sanayinin gelişmesi konusuna verdiği önemi de ortaya

çıkarmaktadır. Askeri projelerin güçlü olabileceği ekonomik sistemin, korumacılıkla değil,

serbest ticaretle mümkün olabileceğini söyleyen Smith, ulusların zenginliğinin temel prensibi

olarak; merkantilistlerinin değerli maden birikimi savına karşılık üretim ağırlıklı ekonominin

önemini vurgulamıştır.

“Merkantil Sistem” kavramı Smith’in kapitalizmin 16. Yüzyılla 18. Yüzyıl arasındaki ilk

döneminde hakim olan sermaye birikim modeline verdiği isimdir. Bu sistem, karın kaynağını

üretimde değil, ticarette gören geleneksel anlayış doğrultusunda zenginliğin sadece dış

ticaretten elde edilecek fazla ile sağlanabileceğini öngörmekte, bu çerçevede dış ticaret

üzerinde tekeller oluşturarak, yeni oluşmaya başlayan ulusal devletlerin hazinesini zenginliğin

Page 4: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

4

temel ölçütü sayılan değerli madenlerle doldurmaya odaklanmaktadır. Ancak, Smith’ e göre;

üretimin tek amacı ve hedefi tüketim olmalıdır. Bu doğrultuda Merkantilist sistemin piyasayı

baskı altına alan yapısını da eleştirerek, sistemin tüketici çıkarlarını, üretici çıkarlarına feda

ettiğini ifade etmiştir. (Smith, 1937: 438) Eleştirinin sebebi; Merkantilist sistemin tekelci

yapısıdır. Tüccarlar ve manifaktür patronlarının sistemlerini sürdürmek için devleti baskı

altına alması ve çıkarlarına uygun yasalar çıkarılmasını sağlamaları, hile ve gözdağı ile

yönlendirilen ekonomi politikalarının oluşumuna ve tekelleşmelere yol açmıştır. Rekabetin

önlenmesi ve üretimin baskı altına alınması ile doğal olmayan ve piyasa dinamiklerine göre

oluşmayan fiyat ve karlar üretim ve tüketim arasındaki etkin ve doğrusal ilişkiyi

engellemektedir. Hatta pazar üzerindeki bu kısıtlamalar bireylerin emeklerini kendi

belirledikleri alanlara yönlendirmelerini engelleyerek üretim ve tüketim arasındaki ilişkiyi

tersine çevirecektir. (Smith, 1937:460) Smith’in üretimi ikinci plana atan merkantilist

düşünceye yaptığı eleştiriler aslında günümüz ekonomik sistemine de göndermeler

içermektedir. Liberal düşünceyle özdeşleşen, klasik iktisatın başlangıçtaki bu iyi niyetli

bölüşüm ve emek merkezli üretim teorisi yaklaşımını, günümüz neoklasik sistemi adına

düşünmek ne yazık ki mümkün değildir.

Klasiklerden David Hume ise; dış ticaret dengesinin sürekli fazla vermesini savunan

merkantilist düşünceye madeni para akım mekanizması ( price specie flow mechanism) ile

karşı çıkmaktadır. Mekanizmaya göre; ülke içinde durmadan çoğalan değerli madenler, ulusal

fiyatları yukarı doğru çekerek, ihracatın kısıtlanması ve ithalatın genişlemesini sağlar ve bir

süre sonra ülkeden değerli maden çıkışı başlar. Tam tersi durumda yani değerli madenlerin

ülkeden çıkması ile birlikte bu kez para arzı azalacağı için, ulusal fiyatlar düşecek ve dış

ticaret dengesi tersine dönecektir. Klasiklerin ünlü “laissez faire” ilkesine göre işleyen

mekanizma sürekli fazla veren dış ticaret dengesinin hem mümkün olmayacağını hem de ülke

ekonomisine zarar verebileceğini açıklamaktadır.

Merkantilist sisteme, klasiklerin üçüncü büyük eleştirisi David Ricardo’dan gelmiştir.

Ricardo’nun “karşılaştırmalı üstünlükler teorisi” merkantilistlerin savunduğu korumacı dış

ticaret sistemiyle çelişmekte ve Adam Smith’i desteklemektedir. Teoriye göre; uluslar uzman

oldukları alanda mallar üretip satarak zengin olabilirler ve sistemin işlemesi için de serbest dış

ticaret koşullarının var olması gerekmektedir.

Klasikler sanayi kapitalizminin başlangıcında yaşamış olmakla beraber, süreçte hız kazanan

sanayileşme ve kentleşme beraberinde pek çok toplumsal sorunu da beraberinde getirmiştir.

Page 5: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

5

Klasik teorinin temel taşını oluşturan laissez-faire ilkesi, ortaya çıkan toplumsal sorunlar

sonucunda devletin giderek ekonomiye daha fazla müdahale etmesi sonucu zedelenmeye başlamış

ve 19. yy sonunda, kapitalizme yöneltilen şiddetli eleştiriler, toplumsal düzen konusunda tarafsız

kalmayı imkansız hale getirmiştir. (Guerrien, 1999 : 9)

2. Neo-Klasik İktisat ve Temel Varsayımların Eleştirisi Neo-Klasik kuram iktisatta hakim görüş olma konumunu yüzyıldan fazla bir süredir

korumaktadır. Klasik ekolün revizyonu da denebilecek olan Neo-klasik kuram, Marxizmin

gelişmesinden de etkilenerek, değer teorisini yeniden açıklamaya yönelmiştir.(Wallerstein,1996:

93) Klasiklerin ortaya koyduğu makroekonomik yaklaşım korunmakla birlikte, üretici ve tüketici

gibi küçük karar birimlerinin davranışlarını incelemek üzere, mikro ekonomik görüş ile ilgili

konuların ön plana çıktığı söylenebilir. Neo-klasikler, değeri yeni bir açıdan izah etmeye

çalışırken, nesnel reel maliyet, 1870’lerden itibaren yerini, sübjektif reel maliyete bırakmıştır.

Yeni teori psikolojik etkenlere dayandırılarak fayda ön plana alınmış, değerin belirleyicisi olarak

da emek-zaman yerini sübjektif zahmete bırakmıştır. Bu çerçevede Neo-Klasik iktisat, marjinal

değer ve bölüşüm anlayışında birleşen iktisat okullarının oluşturduğu bir bütündür. (Mousavi ve

Garrison, 2003: 131)

Modern Neo-klasik teorinin genel hatlarını Leon Walras’ın çizdiğini söylemek mümkündür.

Walras’ın çağdaşı olan Alfred Marshall, Adam Smith geleneğini devam ettirmek üzere kısmi

denge analizini kullanmış ve tek piyasalarda kısmi denge üzerinde durmuştur. Bununla birlikte

analizin zaman aralıklarını içermemesi, genel denge modeline ulaşılmasını engellemiştir. Walras,

bu zorluktan kaçınmak için, statik bir model kullanmayı tercih etmiş ancak bu yöntemle

matematiksel analizin de önü açılmıştır.(Thomson, 1997 : 28) Statik bir modelin tıpkı fizik gibi

matematiksel bir yapı üzerine kurulması olasıdır. Bu çerçevede statik model, iktisadın doğal

bilimler gibi bir bilim olma yolunda ilerlemesinde önemli bir rol oynamıştır. Pareto, Hicks ve

Samuelson gibi isimlerin ürettiği kavramlar ve uyguladıkları zekice yöntemler, tam rekabet ve

pareto optimum gibi göz alıcı kavramlara ulaşılmasını sağlamıştır. (Boland, 2002: 98)

Neo-Klasik kuramın en çok eleştiri alan varsayımlarını genel başlıklar altında toplamak gerekirse,

üç temel varsayımdan söz etmek mümkündür. Bunlar; homo economicus (ekonomik insan), tam

rekabet koşulları ve kar maksimizasyonu ve ceteris paribus (diğer şartlar sabitken) olarak

sıralanabilir. (Brenner, 1999 : 89)

Homo economicus varsayımı, Klasik ve Neo-Klasik kuramların ortak paydası olarak kabul

edilebilir. Söz konusu kavram; bireylerin kendi çıkarlarına göre hareket ederken uzun dönemde de

Page 6: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

6

toplumun refahını artıracak şekilde hareket ettiklerini öngörür. Burada önemli olan sorun, sözde

bireyin ortalama tüketici (üretici) davranışlarını genel olarak açıklayıp açıklayamamasıdır. Homo

economicus birey, mallar, piyasalar ve diğer ekonomik konularda tam bilgiye sahip, karşılaştığı

seçenekler arasında mutlaka değerlendirme yapan, çoğu aza tercih eden, yaptığı tercihler

birbiriyle çelişmeyen kişidir. Homo economicus tüketiciler, faydalarını maksimize ederken,

üreticiler, karlarını maksimize eder.(Çeçen, 2004: 221) Homo economicus varsayımı 2002

ekonomi Nobel ödülünü alan Daniel Kahneman, bireyin, belirsizlik ve risk karşısında sistematik

olarak rasyonel modelle bağdaşmayan şekilde davranabildiğini kanıtlamaktadır. Kahneman’ın bu

doğrultuda geliştirdiği refah teorisi Neo-Klasik kuramın dayandığı bu en güçlü varsayımın

geçerliliğini sorgulanır hale getirmektedir. Kahneman ve Tversky, 1979 :263)

Neo-Klasik kuramın diğer bir varsayımı tam rekabet koşullarıdır. Bunları aşağıdaki gibi sıralamak

mümkün olsa da, tam rekabet piyasasını oluşturan koşulların gerçek ekonomik hayatta

uygulanabilirliği neredeyse imkansızdır. (Finlayson ve diğerleri, 2005 : 530)

• Alıcı, satıcı ve üretim faktörlerinin tam serbestiye sahip olmalarına dayanan mobilite koşulu;

gerçek ekonomik hayatta oluşan bir takım nedenlerle aksamakta ve bu da piyasada n taneden daha

az firma bulunmasına sebep olmaktadır.

• Tek tek bireylerden oluştuğu düşünülen toplum kurgulaması ya da başka deyişle atomisite

koşulu; Fizikçinin atomu, biyoloğun genleri temel nesne olarak kabul etmesi gibi, ekonomi de

bireyleri temel birim olarak kabul eder. Toplum bireylerden oluştuğu kadar, sınıflar, politik

gruplar, sendikalar, dini cemaatler ve etnik gruplardan da oluşmaktadır. Birey Neo-klasik iktisadın

varsaydığı gibi tek tip bir yapıdan (rasyonel birey) oluşmamakta, aksine değer yargıları, cinsiyeti,

yaşı, politik görüşü, ait olduğu sınıf, etnik kimliği ve inançları onu toplumsal bir varlık haline

getirir. Bu çoğulcu yapı ihmal edilerek, özgür ve eşit sayılan rasyonel birey Neo-klasik iktisata

konu edilmiştir. (Kuhn, 1970 : 78)

• Alıcı, satıcı ve alışverişe konu olan malların birbirinin aynısı olmasını ifade eden homojenlik

koşulu ise; psikolojik ve mekansal nedenlerle olduğu gibi, Pazar payını artırmayı amaçlayan

firmaların reklam ve mal farklılaştırmasına başvurması nedeni ile de uygulamada yerini

bulamamaktadır.

• Alıcı ve satıcıların piyasadaki tüm fiyatları bildiği ve giriş çıkışlardan haberdar olduğunu

savunan açıklık koşulu ise; çeşitli zaman ve mekan engelleri sebebiyle, özellikle mal

piyasalarında uygulanması çok zor olan koşullardan biridir. (Weintraub, 1999 : 140)

Neo-klasik iktisatçılar yukarıdaki koşullardan yola çıkarak kurguladıkları modelde tam rekabet

piyasasını, başka bir deyişle ideal piyasayı benimserler. Bu piyasa fiyatları öneren ve karar

Page 7: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

7

birimlerinin bu önerilen fiyatlara dayanarak oluşturdukları dileklerini kabul eden tek

merkezlerdir.(Guerrien , 1999: 10)

Tartışılan diğer bir varsayım da kar maksimizasyonudur. Neo-klasik iktisat hangi rekabet piyasası

koşullarında bulunursa bulunsun, her firmanın nihai amacını kar maksimizasyonu olarak kabul

etmekte ve bunu gerçekleştirmek için firmaların üretimlerine marjinal maliyetlerin, marjinal

hasılatlarına eşit olduğu düzeye kadar artıracaklarını ve satış fiyatlarının da belirtilen üretim

miktarına göre belirleneceğini varsaymaktadır. Firmaların gerçek hayatta talep ve maliyet

fonksiyonlarını bilmeleri ya da ürettikleri malın talep esneklikleriyle ilgili tam bilgiye sahip

olmaları mümkün değildir. Bir çok üretim alanında marjinal hesaplamaları yapmak ya da başka

bir deyişle bölünebilirlik mümkün değildir.(Simon, 1979 : 493)

Son olarak, ceteris paribus varsayımına göre; iktisadi bir olgu incelenirken, bu olguyu inceleyen

değişkenlerden belirli bir tanesinin değiştiğini, diğer değişkenlerin ise sabit kaldığı varsayılır. Bu

varsayım, iktisat bilimine teori oluşturmada ve analiz yapmada kolaylık sağlarken, yapılan

analizlerin gerçeklikten kopmasına sebep olan basitleştirici bir mantığa karşılık gelmektedir.

(Solow, 1985 : 328)

3. Neoklasik Sistem İçinde Merkantil Metodoloji

Yukarıda bahsedilen neoklasik iktisatın tartışmalı varsayımları, sistemin ideolojik yönelimi

yüzünden zaman zaman tüm nesnellik duygusunu bir kenara bırakarak amaca hizmet etmiştir. Bu

konuda en etkin açıklamalardan bir tanesi Guerrien’ aittir;

“…Neoklasik düşünce, ilk amacı piyasa ekonomisinin işleyişi ile uyumlu veya “optimal”

durumlara erişeceğini göstermek olan bir teorik modele dayanır. Mantık açısından yöneltilen

eleştiriler sonucunda neoklasikler analizlerine daha genel bir geçerlilik kazandırmak için

varsayımlarını daha net ifade etme, bazı varsayımlarını terk etme ve nihayet bir kısmını da yeni

bir tarzda formüle etme gereğini duydular. Ancak bu kez esas sorun şu şekilde ortaya çıktı:

Piyasa kurallarının bir optimuma götüreceğini ispat etmek için acaba hangi varsayımlar

yapılmalıdır? Başka bir deyişle, artık sözkonusu olan bir varsayımdan yola çıkmak değil, tersine,

sonuçtan hareket etmek ve dolayısıyla bu sonuca hangi şartlarda ve hangi varsayımlar altında

erişilebileceğini belirlemektir”.(Guerrien; 1999:13)

Page 8: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

8

Blaug’a göre ise; İktisadın analizini gerçek dışı varsayımlar üzerine kurmasının nedeni, belirli bir

hedefe ulaşma amacından başka bir şey değildir. Hatta varsayımları terk etmeye yönelik

çalışmalar bile aynı amaca hizmet edebilir. (Blaug; 2004:164)

İktisat politikası uygulamaları, ideolojinin en çok etkisinde kalan alandır. Politika içinden geçilen

zamana ve koşullara göre değişebilen bir olgu olduğundan, iktisat teorisi de benzer şekilde

uygulamalara tabi olabilmektedir.

Örneğin Chang’e göre; Neo klasik iktisatın koşullarından biri olan serbest dış ticaret

uygulamaları gerçekte, gelişmiş ülkelerin, gelişmekte olan ülkeler üzerinde, iktisadi konumlarını

güçlendirebilmek için ticaret ve yaptırım serbestliğini ya da patent kanunu gibi bir grup politikayı

benimsetmek amacıyla baskı kurmalarıdır. (Chang; 2003:17) Günümüz gelişmiş ülkelerinin

neredeyse tamamı, kendi sanayilerini geliştirmek için gümrük vergileri ve sübvansiyonlar

kullanmışlardır. Bunlardan Britanya ve ABD, geçmişte en atılgan biçimde koruma ve

sübvansiyon sağlayan ülkelerdendir. List’e göre; 18. Ve 19.yy da bebek sanayi koruması

sanatında mükemmelliğe ulaşan ilk ülke Britanya’dır. Hatta bebek sanayi argümanı ile ikna

olmamış birinin önce Britanya sanayinin tarihi üzerine çalışması gerektiğini söyler (List; 1885:

39) Britanya, daha sonra kendisinden daha az gelişmiş olan Almanya ve ABD’ye serbest ticareti

öğütleyerek, “zirveye tırmandığı” merdiveni tekmelemiştir.

Benzer biçimde ABD de iç savaş ile ikinci dünya savaşı arasında dünyanın en sıkı korunan

ekonomisi olmuştur. Abraham Lincoln iyi bilinen bir korumacıdır. Britanya’yı örnek alan ABD

zirveye korumacılık ve sübvansiyonlarla tırmandıktan yaklaşık 100 yıl sonra az gelişmiş ülkelere

serbest ticareti önererek “merdiveni tekmeleme” sürecine girmiştir. Öte yandan Adam Smith

Ulusların Zenginliği’nde Amerikalıları bebek sanayi korumalarına karşı sert bir şekilde

uyarmaktadır.(Smith; 1937: 348)

ABD’nin Büyük Bunalım’ın (1930) başında serbest ticaretten vazgeçerek, korumacı Smoot-

Hawley tarifesini benimsemesi konuyla ilgili ilgi çekici örneklerden biridir. Serbest ticaret yanlısı

Bhagwati’ye göre söz konusu tarifeler ; Ticaret karşıtı çılgınlığın en aşikar ve en dramatik eğilimi

olarak görülmüştür. (Bhagwati; 1985: 22) Ancak aynı ABD 1980’lerde, geçmiş uygulamaları

hızla unutarak, IMF, Dünya Bankası ve ABD hazinesi arasında imzalanan “Washington

Page 9: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

9

Uzlaşması”2

Serbest piyasacılar, endüstri politikalarına karşı çıkarken ABD hükümeti yeni teknolojileri

uzun zamandır aktif biçimde destekliyor. İlk telgraf hattı 1842’de ABD federal hükümeti

tarafından kurulmuştu. İnternet ABD ordusu tarafından geliştirildi ve Amerikan teknolojik

ilerlemesinin çoğu hükümet destekli bioteknoloji ya da savunma alanlarında gerçekleşti. Benzer

biçimde, birçok ülkeye sosyal güvenliğini özelleştirmesi söylenirken Amerika’nın kamu sosyal

güvenlik sistemi etkin biçimde çalışır…ABD ekonomi politikasının birçok yönü kalkınma

stratejileri tartışmalarından bahsedilmeyen uygulamalardır.ama ülkenin başarısına katkıda

bulunur… ABD hükümeti ayrıca, hükümet destekli kuruluşlar aracılığıyla kredi sağlayarak ve tüm

borçlarının dörtte birinden fazlasını kısmen garanti altına alarak ülkenin finansal piyasalarını

geliştirmekte de önemli bir rol oynadı…(Stiglitz; 2003:89)

ile serbest piyasa uygulamalarına geri dönmüştür. (Acar; 2008:161) . Söz konusu

uygulamaların gelişmelerinin başında olan ülkeler için uygun olmadığı konusunda gelen

eleştirilerin yanı sıra, önerilen “laissez faire” (liberal) politikalara en başta ABD uymamaktadır;

Stiglitz’e göre;

ABD önerdiği politikalara uymadığı gibi, Washington Uzlaşması ile büyümenin, serbestleşme ve

özelleştirmelerle olacağı düşüncesini diğer ülkelere empoze ederek, yatırımlara uygun ortamlar

hazırlanması salık verir.(Acar; 2008:162)

Standart neoklasik model, teknolojinin ülkelerde değişiklik göstermeyeceğini öngördüğünden ve

girdileri yalnızca; emek ve sermaye olarak belirlediğinden, en yoksul ülkelerin en yüksek

sermayeyi çekmesi gerekirken, en iyi teknolojiye sahip ülkelerin sermayeyi daha fazla çektiği

sonucuna varılmaktadır. (Zebregs; 2004) Bu doğrultuda !990’lardan sonra gelişmiş ülkelere

yönelik doğrudan yabancı sermaye akımı büyük ölçüde artmıştır. Sermaye miktarı artmasına

karşın, sermayenin ülke tercihleri değişmemiştir. Bu çerçevede, neoklasik modelin hem standart

hem de gelişmiş formlarının “doğrudan yabancı sermaye” akımları konusunda açıklayıcı

olamamıştır. Öte yandan yabancı sermaye yatırımları bir çok ülkenin gelişmesine yardımcı

olabilmiştir. Bununla birlikte, yabancı yatırım ülkeye geldiğinde, güçlü rekabet kanunlarının

olmaması, firmaya kar garantisi sağlayan ve yüksek fiyat vaat eden ya da riski devletin

2 Washington Uzlaşması kavramı ilk kez John Williamson tarafından 1989 yılında kullanılmıştır. IMF ve Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşların düşüncelerini yansıtan ve temelde 1980’li yılların başlarından itibaren yapısal uyum programları ile IMF ve Dünya Bankası tarafından üyelerine uygulattırılan politikalar Washington Uzlaşması olarak isimlendirilmektedir

Page 10: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

10

üstlenmesini içeren anlaşmaların yapılması ile yabancı firma, iç rakiplerini yok ederek,

tekelleşmeye gidebilir.

Batılı ülkeler, serbest ticareti savunurken kendi ürünlerini korumayı sürdürmektedirler. Gelişmiş

ülkeler, kendi ülkelerindeki tarım sübvansiyonlarını kaldırmamışlardır. Gelişmekte olan ülkelerin

karşılaştırmalı üstünlüğe sahip gelişmiş sektörlerine de kapıları kapatmayı tercih etmişlerdir.

Bununla birlikte “karşılaştırmalı üstünlükler” tezi, klasiklerin, merkantilist sisteme yönelttiği en

önemli eleştirilerden biri olmasına rağmen günümüz merkantilist uygulamalarının devam ettiğinin

de bir göstergesidir. Bu konuda diğer önemli bir örnek de; GATT Uruguay Turu’unda3

hizmet

ticaretinin gündeme gelmesi ile piyasalar gelişmiş ülkelerin ihraç ettiği finans hizmetleri ve bilgi

teknolojilerine açılırken, gelişmekte olan ülkelerin üstün oldukları inşaat ve gemicilik sektörlerine

açılmamıştır.(Stiglitz; 2003:85)

İktisat politikalarının kamunun algısını biçimlendirmekte çok önemli bir rolü vardır. Örneğin;

IMF ve Dünya Bankası gibi küresel kurumların belirlediği politikalar sorunları çözmekten çok,

kitlelerin ne düşüneceğini belirlemeye hizmet ederler ve bu çerçevede kurumsal amaçlarından

sapmış olurlar. IMF’yi uluslararası ve özellikle ABD merkezli finans çevreleri yönetmektedir. Bu

yüzden IMF politikaları yoksullara göre belirlenmez, kredilerin neredeyse tamamına yakını

gelişmekte olan ülkelere verildiği halde kurum, hizmet verdiği ülkeyi temsil etmez. Yönetimde

bulunan maliye bakanları ve merkez bankası yöneticileri (gelişmiş finans çevrelerinin temsilcileri)

ya da Dünya Bankası içinde görev yapan ticaret bakanları kendi ülke çıkarlarını gözeterek,

dünyayı finans kurumlarının gözüyle görürler. Benzer şekilde Dünya Ticaret Örgütü ticareti her

şeyin üstünde tutarak, piyasaların yarattığı çevre sorunlarına müdahale edilmesini “ticarete yersiz

bir müdahale” olduğu gerekçesiyle reddeder. (Wolff; 2003:22)

4. Küresel Ekonomik Krize Yol Açan Neo-Klasik Paradigmalar Steve Keen’e göre; (Keen, 2009: 2) Küresel ekonomik krizin ortaya çıkmasına yol açan Neo-

klasik kuram sadece yanlış değil aynı zamanda tehlikelidir. Neo-klasik iktisat yapısında

bulundurduğu piyasa ekonomisi ve doğal istikrar inancının bir sonucu olarak, gündemdeki

krizi doğrudan teşvik etmiştir.

3 Uruguay Turu1986-1994 yılları arasındaki sonuncu ve en kapsamlı GATT müzakere turu olmuş, Dünya Ticaret Örgütü'nün kurulması ile birçok yeni anlaşmanın imzalanmasını sağlamıştır.

Page 11: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

11

Neo-klasik kuram kendi yanlış laissez-faire inancı içinde sisteme müdahaleyi kesinlikle

engelleyerek, piyasa istikrarsızlıklarındaki artışa katkıda bulunmuştur. Gelinen noktada krizin

temel çıkış noktası olan finans piyasalarındaki istikrarsızlık hakim iktisat görüşünün varlığını

tehdit eder hale gelmiştir. Finans piyasalarında oluşan balonlar ve bunları finanse etmek için

gittikçe artan özel borçlardan oluşan, krizin en belirgin sinyalleri bile ekonomistler tarafından

görülememiştir. Yerinde bir benzetmeyle iktisat yazınında sık rastlanan ve küresel ekonomik

kriz anlamında kullanılan mükemmel fırtına’nın yaklaşması bile Neo-klasik ekonomistlerin

piyasanın kendi döngüsüne olan inançlarını kıramamıştır.(Galbraith, 2009:62) Ancak finansal

kurumlar ve piyasa üzerindeki denetimi tamamen dışlayan sistem, ne zaman finansal bir kriz

ortaya çıksa spekülasyonların piyasada açtığı zararın önlenmesi için kamu fonlarının

piyasalara aktarılmasını gerekli görmektedir.

Kriz öncesi dönemde, ekonomik büyümenin pozitif olması, düşük enflasyon, ekonomik

dalgalanmalardaki azalma gibi makroekonomik dengelerdeki olumlu gelişmeler, Neo-klasik

ekonomistlerin sistemin temel dayanağı olan piyasa dengesi kavramını güçlendirmiştir.

(Costanza, 2009:20) ekonomistlerin, finans piyasalarında giderek artan fiyatlar ve ekonomik

büyümenin fiziksel değil spekülatif piyasalardaki fiyat artışları sonucu oluştuğu yönündeki

uyarıları hükümetler ve iş dünyası tarafından görmezden gelinmiş hatta söz konusu sinyallerden

söz ederek sistemi eleştirenler piyasanın istikrarsız olduğunu söylemeye cesaret ettikleri için sert

biçimde eleştirilmişler hatta akademik çevreler tarafından, akademik düşünmemekle

suçlanmışlardır.(Keen, 2009:8) Suçlamanın sebebi ise özellikle finansal piyasalarda yapılan

tahminlerin temelinde kullanılan yoğun matematiksel modeller ve daha bilimsel olduğuna inanılan

akademik çalışmaların yanılmazlığına duyulan güven olmuştur.

Sisteme müdahalenin engellenmesinin yanında Neo-klasik kuramın temel varsayımlarından bir

diğeri ve krizin hızlanma sürecini hazırlayan olgu homo-economicus dur. Rasyonel düşünen ve

her zaman fayda maksimizasyonu peşinde koşup çoğu aza tercih eden bu makine insan yapısı

sistemin en güvendiği ve şüphe duymadığı yapılardan biridir. Küresel krize giden süreçte finansal

piyasaların yapısı ve rasyonel insan görüşü ne yazık ki beklenen kombinasyonu sağlayamamış ve

bireyler kapasitelerinin çok üstünde borçlar altına girerek fayda maksimizasyonunu bir kenara

bırakmıştır.(Turton, 2009 : 83)

Finansal piyasalarda alım-satım işlemleri uzun dönemli arz talep ilişkilerine göre değil,

diğerlerinin hareketlerine ve niyetlerine bakılarak yapılmaktadır. Finansal araçların alım satımında

yüksek fiyata alıp düşüğe satanlar her zaman irrasyonel olarak değerlendirilirken, rasyonel insan

Page 12: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

12

her zaman düşüğe alıp yükseğe satan olmalıdır. 2002 yılı ekonomi Nobel ödülünü alan

Kahneman’a göre; (Radikal, 13/10/2002)

“Risk veya belirsizlik durumlarında insan davranışları, rasyonel insan davranışlarıyla

farklılaşabilmekte ve ortaya optimal olmayan sonuçlar çıkabilmektedir. Bununla birlikte

varsayılan insan davranışları sistemli ve önceden tahmin edilebilir davranışlardır. Örneğin; A

yatırımcısı, borsada 50 dolara satın alınan bir hisse senedinin fiyatı 70 dolara yükseldiğinde,

yeterince değer kazandığını düşünerek senedi satmak isteyebilir. Buna karşılık aynı senedi 90

dolardan almış olan B yatırımcısı ise 70 dolarda aşırı değerlenmiş olduğunu bildiği senedi satma

konusunda gönülsüz davranacaktır. Böyle bir durumda ikinci yatırımcının tutumunun akılcı

olduğunu savunmak zordur”

Rasyonel insanın yüksek risk ve belirsizliğe prim vermeyeceğini düşünen finansal piyasa

aktörleri, yüksek riskli subprime kredileri1, tek başına kullanmak yerine riski azaltmak ve

kredileri güvenli hale getirebilmek için benzer araçlarla birlikte bir kredi paketi düzenleyerek

piyasaya sunmuşlardır. Bu haliyle dışarıdan bakıldığında risklerin görünmez oluşu söz konusu

finansal çıktıların çok daha güvenli hale gelmesine ve kolay yoldan bireylere sunulmasına yol

açmıştır. Bu noktada sorulması gereken soru; bireylerin rasyonel oldukları için mi, yoksa diğer

bireyler satın aldığı için mi bu yüksek riskli kredileri satın aldıklarıdır. Nitekim subprime

kredilerin risk durumunun piyasada kötüye gitmeye başlamasıyla birlikte, sahte güven bir anda

yok olmuş ve bilinen domino etkisiyle piyasalar hızla çözülmeye başlamıştır.(Katsuhito, Tokyo

Foundation:12/08/2008)

Yukarıda da değinildiği gibi küresel ekonomiyi yaşanmakta olan kriz sürecine taşıyan on

yıllarda uzun dönemli bakış açısı, sarsılmaz olarak kabul edilen Neo-klasik paradigmalar

sayesinde kısa dönem bakış açısıyla spekülasyonlara ve Wall-Street’e yönlendirilmiştir. Bu

geçiş beraberinde sadece ekonomik çöküşü getirmemiş, aynı zamanda sürdürülebilir

ekonomik istikrar için gerekli olan; sürdürülebilir büyüme, altyapının yenilenmesi, iklim

değişikliğinin azaltılması, yeterli sermaye akışı ve alternatif enerji kayakların geliştirilmesi

gibi uzun vadeli girişimleri de büyük ölçüde engellemiştir.(Krugman, 2008 : 19)

Söz konusu süreçte izlenen Neo-klasik paradigmaları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür;.

• Piyasalar çoğu zaman kararlı dengede ya da dengeye yakın konumdadır.

• Piyasa aktörleri fayda maksimizasyonu sağlamak amacıyla rasyonel davranırlar.

• Piyasa aktörlerinin piyasa hakkında tam ve mükemmel bilgiye sahip oldukları varsayılır.

Page 13: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

13

• Fiyatlar, ticarete dahil olan herkesin çıkarlarını maksimize edecek

• Fiyatlar, ticarete dahil olan herkesin çıkarlarını maksimize edecek şekilde belirlenirler.

• Fiyatlardaki dalgalanmalar, küçük, rastgele ve bağlantısızdır.

• Piyasalarda, tüm fiyatların iyi tanımlandığı ve tüm piyasaların temiz olduğu mükemmel

likidite akışı söz konusudur.

• Birkaç kişilik piyasaların yer aldığı basit modeller ile milyonlardan oluşanlar arasında hiçbir

fark yoktur. Basit modeller, pazarları yöneten ilkeleri aydınlatmaya yeter.

Bununla beraber yaşanmakta olan küresel ekonomik kriz Neo-klasik paradigmalarda ciddi

zayıflıklar olduğunu göstermektedir; (Sean, 2009 :36)

• Finansal araçların fiyatları, mal fiyatları ve para birimlerindeki dalgalanmalar rastgele ve

bağlantısız değildir ve muhtemelen gerçek piyasaların işleyişini açıklamak için başka bir

paradigma gereklidir.

• Rekabetçi genel denge modeli, piyasaların gerçek hayattaki işleyişine göre çok idealizedir.

• Piyasa aktörlerinin (tüketici ve üretici) genel denge teorisinin varsaydığı şekilde kesin bir

tercihleri yoktur. Beğeniler ve koşullar değişkendir. Bu sebeple değişikleri ve yenilikleri

öngöremeyen risk değerlendirmeleri sorunludur.

• İki birey ve iki maldan oluşan basit kurgu modeller, milyonlarca birey ve binlerce maldan oluşan

gerçek piyasaları açıklayamamaktadır.

• Piyasa aktörlerinin her zaman kusursuz ve tam bilgiye sahip oldukları inancı geçerli değildir.

Gerçekte piyasa koşulları hakkındaki bilgi ve inançlar yanlış veya güvenilmez olabilir. Ya da

farklı bireylerin farklı bilgi ve inançları olması mümkündür.

• Piyasa ölçekleriyle ilgili tahminlerde ciddi yanılgıların ortaya çıkması mümkündür. Örneğin;

finansal araçlar ve türevlerini kullananlar piyasanın sadece küçük bir kısmını oluşturuyorsa riskin

(zararın) düşük olduğunu söylemek mümkündür. Ancak söz konusu araçların kullanımı giderek

arttığında piyasanın risk (zarar) tahmini yapması da giderek zorlaşır.

• Ekonomi, mal, bilgi ve enerji akışını içeren fiziksel bir sistemdir. Bu çerçevede fiziksel sistem

olarak düşünülen bir ekonomi modeli bilim için yararlı olabilir. Bununla birlikte, fiziksel denge

modeli sadece kapalı sistemler için geçerli olduğundan, kapalı bir sistem olarak tanımlanması

mümkün olmayan piyasalardan oluşan ekonominin denge modeline uyarlanamaz.

Page 14: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

14

5. Küresel Kriz ve Neo-merkantilist Politika Uygulamaları

Merkantilizmin klasik formu, “ ulusların değerli maden stoklarını artırmak için, ihracatı

özendirip, ithalatı azaltmaları gerektiği” yönünde hareket eder. Ancak günümüzde,

merkantilist uygulamalar şekil değiştirmiş olsa da, serbest ticareti savunan küresel kurumların

varlığına rağmen uygulamalar devam etmiştir. Korumacılık uygulamalarının küresel neo

merkantilist yöntemleri incelendiğinde bir kısmının doğrudan, bariyerler, kota uygulamaları,

destekler, vergiler vb. şeklinde yeni geleneksel uygulamalar oldukları görülürken, çalışmada

daha çok üzerinde durulacak olan asıl büyük ölçekli korumacılığın kur manipülasyonu

yöntemiyle uygulanan “ticaret savaşları” olduğu söylenebilir.

5.1. Neo merkantilizm ve Yeni Geleneksel Korumacılık

Dış ticarette korumacılığı gerektiren güncel neden 2008’de yıkıcı etkileri görülmeye başlanan

küresel krizdir. Ancak dünya ekonomileri korumacılık önlemlerine yabancı değildir.

Ekonomik konjonktürün derin daralmalar yaşadığı dönemlerde, dış ticarette ortaya çıkan

dengesizliklerin üretim ve istihdam üzerindeki negatif etkilerini gidermeye yönelik politika

arayışları çerçevesinde de, korumacılık gündeme gelmiştir. Ancak güncel korumacı

politikaları 1930’larla kıyaslamanın mümkün olduğu söylenemez. Küresel kurumların varlığı

ve neoliberal dış ticaret politikalarının genişlemesi, yeni-geleneksel koruma yöntemlerinin

oluşmasına yol açmıştır. Yeni-geleneksel korumacılığın dünya ticareti üzerindeki etkisi hem

tarifeler ve Dünya Ticaret Örgütünün (WTO) yasal ticaret çareleri (antidamping ve koruyucu

önlemler) gibi “doğrudan” (outright) ve hem de desteklemeler ve hükümet tedarik engelleri

gibi “yoğun-kasvetli”4

(murky protectionism) olması- krizin gelecekteki rotasına büyük

ölçüde bağımlı olacağını göstermektedir. ( Baldwin ve Evenett: 2009; 4)

WTO’nun 1930 krizine karşı II. Paylaşım Savaşı sonrasında imzalanan ve uluslararası ticaret

ilişkilerine disiplin getirmeyi amaçlayan ve ilke olarak ticaret engellerini ve korumacı

önlemeleri reddeden resmi GATT’ın yerine geçmek üzere 1995’te kurulduğu bilinmektedir.

Gelinen son noktada; Uruguay Turu temelinde ve WTO’nun çatısı altında mal ticareti ile ilgili

GATT, hizmet ticareti ile ilgili (GATS) ve fikri mülkiyet hakları ile ilgili (TRIPS) olmak

üzere üç özel anlaşmanın çağdaş ölçülerde yapılandırıldığı görülmektedir. GATT turlarına

4 Murky protectionism; yabancı mal, şirket, işçi ve yatırımcılara karşı ayrımcılık için kullanılan yasal ihtiyati suiistimaller;örneğin sağlık ve güvenlik düzenlemelerinin manipülasyonu, lisans sınırlamaları, yeşil politikalar, ayrımcı standartlar vs. bütünü demektir.

Page 15: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

15

bakılırsa küreselleşmenin gerekli “taban tahtası” olan WTO, korumacılığı serbest ticaretin

önünde muhafazakâr bir bariyer olarak görmekte ve genellikle yasaklamaktadır. (Kalaycı:

2010; 85) WTO, dünya ticari ilişkilerinin, serbest ticaretten korumacılık eksenine sapılmadan

güvenlik ve istikrar disiplini içinde sürmesine dikkat etmektedir. Ancak kriz batağından

kolayca çıkmak adına korumacılığa ilk başvuranların da yine daha çok korumacılığa karşı

olan Batılı hükümetlerin-gelişmiş ekonomilerin olduğu ve onları diğer gelişen ülkelerin

izlediği gözlemlenmiştir.

Dünya dış ticaretinde en büyük paya sahip olan ülkeler -ki bunlar aynı zamanda dünyanın en

gelişmiş (G) ekonomileri olarak da kabul edilirler- kendi aralarında kurdukları (G8 ve G20

gibi) “kulüpler”, aldıkları kararlarla kimi zaman hükümetler ve toplumlar üzerinde etkili

olabilmektedirler. Bu kulüplerden “G-8”, 1975’te Fransa tarafından, “G-20” ise 1999’da

Asya finans krizinin ardından kuruldu. G-20, G-8 ile birlikte AB, Arjantin, Avustralya,

Brezilya, Çin, Endonezya, G.Afrika, G.Kore, Hindistan, Meksika, S.Arabistan ve Türkiye’den

oluşmaktadır. Küresel kriz döneminde, G20’ye başkanlık yapan ülke Fransa’dır. G20 özünde

korumacılığa karşıdır ancak kriz çözümünde pragmatik davranarak korumacılığı “B planı“

olarak görme eğilimine girmiştir. Küresel iktisadi ve finansal sistem açısından büyük önem

taşıyan G20, dünya ekonomisinin yaklaşık %90’ını, dünya ticaretinin %80’ini ve dünya

nüfusunun 2/3’ünü temsil etmektedir. Bu çerçevede söz konusu kulüplerin aldıkları korumacı

önlemlerin dünya ticaretini büyük ölçüde etkilemesi kaçınılmazdır ve öyle de olmuştur.

G20 grubunun Kasım 2008’de koyduğu 47 önleme ek olarak Dünya Bankası (WB) ve Dünya

Ticaret Örgütü (WTO) tarafından 2008’den beri (bir yıllık sürede) yaklaşık 80 önlem devreye

sokulmuştur. Ülkeler bazında; ABD’nin 2009 yılı ekonomiyi canlandırma yasa taslağı

içindeki tedarik bariyerleri, Çin’in ihracat sınırlamaları, Rusya’nın oto tarifeleri, kimyasallarla

ilgili Avrupa standartları/teknik bariyerleri, Latin Amerikan ithalat tarifeleri, genel destek,

anti damping (2008’de %27+) ve sınır önlemleri. WB 2009 yılı itibarıyla küresel üretimde

%3-%4, WTO da küresel ticarette %9 oranında bir düşüş tahmin emiştir. (Gamberoni ve

Newfarmer: 2009; 37)

Korumacılık kapsamındaki tarifelerde “mevcut durum”u (status quo) gösteren oranlar,

ihracatçı ülkelerin gelir grubuna göre %4,0 ile %4,6 arasında birbirine yakın iken 2008’de

kriz nedeniyle ortaya çıkan korumacı politikalardan dolayı sınır oranlarını aşarak yüksek

gelirli ülkeler için %9, orta gelirli ülkeler için %8,9 ve düşük gelirli ülkeler için ise %11,7’ye

Page 16: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

16

çıkmıştır. (Baldwin; 2008: 31) Baldwin’e göre WTO, ülkeleri korumacılıktan (protection)

korumak (prevent) konusunda etkisiz olup sadece GATT kurallarıyla disiplin sağlamaktadır.

WTO Direktörü P.Lamy’ye atfen yapılan eleştirilerde “düşük yoğunluklu korumacılık”

şekilleri uygulandığı ve WTO üyeleri uyarıldığı halde ABD’nin son krizden çıkış için

2009’da açtığı yoğun korumacı finansal (800 milyar dolarlık) paketine ve “Amerikan malı

satın al” kampanyasına bakılırsa Smoot-Hawley Tarifelerine geri dönüşün olduğunu

hatırlatılmaktadır. ( Clancy: 2009) İsviçre Uluslararası İktisat Enstitüsü Direktörü S.Evenett,

“yoğun korumacılık” (murky protectionism) deyiminin mucididir ve bu deyim, “hükümet

öncelikleri arasında gizlenmiş ve dışarıda mükemmel mantıklı amaçlar olarak gözüken

ayrımcı ticaret önlemleri” demektir. Bunun bir örneği adı geçen Amerikan ekonomisini

canlandırma paketidir. Unutmamalı ki ABD hükümetleri, dış ticarette korumacılığı salt

ekonomi açısından değil belki de daha da fazlasıyla ulusal güvenliği açısından

önemsemektedirler.

The International Foundation for Production Research’nin (IFPR:2011) tahminlerine göre,

korumacılık içerikli küresel çarelerin dünya ticaretine maliyeti 700 milyar doları aşmıştır. Bu

dramatik tablodan etkilenmemeleri olanaksız olduğu varsayılan G20 liderleri için -literatüre

geçtiği gibi- “komşunun canı çıksın” (beggar–thy–neighbour) bencilliğinden bahsedilmesi bu

noktada kulağa çok da garip gelmemektedir. (McKinnon: 2010: 3)

Öte yandan Krugman, her ülkenin ekonomisinde finansal genişlemenin etkilerini içeren

korumacı önlemleri kabul etmesi halinde dünya ticaretinde nasıl bir değişmenin

gerçekleşeceğini sormaktadır. Her ülke bir başka ülkeye göre tam istihdama

yaklaşılabileceğini fakat ticaretin bozulabileceğini; bunun “komşunun canı çıksın” tezi ile

değil dünyayı bir bütün olarak daha iyi yapabilen korumacılık tezi ile ilgili olduğunu,

korumacılığın yanlışlığı üzerine söylenebilecek şeylerin ise “iktisadi” değil ancak “teolojik”

olabileceğini ileri sürmektedir (Krugman: 2009)

5.2. Kur Manipülasyonu Yoluyla Korumacılık

Geçtiğimiz yüzyıldaki, askeri güce dayalı yayılmacılık ve bunun sonucunda değerli madenlere

ulaşma ve sahip olmaya dayalı merkantilizmin, günümüzdeki uygulamalarından biri; ulusların

döviz kuru rezervlerini kendi çıkarları doğrultusunda düzenleyerek, serbest dış ticaret

Page 17: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

17

kapsamında, ihracatı artırmak ve ithalatı azaltmak amacıyla kullanmalarıdır. “Monetary

mercantilism” kavramı ile de ifade edilen ve “kur manipülasyonları” yoluyla gerçekleştirilen

bu yeni korumacılık yöntemi, modern dünyanın neo merkantilist politikalarına serbest

piyasanın dinamikleri yoluyla hizmet etmektedir.

II: Dünya savaşının bitiminden itibaren ABD doları tüm dünya tarafından rezerv para olarak

kabul görmektedir. Başkan Nixon’un 1971’de altın penceresini kapatması ile birlikte, altın ve

doların yolları ayrılmış, ve FED’in yoktan dolar yaratma yeteneği giderek artmış ve hatta

birkaç tuşla yaratılan bu yeni paranın maliyeti sıfıra yaklaşmıştır. Modern dünya parasını

değerli herhangi bir mala bağlamaktansa, “itibari para”5

Boratav’ a göre;

(fiat Money) adı verilen rekabetçi ve

miktar bakımından herhangi bir üst sınırı olmayan bu parayı tercih etmektedir.(Cwik:2011; 9)

Bu para sistemine dahil olan tüm ülkeler benzere şekilde davranarak, merkez bankaları

tarafından para miktarını istedikleri şekilde ayarlayabilmekte böylece yerli paranın değerini

rakiplerine göre daha düşük seviyede kontrol edebilmekte ve kendi merkantilist politikaları

gereğince kolayca yönetebilmektedirler. Siyasi sınırların neredeyse silindiği bu sistemde

rezerv para sınırlar arasında istediği gibi dolaşabilmekte ve para piyasasının arz ve talep

dinamikleri tarafından dengelenmektedir. Bu çerçevede uluslararası pazarlarda rekabet gücü

kazanan gelişmiş pazarlar “komşunun canı çıksın” (beggar-thy-neighbor) politika

uygulamaları yoluyla ve bu kez adeta bir ticaret savaşıyla dış ticaret fazlaları yaratma

çabasına girmektedirler. (McKinnon;2010;12) İtibari para sisteminin serbest dolaşımının

durdurulamayacağını savunanlar, herhangi bir müdahalenin etkinsizlik, dengesizlik ve

verimsizlik gibi sorunlar yaratabileceğini söylemektedir.

“Son kırk yılda metropol ekonomileri arasında iki “kur savaşı” yaşandı: 1971-1973’te

doların değeri düşürüldü; altınla bağlantısına son verildi; büyük paralar arasında dalgalı

kurlara geçildi. 1985’te ise Plaza Anlaşması ile yen ve mark’ın değerlenmesi sağlandı. Bu iki

“kur savaşı” Amerikan ekonomisini (özellikle ucuz ithalatın sarstığı sanayi kollarını)

korumak amacıyla başlatıldı, sonuçlandırıldı.”

ABD’nin küresel kriz sonrasında hızla para basması (monetizasyon) süreci, küresel krizle

mücadele politikaları bağlamında artmış gibi gözükmesine rağmen, yeni başlamış bir

5 İtibari para (fiat Money): Altınla konvertibilitesi olmayan, manipülasyona uğramış kağıt para. 1971’de altın standart’ının kaldırılması ile birlikte, ekonomik sistemde paranın tamamına yakını kağıt paraya dönüşmüştür. Bu yeni para birimi için ilk olarak Avusturya okulu tarafından kullanılan, fiat Money terimi kullanılmaktadır.

Page 18: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

18

uygulama değildir. Doların “rezerv para” olması sebebiyle, başka ülkeleri zor duruma

sokabilecek bu süreç ABD tarafından rahatlıkla yürütülebilmektedir. Öte yandan, doların, söz

konusu yüksek para arzına rağmen değer kaybetmesini engelleyen en önemli faktör rezerv

para olmasından kaynaklanmıştır.

ABD ekonomisinin 1990’lı yılların ikinci yarısında, Asya ekonomileri ile bağlantısı sayesinde

dış açıkları önemli miktarda azalma göstermiştir; Asya ülkelerindeki üretim, ABD’nin özel

tüketimine karşılık vermiş, buna karşılık Asya ülkeleri dış ticaret işlemlerini dolar üzerinden

yürütmüş ve döviz rezervlerinin çok önemli bir bölümünü dolar cinsinden tutmuştur. ABD

tahvil bonolarının Asya ülkeleri tarafından satın alınması, dış açıkların azalmasına ve para

arzının artmasına yol açmıştır.(D’orlando:2008) Ancak bu likidite bolluğuna rağmen dolar,

rezerv para olması sebebiyle değerini korumuştur.

Boratav’a göre söz konusu likidite bolluğu önceden tahmin edilemeyen finansal balonlaşmaya

yol açmıştır;

“Balon patlayıp uluslararası krize yol açınca algılamalar değişti; Amerika “kur

savaşları”nın üçüncü perdesini açtı. “Küresel dengesizlikler”in hafifletilmesi için ABD’nin

(en başta Çin’e karşı verdiği) astronomik açıkları aşağı çekilmeliydi. Ucuz ithalatın yerli

üretimi tehdit etmesi önlenmeliydi. Ve özellikle Çin Amerika’dan ithalatını artırmalıydı. Çin

parasının (renminbi veya yuan’ın) değerlendirilmesi bu nedenle istendi. Yuan’ın

değerlenmesi, Amerika’nın Çin’e karşı devalüasyon gerçekleştirmesi anlamına gelecektir.

Ayak dirediği için Çin, ABD Kongresi tarafından “para manipülasyonu yapan ülke” olarak

yaftalandı ve olası ekonomik yaptırımların kapısı aralandı.”(Boratav: 2010) Kur savaşlarının

üçüncüsü böylece, dolar-renminbi (yuan) arasında geçmektedir. Çünkü merkantilist sisteme

göre dış ticaret açıkları ulusları güçsüz bırakan tehlikeli bir sorundur.

Stiglitz’e göre ise; (Stiglitz: 2010)

“Ticaret savaşlarından kimsenin galip çıkması mümkün değildir. Çin’in manipülatör

olarak suçlanması tek taraflı bir görüştür. Çünkü Kriz ABD yapımıdır; Çin’in çok taraflı

ticaret fazlası, çok taraflı bir ekonomik sorun olduğundan ve bu konuda pek çok ülke

endişelendiğinden, ABD, çok taraflı ve kurallara dayalı bir çözüm aramalıdır. Tek taraflı

olarak Çin’i “döviz kuru manipülatörü” olarak yaftaladıktan sonra, tek taraflı vergiler

koymak, çok az getirisine karşı çok taraflı sisteme zarar verir. Çin Amerika’nın bankaları ve

Page 19: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

19

otomobil şirketlerini kurtaran devasa paketlerinin doğrudan veya dolaylı olarak sübvanse

ettiği Amerikan ürünlerine gümrük vergisi uygulayarak cevap verebilir.”

Stiglitz’in yukarıdaki görüşünün dayanağı; 1988’de kabul edilen “ Ticaret ve Rekabet Yasası”

dır. Yasaya göre; ABD hazine bakanı haksız rekabeti önlemek amacıyla, ülkelerin döviz kuru

politikalarını analiz ederek, döviz kurunu manipüle eden ülkeleri belirleme ve dolar

kurlarındaki dengesizlikleri giderme yetkisine sahiptir. Küresel para ve ekonomi sisteminde,

dolar hegemonyası sayesinde ihtiyacı olan her türlü avantaja sahip olan ABD’nin 1998-2001

yılları dışında süregelen dış açıklarının varlığını hala koruması sebebi de; ekonomik

konjonktürün genişleme dönemlerinde, neo-klasik iktisatın liberal politikaların uygulanması

daralma dönemlerinde ise neo-merkantilist politikaların gündeme gelmesi ile oluşan

istikrarsız ekonomi politikalarında aranmalıdır.

Küresel ekonominin merkezindeki büyük oyuncular dışında kalan ülkelerin bu savaş sırasında

karşı karşıya kaldıkları en büyük sorun; yerli paranın değer kazanmasına (dövizin

ucuzlamasına) yol açan yüksek tempolu dış kaynak girişleridir. Bu ortam rekabet gücünü

baltalayarak, finansal varlıklarda balonlaşmaya yol açmakta, sermaye hareketlerinin

yavaşlaması ya da durması halinde de finansal kriz riskine sebep olmaktadır. Başka bir

deyişle başta ABD olmak üzere daralma dönemlerinde uygulanan neo-merkantilist dış ticaret

savaşları, çevre ekonomilerin liberal politikalar çerçevesinde önlem almasını güçleştirerek,

söz konusu ülkeleri zor duruma sokmaktadır.

Sonuç

Geçtiğimiz yüzyıldaki, askeri güce dayalı yayılmacılık ve bunun sonucunda değerli madenlere

ulaşma ve sahip olmaya dayalı merkantilizm, aslında gelişmiş batılı ülkeler tarafından

ekonomik konjonktürün dip yaptığı her seferde neo-klasik iktisat politikalarının yetersizlikleri

sebebiyle gündeme gelmeyi sürdürmüştür. 2008 krizi ile tekrar gündeme gelen neo-

merkantilizm’in günümüzdeki uygulamalarından biri; “yeni geleneksel korumacılık”

yöntemleri iken, bir diğeri; ulusların döviz kuru rezervlerini kendi çıkarları doğrultusunda

düzenleyerek, serbest dış ticaret kapsamında, ihracatı artırmak ve ithalatı azaltmak amacıyla

kullanılması yolu ile yaratılan ticaret savaşlarıdır. “Monetary mercantilism” kavramı ile de

ifade edilen ve “kur manipülasyonları” yoluyla gerçekleştirilen bu yeni korumacılık yöntemi,

modern dünyanın neo-merkantilist politikalarına serbest piyasanın dinamikleri yoluyla hizmet

Page 20: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

20

etmektedir. Her fırsatta çevre ekonomilere, serbest dış ticareti geliştirmek amacıyla empoze

edilen liberal ekonomi politikaları her nedense kriz dönemlerinde batılı ülkeler tarafından

uygulanmamaktadır. Siyasi sınırların neredeyse silindiği bu sistemde rezerv para sınırlar

arasında istediği gibi dolaşabilmekte ve para piyasasının arz ve talep dinamikleri tarafından

dengelenmektedir. Bu çerçevede uluslararası pazarlarda rekabet gücü kazanan gelişmiş

pazarlar “komşunun canı çıksın” (beggar-thy-neighbor) politika uygulamaları yoluyla ve bu

kez adeta bir ticaret savaşıyla dış ticaret fazlaları yaratma

Öte yandan, başta ABD olmak üzere daralma dönemlerinde uygulanan neo-merkantilist dış

ticaret savaşları, çevre ekonomilerin liberal politikalar çerçevesinde önlem almasını

güçleştirerek, söz konusu ülkeleri zor duruma sokmaktadır.

Page 21: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

21

Kaynakça

Acar, Gökmen T. (2008), İktisadı Değiştirmek: Neoklasik İktisada Eleştirel Bir Yaklaşım, Birinci

baskı, İletişim yayınları, İstanbul.

Baldwin, Richard. (2008), The Crisis and Protectionism: History Doesn't Repeat Itself, But

Sometimes It Rhymes”, What World Leaders must do to Halt the Spread of Protectionism,

Edited by Richard Baldwin and Simon Evenett London: Centre for Economic Policy Research

(CEPR), A VoxEU.org Publication, 31-33.

Baldwin Richard, Evenett, Simon J. (eds.) (2009): The collapse of global trade, murky

protectionism, and the crisis: Recommendations for the G-20, A Vox.EU.org publication, p. 4.

Bhagwati, J. (1985). Portectionism, Cambridge,Massachussets, The MIT Press

Blaug, M. (2004) “Formalizmin Sorunları”, Post Otistik iktisat (ed.) Kaya ardıç, IFMC İktisat

Dergisi yayınları, İstanbul.

Boland, Lawrence A., (1997), Critical Economic Methodology: A Personal Odyssey, Routledge,

Londra

------------------ (2002), “ Applying Economic Methodology: Recognizing Knowledge in

Economic Models”, International Journal of Philosophy and Methodology of Economics, vol.1, p.

82-95

Boratav, Korkut. (2010), “Kur Savaşlarının Evveliyatı” http:// www.yenicag.com.cy/yenicag/

2010/11/12, (Erişim: 10-10-2012)

Brenner, Robert. (1999). “Dünya kapitalizminin Yaklaşan Krizi: Neo-liberalizmden Buhrana mı”

(çeviri: Pınar Bedirhanoğlu), Birikim 119, s.88-95

Page 22: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

22

Clancy, Sarah. (2009), “ The Global Response to the 2008 Economic Crisis: A Return to

Smoot Hawley?, The George Washington University”, The International Economics Study

Center, May, http://internationalecon.com/students/SClancy.pdf (Erişim:15/09/2012).

Chang, Ha.J. (2003). Kicking Away the Ladder: Development Strategy in Historical Perspective,

Wimbledon Publishing Company Ltd.

Costanza, Robert. (2009), “Toward a New Sustainable Economy”, Real-World Economics

Review, vol.49, part II, p.20-32

Cwik, Paul. F. (2011). “The New Neo-Mercantilism: Currency Manipulation as a Form of

Protectionism” Institute of Economic Affairs, Published by Blackwell Publishing, Oxford, p.

7-11

Çeçen, Aydın. (2004), “Rasyonel Eylem Aksiyomatik Bilgi ve Homo Economicus”, İktisat

Üzerine Yazılar I, İletişim yayınları, İstanbul.

D’orlando, Maurizio. (2008, ), Economic crisis: US, China and the Coming Monetary Storm.

Asia News. http://www. asianews.it/index.php. (Erişim: 21.09.2012)

Friedman, Milton. (1994), “The Methodology of Positive Economics” The Philosophy of

Economics- An Anthology (ed.) Daniel M. Hausman, II. Baskı, Cambridge Universty Press, ABD

Galbraith, James K. (2009), “Statement to The US House of Representative” Real-World

Economics Review, vol.49, part IV, p.62-80

Gamberoni, Elisa. and Newfarmer, Richard. (2009), “Its Trade Protection: Incipient But

Worrisome Trends,” Trade, Notes 37, The World Bank-Int Trade Department, March 2.

Guerrien, Bernard. (1999), Neo-Klasik İktisat, çev. Ertuğrul Tokdemir, II. Baskı İletişim

Yayınları, İstanbul.

Finlayson, Alan C. Lyson, Thomas A. (2005) “The Invisible Hand Neoclassical Economics and

The Ordering of Society” Critical Sociology, vol.31, no.4, pp.515-536

Page 23: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

23

Kahneman, Daniel. and Tversky, Amos.(1979) “Prospect Theory: An Analysis of Decision

Under Risk” Econometrica, vol.47,no.2, pp.263-291.

Kalaycı, İrfan. (2011) “2008 Küresel Finans Krizi Sonrasında Dış Ticarette Korumacılık:

Paradigma Kayması (mı?)” Maliye Dergisi, Temmuz-Aralık, s. 76-105

Katsuhito, Iwai. (2008) “Global Financial Crisis Shows Inherent Instability of

Capitalism”TheTokyoFoundation,12.08.2008

(

Erişim: 19.04.2009)

http://www.tokyofoundation.org/en/articles/2008/global-finacial-crisis-shows-inhere..

Keen, Steve. (2001) Debunking Economics:The Naked Emperor of The Social Sciences, Pluto

Pres, Zed Boks, Sydney&London

------------- (2009) “Neoclassical Economics: Mad, Bad and Dangerous to Know”, Real-World

Economics Review, vol.49, partI, p.2-8

Kuhn, Thomas S. (1970) The Structure of Scientific Revolutions, Chicago IL: The Universty of

Chicago Press .

Krugman, Paul R.(2008) The Return of Depression Economics and the Crisis of 2008, W.W.

Norton, Seeking Alpha, hardcover, pp.224.

--------------------. (2009), “Protectionism and stimulus (wonkish)”, The New York Times,

February 1, , http://www.nytimes.com/. ( Erişim: 20/09/2012)

List, Friedrich. (1841 [1985], The National System of Political Economy, London, Longmans,

Green and Company

McKinnon, Ronald I.(2010) “Bigger-Thy-Neighbor Interest Rate Policies”

http://www.stanford.edu/~mckinnon, p..1-26, (Erişim: 10/ 10/2012)

Page 24: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

24

Mousavi, Shabnam and Garrison, Jim. (2003) “Toward a Transactional Theory of Decision

Making: Creative Rationality as Functional Coordination in Context” Journal of Economic

Methodology, vol.10, p. 131-156

Sean, Malin. (2009) “A Non-Formal Look at The Non-Formal Economy” Real World Economics

Review, vol.49.partII, pp. 36-42

Simon, Herbert A.(1979) “Rational Decision making in Business Organizations” The American

Economic Review, vol. 69, pp.493-513

Solow, Robert M. (1985) “Economic History and Economics”, The American Economic Review,

vol.75, no.2,pp. 328-331

Smith, Adam. (1937) [1981] An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations,

(ed.) R.H. Campell and A.S. Skinner, Indianapolis, Liberty Classics Edition

Stiglitz, Joseph.E. (2003) “Do as the US Says, Not as it Does” Guardian, 29.10.2003, http://

globalpolicy.org/globaliz/econ/2003, erişim tarihi: 20.10.2004

--------------- (2010) “Ticaret Savaşının Sırası Değil” Ekonomik Forum, Nisan , s.86-87

Wallerstein, Immanuel. (1996) Tarihsel Kapitalizm (Çev. Necmiye Alpay), ikinci baskı, Metis,

İstanbul.

Thomson, George (1997) Kapitalizm ve Sonrası: Meta Üretiminin Yükselişi ve Çöküşü (Çev.

Fatmagül Berktay), ikinci baskı, Kaynak, İstanbul.

Turton, Dan (2009) “The Real Dirth on Happiness Economics: A Reply to The Unhappy

Thing About Happiness Economies” Real-World Economics Review, vol.49, Part II, pp.83-94

Weintraub, Roy E. (1999) “How Should we Write The History of Twentieth Century

Economics?” Oxford Review of Economic Policy, vol.15, pp.139-152

Wollf, Richard.D., “The Critique of Economic Policy” Post-Autistic Economic Review, vol.4

no.22

Page 25: NEO-KLASİK TEORİDEN, NEO-MERKANTİLİST SİSTEME ...

25

Young, Jeffrey T. (1997) Economics as a Moral Science: The Political Economy of Adam

Smith, Cheltenham. Edward Elger.

.