Neden İntihar Ediyorlar - Nihat Kaya

NEDEN NTHAR EDYORLAR?

DR. NHAT KAYA

Dizgi: Nesil Basm Yayn (0.212)55186 74

Bask-Cilt: Nesil Matbaaclk A.. (0.212)654 22 04

Kapak*. Nesil Grafik - ada Alemdar

Mart, 1999

ISBN: 975-7055-63-8

Bu eserin yayn hakk Nesil Basm Yayn A..'ye aittir.

Merkez: Sanayi Cad. Bilge Sok. No: 2 34530, Yenibosna-stanbul .

Tel: (0.212) 551 32 25 pbx Fax: (0.212)55126 59

ube: Nuruosmaniye Cad. No: 10, Caalolu-stanbul

Tel: (0.212) 520 70 72 pbx Fax: (0.212) 513 70 88

Internet: www.nesil.com.tr e-posta: [email protected]

DR. NHATKAYA

1960 Ardahan-Gle doumlu. lk ve ortarenimini Gle'de tamamlad. 1987'de Cerrahpaa Tp Fakltesinden mezun oldu.

rencilik yllarnda eitli gazete ve dergilerde makaleleri yaynland.

1988 ylnda Bursa Uluda niversitesinde balad Psikiyatri

Uzmanlk Eitimini, Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastaha-nesinde srdrerek 1993 ylnda psikiyatri uzman oldu.

Uzmanlk tezini "NTHAR" zerine yapan Dr. Nihat KAYA, Bakrky'de Telefonla ntihara Mdahale Merkezi (182 Umut I Hatt)nm kuruluunda aktif grev ald ve alt.

ocuk Eitiminde Dayan Yeri ve ocuk Psikolojisi zerine deiik aratrmalar vardr.

zellikle sosyal, psikolojik konularla ilgilenmekte; deiik gazete ve dergilerde makaleleri ve rportajlar yaynlanmakta, radyo-TV programlarna katlmaktadr.

Nisan 1997'den beri Moral FM'de "Yaamn inden" adl psikolojik danmanlk program yapmaktadr.

Son yllarda toplumda yaygn grlen, depresyon ve panik bozukluk zerinde almalarn younlatrm bulunmaktadr. yesi Olduu Kurulular:

Doktorlar Kulb, Tbbi Hipnoz Dernei, Trk Tabipler Birlii, Trk Psikiyatri Birlii, Trk-Nro Psikiyatri Dernei, Psikiyatri Asistanlar ve Uzmanlar Dernei, Yeilay Cemiyeti, Psikodrama ve Grup Psiko-Terappileri Dernei, Kognitif ve Davran Psikoterapiler Dernei. . 1998 ylnda iki kitab yaynlanmtr.

1) Bastrlan Kiiliimiz Depresyon ve Panik

2) Eyvah! ocuum Byd .... .

Sayn Dr. Nihat KAYA,

' NTHAR MDAHALE DANIMA ve ARATIRMA TERMNAL'nin kuruluundaki gayret ve almalarnz iin teekkrlerimle...

Do. Dr. Arif VERML Bahekim

22 Austos 1995

NDEKLER

NSZ ..7

NTHAR KONUSUNDA GENEL BLGLER

1-ntiharn Tanm ve ntihar Aklayan Teoriler...........................12

Dinamik Teori ..... 14

Sosyolojik Teori ...... 15

Davran Teori ...... 24

Varoluu Teori ....... 27

2-ntiharda Biyolojik Gr ve Bulgular ..... 28

3- ntihar eitleri ....... 32

4- ntihar ve ntihar Giriimi Ayrm .... 35

5- ntihar ve ntihar Giriimiyle lgili Epidemiyolojik ve Demografik Veriler 40

a-Yalara Gre Dalm ...... 40

Genlik ve ntiharlar ....... 44

b- Cinsiyete Gre Dalm ....... 49

c-Sivil Statye Gre Dalm ....... 51

d-Sosyal Statye Gre Dalm ....... 54

e-Irk Faktr ve ntihar ....... 55

f- ntiharda Kullanlan Yntemler ........ 56

6- Kpr-ntihar-Medya ....... 59

7- ntiharn eitli Parametrelerle likisi ..... 62

ntihar-Deer Yarglar ve Din likisi ...... 62

Mevsimler ve ntihar ...... 67

Saldrganhk-Homosid ve ntihar ........ 69

Ekonomi ve ntiharlar ........ 71

8- ntihar ve ntihar Giriimi in Sosyal ve Ruhsal Risk Faktrleri ...78

Psikiyatrik Hastalarda Suisid (ntihar) in Risk Faktrleri.........83

Duygulanm Bozukluklar ve ntihar............................................84

izofreni ve ntihar ...... 89

Alkolizm, Madde ve ntihar ...... 91

Kiilik Bozukluu ve ntihar ....... 95

Organik Beyin Sendromlar ve ntihar.........................................96

9-ntiharn pular ve aretleri ...... 97

10- ntihara stekli Kimseye Yaplacak Yardm Nasl Olmaldr?. 103

11- ntihar ve ntihar Giriiminin nlenebilirlii ve Alnmas Gereken nlemler....107

12- Moda ve Ak ntiharlar ..... 116

MATERYAL VE METOD

(Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastahanesinde 1993'te Yaplan Bir Aratrma-Tez Konusu)

rneklem Grubunun Oluturulmas ...... 119

almada Kullanlan Veri Kaynaklar ...... 120

BULGULAR .......... 123

TARTIMA ........ 137

SONU ........... 146

KAYNAKLAR ............. 149

NSZ

"Artk yaamn bir anlam kalmad! Her ey stme stme geliyor. Glemiyorum, alayamyorum. Hibir ey ya-pasm gelmiyor. Dnyada fazlalkmm gibi geliyor."

"Neden yayorum? Niin dodum? Ne olacak? Her ey bombo."

"Ac ekiyorum, Benim yzmden insanlar ac ekiyor, buna hakkm var m? evreme faydam yok. Deersiz bir insanm. Bana hi nem veren yok, alay ediyorlar, eskisi gibi sevmiyorlar, yokmuum gibi davranyorlar. yleyse bu ortamdan ayrlmalym."

"lerim kt gidiyor, hayatta baarl olamadm. Derslerim iyi deil, ailem bask yapyor. retmenlerim ve arkadalarm beni dlyorlar. Kendime olan gvenimi yitirdim."

"Eim ok deiti, eski sevgi ve ilgisi yok, kendime olan saygm, gvenim azald."

"En iyisi lmek!"

Yukardaki cmleler intihar dncesinde olan insanlardan bazlarnn duygu ve dncelerini yanstyor. Bu rnekler oaltlabilir. "'

Ama hepsinde ortak olan udur: * >L

mitsizlik

Karamsarlk

Yaamn anlamsz gelmesi

Kendine olan sayg ve gveni yitirme

Kendini veya evresini cezalandrma istei

nsanlk tarihi boyunca bir ksm insanlar yaamnn bir dneminde intihar giriiminde bulunabilmekte, bir ksm lmle sonlanmaktadr.

Giriimden "sa kurtulanlar"m bir ksm "pimanlk" duyup yaam yeniden anlamaya ve hissetmeye balar. Bir ksm "kurtulduuna" piman olur. Ve gnn birinde tekrar

dener.

Neticede intihar dncesi ve davran, yaama isteine zt bir eylemdir. nsanda var olan yaama ve lme gdlerinin, lm kefesinin ar bast bir durumdur. Kitabn ierisinde insanlar "lme gtren" risk faktrlerini, yaanan olaylar, ruhsal sreleri ayrntl ekilde okuyacak ve intihar konusunda nyarglarnz varsa bunlarn deitiini

greceksiniz.

En nemlisi, herkesin intihar davrannn "kendine zel" olduunu, kiilerin bu eyleminin tek boyutlu dnlemeyeceini anlayacaksnz.

Ayrca intiharn ipular, intihar davran olan insana yardm biimlerini renmi olacaksnz.

lm, "Frtnal denizde snlacak sakin bir liman" olarak niteleyen Montaigne: "Bu limana yanama kararn insan kendi iradesiyle alabilmelidir" demektedir.

Montesguieu, intihar edenleri hogr ile karlamann in-, sanlk gerei olduunu sylemektedir.

ntihar davran, insanlk tarihinde; alara, toplumlara, kltrlere gre farkl farkl alglanp deerlendiril-

NEBN NTHAR E DYORLAR?

mistir. Sosyal, kltrel baz yarglar gerei belli corafi alanlarda intihar "saygn" bir davran olarak grlmse de, genelde ho grlmeyen bir davran ekli olarak kalmtr.

ntihar edenlerin mutlaka "akllarndan zoru" olabilecei "deli" olduu kans toplumlarn byk kesimlerince hl kabul grmektedir.

ntihar konusunda btn dnyada geni aratrma ve almalar yaplmaktadr. zellikle ABD'de ve Avrupa l-1 kelerinde intihar nlemek iin kapsaml stratejiler gelitirilmektedir.

Batl lkelerde zellikle genler arasnda giderek trmanan intihar oranlar, duyarl merkezleri alarme etmi gzkyor. Dier yandan, alkol ve "madde" kullanmnn ve bunun intihar davranyla ilikisi zerinde durulmaktadr.

Her ne kadar Montaigne, lm (intihar) sakin bir liman olarak grp, bu limana yanama kararn insann kendisinin almas gerektiini sylese de; bu limann yle grnd gibi pek sakin olmad, yaanan olaylarla ve olgularla ortadadr.

ntihar konusu toplumun her kesiminde grlmesi ve sosyal psikolojik, psikiyatrik, biyolojik, felsef, teolojik boyutlar nedeniyle birok disiplinin ilgi oda olmutur. Her disiplin kendi bak asyla konuya yaklap, yorumlar ve zm nerileri getirmitir.

lkemizde intihar ve intihar giriimleri zerinde yaplan almalarn ounluu konunun epidemiyolojik ksmyla

ilgilidir.

Dier lkelerde bu almalara ilave olarak biyolojik genetik aratrmalar ilave edilmitir. ntihar ederek yaamlarn yitiren insanlar zerinde yaplan aratrma ve al-

Neden ntihar E diyorlar? '<

V.

malar sonucunda, BOS'da1 5-HAA2 dzeyinin dk olduu saptanmtr. ntihar davrannda bulunanlarda serotonin metabolizmasnda bozukluk olduu ileri srlmektedir...

Fakat btn bu biyolojik btlgularm sebep mi, sonu mu olduu tartmaldr.

Dier lkelerin aksine, lkemizde psikiyatrik hasta po-plasyonundaki intihar davranlar zerine ok az alma vardr. Oysaki, psikiyatrik hastalardaki intihar riski normal poplasyonun 200 kat kadardr. Bu oran kadn psikiyatrik hastalarda 500 katma kmaktadr/9'

Psikiyatrik hastalar arasnda, zellikle depresyon, alkolizm ve izofreni tans alanlarn, kiilik bozukluu olanlarn yksek intihar riski tad bilinmektedir.

ntihar ve intihar giriiminde bulunan bu tan grubundaki hastalarn incelenmeleri nemli risk faktrlerini ortaya karmtr. Bu faktrlerin hekimlerce bilinmesi, phesiz ki bu hastalara olan yaklam biimlerinde deiikliklere yol aacaktr ve amaldr...

Hekimlerin ve psikologlarn intihar gibi, lm artran bir olay karsnda ne ekilde tavr alacaklar net olarak ortaya konamamtr. Birok hekim, intihar fikirlerinden bahsetmenin, hastay intihara yneltebilecei kaygsyla konuyu bastrma yoluna gitmektedir.

lme ve yaama gibi iki zt gdy beraber tayan insann, neden lmeyi tercih ettii, phesiz ki multifaktrel bir olaydr. (Birok nedene baldr.)

1-BOS: Beyin Omurilik Svs ;

- 5-HAA: Sinir hcrelerinde iletiimi salayan "Serotonin' ykm rn

10/

Neden ntihar E diyorlar-?

Dier yandan, "sorunlarn" zme yolu olarak intihar gren psikiyatrik olgularn tercih nedenleri derinlemesine aratrmay beklemektedir.

Bu kitab yazarken ayrca, yaptm aratrmadan da bahsettim.

Biz bu almamzla, psikiyatrik hastalardaki intihar davrannn; sosyo-demografik zellikler, psikiyatrik tamlar ile ne derece ilikili olabileceini gstermeyi hedefledik. Ayrca, psikiyatrik hastalardaki depresyon iddeti ve mitsizlik duygusu iddetinin intihar giriiminde rol olup olmadn aratrdk. Deiik tanlar arasnda karlatrmalar yaptk.

Dr. Nihat KAYA Mart 1999, stanbul

Neden ntihar Ediyorlar?

* < "!

NTHAR KONUSUNDA

1. NTHARIN TANIMI VE NTHARI :

AIKLAYAN TEORLER: h

ntiharn Tanm:

ntihar kelimesi Trkeye Tanzimatla beraber girmitir. Bat dillerindeki romanlarda grlen "suicide" szcne karlk, Tanzimatta Trkeye evrilen eserlerde "kendini katletme"nin yerine "intihar" kelimesi kullanlmaya balanmtr. Bu szck Arapada "kurban" demek olan "nahr"-

dan tremitir.(1)

Kendini katletme, kendini ldrme anlamna gelen intiharn tanm, hayli tartmalara yol amtr. ntihar, farkl kltrlerde deiik biimlerde yorumlanmakla beraber; genelde ho grlmemi ve tasvip edilmemitir.(2)

ntihar, insann kendisine zarar verme davramlarmdan-dr. Uyuturucu madde, ila ve alkol bamll, ar sigara tketimi, ar ikili araba kullanma... Modern savalar da bir baka eit, insann kendisine zarar verme davranlar olarak kabul edilmektedir.'2'

Littre'ye gre, intihar, kendini ldren insann eylemidir. Bu tanma gre, kaza ile zehir ien bir insann lm de intihardr.(1) Durkheim ise bu tanma bir art koyar; kaza ile olan intihar eklini tanm d brakr. Buna gre "len kii tarafndan lmle sonulanaca bilinerek yaplan olumlu ya da olumsuz bir fiilin dorudan ya da dolayl sonucu olan her lm olayna intihar denir. ntihar giriimi ise, bu bi-

12

Neden ntihar E diyorlar?

imde tanmlanan, ama lm sonucu domadan durdurulan

fiile denir.(3)

ou zaman intihar, olumlu ve iddetli bir eylemin sonucu saylmakla beraber, yemek yememek gibi devaml olumsuz bir davran da ayn sonuca gtreceinden, bu "olumsuz eylemin" belirtilmesi yerindedir. Olay "kahramannn" bu sonucu meydana getireceini bildii halde bu ii yapm olmas, tanmda ayrca belirtilmitir. Bu koulla, kaza ile meydana gelen lmlerle, bunak ve baz hastalarn, sonu lm olduunu kestirmeksizin yaptklar hareketler tanm d braklm olur. Bundan baka dorudan doruya, ya da dolayl ekillere iaret eden Durkheim, dorudan doruya kendilerini ldrmeye cesaret edemeyip debu ou zaman din korkusu iledirlm cezasn gerektiren bir davranta bulunanlar da intihar etmi sayar.

Acaba bu tanm da tamam mdr? yle ki, bu tanma dayanarak karmzda bulunan herhangi bir lm, intihar veya sadece lm diye ayrt edebilir miyiz? Nitekim Hal-bwachs ile Delmas bu tanm biraz geni bulurlar. Zira Durkheim, intihar eden bir kimsenin, lm niyetinden, lm kararndan sz etmez. Halbwachs, Durkheim'in tanmna unu ekler: "Kendisini ldrmek niyetiyle olay kurban tarafndan yaplan bir aksiyonun sonucu olan her lm intihardr."

Zaten Delmas da Durkheim'in tanmn ayn ekilde geni bulur. Ona gre intihar, "Bir semeyi, bir lm iradesini ifade eder." Ve Delmas bu nokta zerinde kesinlikle durur. O halde tanmda, kiinin akl banda olduu ve lmle yaamak arasnda tam ve iradeli bir seme yapt belirtilmelidir. Demek ki, Delmas'a gre; "ntihar, akl banda bir insann, yaamakla lmek arasnda bir seme yapabilecei durumda, her trl ahlk basks dnda, lm seip kendisini ldrmesidir." Yani burada bunalmdan tr

Neden intihar Ediyorlar?

13

kaza ile, ahlk basks ile, fedakrlkla ilgili lm ekillerinin intihar olmayp, "szde intihar" olduunu belirtmektedir. Zira bu gibi lmlerde lm bir ama, bir hedef deil de, ancak hedefe gtren bir yoldur. Asl hedef, ya ahlk bakmndan stn ya da daha az ac ekmek veya bir sosyal ideale uymaktr. Asl intihar saylan davranta ise, insan yaamak isteyecei yerde, ayn iddetle lmek ister. Bir bakma insan lme susamtr.a)

ntihar ahsn kendisi iin nemli olan bir problemi zme davran olarak tanmlayan Baechler, devamla yle demektedir: "Problemin zmn kendi hayatna kar bir giriimde arayan ve/veya bulan her davran intihardr.'^4'

Burada yazarn kendi belirttii gibi, br tanmlara kar eletirel tutumu ve en geni tanm bulma titizlii rol oynamtr. ntihar; bir davran biimidir, bir sorunun zmdr; bu sorunun reel ya da imajiner olmas nem tamaz. ntihar eden iin hayati nem tamas yeterlidir. ntihar; sz konusu olan sorunun zmdr. Yaama kar giriim deyimi intihar kapsamna girebilecek btn giriimleri kapsayabilmek amacyla zellikle seilmitir. Aramak ve/veya bulmak szckleri de seilmitir. Ve ama, intihar, intihar dncesinden itibaren tanm kapsamna almaktr. Grld gibi, her tanm kendi teorik zemininin izlerini gl bir ekilde tamaktadr.(4)

ntihar Aklayan Teoriler:

1. Dinamik Teori (Freud ve Psikanaliz Asndan

ntihar):

Freud "Matem ve Melankoli" adl yazsnda knt halinin dinamiklerini ortaya karmak yoluyla intiharn psi-kanalitik aklamasn denemitir. Kiideki sadizmin knt hallerinde kiinin kendisine evrildiini ve "st ben"

tarafndan terk edilen Ego'nun kendini koyuverip lme doru gittiini ileri srer. Freud'a gre melankolikte bir gerileme (regresyon) vardr: Kiinin egosuyla iine yanstt-(introjectio) bir bakma iine yerletirdii sevgi objesi birbiriyle kaynam durumdadr. Bu sevgi objesi kaybedilince, eer normallerde olduu gibi, insan baka yeni sevilen objeler edinemezse, o zaman realiteden uzaklar. Nitekim melankolik baka objeler sevgisini yneltemez, onlarla birle-emez. Ancak kendi iindeki kendi egosuyla birletirdii objeye kar saldrganlk kuvvetlerini yneltmekle, onu yok etmekle objeye sahip olma yoluna gider. Bu psikolojik bir gerileme mekanizmasdr.

1918'de Freud Viyana'da Psikanaliz sempozyumunda intiharn aklanamayacan belirtmitir. Freud intihar iin "Bilim asndan zmlenmemi bir sorundur" demektedir. Son yaynlarnda ise yle bir aklama getirmitir: "Zalim ya da kat speregonun basks altnda kalan egonun vaktiyle ihtiyalarn karlamayarak kendisini srekli engelleyen ebeveynin temsilcisi olan speregoyu yok ediidir. Bu bir bakma egonun speregodan intikam almasdr.()

2. Durkheim'in Sosyolojik ntihar Kuram:

Emile Durkheim "Le Suicide Etde Sociologige" (ntihar Toplumbilimsel nceleme) adl eserini ilk olarak 1897 ylnda yaynlad.(3) Balca iki ama gdyordu:

a- "nsan olaylarnn toplumsal (yani toplu durumda yaama zorunluluundan kaynaklanan) ynleri vardr; toplumsal olgularn etkenleri de ancak toplumsal nitelikte etkenler olabilir" grn vurgulamak, bylece toplumbilimin bilimler dnyasnda meru varln kantlamak...

b- Kapitalist sanayi toplumun koullarna girmi bulunan Bat Avrupa toplumlarnda, temel toplumsal ilevleri yerine

15

14

getirmesi gerekli kurumlarn, bu yeni koullara uyarlanamam bulunduklarn gstermek...

Aile, eitim, siyasal erk, ekonomi, inan ve ideoloji gibi kurumlarda ortaya kan deiimlerin anlalp aklanabileceini ve bilgili olarak belli ereklere doru ynlendirilebileceini vurgulamak...

Her iki ama iin setii inceleme konusu, ilk bakta tamamen bireysel bir davran bozukluu saylabilecek olan "intihar" olaydr.

Bylece Durkheim, intihar gibi ancak bireysellii iinde anlalabilecei dnlen bir davran bozukluu olgusunun bile "toplumsal etkenleri" bulunduunu, bu nedenle toplum bilimsel yntem ve yordamlarla ele alnmas gerektiini gsteriyordu. Toplumsal yaamann balca alanlarn rgtleyen, egdlm, yn verici dnceler ve davran kurallar toplam demek olan toplumsal kurumlarn ve kurumlama srelerinin nemini anlatmak istiyordu...

Bu zellikleriyle Durkheim'in intihar kuram, aradan neredeyse yz yl getii halde alabilmi deildir. Bunun temel nedeni, bir yandan Durkheim'den ksa bir sre sonra, bata ABD olmak zere kapitalist Bat lkelerinde toplum bilimlerin "mikro sosyoloji"ye dnmesi ve ruh bilim aratrmalarnn da toplumsal-kltrel etkenleri (baka deyile davranlarn ve ruhsal tepkilerin evre etkenlerini) kendi bulgularyla btnletirmeye gerekli zeni gstermemi olmasdr. te yandan da Marks yaklamn hem kendini yeni olgularn snavndan geirip gelitirme gereine uymamas, hem de durgun, dogmatik makro emalarla yetinip bireye ve bireysele bir trl dnmemi olmasdr.(3)

Durkheim intihar olayn aklamak zere, nce o zamana dein bu konuda ne srlm btn belli bal grleri irde-

lemekle ie balyor. Bunlarn geersizliini ve/veya yetersizliini birer birer kantladktan sonra kendi nerisini gelitiriyor. rdelemesini yapt grler, intihar akl hastal, rk, kaltm, iklim ve hava scakl, yanslama (taklit) etkenleriyle aklamak isteyen grlerdir. Durkheim bu etkenlerin intiharn nedeni olamayacan tek tek kantladktan sonra, "Geriye bir tek etken kalyor. Toplum etkeni!" diyor...

Durkheim her toplumun kendine zg olan ve byk toplumsal dnmler ya da olaan d durumlar olmadka duraan kalan bir "toplumsal intihar oran" bulunduunu belirtiyor. Bu da intiharn bir toplumsal olgu olduunu kantlar. Baka bir deyile, toplumsal intihar orann belirleyen ey, intihar olayyla birlikte grlen kimi toplumsal etkenlerdir.

"Ve intiharn nasl olutuunu anlamamz salayacak olan da bu etkendir" grndedir Durkheim...

Bu toplumsal etkenleri oluturan dinsel ballk (mensubiyet), evlilik, aile yaam, siyasal ve ulusal balar eleri ile intihar olaylar arasndaki balar inceleyen Durkheim, ayr intihar tr ayrt ediyor: a- Bencil (Egoistik) ntiharlar.

b-Elcil (Altrustik) ntiharlar. '

c- Kuralszlk (Anomik) ntiharlar.

Durkheim bu intihar trlerine ilikin olarak kimi toplumbilimsel yasalara ulatn da belirtiyor. Ancak Durkheim'in, 19. yy. bilim anlay gereince "yasa" dedii eyin "genelleme", "olaslkla ilikili" olarak anlalmas gerektii grlecektir.(3)

16

Neden intihar E diyorlar?


a. Bencil (Egoistik) ntihaAar: -*

p

Ferdin bal bulunduu din, aile, politik zmre vb. tara-, fmdan korunulmam olmasndan dolay bencil intiharlarn arttn syler Durkheim. Baka bir ifade ile, bencil intiharlar, toplumsal balarn gevek olduu, birey kendisini yalnz hissettii zaman belirir. Durkheim'e gre, toplumun geirdii yapsal deiikliklerle intihar olaylar arasnda yakn bir korelasyon vardr.(7)

Ortaya kan ani bir ekonomik kriz ya da siyasi bunalm, toplumda siyasi bir kargaaya yol ayor. Ve bylesi alt st olu dnemlerinde geleneksel deerlerde zayflama eilimi dikkati ekiyor. ntihar grafiinin bu dnemlerde ykselmesinin nedenini Durkheim, bu olaylara balyor.

te yandan ehirleme, hzl sosyal deime, hatta ar refah gibi gelimeler ferdiyetiliin gelimesini, sosyal balarn gevemesini dourduu iin, kiinin yalnzlk duygusu derinlemektedir. Kii, toplum tarafndan ilgiyle karlanmad, sevgi ve mensubiyet balarn kuramad toplumu "cezalandrmak" iin bu iddet unsurunu kendisine yneltmekte ve intihar eilimi gstermektedir. Sanayileme ve ehirleme sebebiyle ferdiyetiliin bir hayli gelitii toplumlarda "totaliter" bir sosyal ve politik yapnn varl kiiyle sosyal ve politik sistemin elikisini daha fazla arttraca iin intihar eilimi glenmektedir.

Avrupa toplumlarnda intihar istatistiklerine gz atlacak olunursa, spanya, Portekiz, talya gibi nfusu salt Katolik olan toplumlarda intihar oranlar ok az oldtu halde; Prusya, Saksonya, Danimarka gibi Protestan toplum-; larda oran olduka yksektir. Yine svire'de Protestan kan-tolarmdaki intihar oran, Katolik kantolarnkinden drt kat fazladr.17'

Birlemi milletlerin yllnda slm lkelerinin intihar asndan dnya sralamasnda ok dk oranlarla son sralarda yer aldklar belirtilmektedir. rnein, yz binde 1,9 gibi bir oranla 45. srada Trkiye'yi, yz binde 0,4 ile Kuveyt'i 52. srada, yzbinde 0,2 ile 53. srada rdn' gryoruz.^

Durkheim, Protestanln Katoliklie gre daha zgr ve hogrl olmasndan dolay ve kollektivizmin, dogmatizmin az olmas nedeni ile Protestanlarda intihar orannn fazla olduunu syler. Katolikte kollektivizmin ve dogmatizmin hakim olmas ve fertlerin kollektif uur emberi ierisinde kendilerini daha rahat hissetmelerinin intiharlar azaltan bir faktr olduunu ifade eder.

slm dini kollektivizm ile Katoliklii artryorsa da temel meselelerdeki farkll ve hogrs ile ondan ayrlr. slm dininin, insanlar bir milletin evlatlar olarak grmesi, birbirlerinin sevinlerini, kederlerini paylamay ngrmesi, "Komusu a iken tok yatan bizden deildir" prensibini hayata geirmesi ve dier sosyal yardmlama kurumlarn fonksiyonel hale getirerek fertlerdeki yalnzlk duygusunu azaltt bilinmektedir. slm lkelerindeki intihar oranlarnn dk olmasnn nedeni bu olsa gerek... Fakat son yllarda kitle iletiim aralarnn dnyay kk bir ky haline getirmesiyle btn toplumlar medyann kendilerine empoze ettii deerleri benimsemeye itilmektedir. Bu balamda slm lkelerinde de son zamanlarda deer yarglarnda erozyonlar olduu ve bununla orantl olarak intihar oranlarnn artt sylenmektedir.

nsan topluma balayan elerden en nemlisi din olmakla beraber, aile zmresi, politik zmre, dier toplumsal yaplanmalarn da dine benzer ilevlerinin olduu bilinmektedir. Durkheim'e gre, din zmresi gibi aile zmresi de

feM%-'-

Neden ntihar E diyoruMi?*,


19

insan korur, ona dayanak olur. Bundan dolay btn toplumlarda bekrlarn intihar oranlar evlilere gre daha yksektir/''

Daha sonra ayrntl olarak deineceimiz gibi, bizim lkemizde 1980 ylndan bu yana intihar edenler arasnda evli erkekler ilk sray almaktadr/18' Bu bulgular literatr bulgularyla da elimektedir.

Yine Durkheim'in kuramna gre, evliler arasnda ocuksuz ailelerin intihar oranlar ocuklu ailelere gre daha yksektir. ocuk says arttka da intihar oran azalmaktadr.

Din, aile zmresinden baka politik toplumda bencil intiharlar azaltmaktadr. nsanlarn ortak lkler etrafnda toplanmas, idealler beslemesinin de toplumsallamay arttrarak insanlar koruduuna inanr Durkheim. Politik kargaalarn, byk toplumsal bunalmlarn intiharlar oaltt sanlr. Durkheim'in yapt aratrmalarda devrimler ve savalarda intihar oranlarnn azald dikkat ekiyor. Durkheim bunun nedenini, bu gibi hallerde toplumsal hayatn ok younlam olmas ve ruhlar smsk sarmas ile izah etmektedir. Byle zamanlarda birey, toplumun etkisini kendinde daha byk bir iddette duyar. Kendisini yalnz braklm hissetmez. Bundan tr de bencil (egoistik) intiharlar ok azalr.

Sonu olarak; insann, hayatn glklerine dayanabilmek iin kendisini bir amaca, bir lkye balamas gerektiini vurgulayan Durkheim, kiinin din, aile, millet gibi toplumsal zmreden herhangi birine canla bala balanmasn ve kendisini ona vermesini tler. Bu kurama gre, bencil intihar oran, bireyin dine, aileye, devletine ve milletine olan ball ile ters orantldr/'1

3 m

lkemizin 1980 ncesi ve sonras yllarndaki intihar oranlar Durkheim'in bu teziyle rtmektedir. rnein, politik ve ekonomik kargaann hakim olduu 1977-1980 yllar arasnda yllk intihar saylar srasyla: 824, 633, 766, 750 iken 12 Eyll 1980 ihtilalinden sonraki ylda srasyla intihar saylar yledir: 876, 1105, 1149. (6)

b. Ekil (Altnstih) ntiharlar:

Durkheim, insann yalnz bal olduu zmre tarafndan korunmad ya da toplumsal balarn gevek olduu zamanlarda deil; tersine, topluma ok bal olduu zamanda da intihar edebileceini syler. Bu tr intiharlara, kollek-tif intihar ekli demek belki daha doru olacak...

Hindistan'da kocalarnn lmnden sonra dul kalan kadnlarn kendilerini ldrme deti, Galler'de efendilerinin lmnden sonra hizmeti ve klelerin intihar etme zorunluluu elil intihar erevesinde gereklemektedir/7' Geleneksel trensel kurallarn hakim olduu Japonya'da da "harakiri" hl gncelliini korumaktadr.

Toplu intiharlarn bir ksm da bu kategoride deerlendirilmektedir. Bunun en son rneini, 20 Nisan 1993'te ABD'-nin Teksas eyaletine bal Waco kenti yaknlarndaki bir iftlik evinde "Devidyenler Tarikat" yelerinin 51 gn sren direniten sonra, teslim olmayp, toplu intihar etmeleriyle grdk/89'

Altrustik olarak kendisini ldren insan, toplumsal bir devi, kendisine verilen grevi yerine getirmek amacyla bu eylemi gerekletirir. Bu ykmll yerine getirmeyen kii o toplum ya da topluluk tarafndan tecrit edilir, haysiyetsizlikle sulanr. ou zaman da cezalara arptrlrlar. Gnmz dnyasnda sanayileme, ehirleme, telekomnikasyonun yaygnlk kazanmasyla bu tr intiharlar

20

W. E DYORLAR?


21

A / *

'.i ! .

azalm durumdadr. nk, gelinen artlarda bireysel kiilik kollektif kiilikten gittike uzaklamaktadr.

c. Anottuk (Kuralszlk) ntiharlar:

Durkheim'in nc tr olarak tarif ettii intiharlar, Anomik bal altnda toplanyor. Byk ekonomik krizler, anomiyi yaygnlatran ekonomik "refah"da hayat anlamszlatrma eilimini glendirmektedir. Her istediini elde etmilerin (sosyete) intiharlarn buna rnek verebiliriz.

1873'te Viyana'da balayan bir mal bunalm 1874'te son haddini bulur. Bu srada intiharlarn da hemen artt grlr. 1872'de 141 olan intihar says 1873'te 153, 1874'te 216'ya srar...(7)

Ekonomik bunalmlar sonucu intiharlarda meydana gelen bir art nasl izah edeceiz? Acaba bu bunalmlarn dourduu sefalet mi insanlar intihara srklyor? Akla uygun grnen bu fikri, olgular dorulamamaktadr. Gerekten sefalet, geim gl intiharlar arttrsayd, geim kolay-lamca, dirlik artnca intiharlarn da azalmas beklenirdi. Oysa toplumlarn ekonomik adan gelitii, dirlik ve dzenin artt dnemlerde de arttn gryoruz. Durkheim'e gre; intiharlarn oalmasnn asl nedeni, toplumun yapsnda meydana gelen deiikliklerdir. Bu deiikliin toplum iin yararl ya da zararl olmas fark etmez. Deiiklikler, ferdin hayat artlarn, etik deerlerini alt st eder. te intiharlardaki artn asl nedeni bu yeni durumlara kar adaptasyondaki glklerdir. (3'5/7)

Belirtmek gerekir ki, Durkheim'in intihar olaylarna ilikin toplumbilimsel aklama nerisi, ruhbilim ve toplumsal ruhbilim (sosyal psikoloji) nermelerine kart olmayp, onlarla birbirini tamamlayc niteliktedir. Durk-heim, ruhsal etkenlerin gerekliini yadsmak iin deil,

tersine, ruhbilimcilerin toplumsal yap etkenini gzard eden tutumlarnn yanlln gstermek iin ura vermi ve toplumbilimin zorunluluunu kabul ettirmede ok byk katklar olmutur.

Ne yazk ki, Durkheim'den sonra da ruhbilimcilerin ve ampirist toplumbilimcilerin intihar zerine yapm olduklar incelemeler ve aratrmalar, ounlukla mikro dzeyde kalan betimleyici incelemeler olmu, bu yzden de intiharn nedenlerini, dizgeli bir biimde, gerekli kapsamyla ve tutarl olarak aklayabilecek bir nerme getirememilerdir. Marksist toplumbilimcilere gelince, soyut toplumsal yap emalaryla ar ilgileri nedeniyle, birimler ve btnlk dzlemlerinde yaplan gzlem ve zmlemeleri btnletirme gereine onlar da uymamlar, bylece rnein; intihar olaynn bilimsel ltlerle anlalmasna ve nlenmesi yollarna bir katkda bulunmamlardr.

Bu ortamda Durkheim'in nermesi, konuyu ruhbilimsel adan ele almam olmakla birlikte, intihar olayn aklama yolunda bugn hl bavurulacak tek kapsaml ve "dizgeli nerme olma niteliini koruyor. Ruhsal etkenleri inceleme alannda uzmanlaanlar iinde toplumsalkltrel ortam gz nnde bulundurmak gereini duyan birka kii, psikiyatri alanlarnn tesine yeterince kamamlardr/3'

Gerekten de gd zmlemesi ve duygusal yaamn temel zelliklerinin betimlenmesi alanlarnda Durkheim'den sonra nemli ilerlemeler oldu. Freud'un insann bilin d drtlerine ilikin grleri de Durkheim'in lmnden eyrek yz yl sonra ortaya atld. Ama o gnden bu yana olan tm gelimelere karn, psikanalizin verilerinin toplumbilimsel verilerle balarn kurmaya pek aba gsterilmedi.:#

3. ntihan Aklayan Davran Teori:

ntihar davranm, renme teorisi yoluyla izah etmeye alanlar, dier davranlar gibi intihar davrannn da renilebileceini ileri srerler.

Otodestrktif (kendini tahrip edici) davran renme prensiplerini dikkate almadan tam olarak aklamaya imkn yoktur.

Kendini tahrip etmek gibi karmak bir davrann, kiinin genlerinde sakl olduuna dair hibir kant yoktur. Her davran bir motivasyon sonucudur ve renilmi bir davrantr. Sosyal yap, bilinalt atmalar ve nrobiyokimya-sal olaylar renme srecinde ancak renilen eyin nasl renildiine, hissedili ekline ve ifade edili ekline etki edebilir. (Frederick ve Resnik 1971, Aktaran: Gs, 1984)(8)

Genel olarak davran saylabilecek kuram modellerinde, toplu bir bakla intihar giriimi olgusunun, br patolojik davran rneklerine oranla, ok az ilgi grd artc bir olgudur. Buna karlk, intihar davrannn davran yntemle tedavisi giriimi olduka boldur. (Schultz, H.J., O. Busse, 1979, Aktaran: Babaolu, 1990)(9)

Gerekte bir davran adan intihar olgusuna bakldnda, analitik yaklamda da nem tayan, sosyal sonu gerei nem kazanmaktadr. Burada da depresyon ve melankolide olduu gibi, lm, bakalarn zebilmek amacyla istenmektedir. O halde intihar davrannda, nemli olan intiharn sosyal sonulardr. Motiv, ilgili kiileri etkileyebilmektedir. Steagel, intihar davrann, diyalogun bir aamas olarak ele almaktadr. (Schmidtke, A. 1981, Aktaran: Babaolu, 1990)(9)

Bu bakmdan intihar eden, zgn toplumsal etkileim srecinin aktif yesi olarak ele alnmaldr. Bylelikle inti-

har olgusunun sbjektif anlam da kavranabilecektir. Eer, intihar giriiminde, psiik benin yok edilmesi sz konusu deilse, o zaman intiharn daha deiik bir adlandrlmas da gerekli olabilir. Diekstra bunun iin "ntensiyonel Suici- : dal Davran" adn ileri srmektedir. (Dubitscher, F., 1982,. Aktaran: Babaolu, 1990)(9> i

Davran dnceye gre intihar aklayabilmek iin, yukarda da sz edildii gibi, nce ihtiharm fonksiyonel anlamn ele almak, intiharn kii iin hangi ie yarayacan dnmek gerekir. Bu kuruma gre intihar bir davran biimidir. Bu adan ne moral yarglarn, ne de bir hastalk kavramnn konusu olmas uygundur. Ancak bu kuram asndan ikinci nemli nokta, intihar davrannn edinili srecidir.

Yani kii, bu davran kalbn, kendi sorunlarnn zm iin uygun bir yntem olarak renmektedir. Bu renme sreci, dier btn davran kalplarnda olduu gibi, renme kuramnn inceleme konusu olan renme olgusu ile olur. "nc olarak da, intihara yol aan koullarn davran kuram asndan ele alnmas gerekir.

Davran kuramnda, dier btn davran modelleri gibi intihar davran da bir fonksiyona ynelik bir davran olarak ele alnmaldr. Bu da bir "coping behavior"dur.(4) Modelde, intiharn amac, yani intihar davran sonunda elde edilecek ya da dnlecek olan hedef; zorunlu olarak, intihar eden kiinin, yaamakta olduu sosyal evre iindeki mesaj vermesi olarak grlmektedir. Kii, etkileim iinde bulunduu kimselere kendi duygu ve dncelerini, kendince yeterli ve uygun younluk ve kapsamla ulatrmakta engellendiinde, o mesajn en youn ve kalc bir biimde ulamasn salayacak yntem olarak kendi varlnn ortadan kaldrlmasn grecektir.

4K

#r

24



25

ii

Burada kuram, kiinin duygu, ynelim, eilim ve kiilii- S nin de rol oynadn varsaymaktadr. Ancak bu durum, eletirenlere gre, davran kuramn ilke olarak kabul etmedii faktrlerin kabul edilmesi demektir. Ancak genel olarak, bamllk ve intihar davranlarnda Davran kuramn yaklam, ayn aklamayla olmaktadr. Kuram, bu iki davran edeer olarak ele almaktadr. Bu davrann edinilmesinde operant artlanmann rol oynad ileri srlmekte ise de, byle bir artlanmann buradaki deikenleri kesin olarak ayrt edilmektedir. Balangta belirtildii gibi, ok akla yatkn gelen bir davran aklama ise, intihar davrannn komnikatif bir durumda iletiimi salayan yntem olarak deer ve nem kazand grdr. Spaete byle bir iletiim daralmasn yle tarif etmektedir:

1- Konuma sinyalleri gittike kabalar ve gittike artan oranda affekt (duygusal) patlamalar katlr. evrede, anlamak istememek ve birbirini anlamadan konumak kural

halini alr.

2- Affekt tarafndan ynlendirilmi davran komnikasyon tarz olarak gittike n plna kar. Ve sk sk da gerek atmalara yol aar.

3- Bir noktadan sonra artk bu kstl ve deersiz komni-f kasyon olana da ortadan kalkar, tkenir. !

4- Sosyal bir dengeyi yeniden kurabilmek ve karsndaki-* nin fark etmesini ve etkilenmesini salamak amacyla son bir are olarak hayat oyuna srlr. (Schmidtke, A., 1981, Aktaran: Babaolu)(9)

Adler'in buna benzer aklamas ise yle: "Gittike artan ikyetler, yas ve ac, bakalar zerinde etkili olmaya alan bir hayat tarz hep dikkati eker. ok basite, inti-

* Neden ntihar, E diyorlar?

har edenin yaam tarz, kendisine zarar verme yoluyla bakalarn etkilemeyi tasarlama ve sk sk da bu yolu deneyenler, ocukluktan beri sregelen bir yap gsterirler."^

4. Varoluu ntihar Teorisi:

u var ki, mantk oyunuyla doru sayabileceimiz byle bir davran, ou insann en kt koullarda bile semedii bir yoldur. Yaama atlm aslnda, yaanan acy bile sevdirmektedir insana. Psikiyatr V.E. Frankl'in kinci Dnya Savanda bir konsantrasyon kampndaki hayat hakknda kaleme ald "lm Kampnda Existansiyalizm" adl kitapta bu aka belirtilmektedir. Kamptaki en etin yaantlarn kendi existansiyalist dnya gr ile uzlat-ran Frank, niin en kt koullarda bile intihar etmediini aklar. Existansiyalizme gre insan yaamaya bir anlam vermelidir. Ve eer yaamak ac ekmek ise, yaamak o zaman acnn anlamn bulmaktr. stelik insan, hayat boyunca kendine daima gelecekte gerekleecek olan bir ama ve hedef bulmaktadr.

Nitekim Frankl, arkadalarnda olduu gibi, kendi kiiliinde de bunu gzlemitir. Kamp gzcleri tarafndan son yazd bir kitabn msveddelerinin yok edilmesi zerine bu kitab yeniden kaleme almak kendisi iin en mitsiz gnlerinde, en kt, dayanlmaz koullara ramen bir yaama gayesi olmutur. Ona gre, gerekletirilecek bir ama hayata bir anlam vermekte, yaamak iin insana bir destek, bir atlm salamaktadr.

Fakat unu da belirtmek yerinde olur ki, bu koullar, ancak normal dengeli bir kiilik yapsnda gerekleebilir. Bizim burada yapmak istediimiz ise, normal denebilecek intiharn da aslnda bir bakma normal olmadn, bunun da bir kiilik bocalamas olduuna imdilik ksaca iaret etmektir.()

Neden ntihar E diyorlar? ;g

pst

2- NTHAR DAVRANIINDA BYOLOJK GR VE BULGULAR

ntiharla ilgili almalarn ou, intiharn epidemiyolo-jik, sosyal ynlerinde odaklanmsa da, son yllarda zellikle, biyojenik aminlere ynelen biyolojik almalar da vardr.

1. Biyolojik Aminler:

a) ntihar kurbanlarnn beyinlerindeki serotonin ve 5-HAA dzeylerinin dk olduu bulunmutur.

1- Suisid giriiminde bulunmu fakat yaayan bir grup depresif hastann beyin-omirilik svsnda 5-HAA dzeyinin dk olduu saptanmtr.

2- Beyin-omurilik svs 5-HAA dzeyi dk olan kiilerde intiharn tamamlanma olasl, 5-HAA dzeyleri yksek olan kiilere gre 10 kat daha fazladr.

3- ntihar iin vahi yntem (rnein, ateli silah...) kullanan kurbanlarda, vahi yntem kullanmayanlara gre 5-HAA ve serotonin dzeyleri daha dk bulunmutur.

b) Suisidal hastalarn beyin ve trombositlerindeki mono-amin oksidaz aktivitesi azalmtr.(u)

ntihar ile ilgili biyokimyasal aratrmalar intihar sonucu lm olanlarn beyinlerindeki biyolojik aminlerin ve metabolitlerinin konsantrasyonlarnn incelenmesi ile balamtr. ntihardan lm insanlarn beyinlerinde biyoloji-kamin3 ve metabolitleri4 zerine birok alma yaplmtr. Aada bunlarn ksa bir zetini vereceiz.

ntihardan lenlerin Beyinlerinde Biyolojikamin ve Metabolitleri:

Shavv ve ark. 1967 Beskovv ve ark. 1976

yok.

Bourne ve ark, 1968

Pare ve ark. 1969

Lloyd ve ark. 1974 Korpi ve ark. 1983 Kleinman 1985 ocnran ve ark. 1976 Stanley ve ark. 1983

Crow ve ark. 1983 Cheetham ve ark. 1989

* f ,p,

Neden ntihar E DiYORfr&ph

5- NTHAR VE NTHAR GRMYLE LGL EPDEMYOLOJK VE DEMOGRAFK VERLER

eitli lkelerde intihar ve intihar giriimlerinin dalm:

a) Yalara Gre Dalm:

Yaplan eitli aratrmalara gz atacak olursak, hepsinin benzer bulgulara ulatn grrz. Tm son otuz ylda intihar ve intihar giriimlerinin, zellikle gen grupta belirgin bir art gsterdiinden sz etmektedirler.

rnein; 1980 ylnda, ABD'de 27.000 kii intihar nedeniyle lmtr. Genel lm nedenleri ierisinde intihar onuncu sray alrken, 15-34 ya grubu beyaz insanlarda intihar ikinci lm nedenidir. 12-24 ve 25-34 ya grubu intiharlarnda belirgin bir art, dier ya gruplarnda belirgin bir d olmutur. 15-39 ya grubu intiharlar tm intiharlarn yarsn oluturmaktadr. 1950'de gen ya grubunda intihar oran en az iken, 1980'de en gen grupta art, en yal drt grupta d gstermitir. ntihar ya ortalamas 1970'te 47,2 iken, 1980'de 39,9'a dmtr/60-61

40


ntihar oranlar 1980-85 yllar arasnda sabit gidi gstermekle birlikte, gemi 30-40 ylda gen erikinlerin ve 1319 ya grubunda olduka hzl bir art olmutur. u andaki oran 30-40 yl ncesinden %300 daha fazladr.(62)

Birok Avrupa lsesinde intihar 15-24 ya grubunda 2. ya da 3. derecede lm nedenidir. ntihar oranlar zellikle kinci Dnya Savandan sonra artmtr. 1955 ylndaki verilerle 1971 yl intihar verileri karlatrldnda, en byk artn 15-24 ya grubunda olduu grlmtr. Ayn almada genler arasnda intihar giriimlerinin de ok sk olduu belirtilmitir.'25

Japonya'da 30 yam altndaki lm nedenlerinde intiharlar ilk sray almaktadr/64'

Son yllara dek Afrika'da giriim olarak kalan intihar olaynn pek olmad sylenmektedir. ntihar giriimleri ile ilgili ilk alma 1980-83 yllar arasnda Kenya'nn Nairobi kasabasnda gerekleen 110 intihara giriim vak'asmn eitli zellikleri aratrlarak gerekletirilmi. Bu 110 giriim olgusunun %76'smm 16-30 ya grubunda olduu bildirilmitir/65'

Sri Lanka'da intiharlar 1951'den 1971'e 9,9'luk bir orandan 19,2'lik bir orana ulamtr. Bu lkenin bir kuzey kasabasnda son yedi yl iinde (1970'te) 15-34 ya grup intiharlar art kaydetmitir. 35-44 ya grubunda ise d grlm. 10 ya st okur-yazarhk orannn % 86,5 olduu bu kasabada, toplam intihar olaylarnn %68'i 15-34 ya grubunda (bu ya grubu normal poplasyonun %37'sidir) grlmtr. (Bu kasabann nfusu 215 bin, intihar says 115, intihar oran yz binde 53,5). (66)

Tuckmam ve Youngman tarafndan yaplan bir almada 15-19 ya grubundaki erkeklerde intihar ikinci lm nedenidir. Suisid asndan en byk risk grubunu ise 45 ya ve


41

st zerindeki hastalarn oluturduu saptanm. Erkeklerde bimodal dalm mevcutmu. 15-40 ve 75-79 yalar aras; kadnlarda ise en yksek risk 55 ve 65 yalar arasnda bulunmu.'48-63'

Trkiye'de intiharlarla ilgili en kapsaml almay yapm olan N. Arkun 1950'de 10-20 ya grubunda binde 0,019, 20-30 ya grubunda binde 0,008 olan intihar giriim frekansnn 1960'ta 10-20 ya grubunda binde 0,037'ye 20-30 ya grubunda binde 0,094'e ulatn belirtmitir.0'

1964-73 yllar arasnda stanbul'da meydana gelen 609 intihar vak'asmn %40', 30 yan altndaki kiiler tarafn-' dan gerekletirilmitir.'67'

zcan Kknel, genel nfus iinde, baarya ulaan intiharlarn oranlarnn erginlik ve erikinlik dnemlerinde gen kzlarda %0,03, erkeklerde %0,002 olduunu belirtmekte-' dir.'68' i

Eskiehir'de, 1974 yln kapsayan 1 yllk dnemde inti-! har giriimlerinin %55,6'snm 18 yan altmdakilerden olutuu saptanm.(9)

Taneli'nin 121 vak'a zerinde yapt aratrmada, ya dalmnda younlamann 15-24 ve 25-34 ya gruplarnda olduu grlm.(71' Bu dalm lkemizin genel intihar profiliyle rtmektedir.

akmak ve arkadalarnn intihar giriimi nedeniyle acil dahiliye polikliniine getirilen 40 hasta zerinde yaptklar almada, ya ortalamas 22 olarak bulunmu.'72'

zahin ve arkadalarnn bir almasnda, 20-30 ya grubunda %59,02 orannda bir ylma olduu, bunu srayla %21,64 orannda 16-19 ya grubunun takip ettii tespit edil-

mi

(73)

>iJ

libif

42

Neden ntihae. Ediyorlar?

Yksel'in 1985 ylnda stanbul Tp Fakltesi Dahiliye Acil nitesine bavuran 548 intihar giriimi olgusu zerinde yapt almada %59'unun 12-24 ya diliminde olduu grlm.'70'

DE (Devlet statistik Enstits) verilerine gre lkemizde, 1975'te 788 olan intiharlar, 1985'te 1187'ye ulamtr. Ancak 15-24 ya grubunda, tm intiharlar iindeki oran 1975'te %38,6 iken 1985'te %31,7'ye dm. 1991 yl istatistiklerinde de bu oran %29,7 olarak bulunmu. 25-34 ya grubundaki toplam oran %51,5'dir.(18)

Babaolu'nun Psikiyatrik hasta poplasyonunda, intihar davran olan olgular zerinde yapt almada, ya ortalamas kadnlarda 35, erkeklerde 32 olarak saptanm/9'

G'n Psikiyatri polikliniine bavuran hastalarla yapt "ntihar dnce ve davrannn dalm"

almasnda en riskli grup 20-29 yalar aras olarak belirlenmi.'8'

Aadaki tabloda DE'nin 1982-1991 yllar arasndaki intihar istatistikleri sonular ya dalmna gre verilmiti.'18'

Ya Gruplarna Gre ntiharlar, 1982-1991 Ya Gruplar

Yll Toplam-1515-2425-3435-4445-5455-6465-7475+

1982110535329239167137916233

1983114940367220119145997547

1984127348408257142146977265

1985118747376214149140918053

1986106842305233143113874764

19871098393272201331231155544

19881099443162341391301045939

19891172483292311431371265864

19901357484232962091481125764

19911228423652681911341146450


43

Genlik ve intiharlar

Gn gemiyor ki polis kaytlarnda, gazete manetlerinde "Canna kyan gen" balkl haberler yer almasn. Hasta-hanelerin acil servis kaytlar, konuyla ilgili unsurlar tek bir noktada gelip akyorlard: "Genlik intiharlarnda patlama"

Devlet statistik Enstitsnn rakamlar 1980 ylnda 750 olan intihar olaylarnn, 1985 ylnda 1603'e ykselmi olduunu ve bu rakamn %40'a varan blmn 15-24 ya gruplarndaki genlerin oluturduunu gsteriyordu. te yandan yine DiE'nin istatistiklerine gre son sekiz ylda niversite mezunu genler arasnda intihar eilimi %47'lik art gstermiti. Ne var ki istatistikler bu ciddi problemin boyutunu ortaya koymakta olduka yetersiz kalyordu. Toplumumuzda intiharn bir "kara leke" olarak alglanmas; ailelerin bu tr olaylar adli makamlara bildirmemesi ya da "zehirlenme" gibi arptlarak aktarmas sonucunu douruyor; bylece, zellikle lmle bitmeyen teebbsler hemen hibir kayda yansmyordu.

stanbul Tp Fakltesinde sosyal hizmet uzman Nazmiye Yksel'in ayn fakltenin dahiliye blmne 1984-1985 yllarnda yansyan 542 intihar olayndan 168'i zerinde yapt aratrmada, bunlarn %53'nn 18 ya grubu genlerden olutuu dikkat ekiyordu. Yine sosyal hizmet uz. Nazmiye Yksel, Psikolog Uur Ozgenta, Do. Dr. Semra alangu ve Do. Dr. Aysel Eki'nin 1985 ile 1986 Nisan aylar arasnda st. Tp Fakltesi acil nitesine getirilen 840 olgunun 548'inin %65,2'lik bir oranla 13-25 yalar arasnda olduu ve bunlar arasnda intihar giriimli 55 adolesan zerinde "Adolesanlarda ntihar Giriimi Nedenleriyle lgili Bir ahma"larmda 13-25 ya aras, intihar giriiminde bulunan adolesanlarm daha ok orta sosyo-ekono-

mik dzeyden geldii, eitimlerinin orta retim dzeyinde younlat grlm. Meslek dalm ynnden gen kzlar daha ok ev kz, erkekler rencidir, Adolesanlarm %51'i paralanm ailelerden gelmektedir.

Bu 55 kiiden %80'i u veya bu ekilde intihar giriimini evrelerine hissettirmeye almlardr. Yine %40'lk bir oranla intihar giriimi tepkisel davran eklinde gelimi. Ayrca uygulanan MMPI psikolojik testinde deney ve kontrol gruplarnda kiilik ve ruhsal adan anlaml bir fark bulunmamtr.

lkemizde durum byle olurken dnyada nasl, ona bakalm...

Dnyada her yl ortalama 500 bin kii krdm haline gelen problemlerden kurtuluu lmde gryor. Bunun en az 10 kat, yani 5 milyon insan da intihara teebbs ediyor. Btn dnyada intiharn 15-19 ya grubundaki genlerin lm nedenlerinde ilk sray almas, problemin nemini vurgulayan bir rnek olarak dikkatimizi ekiyor.

statistikler ve almalar gsteriyor ki, toplumlarn en dinamik kesimini tekil eden genlerde intihara teebbs veya intiharla hayatna son verme, btn teebbslerin iinde ilk sray alyor.

Bunun nedenleri zerine eilen ilim adamlarmzdan bazlarnn grlerini aktarmak istiyorum.

Prof. Dr. Ayhan Songar'a gre: "Toplumun koruyucu messeselerinin zayflamas veya kayb, evvela genlikte ifadesini bulan genel bir bunalm ve alkantya sebep olmaktadr. nk genlik, toplumun en dinamik ve duyarl parasdr.

"Tpk insann sinir sistemi gibi... Dolaysyla btn sosyal hadiseler bunalmlar ve hastalklar en bariz tesirlerini

44



45

genlik zerinde gsterirler. Belli bir yatan sonra insanlarn d tesirlere cevap verme kabiliyeti azalr, hatta kaybolur. Onun iin esasen btn toplumda mevcut bir bunalm, bilhassa genlik kesiminde ifadesini bulacaktr."

Prof. Dr. zcan Kknel, "Genlik intiharlar neden artyor?" sorusunu yle aklyor: "Genlik a, gencin toplumsallama srecini yaad bir a. Yani gen, kendisinin toplum iinde bir yeri olduunu, o toplumda sznn getiini tespit etme durumunda. Kiiliini gsterme, ispatlama abasnda. Eer gen toplumdan bekledii yeri ve ilgiyi g-remiyorsa, zaten byk bir deiim iinde olsa duygular bir anda byk bir umutsuzlua, byk bir endieye, byk bir kaygya, strese kaplmasna neden olur. Biz buna reaktif olaylar diyoruz. Bunlar en sk intihar nedeni oluyor."

Boazii niversitesinden Do. Dr. Meral ulha ise konunun baka nemli bir boyutuna dikkat ekiyor. Genlik intiharlarnn daha ok okul evrelerinde grlmesine dikkat eken ulha, intihar olaylarnn, genlerin baarszlklar ile ilgili olabileceini syler. Ailelerin baar konusunda ocuklara bask yapmas ve onlar bir snavlar maratonu ierisinde koturmas ve baarl olunmamas durumunda ailelerin olumsuz tepkileri de baka intihar olaylarn trmandryor. Gerekten de genlik intiharlarnn karne ve snav dnemlerinde younluk kazanmas, Do. Dr. ulha'mn tezini destekliyor.

Yine Sos. Hiz. Uz. Nazmiye Yksel, Psikolog Uur zgen-ta, Do. Dr. Semra alangu ve Do. Dr. Aysel Eki'nin yukarda temas ettiim "Adolesanlarda ntihar Giriimi Nedenleriyle lgili Bir alma"larnm sonucunda u grlere yer verilmi:

"Trk aile yaps ve ocuklara kar tutumlar incelendiinde demokratik anne-baba yapsnn tutumunun son srada

46


yer ald grlr. Ya ar sevgi ve ilgiye dayal, bamllk gelitirici bir yaklam; ya da baskc, ar otoriter bir yaklam sz konusudur. te yandan hzla gelien-deien bir toplumda olmamz, salksz geirilen ocukluk yllarnn ardndan adolesan, dneminde nemli sorunlar meydana getirmektedir. Her trl etkiye ak olan adolesan, eitli ikizli duygular yaamaktadr. Hem ann getirdii sorunlarla ba etmeye alrken, hem de ailesinin salksz tu-|tum ve davranlar arasnda bocalamaktadr.

"Grtmz genlerde, zellikle kadnlarda anne-baba-Inn ar gvensiz, baskc tutumu dikkati ekmitir. ntihar i giriimine neden olan son damla, ou kez atlan bir dayak I ya da gencin onurunu zedeleyici ar szler olmutur. Kzn | babaya ikyet ederek somnu zmeye alan anneler de I olduka sktr. Gen kzla ailenin arasn aan sorunlar, sa-| nld gibi sevgili olmayp, ailenin genci sorumsuz olarak nitelendirmesi, arkadalar ile birlikte olmasn eletirmesi, genten yann stnde beceri ve titizlik beklemesi vb. nedenler yer almaktadr.

"lgin olan bir gzlemimiz de, anne-babalarm 'bir dediini iki etmiyoruz, ne isterse alyoruz, moday yakndan izleyebiliyor, yemiyor yediriyor, giymiyor giydiriyoruz...' gibi zverilerden sz etmeleri, te yandan gencin kitap okumasn mzik dinlemesini, arkadalar ile birlikte olmasn yasak ederek gen ile aralarndaki uurumu bilinsizce ifade etmi olduklardr. Ayrca deneklerin %36,4'-nn paralanm ve dank ailelerden gelmi olmalar, gencin ailev sorunlarm aklamakta nemli bir bulgudur."

Genlik intiharlarnda ya ie yaramazlk, ya kendisine yaplan basklara bakaldr, ya da protesto veya demost-. ratif amalar grmemiz mmkndr. ,. \,

um .,-,,,.. n


"Ben ie yaramazm" motifi ne kt zaman genler, lmeyi ya da yaamasnn kimse iin bir ey ifade etmediini dnr. Ve belki de intihar "umutsuz bir son lk" olarak deerlendiriyordu. Kimi genler de intihar gerekten lmek iin deil de, evredekilerin ilgisini, sevgisini ekmek ve hatta onlar cezalandrmak iin ynlendirici bir ara olarak kullanyorlar.

Gen intiharlarnn sosyal hayatmzn basklarndan dolay art gsterdii gereini dikkate aldmzda eitim sistemi, sevgi ve anlay zerine deil de, anlamsz bir otorite ve zapturapt zerine kurulu. lkemizde hl dayak ilk ve orta retimde eitim arac olarak geerliliim koruyor. Eitim sistemimiz gen insann ihtiyalarna cevap vermekten uzak. Ailelerimiz anlaysz, genler zerinde her trl basky kuruyor. Eitim sistemimiz hakeza... "Snfn gemezsen sana gsteririm", "Onunla gezersen gzn oyarm" eklindeki szlerle bakalar nnde aalanmak, kk drlmek... Ne olduunu hibirimizin bilmedii bir ahlk anlay adna hrpalanmak... Tm bunlar gente yava yava yaam igdsn azaltyor.

Btn bunlara ek olarak, bir de ama ve lk yoksunluu... Ona nasl bir istikbal hazrlyoruz? Hayatn anlamn, vazifesinin ne olduunu anlatyor, rnek oluyor muyuz? Gen nndeki gelecei her anlamda, her bakmdan belirsiz buluyor.

te bu belirsizlik iinde rpman genlik, tutunacak dallar aryor. ou kez, duygularm geici olarak tatmin eden fantezilerle vakit geiriyor. His ve heveslerin geici olarak iptal ettii akln altrd an byk zdraplar duyuyor ve kendi kendine "Ben neyim? Nereden geldim? Nereye gideceim? Yaamamn anlam ne?" gibi sorulara cevap aramaya alyor. Ailenin, toplumun, eitim kurumlarnn gen-

cin bu sorularna, toplumun kendi gerekliinden ve deer yarglarndan uzak cevaplar vermesi, gencin bunalmn arttrmakta ve araya giren birtakm travmatize edici faktrler, gencin intihar etme riskini arttrmaktadr.

b) Cinsiyetlere Gre Dalm:

ntiharlarda erkeklerin kadnlardan birka misli fazla olmasna karnki, giderek bu fark azalmaktadr intihar giriimlerinde hemen her yata, kadnlar erkeklerden birka kat fazladr/2'19-6"

ABD'de 1970'te intiharlarn 3/4' erkekler tarafndan gerekletirilirken, 1980'de bu oran 2/3'e dmtr.(60)

1970-71'de Hollanda'da baarlm intiharlarda 731 erkek, 478 kadn olgu saptanm. ntihar giriimlerinin de %43,8'i erkekler, %63,3' kadnlar tarafndan gerekletirilmitir. sve'te ise, intihar giriimlerinin %80'i kadnlar tarafndan gerekletirilmitir/25

ngiltere'de daha 1976'daki almalarda, son 20 ylda erkeklerdeki orann sezilebilir lde dt, ancak kadnlarda byle bir eilimin grlmedii belirtilmektedir.(2)

Bir almada, normal poplasyonda intiharlarn erkeklerde daha fazla olmasna kar, psikiyatrik hastalarda, zellikle depresyon ve izofrenide kadnlarn daha fazla intihar ettii belirtilmektedir/74'

1981-1982'de Sri Lanka'nm kuzey kasabasnda meydana gelen 115 intihar vak'asnn 79'u erkek, 36's kadmdr.(66)

Trkiye'de, gerek intiharlarn gerekse intihar giriimlerinin dalm benzer sonular gstermektedir. DE'nin6 1991

II M.

48


6- DE: Devlet istatistik Enstits

NEDEN NTHAR E DYORLAR?

49

I

intihar istatistikler sonularnda 778 erkee karn 450 kadnn intihar ettii rapor edilmektedir.(S)

1982-84, 3 yllk dnemi kapsayan bir alma, intiharlarda 1385 erkee karlk, 796 kadm dtn; intihar giriimlerinde 466 erkee karlk 533 kadm giriim olduunu gstermitir/75'

stanbul Tp Fakltesinde, 1984-85 yllar arasndaki bir yllk srede yaplan bir almada, 168 intihar giriim olgusunun %76,8'inin kadm, %23,2'sinin erkek olduu saptanm/70'

Ayka'm 10 yllk intihar istatistiklerinde 427 erkek, 192 kadn bulunmutur.167'

N. Arkun, 1927-1964 yllar arasnda intiharlarda kadm erkek orann 0,50; intihar giriimlerinde 1,60 olarak bulmu. 1950-1960 yllar arasnda intiharda kadn frekans binde 0,015, erkek frekans binde 0,020; giriimlerde kadm frekans binde 0,050, erkek frekans 0,025'tir.(1)

Yaplan birok almada erkeklerde daha fazla olan intiharn aksine; intihar giriimleri kadnlarda erkeklerin 23

katidir (70-7l/72,73,78,79,83)

Erkeklerin intiharda daha baarl olmalar onlardaki saldrganlk drtlerinin kuvvetli olmas ile aklanrken; (cinayetlerin ounu erkekler ilemektedir)/2'

Schneider bu stnl "Erkek kadndan daha az dayankl ve yaama daha az baldr, kadnlarn daha uzun mrl olmalar da bunu gsterir" eklinde aklamaktadr.

Son yllarda intiharlarda kadm-erkek arasndaki farkn azalmas, Hartelus adl bir isveli "intihar-rencisi" tarafndan yle aklanmaktadr: "Bu deiiklik modern gelimeye baldr. Bunlar:

1- Kentleme, .,._.&

2- Din deerlerden uzaklama,

3- zgrln elde edilmesi/14'

c) Sivil Stat-Medeni Durum'a Gre

ntihar ve ntihar Giriimleri: !

almalar, intihar hznn srasyla; boanm, ayr ya-' ayan, dul ve bekrlarda evlilere gre daha yksek olduunu gsterir. ocuk sahibi olmak, evresel koruma ve destek grme intihar hzn azaltr. Dullarda dulluun ilk yl en riskli dnemdir ve risk azalarak 4 yl devam eder. lkemizde dul kadm ve erkeklerde intihar hz evlilere gre daha belirgin lde yksektir/20-21'22-23'36'

1.960'h yllarda intiharlarn %27'si yalnz yaayanlar tarafndan gerekletirilmitir (oysa toplumun %7'si yalnz yaamaktayd)/14'

1970'li yllarda yedi Avrupa lkesinde; Avusturya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, rlanda, talya, Yugoslavya, intihar merkezlerine bavuranlarn byk ounluunun bekr, zellikle 25 yan altmdakilerde bekr kadm orannn daha fazla olduu belirtilmitir/2'

Nairobi'de intihar giriimleri aratrmasnda, %45'in bekr, %41'in evli, %14'n boanm olduu bulunmu/65'

Taneli'nin almasnda, intihar giriiminde bulunanlardan 18 yandan kk olan bekrlarda 5 erkee karlk 17 kadm derken; 18 yan stndeki evlilerde 13 erkee kar 39 kadm dmtr/71'

D. Tekin'in 169 intihar giriimcisi ile yapt almada bekr erkekler bekr kadnlardan daha fazla bulunmutur.

Evli kadnlar da evli erkeklerden daha fazla bulunmutur/69'

50

fDYORJJATf

Neden intihar Ediyorlar?

51

stanbul Tp Fakltesinde 1985 ylnda, 168 intihar giriimi olgusu ile yaplan bir almada, olgularn %47'sinin evli, %53' nn bekr olduu bulunmu.(70)

N. Arkun'un almasnda gerek intiharlarda, gerek intihar giriimlerinde medeni durum asndan belirgin bir farkllk vardr. ntihar evli kadnlarda binde 0,0120, bekr kadnlarda binde 0,0450, evli erkeklerde binde 0,0215 bekr erkeklerde binde 0,0418'dir. ntihar giriimlerinde evli kadnlarda binde 0,203, bekr erkeklerde de binde 0,536 bulunmutur.0'

Ulam ve arkadalarnn almasnda intihar giriimi olan vak'alarm %73'nn bekr olduu saptanm/83'

Trkiye 1991 yl intihar istatistiklerine gre, toplam 1228 intihar vak'asmm 615'i evli, 484' ise bekrdr.U8)

Literatrlerde intihar davrannn, evlilere oranla bekrlarda ve boanm ya da ayr yaayan iftlerde daha fazla gerekletii hemen tm aratrmalarn vardklar ortak sonutur.0'45'77

Bizim lkemizde yaplan baz almalar literatr bulgularyla uyuurken, bazlar uyumamaktadr. rnein intihar giriimi zerine yaplm olan bir ksm aratrmalarda; intihar giriiminin bekrlara oranla evlilerde daha fazla; cinsiyet asndan da evli kadnlar ilk sray almaktadrlar/8'9'71'72'78'79'

Ulam ve arkadalarnn intihar giriimi ile ilgili a- [ lmalarnda toplam 9 evli olgudan 7'sinin kadn olduu g- rlm.(83)

zek'in intihar giriimleri adl uzmanlk tezinde de, evli -j kadnlarn evli erkeklere gre daha riskli grup olduuna dikkat ekilmektedir/84 1989, 1990, 1991, 1992 yllar DE,4

intihar istatistikleri verilerine gre de, evli erkekler evli kadnlara gre daha fazla intihar etmilerdir/18

Stengel, yalnz yaayanlarda, gerek intihar gerekse intihar giriiminin fazla olmasn sosyal izolasyona ve zel ilgi eksikliine balamaktadr. Ancak u gzlem de ilgintir: "Her ne kadar evlilik ve byk aile intihara kar belli bir baklk salyor gibi grnse de, aile iinden birini ya da baka bir adam ldrme eilimi artmaktadr.""4'

lkemizde evli olanlarn bekrlara oranla daha fazla intihar ve intihar giriiminde bulunmalar, zellikle 1980'li yllardan sonraya denk dmektedir. Bu yllarda Trkiye toplumunun sosyal, politik, ekonomik anlamda yapsal bir deiiklikten getii bilinmektedir.

Kitle iletiim aralarnn, telekomnikasyonun her tarafa yaygnlatrlmas "Medyatik Bir Anlay" oluturdu. Btn dnya kk bir ky haline geldi. Medyay kontrol eden kesimlerce toplumlara deerler empoze edilmeye baland. Bu noktada yerleik yarglarla yeni oluturulmaya balanan yarglar arasnda atmalar bagsterdi. Toplumsal baz zeliklerde erozyonlar oldu. Dier yandan, tketimin srekli tevik edilmesi, buna karlk alm gcnn talepleri karlamad bir ortam olutu. Kadnlarmz kamusal alana daha fazla girmeye balad. Trkiye insannn alk olduu "erkek egemen kltr" anlay sorgulanmaya ve pratikte "delinmeye" baland. te btn bu karmak dnm ierisinde aile kurumu yer yer sarslmaya ve onu ayakta tutan direklerden birinin intihar gibi bir nedenle yklmasyla kmeye yz tuttu.

Durkheim'in de vurgulad gibi, toplumsal kargaa ortamlarnda bir "anomi", kuralszlk hakimdir. Sosyolojik olarak bu gibi devrelerde intihar oranlar artmaya balar.

52E


53

d) Sosyal Statye Gre Dalm:

H. Morgan intihar ile sosyal stat arasnda iliki olduunu syler. ntiharlarn ekonomik skalann u noktalarnda art gsterdiini belirtir.(61)

Hong-Kong'ta en yksek intihar oran dk gelirliler ve dk prestije sahip olanlar arasmdadr.(14)

Sri Lanka'da en fazla intihar oran orta ve alt snfta younlamaktadr/66'

G'n "Psikiyatrik Hasta Poplasyonunda ntihar Dnce Ve Davrannn Dalm" adl uzmanlk tezinde, intihar riskinin ekonomik duruma gre dalmnda istatistiksel olarak anlaml olmasa da, dk ekonomik duruma sahip olanlar saysal olarak yksek intihar riski tamaktadr/8'

Babaolu'nun "Psikiyatride ntihar" isimli uzmanlk tezinde, intihar giriimi olan 52 hastann 23'nn sosyo-eko-nomik durumu kt olarak saptanmtr.'9'

Yksel'in "Adolesan ntihar Giriimlerinin Psiko-Sosyal Nedenleriyle lgili Aratrma" balkl yksek lisans tezinde de, toplam 55 olgunun; 18'i alt dzey, 31'i ise orta dzey sosyo-ekonomik duruma sahiptir/85'

Gerek ABD'de gerek ngiltere'de intihar olaylarnda renciler arasnda nemli artlar gzlenmitir/2'14'

st tabaka ailelerin ocuklarnn ounlukta olduu Ox-ford niversitesinde intihar oranlar fazla; orta ve alt sosyo-ekonomik seviyeye sahip aile ocuklarnn ounlukta olduu Manchester niversitesinde oran dk bulunmutur/14'

renciler arasnda psikiyatrik problem insidans, genel poplasy ona gre fazla bulunmu. niversite rencilerinde

54


akl hastahanelerine bavurma genel poplasyondaki genlerin bavurusunun iki katdr. Bu da gsteriyor ki, anksiete endie, huzursuzluk a olan amz, rencileri alan kesimden daha ok etkilemektedir/14'

Gerek 1960'lardaki, gerekse yeni yaynlar son birka on ylda doktorlarn da yksek intihar riski tadn vurgulamaktadr/2'1480' Dier poplasyona oranla doktorlarda intihar oran 3 kat daha fazladr. zellikle psikiyatrist-lerde bu risk daha fazladr/80'

Kelly, psikiyatri ve dier ihtisas dallarnda intihar oranlarnn yz binde on sekiz olduunu; Bergman psikiyat-rist intiharlarnda genel nfusa gre anlaml bir fazlalk olmadn, Rich ve Ptts ise aksini savunmulardr. alma sonular gstermitir ki, gerekten psikiyatristlerde intihar, beklenenden iki kat daha fazladr. Dier uzmanlk dallarnda bu ykseklie rastlanmamtr. Ayn sonulara gre psikiyatristlerde ortalama intihar ya 49'dur/27)

ntihar eden hekimlerle ilgili birok almada elde edilen sonular farkl olmakla beraber, ortak noktalar da vardr. Bunlardan en nemlisi, hekim intiharlarnn genel nfusa oranla daha yksek olmasdr.

VValter Freeman'n yapt bir almaya gre, meslekler arasnda doktorlarn ve doktorlar arasnda psikiyatristle-rin intihar nisbetleri yksek bulunmu. 1895 ylndan beri yaynlanan saylarndan ve nfus memurluklarndan alman bilgilerle alma yaplmtr... Resmi kaytlara gemeyen, ancak hekimler arasnda duyulan fsltlara gre, her psikiyatristten birinin lm intihar yolu ile olmaktadr/30'

e) Irk Faktrne Gre Dalm:

Ktalar olarak ele alrsak, Afrika'da intiharlar, ends-trilemi Amerika ve Avrupa ktalarna gre dktr.

Neden ntihar EdiyqwMM:

< 55

Kimi yazarlar, nceleri siyah rktaki insanlarn daha az depresif olmak ve daha az intihar etmelerini biyolojik ye-tersizlk olarak yorumlamlardr. Ama bu iddiann bilimsel bir geerlilii yoktur. Baz lkelerde hl beyaz insanlarn smrgesi durumunda olan bu insanlarn intiharlarnn tam yanstlmad gr ileri srlmektedir/80' Yine ayn yaynda siyah rkn beyaz rktan daha fazla intihar ettii belirtilmektedir.

Bir baka kaynakta, ABD'de 1970'ten 1980'e kadar siyah rkta intihar olaylarnda belirgin bir art grlm.(60) ngiltere'de siyah rkn beyaz rktan daha fazla intihar ettii gsterilememitir, iki rk arasnda intihar skl asndan bir fark bulunamamtr.

Baz yaynlarda, beyaz rktan olma intihar ve intihar giriimi iin risk faktrleri arasnda saylmtr.(1U5)

Genel kan rk faktrnn deil, biyolojik bnyenin sosyoekonomik ve kltrel yapnn intihar davrannda en nemli etkenler olduu ynndedir.

f) ntihar Davrannda Kullanlan Yntemler:

ntihar giriiminde kullanlan yntemler yle snflandrlmlardr:

1-Pasif Yntemler:

Kat, sv gazla zehirlenmeler.

2- Pasif ve Aktif Yntemler:

Aslma ve boulma, yksekten atlama, hareket halindeki motorlu aratan atlama.

3- Aktif ve Aktif Yntemler:

Ateli silahlar ve patlayclar, kesici ve paralayc aralarla intihar.(2>

56


As ve boulma yntemi baz lkelerde hi kullanlmazken baz lkelerde de ok kullanlmaktadr. rnein lkemizde gerekleen intiharlarda en sk bavurulan yntem asdr. 1991 ylnda 1228 intihar vak'asmm 633' as yoluyla intihar etmitir.08'

Shaffer, intihar giriimlerinin %92'sinin yksek doz ila alm ile gerekletiini sylemektedir/82'

Her ya grubunda kadnlarn %95'i pasif yntemleri (zehirlenmeler) yelemektedirler/14'

Avrupa'da aktif yntemler, daha ok 20-30 ya grubu er-ukekler tarafndan tercih edilmektedir. 20 yan alt ve 30 /an stndeki erkekler de pasif yntemleri semektedir.

ngiltere'de lisans almadan ateli silah kullanmak yasak

3duu iin silahla intihara da az rastlanr. ABD'de bu ko-

uda bir snrlama olmad iin bu yolla intihar daha sk-

jtr. 1970'te %50 iken 1980'de %57,3'e ykselmitir. Kadm-

llarda da silahla intihar ynteminin artt bildirilmekte-

Idir. 1970'te kadnlar arasnda %36,7'si ateli silah kulla-

|nrken, 1980'de %38,6's bu yolu semitir/60'

Charles (1988)'m ABD'de, 204 ardk suisid vak'asmda I oluan almasnda da erkeklerin daha iddetli ve hemen ] lme gtren suisid metodlarm kullandklar, bu balamda, erkeklerin ateli silahlar kadnlardan anlaml l-Ide daha fazla setikleri saptanm. la ve zehir ise j daha az kullanlm/19'

1951-1980 yllar arasnda 10-14 yalar arasnda kzlarn ila alm ile intihar giriimlerinde byk bir art olmutur. lalarn %75'i analjezikler, antipiretikler ve psikotrop ilalardan olumutur. (Ar kesiciler, ate drcler...)(82) 1960'tan 1971'e kadar ngiltere'de doal gazdaki CO (karbon monoksit)in kaldrlmasyla ve barbtratlarm


57

daha az kullanlmas ile bunlara bal lm olaylar, intiharlar azalmtr.(2)

Nairobi ve Sri Lanka'da, tarm toplumu olduklarndan, intihar giriimlerinde de seilen yntem organik fosforlu tarm ilalar olmutur. Daha sonra d almn serbest braklmas ile bu ilacn yansra trankilizanlar (msekkinler) ve dier tarm ilalar da olmutur.(66-65)

lkemizde gerekletirilen intiharlarda yntem olarak ilk sray as almaktadr. la ve dier kimyev maddelerle intihar ikinci sklktadr. Ateli silahlarla intihar yntemi nc sklkta tercih edilmektedir. Kendisini yksek bir yerden atarak intihar edenler ise drdnc sradadr."8

Yksel'in, Taneli'nin akmak'm, zahin'in, Doan'm, Maner'in, Ulam'n intihar giriimi olan hastalarla yaptklar almalarnda, giriimde yntem olarak ilk sray ila almaktadr/70'71'72'73'78-79'83*

Btn alma sonularndan da anlalaca gibi; intihar giriiminde seilen yntem, en kolay ve abuk elde edilebilen bir arala gerekletirilmektedir.

ntiharlarn nne geilebilmesi iin kolay bulunan zehirleyici ve benzeri ilalarn kolay salanmasnn nne geilmesi nerilmektedir/2' .{

58


6- KPR-NTHAR-MEDYA

Son yllarda Boaz Kprsnden "intihar giriiminde" bulunanlarn saysnda byk art oldu. stanbul Emniyet M-idrlnn istatistiklerine gre 1996'nn ilk be aynda 34 kisi teebbste bulunmu ve bunlardan 8'i intihar etmitir. [Oysa gemi ylarda 1 sene ierisinde ancak 24-30 aras in-I tihar teebbs oluyor ve bunlarn 2-3 tanesi lmle sonula-inyordu. ntihar giriimindeki yzde yzlk art ve yzde 1200-300'lk lmle sonulanan art, toplumu ciddi bir e-j kilde dndrmelidir.

ntihar davrann ekilde snflamak mmkn:

1) Gerekten lmek iin giriimde bulunanlar,

2) elikili-ikili dnce ve duyguyla giriimde bulunan-|lar,

3) lmek amacyla deil, ama bir mesaj vermek iin giri-j simde bulunanlar.

Ciddi olarak intihar dnen insan byk oranda, kim-| eye haber vermeden bu eylemi gerekletirir. Giriimde i kullanlan yntemler de ciddi sonu veren yntemlerdir. rnein: ple kendini asma, ateli-kesici silahla intihar, ok yksek yerden kendini aa atma... Bu insanlar ya depresyon gibi psikiyatrik bir rahatszlk geirmekteler, ya da onurlarm zedeleyen ani olayla karlamlardr.

rnein: Arkadalarnn iinde aalanan ve dayak atlan bir renci; ei tarafndan aldatldn renen bir in-


59

san; ticari baarszlk; ani bir kayp; tecavze, ikenceye maruz kalma gibi durumlarda ani, ciddi intihar giriimleri olabilir.

Ciddi giriimcilerin bir ksm nceden vasiyetini hazrlar. Kendilerince deer verdikleri eyalarn hediye olarak databilirler, ardndan mektup da brakabilirler. Olay ncesinde karamsar, kederli; yalnzl seen bu insanlarn, verdikleri "lm" kararyla birdenbire rahatladklar ruh hallerinin deitii grlebilir. Bu, karar vermi olmann "ac mutluluudur."

elikide olan intihar dnceli insanlar ise kendilerini kurtarmay bakalarna brakrlar. lmle-hayat arasnda srekli gidip gelirler... evrelerine intihar edeceklerine dair mesajlar verebilirler.

rnein: "Yaamann artk anlam yok. Byle gitmiyor, hayat ac veriyor. Bir gn bu aclar son bulacak..." tarznda konuabilirler. Kendilerine zarar verici tarzda araba kullanp, fazlaca alkol, uyuturucu alabilirler... Ar gergin, fkeli, saldrgan davranp insanlar taciz ederek, kendilerini ldrmeyi bir bakasna brakabilirler... Neden, dersek Menninger'e gre; intihar olaynda 3 drt vardr:

1) lme

2) ldrme

3) ldrlme. 4 Yukardaki davranlar ciddi olarak lmek isteyen insanlar da gsterebilir. Fakat uzun sreli olmaz. Gsteri amal intihar giriimlerinin birok nedeni vardr. Bu tarz giriimler genelde insanlarn grecei, dikkat ekilen yer ve zamanda yaplr. Giriim yntemi zarar vermeyecek trdendir. rnein: Dk dozda ila almak, jiletle hafif bileklerini kesmek gibi. Kiilik bozukluu olan insanlarda bu trden giriimler sk olur. [Antisosyal (psikopat), Hisdri-

omik (Histerik), Borderlyn (snr kiilik) bozukluklar...] Kii normal yollardan zemedii sorunlarn bu yolla zmek; daha fazla ilgi ve yardm salamak, korkutmak, tehdit etmek, acndrmak, cezalandrmak dncesiyle hareket

edebilir.

Dier yandan medyann rating kaygsyla geni yer verdii intihar sahneleri, olaya ayr boyut getirdi. Kprye, "dama" kan insanlar, iten atldn, ie geri alnmazsa; ei kendisini terk eden insan, ei gelmezse kendisini aa atacan sylemekte ve elleriyle "sk sk" demirlere tutunmaktadrlar. Bir anda kprde trafik tkanmakta, kameralar, fotoraf makinalar harl harl almakta ve insanlar deiik vaadlerle bu insanlara "yardmc" olmaya almaktalar. Sahne, dekor, oyuncu, ynetmen her ey tam bir tiyatro sahnesi deta... Daha sonra bu insanlar gece "haber" programlarna karlarak olayn ayrntsna girilmektedir. Bunlar izleyen ve ayn problemi yaayan dier insanlarn uuraltna mesajlar gnderilmektedir.

Kiilii yatkn, problemli insanlar medyatik bu sahneleri kendilerine rnek almaktadrlar. Bu yzden zel TV kanallarnn konuyu sk sk gndeme getirmesi, insanlar tevik eder niteliktedir.

Duyarl, akll mantkl yazarlarmzn da nerdii gibi; bu tr giriimler TV'den verilmemeli. Kpr grevlileri bu konuda eitilmeli ve kpr trafie kapatlmadan o insana 1-2 kii yardmc olmal. Kesinlikle kamera, fotoraf maki-nas olmamal, o insanlara yaplmayacak szler, vaadler verilmemeli, estetik teller gerilmemeli.

Sonu olarak toplumu aydnlatmak, eitmek gibi grevleri de olan medyann daha sorumlu ve bilimsel llerle davranmasn bekliyor, herkesi duyarl olmaya davet ediyoruz.

"

U'S

T, l

60


Nede NTikR 'E oryeflMfe?

61

7- NTHARIN ETL PARAMETRELERLE LKS

ntihar-Deer Yarglar ve Din likisi:

intihar davran, lme ve ldrlme arzusunun tezahrdr. Olayn temelinde agresyon (saldrganlk-fke-iddet) vardr. Tahrip edici yn n plandadr. ntihar giriminde bulanan insann tek arzusu lmek deildir...

Baz insanlar bu davranla evresine bir mesaj verir. Bazen yaknlarna evresine olan fke, kin, nefret; onlara ynelik saldrgan drtleri de iinde barndrr. Bir eit direkt olarak yanstamad tepkisini, dolayl yolla yanstm olur. Onlar da cezalandrm olur.

Semavi dinlerin intihar davrann olumlu bulmad ve yasaklad bilinmektedir.

islm dini insann kendi canna kymasn yasaklamtr. Ancak akl hastal nedeniyle intihar edenlere de herhangi bir ceza getirmemitir. Akl zayfl veya akl hastal olmadan intihar edenlerin cenaze namaznn klnp klmmayaca da tartlmaktadr.

Mehmed Paksu Hoca'nm "Helal-Haram" adl kitabnda bu tartmalara atfta bulunulmakta ve "Cumhurun gr,

62


intihar eden kimsenin namaznn klnaca" eklinde verilmektedir.(Sayfa 143)

Judaizm hayatn kutsall zerinde durmutur ve Yahudilikte intihar, son zamanlara kadar az grlmtr. Yahudilerin kanun ve tefsir kitab (Zalmut) intihar bir gnah saymakta ve intihar eden kii iin geleneksel cenaze treni kabul etmemektedir. ntihar eden kiinin cesedi adam ldrenlerin ve serserilerinki gibi trensiz, ayr yerlere gmlmekteydi. Hristiyanlk intihara, intihar bir gnah sayan St. Augustin'den beri daima bir su gzyle bakmtr. Zira Hristiyanlk iin yaamak ve Allahn iradesine boyun emek, hatta strap ekmek kutsal bir grevdir. Katolik mezhebine gre, intihar bir gnah ve adam ldrmeyle eittir. Ve bu inan, Avrupada kanunlamtr. Protestanlk da intiharn aleyhinde olmakla beraber, Katolik kilisesi bu konuda daha sert davranmaktadr. statistiklerde de Katolik lkelerde intihar saysnn daha dk olduu grlmektedir.

slm lkeleri de dnya intihar sralamasnda son sralarda yer almaktadrlar."17"118)

Nitekim bize gelen hastalar ya da problemli insanlarn ou: "Doktor Bey, o kadar bunalyorum ki, hibir eyin anlam kalmyor, hayat bombo, her yer karanlk, nefes alp vermek bile bana zor geliyor. Bir an ekip gideyim bu dnyadan diyorum.

"Birden rkyorum; intiharn yasak olduunu, Cehennemlik olacam dnyor, vazgeiyorum." eklinde konumulardr ki, bu insanlarn ok az din emirleri yerine getiren insanlar. ounluu "Elhamdlillah Mslmanm" deyip, slama inanan, fakat pratii olmayan insanlard... Bazlarnn grnne, klk-kyafetine baktmzda n yargl dnmeniz iten bile deil...

63

Bir keresinde bir kulanda kpe, salar uzun ve arkadan tokayla tutturulmu bir gen gelmiti...

Bu gen Rock mzik dinliyor, geceleri barlara gidiyor, iiyor, itikten sonra arkadalar ile lgnlklar yapyormu: Yksek binalarn kenarlarndan yrme, hzl ve tehlikeli araba kullanma gibi...

Bu gencin bir arkada Boaz Kprsnden atlayarak intihar etmiti. Kendisi de intihar iddetle istiyordu. Kendisini tehlikeye atmas da bilinalt lme arzusundan kaynaklanyordu. Bu gen bana getirildiinde dorusu din inancnn olup olmayaca konusunda tereddtl idim. Konutuka ok derin bir depresyon iinde ve ciddi intihar riski olduu ortaya kt. Ama unu sylyordu:

"Doktor Bey, inann her an lmek istiyorum, ok yalnzm ve hibir korkum da yok. Ama imansz gitmek istemiyorum. hirete inanyorum. Allah intihar yasak etmi. Beni engelleyen tek g bu..."

Benzer kelimeleri birok insandan duyuyoruz. Ve yaplan aratrmalarda da inanl insanlarn intihar riski asndan son sralarda olduu ortaya kmtr. nanszlk ise intihar davrannda risk faktrleri arasndadr.

slm dininin intihar yasaklamas, insana verdii deere baldr. nk, insann kendi bedenine sahip olmad, onun "emanet" olduu anlay vardr. slm inancnda "emanete hyanetlik" dnlemez. Kendi malndan, canndan daha ok deer verilir.

Bedizzaman da Yirmi Yedinci Mektupta bu anlay ok gzel zetliyor, yle diyor:

"Ey insan ve ey nefsim, muhakkak bil ki: Cenab- Hakkn sana in'am ettii vcudun, cismin, azalarn, maln ve hayvanatn ibahadr, temlik deildir. Yani, istifaden iin

64


kendi mlkn senin eline vermi, istifade et diye ibaha etmi. Senin gibi, idare etmekten hakikaten aciz ve tedbirden cidden cahil bir ahsa temlik etmemi. nk, mlk olarak verseydi, idaresini sana brakmak lzm gelirdi.

"Acaba en kolay, en zahir ve daire-i ihtiyar ve uurda dahil olan bir midenin idaresini yapamadn halde, nasl gz ve kulak gibi daire-i ihtiyar ve uurun haricinde idare isteyen eylere malik olabilirsin?

"Madem sana verilen hayat ve hayatn levazmat temlik deil, ibahadr. Elbette ibahann dsturuyla hareket etmek lzmdr. Yani, nasl bir zat, ziyafete misafirleri davet eder. Onlara, meclis ziyafetindeki eyadan ve ziyafetten istifadeyi ibaha ediyor, temlik etmiyor. baha ve ziyafetin kaidesi ise, mihmandarn rzas dahilinde tasarruf etmektir. yleyse israf edemez, bakasna ikram edemez, sofradan kaldrp bakasna sadaka veremez, dkemez, zayi edemez. Eer temlik olsayd, yapabilirdi ve kendi arzusuyla hareket edebilirdi.

"Aynen bunun gibi, Cenab- Hak sana ibaha suretinde verdii hayat intiharla hatime ekemezsin, gzn karamazsn ve manen gz kr etmek demek olan, gz verenin rzas haricinde harama sarf edemezsin. Ve hakeza, kula ve dili ve bunlar gibi cihazat harama sarf etmekle manen ldremezsin. Ve eti yenilmeyen hayvann lzumsuz tzip edip katledemezsin. Ve hakeza, btn sana verilen nimetler, bu misafirhane-i dnyann sahibi olan Mihmandar- Kerm-i Zlcelalin kavnn-i eriat dairesinde tasarruf etmek gerektir."

slm dini akl olmayana herhangi bir ykmllk bildirmedii iin onlarn intiharna da ceza vermemitir. Akl hastalarnn en iyi ekilde baklmas beslenmesi, giydirilmesi sylenmitir. Nitekim slm lkelerinin birounda

65

(gemite) zellikle Osmanlda, onlara bldrcn eti yediri-4 lir, ipekten elbiseler giydirilir, ku tynden yataklarda yatrlrd.

Akl banda olan fakat sorunlar nedeni ile kmazda olan insanlarn "zm yolu" olarak intihan yelemesine ters baklm yasaklanmtr. nk slm inancnda "hayr da", "er de" Allah'tandr. Birey bunlar iradesi ile istemekte, Allah da bunu "halk etmektedir." Dolaysyla bireyin her artta imtihanda olduu ve dikkatli olmas gerektii vurgulanmaktadr.

Zorluklar, problemler ve streslere "bu da geer" tevekkl anlayyla yaklalmaktadr. Dier yandan sorunlarn kiiyi olgunlatrmada, direnli klmada nemli rol oynad ve dier "rahat-huzurlu" gnlerinin deerini bilmesi asndan faydal olabilecei dnlmektedir.

Dier yandan, insann "Yaratlmlarn en hayrls, en ereflisi" olduu ifade edilmektedir.

nsann biyolojik, psikolojik ve sosyal yaamnn ne ekilde ynlendirilecei ve insann kendisiyle, dier insanlarla ve "eyayla" topyekn kinatla ilikisinin hangi dzlemde olaca Kur'n- Kerimde belirtilmitir. Bu nedenle Kur'n- Kerimde insann fiziksel, psikolojik ve sosyal bedenini zora sokacak eylemler yasaklanmtr.

rnein, bugn ocaklar sndren alkol ve uyuturucu bamll, kumar bamll gibi felaketlere giden yollar bandan itibaren yasaklanmtr. slm inancna gre her eyi bilen-gren ilim ve kudret sahibi Allah, neyin ne ekilde sonu vereceini bildiinden, kullarnn zarar grmemesi iin oraya giden yollar yasaklamtr.

Bu nedenle akl banda ve psikolojik problemi olmayan insanlarn tercihlerini zararl yolda kullanmalar ve bunun

sonucunda ortaya kabilecek intihar olay ho karlanmam ve yasaklanmtr... nk kendi kazanmad kendisine "emanet" olarak geici bir sre kullanlmak zere verilen "cam-bedeni" amac dnda kullandna inanlmaktadr...

Ayrca "Ancak kfirler Allah'tan mit keser" yeti de intihar menetmektedir. nk fert ne yaarsa yaasn, slama gre bu bir imtihandr. Ferdin bundan ders almas, hatalarn bulmas ve k kaps aramas istenmektedir. Teslimiyetilik, bovermilik ve tembellik istenmeyen davranlar olarak ilan edilmitir... Kii srekli azimli olmaya direnli olmaya, mitli olmaya hayatta kalmaya tevik edilmitir.

Mevsimler ve ntihar:

ntiharlarn sanld gibi, souk ve kasvetli sonbahar ve k mevsimlerinde deil, doann canland, neelendii ilkbahar ve yaz mevsimlerinde daha fazla grld dikkat ekmektedir. Durkheim bunu, gnn uzamas ile sosyal yaamn daha gerginletii ve buna bal olarak intihar oranlarnn da artt eklinde aklar/3'

Finlandiya ve Norve'te, intihar, gnlerin ksa olduu aylarda deil, baharda ve Temmuz'da artmaktadr/80'

ntihar ve intihar giriimlerinin sk olduu en tipik ay Mays aydr/14-1

ABD'de en ok; Mart, Nisan ve Mays aylarnda grlmektedir/60'

lkemizde intiharlar daha ok, Nisan, Mays, Haziran ve Temmuz, Austos aylarnda gereklemektedir.08'

Taneli'nin 1980-1981 yllar arasnda bir yl kapsayan almasnda; kadnlarda ubat ve Temmuz aylar, erkek- '

66

Neden


67;

lerde ise Aralk ve Nisan aylar intihar giriiminin en youn olduu aylardr. Gerek kadnlarda, gerekse erkeklerde pazar ve pazartesi gnleri intihar giriimlerinin en sk olduu gnler olarak dikkati ekmi. ntihar giriim saati bilinen 109 kiiden, kadnlarn gerek sabah, gerekse akam saatlerinde, erkeklerin ise daha ok akam saatlerinde giriimde bulunduklar saptanm/71'

Eski yllarn intihar konusundaki popler bir yanlgs da kt havalarn intihara yol at dncesidir. Erken dnem on sekizinci yzyl Fransz roman yle balar: "Kasm aynn kasvetinde insanlar asarak ve boarak ldrrken kendilerini..." ntiharn belli bir ekilde k ile ilikili olduu inanc olaslkla, gkyznn havann ruhunu yansttn ileri sren belirsiz, ocuksu mutlaklm ve karanlklarn bir ii olarak olaydan duyduumuz batl korkunun bir kalntsdr. Gerekte Kasm aynn kasveti bir ylda grlen en dk intihar oranlarna tank olmaktadr. ntihar tam yle bir eri izer: Sonbaharda dmeye balar, k ortalarnda en dk orana iner. Doadaki canlanma ile birlikte ykselmeye balar. ntihar mevsimi yaz balardr: Mays, Haziran. Temmuz'da yava yava dmeye balar. Profesr Stengel gibi insancl duyarl bir otorite bile bu olay karsnda aknla uramtr.

Stengel bunun, insan doasnda ok daha az etkin olmasna ramen, "hayvan yaamnda nemli bir yeri olan ritmik biyolojik deiimlerle ilikili olabileceini syler.(14'87)

Alvarez'e gre: "ntihara ynelik knt souk, kmlt-sz, bereketsiz bir tr k uykusudur. Cvl cvl, yumuak, bereket fkran bir doa canlanrken isel karak daha da derinleir. dnya ile d dnya arasnda byk ve dayanlmaz bir uurum meydana gelir.

68


Sonu olarak intihar, anormal koullara gsterilen normal tepkidir. Belki de bu yzden byk bir depresyona giren birine Noel kutlamalar katlanlmaz geliyor. Kuramda bu, frtnada aydnlanan bir pencere gibi balamayan bir mevsimde scan ve n bir vahasdr. Darda kalanlar iinse, genel bir canllk ile cmbn ve souk, zel bir umutsuzluun ayrkln vurgular/87'

Depresif hastalklarn baharda dier mevsimlerden daha sk olduu bildirilmektedir. Bu durum intihar ve intihar in-sidansmn mevsimsel nedenini aklayabilir. ntihar ile depresif hasta verileri arasnda mevsimsel bir farkllk olmad saptanmtr. klim deiikliine bal olarak deil gnlerin uzamasna bal olarak intiharn artt ne srlmektedir. Depresif hastalklar Mart aynda, intiharlar Nisan aynda artmaktadr. Gnlerden de en ok pazartesi, en az cumartesi gnleri olmaktadr/81'

Saldrganlk-Homosid (Adam ldrme) ve Suisid likisi:

ntihar ve cinayet saldrganlk drtsnn deiik gsterileri olarak bilinir. Freud'a gre, lm igdsnn nemli bir trevi olan saldrganlk drts, bireyin kendisine yneldii zaman kendisini yaralama ve intihara, darya yneldii zaman ise eyalar krp dkme, tahripkrlk, szl tehditler ve bir bakasn ldrmeye kadar varabilen davranlar haline dnebilmektedir/58'

ntihar ve insan ldrme kontrolsz saldrma drtsnn farkl objelere ynelmesi sonucu olur. Bu durum savata intihar saysnn neden dk olduunu aklar. Freud, intihar ve cinayeti parann iki yz gibi grmtr.

Freud, melankolideki otoagresif eilimin, ldrme drtsnden kaynaklandn dnyor. Steckel, bu drtnn her intihar olaynda temel etmen olduunu belirtiyor. (9'59)

Menninger, intiharda istein; ldrmek, ldrlmek ve lmek arzusunun bir arada bulunduuna inanr. Ksaca intiharda ilk nce adam ldrme istekleri belirir. Bu ya kendisi, ya da bakas hakknda ak bir ekil alabilir.(1)

ntiharla adam ldrme arasndaki artma ve azalma balants baka dnrlerin de dikkatini ekmitir. Morselli ve Ferri, adam ldrme ile intihar arasnda ortak noktalar bulunduu fikrindedirler. Her iki eylem de yaz aylarnda artmaktadr. Kadnlardan ok erkeklerde grlr. Her ikisinin frekans da yala artar. Bylece, gerek adam ldrme, gerek intihar, bir "soysuzlama" iaretidir. Eer toplumun uygarlk dzeyi, aa ise, kii bu "soysuzlamay" bakasna saldrmakla, yksek ise intiharla aa vurur. Fakat burada unu syleyebiliriz ki, toplumun uygarlk dzeyi, intihar veya adam ldrme saylarnn artmasn, ya da azalmasn aklar. Yoksa bu olaylarn dorudan doruya nedenini aklamaz.(1)

Yine Freud'a gre insan kendisini ldrmse mutlaka baka birini ldrmek istemitir. Sz edilen kuram West-'in yapt bir aratrmada elde edilen bulgularla desteklenmektedir. Bu aratrmada katillerin %33'nn daha sonra intihar ettii bulunmutur. Nitekim son yllardaki aratrmalarda ngiltere'de katillerin %25'inin sonradan intihar ettii, Amerika'da ise daha az oranda olmakla beraber ayn durumun grld bildirilmektedir.(-58)

Bu konuda yaplm aratrma bulgularndan sz etmek gerekirse; erkeklerde kadnlarn kat fazla intihar ve hemen ayn oranda cinayet davran grld ifade edilmektedir. Bunun yansra intiharn herhangi bir sosyo-eko-

nomik dzey, eitim ve etnik duruma bal olmadan grlebildii, cinayetlerin ise dk sosyo-ekonomik dzey ve eitim durumlarnda daha fazla grld bildirilmektedir. Literatrde intihar orannn gelimi lkelerde, az gelimi lkelerden daha fazla olduu ve bu orann ekonomik knt yllarnda artt, sava yllarnda azald, sosyal refah yllarnda ise deime gstermedii belirtilmektedir. Bu yzden intihardan sosyal gerginliin barometresi eklinde sz edilmektedir/58'

Sayl'n (1988) yapt bir alma da; 1974-1985 yllar arasnda Trkiye'de cinayet deerleri derken, intihar deerlerinde art olmutur. Bu sonucu etkileyen faktrlerin banda ise, hzl sosyal deiimden sz edilmektedir.

Cinayetlerde erkeklerin arlkl oluunun yansra intiharlarda kadm-erkek farknn ok daha aza indii saptanm. Bu durum, literatr bulgular ile desteklenen bir sonutur. Gerek kadnn yapsal zellikleri, gerekse toplum iindeki rol ile aklanabilir. Kadn daha inhibe, kontroll ve ekingen yaps ile cinayete gre intihara daha yatkndr.

Eitim asndan da 1975-1980 deerleri incelenmi. Cinayetler eitim dzeyi ykseldike azalrken, intiharlar artmaktadr/58

Ekonomi ve ntiharlar:

Zaman zaman basnda: Uzun zamandr i bulamayan bir babann ocuunu, arkasndan da kendisini kuyuya atarak intihar ettiini, ya da ileri kt giden tannm bir i adamnn kendisini trenin altna atarak intihar ettii ynnde haberlere rastlarz.

Gerekten btn dnyada olduu gibi lkemizde de, son yllarda geim zorluu ve ticari baarszlk dolaysyla in-

&;

70



71

tihar edenlerin saysnda bariz bir art olduu grlmektedir. DiE'nin raporlarna gre 1974-1980 yllar arasnda "Ekonomik nedenli intiharlarn" yzdesi ortalama 4,7 iken 1981'de bu oran % 14,5'e sryor (yaklak %300). Sonraki yllarda %12 (1982), 1983'te %10,5 civarnda, az bir dme ile tehlike sinyalleri vermeye devam ediyor.

Biyo-Psiko-Sosyal bir yaratk olan insan isizlik, hayat pahall, i hayatndaki baarszlklar, ekonomi dnyasndaki deiikliklerin eitli ekillerde etkilediini gryoruz.

Bilhassa lkemizde srekli artan eya fiyatlarna kar, sabit ve dar gelirlinin cretlerinin sabit kalmas; %20'lik gelir seviyesi yksek halk kesiminin milli gelirden %60 orannda ve fakat, ounluu tekil eden %80'lik halk kesiminin %40 civarnda milli gelirden istifade ettirilmesi, gelir dalmndaki dengesizlii ve bunun dourduu olumsuz sonular toplumda grmek mmkndr.

an getirdii yeni anlaylar ve teknolojik letler, bir taraftan hayat kolaytatrrken, bir taraftan da bunlar elde etmek iin daha fazla almak; bu da yetmedii zaman baz insanlarn deiik yollardan bunlara sahip olma gayretleri sosyal ve kiisel hayatmzda problemler karmaktadr. Dier yandan zengin kesimin sorumsuzca harcamalar ve lks-ihtiam ierisindeki yaantlar da geni halk ynlarnda agresyona sebep olmaktadr.

Bir tarafta en hayati ihtiyalarn karlamak iin dahi geliri yetmeyen dar ve sabit gelirli, bir tarafta lks ve konfor iindeki insanlar ve bunlar arasndaki kltrel farkllklar toplumun dinamiklerinde de deiiklikler yaparak fertleri daha egoist ve Mono Ekonomicus durumuna getirdi. Pek tabii ki bu da fertlerin ruhsal dnyasnda negatif sonular dourdu.

72


Neticede kiilerin daha agresif, uyumsuz, hrn bir ya-] pya brnerek, bu duygularn ya evreye ya da kendine ynelttiini gryoruz.

Deien hayat artlar ile eski gnlerdeki rahat geimi imdi bulamad iin, gnlk hayat aknda, insanlarla mnasebetinden, konumasndan tutum ve davranlarna kadar birtakm deiiklikler meydana gelir. Ruh dnyas skntldr. Skntsn gidermek iin fkeli, telal, saldrgan abuk krc bir hal alarak savunma mekanizmalarn harekete geirebilir. Ya da tam tersi bir tutumla skntsn etrafa datmaktan ekinerek kabuuna ekilmektedir. Dnceli bir halle insanlardan uzaklamak, yalnzlamak eilimindedir. nsanlarn dertlerine are bulamayaca inancna kaplmtr. phesiz her iki durumda patolojiktir. Normalden saptr.

Ekonomik skntnn hrmlatrd kii, saldrgan tutumu yznden cemiyetle atma durumuna girer ve zamanla istenmeyen biri iln edilerek btn kaplar kendisine kapatlr. Tpk "bu insanlardan hayr gelmez" inancna kaplan Melankolik ahs gibi yalnzla der, problemler artk ie gmlr. zlmeyen bu problemler tahamml eiini at gn, kii hayatta kalmay anlamsz bularak, hayatna son vermek ister. Kii bu safhaya gelmi ve inanlar da kendisini engelleyecek derecede deilse, intihardan baka yol yoktur. Onun iin yegne kurtulu aresi intihardr.

Ekonomik yetersizlie bal intiharlarda grlen hzla artn akla getirdii sual u olmaktadr: Skntda olan bu, insanlarmza veya topyekn cemiyetin skntlarn giderip, refah seviyesini ykselttiimiz zaman intiharlar azalacak mdr?


73

Aslnda bir hadiseye sebep olan faktrler ortadan kaldrlnca o hadisenin tekrarlanmamas gerekir. Yani determi-nistik bir korelasyonla intiharlarn, ekonomik skntlar giderilince azalmas veya yok olmasn bekleriz.

Sosyolog Durkheim, ekonomik sknt kadar ekonomik bolluk ve refahta da intihar grafiinin trmandn gzlemlerine dayanarak syler. Bat dnyasnn gelimi, refah seviyesi yksek lkelerinde grlen yksek orandaki intiharlar Durkheim'in bu tezini dorulamaktadr. rnein, bir dergide yer alan yazda; "Danimarka'da bir imdat l gibi ortal saran ve btn ya gruplarn etkileyen yeni salgnda (intiharda) her yl yz bin Danimarkal'dan 3158'i hayatna son vermektedir. Danimarka'da her 1000 kiiden 31,58 orannda grlen intiharlar, gelimi Avrupa lkeleri arasnda en yksek rakam olarak kabul ediliyor. Oysa Danimarka yarg ve yasalarn rahat iledii, isizliin az olduu bir refah lkesi saylyor" denerek bu geree k tutuluyor.

Belika'da ise her gn 6 kiinin canna kyp dnyadan ayrld izleniyor. ntihar salgnnda Danimarka ve Belika'y izleyen nc lke Almanya. Federal Almanya'da doktorundan rejisrne; iisinden rencisine kadar yabanc genler de dahil her yl 2000 kii yaamay anlamsz bularak dnyasn deitiriyor.

Sonu olarak grlyor ki, ekonomik yetersizlik kadar, ekonomik refah da intihar olaylarnda rol oynuyor.

Yokluun skntsn eken insanlara mukabil, bolluk ierisinde olan insanlar, her eye sahip olmann skntsn ekmektedirler. Balangta her eye sahip olmann sarholuu ile bir mddet oyalanan bu insanlar, ayldklarnda ihti-yaszlm ve bir ey yapamamann sancs ile kvranrlar. Herhangi bir arzulan ve idealleri kalmamtr. nk, her

eyi elde etmilerdir. te bunlarda bunalm douran da budur. Ve bunlarn birou da yaamay manasz bularak hayatna son verir. Prof. Dr. zcan Kknel'in ifadesi ile: "Fizik ve madd problemleri olmayanlar, bu sefer ahsiyet problemleri ile karlayorlar."

Mehmet, b

Neden İntihar Ediyorlar - Nihat Kaya

Documents

Transcript of Neden İntihar Ediyorlar - Nihat Kaya