Nea Ionia Magnisias

Ο προσφυγικός

οικισμός της Νεας

Ιωνίας Μαγνησιας:

κατοικία και μνημη

Ψαρράκη Ματίνα

Εισαγωγή

Η Μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα

• Μικρασιατική καταστροφή και ερχομός των προσφύγων

• Φορείς και μέτρα για την αποκατάσταση τους

• Γεωγραφική αποκατάσταση

• Πρωτοι οικισμοι

• Τυπολογια κατοικιων

Η περίπτωση της Ν. Ιωνίας Βόλου • Ο ερχομός των προσφύγων στη Μαγνησία

• Η θεμελίωση του οικισμού της Νέας Ιωνίας

• Η εξέλιξη του οικισμού ως σήμερα

• Τ α πρώτα προσφυγικά σπίτια

• Η επέκταση του οικισμού ως το 1940

• Η σημερινή πόλη

Επίλογος

Περιεχόμενα

Βορειοδυτικά της πόλης του Βόλου, στη περιοχή με το όνομα Ξηρόκαμπος ένας οικισμός

δημιουργηθηκε το 1923 για τη στέγαση προσφύγων απο τη Μικρα ασία. Παρα τις δύσκολες

συνθήκες οι κάτοικοι του οικισμου κατάφεραν να επιβιώσουν και να ευημερήσουν και ο αρχικός

οικισμός σήμερα να αποτελεί μια πόλη των 33.000 κατοίκων με το όνομα Νέα Ιωνία.

Θέμα της εργασίας αποτελεί η εξέλιξη της κατοικίας και της ίδιας της πόλης απο το 1923 ως

σήμερα .

Απαραίτητη είναι αρχικά η μελέτη των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών συνθηκών που

συνέβαλαν σε αυτή τη πορεία.

Ξεκινώντας απο τον ερχομό του μεγάλου κύμματος των προσφύγων στην Ελλάδα το 1922

εξετάζεται η διαδικασία της εγκατάστασης των προσφύγων στη χώρα, οι αλλαγές στο οικιστικό

περιβάλλον καθώς και οι επιπτώσεις των πολιτισμικών και κοινωνικών αξιών των προσφύγων

στην οργάνωση και χρήση του χώρου. Στη συνέχεια η εργασία επικεντρώνεται στον οικισμό της

Νεας Ιωνίας και στην μορφή και εξέλιξη της κατοικίας ως σήμερα σε σχέση με τα παραπάνω

στοιχεία.

εισαγωγή

Ως Μικρασιατική καταστροφή περιγράφεται η τελευταία φάση της μικρασιατικής εκστρατείας,

δηλαδή το τέλος του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1828-1922 με την υποχώρηση του ελληνικού

στρατού, την εκδίωξη ελληνογενούς πληθυσμού απο τη Μικρά Ασία και την καταστροφή της

Σμύρνης τον Σεπτεμβριο του 1922.

Λιγους μήνες μετά, στις 30 Ιανουαρίου του 1923 υπογράφεται στη Λωζάνη η Σύμβαση περι

ανταλλαγής ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών.

Η είσοδος των Μικρασιατών προσφύγων είναι τέτοιας κλίμακας που ανατρέπει κάθε

πληθυσμιακή ισορροπία στη χώρα. Ένα κράτος 5 εκατ. κατοίκων με περιορισμένους φυσικούς

πόρους, διχασμένο πολιτικά και οικονομικά κατεστραμμένο, δέχεται ένα κύμα προσφύγων που ο

αριθμός τους αγγίζει το 1,2 εκατομμύριο και αν προστεθούν οι πρόσφυγες απο ανατολικές χώρες

που ειχαν ερθει τις προηγούμενες δεκαετίες ο συνολικός αριθμός αγγίζει το 1,5 εκατομμύριο.

Ανάμεσά τους υπερτερούν οι γυναίκες και τα παιδιά κάτω των 10 ετών. Aπό αυτούς οι μισοί

περίπου (47%) εγκαθίστανται σε αγροτικές περιοχές και οι υπόλοιποι (53%) σε αστικές.

Η ανάγκη περίθαλψης και ένταξης των προσφύγων οδηγεί την ελληνική κυβέρνηση να ζητήσει

βοήθεια απο την Κοινωνία των Εθνών, ύψους 10.000.000 λιρών Αγγλίας, καθώς και να δανειστεί

πολλά χρήματα με μη ευνοικούς όρους.

Αρχικά για τη προσωρινή στέγαση των προσφύγων θεσπίζεται ο νόμος « περι επιτάξεως

ακινήτων δι΄εγκατάστασιν προσφύγων» και επιτάσσονται περίπου 8.000 ακίνητα. Με το μέτρο

αυτό καλύπτεται ένα πολυ μικρό μέρος της στεγαστικής ανάγκης. Η στέγαση γίνεται προσωρινά

σε γήπεδα, θέατρα, εκκλησίες , δημόσια κτίρια, σχολεία, αποθήκες, σκηνές , ακόμα και παράγκες.

Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν άθλιες, χωρίς ύδρευση, αποχέτευση, ηλεκτρισμό. Οι ασθένειες όπως

τύφος, γρίππη, ελεονοσία, φυματίωση μεταδίδονταν εύκολα με το συνωστισμό και σε συνδιασμό

με την έλλειψη τροφής και τις κακουχίες το 1/5 των προσφύγων έχασε τη ζωή του το πρώτο χρόνο

στην Ελλάδα.

Η Μικρασιατική καταστροφή

Σαν πρώτο μέτρο για την στέγαση των προσφύγων, αποφασίζεται να ανατεθεί η κατασκευή

καταλυμάτων στο Ταμείο Περίθαλψης Προσφύγων. Το Ταμείο επιχορηγείται από το κράτος υπό

μορφή δανείου που θα εξοφλήσει από τα δικά του έσοδα. Το καταστατικό του προβλέπει τη

διαχείριση ποσών που προέρχονται κυρίως από εράνους, δωρεές και κληροδοτήματα.

Στο Παγκράτι ανεγείρεται ο πρώτος αστικός συνοικισμός στην περιοχή της πρωτεύουσας, σε μια

περιοχή 100 περίπου στρεμμάτων. Το πείραμα κρίνεται επιτυχημένο και η κατασκευή κατοικιών

επεκτείνεται και σε άλλες κατάλληλες τοποθεσίες: στους Ποδαράδες ( Νεά Ιωνία), στην Καισαριανή

στην Αθήνα και στην Κοκκινιά στον Πειραιά με το σκεπτικό ότι δεν ήταν μακριά από τα αντίστοιχα

αστικά κέντρα και ότι είχαν νερό. Το Ταμείο δεν θα ασχοληθεί με έργα υποδομής και ως το τέλος της

δραστηριότητάς του, το 1925, θα παραδώσει 4.000 κτίρια με 9.283 δωμάτια ενώ η κατασκευή

άλλων 5.990 δωματίων βρίσκεται σε εξέλιξη. Καθώς οι αιτήσεις για κατοικία υπερβαίνουν κατά

πολύ τις δυνατότητές του, το ΤΠΠ τοποθετεί μία οικογένεια σε κάθε δωμάτιο. (Πολύζος Ι.,1984 )

Το 1923 ιδρύεται αυτόνομος οργανισμός με την επωνυμία Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων

(Ε.Α.Π) , με έδρα την Αθήνα ,υπο την εποπτεία της ΚτΕ και πρόεδρο τον διπλωμάτη Ερρίκο

Μοργκεντάου με σκοπό την οριστική στέγαση και αποκατάσταση των προσφύγων.

Μέτρα Για Τη Στέγαση Των Προσφύγων

Πρόσφυγες σε αντίσκηνα

στη περιοχή του θησείου 1

Στο διάστημα 1924-1930 η Ε.Α.Π κατασκευάζει 8.026 κατοικίες στην Αθήνα, στις περιοχές

Βύρωνα, Καισαριανή, Ν.Ιωνία, Υμηττό και 5.584 κατοικίες στο Πειραιά. Η Ε.Α.Π γενικά επιδίωξε

την αγροτική αποκατάσταση έτσι ως το 1930 με βοήθεια της Ε.Α.Π είχαν κατασκευαστεί 27.456

αστικές κατοικίες και 129.934 αγροτικές. (Πολύζος Ι.,1984 )

Τα σπίτια εκμισθώνονταν ή ξεπληρώνονταν με μηνιαίες δόσεις, με αποτέλεσμα ένα μέρος να μένει

άδειο ή να καταλήγει σε γηγενείς ή να καταλαμβάνεται . Επίσης συχνά τα ενοίκια δε καταβάλονταν

απο τους πρόσφυγες .


Η προώθηση των αποζημιώσεων με τη μεσολάβηση της Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος (ΕΤΕ),

έστω και με ατελή και αποσπασματικό τρόπο,ανακουφίζει τους πρόσφυγες. Ωστόσο, παρά τις

ρυθμίσεις –ή και συχνά εξαιτίας τους, λόγω της γραφειοκρατίας–, η οικονομική σχέση που έχει

αναπτυχθεί ανάμεσα στον οργανισμό και τους πρόσφυγες θα εξελιχθεί σε μείζον πρόβλημα

ανάμεσα στους πρόσφυγες και το κράτος, το οποίο παραμένει ακόμη και σήμερα.

Οι πρώτοι προσφυγικοι συνοικισμοι της Ε.Α.Π

στην Αθηνα και τον Πειραια

Στο μεταξύ η είσοδος των προσφύγων

επιταχύνει τις διαδικασίες διατύπωσης

πολεοδομικής νομοθεσίας η οποία κατά βάση

υφίσταται μόλις από το 1914

Το βασιλικό διάταγμα «Περί

απαλλοτριώσεως ακινήτων διά την ανέγερσιν

ευθηνών οικιών» της 10.11.1923 και το «Περί

συστάσεως συνεταιρισμού δημοσίων

υπαλλήλων προς ανέγερσιν ευθηνών οικιών»

της 15.11.1923 εισάγουν το νέο θεσμό των

οικοδομικών συνεταιρισμών αλλά και

εγκαινιάζουν την πρακτική ιδιαίτερης

μεταχείρισης κοινωνικών ομάδων σε ό,τι

αφορά την αστική δόμηση στον ελλαδικό χώρο.

2

Ένα άλλο μέτρο που πιθανότατα ψηφίζεται για να διευκολύνει το έργο της ΕΑΠ, η οποία, όπως

ήδη αναφέρθηκε, αντιμετωπίζει προβλήματα με την πώληση των διαμερισμάτων της, είναι το

νομοθετικό διάταγμα «Περί της κατ’ ορόφους ή διαμερίσματα ιδιοκτησίας» της 19.3.1927, που με

τροποποιήσεις θα μετασχηματιστεί στο νόμο 3471 / 4.1.1929 «Περί της ιδιοκτησίας κατά ορόφους»

και θα εισαγάγει το θεσμό της οριζόντιας ιδιοκτησίας αντί της ιδιοκτησίας κατά οικόπεδο, ανοίγοντας

έτσι το δρόμο στην ανέγερση πολυκατοικιών

Γενικότερα όμως υπο την πίεση των περιστάσεων και με το πρόσχημα της ιδιαιτερότητας των

προσφύγων, το κράτος ανέχτηκε μια καταστράγηση των πολεοδομικών νόμων για αρκετά χρόνια

μετά, καθώς οι νομιμοποιήσεις των αυθαιρέτων βοηθούσαν στην ενσωμάτωση των κατώτερων

στρωμάτων και επηρεάζονταν και απο τις πελατειακές σχέσεις των κυβερνήσεων με τους

ψηφοφόρους.


Η γεωγραφικη εγκατάσταση των προσφύγων

Οι ελληνικές κυβερνήσεις επιδίωξαν γενικά την αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων κσθώς

τη θεώρησαν πιο συμφέρουσα και βιώσιμη. Σε αυτό συνέβαλε και η διαθεσιμότητα εδαφών που

είτε είχαν εγκαταλειφθεί από τους ανταλλάξιμους μουσουλμάνους είτε εντάσσονταν σε μεγάλα

τσιφλίκια τα οποία ήταν δυνατό να απαλλοτριωθούν σε Μακεδονία και Θράκη , λόγω της

ανταλλαγης πληθυσμών.

Η εγκατάσταση σε αυτές τις περιοχές έγινε και για πολιτικούς λόγους καθώς επιθυμούσαν την

εθνική τόνωση και ομογενοποίηση των συνοριακών αυτών περιοχών, που πρόσφατα είχαν

προσαρτηθεί στο ελληνικό κράτος. Η προσπάθεια μαζικής μετακίνησης προφυγικών πληθυσμών

στη μακεδονική γη πέραν της αναπτυξιακής αγροτικής πολιτικής εξυπηρέτησε και τον πολιτικό

στόχο της αντικατάστασης των σλαβοφώνων, που μετανάστευαν αναγκαστικά είτε προς τη

Βουλγαρία και τη Σερβία, είτε προς τις χώρες του Νέου Κόσμου.

Γεωγραφική Εγκατάσταση Προσφύγων

Χάρτης αγροτικών προσφυγικών οικισμών της Ε.Α.Π στη περιοχή της Μακεδονιας

Πίνακας με τον αριθμό των

προσφυγων ανα γεωγραφικο

διαμέρισμα εγκατάστασης 3

Κριτήριο για τη γεωγραφική διασπορά ήταν επίσης και η ειδίκευση των προσφύγων σε

συγκεγκριμένου τύπου καλλιέργειες. Καπνοκαλλιεργητές απο τις περιφέρειες της Σμύρνης και της

Νικομήδειας εγκαταστάθηκαν κυρίως σε Ανατολική Μακεδονία και θρακη, σηροτρόφοι στο Σουφλί

και την Έδεσσα, πρόσφυγες ειδικευμένοι στη καλλιέργεια της Σουλτανίνας στη κρήτη.

Η διαδικασία απαιτούσε την ήπαρξη τουλάχιστον δέκα οικογενειών, μια επιτροπή των οποίων σε

συνεργασία με την Ε.Α.Π κανόνιζαν το σημείο μεταφοράς. Η ίδια η κοινότητα αναλάμβανε το έργο

της ανοικοδόμησης και σε κάθε οικογένεια δινόταν κλήρος γης, δεντρύλια, ζώα, εργαλεία και ότι

χρειαζόταν μέχρι τη πρώτη συγκομιδή. Κατόπιν, ο νέος αγρότης θα έπρεπε να συντηρηθεί μονάχος

του αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα και την ευθύνη της αποπληρωμής των χρεών εγκατάστασης.

Με μοχλό τη διαδικασία αποκατάστασης των αγροτών προσφύγων, το κράτος επενέβη

αποφασιστικά στην αγροτική οικονομία αλλάζοντας τις δομές

της. Η διαδικασία απαλλοτρίωσης των τσιφλικιών επιταχύνθηκε, ενώ παράλληλα με την

αναδιανομή της γης επιβλήθηκε στον αγροτικό χώρο διαρκώς αυξανόμενη μέριμνα, που έκανε

εφικτή την αλλαγή της όψης της υπαίθρου. Το 1936 οι

καλλιεργήσιμες εκτάσεις του ελληνικού κράτους είχαν σχεδόν διπλασιαστεί.


Αστική αποκατάσταση

Παρα τη προσπάθεια για αγροτικη αποκατάσταση το 1928 οι πρόσφυγες αποτελούσαν το 33,2%

του πληθυσμού της Αθηνας-πειραια, 47,8% της Θεσσαλονικης, 10,8% της Πατρας, 56,9% της

Καβαλας, 28,8 % του Βόλου , 35, 9 % του Ηρακλείου, 41,4 % της Ξάνθης.(Πολύζος Ι. ,1984)

Κριτήριο σημαντικό για τη τοποθετηση τους στις πολεις, αποτέλεσε και η εσωτερική πολιτική

κατάσταση. Επειδή οι πρόσφυγες στη πλειοψηφία ήταν Βενιζελικοί , οι κυβερνησεις που ανέλαβαν

μετα το 22’ θεώρησαν οτι ο καλύτερος τρόπος να επηρεάσουν τη δομή του εκλογικού σώματος

ήταν να τους εγκαταστήσουν κοντά στα μεγάλα αστικά κέντρα, ιδίως Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Με το

τρόπο αυτό εξασφάλισαν τη πλειοψηφία των βενιζελικών απο τις εκλογές του 1924 ως το 1933.

Προτιμήθηκε η χωροθετησή τους έξω απο τα όρια της πόλης, στα περίχωρα.

Οι λόγοι δεν ήταν μόνο η ελαχιστοποίηση της οικονομικής επιβάρυνσης απο τις απαραίτητες

απολλοτριώσεις ή η πρόθεση να προστατευτούν οι γηγενείς απο τις μεταδοτικές επιδημίες που

μαστίζουν τους πρόσφυγες, αλλά και η προσπάθεια απομόνωσης προς αποφυγή

κοινωνικοπολιτικών αντιδράσεων και αναταραχων λόγω συσσώρευσης ανέργων, αστέγων και

δυσαρεστημένων.

Κριτήριο επίσης υπήρξε η ύπαρξη βιομηχανικών μονάδων κυρίως σε Αθήνα, θεσσαλονίκη και τις

μεγαλε πολεις. Αυτο σήμαινε φτηνά εργατικά χέρια που με τη σειρά τους θα προσέλκυαν την

ίδρυση νέων μονάδων, οπως παρατηρηθηκε μετά.

Παρά το γεγονός ότι η αστική αποκατάσταση αφορούσε μόνο την παροχή στέγης , σε αντίθεση με

την αγροτική, που εξασφάλιζε και παραγωγική απασχόληση, υπήρξαν μέτρα, έστω και

περιορισμένα, για την ίδρυση βιομηχανιών σε προσφυγικούς συνοικισμούς, κυρίως μονάδων

ταπητουργίας και υφαντουργίας.


Γεωγραφική Αποκατάσταση προσφύγων

Γεγονός, πάντως, παραμένει ότι η πληθώρα των φορέων που ενεργοποιήθηκαν για την

εξασφάλιση στέγης στους πρόσφυγες, η μεταξύ τους συνεργασία και κυρίως το μέγεθος του

εγχειρήματος συνιστούν μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία της πολεοδομικής και της οικιστικής ανάπτυξης του ελληνικού κράτους.

Οι περισσότεροι άνδρες

πρόσφυγες απασχολήθηκαν ως

εργάτες, ιδιοκτήτες μικρών

μαγαζιών, περιπλανώμενοι

πωλητές ή ήταν περιστασιακά

εργαζόμενοι. Αρκετοί εργάστηκαν

στην οικοδόμηση των

προσφυγικών συνοικισμών ή σε

άλλα δημόσια έργα. Οι γυναίκες

απασχολήθηκαν κατά κύριο λόγο

στη βιομηχανία και

δευτερευόντως ως καθαρίστριες,

πλύστρες ή υπηρέτριες. Την

περίοδο αυτή αυξάνεται και η παιδική εργασία.

29 οικισμοι αθηνας και 12Θεσσαλονικης

Οικισμοι με 300+ κατοικους

Οικισμοι με 100-300 κατοικους

Οικισμοι με λιγοτερους απο 100 κατοικους Χαρτης αστικων συνοικισμων τη

περιοδο 1923-1934

4

ΟΙ πρώτοι οικισμοί Το πρόβλημα της στέγασης που υπήρχε στα αστικά κέντρα πριν από το ’22 οξύνθηκε δραματικά

με την έλευση 165.000 οικογενειών μετά το 1922.

Το ελληνικό κράτος έκανε μεγάλες προσπάθειες αλλά ήταν αδύνατο να αποκαταστήσει άμεσα και

αποτελεσματικά ένα τόσο μεγάλο αριθμό προσφύγων. Αρχικά δεσμεύτηκαν ιδρύματα, οικίες και

ευρύχωρα σπίτια στα οποία επιβάλλεται η συγκατοίκηση των ιδιοκτητών με τους ξεριζωμένους με

αποτέλεσμα να δημιουργηθεί δυσαρέσκεια.

Το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων( λειτούργησε από το1922 ως το 1925) κατέβαλε φιλότιμες

προσπάθειες κατασκευάζοντας σπίτια είτε ξύλινα, είτε λίθινα αλλά που δεν είχαν ούτε νερό, ούτε

ρεύμα, ούτε αποχέτευση και που δεν ήταν αρκετά για την ολική στέγαση των προσφύγων .

Στη συνέχεια ανέλαβε η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων( 1923 έως το 1930) η οποία

πρόσφερε έργο αλλά η οικονομική στενότητα δεν επέτρεπε την ανέγερση ευρύχωρων

οικημάτων( 36 τμ η κάθε οικογένεια), ήταν πρόχειρα κατασκευασμένα και οι οικισμοί ασφυκτικά

πυκνοκατοικημένοι με αποτέλεσμα τα προβλήματα να παραμένουν, μέχρι την οριστική λύση τους

με το πέρασμα των χρόνων.

Οι Πρώτοι Οικισμοί

Οι προσφυγικές εγκαταστάσεις που έγιναν, ακολουθούν τους παρακάτω τύπους:

-εγκατάσταση σε ξύλινα παραπήγματα των πολεμικών επανορθώσεων που παραχωρούσε το κράτος, τα λεγόμενα «γερμανικά» (Περιστέρι, Κοκκινιά),

Τα ξύλινα παραπήγματα της Κοκκινιας 5

- εγκατάσταση σε τριώροφες πολυκατοικίες που κατασκεύαζαν η Επιτροπή Αποκατάστασης

Προσφύγων και το Υπουργείο Πρόνοιας (λεωφόρος Αλεξάνδρας, Δραπετσώνα, Κερατσίνι),


- παραχώρηση οικοπέδων, όπου με ιδιωτική πρωτοβουλία έκτιζαν οι πρόσφυγες τις κατοικίες τους ( Κυρίως σε αγροτικα μερη).

Προσφυγικές πολυκατοικίες στη καισαριανη και στο Δουργουτι

Προσφυγικο χωριο της μακεδονιας Προσφυγες κατασκευαζουν σπιτια σε περιοχη της θρακης

- εγκατάσταση σε μονώροφα ή διώροφα, απλά ή δίδυμα σπίτια, που κατασκευάζονταν από τους οργανισμούς που αναφέρθηκαν παραπάνω (Νέα Φιλαδέλφεια, Βύρωνας, Νέα Ιωνία,),

Διωροφες διδυμες κατοικιες στη νεα ιωνια

6

7 8

9 10

- και, τέλος, εγκατάσταση με αυθαίρετα παραπήγματα είτε σε εκτός πόλεως περιοχές

(Καλογρέζα, Περισσός, κ.α.), είτε σε κενούς χώρους μέσα στην πόλη (Ιλισσός, Πανόρμου

,ανω Πολη θεσσαλονικης κ.α.), είτε στα εσωτερικά των οικοδομικών τετραγώνων των

οργανωμένων μονάδων (σχεδόν σε όλους τους παραπάνω χώρους).

Προσφυγικά

παραπήγματα στη

περιοχή της Καλαμαριάς

Προσφυγικές

παράγκες στην αρχαια

αγορα της Αθηνας


11

12

Όσον αφορά την πολεοδομική οργάνωση, στις περιπτώσεις κρατικών παραπηγμάτων

ακολουθείται η λογική του ιπποδάμειου συστήματος, όπου τα παραπήγματα διατάσσονται εν σειρά

σε στοίχους και καταλαμβάνουν όλο το διαθέσιμο χώρο, αφήνοντας κάποια κενά «πλατειών» ή

εγκαταστάσεων υγιεινής, πλυντηρίων κ.λπ.

Στις πολυκατοικίες εφαρμόζονται οι αρχές του Μοντέρνου Κινήματος του Μεσοπολέμου σε κατά

στοίχους διατάξεις, συνήθως σε παράλληλες σειρές (λεωφόρος Αλεξάνδρας, Δραπετσώνα κ.α.)

Στις περιπτώσεις διώροφων κατοικιών ή πολυκατοικιών είτε έχουμε ιπποδάμειο είτε εκλεκτικιστικές

συνθέσεις κηπουπόλεων με κυκλικούς δρόμους και συμμετρικές πλατείες (Νέα Φιλαδέλφεια).

Στα αυθαίρετα των οικιστών γίνεται ό,τι και σε κάθε άλλη αυθαίρετη δόμηση στην Αθήνα,

προσπάθεια διανομής της κατειλημμένης γης, όπου αφήνονται ελάχιστες ελεύθερες δίοδοι σε ένα

γενικό «ιπποδάμειο» σύστημα, που συνήθως είναι προέκταση των παρυφών της πόλης όπου

προσκολλώνται τα αυθαίρετα.

Ελευθερούπολη, ιστός της πόλης πριν και μετα

την εγκατάσταση των προσφύγων

Ο προσφυγικός

συνοικισμος της

Αλεξανδρούπολης,

σε ιπποδάμειο

συστημα.


12

13

Τυπολογία προσφυγικών κατοικιών Ήδη πριν από την ανάληψη δράσης εκ μέρους της ΕΑΠ είχαν κατασκευαστεί με πρωτοβουλία των

ίδιων των προσφύγων απλές κατοικίες από πλίθρες με άχυρο και λάσπη που ξεραίνονταν στον

ήλιο. Αυτός ο τρόπος κατασκευής αντιστοιχούσε στις περιορισμένες δυνατότητες των

γυναικόπαιδων που απασχολήθηκαν στην οικοδόμηση. Παρόμοιες κατοικίες κατασκεύασε και η

ΕΑΠ στην πρώτη φάση των εργασιών της, αλλά κατέληξε ύστερα από πειράματα με διάφορα

υλικά στο βέλτιστο τύπο που, αν και κάπως υψηλότερου κόστους, συνδύαζε τη μονιμότητα με τη

φθηνή συντήρηση, δηλ. σπίτια φτιαγμένα από εγχώρια πέτρα, με επένδυση από σοβά και

καλυμμένα στη στέγη με εγχώρια κεραμίδια.

Παρά την έμφαση στην επανάληψη και τυποποίηση που χαρακτηρίζει τις κατοικίες της ΕΑΠ, θα

χρησιμοποιηθούν συνολικά περισσότεροι από 100 τύποι μέχρι το 1930. Απο τους

επικρατέστερους τυπους:

1. Μικρές ελεύθερες μονώροφες κατοικίεςγια 1, 2 ή 4 οικογένειες.

Διαμορφώθηκαν δύο βασικοί τύποι δίδυμων κατοικιών: μονώροφη και διώροφη, για δύο και

τέσσερις οικογένειες αντίστοιχα. Σε κάθε οικογένεια αναλογούν τρία ελαχίστων διαστάσεων

δωμάτια από τα οποία το «μεγάλο» παίζει διπλό ρόλο καθιστικού και υπνοδωματίου. Στη διώροφη

κατοικία, που είναι ακριβώς σαν τη μονώροφη από άποψη διαρρύθμισης, η πρόσβαση σε κάθε

ένα από τα διαμερίσματα γίνεται από εξωτερική σκάλα.

2. Στίχους σπιτιών (μονώροφα ή διώροφα για έξι, οκτώ, δέκα ή δώδεκα οικογένειες κατά όροφο

ανά μονάδα κατοικίας).

Τυπολογία Προσφυγικών κατοικιών

14

Κάτοψη προσφυγικών κατοικιών 3 δωματίων σε καισαριανή και κοκκινιά

Κάτοψη δίδυμης κατοικίας στις Νέες κυδωνιές. Κάτοψη κατοικιών απο τις προσφυγικές

πολυκατοικίες στο Δουργούτι


15 16

17 18

Ελεύθερες κατοικίες συνήθως για 2 οικογένειες

Στίχοι σπιτιών για περισσότερες απο 4 οικογένειες.


19 20

21 22

23 24

Όσον αφορά τις μεθόδους και τα υλικά κατασκευής, τα προσφυγικά σπίτια καλύπτουν

όλο σχεδόν το φάσμα των υλικών που συναντά κανείς στις ιστορικές κατασκευές. Υπάρχουν

πολλά κτισμένα από ωμές πλίνθους και στέγη από πισσόχαρτο ή, αργότερα, κεραμίδια (Νέα

Ιωνία, Κοκκινιά κ.α.), μονώροφα ή διώροφα από οπτοπλινθοδομή και ξύλινα πατώματα και

στέγη (Νέα Φιλαδέλφεια, Υμηττός κ.α.), μονώροφα ή διώροφα από λιθοδομή (Νέα

Φιλαδέλφεια, Καισαριανή, Κοκκινιά), πολυκατοικίες μικτής κατασκευής με οριζόντια στοιχεία

από οπλισμένο σκυρόδεμα και φέροντες λίθινους τοίχους (λεωφόρος Αλεξάνδρας, Άγιοι

Ανάργυροι, Καισαριανή κ.α.).


25

26

27

Παρα τη τυποποίηση των πρώτων μικρων κατοικιών και τους οικονομικους και τεχνικούς

περιορισμούς , με το περασμα των χρονων εγιναν πολλες επεμβασεις οπως προσθηκες ,

ανακαινισεις για καλυτερευση των συνθηκων ετσι σημερα καθε κατοικια μοιαζει διαφορετικη.

Οι διάφορες προσθήκες είναι συνήθως:

•Μικρές επεμβάσεις σε επίπεδο βεράντας κάποιας μικρής κουζίνας ή τουαλέτας.

•Μεγάλες προσθήκες μπρός ή πίσω προς την αυλή που καλύπτουν παλλαπλές χρήσεις,συχνά

εξίσου μεγάλες ή και μεγαλυτερες απο την αρχική κατοικία

•Προσθήκες σε όροφο ή ακόμα και 2 ορόφους

•Προσθήκες κάτω απο την κατοικία με το σκάψιμο υπογείων δωματίων

•Προσθήκες απέναντι απο τη κατοικία, με μεσολάβηση ενός υπαίθριου ημιιδιωτικού χώρου

Συχνά επίσης τα επόμενα χρόνια έγιναν συνενώσεις σπιτιών , ωστε να δημιουργηθούν μεγαλύτερα,

τα πρώτα σπίτια ανακαινίστηκαν και ενα μεγάλο ποσοστό πλέον έχει γκρεμιστεί εντελώς και τη θέση

του έχει πάρει ένα νέο κτίσμα.

Οι προσθήκες πέρα απο την καλυτερευση των συνθηκων διαβίωσης γίνονταν και για κοινωνικους

λόγους. Το εθιμοτυπικο της εποχης επέβαλε όταν μια κόρη της οικογένειας ερχόταν σε ηλικία γάμου

να έχει και την προίκα της, στην οποία περιελαμβανόταν απαραίτητα και κατοικία, ενα δωμάτιο και μια

κουζίνα συμβολο ανεξαρτητης οικογένειας. Λόγω έλλειψης χρημάτων το υπάρχον σπίτι

επεκτεινόταν, ωστε να στεγάσει παραπάνω οικογένειες ή κατασκεύαζαν νέο κτίσμα στο υπάρχον

οικόπεδο.


28

Το παράδειγμα μιας οικογένειας στη κοκκινιά.

Σύντομα γεννηθηκε η κόρη της Β. ενώ οι γιοι της

οικογένειας Γ. μετακόμισαν στις οικιες των

γυναικών τους.Ήρθε η ώρα να παντρευτει η Α. και

σαν προίκα πήρε τα 2 πίσω δωμάτια ενω οι γονεις

μετακόμισαν σε ένα νέο δωμάτιο που έσκαψαν

απο κάτω.

Λίγα χρόνια αργότερα η τριτη κορη Σ. ήταν

έτοιμη για γάμο. Για προίκα της χτίστηκαν στην

αυλή 2 επιπλέον δωμάτια.

Το 1960 η κορη της Β. έφτασε σε ηλικία γάμου.

Όπως είχαν κάνει οι γονείς της παλιά , έδωσε το

πάνω δωμάτιο στη κόρη της και μετακόμισε στο

υπόγειο. Δυο μικρές εσοχές, ουσιαστικά κάτω απο

το πεζοδρόμιο σκάφτηκαν για κουζίνες στα 2 πλέον

ανεξάρτητα νοικοκυριά.

Το 1970 το αρχικό ζευγάρι είχε πεθάνει, ενω η

κόρη της Β. Αναζήτησε καινούργιο άνετο σπίτι σε

άλλη περιοχή. Η Α. ετοιμαζόταν να μετακομίσει στο

πίσω υπόγειο ώστε η κόρη της να μείνει στα πάνω

δωμάτια όπως ειχαν κάνει γονείς και παππούδες

της παλιότερα.(Hirschon Renee,1989)

Απο το παράδειγμα φαίνεται πως η παροχή

προίκας επηρέαζεε τη συνθεση των κατοίκων και

αρα και τη μορφή της ίδιας της οικείας και του

εξωτερικού της χρόνου.

Αρχικά στη προσφυγική κατοικία έμενε η οικογένεια Γ. με τη κόρη τους Β. και 2 γιους. Στα

επόμενα χρόνια γεννήθηκαν άλλες 2 κόρες η Α. Και η Σ. και ένας γιός.Το 1938 στη κατοικία

διέμεναν 8 άτομα.

Το 1940 όταν παντρευτηκε η Β. πήρε σαν προίκα το μπροστινό δωμάτιο και έσκαψαν και ένα

δωμάτιο στο υπόγειο για δικιά τους κουζίνα και καθιστικό.


29

Νέα Ιωνία Μαγνησίας

Ο ερχομός των προσφύγων στη Μαγνησία

Λέγεται και γράφεται οτι η καταστροφή της Μικράς Ασίας ήταν η μεγαλύτερη τραγωδία του

Ελληνισμού, εξίσου με την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Τότε ο ελληνισμός

υποδουλώθηκε αλλα δεν εξαφανίστηκε. Βρήκε τρόπο να επιβιώσει και να αναπτυχθεί κάτω απο

της οθωμανική κυριαρχία, ιδιαίτερα στη περιοχή της μικράς ασίας στη πόλη της Σμύρνης καθώς και

τη πρωτεύουσα της αυτοκρατορρίας Κωνσταντινούπολη.

Ο ελληνισμός οχι μόνο επιβίωσε αλλα κατάφερε να παίξει πρωταρχικό ρόλο σε πολλούς τομείς

όπως δημόσια ζωή, επιστήμη, εκπαίδευση, εμπόριο, πολιτική. Αντίθετα μετά τη καταστροφή του

1922 , οι έλληνες που ευημερούσαν στη περιοχή για πάνω απο 3000 χρόνια οδηφήθηκαν στην

εξορία , μέσα απο σκηνές βίας. Κάθε στοιχείο ελληνικού πολιτισμού και παρουσίας καταστράφηκε.

Το αποτέλεσμα της τραγωδίας ήταν 1.500.000 έλληνες , αναγκασμένοι στην εξορία. Έφτασαν στην

ελλάδα ως πρόσφυγες γυμνοί, εξανλημένοι , και χωρίς υλικά αγαθά. Παρα οτο γεγονός αυτό με τη

δυναμική τους, την εκπαίδευση, τη θρησκευτική πίστη, την ιδιαίτερη κουλτούρα τους και τη

σκληρή δουλειά κατάφεραν να επιβιώσουν , να σταθούν στα πόδια τους και να προδευσουν.

Διασκορπίστηκαν σε όλη την ελληνική επαρχία και πόλεις και ίδρυσαν χωριά, συνοικίες , πόλεις

που ονόμασαν με το όνομα των παλιών τους πατρίδων προσθέτωντας στο επίθετο νέο-α. Έτσι

δημιουργήθηκε για παράδειγμα η Νέα Σμύρνη, η Νέα Φιλαδέλφεια και στη δικιά μας περίπτωση

έρευνας η Νέα Ιωνία Βόλου , στη περιοχή Μαγνησίας , της οποίας το όνομα προέρχεται επίσης απο τη Μικρά Ασία. Ένα χρόνο μετά τη καταστροφή του 1922, ένας συνοικισμός θεμελιώθηκε , μια νέα πόλη , με το

όνομα Νέα ιωνία , για την εγκατάσταση μέρους των προσφύγων που διέμεναν προσωρινά σε

καπναποθήκες, σχολεία , εκκλησίες , σκηνές και κάθε είδους καταλύμματα.

Ο Ερχομός Των Προσφυγων Στη μαγνησια

30

Κατα την επιχείρηση του ελληνικού στρατού στη Τουρκία και μετά τη καταστροφή του 1922 , τρία

μεγάλα κύμματα προσφύγων ήρθαν στην ελλάδα και κατα συνέπεια και στη περιοχή του Βόλου.

Το πρώτο κύμα προσφύγων , απο τη Νικομήδεια, το 1921.

Την άνοιξη του 1921 ο ελληνικός στρατός ξεκίνησε επιχειρήσεις εναντίων των δυνάμεων του κεμάλ

στη περιοχή της προύσας και της νικομήδειας. Αποφασίστηκε ο πληθυσμός της περιοχής να

μετακινηθεί προσωρινά στην Ελλάδα. Έτσι στις 16 Ιουνίου του 1921 3.500 πρόσφυγες απο τη

νικομήδεια μεταφέρθηκαν με αγγλικό πλοίο στο Βόλο. Τις επόμενες μέρες ήρθαν άλλοι 1800

πρόσφυγες απο τα χωριά γύρω απο τη Νικομήδεια. Αυτοί οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν

«προσωρινά» στη περιοχή της μεταμόρφωσης , σε σκηνές. Αυτοί οι πρόσφυγες αναγκάστηκαν να

εγκαταλείψουν οριστικά τα σπίτια τους μετα τη συμφωνία για την ανταλλαγη πληθυσμών το 1924

και αποτέλεσαν τον πυρήνα της δημιουργίας του συνοικισμού Α. Βασιλείου στο τέλος της Ιωλκού

όπου και τελικά εγκαταστάθηκαν.

Το δεύτερο, μεγάλο κύμα, γνωρτό και ως μάυρο κύμα, 1922.

Το μεγάλο, «μαυρο κύμα» Των προσφύγων έφτασε στο Βόλο, στις 19 Σεπτέμβρη 1922. Ήταν οι

πρόσφυγες που εγκατέλειψαν βιαστικά τα παράλια της Μικράς Ασίας, για να ξεφύγουν απο τη βίαιη

επέλαση του τουρκικού στρατού. Κρατώντας στο ένα χέρι λίγα ρούχα και στο άλλο τα μωρά παιδιά,

με πόδια πρησμένα απο το περπάτημα και τις εικόνες της καταστροφής στα μάτια τους έφτασαν

στη μητέρα ελλάδα, ζητώντας προστασία.

Απο το βράδυ της 18 Σεπτεμβρίου και κατα τη διάρκεια της επόμενη μέρα, μια αρμάδα επιβατικών

πλοίων έφτασε στο λιμάνι του Βόλου , φέρνοντας χιλιάδες πρόσφυγες. Οι εφημερίδες της εποχής

αναφερουν την τραγική κατάσταση των προσφύγων κάνωντας έκκληση για βοήθεια. Έπρεπε

άμεσα να βρεθεί στέγη και ένα κομμάτι ψωμί για τους χιλιάδες πρόσφυγες . Οι αρχές καθώς και

ιδιωτικές πρωτοβουλίες κινήθηκαν άμεσα , ωστε να καλύψουν τις βασικές ανάγκες αυτών των

βασανισμένων ανθρώπων.

Οι πρόσφυγες στεγάστηκαν σε καπναποθήκες, σχολεία , εκκλησίες, το δημοτικό θέατρο . Κυρίες

του βόλου ίδρυσαν ένα ίδρυμα για τη προστασία των πολλών ορφανών παιδιών, ενω πάρθηκαν

και μέτρα για τη ν υγειινή.


Το τρίτο κύμα. Οι πρόσφυγες της ανταλλαγής πληθυσμού του 1924.

Μετα τη Συνθήκη της Λωζάνης συμφωνήθηκε η ανταλλαγή πληθυσμών , έτσι οι λίγοι

μουσουλμάνοι που έμεναν στα Παλαια έφυγαν απο το Βόλο στις 26 Αυγούστου 1924. Ένα μήνα

μετά μετά έφτασαν στο λιμάνι του Βόλου 2 πλοία μεταφέρωντας 4.022 πρόσφυγες απο τη

Καππαδοκία και απο τον Πόντο. Μετά απο ένα κουραστικό ταξίδι με πλοίο και έχωντας περάσει

απο καραντίνα στο λιμάνι του πειραιά , οι πρόσφυγες μετακινήθηκαν στη περιοχή έξωτερικά απο

το χείμαρο κραυσίδωνα όπου οι αρχές είχαν στήσει ένα πρόχειρο καταυλισμό σκηνών. Εκείνη την

εποχή εγκαταστάθηκαν και οι πρωτοι πρόσφυγες στα μονοκάμαρα σπίτια του νέου καταυλισμού

νέας ιωνίας. Απο τους πρώτους μήνες της εγκατάστασης , υπήρξαν σοβαρά προβλήματα , λόγω

έλειψης νερού και τουαλέτων. Το αποτέλεσμα ήταν πολλές αρρώστεις που οδήγησαν στο θάνατο

270 ανθρώπων μέσα σε διάστημα 2 μηνών.

Οι αρχές σκέφτηκαν την πιθανή μετακίνηση των προσφύγων σε άλλα μέρη. Τελικά αποφάσισαν

την μετακίνηση των πρτοσφύγων σε ένα μέρος με καλύτερες συνθήκες υγειινής, εκεί που ήδη

είχαν εγκατασταθεί οι πρόσφυγες απο τη Νικομήδεια. Αλλα οι αρχές δεν είχαν την δυνατότητα για

άμεση αποκατάσταση και έτσι οι πρόσφυγες πήγαν απο μόνοι τους εκεί και άρχισαν να χτίζουν

μικρές καλύβες με ότι υλικά έβρισκαν για να στεγάσουν τις οικογενειές τους. Έτσι μαζί με τους

πρόσφυγες της Νικομήδειας ίδρυσαν τον προσφυγικο οικισμό της Ιωλκού, που πήρε το ονομα

αυτό λόγω της θέσης του στο τέλος της οδου Ιωλκού. Μέχρι τη δεκαετία του 50 το μέρος λεγόταν

παράγκες , αργότερα πήρε το όνομα Άγιος βασίλειος απο την εκκλησία ποιυ έχτισαν οι

πρόσφυγες προς τιμή του Αγιου Βασίλειου της καππαδοκίας .

Συνολικά μαζί με τους πρόσφυγες των προηγούμενων δεκατιών ο βόλος δέχτηκε 13.773

πρόσφυγες


.

Οι πρώτες παράγκες που

αποτέλεσαν τον πυρήνα του

συνοικισμου Αγιου βασιλείου 31

Ο

Οικισμός Της Νέας Ιωνίας

Η θεμελίωση του οικισμού της Νέας Ιωνίας

Μετά την άφιξη στο βόλο του δεύτερου κύμματος προσφύγων , η κατάσταση ήταν τραγική. Πολλοί

προσφυγες έμεναν σε αποθήκες , σχολεία, εκκλησίες, τέντες και παραπήγματα. Η καταάσταση

ήταν ακόμα πιο τραγική στις μεγάλες πόλεις. Έτσι το κράτος αποφάσισε την δημιουργία

καταυλισμών για την εγκατάσταση τους.

Με κρατικά κονδύλια και δωρεές ιδιωτών που επιτροπές σε κάθε πόλη διαχειρίζονταν ξεκίνησε η

δημιουργία των καταυλισμών. Στο βόλο πρόεδρος της επιτροπής για την αποκατάσταση των

προσφύγων ήταν ο βιομήχανος Χρήστος Λούλης, πρόεδρος των βιομηχάνων Βόλου.

Εντωμεταξύ ο χειμώνας του 1922 βρήκε τους πρόσφυγες στις καπναποθήκες, σχολεία και

πρόχειρα καταλλύματα. Τον Ιούνιο του 1923 το δημοτικό συμβούλιο Παγασών συναντήθηκε με τη

παρουσία του επάρχου Λάρισας και του Χρήστου λούλη για να αποφασιστεί η δημιουργία

προσφυγικού συνοικισμού.

Στην αρχή της συνεδρίασης ανακοινώθηκε οτι η επιτροπή αποκατάστασης προσφύγων έδινε 1

εκατομμύριο δραχμές για την ίδρυση προσφυγικού οικισμού στο Βόλο. Το δημοτικό συμβούλιο

δέχτηκε τη προσφορά και πρόσφερε 500.000 δραχμές για την αποκατάσταση 5.000 προσφύγων

που είχαν καταλάβει το ¼ των καπναποθηκων.

Οι εργασίες για την κατασκευή του ποικισμού ξεκίνησαν. Ένας πολιτικός μηχανικός ήρθε απο την

Αθήνα και αφού εξετάστηκαν κάποιες περιοχές , κατέληξαν στη περιοχή του Ξηρόκαμπου ως

καταλληλότερη.

Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε 1000 πλινθόκτιστα παραπήγματα , παρατεταφμένα σε στίχους,

διαστάσεων περίπου 4Χ4 μ. και ύψους 3.2,. Τελικά προτιμήθηκε να γίνουν πέτρινα για να είναι πιο

στέρεα. (Κωνσταντάρας-Σταθαράς Δημήτρης,1994)

Αυγουστο μήνα άρχισε το σκάψιμο στο Ξερόκαμπο, 200 μέτρα πάνω απο το Κραυσίδωνα, στη

προέκταση της 2ας νοεμβρίου. Εκεί θα χτίζονταν τα πρώτα σπιτια του συνοικισμού τα λεγόμενα

Τετράγωνα. Το σχέδιο υπήρχε μόνο στα χαρτιά και οι εργάτες εσκαβαν εκει που θα ηταν τα

θεμέλια των σπιτιών. Στις 14 Αυτγούστου ανακοινώθηκαν τα εγκαίνια του συνοικισμού και οι

πρόσφυγες που διέμεναν σε αποθήκες και σκηνές χάρηκαν, ονειρευτηκαν ένα δικό τους σπίτι.

Οι εργάτες δούλευαν εντατικά αλλα υπήρχαν αμφιβολίες αν θα προλάβαιναν να αποπερατώσουν

τον οικισμό πριν πιάσουν οι βροχές και τα κρύα.

Ένας άλλος προβληματισμός ήταν για τους πρόσφυγες με τι θα σκεπαστούν τα σπίτια...τα

κεραμίδια κόστιζαν και το φτηνό πισσόχαρτο που ήταν η πρόχειρη λύση θα έκανε τα σπίτια να

μοιάζουν πάλι με παράγκες.

Στο τέλος του σεπτέμβρη και ενώ έπρεπε τα σπίτια σύμφωνα με τον αρχικο σχεδιασμό να

παραδοθούν , μόνο 2 απο τα 10 τετράγωνα είναι έτοιμα. Το κάθε τετράγωνο είχε 80 σπίτια, άρα

έτοιμα για παράδοση ήταν μόλις 160 σπίτια- δωμάτια.

Εντωμεταξύ έπεσε επιδημία εξανθηματικού τύφου μεταξύ των προσφύγων που στοιβαγμένοι, σε

άθλιες συνθήκες διέμεναν στις αποθήκες. Για να απομονώσουν τα κρούσματα, μεταφεραν τους

πρώτους κατοικους στα τελειωμένα σπίτια του συνοικισμού στις 10 ιανουαρίου 1924. Λίγες μέρες

μετά ανακοινώνεται οτι τελικά θα κατασκευαστούν 800 σπίτια, εκ των οποίων τα 500 είναι σχεδόν

έτοιμα, λείπουν μόνο τζάμια. Η στέγαση έγινε τελικά με πισσόχαρτο.

Ο Οικισμός Της Νέας Ιωνίας

Όταν οι πρόσφυγες ακουσαν τα νέα

της περάτωσης του συνοικισμού

έτρεξαν να κάνουν κατάληψη ένα

δικό τους σπιτάκι, αδιαφορώντας για

την έλειψη εγκαταστάσεων υγειινής.

Τελικά κατασκευάστηκαν 480 σπίτια

απο πέτρα στα νότια της

Ευαγγελίστριας, ενω κτίστηκαν και

περιπου άλλα 300 απο

τσιμεντοπλιθιά ανατολικά και βόρεια.

Οι πρώτες 776 οικογένειες

στεγάστηκαν.


Το Μάρτιο του 1924 άρχισε η επίσημη παράδοση των σπιτιών. Το πάτωμα τους ήταν χώμα με αγριόχορτα και οι τοίχοι τους ασοβάτιστοι. Αποχωρητήρια δεν είχαν κατασκευαστεί ακόμα.

32

Ο

Οικισμός Της Νέας Ιωνίας

Η επέκταση του συνοικισμού ως το 1940

Τα τετράγωνα (Α) κάλυψαν ένα μόνο μέρος της ανάγκης για στέγαση των

προσφύγων έτσι τα επόμενα χρόνια δημιουργήθηκαν και άλλες ομάδες

κατοικιών Το 1925 χτίστηκαν τα τσιμεντένια(Β), Το 1927 τα Τζαμαλιώτικα(Γ), το

1928 τα γερμανικά(Δ) , το 1929 τα πέτρινα(ε), το 1934 τα Καρταλέικα(ΣΤ) και το

1936-38 λίγα σπίτια στις σιδηροδρομικές γραμμές (Ζ)

33

Στο κέντρο κάθε τετραγώνου χτίστηκε ένα

κοινόχρηστο κτίσμα για πλυσταριό, που στις τέσσερις

πλευρές του είχε κολλημένα αποχωρητήρια, ένα για

κάθε τέσσερις οικογένειες. Επίσης ανοίχτηκε και ένα

πηγάδι. Σε κάθε τετράγωνο υπήρχαν 70-80

μονοκάμαρες κατοικίες που αντιστοιχούσαν σε ανάλογες οικογένειες.


Α. Τετράγωνα, ο πρώτος οικισμός

Τα Τετράγωνα ονομάστηκαν απο το σχέδιο του νέου συνοικισμού , σε δέκα τετράγωνα με το

όνομα Α,Β,Γ,Δ,Ε,Ζ,Η,Θ,Ι Κ.

Οικόπεδο που

χτίστηκε η πρώτη

εκκλησία της

ευαγγελίστριας

34 35

Τμημα τετραγωνου με κατοικίες. Οι κατοικίες

χτίζονταν σε σύνολα των 4,5,6 ή 7κτισμάτων και

κάθε κατασκευή αντιστοιχούσε σε 2

μονοκάμαρες κατοικίες , μία στη πλευρά του

δρόμου και μια που έβλεπε στο εσωτερικό του

τετραγώνου.

Η κατοικία είχε εμβαδό 15-20 τ.μ και σε κάθε

μια αντιστοιχούσε κήπος 23-69 τ.μ Ήταν

κατασκευασμένα απο πέτρες ή τσιμεντότουβλα.

(Χαστάογλου, 2007)

36

37

38


Η

περιπτωση Της Νέας Ιωνίας

Προσφυγικη κατοικία

Τα πρώτα σπίτια των Τετραγώνων,

μονοκάμαρα , χτισμένα απο πέτρα.

39 41

40

Β. Τσιμεντενια..

Χτίστηκαν το 1925 σε 17 τετράγωνα δυτικά της οδού

Κρήτης .

Πρόκειται για ισόγεια , με κεραμοσκεπή τετράριχτα

κτίρια απο τσιμεντόλιθους στο καθένα απο τα οποία

έμεναν 2 οικογένειες...Κάθε κατοικία με εμβαδό 45 τ.μ

είχε 2 δωμάτια, κουζίνα και εσωτερικό αποχωρητήριο.

Έτσι δημιουργήθηκαν σπίτια για 365 οικογένειες δυτικά

της Ευαγγελίστριας. Ανάμεσα σε αυτά είναι και 22

διόροφα, 6 στη δυτική πλευρά της πλατείας και 16 στις

γωνίες των τετραγώνων στη τότε οδό βυζαντίου,

σήμερα Ε. Βενιζέλου.

42

43

44

45



Γ. Τζαμαλιώτικα

Χτίστηκαν το 1927 απο την εθνική τράπεζα

προκειμένου να απελευθερωθεί αποθήκη της

στην οποία είχαν βρει καταφύγιο πρόσφυγες.

Βρίσκονται μεταξυ των οδων Δορυλαίου-Ικονίου-

Μ.Αλεξάνδρου –μαγνησίας.

Πρόκειται για 104 σπίτια και είναι τα πιο

στριμωγμένα με οικόπεδο22-30 τ.μμ το καθένα

και εμβαδό κατοικίας 15 τ.μ η διαταξή τους

θυμίζει αυτή των προσφυγικών με τους

κοινόχρηστους χώρους στο κέντρο των

τετραγώνων.

46

47

48 49

Δ. Γερμανικά

Χτίστηκαν το 1928 σε 16 τετράγωνα ανατολικά του αρχικού οικισμού.. Ονομάστηκαν έτσι γιατι

ήταν πληρωμένα απο τις γερμανικές πολεμικές αποζημιώσεις του πρώτου παγκόσμιου . Ήταν

λεπτές τσιμεντόπλακες που τις βίδωναν σε ξύλινο σκελετό, πάνω σε μια βάση απο πέτρα ή

μπετόμ. Το βασικό τους πλεονέκτημα ήταν η γρήγορη και φτηνή εγκατάσταση. Πρόκειται για

προκατασκευασμένες κατοικίες , με ελάχιστες διαστάσεις 25 τ.μ συνενωμένες ανα τέσσερις

κάτω απο μια κεραμοσκεπή. Στενές , ευτελείς και με έλλειψη ιδιωτικότητας λόγω ανεπαρκους

ηχομόνωσης.Συνολικά στεγάστηκαν 323 οικογένειες. Θεωρητικά οι κατασκευές αυτές θα

αντικαθιστούνταν μετα απο δέκα χρόνια κατι το οποίο δε συνέβη ποτέ.

50

51


Ε.Πέτρινα.

Χτίστηκαν το 1928-29 δυτικά απο τα τσιμεντένια

μετα την οδο Φιλαδελφείας και ως την Ελλησπόντου

και γανοχώρας και η τοιχοποιία τους έγινε με πέτρες

της περιοχής. Αποτελούνταν απο 300 πολυ

ευρύχωρες κατοικίες σε μεγάλα οικόπεδα

διαστάσεων 152-190 τ.μ 52

53

54


Για τους πρόσφυγες τα νέα αυτά σπίτια, παρά τη στενότητα χώρου και τα κοινόχρηστα

αποχωρητήρια ήταν μια ελπίδα, ή βάση για το ξεκίνημα μιας νέας ζωής.

Σταδιακά με τη σκληρή δουλειά και με τη μικρή χρηματική βοηθεια απο τις κρατικές

αποζημιώσεις του 1927, η οικονομική κατάσταση των κατοίκων του συνοικισμού άρχισε να

βελτιώνεται. Είχαν πλέον τη δυνατότητα να βελτιώσουν και τις συνθήκες ζωής τους με

πρωταρχικό μέλημα την κατοικία τους.

Ιδιαίτερα οι κάτοικοι των τετραγώνων πέρα απο τον ελάχιστο χώρο είχαν και να

αντιμετωπίσουν το πρόβλημα του κοινόχρηστου πλυσταριού και αποχωρητηρίων που μέσα σε

λίγα χρόνια είχαν φτάσει σε οικτρή κατάσταση.

Σιγά σιγά ώς το ξεκίνημα του πολέμου το 1940 στις μικρές μονοκάμαρες κατοικίες αλλα και στα

υπόλοιπα προσφυγικά κτίσματα άρχισαν να χτίζονται εξωτερικά κουζινάκια και αποχωρητηρια

και καθώς οι οικογένειες αυξάνονταν επιπλέον δωμάτια ή και όροφοι.

Οι μεταγενέστερες αυτές τροποποιήσεις και συνθήκες , που συχνά δείχνουν μεγάλη

ευρυματικότητα παρα τους περιορισμένους πόρους, τόνιζαν το προσώπικό στοιχείο σε όλη τη

περιοχή.

Η αυθαίρετη αυτή δόμηση συνεχίστηκε υπο την ανοχή των αρχών ώς τους σεισμούς του 1955

αλλάζοντας τη μορφή και σύνθεση των αρχικών κατοικιών και του συνολικού οικισμού.

Στο διάστημα 1930 -1940 δημιουργήθηκαν οι τελευταιες ομαδες προσφυγικων σπιτιων , 152 σπίτια

δύο δωματίων με κήπο βόρεια απο τα πέτρινα που ονομάστηκαν καρταλέικα ,άλλα 36 σπίτια στην

οδο Θειρών και Σινώπης και 24 σπίτια δίπλα στις σιδηροδρομικές γραμμές. Συνολικά

παραδόθηκαν 2.071 κατοικίες..

Το 1926 κατασκευάστηκε η εκκλησία της Ευαγγελίστριας και η γέφυρα του κραυσίδωνα, και

ανεγέρθηκαν 2 δημοτικά σχολεία .Το 1930 ο συνοικισμός αποτελούσε πλέον μια μικρή πολιτεία.

Ωστόσο οι συνθήκες διαβίωσης παρέμεναν υποβαθμισμένες και οι υποδομές ανεπαρκής. Τα

δίκτυα ύδρευσης και φωτισμού πραγματοποίηθηκαν αρκετ χρόνια μετά, το 1939.


Αποχωρητήρια κτισμένα

συνήθως εξωτερικά των

κατοικιών και σε κάποια

απόσταση.

Νεροχύτες στο

εξωτερικό των

κατοικιών για τη

διευκόλυνση του

πλυσίματος.

Διεύρυνση της κατοικίας με προσθήκη

δωματίων.

55

56

57

58

59


Στίχος τεσσάρων μομοκάμαρων κατοικιών με τις προσθήκες τους.

ΚΑΤΟΙΚΙΑ Α ΚΑΤΟΙΚΙΑ Β ΚΑΤΟΙΚΙΑ Γ ΚΑΤΟΙΚΙΑ Δ

H κατοικία Α συνενώθηκε με τη Β, δημιουργώντας ένα σπίτι 2 δωματίων ενω κουζίνα

και αποχωρητήριο κτίστηκαν εξωτερικά. Στη κατοικία Γ προστέθηκε επίσης κουζινάκι και

αποχωρητήριο στην αυλή. Στη κατοικία Δ όλη η αυλή κτίστηκε και έτσι δημιουργήθηκε

κουζινα-καθιστικο και μικρό αποχωρητήριο.

60

61


Ολόκληρο κτίσμα των

τετραγώνων με τις δυο

προσφυγικές κατοικίες και

τις προσθήκες τους.

ΚΑΤΟΙΚΙΑ Α

ΚΑΤΟΙΚΙΑ Β

Στη κατοικία Β προστέθηκε

πλινθόκτιστο δωμάτιο με

χρήση καθιστικού και

κουζίνας στη θέση του

κήπου στο ισόγειο και ένα

μικρό δωμάτιο στον πάνω

όροφο.

Στη κατοικία Α προστέθηκε δευτερο δωμάτιο

συνεχόμενο με την οικεία.

62 63

64

65 66

67


Προσφυγική μονοκάμαρη κατοικία

με προσθήκη δευτερου δωματίου

στο ισόγειο καθώς και ανεξάρτητης

κατοικίας στον όροφο

Στο ισόγειο ο κήπος μπροστά στην

οικεία κτίστηκε σχεδόν όλος

δημιουργώντας ενα δευτερο δωμάτιο.

Εξωτερικά του δωματίου

δημιουργήθηκε αποχωρητήριο και

κτίστηκαν σκάλες για την επικοινωνία

με το δευτερο όροφο.

Στο δευτερο

όροφο κτίστηκε

δωμάτιο που

χρησιμοποιήθηκε

ως ξεχωριστή

κατοικία

ΚΑΤΟΙΚΙΑ Α ΠΡΟΣΘΗΚΗ

ΚΑΤΟΙΚΙΑ Β

68 69

70


Τα προσφυγικά σπίτια παρά τις προσθήκες και τις όποιες ανακαινίσεις και επεκτάσεις παρέμεναν

στενόχωρα για τους κατοίκους καθώς ταυτόχρονα αυξανόταν και ο πληθυσμός.

Για το λόγο αυτό τα δωμάτια είχαν πολλές χρήσεις. Ένα δωμάτιο μπορούσε ν α χρησιμοποιηθεί ως

καθιστικό, κουζίνα, χώρος εστίασης, κρεββατοκάμαρα ή αποθήκη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα και

τα έπιπλα ενός δωματίου να ποικίλουν ανάλογα. Σε ένα χώρο μπορούσεν να υπάρχει κρεββάτι ,

τραπέζι, κουζίνα μαγειρικής και άλλα έπιπλα.

Ο τρόπος ανατροφής και οι αναμνήσεις

απο τη ζωή στα ευρύχωρα πλούσια σπιτια

της Μικρασίας επέβαλαν επίσης την ύπαρξη

επίσημου χώρου για την υποδοχή. Η έννοια

της υπαρξης ενός χώρου που δεν μπορούσε

να υπάρχει ουσιαστικά γινόταν μέσο

κάποιων επίπλων που έκαναν τα μικρά

σπίτια ακόμα πιο ασφυκττικά γεμάτα όπως

τραπεζαρία ή το συνθετο στο σαλόνι για τη

φύλαξη επίσημων πιατικών και λευκών

ειδών ή ακομα και απο μικροαντικείμενα

οπως ζωγραφιστα πιάτα. Η αξία

κοινωνικής προβολής σε σχέση με την αξία

χρήσης ακυρώνει ουσιαστικά κάποιους

χώρους.

Απαραίτητες για ένα σπίτι θεωρούνταν και

οι καρέκλες καθώς χρειάζονταν για την

υποδοχή του κόσμου εντός του σπιτιού αλλα

κυρίως εκτός. Κάθε απόγευμα όταν

τελείωναν οι εργασίες της ημέρας οι

καρέκλες έβγαιναν στο δρόμο , σαν κάλεσμα

προς τους γείτονες να έρθουν. Χωρίς αυτές η

κοινωνικοποίηση της οικογένειας ηταν

δύσκολη. Ακόμα και σήμερα στα στενά της

πόλης διατηρείται αυτή η συνήθεια.

71


Φωτογραφίες απο το

εγκαταλελημένο πλέον εσωτερικό

κατοικίας. Το δωμάτιο προσθήκη με

χρήση κουζίνας καθιστικού και

χωρου εστίασης.

72

73

74

75

76 77


Παρά τον ελάχιστο χώρο που είχαν στη διάθεση τους οι κάτοικοι πάντα προσπαθούσαν να

ομορφύνουν το χώρο τους εσωτερικά και εξωτερικά. Τα λιγοστά κεντήματα, οι χειροποίητες

κουσρτίνες , πολύχρωμα παράθυρα και γενικότερα με φαντασία χρήση του χρώματος, λίγες

γλάστρες με λουλούδια ήταν τα μέσα των φτωχών κατοίκων για να ομορφύνουν το χώρο τους.

Σίγουρα τα σπίτια δεν συγκρίνονταν με αυτά που άφησαν πίσω αλλα έκαναν οτι περνούσε απο το

χέρι τους για να γίνουν πιο ευχάριστα.

«γυρνώντας , λοιπόν, κανένας στον συνοικισμό έχει πολλά να δει στις αυλές των σπιτιών του.

Είναι σπιτάκια που μ΄όλο οτι έχουν μια μικρή, τόση δα αυλίτσα, μοιάζουν , ιδίως αυτήν την

εποχή, σαν μικρά μπουκέτα, σαν μικροί μοσχοβολημένοι παράδεισοι.» « Η νέα Ιωνία του

1933, δημοσιογραφική έρευνα του Άθω Τριγκωνη για την εφημεριδα ‘Λαική φωνή΄»

78 79


Ιδιαίτερη φροντίδα δινόταν στα ανοίγματα και τις πόρτες, ως εισόδους στο σπίτι και σημείο

αναγωγής απο το δημόσιο στον ιδωτικό χώρο και ως σημείο κοινωνικής προβολής..

Παρατηρείται μια έντονη ποικιλία σε χρώματα, σχέδια διάκοσμο. Απο τη χρήση διαφορετικών

χρωμάτων στις πόρτες συχνά καταλάβαινες την ύπαρξη δυο διαφορετικών νοικοκυριών στο ίδιο

κτίσμα .

80

81

82

83

84 85


86

87

88

89 90

91 92

93


Διακοσμήσεις παρατηρούνται

στους εξωτερικούς τοίχους ενω

στα πιο ευρυχωρα σπίτια των

πέτρινων συναντάμε συχνά

όμορφα διακοσμημένα πηγάδια.

94

95

96

97

98


Το γεγονός οτι τα προσφυγικά σπίτια άντεξαν τόσα χρόνια πάντα φροντισμένα, οφείλεται

στην αξία που έδιναν οι κάτοικοι στη κατοικία. Η δύναμη των πολιτιστικών αξιών ,όπως η

οικογένεια, το σπίτι, η θρησκεία ,που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες έπαιξε θετικό ρόλο στη

προσαρμογή τους. Η διαφορετικότητα της καταγωγής τους και η περηφάνια για αυτήν

συνεβαλαν επίσηςστο να μην αφήσουν τη νέα γη που τους φιλοξένησε να υποβαθμιστεί. Η ιδέα

της ξεχωριστής ταυτότητας σε σχεση με το γηγενή πληθυσμό επαναβεβαιώθηκε μέσα στο νέο

περιβάλλον με μικρολεπτομέρειες και ποιοτικές διαφορές.


Η σημερινή Νέα Ιωνία είναι μια πόλη με πληθυσμό 33.000 κατοίκους. Στη λεωφόρο Ειρήνης που

κάποτε διαπερνούσε τα προσφυγικά τετράγωνα, οι μικρές μονοκλαμαρες κατοικίες έχουν

αντικατασταθεί με εμπορικά καταστήματα. Σε πολλά οικόπεδα έχουν κτιστει 2 και 3 ορόφων

πολυκατοικίες, ενω παρατηρείται μεγάλη μείωση του ακαλύπτου χώρου.

Παρά τις αλλαγές όμως η Νεα Ιωνία έχει διατηρήσει αρκετά στοιχεία απο τον οικιστικό χαρακτήρα του παρελθόντος της. Η εμπειρία και η μνήμη στη διαχείριση του χώρου επιβιώνει και σε πιο προσφατες κατοικίες.

Οικοδομικό τετράγωνο του πρωτου οικισμού με τους

κτισμένους χώρους τότε και σήμερα.

Σχεδόν κάθε τετραγωνικό

μέτρο των οικοπέδω έχει

κτιστεί ή έχει καλυφθεί με

αυθαίρετες κατασκευές.

99

100

101 102 103


Τα φτωχά κτίσματα των προσφυγικών , αποτελούν κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς

καθως αντανακλουν μνήμες , ιστορία, πολιτισμό μιας μεγάλης ομάδας ανθρώπων.

Οι προσφυγικοί οικισμοί αποτελούν ένα ζωντανό δείγμα για για τη μελέτη της κατάστασης

και των εμπειριών ενός πρόσφυγα σε ένα αστικό περιβάλλον για ένα μεγάλο χρονικό

διάστημα.

Μέσα απο την έρευνα τους και πέρα απο τα στοιχεία που αποκτάμε για την εξέλιξη της

κατοικίας στη χώρα μας , μπορείς παρά τις αλλαγές σε επίπεδο μορφής να διακρίνεις την

αρχική κατάσταση και τις λύσεις που έδωσαν οι πρόσφυγες στα βιοτικά προβλήματα τους.

Μέσω της πολυπλοκης και με ευρυματικότητα εξέλιξης των προσφυγικών κατοικιών

αντλουμε στοιχεια για την οικονομική κατάσταση , τις συνθήκες ζωής αλλα και τις

πολιτιαστικές αξίες τους των κατοίκων τους που συνέβαλαν ιδιαίτερα στην ανάπτυξη και τη

μη υποβαθμιση των προσφυγικών οικισμών ως κοινωνικά σύνολα .

Οι πρόσφυγες μένοντας προσηλωμένοι στις παραδόσεις τους και επιλέγοντας να

δημιουργήσουν και πάλι τα οικεία σχήματα, διατηρώντας το δεσμό με το παρελθόν μέσο του

προφορικού λόγου βρήκαν τρόπο να αποφύγουν την προσωπική αλλοτρίωση και την

κοινωνική αποσύνθεση , στην οποία θα μπορούσαν εύκολα να είχαν βυθιστει, αποτελώντας

ίσως θετικό παράδειγμα για τις σημερινές ομάδες προσφύγων .

επίλογος

ΠΗΓΕΣ • « Η νέα Ιωνία του 1933, δημοσιογραφική έρευνα του Άθω Τριγκωνη για την εφημεριδα ‘Λαική φωνή΄» ,

Πολιτιστικη Εστία Ίωνες, Νεα Ιωνία Μαγνησίας, 2003, επιμέλεια Δημητριος Κωνσταντάρας –Σταθαράς

•Κατσιρελος Παναγιωτης, «Ο προσφυγικος οικισμός , το χρονικό της ίδρυσης στο Βόλο της σημερινής Νέας

Ιωνίας», Δημος Νέας Ιωνίας μαγνησίας, εκδοση 3η, 2004

•Κωνσταντάρας-Σταθαράς Δημήτρης, « Το χρονικό της Ν.Ιωνίας, 1924-1994» , Πολιτιστικός οργανισμός

Ν.Ιωνίας Μαγνησίας, 1994

•Κωνσταντάρας Δημήτριος Σταθαράς, « Αληθινές μικρασιάτικες ιστορίες», Εκδόσεις Ωρες,1993

•«Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα,Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα.», Εταιρεία σπουδών νεολληνικου

πολιτισμού και γενικης παιδείας, 1997

•Πολύζος Ι. , «Η εγκατάσταση των προσφύγων του 1922: μια οριακή περίπτωση αστικοποίησης», Αθηνα,

Ε.Μ.Π., 1984

•Σήλια Νικολαίδου, «Η κοινωνική οργάνωση του αστικού χώρου», Εκδόσεις Παπαζήση , Αθήνα , 1993

•Χαστάογλου Βιλμα, «Βόλος το πορτραίτο της πόλης , απο τον 19ο αιώνα ώς σήμερα», Δημοτικο Κεντρο

Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου, Βόλος , 2007

• Hirschon Renee, «Heirs of the greek catastrophie, the social life of Asia Minor refugees in Piraeus», New

York, 1989

•Παπαδοπούλου Ελίζα, «Η εγκατάσταση των προσφύγων του '22 στο Λεκανοπέδιο Αθηνών.

Η σημερινή κατάσταση των προσφυγικών εγκαταστάσεων στην Αθήνα.

Δυνατότητες προστασίας.»

http://www.monumenta.org/article.php?IssueID=2&lang=gr&CategoryID=3&ArticleID=8, τελευταία επίσκεψη

23/01/2010

•Εγκυκλοπαιδια Μειζονος Ελληνισμού, Η αποκατασταση των προσφύγων στην Ελλάδα του μεσοπολεμου

http://www2.egiklopedia.gr/imeportal/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=3684 ,

http://www.emg.gr/asiaminor/Forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=5944, τελευταία επίσκεψη

23/12/2009

http://www.monumenta.org/article.php?IssueID=2&lang=gr&CategoryID=3&ArticleID=8

http://www2.egiklopedia.gr/imeportal/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=3684

http://www.emg.gr/asiaminor/Forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=5944

Πληροφορίες εικόνων

• εικόνες 1,9,10, 19-24: Ελληνικό ιστορικό και λογοτεχνικό αρχείο, http://www.elia.org.gr

•Εικόνες 36,44,51,54: Χαστάογλου Βιλμα, «Βόλος το πορτραίτο της πόλης , απο τον 19ο αιώνα ώς

σήμερα», Δημοτικο Κεντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου, Βόλος , 2007

•Εικόνες 2,3, 13,14: «Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα,Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα.», Εταιρεία

σπουδών νεολληνικου πολιτισμού και γενικης παιδείας, 1997

•Εικόνες 31,32, 47,50,52: Κωνσταντάρας-Σταθαράς Δημήτρης, « Το χρονικό της Ν.Ιωνίας, 1924-1994» ,

Πολιτιστικός οργανισμός Ν.Ιωνίας Μαγνησίας, 1994

Λοιπές εικόνες λήψεις ή επεξεργασίας της ιδίας.

http://www.elia.org.gr/

Nea Ionia Magnisias

Documents

Transcript of Nea Ionia Magnisias