NDËRMARRJET E VOGLA DHE TË

MESME, KUPTIMI DHE ROLI I TYRE

NË EKONOMI

Mësimdhënës: Doktorant, Sokol Domniku

BIZNESI I VOGËL NË HISTORI

Zanafilla e biznesit të vogël 4.000 vjet më parë 300 ligjet e Mbretit të Babilonisë Kundërshtimet dhe zhvillimi i biznesit të vogël Biznesi i vogël – shtyllë kurrizore e ekonomisë

kombëtare Shkaqet e hyrjes dhe mos hyrjes në biznes Disa të dhëna statistikore për rëndësinë e

biznesit të vogëlItali: 84% të punonjësveDanimarkë: 92% janë biznese të vogla (punësojnë 43% të forcës së punës)

Aktiviteti ndërmarrës më shumë i orientuar drejt tregtisë (tre vitet e fundit në Kosovë)

RËNDËSIA STRATEGJIKE E BIZNESIT TË VOGËL

Rritjen e punësimit

Prodhon për tregun e brendshëm duke shfrytëzuar resurset e vendit

Stimulon novacionet teknologjike dhe idetë e reja

Dy sistemet konkurruese të Shek. XX

Sistemi kapitalist (mbështet parimin e lirisë së individit)

ÇKA ËSHTË NDËRMARRJA?

Nuk ka përkufizim të përgjithshëm të biznesit të vogël?!

Shembulli i Francës?

Përkufizimi i ndërmarrjeve sipas kritereve të BE-së dhe Bankës botërore:

0-9; mikro-ndërmarrje10-49; ndërmarrje të vogla50-250; ndërmarrje të mesme250 – e më shumë; ndërmarrje të mëdha

ÇKA ËSHTË NDËRMARRJA?

Jean Baptiste i ka shtuar konceptit të ndërmarrjes edhe faktorët e prodhimit

Schumpeter i ka shtuar edhe novacionin

Shumë ndërmarrës arrijnë suksesin edhe nëpërmes imitimit të të tjerëve dhe kreativitetit të tyre

Aktivitetet e biznesit të vogëlprodukte dhe shërbime (me shumicë dhe pakicë)

FIRMAT QË PRODHOJNË PRODUKTE

Firmat e manifakturës dhe montimit (furrat, etj)

Firmat minerare dhe të shpimit

Firmat e lëndëve nga druri dhe pyjet

Firmat bujqësore dhe blegtorale

FIRMAT Firmat e shitjes me shumicë dhe

pakicë Firmat e shitjes me shumicë Firmat e shitjes me pakicë

Shërbimet (kostoja kryesore shpërndahet në paga)

Firmat financiare

Avantazhet e biznesit të vogël Disavantazhet e biznesit të vogël (52%)

SHKAQET E DËSHTIMIT TË BIZNESIT TË VOGËL

Mungesa e eksperiencës menaxherike

Eksperienca jo e balancuar

Konkurrenca

Lënia pas dore e biznesit

Rregullat e shumta qeveritare

NDËRVARËSIA E BIZNESIT TË VOGËL DHE BIZNESIT TË MADH

Biznesi i vogël nuk mund të ekzistojë pa produktet finale, etj.

Biznesi i madh pa mundësinë e shpërndarjes, p.sh. një biznes i madh mbështetet nga 500 furnizues dhe 3.000 shitës me pakicë.

MËNYRAT PËR TË FILLUAR NJË BIZNES

Fillimi i ri

Blerja e një biznesi ekzistues

Blerja e franshizës

KARAKTERISTIKAT E ZHVILLIMIT TË NVM-SË NË KOSOVË Struktura e e gjinisë

Meshkuj

Femra

0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%

98%

2%

0%

0%

Gjinia

18-25

26-35

36-45

46-55

55-

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%

2%

21%

42%

27%

8%

Grup mosha

Grup mosha

KARAKTERISTIKAT E ZHVILLIMIT TË NVM-SË NË KOSOVË

Fillor

Mesme

E larte

Fakullteti

Tjeter

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%

1%

42%

23%

34%

0%

0%

Niveli I Edukimit

Niveli i arsimimit

1999-2003

1996-1998

1991-1995

1989-1991

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

48%

4%

20%

28%

Niveli I Edukimit

Viti i themelimit

KARAKTERISTIKAT E ZHVILLIMIT TË NVM-SË NË KOSOVË

Biz.Individuale

Shoqeri Aksionare

Shoqeri me pergjegjsi te kufizuar

Ortakeri e kufizuar

Ortakeri e pergjithshme

72

7

11.3

3

6.7

56.1

13.6

21.2

1.5

7.6

76.3

5.3

11.5

2.3

4.6

76.7

4.9

4.9

4.9

8.7

sherbyese % tregtare % prodhuese % e pergjithshme %

Format e organizimit

KARAKTERISTIKAT E ZHVILLIMIT TË NVM-SË NË KOSOVË

Bashkarisht (menaxheri dhe pronari)

Menaxheri

Pronari

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

34%

6%

61%

Mënyra e menaxhimit

E pergjithshme

Të Tjerë

Shkollë fillore

Shkollë të mesme

Shkollë të lartë

Fakultet

14%

0%

6%

14%

25%

25%

86%

100%

95%

86%

75%

75%

Meshkuj Femra

Struktura e kualifikimit të punonjësve

LITERATURA Çepani Ariana (2006): “Sipërmarrja dhe

menaxhimi i biznesit të vogël”, Tiranë

Domniku Sokol: “Karakteristikat kryesore të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme në Republikën e Kosovës”, Revista Shkencore Administrim Biznesi (nr. 3) fq. 300 – 310, Pejë

Zimmerer & Scarborough (2007): “Essentials of Entrepreneurship and Small Business Management”, ShBA

Domniku Sokol (2011): “Bazat e biznesit”, Pejë