NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)
-
Upload
mentxu-gandarias -
Category
Education
-
view
1.383 -
download
10
Transcript of NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)
Mentxu Gandarias Ipiña
VIENAKO KONGRESUA (1815)
XIX.Mendeko politika
ANTZINAKO ERREGIMENA BERRESKURATZEKO AHALEGINA •Frantziako Iraultza gertatu izan ez balitz bezala •Monarkia absolutuaren eta erregimen estamentalaren itzulera
EUROPA OSOAN BOLADA IRAULTZAILEAK Iraultza Liberal Burgesak: 1820-1830-1848
LIBERALISMOA ETA
NAZIONALISMOA
Napoleonek boterea galdu zuen behin-betiko WATERLOO batailean
Iraultza Liberal Burgesak: 1820-1830-1848
LIBERALISMOA
Subiranotasun nazionala Lege aurreko berdintasuna Monarkia konstituzionala Botere banaketa Herritarren parte-hartze politikoa Herritarren eskubideen aitorpena Pribilegioen desagerpena …
XIX.Mendeko politika
Iraultza Liberal Burgesak: 1820-1830-1848 NAZIONALISMOA
Estatua (unitate politiko independientea) ≠ herria=nazioa (ezaugarri komunak dituzten herritarrak) Nazio guztiek estatu independientea eratzeko eskubidea dute Vienako mapan nazioen aldarrikapenak ez ziren entzun Inperio zabalen asmoak nagusitu ziren
Europako mapa 1815ean
XIX.Mendeko politika
1)- ESTATUEN POLITIKA NAZIONALIZATZAILEA. Aberriarekiko maitasuna, harrotasuna bultzatu zuten estatuek = identifikazioa. Banderak eta himnoak sortu zituzten horretarako.
2)- MUGIMENDU NAZIONALISTEN JAIOTZA:
a)- Nazionalismo sakabanatzailea: Austria-Hungariako Inperioan edo Turkiako Inperioan 1820-30-48ko iraultzetan lehenengo ahaleginak eman ziren. Grezia eta Belgikak independentzia lortu zuten.
b)- Nazionalismo bateratzailea: Italia eta Alemanian
NAZIONALISMOAK BI PROZESU ERAGIN ZITUEN:
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
Balkanak XIX. mendearen amaiera aldera Austria-Hungariako inperioko
nazioak
Nazionalismo sakabanatzailea
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
EUROPA 1914an
Nazionalismo sakabanatzailea
Nazionalismo bateratzailea
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
Italiako bateratze-prozesua
Nazionalismo bateratzailea ITALIA
JATORRIZKO
EGOERA Zatiketa, hamar estatu.
BATASUN-
PROZESUAREN
HASIERA-
BUKAERA
1848/1870
ERREGE
BULTZATZAILEA
Paimonte-Sardiniako Victor
Manuel II.a.
POLITIKARI ETA
IDEOLOGO
NAGUSIAK
Cavour ministraria, Mazzini,
Gioberti, D
Azeglio.
IRAULTZAILEAK Garibaldi.
HERRIALDE
BULTZATZAILEA Piamonte-Sardinia erresuma.
BATASUNAREN
KONTRAKOAK
Austria, Napoli, Estatu
Pontifikalak.
BATASUN
SISTEMA Gerra, plebiszituak.
IZAERA
IDEOLOGIKOA Liberala.
ONDORIOA
Italiako erresuma Savoiako
etxearen dinastiaren menpe
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
Alemaniako bateratze-prozesua
Nazionalismo bateratzailea
ALEMANIA
JATORRIZKO EGOERA Zatiketa, 38 estatu.
BATASUN-
PROZESUAREN
HASIERA-BUKAERA
1806/1871
ERREGE
BULTZATZAILEA Prusiako Gilermo II.a.
POLITIKARI ETA
IDEOLOGO NAGUSIAK
Otto von Bismarck, Fichte,
Hegel.
IRAULTZAILEAK
HERRIALDE
BULTZATZAILEA Prusia.
BATASUNAREN
KONTRAKOAK Danimarka, Austria, Frantzia.
BATASUN SISTEMA
Gerra, aduana-batasuna
(zollverein)
IZAERA IDEOLOGIKOA Kontserbadora-militarra
ONDORIOA
Alemaniar inperioa (II.Reich-a)
Hohenzollern etxearen
dinastiaren menpe.
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
ITALIAKO ETA ALEMANIAKO BATASUNAK ITALIA ALEMANIA
JATORRIZKO EGOERA Zatiketa, hamar estatu. Zatiketa, 38 estatu.
BATASUN-PROZESUAREN
HASIERA-BUKAERA 1848/1870 1806/1871
ERREGE BULTZATZAILEA Paimonte-Sardiniako Victor Manuel II.a. Prusiako Gilermo II.a.
POLITIKARI ETA
IDEOLOGO NAGUSIAK
Cavour ministraria, Mazzini, Gioberti,
D
Azeglio. Otto von Bismarck, Fichte, Hegel.
IRAULTZAILEAK Garibaldi.
HERRIALDE
BULTZATZAILEA Piamonte-Sardinia erresuma. Prusia.
BATASUNAREN
KONTRAKOAK Austria, Napoli, Estatu Pontifikalak. Danimarka, Austria, Frantzia.
BATASUN SISTEMA Gerra, plebiszituak. Gerra, aduana-batasuna (zollverein)
IZAERA IDEOLOGIKOA Liberala. Kontserbadora-militarra
ONDORIOA
Italiako erresuma Savoiako etxearen
dinastiaren menpe
Alemaniar inperioa (II.Reich-a) Hohenzollern
etxearen dinastiaren menpe.
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
EUROPA 1914an
Nazionalismo bateratzailea
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
• Bete 1914ko Europako mapa politikoa • Pintatu egindako mapa horretan XIX.mendean zehar sorturiko estatu berriak
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
AMERIKETAKO ESTATU BATUAK
1783an, Versaillesko Bakeak
Independentzia Gerrari
amaiera eman zion eta Britainia
Handiak bere kolonia ohien
Independentzia errekonozitu zuen.
KONSTITUZIO AMERIKARRA 1787
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
Kolonia baten independentzia 1.aldiz
Iraultza liberala Frantziako Iraultzarako eta Amerikako
kolonietarako eredu bihurtu zen
Historiako 1.Konstituzio idatzia. Ilustrazioaren eragina
AEBen politika espantsionista hasi
zen
Gizarte antolaketa berrian burgesiaren protagonismoa
handitu zen
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
IRAULTZA AMERIKARRAREN EKARPENAK
AMERIKETAKO ESTATU BATUAK XIX.mendeko gertaera nagusiak
Lurraldearen hedapena
Sezesio gerra Berreraikuntza
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
Lurraldearen hedapena
James Monroe presidenteak (1758-1831) Europako potentzien egotearen kontra, lurraldearen
hedapena azaldu zuen Monroe doktrina deiturikoarekin (1823), «Amerika amerikarrentzat» formulak
laburtutakoa.
Hedapena hurrengoaren bidez gauzatu zen:
•Erosketa: 1803an Estatu Batuek Louisiana erosi zioten Frantziari, eta 1819an Florida Espainiari.
1867an Alaska errusiarrei erosi zieten.
•Beretzea eta gerra: Texas 1845ean gehitu zuten, Mexikok 1848an gerran porrot egin ondoren
Kalifornia eta Mexiko Berria eman zituen (Guadalupe-Hidalgoko bakea).
•Kolonizazioa: kolonoen etorrera masiboak Mendebalderantz hedapena ahalbidetu zuen, erein
zitezkeen lur lautada handiek eta mehatzek lagundurik, batez ere Kaliforniako urrezko meatzeak.
•Trena: lur berrietan biztanleriaren ezarpena erraztu zuen eta espezializazio ekonomikoa ahalbidetu
zuen gune ezberdinetan.
Zerealak erdialdeko lautadetan.
Kotoi landaketak Hegoaldean, Afrikatik ekarritako langileri esklaboarekin.
Industria Ipar ekialdean.
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
AMERIKETAKO ESTATU BATUAK XIX.mendean
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
Indiarrak eta Mendebaldearen konkista
Lautadak eta zelaiak mugarik gabe sortu ziren, eta ez da gizona izan behar jarriko
dizkiona (…). Gizon zuriek aberastasuna leku guztietatik nola irabazten duten ikusten dut
eta ikusi ere ikusten dut guri baliorik ez duten lurraldeak emateko duten nahia (…).
Agian usteko duzue Sortzaileak hona bidali zintuztela nahi duzuen eran jokatzeko. Nik
Berak bidali zaituztela pentsatuko banu, agian horrek neu edukitzeko eskubidea ematen
dizuela pentsatzera eramango ninduke (…).
Nik inoiz ez dut esan lurra nirea denik, berarekin nahi nukeena egiteko. Berarekin nahi
duena egiteko eskubidea duen bakarra sortu duena da. Nik nire lurraldean bizitzeko
eskubidea baino ez dut aldarrikatzen eta zuek zuenean bizitzeko pribilegioa gogorarazten
dizuet.
Heinmot TOOYALEKETE (Nez percés tribuaren Yosef buruzagia)
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
Independentziaren momentutik, Estatu Batuek nabarmenki desberdinak ziren bi gune erakutsi zituen:
•Iparraldeko estatuak, industrialak nagusiki, protekzionistak eta demokratak zirenak.
•Hegoaldeko estatuak, aristokratikoak, merkataritza askearen aldekoak eta esklaboek landaturiko
kotoi-sailetan oinarrituriko ekonomiarekin.
Esklabutza izan zen Iparralde eta Hegoaldearen harremanetan oinarrizko arazoa. 1787ko Konstituzioak
Estatu bakoitzak gai honi buruz erabakitzeko askatasuna izango zuela ezarri zuen, baina XIX. mendean
Iparraldetik abolizionismoa zabaldu zen, beltzen giza eskubideen alde eta esklabutzaren kontra
zegoen mugimendua.
Hegoaldeko estatuek, lan-esku esklaboa behar zuten kotoi-merkatu mundialean konpetentzia
mantentzeko, eta askotan uko egin zioten abolizioa onartzeari. Missouriko Konpromisoak (1820) marra
geografiko bat ezarri zuen, estatu-esklabogileak eta abolizionistak banatzen zituenak. Arazoa
Mendebaldean estatu berriak sartzean hasi zen, beren erabakiak esklabutzari buruz Batasunaren oreka
politikoa aldatu ahal baitzuen.
Gerra zibila, sezesio gerra
AMERIKETAKO ESTATU BATUAK XIX.mendean
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
Gerra zibila, sezesio gerra (1861-1865)
1861ean Abrahan Lincoln presidente hautatua izan zen, esklabutzaren kontra
zegoena. Honek Hegoaldeko zazpi estaturen banatzea eragin zuen
konfederazio batean (Hegoaldeko Karolina, Georgia, Florida, Alabama,
Mississippi, Louisiana eta Texas).
Jefferson Davis (1808-1889) Amerikako Estatuen Konfederazioaren
presidente aukeratua izan zen, Richmond zelarik honen hiriburua, eta
berehala gerra zibila hasi zen.
Iparraldeak biztanleria handiagoa zuen (hemeretzi milioi, Hegoaldeko hamar
milioiren aldean), eta aberastasun handiagoa eta industria-gune gehiago
zituen.
Hasieran, Robert Leek (1807-1870) zuzentzen zuen hegoaldeko armadak
ekimena izan zuen, baina Konfederazioak ezin izan zuen jasan Iparraldeak
zuen soldadu eta arma eskuragarritasun handiagoa.
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
AMERIKETAKO ESTATU BATUAK XIX.mendean
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
Berreraikitzea
Gerra zibila oso odoltsua izan zen (milioi erdi hildako eta ehun milaka zauritu) eta suntsituak utzi
zituen Hegoaldeko lurralde zabalak.
Nazioaren berreraikuntza politiko, ekonomiko eta moralak, ahalegin eta lanak behar izan zituen.
Arraza bereizkeriaren kontra legedi bat aldarrikatu zen arren, beltzen integrazio sozialaren
arazoak eguneroko politika estatubatuarra nahasten jarraitu zuen.
Landaketa-nekazaritza gainbeheran sartu zen, batez ere kotoi ekoizpenean India eta Egiptok
suposatzen zuten konpetentziagatik, eta Estatu Batuen Hegoaldean jabe ertainen klase berria
azaldu zen, landaketa berriak eta nekazari teknika berriagoak sartu zituena.
XIX. mendearen azken laurdenean izugarrizko garapen ekonomiko garaia hasi zen, enpresaburu
handiek bultzatutakoa, Rockefeller eta Morganek bezala, herrialdea mundu kapitalistaren buru
ezarri zutenak.
Biztanleria azkar hazi zen, 1880an berrogeita hamar milioi biztanle izatera iritsiz. Etorkin talde
handiak sartu ziren herrialdean eta Mendebaldearen konkista jarraitu zuten, estatu berriak sortu
zirelarik: Nevada (1864), Nebraska (1867), Colorado (1876).
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
AMERIKETAKO ESTATU BATUAK XIX.mendean
Demografia- eta industria-hazkundea
Biztanleria 1790ean lau miloi baino gutxiago izatetik zazpi milioitara pasatzen da 1810ean,
hamahirura 1730ean eta berrogei milioietara 1870ean. XIX. mendean zehar Estatu Batuen
biztanleria izugarri hazi zen hurrengo bi arrazoiengatik:
•Europar etorkinen etengabeko helduera, gehiengoa gazteak, batez ere Britainia Handia,
Irlanda eta Alemaniatik etortzen zirenak.
•Jaiotze-tasa handia.
Estatu Batuek hazkuntza ekonomiko garrantzitsua jasan zuten, batez ere 1830eko hamarkadatik
aurrera. Arrazoiak hurrengoak ziren:
•Eskulan gazte eta ugariaren baliagarritasuna.
•Berrikuntza teknikoen garapena, bereziki oihal industrian eta lurrunezko nabigazioan.
•Lanaren banaketa eta kate-produkzio metodoen erabilera goiztiarra lantegietan.
Ehungintzak, hasieratik makinen perfekzionamenduak onuraduna, industrializazioa bultzatu zuen.
Geroago, trenbideen hedapenak burdingintza-industria boteretsua sortu zuen, laster garapen
ekonomikoaren motorra bilakatuko zena.
AMERIKETAKO ESTATU BATUAK XIX.mendean
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
AEBetara etorritako etorkinen jatorria
XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak
Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
Sistema politiko
alemaniarra
Britainia Handiko politika-
sistema
Britainia Handiko
hautesleku bat
Sufragistak
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
XIX.mendeko politika
liberalismoa
Frantzia
Britainia Handia
autoritarismoa
Alemania
Errusia
Austria-Hungariako
Inperioa
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
LIBERALISMOAREN INDARRA
FRANTZIA eta BRITAINIA HANDIA AURRERAPAUSUAK
Gizonezkoen sufragio
unibertsala
Adierazpen askatasuna
Erlijio askatasuna
Ideologia ezberdinetako
alderdiak
Sozialistak
Errepublikarrak
Mezu politikoak zalbatzeko
tresnak
Mitinak
Kartelak
ARAZOAK
Emakumeen bazterketa
Sufragisten aldarrikapenak
Hauteskundeak kontrolako azpijiokoak
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
Sufragistak
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
Botoaren helburua
Aukera-berdintasunaren aldeko borroka eta makinen erabilera direla-eta,munduan
ekonomiaren iraultza izugarria gertatu da. Beraz, orain, gizonak bezalaxe, emakumeak ere
dolar bat oneski irabaztera joan daitezke edonora. Horren ondorioz, emakumeek
ahalmen bera izan behar dute beren burua babesteko, eta ez dago ondorio horren kontra
ezer egiterik. Eta ahalmen hori botoa da, askatasunaren eta berdintasunaren sinboloa.
Botorik gabe, herritar bakar batek ere ez du duenari eusteko segurtasunik; eta are
gutxiago, beraz, ez duena eskuratu ahal izateko.
SUSAN B. ANTHONY, Lamujer quiere el pan, no el voto
Mugimenduaren ekintzak
Edozein tokitara bidaltzen zituztenean, […] lehenbizi bandera altxatzen zuten; gero, lokal
bat alokatu, prentsarekin elkarrizketak izan, herriko emakume nabarmenenekin hitzorduak
jarri, hainbat elkarte bisitatu –politikoak, sozialak eta filantropikoak–, poliziari
han zirela jakinarazi eta bilerak antolatzen zituzten. Ondoren, kaleak zirriborroz zikindu eta
gero, Votes forWomen egunkaria saldu eta panfletoak banatzen zituzten. Bileretan hitz
egin eta jarraitzaileak bereganatzen zituzten. […] Tokiko diputatuari idatzi edo
elkarrizketa egiten zioten, gobernukoministro baten bisitaren kontrako protestak
planifikatzen zituzten, eta tokiko hauteskundeetarako kanpainak antolatzen zituzten.
Horrez gain, beren kanpainetarako beharrezko dirua eskuratzen zuten. Hala ere, sobera
geratzen zitzaien eta administrazio zentralera bidaltzen zuten.
CHRISTABEL PANKHURST, Liberadas. La historia de cómo ganamos el voto
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
POLITIKA AUTORITARIOA
ESTATUAK
ERRUSIA
ALEMANIA
AUSTRIA-HUNGARIAKO
INPERIOA
EZAUGARRIAK
BOTERE EXEKUTIBOAREN NAGUSITASUNA
PARLAMENTU AHULAK
GOI-MAILAKO KLASEEN INDARRA
EJERTZITO BOTERETSUA
Sistema politiko alemaniarra Britainia Handiko politika-sistema
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
•Fernando VII.aren hirugarren emaztea hildakoan erregeak bi aukera
zituen: Bere anaiari, Karlosi koroa utzi edo berriro ezkondu eta
oinordeko zuzena bilatu. Bigarrena hautatu zuen. Ezkondu zen
(laugarren aldiz) Maria Kristinarekin.
•Maria Kristinak erregeari oinordekoa eman zion, Isabel printzesa.
•Jaio aurretik, erregeak BERRESPEN EDO SANTZIO PRAGMATIKOA
argitararazi zuen, tradizio frantsesean oinarrituriko Lege Salikoa
bertan behera utziz (Felipe V.a tronora heltzean onartu zuena) , eta
1789ko Gorteek idatzi zutena, hispaniar monarkiaren betidaniko
ondorengotza berriro ere indarrean jarriz, hau da, emakumeei
erregetza oinordetzan jasotzeko eskubidea aitortuz.
• Honek erregearen anaiari, Karlos María Isidrori, koroa eskuratzeko
bidea ixten zion.
Espainiako koroaren arazo dinastikoak
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
1.GERRA KARLISTA
ARAZO POLITIKO-IDEOLOGIKOA ARAZO MILITARRA
ONDORENGOTZA GERRA?
BASERRI
MUNDUA
HIRIKO BURGESIA
LIBERALA
•Zorroztasun erlijiosoa
•Monarkia absolutua
•Foruen defensa
•Bizimodu tradizionala
•Sistema liberala
•Bizimodu hiritarra
“Jainkoa, Aberria eta Erregea”
PROTAGONISTAK
KARLISTAK
(Karlos V.a)
ISABELINOAK
(Isabel II.a)
GERRA
BERGARAKO HITZARMENA
(1839. Espartero eta Maroto)
euskal foruak
errespetatzeko konpromisoa Isabel II.a erreginatzat
onartu zuten
KARLISTAK
ISABELINOAK
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
Fernando VII.aren heriotza
Isabel printzesa adin txikikoa (3 urte)
ErregeordetzaK (1833-1843)
•Alabaren eskubideak defendatzeko laguntzaileen beharra •Politika liberalaren lehen urratsak Espainian •Estatu liberalaren sorrera
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
Isabel II.a, Espainiako erregina (1844-1868)
HAMARKADA MODERATUA (1844-54)
BIURTEKO LIBERALA (1854-56)
BATASUN LIBERALA (1858-63)
MONARKIAREN KRISIA (1863-1868)
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
MONARKIAREN KRISIA (1866-68).
•Krisi ekonomikoa:
•Industriaren eta finantza munduaren krisia.
•Egoera larriak bultzaturiko matxinadak landan eta hirian
•Krisi morala:
•Elizaren garrantzia gortean: “Mirari Gortea”.
•Erreginaren kontrako iritzia zabaldu zen.
•Krisi politikoa:
•Figura handienen heriotza (O
Donnell, Nárvaez).
•Erreginaren moderatuenen aldeko aukeraketa argia.
•Aukera politikoen arteko etengabeko eztabaidak.
•Politika autoritarioa: errepresio handia azken urteetan.
•Egoera ekonomikoak herri taldeei eta langile mugimenduari
emandako protagonismoa handitu zen.
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
1866. OSTENDEKO ITUNA
•Aurrerakoiak eta demokratak elkartu ziren.
•Isabelen erregimenaren kontrako kritika.
•Ardatz politikoa guztiz aldatzeko beharra bizitza politika demokratizatzeko
•Sufragio unibertsalaren bidezko
• Gorte Konstituziogileen beharra
1868KO IRAULTZA. “LA GLORIOSA”
Serrano eta Prim jeneralak
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
1868ko IRAULTZA
Serrano eta Prim
Isabel II.aren erreinaldiaren bukaera
Borboitarren kanporaketa
SEIURTEKO LIBERALAREN HASIERA
BEHIN-BEHINEKO GOBERNU AURRERAKOIA
Serrano jenerala gobernu burua
SERRANOREN ERREGEORDETZA
1869ko ekaina
AMADEO I.a
(1871-73)
I.ERREPUBLIKA.1873.
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
Errepublikaren alegoria
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
I.ERREPUBLIKA (1873-74)
Saboiako Amadeo I.aren abdiazioa Kongresua eta Senatua elkarturik
• Boterea ez zen hauteskundeetan lortu
• Ez zen aldeko pronuntziamendu militarrik egon
• Laguntza politiko nahikorik ez:
Aurrerakoiak (ez dira errepublikarrak)
Errepublikarrak zatituta (zentralistak eta federalistak)
ERREGE BERRIA AURKITZEKO ZAILTASUNAK
•ARAZOAK:
•Estatu federala eratzeko eztabaida.
•Kantoien aldeko mugimendua
•Gerra karlistaren iraupena
•Langile anarkistek buruturiko greba orokorrak
•Desordena publikoa
•Kubako altxamendua
Pavía jeneralaren Estatu kolpea
(1874ko urtarrilean) SERRANO JENERALAREN GOBERNUA
Monarkiaren aldeko jarrerak
(Cánovas del Castillo) SANDHURSTeko
MANIFESTUA MARTINEZ CAMPOSen Estatu kolpea
BORBOITARREN ITZULERA
BERREZARKUNTZA
ALFONTSO XII.a
KAZIKISMOA edo JAUNTXOKERIA
MTNEZ CAMPOSEN
PRONUNTZIAMENDUA
CANOVAS DEL CASTILLO
-SISTEMAREN OINARRIAK-
1876KO KONSTITUZIOA
TXANDAKATZE POLITIKOA
LIBERALAK eta KONTSERBADOREAK
HAUTESKUNDE-IRUZURRA
EGONKORTASUNA
XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan
BERREZARKUNTZA BORBOITARRA
(Alfontso XII.a)
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
Inperialismo terminoaren bidez, herrialde desberdinen arteko harremanak adierazten ditugu, non herrialde batzuk konkistatzaileak (METROPOLIAK) diren eta beste batzuk menderatuak/konkistatuak (KOLONIAK).
INPERIO ERROMATARRA ANTZINAROAN
INPERIO NAGUSIAK XVIII.mendean
XIX.mendeko INPERIALISMOA (1870-1914)
PROTAGONISTA BERRIAK
EUROPAN
Britainia Handia
Frantzia
Alemania
Belgika
EUROPATIK KANPO
AEB
Japonia
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
NAGUSITASUN MILITARRA
HEDAPEN AZKARRA
KOLONIALISMOA BULTZATZEKO ARRAZOIAK
DEMOGRAFIKOAK
EKONOMIKOAK
GEO-POLITIKO-MILITARRAK
SOZIALAK
KULTURALAK ETA ERLIJIOSOAK
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
INPERIALISMOA BULTZATZEKO ARRAZOIAK
EKONOMIKOAK
Merkatu berriak aurkitzea
Kapitala inbertitzea
Lehengai eta energi iturri
merkeak izatea
POLITIKOAK
Toki estrategikoak kontrolatzea
Estatuen prestigioa handitzea
Nazionalismoa bultzatzea
DEMOGRAFIKOAK
Hazkunde demografikoari
irtenbidea ematea
IDEOLOGIKO-KULTURALAK
Kultura arrazista
Zibilizatzeko idealak
Nagusitasun sentimendua
Ebanjelizazioa
Jakin-min zientifikoa
KOLONIALISMOA BULTZATZEKO FAKTOREAK
DEMOGRAFIKOAK
Populazio hazkundeak Europan “giza soberakinak” sortarazi zituen eta emigrazioa konponbidea izan
zen hainbatetan langabezia arintzeko.
Osasun arloan izandako aurrerakuntzek espedizioen bidea erraztu zuten (kinina)
EKONOMIKOAK
2.Industri Iraultza garatzeko beharrak:
Energi iturri eta lehengai merkeen beharra
Industriak merkatu zabalagoak behar zituen gehiegizko produkzioa kokatzeko
Kapital soberakinak inbertitzeko aukera berriak behar ziren
Garraio sistema berriek pertsonen eta salgaien lekualdaketak erraztu zituen
Garapen militarra eta armamentista
Itsasoko lehia komertziala
POLITIKOAK
Nazioarteko prestigioa (hedapen geografikoaren eta botere politikoaren arteko lotura).
Potentzia nagusien arteko lehia politiko-ekonomikoa, beste potentziei aurrea hartzea: helburua ez
zen izaten lurralde gehiago hartzea baizik eta lekiakideak ez izatea.
Nazionalismoa: nazio indartsua sortzeko eta besteen begirunea eskuratzeko (Alemania eta Italia) edo
pairaturiko galerak orekatzeko (Frantziak galduriko lurraldeak Prusiaren kontrako gerran)
ESTRATEGIKOAK
Merkataritza ibilbideen kontrolak herrialdeak itsasarteak eta lurreko puntu estrategikoak menderatzen
saiatzera bultzatu zituen .
Inperio jarraiak sortzeko nahaia.
Herrialdeen mugak urruntzea
IDEOLOGIKO-
KULTURALAK
“Mendebaldeko kulturak” gutxiagotzat harturiko herriak zibilizatzeko premia. Ideologia arrazistak
(gizaki zuriaren nagusitasuna) ekintza inperialistak legitimizatzen zituen.
Esplorazio geografikoak egiteko interes zientifikoa.
ERLIJIOSOAK
Misiolari kristauen idealismo erlijiosoa. Herri paganoak kristautu nahi zituzten
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
Inperioak 1800ean
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
Esplorazioak Afrikan
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
Afrika 1870ean
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
ARAZOAK EUROPAKO POTENTZIEN ARTEAN
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
BERLINGO KONFERENTZIA Bismarckek eta Belgikako Leopoldo erregeak antolatu zuten 1885ean. Potentzia europearrak eta Otomandar Inperioa izan ziren deituak Helburua Afrikako konkistan sorturiko arazoak diplomaziaren bidez konpontzea.
AKORDIOAK:
Niger eta Kongo ibaietan nabigazio librea izatea Kosta konkistaturik zuen estatuak barnealdera jotzeko eskubidea zuen. Merkataritza askea Afrikako barnealdean Alemaniak inperio koloniala ziurtatu zuen Belgikak Kongoaren kontrola lortu zuen
Afrika banaketa
kolonialaren ondoren
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
Inperioak 1914an
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
Inperio kolonialen neurriaren bilakaera
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
INPERIO BRITAINIARRA XX.mendearen hasieran
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
INPERIALISMO HANDIAREN GARAIA
(1870-1914)
KONTROL
ADMINISTRATIBOA
MENPERATZE
MOTAK
KOLONIAK
EMAKIDAK/KONTZESIOAK
PROTEKTORATUAK
baditu FASE EZBERDINAK
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
KONKISTA
MILITARRA
OSO AZKARRA
ETA ERABATEKOA
LUR AZPIKO MINERALAK
LEHENGAIAK ETA ENERGIA
USTIAPEN
EKONOMIKOA
PLANTAZIO ZABALAK (KAKAOA,
KAFEA, TEA, AZUKREA, KAUTXUA,…)
ESKULAN MERKEA
EZ DAGO LURRALDEA INDUSTRIALIZATZEKO
INOLAKO ASMORIK
INPERIO KOLONIALAK ANTOLATZEKO ERAK
Menpean hartutako lurrak kontrolatze eta okupatze aldera, koloniak administratzeko eta
gobernatzeko sistema antolatu behar izan zuten potentzia kolonialek. Okupaturiko
koloniaren antolaketak arazo administratiboak izaten zituen. Ezin ziren metropolietatik
erabaki guztiak hartu eta beraz, antolatzeko era ezberdinak planteatu ziren leku eta
metropolien arabera:
•KONTZESIOAK/EMAKIDAK: Merkatal konpainia pribilegiatuei emandakoak: modu
horretan merkatal elkarte pribatu bat arduratzen zen koloniaren antolamenduaz eta
bertako baliabideak ustiatzeaz
•PROTEKTORATUA: Tokian tokiko agintari politikoak barne-politikaz arduratzen ziren
baina kanpoko potentzia baten babespean egotea onatu zuten eta orduan metropolia
kanpo-politikaz eta Armadaz arduratzen zen. Maroko (Frantzia) edo Egipto (Britainia
Handia) dira honen adibide batzuk.-
•KOLONIAK: Konkistaturiko lurraldeek euren independentzia eta subiranotasuna galtzen
zituzten eta geratzen ziren konkistatzailearen menpe, erabat. Metropoliak administrazio-
sistema eta instituzioak ezartzen zitzaizkien zuzenean.
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
KOLONIALISMOAREN ONDORIOAK
METROPOLIAN KOLONIETAN
DEMOGRAFIKOAK
EKONOMIKOAK
GEO-POLITIKO-MILITARRAK
SOZIALAK
KULTURALAK ETA ERLIJIOSOAK
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
KOLONIALISMOAREN ONDORIOAK METROPOLIAN
DEMOGRAFIKOAK
Europako hazkunde demografikoak sorturiko ”populazio soberakin”ari irtenbide bilatu zitzaion
emigrazioaren bidez (Australia, Kanada edo Aljeria).
EKONOMIKOAK
2.Industri Iraultzaren garapena.
Lehengai eta energi iturri merkeak eskuratzeko leku berriak lortu ziren.
Gehiegizko produkzioari erantzuna eman zitzaion, erosle eta merkatu berriak Europatik kanpo
lortzean (protekzionismoari aurre egiteko).
Komunikabideen hobekuntza (portuen azpiegituretan, batez ere)
Norgehiagoka ekonomikoak eztanda egin zuen Europako potentzien artean.
GEO-POLITIKO-
MILITARRAK
Europarren presentzia kontinente guztietan. Inperio kolonialen sorrera eta metropolien kontrol
politiko-administratiboa. Herrialde batzuen prestigio politikoa izugarri handitu zen.
Garapen militarra eta europearrek eremu geo-politiko-estrategiko handienak kontrolpean izatea.
Estatuen arteko liskarrak eta tentsioak areagotu egin ziren harremanak zailduz (Britainia Handia
VS Frantzia, Errusia VS Japonia, Britainia Handia VS Alemania).
SOZIALAK
Gizartea antolatzeko era europearra esportatu zen.
Emigrazioaren ondorioz, familia asko zatiturik gelditu ziren.
IDEOLOGIKO-
KULTURALAK
Mendebaldeko zibilizazioa esportatu zen. Mendebaldeko nagusitasuna mundua agerian utzi zen.
Erlijio katoliko eta protestanteen hedapena.
Afrika eta Asiako adierazpen artistikoekiko interesa piztu zen (artea, erlijioa,…)
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
KOLONIALISMOAREN ONDORIOAK KOLONIETAN
DEMOGRAFIKOAK
Gaixotasun tropikalen kontrako lorpenak eta ospitalen eraikuntzak heriotza tasaren beherakada eragin zuten. Hazkunde
demografikoaren ondorioz desoreka populazioaren eta baliabideen artean oso nabarmena.
Gaixotasun europearrak heldu ziren beste kontinenteetara (kontaktuak, garraio sistema hobeak).
EKONOMIKOAK
Kolonietako baliabideen ustiapen intentsiboa. Koloniak metropoliarentzako hornitzaile bihurtu ziren: lehengai merkeak,
energi iturriak (meategien ustiapen zabala) eta merkatu zabala eskeini zioten metropoliari.
Jatorrizko biztanleriarentzako lanpostu berri asko baina lan eta bizi-baldintzak oso eskasak.
Esportazioari begirako nekazaritza intentsiboa monolaborantzaren bidez (tea, kakaoa, kotoia, kafea). Jatorrizko
populazio hazkundeari begirako elikagaien produkzioaren bazterketa. Horniketa arazoak krisi garaietan.
Desindustrializazioa sortu zen kolonietan. 2.sektorearen garapena ez zen bultzatu.
Kanpoko inbertsioei esker, obra erraldoien eraikuntza eta komunikabideen hobekuntza (portu eta errepideak).
GEO-POLITIKO-
MILITARRAK
Inperialismo politikoa Afrika, Asia eta Ozeania. Metropolietako gutxiengo zuriak aginte politiko-administratiboa izatea.
Subiranotasuna,burujabetza galtzea.
Afrikaren kasuan, herriak zatitu eta muga eta estatu artifizialak sortu ziren bertako etnia eta kulturak kontuan hartu
gabe.
Kontzientzia nazionala berpiztu zen eta independentzia lortzeko aldarrikapenak jaio ziren.
SOZIALAK
Populatze kolonietan europearrak nagusitu ziren kuantitatiboki eta kualitatiboki eta jatorrizko biztanleriak gutxiengoa
osatu zuen.
Jatorrizko populazioaren bazterketa eta zapalkuntza.
Gizarte talde antolaketa ezberdina eratu zen (buruzagi-klase berria, erdiko klasea sortu zen).
Hirien hazkundeak egitura tribalak apurtu zituen
Arrazen nahasketak ugaritu ziren.
Bizi-maila hobetu zen (ospitaleak, eskolak eta alfabetizazioa, higienea, elikadura, …).
IDEOLOGIKO-
KULTURALAK
Mendebaldeko kulturaren inposaketa. Misiolarien presentzia ugaritu zen eta erlijio europearrak ezagutu/inposatu
ziren.
Kolonietako nortasuna, identitatearen krisia zabaldu zen. Akulturazioa. Bertako kulturen zatiketa eta hondamendia
nabarmena izan zen.
Goi-mailakoen seme-alaben formakuntza akademikoa metropolian egin zen.
Analfabetismoaren jeitsiera.
Ezagutza zientifikoak eta teknologikoak eraman ziren.
LEHENGAI ETA
ENERGI ITURRIAK
FAKTOREAK
DEMOGRAFIKOAK
ETA
EKONOMIKOAK
EUROPAKOAK
KAPITALAK
INBERTITZEA
INPERIO
HANDIAK
EUROPATIK
KANPOKOAK
ZIENTZIA
EKOIZPENERAKO
MERKATUAK ZIBILIZATZEKO
IDEALAK
NAGUSITASUN
SENTIMENDUA
baditu
INPERIALISMO HANDIAREN GARAIA
(1870-1914)
POPULAZIO
HAZKUNDEA
dira dira dira
POLITIKOAK IDEOLOGIKOAK
KULTURALAK
NAZIONALISMOA
NAZIOARTEKO
PRESTIGIOA
EBANJELIZAZIOA
FRANTZIA
BRITAINIA
HANDIA
ALEMANIA
BESTE
BATZUK
dira
JAPONIA
A.E.B.
dira
MENPERATZE
MOTAK
KOLONIAK
EMAKIDAK/KONTZESIOAK
PROTEKTORATUAK
ESTRATEGIKOAK
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
INPERIO
EUROPEARRAK
KOLONIZATUTAKO
HERRIALDEETAN
POLITIKOAK EKONOMIKOAK
SUBIRANOTASUNAREN
GALERA
HERRIALDE
KOLONIZATZAILEETAN
KULTURALAK
MENDEBALDEKO
EREDUA
INPERIALISMOA
BERTAKO HERRIEN
ZATIKETAK
BERTAKO
KULTUREN
KRISIA
baditu
ARAZOAK
dira inposatu
da
EKONOMIKOAK KULTURALAK
MANUFAKTURAK
USTIAKETA INTENTSIBOA HAZKUNDEA
MENDEBALDEKO
KULTURA LEHIA ESTATU
NAGUSIEN ARTEAN
hedatu
dakar
dira
dira
ONDORIOAK
LEHENGAIAK
merke saldu
dakartza
BESTE KULTURA
BATZUK
NAGUSITASUN
SENTIMENDUA
dira
ezagutu
areagotu
dira
dakar
garesti erosi
SOZIALAK
GIZARTE
TRADIZIONALA
INDIGENAK
HERIOTZA
TASA
desagertarazi
marjinatu
jaitsi
XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa
Mentxu Gandarias Ipiña