Nazim Hikmet - ORIENT Janusza Krzyzowskiego · 2014-06-25 · Nazim Hikmet ¦ Nazim Hikmet §...

Nazim Hikmet

RubailerRubajaty

Nazim Hikmet

RubailerRubajaty

ÇeviriPrzekład

Shahla KazimovaJanusz Krzyżowski

ÖnsözPrzedmowaÖztürk Emiroğlu

Instytut Ibn Chalduna - Ibn Khaldun Institute

5Nazim Hikmet

Bu kitap yazarlar, editör kurulu ve yayımevi tarafındanTürk-Polonya İlişkilerinin 600. Yıl Dönümüne ithaf edilmiştir.

Autorzy, zespół redakcyjny i wydawca poświęcają ni-niejszą pracę jubileuszowi 600-lecia nawiązania stosunkówdyplomatycznych między Turcją a Polską.

Verdiği destek ve bulunduğu katkılar dolayı İbn-Hal-dun Enstitütü Müdürü Bogusław R. Zagórski'ye ve EnstitütünYayınevine teşekkür ederiz.

Panu Bogusławowi R. Zagórskiemu, dyrektorowi Insty-tutu ibn Chalduna dziękujemy za konsultacje książki i życz-liwej jej przyjęcie przez Wydawnictwo.

Shahla KazimovaJanusz Krzyżowski

RedaksiyonRedakcjaShahla KazimovaŞarkiyat istişaresiKonsultacja orientalistycznaBogusław R. ZagórskiDizgiSklad komputerowyMarek JarosikMusahhihKorektaMałgorzata Kacperek Kapak tasarımProjekt okładkiMarek Jarosik, Gypsy Girl mosaic, Zeugma, from ECP Olam Archive

Warszawa 2014

No copy right

Instytut Ibn ChaldunaIbn Khaldun Instituteul. Teofila Lenartowicza 605-820 Piastó[email protected]

ISBN 978-83-86105-02-1

7Nazim Hikmet6Nazim Hikmet

Rubajaty w literaturze tureckiejA Rubajaty ze względu na budowę

Słowo rubajat (tr. rubai) pochodzi z języka arabskiego i jegodosłowne znaczenie to poczwórny, zawierający cztery elementy,czterowiersz. Rubajat pojawił się w literaturze perskiej i bywałrównież nazywany çar-mısra lub du-beyit. Jego pierwsze dwawersy to wstęp do głównego tematu, który pojawia się w 3 lub4 wersie. Zazwyczaj wers pierwszy, drugi oraz czwarty rymująsię, a wers trzeci jest wolny. Rymy są regularne i powtarzają sięwedług wzorca aaxa. Spotyka się również rubajaty składającesię z dwóch dwuwierszy, które tworzą czterowiersz. Rubajaty,w których rymuje się każdy wers według wzorca aara nazywanebywają ruba-i musarra lub terane. Bardzo rzadko pisano ru-bajaty, w których rym powtarzał się według wzorca xaxa.

Rubajat od innych systemów wersyfikacji różni się przedewszystkim tym, że jest zapisany przy użyciu dwóch różnych ro-dzajów metrum (tr. aruz) hezec bahri. Ahreb to nazwa 12 metrów,które rozpoczynają się od mef ’ulü, ahrem natomiast to 12 innychrozpoczynających się od mef ’ulün. Metra ahreb kończą się formąfa, natomiast metra ahrem kończą się formą fe’ul. W literaturzetureckiej używano zazwyczaj metrum ahreb, który rozpoczynasię od mef ’ulü. Rubajaty, jako wiersze składające się tylko z 4

Türk edebiyatında rubaiA. Biçim Yönünden Rubai

Rubainin sözlük anlamı; „dörtlük, dörtlü” demekolup Arapça kökenli bir kelimedir. Fars edebiyatında or-taya çıkan Rubai için „çar-mısra” veya „du-beyit” dedenir. İlk iki mısrası fikrin hazırlayıcısı olup asıl söy-lenmek istenen düşünce 3. veya 4. mısrada dile getirilir.Genelde birinci, ikinci, dördüncü mısraları kafiyeli,üçüncü mısrası ise serbesttir. Kafiye düzeni aaxa şeklin-dedir. İki beyit halinde kıta biçiminde yazılmış rubailerde vardır. Her mısrası birbiriyle kafiyeli aaaa şeklineyazılmış olanlara "rubai-i musarra" veya “terane” adı ve-rilir. Nadiren xaxa şeklinde kafiyelenen rubailer deyazılmıştır.

Rubaiyi, diğer nazım şekillerinden ayıran temel far-klardan biri aruz ölçüsünün Hezec bahrinin iki farklıkalıbıyla yazılmasıdır. Mef 'ûlü ile başlayan 12 kalıba"ahreb", mef 'ûlün ile başlayan diğer 12 kalıba da "ahrem"denir. Ahreb kalıplarının sonu "fâ", ahrem kalıplarınınsonu ise "fe’ul" şeklinde biter. Türk edebiyatında genelde“mef ’ulü” ile başlayan ahreb kalıpları kullanılmıştır. Ru-bailer, dört mısradan ibaret oldukları için genellikle


wersów, nie wymagały od poety użycia pseudonimu. Jednak kilkupoetów, między innymi Amizade Haleti i Ibrahim Hakkı z Erzu-rumu, pisząc rubajaty używało pseudonimów. Rubajaty zazwy-czaj umieszczano na końcu dywanów lub tomików poezji podnagłówkiem rubaiyyat. Spotyka się również samodzielne książkipod tytułem Rubajat lub Rubajaty, na które składają się tylkowiersze tego właśnie gatunku.

B Rubajat pod względem tematyki

W rubajatach podejmowano każdy temat. Poeci w zaledwieczterech wersach wyrażali swe uczucia w sposób zwięzły i orygi-nalny. W takich rodzajach rubajatu jak hikmetli, nükteli oraz hicivliporuszano tematy religijne, mistyczne, filozoficzne i społeczne.Opinie wyrażano w sposób erudycyjny i silnie nacechowany uczu-ciowo. Rubajaty to wiersze krótkie, ale jednocześnie zwięzłe i głę-bokie, skłaniające czytelnika do przemyśleń. Stworzenie rubajatuwymaga ogromnego skupienia. Należy wyrazić swoje myśli w spo-sób, który przyciągnie uwagę czytelnika, ale równocześnie zawrzećw czterech wersach wiele znaczeń. Rubajaty to nie wiersze opisowe(Patrz: Çelebi, 2011, str. 9), to utwory o prostej formie i dzięki tej

mahlassız (takma ad) şiirlerdir. Ancak Azmizade Haletive Erzurumlu İbrahim Hakkı gibi birkaç şair mahlaslı ru-bailer yazmıştır. Rubailer, genellikle divanların veya şiirkitaplarının sonunda “rubaiyyat” başlığı kısmında yeralır. Başlığı Rubai veya Rubailer olan müstakil şiirkitapları yayımlamış şairler de vardır.

B. Konu Yönünden Rubai

Rubailerde konu bakımından anlam bütünlüğü vardır.Şairler, duygularını dört mısrada yoğun ve özlü bir şekildedile getirir. Esas olan, ince bir düşünce ile dini, tasavvufi,felsefi, toplumsal bir gerçeği hikmetli, nükteli ve hicivlitarzda söylemektir. Gerçekleri aklın ve duygunun gücüyleifade etmektir. Kısa, derin ve veciz bir şekilde söylenendüşündürücü şiirler rubai olur. Rubai yazmak yüksek birdikkat ister. Düşünceyi çarpıcı bir şekilde ifade etmeyi,bir dörtlüğe pek çok anlamı sığdırmayı gerektirir. Rubai-ler descriptif (tasviri) bir şiir değildir (Çelebi, 2011, s.22).Sade ve sadeliğin içinde heyecan verici etkili şiirlerdir.


prostocie poruszające. Mogą mieć znaczenie dosłowne, albo me-taforyczne, mogą mieć przekaz optymistyczny lub pesymistyczny.Ze względu na tę uniwersalność, rubajat należy do najczęściej sto-sowanych systemów wersyfikacji w tradycyjnej literaturze tureckiej.Najczęściej w rubajatach podejmowano tematykę dotyczącą życiacodziennego, miłości, przyjemności, smutku, rozstania, dobra, zła,niesprawiedliwości, przyjaźni, ziemskich rozrywek, filozofii życiai śmierci (Aça, Skalp, Kocakaplan, 2011, str. 231). Najbardziej zna-nym twórcą rubajatów jest Omar Chajjam, poeta perski (1048-1131). Pod wpływem jego poezji zaczęto częściej poruszać tematytakie jak filozofia epikurejska, uniesienia miłosne i stan upojenia.

C Rubajaty w klasycznej literaturze tureckiej

Niektórzy twierdzą, że rubajat w literaturze tureckiej i urdupojawił się wcześniej niż w literaturze perskiej (Patrz: Çelebi, 2011,str. 9). Niektórzy stawiają tezę, że na pojawienie się rubajatu wIranie miała wpływ turecka poezja przedmuzułmań ska (Albay-rak, 2008, str. 178). Jednak XIX-wieczny pisarz i poeta MuallimNaci podkreślił, że rubajat stanowczo należy do literatury perskiej.Uważał on, że niektórzy tureccy poeci pisali po prostu czterowersy,a nie, jak im się wydawało, rubajaty (Naci, 1311, str. 82).

Hem gerçek hem mecazi anlam taşıyan felsefi sistemi olanbedbin ve nikbin ruh halini yansıtan şiirler rubai niteliğitaşır. Bu tür özellikleri dolayısıyla geleneksel edebiyatınen seçkin nazım türleri arasında yer alır. Günlük hayat,aşk, zevk, üzüntü, ayrılık, iyilik, kötülük, haksızlık, do-stluk, dünya nimetleri, hayat felsefesi ve ölüm, yaygın işle-nen temalardır (Aça-Gökalp-Kocakaplan, 2011, s.231).Rubainin dünyaca tanınmış en meşhur şairi ÖmerHayyam’dır (1048-1131). Onun etkisiyle dünyaedebiyatında pek çok rubaide epiküryen felsefe, rindaneve aşıkane söyleyiş gelişmiştir.

C. Klasik Türk Edebiyatında Rubai

Türk ve Urdu edebiyatında rubainin İran edebiyatındandaha eski olduğunu kaydedenler vardır (Bakınız: Çelebi, 2011,s.9). İran’da rubainin ortaya çıkmasında İslamiyet’ten öncekiTürk şiirinin etkisinin olduğunu savunanlar da vardır (Albay-rak, 2008, 178). Ancak XIX. yüzyıl şair ve yazarı Muallim Naci,rubainin tamamen İran edebiyatına ait olduğunu belirtir. Türkşairlerinden bazılarının dört mısralık şiirler yazarak rubaiyazdıklarını zannettikleri kanaatindedir (Naci, 1311, s.82).


W literaturze starotureckiej najczęściej używano formy czte-rowiersza, stąd tureccy poeci nie mieli trudności związanychz przejęciem formy rubajatu. W Anatolii pierwszym twórcą ru-bajatów stał się Mewlana Dżelaleddin Rumi (1207-1273), two-rzący zresztą w języku perskim. Rubajaty o tematyce religijnej,mistycznej i filozoficznej zawarte w utworze zatytułowanymDivan-ı Kebir, zainspirowały wiele pokoleń tureckich poetów.

Jestem szczęśliwy, ponieważ jestem wolny od szczęścia ziemskiego.W sytuacji gdy nie piłem wina, jestem szczęśliwy z bycia pijanym.Na nikogo nie patrzyłem z góry.Niech będzie szczęśliwy mój tajny skarb błogosławiony,

nie mam pragnienia.

Poeci literatury dywanowej szybko przejęli rubajat jako sys-tem wersyfikacji. Rubajaty tworzyli między innymi: Ruhiz Bagdadu, Kara Fazli, Fuzuli, Azmizade Haleti, Nahifi, Nef ’i,Nedim, Esrar Dede, Şeyh Galip, İbrahim Hakkı z Erzurumu,Damat Mahmut Celaleddin Paşa.

Ruhi z Bagdadu (?-1605) to jeden z najważniejszych twór-ców XVI-wiecznej literatury dywanowej. Poeta o dużej sile od-działywania pozostawił ślad na swojej epoce. Tę siłę widzimyrównież w jego rubajatach.

Eski Türk şiirinde nazım biriminin dörtlük olması,rubainin Türk şairleri tarafından rahat benimsenmesineyol açmıştır. Rubai’nin Anadolu sahasındaki ilk temsil-cisi Mevlana Celaleddin Rumi’dir (1207-1273). Divan-ıKebir başlıklı eserinde bulunan dini, tasavvufi ve felsefirubaileri, sonraki asırlarda pek çok Türk şairini etkile-miştir.

Şadım ben, çünkü cihan sevincinden azadım,Mey içmediğim halde, sarhoş olmaktan şadım!Hiç kimsenin durumunu aşağı görmedim,Gizli saltanatım kutlu olsun, yok muradım!

Divan edebiyatı şairleri, nazım türü olarak rubaiyi kolaybenimsemiş ve pek çok şair rubai yazmıştır: Bağdatlı Ruhi,Kara Fazli, Fuzuli, Azmizade Haleti, Nahifi, Nef ’i, Nedim,Esrar Dede, Şeyh Galip, Erzurumlu İbrahim Hakkı, DamatMahmut Celaleddin Paşa rubai tarzında dikkat çekenönemli isimlerdir.

XVI. yüzyıl divan edebiyatının önemli şairlerinden biriBağdatlı Ruhi’dir (?-1605). Devrine damgasını vurmuş güçlübir şair olup rubailerinde de bu gücü görmek mümkündür:


To oko, które nie ujrzało twojej twarzy, nie nazwę okiem.Tą twarz, co nie wytarła kurzu u twych stóp, nie nazwę twarzą.Słowo, które nie zawiera twojego opisu,uważaj za dmuchnięcie powietrza, nie nazywaj je słowem

Poeta uważał, że słowo nie jest słowem, jeśli dokładnie nie opisujecech ukochanej, na przykład oka nie można nazwać okiem, Poeta, nieakceptuje oka, które ujrzawszy ukochaną twarz, nie starło kurzu spodjej stóp, ani nie uznaje słów, które nie opisują właściwie ukochanej.

Według niego miarą wartości słowa jest możliwość opisania za jegopomocą ukochanej. Ruhi w wielu rubajatach podejmuje temat ukocha-nej, miłości, piękna. Dobrym tego przykładem jest poniższy rubajat.

Powiedziałem, ależ twoje usta słodko mówią.Powiedziałem, ależ talia twa jest wiotka.Powiedziałem, wszyscy uwielbiają twoje włosy.Powiedziała: ten nieszczęsny wciąż mówi o tobie.

Poeta w wierszu stwierdza, że dla ust tak słodko mówiących,dla tak wąskiej talii odda swą duszę za choćby włosy ukocha-nej. Lecz ukochana się na to nie zgadza. Ukochana nie możeżądać od zakochanego człowieka tak wielkiego poświęcenia.

Czarny Fazlı (tr. Kara Fazlı, ?-1564) to autor wielu rubajatów, alerównocześnie jeden z mniej znanych poetów zaliczonych do twórców

Ol göz ki yüzün görmeye göz dime onaŞol yüz ki tozun silmeye yüz dime onaŞol söz ki içinde sanema vasfun yokSen bad-ı heva tut onu söz deme ona.

Şair, sevgiliyi görmeyen gözü göz, sevgilinin yüzünün to-zunu silmeyen yüzü yüz, sevgilin niteliklerini anlatmayan sözüde söz olarak kabul etmez.

Ona göre bir sözün değeri, sevgili ile bağlantısınınbulunmasıyla ölçülür. Ruhi, pek çok rubaisinde sevgili, aşk,güzellik konularını işlemiştir. Tıpkı aşağıdaki rubaisindeolduğu gibi:

Didim ki lebün didi ne şirin söylerDidim ki belün didi ne narin söylerDidim ki canun cümle fedadur saçunaDidi ki bu miskin hele varın söyler.

Sevgilinin dudağının tatlı söylemesi, belinin ince olmasısebebiyle şair canını sevgilinin saçı için vereceğini söyler. Lakinsevgili ona karşı çıkar. Çünkü sevgili, sevenden canını kendi-sine adamasını istemez.

Klasik Türk edebiyatının pek meşhur olmayan fakat


klasycznej literatury tureckiej. Jednocześnie wymienia się Aşıka Çe-lebiego i Latifiego, jako twórców, którzy w swoich tezkire (zbiorachpoezji) napisali więcej wierszy od niego (Köprülü, 2004, s. 492). Z na-pisanym blisko tysiącem rubajatów jest on z pewnością jednym z naj-płodniejszych twórców rubajjatów w historii literatury tureckiej. Dwienapisane przez niego mesnevi (poematy dwuwierszowe): Hüma veHümayun, Gül ü Bülbül, również tę ocenę potwierdzają. MistrzemFazliego był Zati, który zaliczany jest do najsławniejszych poetów XVIwiecznej poezji dywanowej. Wpływ Fazliego osłabiła siła wierszy Ba-kiego. W następnych stuleciach nie kontynuowano tradycji divanu,w związku z czym wymienia się niewielu twórców. W rubajatach za-częto podejmować więcej tematów religijnych, mistycznych.

Fuzuli (?-1556), to najwybitniejszy poeta wszystkich pokoleńtworzący w nurcie literatury dywanowej. Napisał 81 rubajatów.W gatunku rubajatu, podobnie jak w innych, stworzył wieleudanych utworów.

Nie uważaj tego za złe, iż patrzę na twoją twarz.To, że płaczę i wzdycham.Ach, piękna królowo, teraz jest czas miłosierdzia.Wybacz, że uznałem, to, co zrobiłem, za grzech.

Wiek XVII to złoty wiek rubajatu w literaturze tureckiej. Żyjącyw tym czasie Azmizade Haleti (1570-1631) otrzymał tytuł „najlep-

çok rubai yazmış şairlerden biri Kara Fazli’dır (?-1564).Ancak, Aşık Çelebi ve Latifi, tezkirelerinde ondan velud(çok yazan) bir şair olarak söz edilir (Köprülü, 2004,s.492). 1000’e yakın rubaisiyle, Türk edebiyatında en fazlarubai yazan şairlerden biridir. Hüma ve Hümayun, Gül üBülbül mesnevileri de onun velud bir şair olduğununkanıtıdır. Divan edebiyatının XVI. yüzyıldaki meşhur şa-irlerinden Zati, Fazli’nin ustasıdır. Fakat Baki’nin şiirdekigücü, Fazli’nin etkisini azaltmıştır. Divan tertip etmediğiiçin daha sonraki devirlerde pek isminden söz edilmemiş-tir. Rubaileri, daha çok dini, tasavvufi konularağırlıktadır.

Fuzuli (?-1556), bütün devirlerde Divan edebiyatınınen güçlü şairlerinden birdir. 81 rubai yazmıştır. Diğer tür-lerde olduğu gibi rubai alanında da çok başarılı örneklervermiştir.

“Ruhsarına ayb etme nigah ettiğimiGöz yaşı döküp nale vü ah ettiğimiEy padişeh-i hüsn terahhum çağıdırAvf eyle ki bilmişim günah ettiğimi”

XVII. yüzyıl, rubainin Türk edebiyatında altın çağı olarakkabul edilir. Çünkü bu yüzyılda 1000’e yakın rubai yazan Az-


szego osmańskiego twórcy rubajatów”. Jedną z nowości, którąwprowadził w tym gatunku było użycie więcej niż jednego sche-matu metrum w jednym utworze.

Język od czasu do czasu o twej tajemnicy opowiadał.W czasie smutku cały jej epos opowiadał.Będąc zakochanym cierpiałem męki rozłąki.Wytrzymam, bo mówiący prawdy nie opowiadał.

W 1, 2 i 4 wersie wykorzystano metra mef ’ulü / mefailün /mefailün / feul, natomiast w wersie 3 mef ’ulü / mefailün / me-failün / fa. Haleti, ze względu na technikę pisania oraz podej-mowane tematy, przypomina twórczość Omara Chajjama iDżelaleddina Rumiego. Czasem trudno jest odróżnić jegoutwory od ich wierszy.

O rzeczach ziemskich stale mówimy.O nieszczęsnej miłości, tylko w tajemnicy mówimy.O, mędrcu dusz, znający tajemnice miłości, z tobą, tylko jak flet, bezgłośnie mówimy.

Gdyby ten rubajat był anonimowy, to można by przyjąć, żezostał napisany przez Omara Chajjama lub Mewlanę (Naszego

mizade Haleti (1570-1631), „en başarılı Osmanlı rubai şairi”unvanını almıştır. Bu türde onun yaptığı farklılıklardan biri,aynı rubaide birden fazla aruz kalıbı kullanmasıdır.

“Esrarını dil zaman zaman söyler imişHengame-i gamda dastan söyler imişAşk ehli olup da mihnet-i hicranaBen sabrederim diyen yalan söyler imiş”

Bu rubainin 1. 2. ve 4. mısrasında “mef ’ulü / mefailün /mefailün / feul” kalıbı, 3. mısrasında ise “mef ’ulü / mefailün/ mefailün / fa” vezni kullanılmıştır. Haleti, rubai söyleyiştekniği ve işlediği konular yönünden hem Ömer Hayyam hemde Mevlana Celaleddin Rumi’yi hatırlatır. Bazı rubailerinionlarınkinden ayırt etmek zordur.

“Ahvâl-i cihânı her zaman söyleşelimAmma gam-ı aşkımız nihân söyleşelimEy vâkıf-ı râz-ı aşk olan ârif-i cânNey gibi seninle bî-zebân söyleşelim”

Bu rubainin altında Haleti’nin ismi yazılmış olmasaÖmer Hayyam veya Mevlana söylemiş denilebilir. XVIII.


Pana - takim tytułem honorowym obdarzano Rumiego). Nedim,wybitny poeta XVIII wieku, mówi o tym, jak ważnym twórcą w ga-tunku rubajatu jest Azmizade Haleti: „Haleti w gatunku ruba-jatu jest jak lecący feniks”. Za Nedimem te słowa powtarzaXIX-wieczny pisarz i poeta Ziya Paşa, podkreślając jego ważnąrolę w tej dziedzinie.

Poeta-satyryk Nef ’i (1572-1635), tworzący w XVII wieku,również pisał rubajaty. Używał w nich, zupełnie jak w satyrze,ostrego języka.

O, Boże, uchroń mój język od pomyłki.Moje zmartwienie uchroń od perfidnej dwulicowości.Wstąpiłem na drogę tworzenia rubajatów.Podtrzymuj ignoranta, by pewnie stał na nogach.

W tych wersach możemy zobaczyć zwięzły styl satyryczny,który dominuje we wszystkich jego utworach. Kolejnym na todowodem może być poniższy rubajat.

O serce, jeszcze na świecie nie ma takiego człowieka.Nawet, jeżeli, dla ludzi serca, nie jest przyjacielem.Nie smuć się, jeżeli w rzeczywistości jesteś mędrcem.Wyobraź sobie, że jeszcze nie ma świata.

yüzyılın büyük şairi Nedim, Azmizade Haleti’nin rubaidene kadar önemli yer edindiğini şöyle dile getirir: “Haletievc-i rubaide uçar anka gibi”. XIX. yüzyıl şair ve yazarıZiya Paşa da Nedim’in ifadesini tekrar ederek; “Haleti evc-i rubaide uçar anka gibi” Haleti’nin bu alandaki öneminivurgular.

XVII. yüzyılın hiciv şairi Nef ’i (1572-1635) de rubaileryazmıştır. Rubailerinde de tıpkı hicivlerindeki gibi sivri dilkullanmıştır.

“Ya Rab dilimi sehv-ü hatâdan saklaEndîşemi tezvîr-ü riyâdan saklaBasdım reh-i vâdî-i rubâîye kademTan'ı har-ı nâdân-ı dü-pâdan sakla”

Jicivlerindeki kapalı ve iğneleyici söyleyiş bu mısralardagörmek mümkündür. Çünkü bütün şiirlerinde hiciv tarzı söy-leyiş hakimdir. Tıpkı aşağıdaki ruaisinde olduğu gibi.

“Ey dil hele alemde bir adem yoğ imişVar ise de ehl-i dile mahrem yoğ imişGam çekme hakikatte eger arif isenFarz eyle ki el’an yine alem yoğ imiş”


Poeta w tym wierszu przypominając sercu o przemijalności świata,jednocześnie przypomina, że dla wszystkich świat jest czymś ulotnym.

Spod pióra XVII-wiecznego poety Yusufa Nabiego (1642-1712) wyszło także wiele rubajatów. Źródła wspominają, żenapisał on aż 218 utworów tego typu (Albayrak, 2008,s.178). Jego wiersze mają charakter dydaktyczny. Przezswoją liryczność i zdobny język przypominają gatuneksebk-i hindi.

Jednym z bardziej twórczych poetów po Haletim stał się Sü-leyman Nahifi (1643-1778). Przetłumaczył i pozostawał podwpływem Mesnevi Mewlany. Ten silny wpływ widzimy w jegowierszach. Pisał utwory o prostej formie, ale głębokim przeka-zie, podejmujące tematykę miłości. To poeta, któremu udałosię poruszyć ludzkie serca.

Nedim (1681-1730), ważna postać osiemnastowiecznej po-ezji dywanowej, również pisywał rubajaty. Rubajaty, którestworzył, podobnie jak inne jego wiersze, dotyczą życia i fi-lozofii życia.

Nawet jeśli od wszystkich jesteśmy biedniejsi,dla ludzi myślących jesteśmy lepsi.No i co jeżeli lekceważą nas przyjaciele.My wśród poetów jesteśmy wyjątkowi.

Dünyanın faniliğini hatırlatan şair sadece gönlüne değil,başkalarına da bu dünyada kalıcı olunmadığını hatırlatır.

XVII. yüzyıl şairlerinden Yusuf Nabi (1642-1712) de rubailerkaleme almıştır. Onun 218 rubaisi olduğu kaynaklardavurgulanmaktadır (Albayrak, 2008, s.178). Şiirlerinde eğiticive öğretici yön öne çıkar. Sebk-i Hindi tarzı söyleyişi benim-seyenlerden biridir. Bu yüzden şiirlerinde lirizm yüksek, fakatdil çok süslüdür:

Haleti’den sonra en çok rubai yazan şairlerden biri Süley-man Nahifi’dir (1643-1778). Mevlana’nı Mesnevi’sini Türkçeyeçevirmiş ve etkisinde kalmıştır. Bu sebeple şiirlerinde Mevlanaetkisi kuvvetlidir. Kolay söyleyişte derinleşmeyi beceren sevgikonusu ağırlıklı şiirler yazmıştır. İnsanın benliğine seslenmeyibaşarmış bir şairdir.

Divan şiirinin XVIII. yüzyılda önemli şairlerindenolan Nedim (1681-1730) de rubailer söylemiştir. Rubaileri,diğer şiirlerinde olduğu gibi yaşamak ve hayat felsefesiüzerinedir.

“Zahirde eğerçi cümleden ednayızErbab-ı nazar yanında lik alayızSaymazsa hisaba nola ahbab biziBiz zümre-i şairanda müstesnayız”


Inny poeta tworzący w osiemnastym stuleciu, Ahmet Neyli(1662-1748), tworzył rubajaty porównywane z rubajatami OmaraChajjama. W jego wierszach uwagę zwraca potoczystość stylu,głębia uczuć i mnogość symboli. Mimo iż zajmował się równieżinnymi dziedzinami, językiem, prawem, historią, to najbardziejznany jest z wierszy. Jedynym jego dziełem jest jego Divan.

Kolejny twórca, piszący w tym stuleciu, na którego warto zwró-cić uwagę, to İbrahim Hakkı z Erzurumu (1703-1780). W rubaja-tach i innych utworach podejmował on głównie tematykęmistyczną.

Hakki, ileż byś tylko poddał się rozrywce, to jest sen.Wszystko coś widział, mówił, usłyszał, to jest sen.Biegnąc dookoła, dochodzisz do początku i to jest sen.Siedząc, oddałeś się wygodzie i to jest sen.

W dywanach Esrara Dede (1748-1797) oraz Şeyha Galibiego(1757-1798) znajduje się wiele rubajatów. Esrar Dede był poetąpopularnym głównie wśród mewlewitów (uczniów Dżelaled-dina Rumiego). Tematem przewodnim jego twórczości jest mi-łość, a we wszystkich swoich wierszach odwołuje się do filozofiimistycznej. Jego utwory, również rubajaty, charakteryzują sięuczuciowością, delikatnością, głębią, płynnością i obfitościąsymboli.

XVIII. yüzyılın bir diğer şairi Ahmet Neyli (1662-1748),yazdığı rubailer ile Hayyam’la boy ölçüşebileceğini iddiaetmiştir. Şiirlerinde akıcılık, duygu derinliği ve simgebolluğu dikkat çeker. Dil, hukuk, tarih alanlarındaaraştırmalarına rağmen şiirleriyle daha çok tanınır.Divan’ı onun tek eseridir.

Bu yüzyılda tasavvufi şiirleri ile dikkat çeken isimler-den biri Erzurumlu İbrahim Hakkı’dır (1703-1780). Diğerşiirlerinde olduğu gibi rubailerinde dini tasavvufi temahakimdir.

“Hakkı nice bin safi ki ettin düştürHer ne ki görüp deyüp işittin düştürEtrafa segirdüp başa gittin düştürBu kim oturup rahata yettin düştür”

XVIII. yüzyılda Esrar Dede’nin (1748-1797) ve Şeyh Galib’in(1757-1798) divanlarında çok sayıda rubai bulunmaktadır.Esrar Dede daha çok Mevleviler arasında meşhur olmuş birmutasavvıf şairdir. Tasavvuf anlayışını bütün şiirlerindeyansıtmaya çalışmış ve sevgiyi esas almıştır. Mısralarında duy-gulu, şefkatli, derinlikli, akıcı ve simgelerindeki bolluk dikkatçeker. Rubailerinde de aynı derinlik vardır.


Ten żar, co pali się w mej piersi, to ogień.On jest sensem poważanego człowieka. W podboju takiego, Platon jest bezsilny.W języku takiego, to jest jak czarna kropka.

XIX-wieczny poeta Osman Vasıf (?-1824) znany jestjako jeden z najpopularniejszych twórców swojej epoki.Pisał wiersze prostym językiem, w języku tureckim uży-wanym w Stambule. Z tego powodu wiersze zyskały popu-larność wśród ludu. Dwa pierwsze wersy z poniższegorubajatu są szeroko znane we współczesnej Turcji.

Podobne do kwiatu ciało, niech owinie się w jaskrawy szal i chodzi.Kraj szala, jak moje serce, za nim niech się wlecze.Wziąwszy w ramiona twe filigranowe ciało,objąwszy ją, zgrabną jak cyprys, Vasif, chwaląc się, dumnie

niech chodzi.

Avni z Yenişehiru (1826-1884) chciał w swoich rubajatachuzyskać inną melodykę. W tym celu używał dwóch różnych met-rum aruz. W rubajacie, który napisał tuż przed śmiercią, w na-stępujący sposób opisuje przemijalność świata.

“Sinemde yanar nar-ı tecellidir buTekrim olunan adem-i manadır buFethinde Felatun-ı hıred acizdirDil namına bir nükte-i garadır bu”

XIX. yüzyılın şairlerinden Osman Vasıf (?-1824) dö-neminin en popüler şairlerinden biri olarak bilinir. Şiir-lerini sade, İstanbul’da konuşulan dille yazmıştır. Busebeple şiirleri halk arasında yaygınlık kazanmıştır. Şurubaisindeki ilk iki mısra günümüz Türkiyesinde bilepopülerdir.

“O gül endam bir al şale bürünsün yürüsünUcu gönlüm gibi ardınca sürünsün yürüsünAlub ağuşa bu çağında o nazik bedeniSaran ol serv-i kaddi Vasıf ögünsün yürüsün”

Yenişehirli Avni (1826-1884), rubailerinde farklı sesahengini yakalamak için aynı rubaide farklı aruz bahrikullanmıştır. Ömrünün son günlerinde yazdığı bir rubai-sinde dünyanın faniliğini şöyle anlatır.


Z tego przemijającego świata odchodzę w cierpieniu, zraniony i z bolącym sercem. Na świat przyszedłem przymuszony, odchodzę w goryczy i rozstanie z nim jest bolesne.

Inny dziewiętnastowieczny twórca, Damad Mah-mut Celaleddin Paşa (1853-1903) przyciąga uwagęswoimi rubajatami, które dotyczyły nieprawidłowościw zarządzaniu państwem. W jednym z rubajatóww następujący sposób narzeka na jednego z wysokichurzędników państwowych.

Rządzący są gorsi od rozbójników.Nie mają oni ani wstydu, ani strachu przed Bogiem.Rozbójnik ograbi człowieka raz, alezłodzieje-ministrowie rabują naród codziennie

D Rubajaty w literaturze czasów republiki

Poeci czasów republiki nadal kontynuowali tradycję pi-sania rubajatów. Najważniejsi twórcy tej epoki to: İhsan Ha-

“Bu deyr-i fenadan ki mükedder gitdimDil-haste vü dil-figar u muğber gitdimBu amed ü şüdde ihtiyarım yokdurMecbur gelip cihana muztar gitdim”

(Bu geçici dünyadan kederli, gönlü hasta ve yaralı git-tim. Bu geliş-gidiş benim elimde olmadığından, cihanagelişim mecburi olduğu gibi, ayrılışım da sıkıntılıdır)

Damad Mahmut Celaleddin Paşa (1853-1903) XIX. yüzyılda rubaileriile dikkat çeker. Devrinde devlet işlerindeki bozuklukları, hayat ve insanlarüzerine pek çok rubai yazmıştır. Bir rubaisinde devlet yöneticilerinden şi-kayetini dile getirir.

“Devlet vükelası eşkıyadan da beterBunlarda ne ar var, ne de havf-ı HudaBir defa soyar şaki bir insanı fakatHergün soyuyor milleti hırsız vükela”

D. Cumhuriyet Devri Edebiyatında Rubai

Cumhuriyet döneminde Türk şairler rubai geleneğini sür-dürmüşlerdir. Bu devirde rubai yazmış önemli isimler şöylesıralanabilir: İhsan Hamamizade, Orhan Veli Kanık, Yahya


mamizade, Orhan Veli Kanık, Yahya Kemal Beyatlı, NazımHikmet, Rıfkı Melul Meriç, Arif Nihat Asya, Cemal Yeşil,Ümit Yaşar Oğuzcan, Fuat Bayramoğlu, Bekir SıtkıErdoğan, Turgut Uyar, Sefa Erdük, Vedat Varol, NevinEmgen, Talat Sait Halman, Yılmaz Karakoyunlu, HilmiYavuz. Wspólną książkę pt. Rubajaty wydali poeci: YahyaKemal Beyatlı, Arif Nihat Asya, Fuat Bayramoğlu, Talat SaitHalman oraz Yılmaz Karakoyunlu. Jednocześnie zalicza sięich do twórców, którzy napisali najwięcej rubajatów w czasierepubliki.

Yahya Kemal Beyatlı (1884-1958), jeden z najwybitniejszychpoetów XIX-wiecznej literatury tureckiej, w swoich rubajatachzwraca uwagę oryginalnością.

Nie wiem komu albo czemu poświęcając się, poszliśmy,albo za winem, albo za fletem poszliśmy.Mędrcy uznali hipokryzję za zawód. My poszliśmy za szalonym sercem.

Poeta Arif Nihat Asya (1904-1975) swoje rubajaty zgroma-dził w tomiku Rubaiyyat-ı Arif (1964). Możemy zaryzykowaćtwierdzenie, że pisał na każdy temat.

Kemal Beyatlı, Nazım Hikmet, Rıfkı Melul Meriç, Arif NihatAsya, Cemal Yeşil, Ümit Yaşar Oğuzcan, Fuat Bayramoğlu,Bekir Sıtkı Erdoğan, Turgut Uyar, Sefa Erdük, Vedat Varol,Nevin Emgen, Talat Sait Halman, Yılmaz Karakoyunlu, HilmiYavuz… Bu isimler arasında Yahya Kemal Beyatlı, Arif NihatAsya, Fuat Bayramoğlu, Talat Sait Halman ve Yılmaz Karako-yunlu rubailer başlığı altında müstakil kitap yayımlamışlardır.Bunlar aynı zamanda Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatındaen fazla rubai yazan şairler olarak dikkat çeker.

XX. yüzyıl Türk edebiyatının büyük şairlerinden biriolan Yahya Kemal Beyatlı (1884-1958) rubailerinde defarklılığını gösterir.

“Bilmem kime yahut neye uyduk gittikGâhi meye gâhi neye uyduk gittikErbâb-i zekâ riyayı mezhep bildiBizler dili divâneye uyduk gittik”

Arif Nihat Asya (1904-1975) rubailerini Rubaiyyat-ıArif (1964) başlıklı eserinde toplamıştır. Her konuda ru-bailer yazdığı söylenebilir.


Jeżeli będziemy myśleć i milczeć, usłyszą to pewnego dnia.To, co nie mogło być, uznają, że było pewnego dnia.Oni, z tą swoją podejrzliwością, jeżeli tylko będą mogli,nałożą na sny cenzurę, pewnego dnia.

W dorobku Nazıma Hikmeta (1902-1963) również znaj-dziemy rubajaty, choć niewiele. Mimo że ich treść i tytuł wska-zuje na to, iż są to rubajaty, to pod względem wykorzystaniametrum nie przypominają one klasycznego utworu.

Kto wie, może aż tak nie kochaliśmy się.Gdybyśmy, co dzień nie byli razem, kto wie…Gdyby zły los nie rozdzielił nas wtedy…Nie bylibyśmy, dzisiaj, tak bliscy, kto wie…

Po Nazımie Hikmecie podobne utwory pisywali między in-nymi Cengiz Alpay, Azmi Güleç, Feyyaz Sağlam, Yusuf Ahıskalıoraz Recep Bulut. Wśród twórców literatury tureckiej XX wiekulirycznymi wierszami wyróżnia się Ümit Yaşar Oğuzcan (1926-1984). Napisane przez niego rubajaty dotyczą przede wszyst-kim tematyki życia i śmierci.

“Sessizce düşünsek duyacaklar bir günOlamazları olmuş sayacaklar bir günOnlar bu vehimle ellerinden gelseRüyalara sansür koyacaklar birgün”

Nazım Hikmet (1902-1963) de fazla olmamakla birlikterubailer yazmıştır. İçerik yönünden ve başlık olarak rubaiadı taşısa da Nazım Hikmet’in rubaileri ölçü/vezinbakımından klasik rubaiye benzemez.

“Kim bilir belki bu kadar sevmezdik birbirimizi uzaktan seyredemeseydik ruhunu birbirimizin. Kim bilir felek ayırmasaydı bizi birbirimizden belki bu kadar yakın olmazdık birbirimize...

Nazım Hikmet’ten sonra bu tarz rubai yazanlararasında Cengiz Alpay, Azmi Güleç, Feyyaz Sağlam, YusufAhıskalı, Recep Bulut sayılabilir. XX. yüzyıl Türkedebiyatında lirik şiirleriyle dikkat çeken isimlerden ÜmitYaşar Oğuzcan (1926-1984) da rubailer yazmıştır. Rubai-lerinde daha çok hayat ve ölüm konularını işlemiştir.


Dowiedzieliśmy się, że nie da się uniknąć nadejścia końca.Marnowanie życia przez to, że ono stopniowo się skraca,na marne idą łzy, błagania.Tylko Pan ogłasza to, co wie – Opatrzność o wszystkim decyduje.

Natomiast wiersze Turgut Uyara (1927-1985), którego zaliczamdo „Drugich Nowych Poetów”, opowiadały w większym stopniuo miłości. Jak widzimy na przykładzie poniższych wersów, zna-cząco różniły się od rubajatów tradycyjnych.

Jestem gotowy – ubrałem się w swój cień.Słyszę przenikające krzyki ptaków z mych stron – nie pytaj o nie.Zmarnowane miłości przepadają jak psy uliczne.Niech przepadają. Wyczerpią się niektóre rzeczy, lecz ty zostań.

Fuat Bayramoğlu (1912-1996) zapisał się w tureckiej kulturzejako dyplomata, naukowiec, poeta i pisarz. To jeden z bardziejznanych twórców rubajatów. W 1943 roku poznał Yahyę KemalaBeyatlıego i pod jego wpływem zaczął pisać rubajaty (Alpaslan,2002, str. 17). Jako poeta, który napisał ponad 700 rubajatów, zaj-muje czołowe miejsce w okresie republiki. W swoich rubajatachpodejmował bardzo różną tematykę, od miłości do przyjaźni, od

“Duyduk kaçınılmaz sonucun geldiğiniÖmrün azalıp gitgide eksildiğiniGözyaşları yalvarmalar artık boşunaBir Hakim-i mutlak okuyor bildiğini”

İkinci Yeni şairlerinden Turgut Uyar’ın (1927-1985) ru-baileri daha çok aşk temalıdır. Onun rubaileri tıpkıaşağıdaki mısralarda olduğu gibi geleneksel örneklerdenfarklıdır.

“Hazırladım hazıra durdum giydirdim gölgemikuş çığlığı senin bölgen sorma benim bölgemiaşklar telef olup gider sokak köpeği gibigitsin. Harcansın bazı şeyler. Sen dur e mi?”

Fuat Bayramoğlu (1912-1996), Türk kültür hayatına di-plomat, araştırmacı, şair ve yazar olarak emek vermiştir. XX.yüzyıl Türk edebiyatında rubaileri ile dikkat çekmiş bir isim-dir. 1943 yılında Yahya Kemal Beyatlı ile tanıştıktan sonraonun etkisinde kalarak rubailer yazmaya başlar (Alpaslan,2002, 17). Cumhuriyet devri Türk edebiyatının 700’den fazlarubai yazan şairi olarak ilk sırlarda yer alır. Rubailerindeaşktan dostluğa, ayrılıktan yaşama sevincine, iyilikten


rozstania po radość życia, od dobra po zdradę, od tematówreligijnych po ziemskie przyjemności. Poniżej jeden z rubaja-tów dotyczący miłości.

Smakujący jak słodycz i eliksir może cię rozstroić.Bogaty czy biedny, każdy jest uzależniony od niego.Miłość jest właśnie taka, i rozstraja, i naprawia.Jednego dnia zgniecie, drugiego może dać koronę.

Bekir Sıtkı Erdoğan (1926) w literaturze tureckiej okresurepubliki zapisał się jako twórca wierszy o wysokiej liryczności.Połączył poezję ludową z poezją dywanową. Jako współczesnypoeta pochodzący z miasta używał języka tureckiego bez ob-cych naleciałości, co widać również w jego rubajatach.

Znam jedną drogę; prowadzi do Adama i EwyZnam jedną drogę; prowadzi do miłości, kochaniaJedna droga, co przechodząc przez ogrody życia,łzami, jękami prowadzi do domu pogrzebowego.

Nevin Emgen (1928), poetka i nauczycielka, pisała rubajatyo wielkości Boga, przemijalności tego świata, filozofii, misty-cyzmie, miłości, wartości przyjaźni. W 1993 roku wydałatomik Rubailer, w którym zgromadziła napisane przez siebie

vefasızlığa, dini ve dünyevi olmak üzere pek çok konuya yervermiştir. Aşk konusunda yazdığı bir rubaisi.

Hem tatlı gelen, hem yıkan iksirli ilaçZengin ya da yoksul ona herkes muhtaçAşk öyledir işte, hem yıkar hem onarırBir gün çiğner, eder öbür gün başa taç”

Bekir Sıtkı Erdoğan (1926), Cumhuriyet devri Türkedebiyatında lirik değeri yüksek şiirler yazmıştır. Halkşiiri ile divan şiiri geleneğini birleştirmiştir. Modern şe-hirli bir şair olarak şiir dili sadedir. Bu sadeliği rubaile-rinde de görmek mümkündür.

“Bir yol bilirim; Adem’e Havva’ya giderBir yol bilirim; aşka ve sevdaya gider…Bir yol ki ömür bahçelerinden geçerekYaşlarla, figanlarla musallaya gider”

Nevin Emgen (1928), öğretmen kadın şairlerdendir.Allah’ın gücü, dünyanın faniliği, felsefi, tasavvufi, sevgi-nin ve dostluğun değeri gibi konuları işlediği rubileryazmıştır. Şiirlerini Rubailer (1993) başlıklı eserindetoplamıştır.


rubajaty. Yılmaz Karakoyunlu (1936) to pisarz i poeta tworzący naj-

nowszą turecką literaturę. W tomiku Rubailer (2002) pierwszywiersz zadedykował Fuatowi Bayramoğlu, który również jesttwórcą rubajatów.

Tyś równy w sensie i słowie, mistrzu, wśród dźwięków na świecie, niebiański mistrzu,patrz! Wybrzeże niebieskiego morza uradowało się, w każdej fali tysiącami rubajatów, mistrzu.

Hilmi Yavuz (1936) pisał wiersze filozoficzne, co równieżwidać w jego rubajatach. W rubajacie, który poświęcił XVI-wiecznemu poecie Bakiemu, również można zauważyć ele-menty filozoficzne.

O, ty, mistrzu spojrzeń, bohaterze nadziei.Ty wyjaśniłeś nam to, co niepojęte w małym kwiatku.My, poznając smutek, zostaliśmy twoimi uczniami.Ptaki, które wypuściłeś, teraz są dywanem Bakiego.

Yılmaz Karakoyunlu (1936), son dönem Türkedebiyatında roman ve rubai yazarı olarak dikkat çekmiş-tir. Rubailer (2002) başlıklı eserindeki ilk rubaiyi, kendisigibi rubailer yazan Fuat Bayramoğlu’na ithaf etmiştir.

Mana ile lafzında musavi, üstadAlemdeki seslerde semavi, üstadBak! Bahr-ı hezec sahili şenlendi şükürHer dalgada binlerce rubai, üstad..

Türk edebiyatında felsefi şiirleriyle dikkat çeken şairlerdenbiri Hilmi Yavuz’dur (1936). Rubailerinde felsefi söyleyişderinliği vardır. XVI. yüzyıl şairi Baki için yazdığı rubaide fel-sefi söyleyişi görmek mümkündür.

“Ey bakışlar ustası umutlar pehlivanıSen anlattın bir gülde anlatılmaz olanıBiz bir hüzne başlarken sana çıkaklık ettikUçurduğun kuşlardır şimdi Baki Divanı”


Podsumowanie

W każdym okresie tureckiej literatury poeci wykazywali za-interesowanie pisaniem rubajatów, ponieważ ich system wersy-fikacji przypominał ten stosowany w literaturze ludowej.Najwybitniejsze i najbardziej oryginalne rubajaty powstawały wnurcie literatury dywanowej. Okres republiki nie wprowadził dotego gatunku żadnej nowości, autorzy jedynie eksperymentowaliz wykorzystaniem różnych schematów metrum. W ostatnich la-tach liczba poetów tworzących rubajaty znacząco się zwiększyła.

Bibliografia

Aça M., Gökalp H., Kocakaplan İ., Tür ve Şekil Bilgisi, KesitYayınları, İstanbul 2011. Albayrak N., Rubai, [w:] İslam Ansiklopedisi, t. 35, İstanbul 2008, s. 178. Alpaslan A., Rubai ve Rubai Yazanlar, [w:] F. Bayramoğlu, Ru-bailer, İstanbul 2002, s. 12-27.Bayramoğlu F. , Rubailer, red.: İlhami Turan, İstanbul 2002.

Sonuç

Dörtlüklerden oluşması sebebiyle halk edebiyatı nazım bi-çimine çok uygun söyleyişi olan rubai tarzına her devirde Türkşairleri ilgi göstermişlerdir. Divan edebiyatında çok başarılı veorijinal rubai örnekler verilmişlerdir. Cumhuriyet devri şair-lerinin çoğu önceki şairleri tekrar etmişlerdir. XX. yüzyıl şair-leri aruz vezninin farklı kalıplarıyla ve hece vezniyle de rubaileryazmışlardır. Son dönemde rubai yazan şair sayısı iyiceazalmıştır.

Bibliyografya

Aça M., Gökalp H., Kocakaplan İ., Tür ve Şekil Bilgisi, KesitYayınları, İstanbul 2011.Albayrak N., “Rubai”, İslam Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul 2008, s. 178.Alpaslan A., “Rubai ve Rubai Yazanlar”, F. Bayramoğlu, Ru-bailer, İstanbul 2002, s. 12-27.Bayramoğlu F., Rubailer, İstanbul 2002.Ceylan Ö., Hanedanda Bir Âsî: Âsaf Dîvânı, Ankara 2003.


Ceylan Ö., Hanedanda Bir Âsî: Âsaf Dîvânı, Ankara 2003.Çelebi A.H., Seçme Rubailer, Ankara 2011. Gölpınarlı A., Mevlana Seçme Rubailer, İstanbul 1968.Köprülü M. F., Klasik Türk Nazmında ‘Rubai’ Şeklinin Eskiliği,"Türkiyat Mecmuası", t. 2, İstanbul 1926, s. 437-440.Köprülü M.F., Edebiyat Araştırmaları 2, Ankara 2004. Muallim Naci, Muhaveret ve Muhaberat, İstanbul 1311 [1893-1894 r.]. Olgun, Tahir’ül Mevlevi, [w:] Edebiyat Lügatı, İstanbul 1994, s.126-127.Şentürk A., Kartal A., Eski Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 2013.

Dr hab. Öztürk EmiroğluUniwersytet Warszawski

Wydział Orientalistyczny

Yunus Emre Enstitüsü Centrum Kultury Tureckiej

w Warszawie

Çelebi A.H., Seçme Rubailer, Ankara 2011. Gölpınarlı A., Mevlana Seçme Rubailer, 2. baskı, İstanbul 1968.Köprülü M. F., Klasik Türk Nazmında ‘Rubai’ Şeklinin Eskiliği,"Türkiyat Mecmuası", C. 2, İstanbul 1926, s. 437-440.Köprülü M.F., Edebiyat Araştırmaları 2, Ankara 2004.Muallim Naci, Muhaveret ve Muhaberat, İstanbul 1311 [1893-1894]. Olgun, "Tahir’ül Mevlevi", Edebiyat Lügatı, İstanbul 1994, s.126-127.Şentürk A., Kartal A., Eski Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 2013.

Doç. Dr Öztürk EmiroğluVarşova Üniversitesi

Şarkiyat Fakültesi

Yunus Emre EnstitüsüTürk Kültür Merkezi

Varşova


Turecki poeta z polskim paszportemWybitny turecki poeta, dramaturg, scenarzysta Nazim Hikmet Ran

urodził się 15 stycznia 1902 roku w tureckim mieście Selânik (dziś Salonikiw Grecji) w rodzinie arystokratycznej. Jego przodkowie, zarówno po stroniematki, jak i ojca, odegrali istotną rolę w historii Turcji. Jego dziadkiem polinii ojca był poeta Mehmed Nazim Pasza, który pełnił funkcję guberna-tora w kilku prowincjach Imperium Osmańskiego. Po stronie matki pra-dziadkiem Nazima był Konstanty Borzęcki, Polak, znany nad Bosforemjako Mustafa Dżelaleddin Pasza, generał armii tureckiej, wielki patriotaTurcji oraz jeden z twórców nacjonalizmu tureckiego. Matka poety DżelileHanym jako jedna z nielicznych kobiet w osmańskiej Turcji była malarką,dobrze wykształconą osobą, władała francuskim, grała na fortepianie imiała liberalne poglądy. Można powiedzieć, że od dziecka przyszły poetanależał do dwóch kultur, wspólnym mianownikiem niewątpliwie były wol-ność ducha i wierność ideałom. Już w dzieciństwie Nazim poznał dziełaosmańskich poetów sufickich, między innymi Dżelaleddina Rumiego,mistrza sufickiej literatury trzynastego wieku. W późniejszej twórczościNazim nie raz odwoływał się do dziedzictwa sufickich poetów, którychtwórczość z pewnością wpłynęła na formowanie się jego osobowości.

Podobnie jak postępowa inteligencja europejska na przełomie stuleciturecka wykształcona młodzież nie była obojętna wobec ideałów fran-cuskiej rewolucji, kontynuowanej przez socjalistów europejskich oraz ro-syjskich. Muzułmańska inteligencja, która kształtowała się na grunciepodstawowych wartości islamu promujących zasady równości społecznej,była szczególnie wrażliwa na hasła socjalistyczne. Na początku XX wieku

Polonya pasaportu olan Türk şairi Seçkin türk şairi, oyun yazarı ve senarist, Nazım Hikmet Ran

15 Ocak 1902’de Selanik’te eşref bir ailenin çocuğu olarak dünyayageldi. Hem babası hem de annesi tarafından gelen ataları Türk ta-rihinde önemli rol oynamışlardır. Babasının babası Osmanlıİmparatorluğu’nun bir kaç ilçelerinde kaymakamlık eden şairMehmed Nazım Paşa idi. Annesinin dedesi ise Mustafa CelaleddinPaşa adında tanınan Türk ordusu generalı, büyük Türk vatanseverve Türk nasyonalism kurucularından biri olan Konstantyn Bo-rzęcki idi. Şairin annesi, çok iyi eğitim görmüş Celile Hanım,Osmanlı Devletinde az sayıda rastlanan bir ressamdı. HemFransızca bilir hem de piyano çalardı. Görüşleri çok liberal idi. Ge-lecekteki şairimizin çocukluktan beri iki kültüre mensup olduğunusöyleyebiliriz. Şüphesiz bu iki kültürün ortak noktası ruhunözgürlüğü ve ülkülere olan vefası idi. Daha bir çocukken bileOsmanlı tasavvuf şairlerinin arasında tasavvuf edebiyatının ustasıolan Mevlana Celaleddin Rumi’nin eserleriye tanık olmuştu. Son-raki yazdıklarında tasavvuf şairlerinin mirasına defalarca ima et-miştir. O şairlerin yazdıkları ise kişiliğinin oluşturulmasına büyükölçüde etkilemiştir.

Avrupa aydınlar sınıfında olduğu gibi yeni yüzyıla adım ataraktahsilli Türk gençliği de Avrupa ve Rusya sosyalistleri tarafındandevam ettirilen Fransız İhtilali ülkülerine karşı tepkisiz kalmamıştı.Eşitlik ülküsünü destekleyen esaslı islam değerleri üzerine teşkilolunan müslüman aydınları tabakası, sosyalizm dövizlerine hassas


Nazim był świadkiem dwóch historycznych wydarzeń: rewolucji paź-dziernikowej 1917 roku, która przebiegła pod hasłem równości i spra-wiedliwości dla wszystkich narodów, z jednej strony, i konsekwencjamiprzegranej Imperium Osmańskiego w I wojnie światowej. W porozumie-niach z Sèvres z 10 sierpnia 1920 roku, w dniu, gdy państwa Ententyprzystąpiły do rozbioru jego ojczyzny, okupując nawet Stambuł. Nic więcdziwnego, że Nazim szczerze przyjął antyimperialistyczne hasła komu-nistów, ponosząc w przyszłości konsekwencje swojego wyboru – lata wię-zienia, wygnania i śmierć na obczyźnie poza ukochaną Turcją.

Po skończeniu w 1918 roku wojenno-morskiej szkoły (Bahriye Mek-tebi) w Stambule, Nazim Hikmet służył jako oficer na wojskowym krą-żowniku „Hamidiye”. W 1920 roku z przyczyny choroby zostałzwolniony ze służby. W 1921 roku wyjechał do Ankary, żeby dołączyćdo ruchu narodowowyzwoleńczego w wojnie wyzwoleńczej. Jednak zewzględu na dobre wykształcenie zdecydowano nie wysyłać go na front,lecz do jednego z liceum w mieście Bolu jako nauczyciela . Stamtąd 30września 1921 roku przez Batumi udał się do Moskwy, gdzie rozpocząłstudia w nowopowstałym Komunistycznym Uniwersytecie PracującychWschodu (KUTW – Коммунистический университет трудящихсяВостока). Podczas studiów w Rosji Nazim poznał eksperymentalny stylrosyjskich poetów, był pod wrażeniem tzw. intonacyjnego „schodkowa-nego” wiersza Włodzimierza Majakowskiego oraz twórczości reżyseraWsiewołoda Meyerholda. W 1924 roku Nazim wrócił do Turcji, zająłsię redagowaniem pisma nielegalnej partii komunistów tureckich„Aydınlık” („Jasność”) oraz współpracą z innymi pismami o treści re-wolucyjnej, takimi jak „Yoldaş” („Towarzysz”), “Orak Çekic” („SierpMołot”). Rząd turecki w 1925 roku zamknął redakcję dziennika

kalırdı. 20. yüzyılın başında Nazım iki tarihsel olayın şahidiolmuştu: bütün millerlerin eşitliği ve adalet dövizlerinin altındagerçekleştirilen 1917’deki Rus Devriminin, ve diğer taraftan Osmanlıİmparatorluğunun I. Dünya Savaşı’nda yenildikten sonra ortayaçıktığı sonuçlardan biri olan ve 10 Ağustos 1920 tarihinde yazılanSèvres antlaşmasının ki bundan itibaren İtilaf Devletleri İstanbul’abile girerken vatanını kendi aralarına paylaşmaya kalkıştılar. Ko-münistlerin emperyalizme zıt olan dövizlerini istekle kabul ettiğişaşıracak değil. Gelecekte kendi seçeneğinin sonuçlarını da kabuletmek zorunda idi : yıllarca hapis, sürgün ve sevdiği Türkiye’denuzakta, gurbette ölüm.

İstanbul Bahriye Mektebini 1918’de bitirdikten sonra Hamidiyeadındaki kruvazörün güvertesinde subaylık yaptı. Hastalık sebebiyle1920’de vazifesinden uzaklaştırıldı. 1921’de Nazım direniş hareketinidestekleyip Kurtuluş Savaşı’na katılmak için Ankara’ya çıktı. Ancakiyi eğitim gördüğü için cepheye değil Bolu’da öğretmen olarak birokula vazifelendirilmiştir . Oradan da 30 Eylül 1921’de Batum yoluylaMoskova’ya çıkıp, yeni kurulmuş Doğu Emekçileri Komünist Üni-versitesi’nde (Коммунистический университет трудящихсяВостока) okumaya başladı. Eğitim esnasında Rus şairlerinin de-neysel tarzıyla tanık olup, özellikle Vladimir Mayakovski’nin kade-meli tonlu şiire ve Vsevolod Meyerhold’un yaratıcılığına bayılıyordu. 1924’te Nazım Türkiye’ye dönüyor ve yasadışı Türk komünist par-tisinin “Aydınlık” dergisinde editörlük yapmış olup, “Yoldaş”, “OrakÇekiç” gibi bir kaç başka devrimci gazetelerle de çalışmıştır. 1925’teTürkiye hükûmeti Aydınlık dergisini kapatıp onun işçilerine karşı


„Aydınlık” oraz wytoczył proces pracownikom dziennika za działalnośćantypaństwową. Skazany na 15 lat więzienia Nazim uciekł do ZwiązkuRadzieckiego. W 1928 roku w Baku, w Azerbejdżanie ukazał się pierw-szy zbiór jego wierszy Güneşi ıçenlerin türküsü (Pieśń pijących słońce).W tym samym roku, skorzystawszy z amnestii wrócił do kraju. Po po-wrocie został aresztowany, ale po ośmiu miesiącach wyszedł na wolność.

Po powrocie ze Związku Radzieckiego obok zapału rewolucyjnegoNazim wniósł do życia literackiego Turcji nowy styl oparty na elemen-tach futuryzmu rosyjskiego i jako jeden z pierwszych tureckich poetówzaczął pisać wierszem wolnym, werlibrem. Wydany w 1929 roku w Stam-bule zbiór pt. 835 wierszy przyniósł mu uznanie świata literackiego. W1930-1932 Nazim wydaje pięć zbiorów wierszy i dwie sztuki. Za zbiórwierszy Gece gelen telegram (Telegram, który nadszedł nocą), w którejautor wzywał tureckich komunistów do zdecydowanej walki, został ska-zany w 1933 roku na pięć lat więzienia w Bursie. W więzieniu napisałrewolucyjny poemat Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı (De-stan o szajchu Bedreddinie, synu kadiego Simawny). To ostatnia książkawydana za jego życia w Turcji (1936 r.), gdzie w interesujący sposóbprzedstawia swoje ideały komunistyczne w połączeniu z zasadami fi-lozofii sufickiej. Głównym bohaterem poematu jest Szajch MachmudBedreddin, syn sędziego, kaznodzieja suficki, który staje na czele po-wstania w celu utworzenia nowego ustroju społecznego W jego ramachcałe dziedzictwo Adama i Ewy ma być równo podzielone pomiędzywszystkich ludzi niezależnie od pochodzenia i wiary.

W 1938 roku sąd wojskowy skazał Nazima Hikmeta na 28 lat i 4miesiące więzienia za podjudzanie do buntu żołnierzy piechoty i ma-rynarki . W areszcie Nazim napisał cykl wierszy z Listy z więzienia, epo-

devlet karşıtı faaliyetler şüphesiyle süreci başlattı. 15 hapis ilecezalandırılmış olan Nazım Hikmet Sovyet Birliği’ne kaçmıştır.1928’de Bakü’de, Azerbaycanda, şiirlerinin ilk mecmuası Güneşiİçenlerin Türküsü yayımlanır. O yılda aftan faydalanarak ülkeyedöner. Dönünce tutuklanır ve sekiz ay geçtikten sonra serbestbırakılır.

Sovyet Rusya’dan döndükten sonra Nazım Türkiye edebiyathayatına devrim heyecanı yanında Rus fütürizm unsurlarına dayalıyeni bir tarz kattı. Serbest vezni kullanan ilk Türk şairlerinden biriidi. 1929’da yayımlanan 835 Satır adlı şiir mecmuası sayesinde ede-biyat dünyasında ün kazandı. 1930 ve 1932 arasında Nazım beş şiirmecmuası ile iki oyun yayımlanır. Türk komünistleri aktif muhare-beye teşvik eden Gece Gelen Telgraf adlı şiir mecmuası dolayısıylaBursa’da üç yıl hapis ile cezalandırıldı. Hapiste Simavne Kadısı OğluŞeyh Bedreddin Destanı adlı devrimci epik şiiri yazdı. Bu kitap (1936y.) daha yaşadığı zaman Türkiye’de yayımlanan kitaplarının sonuidi. İçinde tasavvuf felsefesi kurallarıyla karışık olan kendi komünistülkülerini ilginç şekilde sergiliyordu. Destanın baş kahramanı,kadının oğlu ve mutasavvıf vaiz Şeyh Mahmut Bedreddin, Adem veHavva’nın mirasını kimsenin dinine köküne bakmadan herkese pay-laşmaya dayalı yeni sosyal nizamını oluşturmak için düzenlenenisyanın lideri olur.

1938’de Nazım Hikmet güya ordu ve donanmayı isyanakışkırttığı için askeri mahkeme tarafından 28 yıl ve 4 ay hapis ilecezalandırıldı . Tutukluyken Cezaevinden Mektuplar adlı bir dizişiir ve Memleketimden İnsan Manzaraları destanını yazıp Tol-


peję Memleketimden insan manzaraları (Ludzka panorama z mojegokraju), przełożył Wojnę i Pokój Lwa Tołstoja. W 1949 roku powstał mię-dzynarodowy komitet przedstawicieli światowej kultury na rzecz wy-zwolenia Nazima Hikmeta. Włączyli się do tej akcji Jean-Paul Sartre,Pablo Picasso oraz wielu innych intelektualistów zachodnich i tureckich.W 1950 roku w ramach ogólnopaństwowej amnestii, Nazim Hikmetwyszedł na wolność. W 1951 roku przez Morze Czarne i przez Rumunięuciekł do Moskwy. Pozbawiony w 1951 roku obywatelstwa tureckiego,w związku z polskim pochodzeniem otrzymał polskie obywatelstwoi przyjąl nazwisko pradziadka Borzęckiego. W tym samym roku poetazostał laureatem Międzynarodowej Stalinowskiej Nagrody Pokoju.

W Moskwie Nazim Hikmet aktywnie włączył się w życie kulturalne,pisał scenariusze do filmów, wystawiał sztuki, brał udział w konferen-cjach, a jego działa tłumaczono na wiele języków. Jednocześnie spotkałogo tu ogromne rozczarowanie, poznał „rewolucyjną wolność” w latachstalinizmu. Utwory wysoko cenionych przez niego futurystów rosyjskichzastąpiły pozbawione gustu chwalebne ody do Stalina. Po śmierci JózefaStalina Nazim Hikmet miał nadzieję, że kraj pozbędzie się totalita-ryzmu, napisał sztukę A czy był Iwan Iwanowicz? Niestety, jak wieluinnych intelektualistów o lewicowych poglądach, szczerze wierzącychw ideały komunizmu, przeżył dramat życia. Jego ostatnie wierszez końca lat pięćdziesiątych są nasiąknięte motywami samotności, roz-łąki, śmierci. Rewolucyjne wiersze skierowane do mas zastąpiła lirykapełna cichej miłości oraz tęsknoty za ukochanym Stambułem.

Nazim Hikmet Ran zmarł na zawał serca 3 czerwca 1963 roku i zos-tał pochowany na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie. W 2009roku Republika Turecka przywróciła poecie obywatelstwo.

stoy’un Savaş ve Barış’ını da çevirdi. 1949’da Nâzım Hikmet’i Kur-tarma ve Eserlerini Yayma Komitesi kuruldu. Jean-Paul Sartre,Pablo Picasso ve bir çok başka Batı ve Türkiye aydın fikirleri o te-şebbüse katıldı. 1950’de genel af sayesinde Nazım Hikmet serbestbırakıldı. 1951’de Kara Denizi aşarak Romanya yoluyla Moskova’yakaçtı . 1951’de Türk vatandaşlığından çıkartıldığı için kökleri saye-sinde Nazım Hikmet’e Polonya vatandaşlığı verildi, o da büyük de-desinin soyadı Borzęcki’yi kabul etti. Aynı yılda Uluslararası BarışÖdülü’nü kazandı.

Moskova’dayken Nazım Hikmet aktif olarak kültürel hayatakatılır: filmlere senaryo yazar, tiyatroda oyun hazırlar, konferanslarakatılırdı. Onun eserleri birçok dile çevrilmiştir. Ancak Moskova’daonu büyük hayal kırıklığı bekliyordu. Stalinizm dönemindeki “de-vrimci hürriyet” gözlerini açtı. Stalin’i öven tatsız methiyeler onuntakdir ettiği Rus fütürist şiirleinin yerini aldı. Josef Stalin’inöldüğünden sonra Nazım Hikmet ülke’nin totaliterlikten vazgeçeceğini umuyordu. Bu münasebetle İvan İvanoviç Var mıydı, Yokmuydu? adlı tiyatro oyunu yazdı. Maalesef, komünizm ülkülerinetamamen inanan ve solcu ülküleri olan bir çok başka aydın fikirlergibi, hayatın faciasını yaşadı. 1950’lerin sonuna dönen son şiirleriyalnızlık, hicran ve ölüm ile doludur. Topluluklara yönetilen de-vrimci şiirin yerini İstanbul’a olan sevgisi ve özlemi ile dolu durgunbir lirik aldı.

Nazım Hikmet Ran kalp krizi sonucunda 3 Haziran 1963’te ölmüş-tür. Moskova’da Novodeviçi Mezarlığı’na (Новодевичье кладбище) gö-müldü. 2009’da Türk Cumhuriyeti, kaybettiği vatandaşlığını onayeniden verdi.


1. S. Göksu, E. Times, Nâzım Hikmet: poetry and politics in Kemalist Tur-key, w: Visions and Blueprints: Avant-garde Culture and Radical Politics inEarly Twentieth-century Europe, Manchester University Press, Manchester1988, s. 177-192

2. B. Gökay, Soviet Eastern Policy and Turkey, 1920-1991: Soviet Foreign Policy,Turkey and Communism (Routledge Studies in the History of Russia and EasternEurope), Routledge, London 2006, s. 43.

3. N. Ertürk, Grammatology and Literary Modernity in Turkey, Oxford UniversityPress, Oxford 2011, s. 159.

4. B. Gökay, Soviet Eastern Policy and Turkey, 1920-1991: Soviet Foreign Policy,Turkey and Communism (Routledge Studies in the History of Russia and EasternEurope), Routledge, London 2006,s. 46.

5. Nâzım Hikmet. Son şiirleri (1959-1963), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013, s. 1.6. Дж. Гасанлы, Хрущевская “оттепель” и национальный вопрос в Азербай-

джане (1954—1959), Москва 2009.

1 Bu konu hakkında geniş bilgi için bkz. S. Göksu, E. Times, Nazım Hikmet: po-etry and politics in Kemalist Turkey: Visions and Blueprints: Avant-garde Cultureand Radical Politics in Early Twentieth-century Europe, Manchester UniversityPress 1988, s. 177-192.

2 B. Gökay, Soviet Eastern Policy and Turkey, 1920-1991: Soviet Foreign Policy,Turkey and Communism (Routledge Studies in the History of Russia and EasternEurope) Routledge, 2006, s. 43.

3 N. Ertürk, Grammatology and Literary Modernity in Turkey, Oxford UniversityPress 2011, s. 159.

4 B. Gökay, Soviet Eastern Policy and Turkey, 1920-1991: Soviet Foreign Policy,Turkey and Communism (Routledge Studies in the History of Russia and EasternEurope) Routledge, 2006, s. 46.

5 Nâzım Hikmet. Son şiirleri (1959-1963), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013, s. 1. 6 Arşiv vesikalarına dayanarak Azerbaycan tarihçisi Cemil Hasanlı Nazım Hik-

met’in kaçış ve Sovyet Birliği’nde yaşamı ile ilgili ayrıntıları öne sürdü, bkz: Джа-миль Гасанлы. Хрущевская «оттепель» и национальный вопрос вАзербайджане (1954-1959). Москва 2009.


O autorach Shahla Kazimova urodziła się w Baku (Azerbejdżan), gdzie

ukończyła w 2002 roku Bakiński Uniwersytet Słowiański. Wroku 2002 otrzymała stypendium rządu polskiego, któreumożliwiło jej dalsze studia na Studium Europy Wschodniejna Uniwersytecie Warszawskim. Dyplom UW otrzymała w2004 roku. Tu również uzyskała stopień doktora nauk huma-nistycznych w roku 2010. Obecnie pracuje na UniwersytecieWarszawskim jako wykładowca w Zakładzie Turkologii iLudów Azji Środkowej Wydziału Orientalistycznego.

Janusz Krzyżowski jest lekarzem i podróżnikiem zafascy-nowanym Orientem. Wydał kilka albumów poświęconych kul-turze Indii oraz przekładów tradycyjnej poezji perskiej,tureckiej, uzbeckiej i urdu. Jest również autorem książek dladzieci przedstawiających bajki Wschodu. W Indyjsko-PolskimStowarzyszeniu na rzecz Rozwoju Kultury pełni od lat funkcjęprezesa oddziału warszawskiego.

Yazarlar

Shahla Kazımova 1978 yılında Bakü, Azerbaycan'da doğdu.Bakü Slav Üniversitesinden 2002 yılında mezun olan ShahlaKazimova, 2004 yılında Polonya Hükümeti burslusu olarakStudium Europy Wschodniej UW (Varşova Üniversitesi DoğuAvrupa Enstitüsü)'nde yüksek lisans eğitimini tamamlayarak,2010 yılında Varşova Üniversitesinden Beşeri Bilimler dalındaDoktora ünvanı almıştır. Halen aynı Üniversitenin TürkolojiAnabilim Dalında öğretim görevlisi olarak çalışmalarını sür-dürmektedir.

Janusz Krzyzowski, hekim olmanın yanısıra, Doğu kültü-rüne hayran bir seyyahtır. Hindistan'ın kültürel mirasına dairbir kaç fotoğraf albümü ile geleneksel Fars, Türk, Özbek veUrdu şiiri tercümelerini yayınlamıştır. Doğu masallarını konueden çocuk kitaplarının yazarıdır. Yıllardan beri, Hindistan-Polonya Kültür Bağlarını Geliştirme Derneğinde Varşova OfisiBaşkanlığını yürütmektedir.


RubajatyRubailer

59Nazim Hikmet

Do Rumiego

Świat, który widzisz Dżelaleddinie, jest realny, to nie żadna złuda.On trwa wiecznie, nie ozdabiany, i nie stoi za nim żadna przyczyna.Jest prawdziwszy niż twój rubajat – podniosły twór twego ciała i ducha, który zacząłeś słowami: „Wyobrażenie nie daje cienia”.

58Nazim Hikmet

Bir gerçek âlemdi gördüğün ey Celâleddin, heyûlâ filân değil, uçsuz bucaksız ve yaratılmadı, ressamı illetî-ûlâ filân değil. Ve senin kızgın etinden kalan rubailerin en muhteşemi : «Suret hemi zıllest...» filân diye başlayan değil...

61Nazim Hikmet

Do Rumiego

Jaka była moja dusza przed nim? Głupstwem są inne sekrety.Moja dusza to cień, która tylko odzwierciedla stale inne światy: w rzeczywistości najbardziej odległe i bliskie wyobrażenia.To światło ukochanej, które padło na mnie…

60Nazim Hikmet

Ruhum ne ondan önce vardı, ne ondan ayrı bir sırrın kemâlidir, ruhum onun, o dışımdaki âlemin bende akseden hayâlidir. Ve aslından en uzak ve aslına en yakın hayâl bana ışığı vuran yârimin cemâlidir...

63Nazim Hikmet

Do Rumiego

Zjawa mej ukochanej przemówiła w lustrze.„Jej nie ma, ja jestem” – powiedziała mi chytrze.Strzeliłem w lustro, rozbiłem je i zjawa znikła!A moja dziewczyna była ze mną jak zwykle.

62Nazim Hikmet

Sevgilimin hayâli dile geldi aynanın üzerinde : «— O yok, ben varım,» — dedi bana günün birinde. Vurdum, düştü parçalandı ayna, kayboldu hayâl ve lâkin çok şükür sevgilim duruyor yerli yerinde...

65Nazim Hikmet

Pewnego dnia na kanwie obraz namalowałem.On poruszył mnie! Po wielokroć go oglądałem. To dziwne, pamięć o tobie bardziej na nim zostanie. Kanwa ma dłuższy żywot ode mnie…

64Nazim Hikmet

Muşambanın üstüne resmini bir kerecik çizdim ama günde bin kere resmin çıktı bende tepemden tırnağıma, fakat ne tuhaf şey hayâlin onda daha çok kalacak benden uzun ömürlüdür muşamba...

67Nazim Hikmet

Do Rumiego

Nie mogę sobie ciebie wyobrazić, tak, abym mógł cię przytulić.Lecz ty jesteś cała we mnie, w mym mieście, w mym ciele! Ach, przytulić cię, twoje oczy, twe usta słodkie, których jestem pozbawionygdy jak woda się poddajesz, i twoją biel, której nie mogę dotknąć…

66Nazim Hikmet

Sarılıp yatmak mümkün değil bende senden kalan hayâle. Halbuki sen orda, şehrimde gerçekten varsın etinle kemiğinle ve balından mahrum edildiğim kırmızı ağzın, kocaman gözlerin

gerçekten var ve âsi bir su gibi teslim oluşun ve beyazlığın ki dokunamıyorum bile...

69Nazim Hikmet

Do Rumiego

Pocałowała mnie! „Me usta są prawdziwe jak wszechświat” – rzekła.„Czyż moje włosy nie pachną jak geranium na wiosnę?” – zapytała.„Aby to wszystko pojąć, musisz patrzeć w niebo lub w moje oczy!Przecież gwiazdy istnieją, choć biedni ślepcy ich nie widzą!” – rzekła.

68Nazim Hikmet

Öptü beni : «— Bunlar, kâinat gibi gerçek dudaklardır,» — dedi. «Bu ıtır senin icâdın değil, saçlarımdan uçan bahardır,» — dedi. «İster gökyüzünde seyret, ister gözlerimde : «körler onları görmese de, yıldızlar vardır,» — dedi...

71Nazim Hikmet

Ten ogród, zapach jaśminu w księżycową noc, będzie czarował nadal swym pięknem, kiedy mnie już nie będzie. Ona była, nim się pojawiłem. Nadal tu będzie, bo odbiła się we mnie jak kopia oryginału…

70Nazim Hikmet

Bu bahçe, bu nemli toprak, bu yasemin kokusu, bu mehtaplı gece pırıldamakta devâmedecek ben basıp gidince de, çünkü o ben gelmeden, ben geldikten sonra da bana bağlı olmadan vardıve bende bu aslın sureti çıktı sadece...

73Nazim Hikmet

„Koniec dnia!” – mówi wieczorem Matka Natura.„Koniec śmiechu i płaczu!” – tak rzekła do dziecka.A później, od początku zaczniecie, bez końca, nie patrzeć, nie myśleć, nie mówić – to ma wola!

72Nazim Hikmet

«— Paydos...» — diyecek bize bir gün tabiat anamız, — «gülmek, ağlamak bitti çocuğum...»

Ve tekrar uçsuz bucaksız başlayacak : görmeyen, konuşmayan, düşünmeyen hayat...

75Nazim Hikmet

Rozłąki jest z każdym dniem coraz więcej.Żegnaj ukochany świecie,a ty, Wszechświecie…witaj…

74Nazim Hikmet

Ayrılık yaklaşıyor her gün biraz daha, güzelim dünya elvedâ, ve merhaba

k â i n a t . . .

77Nazim Hikmet

Plaster jest całkowicie wypełniony miodem.Zaś twoje oczy, miła, połyskują słońcem.Lecz oczy te piękne jutro staną się prochem.Miód dalej będzie się cieszył słońca promieniem…

76Nazim Hikmet

Balla dolu petek yani gözlerin güneşle dolu... Gözlerin, sevgilim, gözlerin toprak olacak yarın, bal başka petekleri doldurmakta devâmedecek...

79Nazim Hikmet

Co jest nimbem,a co prochem – błotem?Dziewczyna, koraliki na szyi kota, kot, co skacze żywo,różnica niewielka – to samo tworzywo!

78Nazim Hikmet

Ne nurdan ne çamurdan,

sevgilim, kedisi ve kedinin boynundaki boncuk yuğrumlarındaki farkla hepsi aynı hamurdan...

81Nazim Hikmet

Kapusta, samochód, bakterie i rój ciał gwiezdnych – miła – pamiętaj, że są to tylko krewni krewnych, I ty, moje słońce, mówisz: „Cogito ergo sum”. Możemy myśleć, bo jesteśmy wśród tych krewnych…

80Nazim Hikmet

Lahana, otomobil, veba mikrobu ve yıldız hep hısım akrabayız. Ve ey güneş gözlü sevgilim, «Cogito, ergo sum» değil bu haşmetli ailede varız da düşünebilmekteyiz...

83Nazim Hikmet

Między mną a tobą jest pewna drobna różnica.Tak już jest, mój kanarku, i to cię nie zachwyca!Ty masz skrzydła, które nie mogą myśleć, ptaszku.Jam człowiek, mam ręce i myślę – i to różnica!

82Nazim Hikmet

Aramızda sadece bir derece farkı var, işte böyle kanaryam, sen kanatları olan, düşünemeyen kuşsun, ben elleri olan, düşünebilen adam...

85Nazim Hikmet

do Chajjama

„Napełnij swój puchar zanim sobą napełnisz ziemię” – mówi Chajjam. Człowiek w podartych butach, co jest cieniem samego siebie, mówi: „Na tym świecie nie ma jadła.Ty mówisz o winie, a marny miedziak – mym życzeniem”.

84Nazim Hikmet

«– Şarapla doldur tasını, tasın toprakla dolmadan,» – dedi Hayyam. Baktı ona gül bahçesinin yanından geçen uzun burunlu, yırtık pabuçlu adam: «– Ben, bu nimetleri yıldızlarından çok olan dünyada açım,» – dedi, «şaraba değil, ekmek almaya bile yetmiyor param...»

87Nazim Hikmet

Śmierć w słodkim smutku dumała o krótkości życia tulipana w ogrodzie pod okręgiem księżyca.Tak słodko-gorzki smutek budzi się często w nas.Nasz dom utracony – ten piękny fragment życia…

86Nazim Hikmet

Ölümü, ömrün kısalığını tatlı bir kederle düşünerek şarap içmek lâle bahçesinde, ayın altında... Bu tatlı keder doğduk doğalı nasibolmadı bize : bir kenar mahallede, simsiyah bir evde, zemin katında...

89Nazim Hikmet

do Chajjama

Chłopcze! „Życie ucieka! Ciesz się snem bez snów i porankiem, gdy puchar wina wychylisz znów”.A chłopak budzi się w mroźnej izbie bez zasłon, bo fabryczna syrena kradnie mu resztkę snów…

88Nazim Hikmet

Ömür gelip geçiyor, vakti ganimet bil uyanılmaz uykulara varmadan : yâkut şarabı billûr kadehe doldur, seher vaktidir ey delikanlı uyan... Perdesiz, buz gibi odasında uyandı delikanlı, gecikmeyi affetmeyen fabrikanın canavar düdüğüydü uğuldayan...

91Nazim Hikmet

Nie mów, bym nie opłakiwał dni, co mijają– oprócz pewnej nocy letniej. – Ty znasz ją! Bo nawet ostatnie błyski dnia i mych oczu zapewnią cię, miła, że dni takie wracają…

90Nazim Hikmet

Geçmiş günün hasretini çekmem – yalnız bir yaz gecesi bir yana –

ve gözümün son mavi pırıltısı bile gelecek günün müjdesini verecek sana...

93Nazim Hikmet

Człowiek może cię podziwiać lub nienawidzić, albo najpewniej może cię zapomnieć, albo nie może ci chwili poświęcić…

92Nazim Hikmet

İnsan ya hayrandır sana, ya düşman. Ya hiç yokmuşsun gibi unutulursun ya bir dakka bile çıkmazsın akıldan...

95Nazim Hikmet

Dzień zimowy, niezmącony, przejrzysty jak szkło, przenikający ciało. Schrupać cię jak jabłko pełne soku! O, moja miła! Bycie z tobą jest jak spacer wśród sosen, co pną się wysoko…

94Nazim Hikmet

Çürüksüz ve cam gibi berrak bir kış günü sımsıkı etini dişlemek sıhhatli, beyaz bir elmanın. Ey benim sevgilim, karlı bir çam ormanında nefes almanın

bahtiyarlığına benzer seni sevmek...

97Nazim Hikmet

Kto wie, może aż tak nie kochaliśmy się.Gdybyśmy, co dzień nie byli razem, kto wie…Gdyby zły los nie rozdzielił nas wtedy…Nie bylibyśmy, dzisiaj, tak bliscy, kto wie…

96Nazim Hikmet

Kim bilir belki bu kadar sevmezdik birbirimizi uzaktan seyredemeseydik ruhunu birbirimizin. Kim bilir felek ayırmasaydı bizi birbirimizden belki bu kadar yakın olmazdık birbirimize...

99Nazim Hikmet

Poranek oświetla świat i jak woda, co pozwala opaść wszystkim zmętnieniom od swego źródła z dala, tak ty, znajdując się ze mną niespodzianie, twarzą przytwarzy, opromieniasz mnie swą jasnością, co zniewala…

98Nazim Hikmet

Gün iyiden iyiye ışıdı artık, tortusu dibe çöken bir su gibi duruldu, berraklaştı ortalık. Sevgilim, sanki seninle yüz yüze geldim birdenbire : aydınlık, alabildiğine aydınlık...

101Nazim Hikmet

Tyś jest różą, ja jestem twoim ogrodnikiem.Tyś jest co siedem lat ozdobiona kwitnieniem. Nie zniechęcony jestem twą nieobecnościądługą, i dlatego tyś darzona szacunkiem.

100Nazim Hikmet

Ben bir bahçıvanım sen benim Yedi yılda açan gülümsün Erişilmez oluşun yıldırmıyor beni Belki bilhassa bundan dolayı makbülsün


İçindekilerSpis treści

Türk edebiyatında rubai 6Rubajaty w literaturze tureckij 7

Polonya pasaportu olan Türk şairi 44Turecki poeta z polskim paszportem 45

Yazarlar 54O autorach 55

Rubailer 56Rubajaty 57

Nazim Hikmet 104

Nazim Hikmet - ORIENT Janusza Krzyzowskiego · 2014-06-25 · Nazim Hikmet ¦ Nazim Hikmet §...

Documents

Transcript of Nazim Hikmet - ORIENT Janusza Krzyzowskiego · 2014-06-25 · Nazim Hikmet ¦ Nazim Hikmet §...