Diplomski rad NATO U XXI VIJEKU

Mentor: Prof.dr Lidija ČehulićKomentor: Mr Miloš Šolaja

BANJA LUKA, OKTOBAR 2008 MILOVAN ŠAULA

SAŽETAK

Tema rada je NATO u 21 vijeku. Osnovni cilj rada je objasniti: nastanak, razvoj,

institucionalizaciju i transformaciju Saveza. Poseban akcent dat je njegovoj ulozi u

međunarodnim odnodsima kao i saradnji sa međunarodnim organizacijama, te na

specifičnost odnosa i saradnje Evropske unije i NATO-a. U radu su obrađene i aktivnosi

koje Savez ostvaruje u neborbenim i borbenim misijama podrške očuvanju mira u

kriznim regijama svijeta. Transformacija saveza od organizacije za kolektivnu bezbje-

dnost do bezbjednosne zajednice kroz prizmu tragičnih događaja u bivšoj SFRJ

objašnjena je u drugom dijelu rada dok je u trećem dijelu pokušana objasniti američka

spoljna politika i transformacija saveza nakon terorističkih napada na SAD 2001.

godine.

Tematski rad je podijeljen na tri dijela. Prvi dio obuhvata događaje od nastanka

Saveza do devedesetih godina dvadesetog vijeka, drugi dio prati evroatlantizam nakon

hladnog rata i treći dio koji prati događaje nakon terorističkih napada na SAD.

Ključne riječi: NATO, transformacija partnerstvo, intergracija, bezbjednost, savjet,

savez.

SUMMARY

The theme of this article is NATO in XXI century. The main scope of this article is

to explain: occurence, development, instiutionalization and transformation of the

NATO. Specific accent was NATO relations with UN and other International

organizations. Also, I elaborated NATO cooperation with Europian union and activities

wich NATO practise in fight aginst terrorisam and peace keeping operation. NATO

transformation from orga- nization for collective security to the comunity of security, to

the prism of the tragic events in ex-YU explained in the second part of this article. In

this part is main point on the US foreign affairs and transformation Union after

terroristic attaks on the US 2001.

This article is segmentated in 3 pieces. First part containes events from the begining

of the Union to the 90-th of XX century. Second part containes Euro-Atlantic after Cold

War and the third part containes events afer tetoristic attacks on the US.

Key words: NATO, transformation, partnership, integration, security, council,

alliance.

SADRŽAJ

UVOD......................................................................................................................1

Prvi dioNATO OD NASTANKA DO DEVEDESETIH GODINA XX VIJEKA

1. POLITIČKA SITUACIJA NAKON DRUGOG SVJETSKOG RATA.............21.1 Počeci stvaranja saveza.......................................................................................51.2 Izgradnja NATO strukture..................................................................................71.3 Širenje NATO-a , politički, ekonomski i bezbjednonosni aspekti……....…….81.4 Mehanizam dijelovanja NATO-a………………………………….….....…….91.5 Glavni NATO odbori........................................................................................112. NATO ZA VRIJEME HLADNOG RATA………..………………….……....122.1 Francuska i NATO......................................................................................... ..142.2 Politika detanta i pregovori oko smanjenja naoružanja....................................162.3 Konferencija o evopskoj bezbjednosti i saradnji- KESS..................................17

Drugi dioEVROATLANTIZAM NAKON HLADNOG RATA

1. NOVI SVJETSKI POREDAK I SAD...............................................................182. OD VOJNE KA POLITIČKOJ ORGANIZACIJI............................................192.1 Sjevernoatlantski savjet za saradnju (NACC)...................................................202.2 Evroatlantski partnerski savjet……………………………….…..…..….….. .212.3 Partnerstvo za mir.............................................................................................223. POST HLADNORATOVSKA PROŠIRENJE SAVEZA………..….........….254. NATO I EVROPSKA UNIJA POSLIJE MASTRIHTA…………..…......…..264.1 Razvoj praktične saradnje NATO-EU………………………………….…….275. ODNOS NATO-A SA UJEDINJENIM NACIJAMA………..…...…………..286. NATO I OESS………………………………………………………...…….…307. NATO I RUSIJA……………………………………………………......……..317.1 Razvoj odnosa...................................................................................................327.2 Savjet NATO-Rusija.........................................................................................337.3 Vojno-Vojna saradnja NATO-a i Rusije...........................................................347.4 Napredak u kontroli naoružanja ........................................................................35

Treći dioNATO NA POČETKU XXI VIJEKA

1. NATO NAKON TERORISTIČKIH NAPADA NA SAD................................352. VOJNI KONCEPT ZA ODBRANU OD TERORIZMA .................................372.1 Ojačan paket antiterorističkih mjera..................................................................382.2. Nato snage za odgovor......................................................................................393. ODGOVOR NA NOVE IZAZOVE NAKON BUKUREŠTA..........................41

4. MIROVNE MISIJE I NATO...........................................................................424.1 NATO u Bosni i Hercegovini ...........................................................................424.1.1 Dejtonski mirovni sporazum...........................................................................434.1.2 Od IFORA do SFOR-a...................................................................................44

4.2 NATO angažman na Kosovu i Metohiji...........................................................454.2.1 Snage na Kosovu pod vodstvom NATO-a......................................................464.3 NATO u BJR Makedoniji.................................................................................474.4 NATO snage u Afganistanu..............................................................................484.5 NATO misija u Darfuru....................................................................................505. NATO U BUDUĆNOSTI................................................................................506. BOSNA I HERCEGOVINA KAO BUDUĆA ČLANICA SAVEZA.............51

ZAKLJUČAK ......................................................................................................53

UVOD

Sjevernoatlanski pakt (NATO) predstavlja transatlansku sponu koja vezuje Evropu

i Sjevernu Ameriku u jedinstven odbrambeni i bezbjedonosni savez. Osnovna i trajna

svrha postojanja NATO-a kako je i određeno Vašingtonskim sporazumom je da

garantuje slobodu i bezbjednost svih svojih članica političkim i vojnim sredstvima. U

tom cilju NATO od 1949. godine pruža kolektivnu bezbjednost svojim svim svojim

čalanicama. Sa krajem Hladnog rata Savez je preuzeo nove zadatke uključujući

izgradnju partnerstva u oblasti bezbjednosti sa demokratskim zemljama širom Evrope

sve do Kavkaza kao i unutar Centralne Azije. Angažujući se u misijama podrške miru

NATO je od devedesetih godina XX vijeka pa sve do danas institucija koja postaje

globalni partner međunarodnim organizacijama. Danas je Savez angažovan u brojnim

aktivnostima koje se i dalje umnožavaju a koje su koncipirane da unaprijede saradnju sa

Rusjom, Ukrajinom i drugim zemljama izvan NATO-a. Jačanjem soft security kao

dominantnog koncepta na kojem treba izgrađivati evroatlanske odnose, ali i sistem

bezbjednosti u cijelini, NATO je otpočeo sa radikalnim reformama svojih ciljeva,

strukture operativnih snaga i zadataka u novom svjetskom poretktu. Učestvovanje u

misijama podrške miru kao i oružanim akcijama protiv terorizma NATO je pokazao da

je organizacija sposobna da štiti svoje kao i interese čovječanstva bilo gdje i bilo kada u

svijetu.Angažovnje Saveza u neborbenim misijama (pomoć stradalima nakon

zemljotresa u Iranu i uragana Katrina u SAD, te obezbjeđenje Olimpijskih igara u Atini

2004. godine) predstavljaju novi momenat i novu dimenziju ukupnog djelovanja

Saveza.

Sve ove aktivnosti će sasvim sigurno doprinjeti još većoj afirmaciji Saveza i daće

novi argument njegovom postojanju.

1

Prvi dio

NATO OD NASTANKA DO DEVEDESETIH GODINA XX VIJEKA

1. POLITIČKA SITUACIJA NAKON DRUGOG SVJETSKOG RATA

Kraj Drugog svjetskog rata označio je radikalnu promjenu u međunarodnim

odnosima. Šesto godišnji rat koji je bijesnio na tlu Evrope pored ogromnih ljudskih

žrtava potpuno je uništio privredu najmoćnih evropskih zemalja. Sovjetski Savez koji

je podnio najveći teret borbe protiv nacizma i fašizma i slavodobitno zauzeo Berlin

predstolnicu nacističke Njemačke, oko svoje interesne sfere okupio je zemlje Istočne

Evrope. Sve zemlje kojima je slobodu donijela Crvena armija automacki su potpale pod

direktan uticaj SSSR i sve su nakon rata postatale narodne demokratije. Sjedinjene

Američe Države u rat su ušle krajem 1941. godine nakon napada Japana na Perl Harbur

(američka pomorskal luka na Havajima) međutim indirektno SAD je bio u ratu mnogo

ranije. Zakonom o najmu i zajmu koji je usvojen 11 marta 1941. godine kongres se

obavezao da će za potrebe saveznika u Evropi isporučivati naouružanje i vojnu opremu

po principu dođi i uzmi. Ovim zakonom SAD je službeno ostala vijerna zakonu o

neutralnosti iz 1939 a s druge stane pomogla je borbu svojih evropskih saveznika. Nešto

kasnije u avgustu iste godine na sastanku šefova država Velike Britanije i SAD

dogovoren je način vođenja rata i put koji će se slijediti u međunarodnim odnosima

nakon pada nacističke Njemačke. Ovaj sporazum između Čerčila i Ruzvelta koji je

postignut na Američkom ratnom brodu Augusta poznat je pod nazivom Atlanska

povelja. U osam tačaka Velika Britanija i Amerika izjavljuju da da ne teže proširenju

svojih teritorija niti su za teritorijalne promjene, da poštuju pravo svakog naroda da

izabere obllik vladavine pod kojim želi da živi takođe one se zalažu za ekonomsku

saradnju među svim narodima, te da svi narodi napuste upotrebu sile nakon unistenja

nacizma. Odijek povelje u Americi bio je veći nego što je to Ruzvelt mogao očekivati

isto tako i u ostalom svijetu posebno onom potlačenom koji je primio tu povelju kao

znak bolje budućnosti. Tako je značenje povelja postalo mnogo veće nego što se

očekivalo. Atlanska povelja udarila je temelje budućoj saradnji saveznika u borbi protiv

fašizma i nacizma i utrle put svim budućim konferencijama saveznika, takođe Atlanska

povelja je doprinijela većoj saradnji Zapadno Evropskih zemalja i SAD što će kasnije

postati okosnica Evro-Atlanskih integracionih procesa. 1

Završetkom Drugog svjetskog rata gledano sa bezbjednosnog i ekonomskog

aspekta SAD je postao najjača sila. Teritrija SAD nije bila ugrožena od bilo kakvog

vojnog napada izvana, Američke vojne baze bile su ustanovljene na svim kontinentima

a privilegovani status posjedovanja nuklearnog naoružanja samo je potvrđivao njihov

vojni primat u međunarodnoj zajednici. Sa ekonomskog aspekta SAD su iz ratnog 1 Pape A.H. 1981. Drugi svjetski rat. Beograd: Narodna knjiga str 175

2

sukoba izašle kao najača sila te su u poslijeratnim godinama lako preuzele primat u

svjetskoj privredi. Upravo su ove činjenice omogućile SAD-u da relativno brzo postane

predvodnik demokratskog svijeta i obezbijedi sebi primarnu poziciju u međunarodnim

odnosima. Međutim nije sve bilo tako glatko uticaj SSSR je sve više jačao i to ne samo

u socijalističim već i u ostalim Evropskim zemljama. Dramatični događaji u Grčkoj i

tijesna pobjeda demokratskih snaga u Italiji bili su alarm za konkretne korake američke

spoljne politike u Evropi. Svakako tome je doprinosila i kriza oko podijeljenog Berlina i

Njemačke. Upravo borba između dva ideološka suparnika kapitalističkih Sjedinjenih

Američkih Država i socijalističkog Sovjetskog saveza odredit će smijerove i karakter

ukupnih međunarodnih odnosa a samim tim i karakter transatlanskih odnosa od

završetka Drugog svjetskog rata do pada socijalističog sistema. Sukob interesa tih dviju

vodećih zemalja koje je s vremenom dobio i svoje konkretne oblike na vojnom,

ekonomskom i političkom planu, ogledao se ponajprije u njihovim međunarodnim

bilateralnim odnosima ali je ostavio i traga na lokalnom, regionalnom, nivou a samim

tim i na evroatlantizam. Sovjetska moć u prvim godinama poslije rata bila je na vrhuncu

pa je i bila razumljiva briga Velike Britanije i Francuske za svoju budućnost.

Nemoućnost Velike Britanije da pomogne borbu protiv komunista u Grčkoj bio je

direktan znak za uzbunu u SAD. 2

Tako je predsjednik Truman 12. marta 1947 godine zatražio od američkog

Kongresa da odobri 400 miliona dolara ekonomske i vojne pomoći Grčkoj i Turskoj.

Ovim činom predsjednik Truman je udario temelje novoj spoljnopolitičkoj strategiji

koja će se kasnije nazivati Trumanova doktrina. Ove dvije zemlje su poslužile kao dobar

povod za početak konkretne realizacije sveobuhvatne američke spoljnopolitičke akcije

koja je imala za cilj suzbijanje socijalističkog uticaja u novoj međunarodnoj zajednici.

Raspoloženje u Americi prema SSSR je naglo promijenjeno i Truman je napokon

mogao ostvarivati američke ekonomske i vojne interese u cijelom svijetu. Ovim je na

osnovi ideologije antikomunizma i unilateralnog prava SAD-a da suzbije širenje

komunizma bilo gdje u svijetu gde to ne odgovara američkim interesima stvorena

doktrina i za ostvarenje američkih nacionalnih interesa. Iako namijenjena prvobitno

Evropi i u svrhu zaštite nacionalnih interesa evropskih saveznika, Trumanova doktrina

predstavljala je globalnu američku intervencionističku politiku protiv komunizma. Po

Trumanovoj doktrini SAD je smatrao da slobodnom i demokratskom svijetu pripadaju

sve zemlje koje nisu uključene u sovjetski socijalistički sistem i da ih kao takve SAD

ima obavzu braniti i štititi Druga važna spoljnopolitička incijativa Trumanove

administracije 1947. godine bio je Maršalov plan. On je trebao dovesti do zaustavljanja

pada životnog standarda, revitalizacije privrede i ponovo oživjeti vjeru u SAD kao

pozitivnog evropskog saveznika. Maršalov plan bio je svojevrsna dopuna Trumanove

doktrine. On je predstavljao ekonomsku podlogu za suzbijanje komunizma. Za zemlje 2 Čehulić, Lidija. 2003. Euroatlantizam. Zagreb Politička kultura srt. 48.

3

Zapadne Evrope koje su primale pomoć iz SAD-a uslov je bio da u svojoj vladi nemaju

komunista. Zapadnoj Evropi Maršalovim planom je predviđeno 13,5 milijardi dolara

američkih kredita. Zemlje korisnice pomoći trebale su se obavezati da će se koristiti

isključivo američkih konsultanata i finansiskih eksperata. Time se željelo evropske

privrede učiniti što kompatibilnijim sa američkim standardima da bi se u budućnosti

olakšao pristup američkih roba na evropska tržišta. Takođe SAD je želio biti siguran da

sredstva koja se ulažu neće biti korištena za približavanje sa ekonomijama

socijalističkih zemalja.3

Maršalov plan ponuđen je i SSSR-u te zemljama Istočne Evrope od kojh je većina

bila pod sovjetskom sferom uticaja ali je SSSR u ljeto 1947. godine odbio plan.

Čehoslovačka koja je prvobitno prihvatila pomoć kasnije je morala da je odbije zbog

pritiska SSSR. Nakon državnog udara u Čehoslovačkoj u februaru 1948. godine te krize

nastale blokadom Berlina u martu iste godine tenzije između dva suprostavljena bloka

rastu istovremeno stvarajući čvrsto transatlansko savezništvo, koje će biti u centru

djelovanja američke spoljne politike. Američka spoljna politika u prvim poslijeratnim

godinama za vrijeme predsjednika Trumana ostvarila je dva osnovna cilja a to su:

1. politika globalne akcije na proširenje američkog uticaja u svijetu

2. politikom Containmenta suzbiti mogućnost djelovanja SSSR odnosno komu-

nizma

Ova američka politika imala je punu podršku Evropskih saveznika jer je i njihova

sudbina zavisila od uspiješnosti provođenja tih američkih spoljnopolitičkih ciljeva.

Korijeni tog novog oblika savezništva jednim dijelom vezani su svakako uz pokušaje

Staljina da proširi socijalistički sovjetski uticaj na širi evropski prostor a drugima na

obijektivne slabosti tadašnjih evropskih saveznika na političkom ekonomskom i vojnom

planu da se samostalno obračunaju sa SSSR-om. Pozivajući SAD da im pomognu u

riješavanju kriza na evropskom tlu, ali da odbrane i njihove vlastite nacionalne interese,

evropski saveznici omogućili su SAD-u ne samo da dođe već kako se kasnije pokazalo i

trajno ostanu čvrsto vezani uz evropski prostor i transatlansko savezništvo.4

1.1 Počeci stvaranja saveza

3Vukadinović, R, Čehulić, L, Božinović, D 2007. NATO Euroatlantska integracija. Zagreb: Topical str. 454 Čehulić, Lidija. 2003. Euroatlantizam. Zagreb Politička kultura str. 63

4

U prvim poslieratnim godinama moć SSSR-a je rasla naročito je bio izražen rast

vojne moći SSSR-a. Četiri godine rata namjensku industriju su doveli u vrh a njen rast i

razvoj je nastavljen i poslije rata. SSSR je polako počeo tehnološki da se približava

SAD iako je zaostajao u posjedovanju savremenih sistema veze, radarski i raketnih

sistema te nuklearnog naouružanja. Intenzivan tehnološki razvoj te rad obavještajnih

službi urodili su plodom tako da je SSSR već u septembru 1949. godine uspio da izvrši

uspješnu probu nuklearnog naoružanja. Tako je automacki prestao postojati američki

atomski monopol, pojavile su se dvije atomske države i iako između njih postojala

razlika u količini atomskih bombi bilo je sigurno da dvije velike poslijeratne države

kreću u novu vojnu utakmicu. Američka vojna premoć polako se topla a samim tim

bojazan evropskih saveznika je rasla.

Pet zapdnoevropskih zemalja Belgija, Francuska, Luksemburg, Holandija, i Velika

Briranija potpisale su u martu 1948 godina Briselski sporazum s namjerom razvoja

zajedničkog odbrambenog sistema kao i jače saradnje s ciljem otpora ideološkim

političkim i vojnim prijetnjama njihovoj bezbjednosti. Briselski sporazum bio je prvi

korak u poslijeratnoj rekonstrukciji zapadnoevropske bezbjednosti te je značio

osnivanje Odbrambene organizacije zapadne unije (Western Union Defence

Organization). To je bio prvi korak ka potpisivanju Sjevernoatlanskog sporazuma 1949.

godine koji je utro put stvaranju Sjevernoatlanskog saveza. Zapadnoevropska unija je u

suštini bio multilateralni regionalni bezbijednosni savez sklopljen na 50 godina. On je

imao za svoj primarni cilj organizaciju i kordinaciju ekonomskih aktivnosti vodeci

računa o tome da se iz uzajamnih odnosa isključe konfliktni potezi, te da se koordinira

proizvodnja i stalno razvija trgovinska razmijena. Briselski pakt predviđao je i

djelovanje organa: Stalne komisije, Konsultativnog odbora ministara spoljnih poslova i

Vojnog odbora koga su činili ministri spoljnih poslova. U Parizu na zasjedanju Vojnog

odbora u septembru 1948. godine formirana je vojna struktura Zapadne unije koja je

nazvana Odbrambena organizacija Zapadne unije. Na čelu ove organizacije nalazio se

proslavljeni general Montgomeri. Brzina kojom je realizovan Briselski pakt iznenadila

je mnoge u Zapadnoj Evropi ali je isto tako predstavljala i iznenađenje za američku

politiku.

Razvoj napetih odnosa u Evropi kao i zalaganje političkih vođa pet zemalja iz

Briselskog pakta doveli su do toga da je već 22. marta 1948. godine Vašingtonu

pokrenuta serija razgovora o mogućnostima vojne saradnje između SAD i Zapande

unije. Razgovori koji su vođeni na visokom diplomatskom nivou pored SAD i

predstavnika pet zemalja Briselskog pakta učestvovala je i Kanada. To je bilo u skladu

sa američkom globalnom strategijom koja je trebala pomorske i vazdušne baze u

Evropi. Pošto SAD i Kanada nisu imale namjeru da postanu članice Zapadno Evropske

unije. Pregovori su išli u smijeru stvaranja nove vojno bezbjdenosne organizacije.

Početak pregovora o tekstu Ugovora proticao je u velikoj mjeri paralelna sa

5

predsjedničkim izborima u SAD-u a glavni kreator nove organizacije postao je novi

američki državni sekretar Acheson. Vodeći na jednoj strani pregovovore s američkim

predstavnicima on je istovremeno imao važnu ulogu u pregovorima sa američkim

senatorima koji su imali niz primjedbi na teks Ugovora. Nakon dulje vremena nađen je

kompromis u pogledu pružanja pomoći napadnutoj zemlji koja je sada mogla očekivati

pomoć svih saveznika odnosno zemalja potpisnica Ugovora. 5

Značajan problem predstavljalo je i teritorijalno određenje opsega djelovanja u

savezu. Francuska je npr. insistirala da se u radijus akcije uključi i primorske

departmane u Alžiru koji su, inače, po francuskom ustavu bili dio Francuske.

Amerikanci su to odbijali, bojeći se da bi takav pristup ubrzo doveo organizaciju do

toga da mora u svoj obim djelovanja postaviti gotovo sve kolonijalne posjede, što je

američka politika htjela izbjeći po svaku cijenu. Rješenje je pronađeno u formulaciji čl.

6. ugovora u kojem se navodi da se pod oružanim napadom smatra napad na bilo koju

ugovornu stranu u Evropi ili Sjevernoj Americi, napad na alžirske departmane

Francuske, na okupacijske snage bilo koje ugovorne strane u Evropi, na ostrva pod

jurisdikcijom ugovornih strana u sjevernoatlantskom području sjeverno od Rakove

obratnice, ili na brodove i avione bilo koje od ugovornih strana koji se nalaze na

području država potpisnica.6

Pošto su u Savezu prevladavali strategijski razlozi Norveška, zajedno s Islandom

Danskom, Italijom i Portugalom pozvana da učestvuju u posljednjoj etapi pregovora u

Vašingtonu. Imajući na umu američku ulogu u pregovorima kao i u budućoj organizaciji

te činjenicu da se diplomatski proces odvijao u Vašingtonu. odlučeno je da potpisivanje

svečanog akta bude obavljeno u američkoj prijestolnici, što je i učinjeno 4. aprila 1949.

Svojim potpisima dvanaest ministara spoljnih poslova otvorilo je put za ratifikaciju

Ugovora u parlamentima država potpisnica.

U doba stvaranja NATO-a sovjetska vojna moć u Evropi bila je na vrhuncu.

Računajući sovjetske vojne snage kao i snage iz zemalja narodnih demokratija u Evropi

se nalazila orgomna vojna snaga kojoj se Zapad nije mogao suprostaviti konvenciona-

lnim sredstvima. Američki atomski monopol još uvijek je postojao, ali bilo je sigurno da

200 sovjetskih dobro naoružanih divizija predstavlja stalnu opasnost i da. istovremeno,

sovjetska vojna industrija ne posustaje u svojoj proizvodnji, iako je rat davno završio.

Planeri u NATO-u ubrzo su se suočili s problemom naoružavanja armija članica, ali

isto tako i s poteškoćama u dobijanju sredstava za odbranu. Naime, zemlje koje su tek

izlazile iz ruševina rata nisu mogle, a niti htjele, podrediti svoje ekonomske ciljeve

vojnim te je njihova odbrana, za razliku od Istočne Evrope i SSSR-a. imala prioritete u

svim političkim programima. Time je postalo jasno da je jedina mogućnost stvaranja

5 Handbook 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 16-176 Čehulić, Lidija. 2003. Euroatlantizam. Zagreb Politička kultura str. 75

6

vojne sile u Zapadnoj Evropi vezana uz američku politiku i da jedino Amerika može

priskočiti u pomoć.

No kako je inače nekoliko događaja koji su dolazili sa sovjetske strane išlo u prilog

politici NATO-a, tako se i ovaj put dogodilo da je upravo u vrijeme kada se rasplamsala

borba za i protiv predložene financijske i vojne pomoći saveznicima predsjednik

Truman bio u stanju obavjestiti šokirane senatore i kongresmene da je SSSR 23.

septembra 1949. izvršio prvu eksploziju atomske bombe. Time je ujedno prestao

postojati američki atomski monopol, pojavile su se dvije atomske države i, iako je

između njih postojala razlika u količini atomskih bombi, bilo je sigurno da su dvije

velike države predvodnice dva suprotna bloka krenule u novu vojnu utakmicu.

Ta činjenica uticala je na američku političku elitu da uz stanovite amandmane i

smanjivanje sredstava ipak prihvati zakon o uzajamnoj pomoći na polju odbrane.

Zakonom se predviđalo da se saveznicima u NATO-u pruži pomoć u iznosu od oko

jedne milijarde dolara. Pomoć je bila naznačena kao finansijska; isporuka sirovina;

direktna isporuka vojnog materijala i učestvovanje američkih stručnjaka u obuci i

opremanju armija. Gotovo trista miliona dolara dobile su Grčka i Turska koje su već

tada pokazivale snažan interes za ulazak u NATO, a dio sredstava dobili su Iran, Južna

Koreja i Filipini. 7

1.2 Izgradnja NATO strukture

Uporedo s riješavanjem pitanja naoružanja i opreme savezničkih armija unutar

nove organizacije započela je i izgradnja organa NATO-a. Prvo zasjedanje Sjeverno-

atlantskog savjeta (North Atlantic Council - NAC) održano je u Vašingtonu

17.septembra 1949. godine u skladu sa čl. 9. Vašingtonskog ugovora, a Savjet su činili

ministri spoljnih poslova. Savjet Sjeveroatlantskog saveza osnovao je Odbor za odbranu

sastavljen od ministara odbrane država članica i Vojni odbor u kojem su bili načelnici

glavnih štabova. Vojni odbor dobio je i svoje regionalne ogranke:

- sjevernoatlantski

- kanadsko-američki

- zapadnoevropski

- južnoevropsko područje i područje Zapadnog Mediterana.

7 R. Vukadinović, L.Čehulić, D. Božinović 2007. NATO Euroatlantska integracija. Zagreb: Topical str. 51

7

Izbijanje korejskog rata ubrzalo je dinamiku razvoja organizacije koja se sada

počela shvatati kao ozbiljna brana pred eventualnim opasnostima s Istoka. Umjesto

prijašnjih prilično usporenih odluka, NATO je u doba korejskog rata pokazao svoju

odlučnost da u pravom smislu postane vojno-politička organizacija.8

Stalni odbor predstavnika na sastanku u Londonu u junu 1950. prihvatio se

rješavanja konkretnih vojnih pitanja. Dogovorena je raspodjela američke pomoći

evropskim saveznicima i istovremeno je pokrenuta akcija jačanja vlastite bezbijednosti

Pregovori u Briselu koji su imali za cilj da se ukine vojna organizacija Zapadne

unije i da se sve aktivnosti vojnog karaktera prenesu na NATO započeli su 1950. Ta

odluka je prihvaćena na sastanku Sjeveroatlantskog savjeta u decembru godine kada je

donesena i odluka o osnivanju Glavnog štaba u Evropi (SACEUR). Za glavnog

komadanta predložen je američki general Dvajt Ajzenhauer. U aprilu sledeće godine

Ajzenhauer se našao u funkciji komadanta Glavnog štaba oružanih snaga u Europi

(SHAPE) koji je bio smješten blizu Pariza.9

1.3 Širenje NATO-a ,politički, ekonomski i bezbjednonosni aspekti

Prilikom odabira najoptimalnih članica za Transatlanski savez bavili su se njegovi

osnivači na brojnim tajnim i javnim diplomatsko političkim pregovorima. Sjeverno

atlanski ugovor potpisale su tada: Belgija, Danska, Francuska, Irska, Island,

Luksemburg, Holandija, Norveška, Portugal, Velika Britanija, Kanada i SAD. Kasnije

je primljena i Italija što je izazvalo veliko nezadovoljstvo prvenstveno Francuske koja je

strahovala da će Italija preuzeti dominaciju nad Mediteranom. Prvenstveni cilj

Američke administracije bio je stvaranje zapadnog obruča oko SSSR. Naknadno

primanje Grčke, Turske, Španije, a posebno Njemačke u NATO dodatno će to potvrditi.

Grčka i Turska primljene su u savez 18. februara 1952. godine iako nijendna od ovih

dviju zemalja nisu ispunjavali uslove za punopravno članstvo. Razlog njihovog

pristupanja leži u činjenici da su one smiještene na raskrsnici triju kontinenata te dvije

zemlje trebale su poslužiti kao svojevrstan mostobran američke politike prema području

Bliskog Istoka i daljnjeg prodora u Aziju ali i kao zaštitni štit sovjetske granice.

Frankov režim odbio je špansko članstvo u savezu ali Španija je ipak prihvatila

Američku ekonomsku pomoć u zamijenu za dozvolu stacioniranja američkih snaga na

svom teritoriju. Kasnije ta se pomoć proširila i na modernizaciju španskih oružanih

snaga naravno po NATO standardima. Tek 1997. godine Španija je postala punopravni

8. Vukadinović R, Čehulić L, Božinović D. 2007. NATO Euroatlantska integracija. Zagreb: Topical str 529 Čehulić, Lidija. 2003. Euroatlantizam. Zagreb Politička kultura str 80.

8

član saveza, nešto ranije na referendumu 1983. godine Španija je prihvatila članstvo ali

bez učestvovanja španskih oružanih snaga. 10

Njemačka je zbog svog položaja i značaja za Evro-Atlansko savezništvo bila u

fokusu američkog djelovanja. Iako u početku njemački narod nije bio za priključenje

NATO-u i stvaranje njemačke vojske prvenstveno zbog trauma iz Drugom svjetskog

rata. Kompromis je postignut i Njemačka je potpisala Pariški sporazum 1954.godine.

Ovim sporazumom dogovoreno je da se: ukida se okupacioni režim u SR Njemačkoj,

pozivaju se Italija i Njemačka da se uključe u Briselski pakt koji se preimenuje u

Zapadnoevropsku unijui, SR Njemačka može izgraditi vojsku od 500 do 520 hiljada

ljudi, SR Njemačka primljena je u NATO (službeno 5 maja 1955.godine) i formiran je

jedinstven sistem u Zapadnoj Evropi, je snage Zapadnoevropske unije podliježu

komandi NATO-a

Takođe novoformirana SR Njemačka obavezala se da na svojoj teritoriji neće

proizvoditi nuklearno, hemijsko i biološko naouružanje i pristala je na savezničku

kontrolu i ograničenje svojih konvencionalnih snaga. Velika Britanija, Kanada i SAD

obavezali su se zadržati svoje kopnene i vazdušne snage na teritoriji SR Njemačke. To

su bili glavni uslovi pod kojima je Francuska pristala da SR Njemačka bude primljena u

NATO. Uključenjem SR Njemačke u NATO započela je nova faza transatlanskih

odnosa. SSSR je najoštije osudio ovu odluku naglašavajući da NATO ima ofanzivni

karakter uperen protiv socijalističkog svijeta predvođenog SSSR-om.

1.4 Mehanizam djelovanja NATO-a

Organi NATO-a su dosta brojni i tokom dosadašnjih aktivnosti stalno su se

uvećavali. Najviši organ je Atlanski savjet ili Ministarski savjet sastavljen je od

predstavnika svih država članica na ministarskom nivou. Savjet se sastaje najmanje dva

puta na godinu na tzv. proljećnoj i zimskoj sesiji. Proljetno zasijedanje održava se svaki

put u prijestolnici druge države a zimsko zasijedanje u sjedištu međunarodnog

Sekretarijata NATO-a u Briselu. Zavisno o problemima koji se nalaze na dnevnom redu.

sastancima Savijet prisustvuje jedan ili više ministara država članica. Najčešće su to

ministri odbrane, spoljnih poslova i finansija. U određenim okolnostima u radu Savjeta

učestvuju šefovi država i vlada. Savjet se sastaje najmanje jednom u sedmici na nivou

stalnih predstavnika (zamjenika ministara ili ambasadora). Djelujući u tom sastavu, koji

omogućava kontinuitet. Savjet se naziva Savjet stalnih predstavnika. U oba slučaja

radom Savjet rukovodi glavni sekretar NATO-a.

Brigu nad realizacijom ciljeva NATO-a vodi Savjet. On je najviši organ

konsultacije i on određuje politiku i međunarodno ponašanje država članica. U

10 Čehulić, Lidija. 2003. Euroatlantizam. Zagreb Politička kultura str 78

9

godinama hladnog rata Savjet je bilo organ koji je donosio odluke i preporuke na

području vojnih odnosa, prateći istovremeno kako se obavljaju ti zadatci:

U tom periodu Savjet je:

1. izrađivalo smjernice vojne politike država članica,

2. stalno ocjenjivao kako se provodi politika,

3. donosilo odluke o djelovanju vojnih organa NATO-a.

4. u okviru godišnjih pregleda davao konkretne zadatke s obzirom na razmjere

naoružanja,

5. određivalo stepen kojim će pojedine zemlje učestvovati u troškovima održavanja

zajedničke vojne infrastrukture bloka

Sve odluke Savjeta donose se jednoglasno i bez glasanja, ali one ne obvezuju drža-

ve članice. Tako je cjelokupna struktura postavljena u permanentnom djelovanju i

postoji razvijena mreža ostalih tijela kao i snažni sekretarijat, države članice su uvijek u

dodiru i to im omogućava da relativno brzo i lako stvaraju zajedničke poglede.

O najvažnijim pitanjima iz domena zajedničkog djelovanja. To je posebno dolazilo

do izražaja u doba hladnog rata. kada je autoritet lidera i strah od suprotne strane bio

dovoljan stimulans da ubrzano usklade sva pitanja vezana uz međunarodne odnose i

vojnu politiku NATO-a.11

Pomoćni organi Savjeta NATO-a veoma su brojni i u stalnom su porastu.

Najvažniji od njih su odbori za pitanja političkih odnosa, ekonomskih odnosa, za

infrastrukturu, odbranu, atomsku nauku, za vojni budžet i civilni budžet.

Sekretarijat NATO-a prošao je takođe, kroz različite faze i tokom godina znatno se

proširio. Na čelu sekretarijata nalazi se Generalni sekretar koji rukovodi sastancima

pojedinih glavnih tijela NATO-a, nadzire kako se sprovode prihvaćene odluke, pripre-

ma izvještaje o aktivnosti organizacije, priprema istraživanja i si. Generalni sekretar je

ovlašten da posreduje između pojedinih država članica u pitanjima koja se odnose na

saradnju u NATO-u. Glavni jezici u NATO-u su engleski i francuski. Sjedište

sekretarijata NATO-a najprije je bilo u Londonu, zatim od 1951. godine u Parizu, a od

1967. sjedište Sekretarijata NATO-a je u Briselu.12

Glavni organ vojnog karaktera je - Vojni odbor NATO-a. Taj je odbor osnovan

1949. godine, a sastoji se od šefova štabova svih država članica. Odbor se sastaje dva

puta na godinu, uoči sastanaka Savjeta, a nekoliko puta na godinu sastaje se na nivou

11. Vukadinović R,.Čehulić L,. Božinović D. 2007. NATO Euroatlantska integracija. Zagreb: Topical str. 5812. Vukadinović R,.Čehulić L,. Božinović D. 2007. NATO Euroatlantska integracija. Zagreb: Topical str. 60

10

stalnih vojnih predstavnika. Odbor je direktno podređen Savjetu Atlantskog pakta,

odnosno Odboru za planiranje odbrane. Vojni odbor rukovodi radom komandi i dugih

vojnih organa država članica, predlaže nadležnim tijelima preporuke vojnog značaja.

Sjedište je Vojnog savjeta kao i Međunarodnog štaba planiranja, koji je osnovan nakon

1966. godine je u Briselu.

Komande NATO-a podijeljena su po geografskom principu i sastoje se od tri štaba i

jedne strategijske regionalne grupe. Šefovi pojedinih komandi nadležni su za pripremu

planova vođenja ratnih operacija na određenom terenu, za pripremu vojnih snaga,

njihovo opremanje i školovanje vojnih kadrova. U slučaju rata operacijama na svojim

područjima rukovode štabovi.

Uz postojeće organe NATO je izgradio i veliku mrežu drugih tijela, takođe izrazio

vojne namjene. Važniji su medu njima: Vojna akademija NATO-a u Rimu (osnovana

1951. godine), vojna agencija za pitanja Standardizacije u Londonu (osnovana 1951.).

srednjoevropski sistem naftovoda sa sjedištem u Luksemburgu itd. Osim toga. NATO je

stvorio i mrežu biroa za pitanja komunikacija i radio veza, industrijskog koordiniranja,

standardizacije proizvodnje oružja, a posebno su značajne organizacije koje se bave

koordinacijom proizvodnje aviona i raketa.

Specijalno mjesto u ukupnoj strukturi NATO-a ima Atlantska skupština, osnovana

1955. godine u doba kada je i Savezna Republika Njemačka postala punopravnom

članicom organizacije. Skupština nije sastavni dio NATO-a i u suštini je nevladina

institucija, ali cilj koji je sebi postavila kao karakter djelovanja daju Skupštini značajnu

ulogu u jačanju NATO ideja.13

Glavni je cilj Skupštine jačati vojnu i političku saradnju država članica NATO-a.

kao i širiti sve ostale oblike ekonomskih, nučno-tehničkih. kulturnih, sportskih i ostalih

kontakata medu državama članicama NATO-a.

1.5 Glavni NATO odbori

U procesu donošenja odluka u NATO organizaciji zastupljeni su mnogi odbori .

Neki od ovih odbora su osnovani u prvim danima razvoja NATO-a, te su doprinijeli

postupku donošenja odluka Saveza dugi niz godina. Drugi su osnovani nedavno u

kontekstu unutarašnjeg i spoljnog prilagođavanja Saveza, nakon kraja hladnog rata i

promjene evropskog bezbjednosnog okruženja.

Generalni sekretar je nominalni predsjednik određenog broja političkih odbora

kojima predsjedaju ili podpredsjedaju viši funkcioneri odgovorni za odgovarajuća

tematska područja. Svi NATO odbori donose odluke ili formulišu preporuke višim

13 Handbook 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str. 87.

11

vlastima na osnovi razmjene informacija i savjetovanja koji vode prema konsenzusu. Ne

postoji glasanje ili odlučivanje većine.

2. NATO ZA VRIJEME HLADNOG RATA

Početkom pedesetih godina dvadesetog vijeka odnosi između dvije super sile SAD i

SSSR bili su na ivici zategnutosti. Kulminaciju zategnutosti svakako je izazvala

kubanska kriza početkom šezdesetih godina. U centru hladnoratovskog sukoba bila je

podijeljena Njemačka, a ideološka trvenja dva bloka najočitija su bila u podijeljenom

Berlinu.Hladni rat definiše se kao stanje zategnutih odnosa dva suprotna društveno-

politička bloka kapitalističkog zapada i socijalističkog istoka. Posledice koje je ostavio

hladni rat za vrijeme svog trajanja su mnogobrojne a najvažni od njih su: legalizovana je

politika sa pozicije sile, stvoreni su antagonistički vojni blokovi, intenzivirana je trka u

naoružanju, proizvodnja nuklearnog naouružanja je poprimila ogromne razmjere, izbile

su mnogobrojne krize i ratni sukobi. U sprovođenju svojih namjera protagonisti hladnog

rata posebno supersile primijenjivale su najrazovrsnija vojna, politička, ekonomska,

propagandno-psihološka i druga sredstva, dovodeći čovječanstvo katkad na rub

nuklearnog sukoba. Borba protiv Sovjetskog Saveza bila je konstanta američke spoljne

politike od početka hladnog rata do politike detanta, odnosno rušenja Berlinskog zida i

pada socijalizma.

U jasno podijeljenoj posleratnoj Evropi, s neriješenim pitanjem Njemačke,

rijekom Labom kao novom strategijskom linijom između dva neprijateljski postavljena

bloka i neprestanim psihološkim strahom od moguće sovjetske intervencije, niko od

evropskih saveznika tada nije imao dovoljno političkog autoriteta i ekonomske snage

predvoditi konsolidaciju i poslijeratnu izgradnju niti Zapadne Europe, a kamoli

cjelokupnog Starog kontinenta. U uslovima narušene evropske ravnoteže snaga,

ekonomske iscrpljenosti i ratom devastiranih privreda zapadnoeuropskih saveznika te

strahom od prodora tzv. crvene komunističke opasnosti s evropskog istoka Sjedinjene

Američke Države nametnule su se kao lider evropskog kapitalističkog svijeta.

Organizacija NATO prihvaćena je kao temeljni stub atlantizma. Upravo je NATO

postao simbolom atlantske zajednice, koja je imala tendencije ne samo vojnog saveza

već i znatno šireg povezivanja (političkog, privrednog, socijalnog) cijeloga zapadnog

svijeta.14

NATO, kao simbol jedinstva zapadnog svijeta, trebao je zajedno s Maršalovim

planom olakšati dugoročnu ekonomsku obnovu Zapadne Europe zamjenjujući osjećaj

nesigurnosti povjerenjem u zajedničku atlantsku budućnost. Cjelokupni transatlantski

odnosi između SAD-a i njegovih zapadnoevropskih saveznika, od vremena hladnog rata

14 Čehulić, Lidija. 2003. Euroatlantizam. Zagreb: Politička kultura str.81.

12

do detanta, biti su stoga obilježeni prvenstveno razvojem vojnih doktrina i strategija

unutar organizacije NATO.

Primami cilj koji se time želio postići bio je ipak suzbijanje i slabljenje upravo

predvodnika suprotnog bloka, socijalističkog Sovjetskog Saveza i njegove vojno-

političke organizacije Varšavskog ugovora. Cjelokupni razvoj tadašnjih evroatlantskih

odnosa, njihov karakter, intenzitet i proces institucionalizacije bili su u najvećoj mjeri

ipak podređeni prirodi američko-sovjetskih odnosa. Zahvaljujući politici tadašnjih

američkih predsjednika i kontinuirano iskazanim interesom njihovih administracija za

Evropu, evroatlantizam je poslao konstanta američke politike i opšteprihvaćena

kategorija nauke o međunarodnim odnosima.

Upravo za vrijeme hladnog rata Amerika je napravila veliki iskorak prema Evropi,

uspostavila mehanizme čvrste političke, ekonomske i vojne saradnje s evropskim

zapadnim saveznicima. U uslovima kada, je zbog vlastitih objektivnih poslijeratnih

slabosti i strahova za vlastitu bezbjednost, nisu mogli samostalno opstati niti obnoviti

svoje dominantne pozicije u Evropi, zapadnoeuropski saveznici bili su prisiljeni

prihvatiti američko vodstvo. Upravo je hladni rat omogućio trajno prisustvo amerike na

Evropskom kontinentu i utro put budućoj ulozi Amerike u događajima na tlu Evrope.15

Od svog osnivanja NATO je bio u strateškom smislu vezan za američku vojnu

strategiju, a američke vojne doktrine imale su prvenstvo u naznaci ukupnih dugoročnih

zadataka vojnog saveza. Osnova prve NATO-ve strategije bila je američka teorija

globalnog i totalnog nuklearnog rata, uz apsolutno prvenstvo vazdušnih snaga

strategijske namjene. Međutim, u NATO-u je do izražaja dolazila i specifičnost država

tako da se NATO nije mogao samo pripremati za vođenje totalnog nuklearnog rata već i

za vođenje konvencionalnog rata. Iz ovih osnovnih postavki nastala je NATO doktrina

"mača i štita" koja je u početnom periodu bila okosnica svih organizacionih aktivnosti.

Podijelom snaga na "mač i štit" američki su stratezi ovim komponentama vojne sile

namijenili različite uloge. Snage štita u kojima su djelovale zapadnoevropske vojske na

osnovi konvencionalnog oružija trebale su imati znatno manju ulogu i u ratnim

planovima se predviđalo da kako bi one imale zadatak zaustaviti nadiranje neprijatelja

samo za neko vrijeme. Nakon toga snage štita bi se povukle kako bi mogle djelovati

snage strategiskog mača (američke vazdušne snage) koje bi najprije uništile neprijatelja

na zapadnom ratištu a poslije na prostoru Istočne Evrope. Iz ove doktrine jasno se vidi

da je Zapadna Evropa prvo trebala biti branjena, zatim napuštena da bi na poslijetku bila

oslobođena.U zapadnoevropskim vojnm i političkim krugovima ova koncepcija nije bila

prihvaćena jer je bilo očigledno da amerikanci žele da američki teritorija bude daleko od

ratnih sukoba i da se s druge strane težište ratnog sukoba bude na tlu Evrope i to najviše

na onom dijelu gdje se dodiruju dva različita sistema. Pod uticajom korejskog ratnog

15 Vukadinović R,.Čehulić L,. Božinović D. 2007. NATO Euroatlantska integracija. Zagreb: Topical str. 85 – 96.

13

sukoba koji je s jedne strane tražio što veću integraciju unutar zapadnog bloka a s druge

strane zahtijevao od SAD da drukčije dijeluju prema zapadnim saveznicima. Tako su

SAD kao svojevrstan kompromis sa Zapadnom Evropom predložile da se u okviru

NATO-a stvore integrisane oružane snage. U strateškom pogledu taj prijedlog trebao je

u prvi plan dovesti američku spremnost da umijesto vrlo diskutabilnog mača i štita

odbranu Zapadne Evrope riješava na isturenim linijama što dalje pema Istoku. Ta nova

strategija koja u početku nije bila praktično razrađena nazivala se "forward strategy".

Ova strategija je pomicala liniju budućeg fronta prema neprijatelju, s tim da je uloga

američkog ratnog vazduhoplovstva i dalje ostala nepromijenjena. Ova strategija isto

tako je izazvala bojazan američkih saveznika u Evropi jer je Zapadna Evropa tretirana

kao periferija u strateškom smislu. Posebno je ta bojazan bila izražena u SR Njemačkoj

zbog njenog položaja i značaja u eventualnom sukobu istoka i zapada.

Dolazak Ajzenhauerove administracije počeo je u znaku izraženih nastojanja da

se okonča korejski rat u kome nije bilo pobjednika i da se s druge strane detaljno

preformuliše američka vojna strategija. Tako je se kroz proces modernizacije vazdušnih

snaga a zatim i unošenja novih vrsta oružija u američki arsenal došlo do nove strategije

koja je poznata kao "New Look". Kroz ovu strategiju američka administracija je

postavila dva konkretna cilja.

Kao prvi cilj trebao je lokalnu odbranu ojačati stvaranjem mogućnosti da se nanese

masovna odmazda. To je značilo da SAD neće na neki lokalni rat reagovati vođenjem

ratnih operacija onako kako ih je započela druga strana nego će kao odmazdu zbog

iniciranja sukoba odmah pokrenuti masovni nuklearni udar po ciljevima neprijatelja.

Drugi cilj je podrazumijevao konstantnu pripremu i usavršavanje američkih

vojnih snaga, razvoj novih vrsta nauružanja i stalno motrenje i budnost. Ovaj drugi cilj

počivao je na pretpostavci da ukoliko se u ratu direktno i otvoreno u sukobu nađu SAD i

Sovijetski Savez bezuslovno će biti totalni rat. To uvijerenje podrazumijevalo je

vođenje rata sa uz upoterbu svih oblika vojne sile na svim prostorima.

2.1 Francuska i NATO

Francuska je nakon Drugog svjetskog rata izgubila veliki dio stare slave njen uticaj

u novim odnosima u svijetu bio je umanjen a njena kolonijalna moć pestala je da

postoji. Sve je to izazvalo nezadovoljstvo francuskog naroda i osjećaj nacionalne

poniženosti. Amerika je zauzela sve bivše francuske pozicije i nije stala u odbranu

francuskih pozicija u međunarodnoj politici. Izborom Šarla DeGola za francuskog

predsjednika počinje nova faza evroatlanskih odnosa među saveznicima. Degol je

postao predsjednik kada se Francuska nalazila u nezavidnoj ekonomskoj i socijalnoj

situaciji. Novi francuski predsjednik vojnu-političku organizaciju NATO vidio je

14

prvenstveno kao mogućnost jače američke penentracije na evropski kontinent te

sredstvo američke dominacije nad zapadnom Evropom.16

Stoga je u svojoj poslanici američkom predsjedniku Ajzenhaueru i britanskom

premijeru McMillanu 17. septembra 1958.godine. tražio mogućnost novog oblika

evroatlantske saradnje. Predlagao je formiranje novog tijela u kojemu bi bile

predstavljene tri najveće zapadne države (SAD, Velika Britanija i Francuska) koje bi na

ravnopravnoj osnovi rješavale sva bitna pitanja vezana uz evroatlantsku saradnju. Time

je de Gol, prvi put javno, tražio od SAD-a da unutar evroatlantskog saveza Francuska

bude jednako tretirana kao i Velika Britanija te da SAD Francuskoj prizna status

supersile.

Francuski prijedlog nije usvojen jer su SAD i Velika Britanija smatrali da je

Francuska politički, ekonomski i vojno preslaba da s njima ravnopravno učestvuje u

procesu komandovanja i odlučivanja oko krucijalnih stvari u NATO-a, uključujući i

pitanja vezana za nuklearno naoružanje. U jeku rasprava oko nuklearnog naoružanja ne

samo unutar NATO-a već i šire u Evropi Degol je smatrao da je upravo to doba pravi

trenutak da Francuska krene s proizvodnjom nuklernog arsenala unutar svojih

nacionalnih snaga. Planirano stacioniranje savezničkog nukleranog arsenala na

francusku teritoriju de Gol je uslovljavao pomoći Amerikanaca u razvoju francuskog

nuklearnog arsenala. SAD nije udovoljio takvom francuskom zahtijevu pa je general

Nordstat 1959.godine zabranio stacioniranje nuklearnog naoružanja na francusku

teritoriju, povučena je francuska sredozemna i atlanska flota s Mediterana, kao i

vazdušne snage iz sistema združenih NATO-ovih snaga. Francuska nije ni učestvovala u

vojnoj vježbi NATO-a "Falex 66".

U principu, Francuska je 1966. odlučila povući svoje vojne snage iz vojne strukture

NATO-a. Na taj način nije odustala od daljnje saradnje s evroatlantskim saveznicima,

već od saradnje na onom planu koji je smatrala najnepovoljnijim za vlastite nacionalne

interese. 17

Svakako da je geostrateški centralnoevropski položaj Francuske, pogotovo blizina

Njemačke, bio i te kako važan za koherentnost Saveza, razmještaj i efektivnost njegovih

vojnih snaga. No SAD je već tada raspolagao s dovoljno vojnih baza i vojnih saveza, a

preostali evropski saveznici bili su dovoljno vojno opremljeni da povlačenje Francuske,

iako važno, ne poremeti odnos snaga unutar Saveza, a nije to bio ni korak koji bi davao

znatniju prednost suprotnom bloku.

2.2 Politika detanta i pregovori oko smanjenja naoružanja

16 Čehulić, Lidija. 2003. Euroatlantizam. Zagreb: Politička kultura str 9517 Čehulić, Lidija. 2003. Euroatlantizam. Zagreb: Politička kultura. str 97

15

Početkom sedamdesetih godina dvadesetog vijeka odnosi između SAD i SSSR

polako su otopljavali a prvi konkretan korak ka normalizacji odnosa bili su pregovori

oko smanjenja naoružanja. Takođe na političkom planu jačanjem političkog dijaloga

između SAD i SSSR premostile bi se i podjele u Evropi. Pregovori oko smanjenja

naoružanja posebno su odgovarali evropskim zemljama zbog neposrednog osjećaja

ugroženosti njihovih teritorija.18

Pregovori sovjetskog premijera Kosigina i američkog ambasadora Tomsona u

Moskvi 1967. godine bili su priprema za sastanak američkog predsjednika Džonsona i

Kosigina u Glasboru.

U avgustu 1967. u Glasboru, u američkoj državi Nju Džersi, na sastanku predsje-

dnika Džonsona i sovjetskog premijera Kosigina, usvajanje formalnog dokumenta oko

smanjenja ili kontrole naoružanja odgođeno je za proljeće sljedeće godine kada se

Džonson nadao posjetiti Lenjingrad. Interveneija Varšavskog ugovora u Čehoslovačkoj

1968. odgodila je Džonsonov put, a time i postizanje konkretnog sporazuma. Evropski

saveznici postajali su sve nestrpljiviji i nezadovoljniji američkom politikom. Osim

političkih, evropski saveznici imali su i konkretne ekonomske razloge da budu

nezadovoljni evroatlantskim savezništvom.

Početkom 70-ih Niksonova administracija smatrala je kako obe supersile posjeduju

dovoljne količine nuklearnog naoružanja da međusobno ugroze teritoriju suprotne

strane Ponašajući se po sindromu "akcije-reakcije" i SAD i SSSR nastavili su s

nuklearnim naoružavanjem jer ni jedna strana nije željela sjesti za pregovarački sto

oslabljena.

Odluku da SAD nastavi s programom MIRV (Multiple Indcpendcntlv Targeted

Rcentrv Vehicle) evropski saveznici smatrali su uzrokom povećanja napetosti u Evropi,

jer je SSSR odmah najavio protivmjere. Niksonova administracija 1969. godine izgradi-

la svoj nacrt pregovora po kojemu se predviđa mogućnost stvaranja sporazuma o

ograničavanju odbrambenih i ofanzivnih raketa. Dana 17.novembra 1969 u Helsinkiju

započeli su razgovori za ograničenje strategijskog naoružanja (Strategic Arms

Limitation Talks, SALT-I). SAD je nastojao u pregovore uključiti sovjetske rakete

srednjeg dometa uperene na ciljeve u zapadnoj Evropi, a Sovjeti američke baze u Evropi

i nosače aviona u Sredozemlju i Indijskom okeanu. Nakon dvije i po godine

pregovaranja, u kojemu je svaka strana htjela očuvali što više svojih snaga, 26. maj

1972. u Moskvi je potpisan Ugovor o ograničavanju antiraketnih sistema i privremeni

protokol o mjerama za ograničavanje strategijskog ofanzivnog oružja.19

Tek je sledeći američki predsjednik, general Ford, poduzeo pozitivne korake u tom

smjeru. Njegov sastanak s Brežnjevom u januaru 1976. u Vladivostoku pripremio je

teren za postizanje novog sporazuma dviju sila o nuklearnom naoružanju.

18 Ebook 20.09.2008.godine u 18:00 časova www.nato.int 19 Čehulić, Lidija. 2003. Euroatlantizam. Zagreb: Politička kultura str. 102,103

16

Vidjevši upravo u pregovorima oko kontrole nuklearnog naoružanja povoljnu

priliku da zabilježi potrebne političke bodove na domaćoj sceni, Karterova admi-

nistracija izrazila je želju da se sporazum iz Vladivostoka učvrsti u obliku novog SALT-

II. Tekst SALT-II, kojega je 95% sadržaja, po Kisindžerovim riječima, bilo završeno još

za vrijeme njegovog mandata u Bijeloj kući, potpisali su predsjednici Karter i Brežnjev

u Beču 1979. Sporazum je predviđao demontažu dijela strategijskog naoružanja, ali je

ostavljao mogućnost daljnjeg tehničkog razvoja. Time se trka u naoružanju prebacila s

kvantitete na kvalitetu te je obuhvatila mnoga nova nuklearna oružja koja nisu zahvaćali

niti ugovor SALT-I niti SALT-II.

Predsjednik Reagan umjesto ponovljene ratifikacije SALT-II najavio je

započinjanje novih pregovora sa SSSR-om o redukciji (a ne ograničavanju, kako su

prijašnji sporazumi predviđali) strateških snaga. Pregovore u Ženevi otežavala je,

između ostalog, i Reganova odlučnost da stacionira evrorakete u Italiji, Velikoj Britaniji

i Zapadnoj Njemačkoj jer su zbog toga Sovjeti tada napustili Ženevu.

Usprkos savjetima Bijele kuće da ne pristane na daljnje pregovore, Reagan se

susreo s Gorbačovom u Ženevi a u oktobru 1986. dva su lidera postigla sporazum oko

ograničenja i redukcije nuklearnog arsenala u Evropi. Formirani su i timovi koji su

razmatrali mogućnost smanjenja konvencionalnog naoružanja NATO-a i Varšavskog

pakta u Evropi.

2.3 Konferencija o evopskoj bezbjednosti i saradnji- KESS

Početkom 70-ih godina najžešća politika hladnog rata u Evropi ipak je bila

prevladana. Sjedinjene Američke Države dvoumile su se oko učestvovanja na

pregovorima u Helsinkiju koji su se održavali u periodu od 1973. do 1975. Na tim

razgovorima oko "nove slike Evrope" i pronalaženja načina za uspostavljanje veće

međusobne saradnje zemalja istočne i zapadne Evrope učestvovali su predstavnici 35

zemalja. Predsjednici svih evropskih država (osim Albanije) kao i predstavnici Kanade i

SAD-a Završni dokument koji je usvojen na kraju tih dugotrajnih pregovora, tzv.

Helsinški akt, nije formalno potpisani međunarodno-pravni ugovor, već je to politička

deklaracija koju su usvojili svi učesnici. Deklaracijom su pokrivena tri područja

saradnje: bezbjedonosno, ekonomsko i političko područje.

Svi ti događaji, poznatiji kasnije pod nazivom Konferencija o evropskoj

bezbjednosti i saradnji (KESS), bila su svojevrsni trijumf politike evropskih saveznika

nad SAD-om. Iako su na KESS-u nastupile i kao članice Sjevernoatlanlske organizacije

NATO, bilo je vidljivo da su upravo evropske članice Saveza bile mnogo zadovoljnije

postignutim nego sam Vašington. Evropljani su smatrali da će KESS pridonijeti bržom

uspostavljanju detenta u Evropi koja će time postati sigurnija. Usvojeni principi poput:

odsustva upotrebe sile. poštovanja postojećih državnih granica i teritorijalnog integriteta

17

zemalja, uspostavljanja mjera za jačanje međusobnog povjerenja, jačanja saradnje na

ekonomskom, tehnološko-naučnom području kao i u pitanjima zaštite čovjekove

okoline te, posebno važno, naglašena saradnja na političko-humanitarnom planu,

poštivanje sloboda, saradnja na području kulture, obrazovanja te svekolika razmjena

informacija ulijevali su nadu da će evropska istočno-zapadna zapreka s vremenom

popuštati te da će protok ljudi, roba i informacija zaživjeti.

Iako Moskva nije bila spremna ni voljna odmah širom otvoriti svoje

isiočnoevropske granice, ipak su zaključci Helsinškog akta s vremenom počeli dobivati

konkretne oblike. Upravo iz treće korpe (koja se odnosi na ljudska prava i demokrati-

zaciju društvu) SAD je u sljedećem periodu često koristio kako bi kritikovao SSSR,

njegov društvcno-politički razvoj i tretman pojedinih istočnoevropskih zemalja.20

Usprkos kritikama koje su dolazile s obe strane, KESS je ipak bio prekretnica u

odnosima Istoka i Zapada. Evropa je i dalje ostala podijeljena s velikom koncentracijom

naoružanja u svome središtu (dvije Njemačke), no duh liberalizma i popuštanja željezne

zavjese počeo se naslućivati.

Drugi dio

EVROATLANTIZAM NAKON HLADNOG RATA

1. NOVI SVJETSKI POREDAK I SAD

Četiri decenije duboke podjele između komunističkog istoka i kapitalističkog

zapada oličenom u podijeljenoj Njemačkoj i Berlinu završene su 1989 godine padom

Berlinskog zida i ujedinjenjem Njemačke. Pad Berlinskog zida zapečatio je i sudbinu

komunizma na teritoriji Istočne Evrope i SSSR. NATO pakt u toku osamdesetih godina

dvadesetog vijeka raspolagao sa 4,5 miliona vojnika oko 24000 tenkova, 1000 ratnih

brodova i oko 10000 borbenih aviona sličnom snagom raspolagao je i Varšavski pakt

razlike su postojale uglavnom u broju oklopno mehanizovanih jedinica gdje je kvantitet

bio na strani zemalja koje su činile Varšavski ugovor. Urušavanjem komunizma u

Evropi smisao NATO pakta kao instrumenta koletkivne zaštite (sa naglašenom ulogom

SAD ) počeo je polako da gubi smisao. Međutim, idealnu priliku za opstanak, širenje i

razvoj NATO vidi prvenstveno među zemljama bivšeg istočnoevropskog bloka i u

miješanju u narastajuću krizu u SFRJ. Ako je mogućnost agresije na članice NATO-a

ikada zaista postojala, raspadom komunističkih režima u bivšem socijalističkom bloku

tokom 1990 i 1991 je prestala da bude faktor. Promjene u bivšim komunističkim

zemljama su učinile NATO suvšnim. Savez je izgubio svrhu, razlog za postojanje. Ali

određene struje unutar zemalja NATO su gotovo odmah počele da zagovaraju «obnovu»

20 Čehulić, Lidija. 2003. Euroatlantizam. Zagreb: Politička kultura str.108

18

saveza, pa čak i njegovo širenje u centralnu i istočnu Evropu. Počela su da se izmišljaju

nova objašnjenja koja bi omogućila nastavak starog stanja stvari. Najznačajnija od ovih

ideja bila je da se zapadne zemlje, uprkos promjenama koje je izazvao kraj Hladnog

rata, suočavaju s novim "bezbjednosnim izazovima" van tradicionalne zone

odgovornosti NATO – na taj način opravdavajući dalje postojanje alijanse. Zagovornici

ove ideje su se zalagali da NATO mora pronaći nove izazove kako bi opravdao svoje

postojanje. Implicitno polazište ovog argumenta je da se NATO mora sačuvati kako bi

se očuvala dominacija SAD u evropskim i svjetskim odnosima. Ovo je sigurno bio

jedan od razloga za veliku zapadnu intervenciju – u kojoj je učeše američkih NATO

saveznika bilo relativno maleno – u Kuvajtu i Iraku tokom 1990 i 1991. Koalicija protiv

Iraka je organizovana uz velike poteškoće. Ali rukovodstvo SAD je ovaj rat smatralo

neophodnim za reputaciju i verodostojnost SAD, kako u zapadnoj alijansi tako i u

svjetskim odnosima. Parola ranih zagovornika širenja NATO je bila "Ili širenje, ili

nestanak", kojom se najdirektnije objašnjava svrha, mada ne i razlog za ovakvu politiku.

Raspad SSSR na političku scenu izbacuje slabu i ekonomski posrnulu Rusiju.

Nespremna da riješava vlastite probleme skoro deceniju nakon kraja Hladnog rata

Rusija neće biti u stanju da se značajnije izbori na svjetskoj političkoj sceni. SAD je u

godinama nakon raspada SSSR preuzeo primat jedine prave svjetske supersile, koja je

sposobna da djelujue u bilo kojem dijelu svijeta bilo kada.

2. OD VOJNE KA POLITIČKOJ ORGANIZACIJI

Upravo u periodu devedesetih godina nastaće mnogo organizacija koje imaju usku

saradnju sa NATO-m i koje svoju egzistenciju direktno mogu zahvaliti postojanju

NATO-a. Većina organizacija ima za cilj promociju i proklamovanje ideja

evroatlantizma. Pošto je NATO bio svjestan važnosti intergacije Istočno Evropskih

zemalja u svoju strukturu stvorio je niz mehanizama za njihovu integraciju u savez. Prva

i najvažnija institucija koja je nastala s ciljem priključenja istočnoevropskih zemalja

NATO-u bilo je Sjevernoatlanski savjet za saradnju i Partnerstvo za mir.

2.1 Sjevernoatlantski savjet za saradnju (NACC)

Sjevernoatlantski savjet za saradnju osnovan je, na prijedlog američkog državnog

sekretara Džemsa Bejkera i njemačkog ministra vanjskih poslova Genšera na samitu

NATO-u u Rimu u novembru 1991. godine. NACC je zamišljen kao "institucionalno

tijelo za konsultacije i saradnju u pogledu političkih i bezbjednosnih pitanja", otvorenog

za "sve zemlje članice bivšeg Varšavskog ugovora."

19

Djelatnosti za koje je predviđeno da se odvijaju u okviru Savjeta brojne su i

nadasve diferencirane, a trebale bi se počivati na dijalogu i svestranoj saradnji članica

Sjevernoatlanlskog saveza i bivših članica Varšavskog ugovora. Ne dajući bezbjednosne

garancije zemljama bivšeg Varšavskog ugovora. Savjet je zamišljeno kao forum za

podupiranje političkih savjetovanja, ekonomske saradnje i lakše primjene najrazličitijih

informacija kako bi posikomunističe zemlje lakše postigle potrebne standarde za

učlanjenje u evroatlantske integracije.

Usprkos činjenici da su nevojni izazovi bezbjednosti vladali evroatlantskim

prostorom početkom devedesetih godina prošlog vijeka, postsocijalističke zemlje

najveću pažnju unutar Savjeta nastojale su posvetiti klasičnom vojnom aspektu

sigurnosti te su željele pronaći načine što bliže saradnje s NATO-om upravo na vojno-

bezbjednosnom planu. Saradnja oko izrade nacionalnih vojnih strategija, planiranje

izdataka za odbranu, treniranje i profesionalno osposobljavanje nacionalnih oružanih

snaga po standardima NATO-a, mogućnosti dostizanja standarda NATO-a u pogledu

naoružanja, tehnike i opreme bile su glavne teme interesa postsocijalističkih zemalja.

NATO je insistirao da se upravo kroz Savjet za sjevernoatlantsku saradnju, krene s

postupnom demokratizacijom nacionalnih oružanih snaga postsocijalističkih zemalja, s

većom saradnjom njihove civilne i vojne industrije, transparentnošću vojnog budžeta te

uspostavom većeg stepena civilno-vojnih odnosa. Članice Savjeta za sjevernoatlantsku

saradnju predlagale su da se jednom godišnje održi samit ministara odbrana članica

NATO-a i zemalja Savjeta, ali se Francuska, čije vojne snage nisu učestvovale u

strukturi NATO-a, tome usprotivila.21

Ustvari, formiranje Sjevernoatlantskog savjeta za saradnju za NATO bila je u

prvom redu strategijska odluka. Naime, u promijenjenoj geostrategijskoj slici Evrope i

novim nevojnim izazovima bezbjednosti koji su se pojavili NATO je pokušao pronaći

adekvatni model proširenja svog uticaja na prostor bivšeg socijalističkog bloka, bez

davanja bezbjednosnih garancija ili direktnog primanja novo-formiranih zemalja s tog

područja u svoje članstvo. U tim prvim posthladnoratovskim godinama, kada ni

Vašington ni njegovi zapadnoevropski saveznici nisu znali kako se nositi s

novonastalom situacijom u Evropi, Sjevernoatlantski savjetu za saradnju ponuđen je kao

prvi institucionalni okvir za multilateralnu saradnju. Sve novonastale napetosti i

nesuglasice mogle su se na taj način držali pod kontrolom.Time je spriječeno da se

postojeće nestabilnosti iz centralne i istočne Evrope prošire na područje Sjeverno-

atlantskog saveza.22

2.2 Evroatlantski partnerski savjet

21 Handbook 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division 20122 NATO u 21 veku 2007: Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 11

20

Evroatlantsko partnerski savjet (EAPC) okuplja ukupno 46 zemalja - 26 članica i 20

zemalja partnera u multilateralni program koji obezbjeđuje redovan dijalog i

konsultacije o političkim i bezbjednosnim pitanjima. Istovremeno on sluzi kao politički

okvir individualnim bilateralnim odnosima razvijenim između NATO-a i zemalja

učesnica u progamu Partnerstva za mir.

Odluka o osnivanju EAPC-a donesena je 1997. godine, odraz je priznanja Saveza

da je došlo vrijeme krenuti korak naprijed iznad dostignuća NACC-a i osnovati

bezbjednosni forum koji bi odgovarao sve više sofisticiranim oblicima odnosa koji su se

gradili između zemalja partnera unutar programa Partnerstva za mir. Nivo već

dostignute saradnje u praksi pokazao se kroz NATO vođenu mirovnu operaciju u Bosni

i Hercegovini, gdje su se vojnici 14 zemalja partnera 1996. godine rasporedili uz bok

snagama Saveza. Promjena NACC-a u EAPC nadopunila je paralelne korake jačanja

uloge Partnerstva za mir povećanim učestvovanjem zemalja partnera u donosenju

odluka i planova za sva područja aktivnosti Partnerstva.

Uz kratkoročne konsultacije u EAPC-u o aktuelnim političkim i bezbjednosnim

pitanjima, dugoročne konsultacije i saradnja odvijaju se na vise područja koja uključuju:

upravljanje kriznim situacijama i operacije podrške miru; regionalna pitanja; nadzor

naoružanja i pitanja vezana za proliferaciju oružja za masovno uništenje; borbu protiv

terorizma, odbrambena pitanja poput planiranja, proračuna, politike i strategije; civilno

planiranje za slučaj vanrednih stanja i nivoa pripravnosti u slučaju katastrofa; saradnja

na području naoruzanja; nuklearna bezbjednost; nadzor vazdušnog saobraćaja; te

naučan saradnja.23

Većina zemalja partnera uspostavila je diplomatske misije pri glavnom sjedistu

NATO-a u Briselu, što omogućuje redovnu komunikaciju i konsultacije kada god se

ukaže potreba. Sastanci EAPC-a održavaju se mjesečno na nivou ambasadora, godišnje

na nivou ministara odbrane i spoljnih poslova te načelnika štaba.24

2.3 Partnerstvo za mir

Osnovano na praktičnoj saradnji i privrženosti principima demokratije koja čini srž

samog Saveza, Partnerstvo za mir (PfP) nastoji promicati reformski put, povećati

stabilnost, smanjiti prijetnje miru, te izgraditi ojačane bezbjedonosne veze između

individualnih zemalja partnera i NATO-a kao i zemalja partnera međusobno.

Bit programa Partnerstva za mir jest partnerstvo oblikovano između svake zemlje

partnera i NATO-a, skrojeno prema individualnim potrebama, te zajednički provedeno

23 Handbook 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 20524handbook 15.09.2008.godine u 14:00 časova www.nato.int/docu/handbook/2001/hb020202.htm - 9k 15.09.2008.godine u 14:00 časova

21

na nivou kojeg vlada svake od zemlje partnera sama odabere. Od osnivanja Partnerstva

za mir, razvijen je opsežan program praktičnih mehanizama čiji je zadatak podržati

primjenu PfP ciljeva i planova, te zamisli provesti u djela. Ovi mehanizmi nude okvir za

bilateralno i multilateralno djelovanje dajući zemljama partnerima priliku za

učestvovanje u efikasnim programima, istovremeno odražavajuci istinsku prirodu

njihovog angažmana s NATO-om.

Formalni temelj za Partnerstvo za mir čini Okvirni dokument izdan od Saveza

1994. godine, s pozivnicom zainteresovanim zemljama za učestovanje u programu. U

Okvirni dokument ugrađena je obaveza zemalja članica Saveza konsultacija s bilo

kojom od zemalja partnera ukoliko ista smatra kako joj je direktno ugrožen teritorijalni

integritet, politička nezavisnost ili bezbjednost. Svaka zemlja partner takođe određuje

posebne programe i političke obaveze za jačanje demokratskog društva, podržavanje

načela međunarodnog prava, ispunjenje obaveza iz UN Povelje, Opšte deklaracije o

ljudskim pravima, Završnog dokumenta iz Helsinkija i međunarodnih dogovora o

razoružanju nadzoru naoružanja, te suzdržavanje od prijetnji ili upotrebe sile protiv

drugih država, poštovanje postojećih granica i mirno rješavanje sporova. Posebne

obaveze su preduzete za podsticanje transparentnosti u nacionalnom odbrambenom

planiranju i budžetiranju, za uspostavljanje demokratskog nadzora oružanih snaga i za

razvoj sposobnosti za zajedničke akcije s NATO-om u mirovnim i humanitarnim

operacijama.25

Naglasak saradnje je posebno na vojnoj interoperabilnosti i reformi odbrane, te

nošenju s posljedicama te transformacije. Isto tako, dotiče se svakog aspekta NATO-

ovih aktivnosti uključujući odbrambenu politiku i planiranje, civilno-vojne odnose,

obrazovanje i obuku, protiv vazdušnu odbranu, komunikacijsko-informacione sisteme,

pitanja prenamjene vojnih objekata, upravljanje kriznim situacijama i planiranje za

slučaj civilnih vanrednih stanja, programe informisanja i komuniciranja, te naučnu

saradnju.

Bilateralni programi i vojne vježbe pomogle su zemljama partnerima razviti snage

sposobne za učešće u mirovnim akcijama zajedno sa snagama NATO-a, u skladu s

jednim od ključnih ciljeva Partnerstva za mir. Zemlje partneri sve više oblikuju svoje

oružane snage prema operativnim normama Saveza kako bi pomogle obezbjediti

efikasnost na terenu, te usvajaju postupke i sisteme kompatibilne onima koje koristi

NATO. Partnerska koordinacijska celija, uspostavljena 1994. godine u Vrhovnom štabu

saveznickih snaga za Europu (Supreme Headquarters Allied Powers in Europe,

SHAPE), sarađuje s obe NATO-ove Strateške komande kako bi doprinijela ovom

procesu te pomaže koordinisanje PfP-ove obuke i uvježbavanja.26

25 Transformisani NATO 2006. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str. 16, 2026 Handbook 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str. 207

22

Na sastanku na vrhu u Vašingtonu u aprilu 1999. godine, pokrenute su značajne

inicijative za povećanjem operativne dimenzije Partnerstva za mir i za učestvovanjem

zemalja partnera u donošenju odluka i planiranju. One su uključivale predstavljanje

Koncepta operativnih sposobnosti kojima se teži razvijanju bliže i konkretnije vojne

saradnje i poboljšanju vojne efikasnosti multinacionalnih snaga. Razvijen je Političko-

vojni okvir s ciljem jačanja konsultacija tokom eskalacije krize koja bi mogla zahtijevati

raspoređivanje mirovnih snaga i ranije uključivanje zemalja partnera u rasprave u

pogledu pitanja operativnog planiranja i stvaranja snaga. Predstavljen je bio i PfP-ov

Program jačanja obuke i usavršavanja, osmišljen za pružanje podrške poboljšanju

interoperabilnosti i promicanju veće saradnje i dijaloga u sirim krugovima odbrane i

bezbjednosti i NATO-a i zemalja partnera. Takođe postoji niz priznatih PfP-ovih

centara za obuku koja pridonose razvoju mogućnosti obučavanja u PfP-ovim zemljama.

Kako bi se zemlje partneri što više integrisale u svakodnevicu Partnerstva, u osam su

NATO vojnih sjedišta uspostavljeni PfP komandni elementi (PfP Staff Elements)

popunjeni oficirima iz zemalja partnera.

Takođe Partnerski sistem upravljanja i razmjene informacija u realnom vremenu

(Partnership Real-time Information Management and Exchange system, PRIME),

razvijen 2001. godine u Švajcarskoj, omogućuje zemljama partnerima i zemljama

članicama NATO-a međusobnu razmjenu informacija, te zahtijevanje i nuđenje učešća i

resursa u okviru NATO-ovih programa.27

Daljnji koraci za produbljenje saradnje u okviru Partnerstva preduzeti su na

Praškom sastanku na vrhu, u novembru 2002. godine. Sveobuhvatna procjena EAPC-a i

Partnerstva za mir rezultovala je prijedlogom o jačanju saradnje u odbrambenim

reformama, osnaživanjem političkog dijaloga sa zemljama partnerima i daljnjim

povećanjem njihovog učešća u planiranju, provođenju i nadzoru aktivnosti u kojima

učestvuju. Predstavljen je i Partnerski akcijski plan protiv terorizma s ciljem pružanja

okvira ojačanoj multilateralnoj saradnji u borbi protiv terorizma.

Kako bi se odgovorilo na reformske potrebe zemalja partnera, na Praškom je

sastanku na vrhu predstavljen novi bilateralni mehanizam pod nazivom Individualni

partnerski akcijski planovi (Individual Partership Action Plans, IPAPs). Oni omogućuju

Savezu oblikovanje savjeta i pomoći zemljama partnerima koje su voljne i sposobne

provoditi ukupne planove prestuktuiranja, pogotovo u pogledu pitanja vezanih uz

odbranu i širi politički okvir, te u institucionalnim reformama. Razvijeni na osnovu

dvogodišnjeg rada, svrha ovih planova je približavanje različitih mehanizama saradnje

kroz koje zemlje partneri saraduju sa Savezom, usredotočavajući se na aktivnosti s

ciljem pružanja sto efikasnije podrške nastojanjima unutrašnje reforme. Pojačan

politički dijalog o važnim pitanjima integralni je dio IPAP procesa. IPAP-ovi takođe

27 Vukadinović,R Čehulić, L Božinović, D 2007. NATO Euroatlantska integracija. Zagreb: Topical str 179.

23

nastoje olakšati koordinaciju bilateralne pomoći koja dolazi od pojedinačnih zemalja

članica NATO-a i zemalja partnera, kao i nastojanja ostalih relevantnih međunarodnih

institucija. U novembru 2004. godine, Gruzija postaje prva zemlja koja je razvila

Individualni partnerski akcijski plan s NATO-om, a isti se planovi takođe provode s

nizom drugih zemalja partnera.

Nadogradujući se na uspjeh postignut u Pragu, na sastanku na vrhu u Istambulu u

junu 2004. godine, preduzeti su dalji koraci prema učvršćavanju Partnerstva, njegovoj

izgradnji prema konkretnim ključnim pitanjima, te direktnijem prilaženju potrebama i

sposobnostima pojedinačnih zemalja partnera. Odbrambena reforma prepoznata je kao

ključni prioritet Evroatlantskog partnerstva, a predstavljen je i Partnerski akcijski plan

za izgradnju odbrambenih institucija (Partership Action Plan on Defence Institution

Building) kako bi se ohrabrilo i potaklo zemlje partnere u izgradnji efikasnih i

demokratski odgovornih institucija odbrane.

Mogućnosti zemalja partnera da ojačaju svoju ulogu u NATO-ovim vojnim

operacijama, povećale su se ranijim uključenjem zemalja davatelja jedinica u proces

donošenja odluka, te pružanjem veće mogućnosti za političke konsultacije. Koncept

operativnih sposobnosti (Operational Capabilities Concept) takođe dobiva na snazi,

promičući veću vojnu interoperabilnost i transformaciju struktura odbrane u skladu s

NATO-ovim vlastitim evoluirajućim operativnim ulogama i sposobnostima. Radi se i na

postavljanju programa ponuđenih u okviru PfP-a u opšte ciljeve i prioritete, kako bi

zemlje partneri mogle lakše utvrditi one aktivnosti koje su za njih od izuzetne važnosti.

Na Istambulskom je sastanku na vrhu donesena odluka kako bi NATO trebao staviti

poseban naglasak na saradnju sa zemljama partnerima u dvjema strateški izuzetno

važnim regijama, Kavkazu (Armenija, Azerbejdžan i Gruzija) i Srednjoj Aziji

(Kazakstan, Kirgistan, Tadžikistan, Turkmenistan i Uzbekistan).

Dvema regijama dodijeljen je Poseban predstavnik koji djeluje u ime NATO-ovog

Glavnog sekretara, kao i dva oficira za vezu. Ove pozicije dodijeljene su sa svrhom

jačanja NATO-ove sposobnosti u pružanju prilagođene pomoći i savjeta o

primjenjivanju važnih aspekata Individualnih partnerskih akcijskih planova zemljama

koje su planove razvile, te za promicanje saradnje u pogledu pitanja iz Partnerskog

akcijskog plana za izgradnju odbrambenih institucija i borbu protiv terorizma, kao i

kroz Proces planiranja i revizije koji je od izuzetne važnosti u kontekstu pitanja

odbrambenih reformi.

3. POST HLADNORATOVSKA PROŠIRENJA SAVEZA

U prvoj fazi nakon kraja hladnog rata članice NATO-a su za zemlje koje bi htjele

postati punopravni članovi oformilo Sjevernoatlanski savjet za saradnju te Partnerstvo

za mir kao pogodne oblike saradnje između članica NATO-a i potencijalnih država

24

kandidata. Pritom se isticalo da je saradnja te vrste počiva na razvoju demokratije,

tržične ekonomije, ljudskih prava i transparentnosti cjelokupnog vojnog sektora. Druga

faza koja je trajala od 1995 do 1999. godine karakteriše intenziviranje političkih

pregovora kako unutar samih saveznika tako i u odnosima sa zemljama Centralne i

Istočne Evrope. Svjesni činjenice da će do proširenja doći predstavnici zemlaja članica

Saveza pokušavali su pronaći odgovore koja zemlja kada i kako ući u punopravno

članstvo u NATO-u. NATO je zbog strateškog položaja i postignutih reformi odlučio da

na svoj 50 rođendan 1999. godine u savez primi Poljsku, Mađarsku i Češku. Primanjem

ovih zemalja NATO je pokazao spremnost i odlučnost da se širi na Istok,to je takođe

bila i potvrda da je NATO prebrodio sve posthladnoratovske krize i da mirno može da

krene u novu fazu svog razvoja. Međutim ove tri zemlje su relativno nespremne ušle u

Savez što se ubrzo pokazalo te je rezultovalo problemima pri njihovom prilagođavanju

oružanih snaga ali i nevoljkom preuzimanju obaveza koje proizlaze iz članstva. Stoga je

NATO drugom proširenju pristupio krajnje oprezno. U tom cilju osnovan je Akcijski

plan za članstvo (MAP) kojim je NATO preciznije i pažljivije definisao uslove za

članstvo. Stoga se drugo proširenje najavljeno na smitu u Pragu 2002.godine obavljalo

drugima tempom. U Pragu je od deset zemalja Vilniunske grupe izdvojeno njih sedam:

Bugarska, Estonija, Letonija, Litvanija, Rumunija, Slovačka i Slovenija koje su 2004

postale punopravne članice. Ovo novo proširenje najveće u istoriji Saveza vodilo je

računa o političkim, geostrateškim i vojnim kriterijima. Savez je na političkom planu

postavio kao primarni cilj političko-diplomatsko djelovanje, na strateškom planu NATO

je ušao duboko u interesnu sferu bivšeg SSSR i na taj način izbio direkno na granice

Rusije. Napravio je veliki iskorak prema istoku, Slovenija je predstavljala ulazna vrata

za Balkan a Bugarska i Rumunija omogućile su NATO-u nesmetan izlzak prema

istočnom Mediteranu, Bliskom istoku, Kaspijskom moru i dalje prema Centralnoj Aziji.

Ovime je stvoren obruč oko Zapadnog Balkana s ciljem da se ne dozvoli ponavljanje

bilo kakve nestabilnosti. Na vojnom planu ni jedna od novoprimljenih članica nije

ispunila NATO uslove u potpunosti. To je bilo u kontradikciji sa onim što je NATO

očekivao, ali u Savezu niko nije naivan i ne vijeruje da će nove članice biti u stanju da

vojno djelovati kao američke ili zapadnoevropske snage. Nakon samita u Bukureštu

2008. godine Savez je pozvao Hrvatsku i Albaniju da se priključe Savezu 2009. godine.

4. NATO I EVROPSKA UNIJA POSLIJE MASTRIHTA

Od svog nastanka i NATO i Evropska unija pridonose održavanju i jačanju

bezbjednosti i stabilnosti u zapadnoj Evropi. NATO teži ostvarenju ovog cilja ulogom

jakog odbrambenog, političkog i vojnog saveza, a od vremena završetka Hladnog rata,

razvijanjem ostalih partnerstava i proširenjem članstva, jača sigurnost u širem

evroatlantskom području. Evropska unija jača stabilnost promicanjem ekonomske i

25

političke integracije isprva među zapadnoevropskim zemljama, a potom i pružanjem

dobrodošlice novim zemljama članicama. Kao posljedica procesa proširenja članstava

obiju organizacija, velik broj evropskih zemalja postao je dijelom novih strujanja

političkog i ekonomskog razvoja Evrope, a mnoge su postale i članicama obiju

organizacija.

Kao posljedica pregovora započetih u septembru 2000. godine, Glavni sekretar

NATO-a i predsjedavajući EU-a izmijenili su u januaru 2001. godine službena pisma

radi utvrđivanja raspona saradnje i oblika. Na zajedničkm sastancima različitih nivoa.

Propisana su godišnje dva zajednička sastanka ministara spoljnih poslova NATO-a i

EU-a, i najmanje tri sastanka tromjesečno na nivou ambasadora Sjevernoatlantskog

savjeta i Političkog i bezbjednonog odbora EU-a (poznati kao NAC-PSC sastanci).

Osim spomenutih, dvaput u tri mjeseca održavali bi se sastanci Vojnog savjeta, dok bi

se sastanci potčinjenih odbora sazivali redovno. Uz navedene sastanke, pismima su

propisani i sastanci na nivou osoblja.

Odtada su sastanci NAC-PSC postali uobičajno obilježjem saradnje dviju

organizacija. Teroristički napadi na Sjedinjene Američke Države u septembru 2001.

godine, podstakli su daljnje jačanje saradnje. Na snazi su dobili i službeni kontakti, te

međusobno učestvovanje na sastancima.28

Na Praškom sastanku na vrhu u novembru 2002. godine, članice NATO-a su iznova

potvrdile svoju predanost jačanju saradnje NATO-a i EU-a čija se i efikasnost pokazala

tokom zajedničkog nastojanja uspostave mira i uslova za razvoj na Balkanu.

U deklaraciji NATO-EU o ESDP-u objavljenoj u decembru 2002. godine, dvije su

organizacije pozdravile strateško partnerstvo između EU-a i NATO-a na području

upravljanja krizama. Nekoliko mjeseci kasnije, NATO i Evropska unija dali su sadržaja

strateškom partnerstvu, te su usaglasavajući niz dokumenata otvorili put zajedničkom

djelovanju. Dokumentima su obezbjedili razmjenu povjerljivih informacija i saradnju u

upravljanju krizama ukljucujuci dogovore "Berlin Plus".29

4.1 Razvoj praktične saradnje NATO-EU

"Berlin Plus"dogovori počivaju na saznanju da zemlje članice obe organizacije

imaju samo jednu postavu oružanih snaga, te ograničene resurse na raspolaganju. U

postojećim okolnostima, a i radi izbjegavanja nepotrebnih dupliranja resursa,

dogovoreno je da će EU u svojim mirovnim operacijama moći koristiti NATO-ove

kapacitete i sposobnosti. Drugim riječima, dogovori omogućuju pružanje podrške

NATO-a misijama predvođenima EU-om u kojima Savez kao cjelina ne učestvuje. Oni

28 Bezbjednost kroz partnerstvo 2006.. Brusseles: NATO Public Diplomacy Division str. 829 Handbook 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str. 251

26

su olakšali prijenos odgovornosti od NATO-a na EU za vojne operacije u bivšoj

jugoslavenskoj Republici Makedoniji i Bosni i Hercegovini

Ovaj sporazum, potpisan u martu 2003. godine, naziva se "Berlin Plus"jer proizilazi

iz odluka donesenih u Berlinu 1996. godine, u kontekstu saradnje NATO-WEU. Glavne

karakteristike dogovora "Berlin Plus"čine sljedeće sastavnice:30

1. obezbjeđen pristup EU-a NATO-ovim sposobnostima planiranja osposobljenih

za doprinos vojnim operacijama predvodenim EU-om;

2. pretpostavka raspoloživosti unaprijed određenih NATO-ovih sposobnosti i

zajedničkih sredstava za operacije predvodene EU-om;

3. utvrđivanje raspona europskih opcija komandovanja za operacije predvodene

EU-om, daljnji razvoj uloge Zamjenika vrhovnog saveznickog komadanta za

Europu (Deputy Supreme Allied Commander Europe, DSACEUR) kako bi u

potpunosti i što efikasnije preuzeo svoje evropske obaveze.

4. daljnje prilgođavanje NATO-ovog sistema odbrambenog planiranja s ciljem što

sveobuhvatnijeg uključenja vojnih snaga u operacije predvodene EU-om;

5. NATO-EU dogovor koji pokriva razmjenu povjerljivih informacija pod

međusobnim pravilima bezbjedonosne zaštite; postupci za izdavanje, praćenje,

povrat i opoziv NATO-ovih sredstava i sposobnosti; NATO-EU aranžmani

konsultacije u kontekstu upotrebe NATO-ovih sredstava i sposobnosti u EU-

ovim operacijama upravljanja krizama.31

5. ODNOS NATO-A SA UJEDINJENIM NACIJAMA

Ujedinjene nacije (UN) u središtu su šireg institucionalnog okvira u sklopu kojeg

djeluje Savez. Taj je princip ugrađen u sporazum kojim je osnovan NATO. Rezolucije

Savjeta bezbjednosti UN-a obezbjedile su mandat za glavne NATO-ove mirovne

operacije na Balkanu i u Afganistanu, a takođe omogućavaju okvir i NATO-ovoj misiji

za obuku u Iraku. U skorije vrijeme, NATO je pružio logističku pomoć operaciji

Africke unije pod okriljem UN-a u regiji Darfur (Sudan).

U posljednjih se nekoliko godina saradnja izmedu NATO-a i Ujedinjenih nacija

razvila daleko izvan granica njihovog zajedničkog angažmana na zapadnom Balkanu i u

Afganistanu. Odnosi između dviju organizacija u postupnom su porastu na svim

nivoima: na terenu, konceptualno i politički, kao i institucionalno. Saradnja i konsulta-

30 Handbook 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str. 25631 Transformisani NATO 2006. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 16

27

cije sa stručnim tijelima UN-a ne odnose se samo na upravljanje kriznim situacijama,

već se protežu na cijeli niz pitanja, poput planiranja za slučaj civilnih vanrednih stanja,

civilno-vojne saradnje, borbe protiv trgovine ljudima, aktivnosti borbe protiv mina, i

borbe protiv terorizma.

Iako je od osnivanja Saveza 1949. godine formalni odnos Ujedinjenih nacija i

Sjevernoatlantskog saveza ostao solidno povezan njihovim osnovnim dokumentima,

odnosi na radnom nivou između institucija Ujedinjenih nacija i Saveza ostali su

uglavnom ograničeni. Stanje se izmijenilo 1992. godine, kada su, u kontekstu rastućeg

sukoba na zapadnom Balkanu, njihove uloge u upravljanju kriznim situacijama dovele

do jačanja praktične saradnje između dviju organizacija.

U junu 1992. godine, NATO-ovi su brodovi u sastavu savezničkih Stalnih

pomorskih snaga za Sredozemlje (Standing Naval Force Mediterranean), potpomognuti

NATO-ovim pomorskim izviđačkim avionima započeli posmatranje operacija na

Jadranu kao znak podrške UN-ovom embargu na oružje za sve republike bivše

Jugoslavije. Nekoliko mjeseci kasnije, NATO i Zapadnoevropska unija (WEU) započeli

su s provođenjem operacija kao podrška rezoluciji Savjeta bezbjednosti UN-a o

sprječavanju eskalacije sukoba.

U decembru 1992. godine, ministri spoljnih poslova NATO-a službeno su potvrdili

spremnost Saveza na pružanje podrške mirovnim operacijama pod smjernicama Savjeta

bezbjednosti UN-a. Mjere koje su već bile preduzete od strane zemalja članica NATO-a,

i individualno i u sklopu Saveza, bile su revidirane, i Savez je pokazao da je spreman

pozitivno odgovoriti na buduće inicijative koje bi mogle doći od strane Generalnog

sekretara UN-a u traženju podrške Saveza. Uslijedio je cijeli niz mjera poput

zajedničkih pomorskih operacija pod vodstvom Savjeta NATO-a i WEU-a; NATO-ovih

vazdušnih operacija; bliske vazdušne podrške Zaštitnim snagama Ujedinjenih nacija

(United Nations Protection Force, UNPROFOR); vazdušnih napada radi zaštite UN-

ovih "enklava"; te izrada rezernih planova za ostale korake koje bi Ujedinjeni nacije

mogli preduzeti.32

Nakon potpisivanja Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini

(Daytonski sporazum) 14. decembra 1995. godine, Ujedinjene nacije su, na osnovu

Rezolucije 1031 Savjeta bezbjednosti UN-a, dodijelili mandat NATO-u za provođenje

vojnih aspekata mirovnog dogovora. To je ujedno bila i prva NATO-ova mirovna

operacija. U sklopu novog mandata, Implementacione snage pod vodstvom NATO-a

(Implementation Forces, IFOR) započele s operacijama u Bosni i Hercegovini 16.

decembra 1995. godine. Godinu dana kasnije zamijenjene su Stabilizacijskim snagama

(Stabilisation Force, SFOR) pod vođstvom NATO-a. Tokom svojih mandata, obe

multinacionalne snage usko su sarađivale s drugim međunarodnim organizacijama i

humanitarnim agencijama na terenu, uključujuci UN-ove agencije kao sto su Visoki 32 Handbook 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 263

28

predstavnik Ujedinjenih nacija za izbjeglice (High Commissioner for Rufugees,

UNHCR) i Međunarodne policijske namjenske snage (International Police Task Force,

IPTF).33

Savez je preduzimao niz akcija u znak podrške UN-ovom Savjetu bezbjednosti za

vrijeme i nakon sukoba. 12. juna 1999. godine, rasporedene su Snage za Kosovo

(Kosovo Force, KFOR) na osnovu Rezolucije 1244 Savjeta bezbjednosti UN-a, kako bi

se obezbjedila međunarodna sigurnost.Ujedinjene nacije i NATO su u 2000. i 2001.

godini takođe ostvarili uspješnu saradnju u zaustavljanju sukoba u južnoj Srbiji kao i u

sprječavanju rasplamsavanja građanskog rata u bivsoj jugoslavenskoj Republici

Makedoniji.

Saradnja između NATO-a i UN-a odigrala je ključnu ulogu u Afganistanu. 11

avgusta 2003. godine, Savez je službeno preuzeo Međunarodne snage za pomoć

bezbjednosti (International Security Assistance Force, ISAF), snage s mandatom UN-a

koje su isprva bile zadužene za podršku sigurnosti u i oko Kabula. S vremenom je

ISAF, nizom rezolucija Savjeta bezbjednosti UN-a, dobio zeleno svjetlo za djelovanje u

ostalim regijama u zemlji s ciljem širenja autoriteta centralne vlasti i omogućavanja

razvoja i obnove. Savez je na određeno vrijeme rasporedio i dodatne vojne snage u

Afganistan radi pojačanja ISAF-ove podrške nastojanjima afganistanske vlade u

pokušaju stvaranja bezbjednosnog okruženja uoči predsjedničkih izbora 2004. godine,

te za parlamentarne i lokalne izbore u septembru 2005. godine.34

U Iraku, pod uslovima Rezolucije 1546 Savjeta bezbjednosti UN-a, a na zahtjev

iračke privremene vlade, NATO pruža podršku u obuci i opremanju iračkih snaga

bezbjednosti.U junu 2005. godine, nakon zahtjeva Africke unije, te u uskoj saradnji s

Ujedinjenim nacijama i Evropskom unijom, NATO je pristao dati podršku Afričkoj

uniji u širenju njezine misije za prekid nasilja u regiji Darfur (Sudan). NATO je

pomogao vazdušnim prevozom mirovnjaka iz afričkih zemalja davaoca vojnika u regiju

tokom ljetnih mjeseci, te obukom oficira Africke unije za vođenje multinacionalnih

vojnih štabova i upravljanje obavještajnim podacima.

6. NATO I ORGANIZACIJA ZA EVROPSKU BEZBJEDNOST I

SARADNJU

NATO i Organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju (OESS) imaju

komplementarne uloge i funkcije kada je riječ o promicanju mira i stabilnosti u

evroatlantskoj regiji, poput sprječavanja sukoba i upravljanja kriznim situacijama.

Odnos NATO-OESS ogleda se i na političkom i na operativnom planu. Od devedesetih

godina, obe organizacije aktivno učestvuju na terenu u zapadnom Balkanu, te redovno

33. NATO na Balkanu 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str. 834 Transformisani NATO 2006. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str.15

29

izmjenjuju poglede i stavove te traže načine za međusobno nadopunjavanje niza

aktivnosti vezanih uz pitanja od zajedničkog interesa poput upravljanja kriznim

situacijama, bezbjednosti granica, razoružanja, terorizma, i poduzimanja inicijativa za

određene regije.

Najbolje mjerilo praktične NATO-OESS saradnje jest zajednička misija koju su

dvije organizacije pokrenule na zapadnom Balkanu. Nakon potpisivanja Dejtonskog

sporazuma 1996. godine, razvijen je zajednički akcijski plan za Bosnu i Hercegovinu.

Snage (IFOR) pod vodstvom NATO-a osnovane s ciljem provođenja vojnih aspekata

mirovnih dogovora, te nakon njih osnovane Stabilizacijske snage (SFOR) pružile su

značajnu podršku provođenju civilnih aspekata dogovora. Ilustracije radi, vodeći računa

o bezbjednosti OESS-ovog osoblja i humanitarne pomoci, NATO je pridonio mirnoj

organizaciji izbora u Bosni i Hercegovini koji su se odvijali pod nadzorom OESS-a.

U oktobru 1998. godine, Organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju

uspostavila je Verifikacijsku misiju za Kosovo radi praćenja dogovora za prekid vatre

na terenu zaključenog nakon pogoršanja stanja na Kosovu.

Nakon NATO-ove vazdušne kampanje na Kosovu u junu 1999., osnovana je nova

OESS-ova Misija na Kosovu kao dio UN-ove Privremene misije za administraciju na

Kosovu. Uloga je OESS-ove misije, među ostalim je, nadgledanje napretka demokratije,

stvaranje institucija, te zaštita ljudskih prava. Misija održava bliske odnose sa Snagama

za Kosovo (KFOR) pod vodstvom NATO-a, koje su dobile mandat od Ujedinjenih

nacija s ciljem osiguranja bezbjedonosnog okruženja za rad međunarodne zajednice.

NATO je takođe ostvario uspješnu saradnju s Organizacijom za evropsku

bezbjednost i saradnju u bivšoj jugoslavenskoj Republici Makedoniji. NATO-ove su

namjenske snage bile postavljene u septembru 2001. godine kako bi pružile dodatnu

bezbjednost EU-ovim i OESS-ovim promatračima radi provođenja okvirnog mirovnog

sporazuma donesenog u ljeto nakon proljetnog perioda kojeg su obilježili etnički nemiri.

Evropska je unija službeno preuzela ovu operaciju, pod novim imenom "Concordia", u

periodu od marta 2003. do njenog okončanja u decembru 2003. godine.35

Saradnja NATO-OESS pridonijela je i promicanju boljeg nadzora i obezbijeđenja

graničnih prijelaza na zapadnom Balkanu. NATO i Organizacija za evropsku

bezbjednost i saradnju usklađuju svoja djelovanja i na drugim područijma. NATO-ove

inicijative na područjima nadzora naoružanja, cisćenja mina, uklanjanja zaliha municije

i nadzora širenja malokalibarskog i lakog oružja u skladu su s OESS-ovim nastojanjima

u pogledu sprječavanja sukoba i ponovne izgradnje stabilnosti. Štoviše, u okviru regije,

obe organizacije stavljaju poseban naglasak na Jugoistočnu Evropu, Kavkaz i Srednju

Aziju. Nadalje, svaka je od organizacija razvila je paralelne inicijative za zemlje

mediteranskog područja.

35. NATO na Balkanu 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str. 267

30

NATO je takođe zainteresovan za produbljenje odnosa s drugim međunarodnim

organizacijama radi razmijene informacija i promicanja adekvatnog i efikasnog

djelovanja na područjima koja su od zajedničkog interesa. Kao sto je opisano u

prethodnim poglavljima, od međunarodnih organizacija, NATO ponajprije saraduje s

Evropskom unijom, Ujedinjenim nacijama te Organizacijom za evropsku bezbjednost i

saradnju. Isto tako, NATO održava redovne konsultacije i učestvuje u raznim oblicima

saradnje s velikim brojem značajnih međunarodnih institucija kao što su Savjet Evrope,

Skupština Zapadnoevropske unije, Crvenim krstom, ICTY u Hagu i drugim organiza-

cijama

7. NATO I RUSIJA

Od kraja Hladnog rata, zemlje članice NATO-a smatraju razvoj pozitivnih odnosa i

saradnje s Rusijom jednim od prioriteta. Tokom godina učinjen je značajan napredak u

prevladavanju starih antagonizama zasnovanih na ideološkom, političkom i vojnom

konfrontacijama prema evolutivnom i formalno oblikovanom partnerstvu utemeljenom

na zajedničkim interesima i trajnom dijalogu.36

Danas se članice NATO-a i Rusija redovno sastaju na ravnopravnim nivoima u

Savjetu NATO-Rusija gdje se konsultuju o aktuelnim pitanjima bezbjednosti te o

razvoju praktične saradnje na brojnim područjima od zajedničkog interesa. Uprkos

činjenici da postoje razlike u nekim pitanjima čije rješavanje zahtijeva vremena,

pokretačka snaga novog vida saradnje jest shvatanje da članice NATO-a i Rusija dijele

strateške prioritete, te da su suočene sa zajedničkim izazovima poput borbe protiv

terorizma i širenja oružja za masovno uništenje

7.1 Razvoj odnosa

Ideološka i politička podjela Europe okončana je 1989. godine padom Berlinskog

zida. Nakon raspada Sovjetskog Saveza i Varšavskog pakta 1991. godine, te s rastom

novih bezbjednosnih izazova u posthladnoratovskom okruženju, NATO počinje

upostavljati nove oblike dijaloga i saradnje sa zemljama Istočne i Srednje Evrope i s

članicama Zajednice nezavisnih država (Commonwealth of Independent States, CIS).

Rusija postaje 1991. godine članicom Sjevernoatlantskog savjeta za saradnju (North

Atlantic Cooperation Council) koje je zamijenjeno Evroatlantskim partnerskim

savjetom 1997. godine. Od 1994. godine, je članica u NATO-ovom Partnerstvu za mir

(Partnership for peace, PfP) - značajnom programu bilateralne saradnje, a 1996. godine

nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, Rusija je svojim jedinicama i logističkom

podrškom učestvovala u NATO-ovim mirovnim operacijama u Bosni i Hercegovini.36 Čehulić. Lidija. 2003. Euroatlantizam. Zagreb: Politička kultura str. 283.

31

Saradnja u složenim uslovima na terenu na Balkanu značajno je ojačala međusobno

povjerenje i učvrstila političku volju za korakom naprijed u pogledu saradnje NATO-a i

Rusije. Taj se preokret dogodio 1997. godine potpisivanjem Osnovnog akta o

međusobnim odnosima, saradnji i bezbjednost (Founding Act on Mutual Relations,

Cooperation and Security) koji je pružio formalnu osnovu odnosa NATO-a i Rusije.

Njime je izražen zajednički cilj izgradnje dugotrajnog mira i uspostavljeno Trajni

zajednički savjet (Permanent Joint Council, PJC) kao forum za savjetovanje i saradnju.

Time je odnos između Rusije i NATO-a uz operativnu poprimio i konkretnu

institucionalnu dimenziju.

Iako je u sledećih nekoliko godina učinjen značajan napredak u pogledu jačanja

međusobnog povjerenja i razvoja programa konsultacija i saradnje, zaostale

hladnoratovske predrasude spriječile su PJC u razvoju njegovog potencijala. Zbog

nesuglasica oko NATO-ove vojne agresije na SRJ 1999. godine, Rusija je suspendovala

svoje učestvovanje u PJC-u, koje se do tada redovno sastajalo na nivou ambasadora ili

ministara. Ipak, nekoliko je aktivnosti, poput mirovne operacije u Bosni i Hercegovini, i

dalje nastavljeno bez prekida. Štaviše, Rusija je odigrala ključnu diplomatsku ulogu u

rješavanju kosovske krize, a u junu 1999. godine, kada su se Snage za Kosovo pod

vodstvom NATO-a razmjestile, ruski su mirovnjaci postali njihovim dijelom.

Od 1999. godine, odnosi između Rusije i NATO-a počeli su se znatno poboljšavati.

Početkom 2000. godine prilikom izbora za predsjednika Rusije, Vladimir Putin je

izjavio da će raditi na ponovnoj izgradnji odnosa s NATO-om u duhu pragmatizma.

Nekoliko je ključnih događaja podstaklo ubrzanje procesa. Naime, 12. avgusta

2000. godine, potonuće nuklearne podmornice Kursk, pri čemu je poginulo 118 članova

posade, naglasilo je hitnu potrebu za saradnjom između NATO-a i Rusije u odgovorima

na slične tragične nesreće. Teroristički napadi na Sjedinjene Američke Države 11.

septembra 2001. godine podsjetili su na potrebu organizovanog međunarodnog

djelovanja u borbi protiv terorizma i drugih novih bezbjednosnih izazova. Neposredno

nakon terorističkih napada, Rusija je otvorila svoj vazdušni prostor međunarodnoj

koalicijskoj kampanji u Avganistanu te je razmjenjivala obavještajne podatke s ciljem

pružanja podrške antiterorističkoj koaliciji.37

Na susretima na visokom nivou između NATO-a i Rusije u sljedećih nekoliko

mjeseci, među ostalim i dva sastanka Lorda Robertsona i Vladimira Putina te na susretu

ministara spoljnih poslova Saveza i Rusije u decembru 2001. godine, tražile su se

mogućnosti za pružanje novih poticaja i sadržaja odnosima NATO-a i Rusije.

7.2 Savjet NATO-Rusija

37 Partnerstvo kroz bezbijednost 2006.Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 23.

32

Pojačani pregovori zaključeni su dogovorom o zajedničkoj deklaraciji "Odnosi

NATO - Rusija: Novi kvalitet" potpisanom od strane ruskih i NATO šefova država i

vlada u Rimu u maju 2002. godine. Ovom deklaracijom, nastalom na ciljevima i

principima Osnovnog akta, predstavnici NATO-a i Rusije obavezali su se jačati

sposobnosti zajedničkog rada, na ravnopravnim principima, u područjima od obostranog

interesa i suprotstavljati se zajedničkim prijetnjama svojoj bezbjednosti.

Istim je dogovorom uspostavljen je Savjet NATO-Rusija (NATO - Russia Council,

NRC) koje je zamijenilo PJC. Svih 26 zemalja članica NATO-a i Rusija ravnopravno

učestvuju u NRC-u identificirajući i istražujući mogućnosti za zajedničke odluke i

aktivnosti unutar širokog spektra bezbjedonosnih pitanja na evroatlantskom području.

Promjena PJC-a u NRC (koji se sastaje u formatu «27» umjesto «NATO+1») označila

je i nov filozofski pristup prema odnosu. To je pridonijelo stvaranju osnaženog

ambijenta povjerenja, čineći političku razmjenu i konsultacije daleko prikladnijima

konkretnoj saradnji.Glavni sekretar NATO-a predsjedava sastancima NRC-a koji se

održavaju na različitim nivoima - najmanje jednom mjesečno na nivou ambasadora,

dvaput godišnje na nivou ministara, te prema potrebi na nivou sastanaka na vrhu. Odbor

za pripremu (Preparatory Commitee), koji se sastaje barem dvaput u mjesecu, pruža

podršku radu NRC-a, te nadzire postojeću saradnju. Rad u posebnim područjima

razvijen je u okviru AD HOC ili stalnih radnih grupa. Sastanci se takođe odvijaju jednom

mjesečno između vojnih predstavnika, te dvaput godišnje na nivou načelnika glavnih

štabova.38

NRC i njemu podčinjene strukture djeluju po principu konsenzusa i trajnog

političkog dijaloga. Članice NRC-a djeluju kao nacionalni predstavnici te na način

konzistentan njihovim kolektivnim obvezama i zadacima. Pritom članice NATO-a i

Rusija zadržavaju pravo na samostalno djelovanje, iako je njihov zajednički cilj u

okviru NRC-a rad na svim područjima u kojima dijele interese i poteškoće.

U ljeto 2004. godine, brojni tragični događaji uzrokovani terorizmom u Rusiji

doveli su do vanredne sjednice NRC-a po prvi puta u istoriji. Učesnici NRC-a snažno su

osudili terorizam u bilo kojem obliku, te su iznova potvrdili svoju odlučnost da

zajedničkim naporima stanu na kraj ovoj opštoj prijetnji.

Uslijedili su konkretni koraci poput osnivanja NRC-ovog Akcijskog plana protiv

terorizma odobrenog od ministara spoljnih poslova NRC-a 9. decembra 2004. godine.

Isti plan nudi strukturu i cilj saradnji NRC-a na ovom ključnom području, te udružuje

saradnju NRC-a usmjerenu na sprječavanje terorizma, borbu protiv terorističkog

djelovanja te upravljanje posledicama u slučaju terorističkih napada.

Organizovana je zajednička procjena konkretnih opasnosti od terorizma koja se

neprestano revidira. Na trima konferencijama na visokom nivou -2002. godine u Rimu i

Moskvi, te 2004. godine u Norfolku (Virdžinija, SAD) - raspravljalo se o ulozi vojske u 38 Transformisani NATO 2006. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 22

33

borbi protiv terorizma, dajući savjete za razvijanje praktične vojne saradnje na ovom

području. Konferencija održana u Sloveniji u junu 2005. godine, bila je usmjerena na

izazove s kojima se suočavaju državne vlasti u Rusiji, Španiji, Turskoj i Sjedinjenim

Američkim Državama rješavajući posljedice nedavnih terorističkih napada, te na način

na koji su se naučene lekcije otada ugradile u politiku i praksu.

Posebni oblici borbe protiv terorizma takođe su ključno pitanje mnogih područja

saradnje u okviru NRC-a, na primjer planiranje u vanrednim situacijama, sprječavanje

proliferacije, nadzor vazdušnog prostora, odbrana od krstarećih projektila, odbrambena

reforma i naučna suradnja.

7.3 Vojno-Vojna saradnja NATO-a i Rusije

Glavni cilj vojno-vojne saradnje je poboljšati interoperabilnost između snaga Rusije

i Saveza imajući na umu da se od savremene vojske, u trenutku poziva za

učestvovanjem u mirovnim ili ostalim operacijama upravljanja krizama, očekuje

saradnja u okviru višenacionalne komande i strukture snaga. Provodi se i velik broj

vježbi i programa obuke.39

Nakon gubitka ruske nuklearne podmornice Kursk u avgustu 2000.godine,

zajednički poduhvati započeti su na području mjera za spašavanje posade podmornica.

Okvirni sporazum, potpisan u februaru 2003. godine, predstavljao je velik korak prema

standardizaciji postupaka traganja i spašavanja, saradnji u razvoju opreme, razmjeni

informacija, te provođenju zajedničkih vježbi za ispitivanje postupaka.

U toku je i postavljanje okvira za obostranu pomorsku izmjenu i posjete lukama,

kao i moguće aktivnosti za jačanje zajedničkih vježbi između vojnih snaga Rusije i

NATO-a. U svrhu priprema ruske posade za buduću podršku u Operaciji "Active

Endeavour", 2005. godine su organizirane obučne vježbe.

7.4 Napredak u kontroli naoružanja

Predmet rasprave NATO-a i Rusije bile su i teme vezane uz nadzor naoružanja i

mjere izgradnje povjerenja. Unutar ovog zadanog okvira obe su strane iznova potvrdile

svoju predanost Sporazumu o konvencionalnim vojnim snagama u Evropi (Treaty on

Conventional Forces in Europe, CFE), kao okosnici evropske bezbjednosti. Napredak

na ovom području zavisi o ruskom ispunjenju svojih preostalih obaveza artikulisaniih u

Završnom aktu konferencije država učesnica CFE sporazuma u Istambulu 1999. godine,

a odnose se na Gruziju i Moldaviju. Članice NATO-a su potvrdile da će se ispunjenjem

ovih obaveza stvoriti potrebni uslovi za postizanje ratifikacije Dogovora o prihvaćanju

39 Partnerstvo kroz bezbijednost 2006.Brussels: NATO Public Diplomacy Division str. 12

34

CFE sporazuma od strane svih 30 država potpisnica, čime će sporazum stupiti na

snagu.40

Treći dio

NATO NA POČETKU XXI VIJEKA

1. NATO NAKON TERORISTIČKIH NAPADA NA SAD

Teroristički napadi na Njujork i Vašington, 11. septembra 2001. godine, naveli su

ne samo Sjedinjene Američke Države već i cijeli Savez na borbu protiv terorizma.

Nakon manje od 24 sata od napada, NATO se po prvi put u istoriji pozvao na član 5.,

koji predstavlja klauzulu osnovnog sporazuma o kolektivnoj odbrani. Politički značaj

ove odluke leži u činjenici, kojom član 5. obavezuje svaku od saveznica, da se napad na

jednu ili više njih u Evropi i Sjevernoj Americi smatra napadom na sve njih. Kao

posljedica ove činjenice, napadi na SAD smatrani su napadima na sve članice Saveza, te

su članice i partnerske zemlje čvrsto osudile ove napade i terorizam u svim oblicima.

Praktične implikacije ove odluke nisu imale presedana, s obzirom da je tada po prvi

put Savez rasporedio snage i ostala sredstva kao podršku operaciji iz člana 5. Na zahtjev

Sjedinjenih Američkih Država, saveznici su pristali preduzeti osam posebnih mjera

podrške. Jedna od njih sastojala se u slanju aviona NATO Vazdušnog sistema za rano

upozorenje i nadzor (AWACS) u Sjedinjene Američke Države gdje bi pomagali pri

nadzoru američkog vazdušnog prostora. Operacija pod nazivom "Eagle Assist" trajala je

do sredine maja 2002. godine. Druga mjera je predstavljala pokretanje protivtero-

rističke operacije u Mediteranu 26. oktobra 2001. godine pod nazivom "Active

Endeavour", koja se još uvijek odvija u regiji.41

Još jedna značajna "premijera" za NATO uslijedila je nakon pozivanja na član 5. i

učestvovanja u operacijama kojima se trebao nadzirati vazdušni prostor SAD-a i

Mediteran. Kada je odlučio preuzeti nadležnost nad Međunarodnim snagama za pomoć

bezbjednosti u Avganistanu (ISAF) u avgustu 2003. godine, Savez je vodio svoju prvu

operaciju očuvanja mira izvan Evrope. Nakon ove operacije, slijedile su druge misije

izvan tradicionalnog područja NATO-a. Upravo teroristički napadi na SAD bili su

prekretnica u daljem razvoju Saveza. NATO je izvršio reformu sistema kolektivne

odbrane i zaštite stvoreni su novi instrumenti odbrane koji su stavljeni na raspolaganje

savezu. Takođe veliko preispitivanje vojnih sposobnosti NATO-a desilo se pokretanjem

Praške obaveze o sposobnostima i odlukom o stvaranju NATO Snaga za odgovor

(NRF).

40 NATO afer Prague 2002. Brusseles NATO Office of Information and Press41 Handbook 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 173

35

Uz gore spomenuto, postojeće NATO operacije su također preuzele ulogu u borbi

protiv terorizma. NATO je uveo nekoliko političkih inicijativa i praktičnih mjera u

različitim područjima, kao pomoć borbi protiv terorizma. Usvojen je Vojni koncept

odbrane protiv terorizma (Military Concept for Defence against Terrorism), ojačana

saradnja sa zemljama partnerima putem Akcijskog plana za partnerstvo protiv terorizma

(Partnership Action Plan against Terrorism) i uvedene su mjere protiv širenja oružja za

masovno uništenje. Usvojen je ojačani paket antiterorističkih mjera i uvedene nove

inicijative koje su trebale modernizovati odbranu od upada u informatičke sisteme,

planiranje za slučaj civilnih vanrednih stanja i zaštitu civilnog stanovništva. Ove su

mjere bile potaknute obavezom jačanja saradnje po pitanju terorizma s drugim

međunarodnim organizacijama. za partnerstvo protiv terorizma (Partnership Action Plan

against Terrorism) i uvedene su mjere protiv širenja oružja za masovno uništenje.

Usvojen je ojačani paket antiterorističkih mjera i uvedene nove inicijative koje su

trebale modernizovati odbranu od upada u informatičke sisteme, planiranje za slučaj

civilnih vanrednih stanja i zaštitu civilnog stanovništva. Ove su mjere bile potaknute

obvezom jačanja saradnje po pitanju terorizma s drugim međunarodnim organizacijama.

Na zahtjev Sjedinjenih Američkih Država, NATO saveznici su se 4. oktobra 2001.

godine dogovorili o poduzimanju osam mjera kojima bi se proširile mogućnosti koje bi

bile na raspolaganju u kampanji protiv terorizma. Ovih osam mjera obuhvatilo je

sledeće:42

1. veću razmjenu obavještajnih podataka;

2. pomoć državama koje su ugrožene zbog podrške koju pružaju naporima

koalicije;

3. povećano obezbjeđenje objekata Sjedinjenih Američkih Država i saveznika na

njihovom teritoriju;

4. upotpunjavanje odabranih mogućnosti Saveza potrebnih za pružanje podrške

antiterorističkim operacijama;

5. "bjanko" prava prelijetanja za vojne vazduhoplove SAD-a i vazduhoplove

ostalih saveznika prilikom vojnih letova vezanih uz protuterorističke operacije;

6. pristup lukama i uzletištima;

7. raspoređivanje mornaričkih snaga NATO-a u istočnom Mediteranu;

8. raspoređivanje djelova NATO Vazdušnih snaga za rano upozorenje i nadzor te

pružanje podrške protivterorističkim operacijama.

42. Vukadinović, R. Čehulić, L. Božinović D. 2007. NATO Euroatlantska integracija. Zagreb: Topical str 239.

36

Kako je već bilo napomenuto, Sjevernoatlanski savjet je okončalo operaciju "Eagle

Assist"u maju 2002. godine, nakon materijalnih nadogradnji u istemu protivvazdušne

odbrane SAD-a, pojačane saradnje između civilnih i vojnih vlasti SAD-a i ponovnog

vrednovanja unutarnjih bezbjednosnih zahtjeva SAD-a.

Kao rezultat vojnih operacija u Avganistanu pod vođstvom Sjedinjenih

Američkih Država, protjeran je talibanski režim i zamijenjen administracijom koja se

obavezala na mir i obnovu zemlje, a veliki dio raširene mreže Al-Kaide u Afganistanu i

drugdje u svijetu je onesposobljen. Operacija "Enduring Freedom" je imala podršku

nekoliko NATO zemalja koje su, na primjer, obezbjedile posebne timove snaga ili

doprinijele vazduhoplovima i brodovima koji su u saradnji s posebnim snagama SAD-a

učestvovali u operacijama nadgledanja, zabrane i presretanja. Podršku je takođe

ponudilo nekoliko ostalih ne-NATO zemalja, uključujući Rusiju i Ukrajinu.

Istovremeno su NATO snage odigrale odlučujuću ulogu u sklopu multinacionalnih

snaga - Međunarodnih snaga za pomoć bezbjednosti (International Security Assistance

Force, ISAF) - pod mandatom UN-a, i, u početku, pod vodstvom pojedinačnih NATO

zemalja, koje su pod ujedinjeno komandom NATO-a došle u avgustu 2003. Zadatak

ovih snaga je uspostaviti stabilnost u zemlji i stvoriti uslove za samoodrživi mir. U tom

pogledu, ISAF se može smatrati dijelom NATO-ove borbe protiv terorizma jer, iako

indirektno, pomaže zaustaviti terorističke aktivnosti na teritoriju Afganistana.

2. VOJNI KONCEPT ZA ODBRANU OD TERORIZMA

Vojni koncept za odbranu od terorizma odobren je na Praškom sastanku na vrhu, u

novembru 2002. godine. On naglašava spremnost Saveza da pomogne pri odvraćanju,

odbrani, sprječavanju i zaštiti od terorističkih napada ili prijetnji takvim napadima koji

su upravljani izvana, a protiv savezničkog stanovništva, teritorija, infrastrukture i snaga,

te obuhvaća aktivnosti protiv terorista i onih koji ih štite i pomaže nacionalnim vlastima

u suočavanju s posljedicama terorističkih napada. Ovaj koncept takođe podržava

operacije Evropske unije ili drugih međunarodnih organizacija ili koalicija u kojima

učestvuju saveznici te naglašava važnost raspoređivanja snaga kako i kada je potrebno

da bi se vodila jedna takva misija.

2.1 Ojačan paket antiterorističkih mjera

Ojačan paket antiterorističkih mjera dogovoren je na Istambulskom sastanku na

vrhu u junu 2004. godine. Ove mjere obuhvaćaju: poboljšanu razmjenu obavještajnih

podataka kroz NATO-ov Dio za obavještajne podatke o terorističkim prijetnjama

(Terrorist Threat Intelligence Unit) i putem drugih sredstava; poboljšanje NATO-ove

sposobnosti ranog odgovora na nacionalne zahtjeve za pomoć kao odgovor na

37

terorističke napade; pomoć pri zaštiti tokom odabranih velikih događanja gdje se koriste

i NATO-ovi vazduhoplovi za rano upozorenje; jačanje doprinosa operacijama pod

vođstvom NATO-a na Mediteranu, na Balkanu i u Afganistanu za borbu protiv

terorizma; jačanje saradnje sa zemljama partnerima i s ostalim međunarodnim i

regionalnim organizacijama; i poboljšanje odgovarajućih sposobnosti. Ove mjere takođe

obuhvataju specijalizovan program naoružanja koji je podržala Konferencija direktora

za nacionalno naoružanje (Conference of National Armaments Directors) na sastanku u

maju 2004. godine. Ovaj je program usmjeren na deset područja:43

1. aktivnosti suprotstavljanja improvizovanim eksplozivnim napravama, kao što su

automobili bombe i bombe uz ceste;

2. smanjenje ranjivosti civilnih putničkih i vojnih vazduhoplova prouzročene

prenosnim protivvazdušnim raketama;

3. smanjenje ranjivosti helikoptera protivvazdušnim raketnim bacačima;

4. zaštita luka i brodova od glisera s eksplozivom i podvodnih specijalaca;

5. otkrivanje, zaštita i uništenje hemijskog, biološkog, radiološkog i nuklearnog

oružja;

6. uništenje eksplozivnih sredstava;

7. precizna tehnologija vazdušnog dopremanja za posebne operativne snage i

njihovu opremu;

8. obavještajni podaci, nadzor, izviđanje i ciljanje terorista;

9. tehnologije za odbranu od napada minobacačima;

10. zaštita ključnih objekata.

Takođe NATO je preduzeo opsežne mjere kako bi se poboljšala spremnost

suočavanja s posljedicama mogućih terorističkih napada. Akcijski plan za slučaj civilnih

vanrednih stanja za poboljšanje pripravnosti civilnog stanovništva u slučaju mogućih

napada na civilno stanovništvo hemijskim, biološkim i radiološkim agensima (Civil

Emergency Action Plan for the Improvement of Civil Preparedness against Possible

Attacks against Civilian Populations with Chemical, Biological and Radiological

Agents) donesen je u novembru 2001. godine, kao direktan odgovor na događaje od 11.

septembra 2001. godine i na napade antraksom koji su potom uslijedili u Sjedinjenim

Američkim Državama. Od tada se akcijski plan neprekidno ažurira kako bi odražavao

nove scenarije o prijetnjama i naučene lekcije.

U okviru akcijskog plana, NATO i zemlje partneri sarađuju na razvoju kompleme-

ntarnih mjera za civilno stanovništvo kojima bi se ono suprotstavilo prijetnjama. Ove

mjere obuhvaćaju:44

43 Handbook 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 17944 Partnerstvo kroz bezbjednost 2006.Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 17

38

1. popis nacionalnih sposobnosti koje bi bile na raspolaganju za pomoć članici ili

zemlji partneru pogođenoj terorističkim napadom;

2. upotrebu Evroatlantskog centra za usklađivanje odgovora na katastrofe (Euro-

Atlantic Disaster Response Coordination Centre) u glavnom sjedištu NATO-a

koje bi koordinisalo pomoć za upravljanje posljedicama katastrofa ponuđenu od

strane članice ili zemlje partnera kao odgovor na zahtjeve napadnute zemlje;

3. međunarodne vježbe za upravljanje posljedicama katastrofa, za civilne i vojne

timove i za timove civilne zaštite;

4. razvoj smjernica i minimalnih standarda kako bi se poboljšala interoperabilnost

sposobnosti koje su ponudile zemlje osiguravajući pomoć za upravljanje

posljedicama katastrofa;

5. poboljšanu zaštitu kritične infrastrukture.

2.2 NATO snage za odgovor

Uspostavljanje NATO Snaga za odgovor (NATO Response Force, NRF) jest

sastavni dio reforme vojnih sposobnosti NATO-a, koji nadopunjuje Prašku obavezu o

sposobnostima i novu komandnu strukturu. NRF su osnovane u izuzetno kratkom roku.

Njihovo značaj ne leži samo u razvoju samih snaga, već i u činjenici da njihovo

osnivanje utiče na ostala područja poboljšanja sposobnosti i služi kao katalizator za

kontinuiranu reformu i razvoj NATO snaga u cjelini. NRF predstavlja jedan od

najvažnijih rezultata Praškog sastanka na vrhu.

NRF su združene snage sastavljene od kopnenih, pomorskih i vazduhoplovnih

elemenata, koje mogu biti "skrojene" prema zahtjevima pojedinačne misije i brzo

raspoređene gdje god zahtijeva Sjevernoatlanski savjet. Ove su snage osmišljene kao

snage koje podrazumijevaju tehnološki napredne, fleksibilne, rasporedive,

interoperabilne i održive elemente, spremne rasporediti svoje vodeće elemente u roku

od pet dana i sposobne se održati bez dodatne podrške tokom trideset dana. Ovo nisu

stalne ili trajne snage već snage sastavljene od jedinica koje im dodjeljuju zemlje

članice po principu rotacije tokom određenog perioda, a koje su zajedno obučavane i

certifikovane.

Cilj ovih snaga jest sprečavanje sukoba ili prijetnji sukobom od eskalacije do

razmirica širih razmjera, koje bi prijetile bezbjednosti i stabilnosti. Snage mogu

samostalno preduzeti adekvatne misije ili mogu biti dio većih snaga koje doprinose

cijelom nizu vojnih operacija Saveza. Stoga, one mogu biti raspoređene na različite

načine, na primjer: kao snage za demonstraciju snage i solidarnosti Saveza nasuprot

agresiji; kao ključni element operacije kolektivne odbrane preduzete u skladu sa članom

5. Sjevernoatlanskog sporazuma; kao snage za upravljanje krizom, podršku miru ili

39

stabilizacijske snage za operacije koje su izvan okvira člana 5.; ili kao prethodnica za

vojne operacije većih razmjera, u očekivanju raspoređivanja drugih resursa.45

Prototip NRF-a s 9500 vojnika pokrenut je u oktobru 2003. godine. U isto su

vrijeme, na neformalnom sastanku u Kolorado Springsu (SAD) ministri odbrane

NATO-a učestvovali na studijskom seminaru organizovanom kako bi se pažnja

usmjerila na konceptualnu ulogu NRF-a i na postupak donošenja odluka vezan na

moguće raspoređivanje NRF-a. Na svečanosti u Brunsumu (Holandija), 15. oktobra

2003. godine, nove je snage s njihovim oznakama javnosti predstavio general Džejms

Džons, Vrhovni saveznički komadant za Europu i strateški komadant novo osnovane

Savezničkog štaba za operacije. U početnoj demonstraciji inicijalnih sposobnosti snaga

NRF-a, elementi snaga koji su obuhvaćali sastavne dijelove iz jedanaest NATO zemalja

učestvovali su u operaciji za odgovor na fiktivnu krizu u Turskoj, u novembru 2003.

godine. Kriza je predstavljena kao prividna prijetnja terorističkim aktivnostima i

neprijateljskim snagama UN-ovom osoblju i civilnom stanovništvu koji su se nalazili u

jednoj zemlji izvan evroatlantskog područja. Predviđeni su: embargo na pokrete snaga i

naoružanja, protivterorističke operacije te vidljivo pokazivanje NATO solidarnosti,

političke odlučnosti i vojnih sposobnosti.

Vježbe i ispitivanja su nastavljeni kako bi se promicao razvoj snaga po planiranom

rasporedu. U oktobru 2004., tokom neformalnog sastanka NATO-ovih ministara

odbrane u Poianai Brasovu (Rumunija), Generalni sekretar NATO-a je objavio da su

snage dostigle svoju početnu operativnu sposobnost.46

U septembru 2005., elementi mornarice i vazduhoplovstva NRF-a stavljeni su na

raspolaganje Sjedinjenim Američkim Državama nakon službenog zahtjeva za podršku

poslije velike štete koju je nanio uragan Katrina. NRF je također obezbjedio

humanitarnu pomoć Pakistanu nakon razarajućeg potresa 2005. godine.

Snage koje su u potpunosti operativne od kraja 2006., s planiranim učešćem

kopnene komponente od 21 000 vojnika, te sa vazdušnim i pomorskim elementima

približno istog kapaciteta.

3. ODGOVOR NA NOVE IZAZOVE NAKON BUKUREŠTA

U Bukureštu su saveznički lideri naglasili potrebu da NATO i dalje bude u stanju

da ispunjava svoje operativne obaveze i provodi misije u punom obimu te su pružili

dodatni poticaj i smjernice za transformaciju savezničkih snaga i njegovih odbrambenih

kapaciteta koja se trenutno odvija. Također su naglasili potrebu za prilagođavanjem

struktura i procesa u Štabu NATO-a te su zadužili generalnog sekretara NATO-a da o

45 Handbook 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str. 16846 NATO u 21 vijeku 2006. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 185

40

tome sastavi prijedloge, na vrijeme za Samit 2009. Na samitu u Bukureštu je postignut

širok stepen saglasnosti o tome da se, uz ispunjavanje trenutnih zahtjeva, a posebno u

vezi sa NATO-ovim misijama i operacijama, Savez mora pripremiti i za nove,

netradicionalne izazove, kao što su proliferacija oružja za masovno uništenje,

kibernetički napadi ili poremećaji u snadbijevanju energijom.

Saveznički lideri su prepoznali da će planirano raspoređivanje američkih resursa

raketne odbrane u Evropi pomoći zaštiti mnogih Saveznika i složili su se da ti kapaciteti

trebaju biti sastavni dio bilo koje buduće NATO-ove opšte arhitekture raketne odbrane.

Mogućnost da se sveobuhvatna arhitektura raketne odbrane proširi, tako da pokrije sve

savezničke teritorije koje inače nisu pokrivene američkim sistemom, biće razmotrena na

sljedećem samitu NATO-a 2009. 47

Potičući Rusiju da iskoristi američki prijedlog za saradnju na području raketne

odbrane, lideri su iskazali spremnost da istraže mogućnosti povezivanja američkih,

NATO-ovih i ruskih sistema raketne odbrane u odgovarajućem trenutku. Lideri NATO-

a su odobrili strategiju kibernetičke odbrane, naglašavajući potrebu da NATO i zemlje

članice zaštite ključne informacione sisteme, dijele pozitivna iskustva i obezbijede

kapacitete koji će zemljama članicama, na njihov zahtjev, pružati podršku u

suprotstavljanju kibernetičkom napadu. Samit je se bavio i pitanjima o NATO-ovoj

ulozi u energetskoj bezbjednosti koji utvrđuje osnovne principe i izlaže mogućnosti i

preporuke za dalje aktivnosti, posebno u pet ključnih područja u kojima NATO može

obezbjediti stvaranje dodane vrijednosti: informaciono i obavještajno povezivanje i

saradnja; planiranje stabilnosti; poboljšavanje međunarodne i regionalne saradnje;

podrška upravljanju posljedicama kriza; i podrška zaštiti najvažnije infrastrukture.

4. MIROVNE MISIJE I NATO

NATO ima širok spektar djelovanja a jedan od njih je sigurno i učešće u

operacijama podrške miru. NATO u ovakvim operacijama učestvuje od devedesetih

godina XX-og vijeka. Danas NATO djeluje na tri kontinenta učestvujući u mirovnim

misijama podrške miru.

4.1 NATO u Bosni i Hercegovini

Bosna i Hercegovina bila je pozornicom mnogih premijera za NATO, a odluke koje

su donesene kao odgovor na događaje u toj zemlji, pomogle su uobličiti evoluciju

Saveza i razviti njegove sposobnosti. Upravo je Bosansko Hercegovačka kriza i rat

omogućili su NATO-ovu bližu saradnju sa Ujedinjenim nacijama te angažman u podršći 47 NATO nakon Bukurešta 2008. Brussels: NATO Public Diplomacy Division

41

implementaciji mirovnog sporazuma. NATO je kao jedina organizacija koja u svakom

trenutku raspolaže silom bio idealan partner posrnuloj UN misiji u BiH. NATO nije

svojim instrumentom sile ostvario mir, NATO je svrstavajući se na stranu jednih i

pomoći jednoj strani doveo do balansa i situacije u kojoj su pregovori jedino rešenje.

Savez je u avgustu i septembru 1995. godine izveo napade koji su pomogli okončati rat

u Bosni i Hercegovini i potom je vodio operaciju očuvanja mira tokom devet godina, od

decembra 1995. do decembra 2004. Iako je NATO u decembru 2004. godine predao

Evropskoj uniji odgovornost osiguranja svakodnevne bezbjednosti u Bosni i

Hercegovini, Savez je zadržao rezidualnu vojnu komandu u Sarajevu kako bi se mogao

usredotočiti na reformu odbrane u Bosni i Hercegovini i pripremiti zemlju za članstvo u

programu Partnerstvo za mir a kasnije u NATO-u.

Politički temelj uloge Saveza u operacijama očuvanja mira postavljen je na

sastanku ministara vanjskih poslova u Oslu, u junu 1992. godine. Na tom su sastanku

ministri vanjskih poslova izrazili spremnost da će poduprijeti aktivnosti očuvanja mira

pod odgovornošću Konferencije o evropskoj bezbjednosti i saradnji (KESS, naknadno

preimenovanom u Organizaciju za evropsku bezbijednost i saradnju ili OESS) od

slučaja do slučaja u skladu sa vlastitim procedurama. Ovo je značilo da resursi i

ekspertize Saveza stoje na raspolaganju operacijama očuvanja mira.

U decembru 1992. godine, Savez je izjavio da je spreman podržati operacije

očuvanja mira pod ovlaštenjima Savjeta bezbjednosti UN-a koji snosi glavnu

odgovornost za međunarodni mir i bezbjednost. Razmatrajući operaciju očuvanja mira i

sankcije, ili mjere provođenja embarga koje su već bile preduzele NATO zemlje kao

Savez u cjelini i pojedinačno, a kako bi poduprli primjenu rezolucija Savjeta

bezbjednosti UN-a koje su se odnosile na sukob u bivšoj Jugoslaviji, ministri vanjskih

poslova NATO-a su nagovijestili da je Savez spreman pozitivno odgovoriti na buduće

inicijative koje je Generalni sekretar UN-a mogao preduzeti u traženju pomoći od

Saveza na ovom području.Između 1992. i 1995. godine, Savez je donio nekoliko odluka

o operacijama nadziranja i, naknadno, primjenjivanja UN-ovih embarga i sankcija u

Jadranskom moru te nadziranja i, potom, primjenjivanja UN-ove zone zabrane

prelijetanja iznad Bosne i Hercegovine. Savez je također obezbijedio neposrednu

vazdušnu podršku Zaštitnim snagama UN-a (UN Protection Force, UNPROFOR).

NATO avioni su 30. avgusta 1995. godine izvršili kampanju vasdušnih udara na

ciljeve srpskih položaja u Bosni i Hercegovini. Ovi udari su označili početak operacije

"Deliberate Force", prve NATO-ove vazdušne kampanje, koja je trajala do 15.

septembra. 1995. godine. Ovu kampanju NATO je proveo nakon rezolucije Savjeta

bezbjednosti48

4.1.1 Dejtonski mirovni sporazum48 NATO na Balkanu 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 147

42

Pod uslovima Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (General

Framework Agreement for Peace in Bosnia and Herzegovina), poznatog pod imenom

Dejtonski mirovni sporazum (Dayton Peace Accord, DPA), potpisanog u Parizu 14.

decembra 1995. godine, NATO-ove su Snage za provođenje (Implementation Force,

IFOR), sa 60 000 vojnika godinu dana nadzirale provođenje vojnih aspekata sporazuma.

Snage su aktivirane 16. decembra, a četiri dana kasnije vlast je prenesena sa komadanta

UN-ovih snaga na komadanta IFOR-a, te su tako sve NATO i ne-NATO snage

učestvovale u operaciji pod komandom IFOR-a.49

Do 19. januara 1996. godine, stranke Dejtonskog sporazuma su povukle svoje

snage iz zone razdvajanja na drugu stranu dogovorene linije prekida vatre, i do 3.

februara sve su snage bile povučene iz područja predviđenih za transfer pod uslovima

sporazuma. Transfer teritorija između entiteta Bosne i Hercegovine je završen do 19.

marta, te je ustanovljena nova zona razdvajanja. Do kraja juna, spremanje teškog

naoružanja u vojne objekte i demobilizacija snaga su također bili završeni prema

odredbama DPA-a. IFOR je bitno doprinio stvaranju bezbjednog okruženja za

provođenje civilne i političke obnove. Takođe je omogućio podršku civilnim zadacima

usko sarađujući s Kancelarijom Visokog predstavnika (OHR), Međunarodnim

policijskim namjenskim snagama (IPTF), Međunarodnim Crvenim krstom (ICRC),

kancelarijom Visokog predstavnika UN-a za izbjeglice (UNHCR), Međunarodnim

sudom za ratne zločine za bivšu Jugoslaviju (ICTY) i mnogim drugim agencijama,

obuhvatajući više od 400 nevladinih organizacija koje su djelovale na tom području.

IFOR je pomogao Organizaciji za evropsku bezbjednost i saradnjju (OESS) u

pripremi i nadzoru prvih slobodnih izbora u septembru 1996. godine. Nakon ovih

izbora, IFOR je pružao podršku OHR-u u nastojanju da pomogne entitetima Bosne i

Hercegovine pri stvaranju novih zajedničkih institucija. Nadalje, vojni inženjeri IFOR-a

su popravili i ponovno otvorili puteve i mostove, te su pomogli u deminiranju, i

popravci željezničkih kolosijeka, te otvaranju civilnih aerodroma, uspostavljanju

redovnog snadbijevanja plinom, vodom i strujom, u obnavljanju škola i bolnica, te u

ponovnom uspostavljanju glavnih telekomunikacija.

4.1.2 Od IFORA do SFOR-a

Prema Rezoluciji 1088 Savjeta bezbijednosti UN-a od 12. decembra 1996. godine,

SFOR je postao pravni naslednik IFOR-a i njegov glavni zadatak je bio doprinijeti

razvoju bezbjednog okruženja neophodnog za jačanje mira. Snage koje su se

izmjenjivale nakon prvog SFOR-a, zadržale su naziv «SFOR» te su radile na sličnim

49 Handbook. Brussels 2005: NATO Public Diplomacy Division str 150

43

principima kako bi spriječile obnavljanje neprijateljstva i na taj način pomogle u

stvaranju uslova potrebnih za provođenje civilnih aspekta DPA-a. Istovremeno je Savjet

izradilo prelaznu strategiju koja je obuhvaćala progresivno smanjivanje veličine snaga

čim se stvore uslovi prijenosa odgovornosti na nadležne zajedničke institucije, civilne

vlasti i međunarodna tijela.

Kako je situacija u Bosni i Hercegovini postajala sve stabilnija, NATO je

reorganizovao Stabilizacijske snage i smanjivao njihov obim. Do početka 2002. godine,

početnih 32 000 vojnika je bilo svedeno na 19 000, upućenih iz 17 zemalja članica

NATO-a i 15 ne-NATO članica, ubrajajući i ruski kontingent. Veliki broj ne-NATO

zemalja, od kojih su neke od tada postale članicama, učestvovalo je u IFOR-u i SFOR-u

u nekoj od rotacija: Albanija, Argentina, Austrija, Bugarska, Egipat, Estonija, Finska,

Irska, Jordan, Letonija, Litva, Maroko, Rumunija, Slovačka, Slovenija, Švedska i

Ukrajina.

Nadalje je, do januara 2003. godine, SFOR smanjen na 12 000 vojnika, s

mogućnošću podrške strateškim rezevnim snagama i s nastavljenim mandatom kako bi

pomogao održati sigurno okruženje uskladu sa DPA-a. Poboljšanje opšte bezbjedonosne

situacije u Bosni i Hercegovini u 2003. godini, čemu su doprinijele uspješne operacije

koje su vodili timovi za uništenje minsko-eksplozivnih sredstava u uklanjanju velikih

količina granata, metaka, pištolja, mina i ostalog materijala, omogućile su NATO-u da

nadalje svede obim SFOR-a na nekih 7000 vojnika u sklopu rezidualnih snaga za

odvraćanje, a s mogućnošću pojačanja, do sredine 2004.

Istovremeno, uspješna primopredaja NATO-ove operacije u bivšoj jugoslavenskoj

Republici Makedoniji Evropskoj uniji 2003. godine, omogućila je raspoređivanje snaga

misije EU-a koje su trebale naslijediti SFOR.

Članovi Saveza su dogovorili završetak operacije SFOR-a do kraja 2004. godine,

odajući priznanje napretku ostvarenom u Bosni i Hercegovini od raspoređivanja Snaga

za provođenje pod vodstvom NATO-a 1995. godine, kao i kasnijoj pozitivnoj ulozi

SFOR Evropska unija je 2. decembra 2004. godine rasporedila nove snage u Bosni i

Hercegovini, EUFOR, u okviru operacije «Althea». EUFOR trenutno ima podršku

NATO-a u skladu s dogovorom «Berlin plus». Odgovornosti za ovu misiju preduzete su

u okviru sporazuma «Berlin plus» oslanjajući se na NATO-ovu ekspertizu na području

planiranja i omogućavajući Evropskoj uniji korištenje zajedničkih kapaciteta i

sposobnosti Saveza.Ovi su dogovori također omogućili prenos odgovornosti za misiju s

NATO-a na Evropsku uniju u kontinuitetu, što je optimizovalo upotrebu resursa i

izbjeglo dupliciranje nastojanja.50

NATO je od 2004 aktivno učestvovao u provođenju reforme odbrane takođe

pomogao je BH vlastima da kroz reformu odbrane unište dio starog nepotrebno

50. Vukadinović,R.Čehulić,L. Božinović,D 2007. NATO Euroatlantska integracija. Zagreb: Topical str. 241

44

naoružanja Danas kada je Bosna i Hecegovina članica Partnerstva za mir uloga NATO-a

svedena je na savjetodavnu i tehničku pomoć Združenoj komandi oružanih snaga BiH.

4.2 NATO angažman na Kosovu i Metohiji

NATO vodi operaciju očuvanja mira na Kosovu od juna 1999. godine, kao podršku

širim međunarodnim nastojanjima za izgradnjom mira i stabilnosti u pokrajini koja je

predmet spora. NATO-ove Snage za Kosovo, ili KFOR, raspoređene su neposredno

nakon NATO vazdušne kampanje od 78 dana koju je Savez pokrenuo u martu 1999. Ta

kampanja, druga u NATO-ovoj istoriji razlikuje se od prve (one u BiH) po tome što je

NATO bez saglasnosti Savjeta bezbjednosti odnosno na svoju ruku pokrenu ovu akciju

nakon pritiska na Miloševićev režim u Rambujeu. NATO dejstva trajalu su 78 dana a

izazvalo je ne samo pogoršanje situacije i još veće stradanje na Kosovu i Metohiji već i

stradanje u Srbiji. NATO je se u ovoj akciji služio svim raspoloživim konvencionalnim

sredstvima uključujući i municiju sa osiromašenim uranijumom, kasetne bojeve glave i

druga po ženevskoj konvenciji zabranjena ubojita sredstva. NATO u vojnom smislu u

kampanji potiv SRJ nije postigao mnogo izuzev razaranja civilnih i vojnih objekata on

nije bio u mogućnosti da ozbiljnije uzdrma Vojsku Jugoslavije.

NATO je ostvario ovom kampanjom nekoliko političkih ciljeva: uspostavio

dokaziv prestanak svih vojnih akcija, nasilja i represije; povlačenje svog vojnog osoblja,

policijskih i paravojnih snaga s Kosova; razmještanje međunarodnih vojnih snaga na

Kosovu

Rezolucija 1244 Savjeta bezbijednosti UN-a od 10. juna 1999. godine, pozdravila je

prihvaćanje principa političkog rješenja sukoba od strane Savezne Republike

Jugoslavije, koja su obuhvaćala neposredan prestanak nasilja i povlačenje njenih vojnih,

policijskih i paravojnih snaga, kao i raspoređivanje efikasne međunarodne civilne i

bezbjednosne prisutnosti uz značajno učešće NATO-a. Takođe rezolucija 1244

garantuje i teritorijalnu cijelovitost Srbije upravo zemlje članice NATO-a su u februaru

2008. godine dozvolile a zatim i verifikovale priznanjem samoproglašenu Republiku

Kosovo. Istu odluku o priznanju donijelo je i nekoliko zemalja prijatelja i partnera

Saveza. Ovaj presedan u svijetu krši sve odredbe međunarodnog prava i isto tako je u

suprotnosti sa rezolucijom SB-a. NATO je još jednom demonstrirao svoju silu i moć

kad je dozvolio Evropskoj uniji da unilateralno pošalje misiju EULEX na Kosovo kao

podršku nastojanju KFOR-a da uspostavi stabilno okruženje na Kosovu..

4.2.1 Snage na Kosovu i Metohiji pod vodstvom NATO-a

Prvi dijelovi KFOR-a stigli su na Kosovo 12. juna 1999. godine. Do 20. juna je

završeno povlačenje srpskih snaga. Zadaci KFOR-a su obuhvatali pomoć pri povratku

45

raseljenog stanovništva i izbjeglica; obnovu i deminiranje; medicinsku pomoć;

bezbjednost i javni red; zaštitu nasljeđa; bezbjednost granica; zabranu šverca oružjem;

provođenje programa amnestije za predano oružje, municiju i eksplozivna sredstva

širom Kosova; uništenje oružja; i podršku uspostavi civilnih institucija, zakonu i redu,

pravosudnom i kaznenom sistemu, izbornom postupku i ostalim aspektima političkog,

ekonomskog i društvenog života pokrajine.

U početku se KFOR sastojao od 50 000 vojnika iz zemalja članica NATO-a,

zemalja partnera i ne-NATO zemalja pod jedinstvenim komandom i nadzorom. Do

početka 2002., KFOR je smanjen na oko 39 000 vojnika. Poboljšanje bezbjednosnog

okruženja omogućilo je NATO-u da dodatno svede obim KFOR-ovih snaga na 26 000

vojnika do jula 2003. te na 17 500 vojnika do kraja iste godine. U martu 2004. godine,

pojavila se prepreka napretku prema "stabilnom, multietničkom i demokratskom

Kosovu" u trenutku kada je ponovno buknulo nasilje i kad su razjareni Albanci jurili

Srbe i uništavali crkve i manastire širom Kosova te kad su napadnuti pripadnici KFOR-

a. NATO-ovi planovi za slučaj nepredvidivih situacija omogućili su hitro raspoređivanje

dodatnih 2500 vojnika s ciljem pojačanja postojećih KFOR-ovih snaga.

U međuvremenu Ujedinjene nacije definisale su mjere koje omogućavaju povratak

izbjeglica, ekonomsku reformu i ostale standarde kao neophodne uslove za

normalizaciju. Na Istambulskom sastanku na vrhu, NATO šefovi država i vlada osudili

su obnovljeno međuetničko nasilje koje je buknulo u martu 2004. godine i potvrdili

NATO-ovu privrženost sigurnom, stabilnom i multietničkom Kosovu, na temelju

potpunog provođenja Rezolucije 1244 Savjeta bezbijednosti UN. Također su naglasili

podršku dogovorenoj politici «Standardi prije statusa» ("Standards before status") i s

tim povezanom Mehanizmu revizije standarda (Standards Review Mechanism).51

NATO je vrlo malo radio na povratku Srba i stvaranju održivog povratka.

Konstantno smanjenje snaga praćeno je i nakon proglašenja Kosovske nezavisnosti.

Dolazkom snaga EULEXA na teritoriju Kosova i Metohije Evropska unija polako

preuzima primat i u ovoj operaciji produbljujući partnerstvo sa NATO-om. 52

4.3 Nato u BJR Makedoniji

Na zahtjev vlasti iz Skoplja, NATO se uključio u događaje u BJR Makedoniji kako

bi pomogao smiriti eskalirajući sukob između vlade i pobunjenih etničkih Albanaca i

spriječiti moguće prerastanje sukoba u rat širokih razmjera.U junu 2001. godine,

makedonski predsjednik Boris Trajkovski je zamolio NATO za pomoć pri raspuštanju

51 Handbook 2005. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str. 15752 NATO posle Rige 2006 Brussels: NATO Public Diplomacy Division

46

Vojske za nacionalno oslobođenje - "UCK" (National Liberation Army, NLA) i

razoružanju grupa etničkih Albanaca koje su bile aktivne na teritoriji njegove zemlje.

Sjevernoatlanski savjet je u odgovoru primijenilo dvojaki pristup: osudio je napade i

usvojio određene mjere kao podršku nastojanjima vlade u borbi protiv aktivnosti

ekstremista, dok je istovremeno zahtijevalo od vlade da smiri vojnu akciju i da usvoji

ustavne reforme kojima bi se povećalo učešće etničkih Albanaca u društvu i politici.

Pokrenut je politički dijalog u kojem su učestovale obe strane, što je dovelo do

mirovnog plana i primirja. Potpisivanjem Ohridskog okvirnog sporazuma (Ohrid

Framework Agreement) otvoren je put ulasku NATO-vih vojnika u zemlju 27. avgusta

2001. kao i uvođenju internih reformi. Misija pod nazivom «Operation Essential

Harvest», u trajanju od 30 dana, imala je za cilj sakupiti i uništiti svo naoružanje

dobrovoljno predano od strane UCK osoblja. U operaciji je učestvovalo 3500 vojnika

NATO-a i njihova logistička podrška. Sakupljeno je približno 3875 komada oružja i

municije te određene količine minsko-eksplozivnih sredstava. Kasnije te godine,

makedonski je parlament usvojio 15 ustavnih amandmana iz mirovnog sporazuma.

U septembru 2001. godine, predsjednik Trajkovski je zatražio snage koje bi

obezbijedile zaštitu međunarodnih posmatrača iz Evropske unije i Organizacije za

evropsku bezbjednost i saradnju, koji su nadzirali provođenje mirovnog plana za BJR

Makedoniju. U misiji koja je uslijedila, poznatoj pod nazivom «Operation Amber Fox»,

učestvovalo je 700 vojnika iz zemalja članica NATO-a pod vodstvom Njemačke, koji su

došli kao pojačanje za 300 vojnika već smještenih u zemlji. Operacija je započela 27.

septembra 2001. godine s tromjesečnim mandatom zaštite međunarodnih posmatrača

koji su nadzirali provođenje mirovnog plana. Mandat operacije je naknadno produžen.

Na zahtjev predsjednika Trajkovskog, NATO je pristao nastaviti pružati podršku u

BJR Makedoniji u okviru nove misije koja je započela 16. decembra 2002. godine pod

nazivom "Operation Allied Harmony". Sjevernoatlanski savjet je uvidjeo da se

operacija "Amber Fox"može okončati, međutim i dalje je u zemlji postojala potreba za

prisutnošću međunarodnih vojnih snaga kako bi se umanjio rizik od destabilizacije.

Misija pod nazivom "Operation Allied Harmony"se sastojala od operativnih

dijelova, koji su trebali obezbjediti podršku međunarodnim posmatračima, i od

savjetodavnih dijelova, za pomoć vladi u preuzimanju odgovornosti za bezjednost

cjelokupnog teritorije.53

"Operation Allied Harmony" pod vodstvom NATO-a je nastavljena do 31. marta

2003. godine, kada je odgovornost za misiju prešla u nadležnost Evropske unije. NATO

je i nakon toga zadržao vojno i civilno osoblje u zemlji kako bi ono pomoglo

nacionalnim vlastima i pružalo savjete o izradi reformi vojnog i bezbijednosnog sektora

i o učešću zemlje u Akcijskom planu za članstvo.

53. NATO na Balkanu 2005. Bruxssels: NATO Public Diplomacy Division str 8

47

4.4 NATO snage u Avganistanu

NATO predvodi međunarodna nastojanja očuvanja mira u Avganistanu od avgusta

2003. godine, pomažući na taj način stvaranje uslova u kojima u zemlji mogu

funkcionisati parlamentarna vlada, samoodrživ mir i bezbijednost. Radi se o prekretnici

i prvoj NATO operaciji izvan tradicionalnog evroatlantskog područja. U početku je

operacija bila ograničena na pružanje bezbjednosti na području Kabula i njegove

okoline, no Savez sada širi svoju misiju kako bi pokrio i ostale dijelove zemlje putem

takozvanih Provincijskih timova za obnovu (Provincial Reconstruction Teams).

Konkretno, NATO nastoji pomoći vladi Avganistana u održavanju sigurnosti na

području odgovornosti svojih operacija, pružiti podršku vladi u proširenju vlasti na

cijelu zemlju, i pružiti pomoć u osiguranju bezbjednog okruženja koje vodi prema

slobodnim i poštenim izborima, širenju vladavine zakona i procesu obnove.

Neposredno nakon protjerivanja Al Kaide i Talibana, avganistanske vođe sastale su

se u Bonnu (Njemačka) u decembru 2001. godine, da uz podršku međunarodne

zajednice započnu proces ponovne izgradnje zemlje. Stvorena je nova struktura vlade u

obliku Avganistanske prelazne vlasti (Afghan Transitional Authority) kao i

Međunarodne snage za pomoć bezbjednosti (International Security Assistance Force,

ISAF) pod mandatom Rezolucija 1386, 1413 i 1444 Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih

nacija koje su trebale omogućiti tranzicijskoj vlasti i UN-ovoj Misiji za pomoć u

Avganistanu (Assistance Mission in Afghanistan) siguran rad na području glavnog

grada Kabula i njegove okoline. Detaljni Vojno-tehnički sporazum (Military Technical

Agreement) između Zapovjednika ISAF-a (ISAF Commander) i Avganistanske

prelazne vlasti obezbjedio je daljnje smjernice ISAF-ovim operacijama.54

PRT koncept predstavlja novinu koja se dokazuje kao efikasno i korisno sredstvo

pomoći pri stvaranju sigurnog okruženja i omogućuje nadležnim zemljama, međuna-

rodnim organizacijama i nevladinim udruženjima da pomognu vladi Avganistana u

obnovi zemlje. Glavna uloga timova je pomoći vladi Avganistana proširiti svoju vlast

širom države, te olakšati razvoj bezbjednosti u regijama. Zadatci timova obuhvataju

uspostavu veza s lokalnim vlastima, povećanje bezbjednosti u njihovim područjima

nadležnosti, davanje podrške aktivnostima reforme bezbjedonosnog sektora, i upotrebu

sredstava i sposobnosti koji im stoje na raspolaganju kako bi olakšali proces obnove u

provincijama.

Uz PRT-ove, postoje tri glavna dijela ISAF-a, a to su:

1. Komanda ISAF-a, koja komanduje Kabulskom multinacionalnom brigadom

(Kabul Multinational Brigade), provodi operativne zadatke u svoj zoni

odgovornosti, povezujući se i pomažući Ujedinjene nacije, afganistanske vlasti, 54 Nato posle Istanbula 2004.Bruxelles: NATO Public Diplomacy Division

48

vladine i nevladine organizacije, te koalicijske snage u Afganistanu pod

vodstvom SAD-a (Operacija «Enduring Freedom»);

2. Kabulska multinacionalna brigada, koja predstavlja taktičku komandu ISAF-a i

odgovorna je za svakodnevno planiranje i provođenje patroliranja i operacija

civilno-vojne saradnje;

3. Aerodrom u Kabulu nad kojim nadležnost ima afganistansko Ministarstvo

civilnog vazdušnog saobraćaja i turizma uz pomoć ISAF-a. Dodatna uloga

NATO-a, zajedno s predstavnicima drugih nadležnih nacionalnih i međuna-

rodnih tijela, odnosi se na obnovu kabulskog aerodroma.

ISAF je također pružao podršku u vođenju ustavnog tijela ili velikog vijeća,

sastavljenog od oko 500 avganistanskih vođa, koje je djelovalo od decembra 2003.

godine do januara 2004.. Na zahtjev avganistanskog predsjednika Hamida Karzaia,

ISAF je pružao podršku tokom predsjedničkih izbora u jesen 2004. te za vrijeme

parlamentarnih i lokalnih izbora u jesen 2005. godine.55

4.5 NATO misija u Darfuru

Zajedno s Evropskom unijom, NATO od jula 2005. godine pomaže Afričkoj uniji

pri proširenju mirovne misije u Darfuru (Sudan) kako bi se pokušalo zaustaviti stalno

nasilje. Savez pomaže Afričkoj uniji u vazdušnom prebacivanju mirovnih snaga i

civilne policije do ratom zahvaćenih područja, obezbjeđuje obuku snaga vodeći multina

cionalnu vojnu komandu i obrađujući obavještajne podatke.

U aprilu 2005. godine, Afrička unija je zamolila NATO da razmotri mogućnost

pružanja logističke podrške misiji Afričke unije u Sudanu, čime bi misija proširila svoju

operaciju u Darfuru i zaustavila neprekinuto nasilje. U maju 2005. godine, predsjednik

Komisije Afričke unije (Commission of the African Union) Konare, kao prvi

predstavnik Afričke unije, posjetio je NATO te iznio detalje o pomoći koju je zatražila

Afrička unija. U junu, nakon daljnjih konsultacija s Afričkom unijom, Evropskom

unijom i Ujedinjenim nacijama, NATO je službeno pristao pružiti podršku Afričkoj

uniji vazdušnim transportom i obukom. NATO takođe organizuje radionice na temu

izgradnje komandnih kapaciteta za oficire Afričke unije unutar Komande raspoređenih

integrisanih namjenskih snaga (Deployed Integrated Task Force Headquarters) u

Etiopiji. Obuka počiva na planiranju na strateškom nivou i usresređuje se na tehnologije

i tehnike čime bi se uspostavila sveobuhvatna analiza i razumijevanje Darfura, i

prepoznala područja gdje primjena mogućnosti Afričke unije može utjecati i oblikovati

operativno okruženje za sprečavanje kriza. Nakon zahtjeva Afričke unije podnesenih 16.

55 2005 Handbook. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 159

49

septembra 2005. godine, NATO je odlučio nastaviti s pružanjem pomoći osiguravajući

vazdušni transport, te izgradnju kapaciteta sve do kraja marta 2006. godine56

5. NATO U BUDUĆNOSTI

Kroz istoriju bili smo svijedoci postojanja raznih vojnih i ekonomskih saveza.

Mnogi od njih su bili kratkog daha i stvoreni prvenstveno da bi zaštitili od neposredne

vojne prijetnje. Svakako najznačajnija i najmasovnija ogranizacija koja postoji i danas

jeste Sjeverno Atlanski Savez ili NATO.

Stvoren od strane SAD-a na pepelu razorene Evrope sa osnovnim ciljem da štiti

kapitalizam od njegovog ideološkog neprijatelja komunizma. Četrdeset pet godina

NATO je bio brana i zaštita od Crvene armije u ratu bez ispanjenog metka koji nam je

poznat kao hladni rat. Upravo NATO koji spaja zemlje Sjeverne Ame-rike sa zemljama

Zapadne Evrope bio je i ostao najjači instrument njihove spoljne politike. Događaji

početkom devedesetih a prije svega urušavanje socijalističkog poretka u istočno-

evropskim zemljama te raspad SSSR natrenutak su od NATO pakta stvorili organizaciju

bez budućnosti i svrhe. Tranzicioni procesi u istočnoevropskim zemljama te tragičan rat

na prostoru bivše SFRJ ponovo će NATO pakt izbaciti u centar pažnje davajući mu

nova ovlaštenja i zadatke. Na taj način NATO je već početkom novog milenijuma

postao globalni lider za očuvanje svjetskoj mira, moćni i homogeniji čak i od

Ujedinjenih nacija. Priključenjem bivših zemalja Varšavskog pakta, NATO dobija novu

dimenziju postajući kolektivni zaštitnik Evropske Unije i Amerike. Upravo činjenica da

NATO čine ekonomski najrazvijenije zemlje svijeta osigurava njegov opstanak. Danas

kad se NATO sprema da uključi zemlje jugoistočne Evrope i bude predhodnica ovih

zemalja članstvu u EU postajemo svijesni mogućnosti i prednosti članstva u ovakvoj

organizaciji ali i njegovih nedostataka. NATO pakt iako je pobijedio u hladnom ratu on

nije niti će biti u mogućnosti da porazi ili potčini zemlje zbog kojih je prvenstveno

stvoren Rusiju i Kinu. Snaga NATO-a nije u brojnosti vać u tehnološkoj i ekonomskoj

nadmoći koja omogućava zaštitu prije svega američkih interesa na globalnom nivou.

Budućnost NATO- a je teško proicirati ali proširenjem na sve zemlje Evrope može

se posmatrati kao jačanje evropskog elementa u savezu a samim tim će morati doći do

preraspodijele snaga i uticaja između EU i SAD. Ono što je izvijesno je to da će NATO

postati manje agresivna organizacija isključivo fokusirana na nenasilno riješavanje

prolblema. Element civilne zaštite postaće dominanatan i zajdno sa kolektivnom

bezbjednošću činiti stub organizacije. Isto tako treba napomenuti da evropska

namjenska industrija sve više umanjuje priamat američkoj, prateći i razvijajući

svremena borbena sredstva. U budućnosti se može očekivati od NATO-a još tiješnja

saradnja sa Rusijom, Kinom i Indijom u cilju riješavanja konflikata i problema u svijetu. 56 2006 Transformisani NATO. Brussels: NATO Public Diplomacy Division str 18

50

Zbližavanje Afričih zemalja sa NATO-m u cilju obezbjeđivanja trajne stabilno- sti

među Afričkim zemljama sve je izvijesnija i jedina moguća varijanta kad se uzmu u

obzir problemi sa kojima se ovaj kontinent susreće.

6 . BOSNA I HERCEGOVINA KAO BUDUĆA ČLANICA SAVEZA

Bosna i Hercegovina je složena zemlja koja se suočava sa mnogobrojnim

problemima. Poslijeratna obnova teče sporo što zbog nespremnosti domaćih politički

elita što zbog obijektivnih raloga. Pa ipak za 13 godina nakon rata Bosna i Hercegovina

je uradila mnogo. Taj napredak vidljiv je i u saradnji sa NATO-m. Prije petnaest godina

Bosna i Hercegovina bila je sredstvo NATO-a, danas je BiH partner saveza što je i

potvrđeno primanjem Bosne i Hercegovine u program Partnerstvo za mir 2008. godine.

Mnoge reforme kroz koje je Bosna i Hercegivina morala proći doprinijele su bržem

kretanju ka evroatlantskim integracijama. Reforma odbrane je najveća reforma koja je

sprovedena u Bosni i Hecegovini nakon Dejtona ona je bila direktno pordžana od

NATO-a. Ako kažemo da je NATO, počiva na osnovama: demokratije, vladavine prava,

tržišnoj ekonomiji, međunarodnoj solidarnosti, te stabilnim međunarodnim odnosima,

onda zaključujemo da je istim tim principima opredijeljena i Bosna i Hercegovina.

Ulazkom u članstvo u NATO-u zemlja dobija jaku bezbjednosnu garanciju svog

teritorijalnog i političkog itegriteta. Dalje ulaskom Bosne i Hercegovine ona postaje

članicom organizacije u kojoj su ekonomski i politički najrazvijenije zemlje svijeta. Na

ekonomskom planu približavanje i eventualno članstvo u savezu doprinijeće većem

povjerenju stranih investitora u našu zemlju takođe to utiče i na pozitivan kreditni rejtig

zemlje. Pa se može očekivati brži ekonomskki i socijalni razvoj. Učešćem u NATO

izdaci za odbranu se smanjuju jer se smanjuje broj bezbjednosnih izazova sa kojima se

zemlja može susresti. Takođe članstvo u savezu donosi i direktne benefite za domaću

industriju posebno namijensku to može biti šansa za Bosnu i Hercegovinu da u

određenom stepenu obnovi svoje predratne kapacitete namijenske industrije Primjer

Češke koja je u prvih pet godina kroz infrastukturna ulaganja dobila oko 130 miliona

evra dovoljno govori. Pošto se u Savezu odluke donose koncenzusom to automacki

otklanja bojazan da će zemlja članstvom izgubiti dio svog suvereniteta i samostalnosti.

Naposlijetku sve zemlje socijalističkog bolka su na putu ka Evropskoj uniji prvo

primljene u NATO strukture. Izuzetak sigurno nije Bosna i Hercegovina.Treba istaći da

je trajna stabilnost Balkana jedino moguća samo kroz članstvo svih zemalja u NATO-u i

Evropskoj uniji.

51

ZAKLJUČAK

Nakon završetka Drugog svjetskog rata istočnu i zapadnu Evropu razdvojile su

ideološke i političke podjele. Istočna Evropa ušla je u interesnu sferu SSSR. Dvanaest

zemalja s obe strane Atlantika osnovalo je 1949. godine Sjevernoatlanski savez (NATO)

kako bi spriječile širenje Sovjetskog saveza na druge dijelove Evropskog kontinenta.

Osnivanjem NATO-a stvorena je transatlanska veza kojom je bezbjednost Sjeverne

Amerike trajno vezana za bezbjednost Evrope. U vrijeme svog nastanka NATO je bio

isključivo vojna organizacija koja je u slučaju sukoba imala zadatak da brani zemlje

članice. Tokom perioda hladnog rata NATO je kao organizacija za kolektivnu

bezbjednost bio prvi štit u potencijalnom sukobu Istoka i Zapada. Zbog toga je i

razumljiva naglašena uloga SAD-a kao vodeće ekonomske vojne i političke sile svijeta

u Savezu tokom hladnog rata. Od svog nastanka NATO je u stalnom procesu

transformacije i prijema novih članica. Do početka devedesetih godina XX. vijeka

Savez je brojao 16 zemalja članica. Osnovni zadatak NATO-a u periodu hladnog rata

bio je očuvanje integriteta i bezbjednosti svih svojih članica kako političkim tako i

vojnim sredstvima. Krajem osamdesetih godina XX vijeka politička i bezbjednosna

situacija u Evropi se dramatično mijenja. Urušavanjem socijalističkog bloka te

dezintegracijom SSSR, NATO gubi svrhu svog postojanja i odjednom se u jednom

broju zemalja Zapadne Evrope postavlja pitanje svrhe NATO-a nakon raspuštanja

Varšavskog ugovora. Međutim, upravo ovi dramatični događaji učiniće NATO

organizacijom svjetskog značaja sposobnu da se bori sa svim izazovima i prijetnjama

52

miru i bezbjednosti. Isticanjem novog imidža onog političkog zabilježeno je odmah po

urušavanju bipolarne međunarodne zajednice. Značajnim smanjenjem vojne sile u

prvim godinama stvaranja tzv. Novog svjetskog poretka i NATO je redukovao svoju

vojnu silu nuštrb politike. Od organizacije koja okuplja na vojnom planu najjače,

najmodernije i najsofisticiranije zemlje NATO se sve više želio prikazati kao

organizacija najbogatih, najstabilnih i najdemokratičnih zemalja svijeta.

Dramatični događaji u bivšoj Jugoslaviji devedesetih godina XX vijeka, te nemoć

Evropske zajednice i Ujedinjenih nacija da sukob stave pod nadzor izbacila je spoljnu

politiku SAD i NATO u prvi plan. Ispočetka pod okriljem Ujedinjenih nacija i

rezolucija Savjeta bezbjednosti NATO je bio uključen u sukob u Bosni i Hercegovini

kao podrška snagama UNPOROFOR-a. Prvi put djelujući vojno i prvi put djelujući

izvan svoje zone odgovornosti (Out of Area). NATO je silom primorao zaraćene snage

da sjednu za pregovarački sto. NATO nije donio mir on je patnju i stradanje prenio sa

jednih na druge i na taj način obe strane primorao na pregovore. Kroz operacije NATO-

a u BiH IFOR i SFOR a zatim i pomoći pri reformami odbrane i putu BiH ka

Evroatlanskim integracijama NATO je ostao dugoročno vezan za budućnost Bosne i

Hercegovine. Pokretanjem vazdušne kampanje protiv SRJ NATO je prvi put u istoriji

djelovao na svoju ruku bez odgovarajuće saglasnosti UN i Savjeta bezbjednosti.

Rezolucijom 1244 koja je donijeta neposredno nakon prestanka bombardovanja NATO

snage kroz operaciju KFOR prisutne na Kosovu od 1999.godine Takođe NATO je

uključen u operacije u Avganistanu, Iraku, Makedoniji i Darfuru. Savremene prijetnje sa

kojima se danas cuočava Savz su : terorizam, etnički sukobi, humanitarne i prirodne

katastrofe. Nakon terorističkih napada na SAD te jačanjem soft security-ja postalo je

jasno da NATO mora krenuti sa stvaranjem konkretnih oružanih i neoružanih snaga

koje će neposredno biti pod komandom NATO-a. NATO Snage za odgovor su pravo

sredstvo odgovora na sve moguće prijetnje koje bi mogle ugroziti bezbjednost članica

Saveza. Osposobljenost ovih snaga ogleda se i u neborbenim misijama u kojima

učestvuje tako naprimjer: podrška sanaciji šteta nastalih poslije uragana Katrina,

obezbjeđenje humanitarne pomoći nakon zemljotresa u Iranu 2005 godine, te obezbje-

đenje Olimpijskih igara u Grčkoj 2004. godne kao i avganistanskih predsjedničkih

izbora.

NATO je početkom devedesetih godina XX vijeka započeo sa intezivnom

saradnjom i institucionalizacijom partnerskih odnosa sa zemljama Istočne Evrope,

Centralne Azije, Jugoistočne Evrope i šire regije Mediterana. Evroatlansko partnerski

savjet, Partnerstvo za mir, Mediteranski dijalog, Istanbulska inicijativa za saradnju i tzv.

Consant Countries najznačajnije su inicijative NATO-a ali i konkretno razrađeni

programi različitih oblika i mogućnosti saradnje pojedinih zemalja ili grupe zemalja sa

NATO-om. NATO takođe sarađuje sa mnogim međunarodnim organizacijama a

najaktivniju saradnju ima sa organizacijom Ujedinjenih nacija. Posebne partnerske

53

odnose nato ima sa Rusijom i Evropskom unijom. Nakon samita u Nici i usvajanja

Deklaracije o evropskoj bezbjednosti i odbrambenoj politici te kasnijim sporazumom

"Berlin plus" između NATO-a i EU koji determiniše odnose i buduću saradnju između

saveza i Evropske unije. Poseban akcent u ovom sporazumu dat je borbi protiv

terorizma, profileracije oružja za masovno uništenje, te planiranjem daljnjeg razvoja

sposobnosti.

NATO nakon poslednjeg proširenja ima 26 zemalja članica Hrvatska i Albanija su

ove godine dobile pozivnicu za punopravno čalanstvo u Savezu. Tendencije daljnje

transformacije saveza mogu se podijeiti u nekoliko osnovnih determinanti: širenje,

partnerstvo, borba protiv terorizma razvijanje što efikasnijih borbenih efektiva te šire

političko djelovanje. Posebno mjesto u budućem djelovanju saveza svakako će

predstavljati saradnja sa Kinom, Indijom, Rusijom i Brazilom. Pojedine zemlje

Afričkog kontinenta već su partneri NATO-a a NATO će sigurno imati jače prisustvo u

kriznim i resursima bogatim regijama Afrike. NATO već djeluje u Aziji i na Bliskom

istoku s ciljem borbe protiv terorizma jačanja demokratije i podrške miru. Razvijanjem

novih odnosa s Rusijom i Ukrajinom i drugim evropskim zemljama, Evropa ostavlja za

sobom svoje podjele iz prošlosti i postaje značajno stabilniji kontinent.

Dok se priroda prijetnji sa kojima su suočene zemlje članice mijenja i na način na

koji se NATO organizuje kako bi izašao na kraj sa njima mijenja, osnovna podrška

Alijanse ostaje ista kao što je uvijek bila. NATO pruža trans-atlanski političko vojni

okvir za riješavanje bezbjednosnih izazova. Alijansa spaja Evropu i Sjevernu Ameriku i

vaga mnoge nacionalne interese. Šta više kako NATO evoluira iz štita kolektivne

odbrane u "rukovodioca" bezbjednosti u najširem smislu, došao je dotle da predstavlja

zajednicu vrijednosti, kao što su demokratija i ljudska prava, kao i zajednicu interesa.

54

LITERATURA

Čehulić, Lidija 2003. Euroatlantizam. Zagreb: Politička kultura

Ebookshop 03.09.2008 18:41 http://www.nato.int/ebookshop

NATO posle Praga 2002. Brussels: NATO Office and Information Press

NATO after Istanbula 2004. Brussels: NATO Office and Information Press

NATO after Riga 2006. Brussels: NATO Office and Information Press

NATO after Bucharest 2008. NATO Office and Information Press

NATO Handbook 2005. Brussels: Public Diplomacy Division

NATO na Balkanu 2005 Brussels: Public Diplomacy Division

Security Throught Partnership 2006. Brussels: Public Diplomacy Division

Publication 06.09.2008 08:45 http://www.nato.int/issues/index.html

Transformisani NATO 2006. Brussels: Public Diplomacy Division

Vukadinović, Radovan 2004. Međunarodni politički odnosi. Zagreb: Politička

kultura

Vukadinović R, Čehulić,L Božinović, D 2007. NATO i euroatlanska integracija.

Zagreb: Topical

55

56

57