MASTER STUDIJ: DRUMSKI I GRADSKI SAOBRAĆAJ

PREDMET: Telematski sistemi u drumskom saobraćaju

ТЕМА: ELEKTRONSKA NAPLATA

(SEMINARSKI RAD)

Profesor: Student: Dr Smiljan Vukanović, red. prof. Sanja Nedić, dis Asistent: Nataša Radanović, dis Mr Aleksandar Stjepanović, dipl.el.inž

Doboj, april 2015.

UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVU

SAOBRAĆAJNI FAKULTET DOBOJ

2

Sažetak: U ovom radu biće prikazana elektronska naplata putarine na autoputevima. Rad takođe obrađuje prednosti i nedostatke elektronske naplate putarine, kao i uređaje koji se koriste u ovom procesu. Uređaji za elektronsku naplatu putarine trenutno su aktivni ne samo u svijetu nego i na našim autoputevima. Ključne riječi: Elektronska naplata putarine, TAG uređaji, naplatne rampe, tehničke karakteristike, prednosti i nedostaci ENP sistema.

3

SADRŽAJ

SPISAK SLIKA ...................................................................................................... 4 UVOD ................................................................................................................... 5 2. OPŠTE O ITS-u…………………………………………………………………….…6

3. ELEKTRONSKA NAPLATA PUTARINE ........................................................... 7 3.1. E-go ............................................................................................................ 7 3.2. TAG ............................................................................................................ 8

4. AUTO RAMPE ................................................................................................ 11 5. NAPLATA PUTARINA BEZ ZAUSTAVLJANJA .............................................. 12

5.1. Nivo naplatnog prolaza ............................................................................. 13 5.2. Nivo naplatne stanice ............................................................................... 14 5.3. Centalni nivo ............................................................................................. 14

6. VAŽNE KARAKTERISTIKE ENP SISTEMA ................................................... 16 6.1. Prednosti sistema …........................................................................................16

6.2. Nedostaci sistema .................................................................................... 17 7. IDEJE I PRAVCI UNAPREĐENJA ENP SISTEMA ......................................... 19

7.1. Unapređenje postojećeg sistema ............................................................. 19 7.2. Uvođenje nove tehnologije ....................................................................... 21

8. ZAKLJUČAK ................................................................................................... 23 LITERATURA...................................................................................................... 24

4

SPISAK SLIKA Slika 1. TAG uređaj .............................................................................................................. 8

Slika 2. Postavljanje uređaja sa držačem ............................................................................ 9

Slika 3. Savremeni TAG uređaj ............................................................................................ 9

Slika 4. Mapa naplatnih stanica u Srbiji ............................................................................. 10

Slika 5. CAME rampe ......................................................................................................... 11

Slika 6. Primjer CAME rampe ............................................................................................ 11

Slika 7. Institut „Mihajlo Pupin”. .......................................................................................... 12

Slika 8. Naplatna rampa ..................................................................................................... 13

Slika 9. Zatvoreni sistem naplate ....................................................................................... 15

Slika 10. m-ENP transponder ............................................................................................ 20

Slika 11.Free Flow Tolling .................................................................................................. 21

5

UVOD

Dosadašnja praksa je pokazala da je protok vozila u sastavu konvencionalne

naplate putarine smanjena. Shodno tome, 2006. godine uvodi se sistem naplate

putarine temeljen na bežičnoj ENP (elektronska naplata putarine) tehnologiji sa

očekivanjem poboljšanja i unapređenja protoka. Predmet rada je istražiti i utvrditi objektivne posledice eksploatacije ENP sistema naplate putarine, potrebno je

analizirati i objasniti princip rada ENP sistema i predstaviti raspoložive platne modele i tarifnu politiku ENP sistema. Nadalje, pregledno će se izložiti prednosti i nedostatci, te korištenjem spoznaje i primjenom tehnike brainstorminga, osmisliti tehnologiju i tehniku unapređenja sistema ili zamjena postojećeg novima. Cilj istraživanja je korištenjem metoda analize i sinteze materijala ocijeniti postojeći sistem i odrediti odgovarajuće direktive o eventualnom poboljšanju te ukazati na mane i propuste istoga.

Sistemskom analizom i sintezom ENP sistema moguće je predložiti da ENP kao podsistem inteligentnog transportnog sistema poboljšava protok vozila na naplatnim kućicama u odnosu na ručnu naplatu. Takođe ENP sistem unapređuje postojeći sistem naplate te je funkcionalniji i cijenovno prihvatljiviji od klasične naplate putarine.

6

2. OPŠTE O ITS – u

Inteligentni transportni sistemi podrazumjevaju bilo koji sistem ili uslugu koji obezbjeđuje efikasnije i racionalnije kretanje ljudi i dobara. Pojam Inteligentni Transportni Sistem (ITS), dat je kroz nekoliko različitih definicija:

Inteligentni transportni sistemi predstavljaju primjenu novih tehnologija u cilju smanjenja zagušenja, materijalnih ušteda, povećanja bezbjednosti i smanjenja uticaja na okruženje u svim vidovima transporta. Ovi sistemi su sastavljeni iz velikog broja fizičkih komponenti, kao što su različite vrste senzora, kamera i elemenata signalizacije, čiji je rad podržan različitim upravljačkim i telekomunikacionim tehnologijama, sa osnovnom funkcijom obezbjeđenja operativnog upravljanja i kontrole funkcionisanja saobraćajnog sistema.

Inteligentni transportni sistemi obezbjeđuju saobraćajnom sistemu da funkcioniše efikasnije i racionalnije. Ovi sistemi integrišu korisnike na različitim nivoima, saobraćajne sisteme različitih zemalja i vozila pomoću komunikacionih tehnologija koje vrše prenos informacija u realnom vremenu.

ITS integriše telekomunikacije, elektroniku, informatiku sa saobraćajnim inženjerstvom u smislu planiranja, projektovanja i upravljanja saobraćajnim sistemima. Ova integracija povećava efikasnost i bezbjednost saobraćajnog sistema i ima pozitivan uticaj na životnu sredinu. Da bi se to ostvarilo ITS zahtjeva procedure, sisteme i opremu koje omogućavaju prikupljanje podataka, komunikaciju, analizu i distribuciju podataka i informacija do korisnika saobraćajnog sistema. [1]

Proces razvoja ITS arhitekture predstavlja bitan i značajan dio cjelokupnog procesa uvođenja i primjene ITS-a. Proces razvoja ITS arhitekture omogućava da se izradi projekat sistema na visokom nivou i da ga verifikuju zainteresovane strane prije nego što se izvrši bilo kakva nabavka odnosno realizacija. Komponente ITS arhitekture su: korisnička, funkcionalna, fizička i komunikaciona. Korisnička komponenta koja definiše korisnike i njihove želje i zahtjeve. Funkcionalna komponenta definiše funkcionalnost potrebe da ITS sistem ispuni korisničke zahtjeve, uključuje definisanje potrebnih podataka. Fizička komponenta opisuje različite načine korišćenja funkcionalne arhitekture preko definisanja načina grupisanja funckionalnih komponenti na fizičke lokacije uzimajućiu u obzir sve korisničke zahtjeve. Podsistemi i moduli su međusobno povezani pomoću tokova fizičkih podataka, koji su sastavljeni od jednog ili više tokova funkcionalnih podataka, koji su ponovo u funkcionalnom konceptu. [1]

7

3. ELEKTRONSKA NAPLATA PUTARINE

Elektronska naplata putarine ENP je način bezkontaktne naplate, pri kome vozila prolaze bez zaustavljanja ulaznom/naplatnom saobraćajnom trakom. Transakcija je automatska, između baterijski napajnog transpordera (TAG) smještenog sa unutrašnje strane prednjeg vjetrobranskog stakla vozila i posebnog komunikacionog sistema kratkog dometa, sa antenom instaliranom na nadstrešnici iznad ulazne/naplatne saobraćajne trake. Uređaji za elektronsku naplatu putarine trenutno su aktivni ne samo u svijetu nego i sve više na našim autoputevima.

Na čeonim i većim bočnim naplatnim stanicama postoji po najmanje jedan izdvojeni prolaz koji služi za elektronsku naplatu putarine, dok će ulazne/naplatne saobraćajne trake na manjim bočnim naplatnim stanicama ( gdje ne postoje uslovi za posebne ENP trake ) biti kombinovane za manuelnu i ENP naplatu.

Kada se vozilo opremljeno TAG uređajem približi izlaznoj brzoj traci koja je opremljena ENP sistemom antena na nadstrešnici detektuje prisutni TAG uređaj, čita memorisane podatke, i ako je komunikacija uspješna na displeju se pokazuje kategorija vozila, iznos putarine, sredstvo plaćanja i preostalo stanje na računu. Rampa se diže i vozilo napušta izlaznu traku. Korisnik TAG-a može biti svako pravno i fizičko lice koje potpiše ugovor sa firmom koja je odgovorna za taj dio autoputa i preuzme uz odgovarajuću nadoknadu ENP uređaj (TAG), te uplati početni iznos pretplate čime TAG postaje validan za korištenje, pri čemu se jedan TAG može koristiti za jedno vozilo odgovarajuće kategorije.

3.1. E-go

E-go je način bezkontaktne naplate, pri kome vozila prolaze bez zaustavljanja ulaznom/naplatnom saobraćajnom trakom. Ovo savremeno rješenje podrazumjeva da vozila moraju biti opremljena malim elektronskim uređajem, tzv. TAG-om.

Automatska transakcija koja se odvija između TAG-a i posebnog komunikacionog sistema kratkog dometa, sa antenom instaliranom na nadstrešnici iznad ulazne/naplatne saobraćajne trake od prepaid sume na TAG-u se odbija iznos putarine bez potrebe da se vozilo zaustavlja. Iz bezbjednosnih razloga brzina prolaska kroz saobraćajnu traku sa elektronskom naplatom je ograničena na 50 km/h.

8

Firma provjerava mogu li se potraživanja koja nastanu za vrijeme željenog razdoblja ispostavljanja računa i roka plaćanja osigurati putem kreditnog osiguranja, odnosno mora li se osiguranje izvršiti u vidu bankovne garancije. Instrument osiguranja pritom se mora čim prije usporediti sa nabavnim okvirom kreditne kartice, s' obzirom da se u slučaju prekoračenja limita zadanih instrumentom osiguranja obračun više ne može obavljati putem usluge Go Direkt. S' toga je od posebne važnosti da se adekvatno odabere limit za instrument osiguranja.

3.2. TAG

Slika 1. TAG uređaj

Izvor:http://www.vrelegume.rs

TAG predstavlja elektronski uređaj za plaćanje putarine. Korisnik TAG-a

može biti svako pravno i fizičko lice koje potpiše ugovor sa firmom koja je odgovorna za taj dio autoputa i preuzme uz odgovarajuću nadoknadu TAG koji uplatom početnog iznosa pretplate inicijalizovan da se može koristiti za plaćanje putarine na svim naplatnim mjestima sa ENP naplatom. Na narednoj slici prikazano je postavljanje uređaja sa držačem.

9

Slika 2: Postavljanje uređaja sa držačem

Izvor:http://www.vrelegume.rs

Kada se vozilo opremljeno TAG uređajem približi izlaznoj brzoj traci koja je opremljena ENP sistemom antena na nadstrešnici detektuje prisutni TAG uređaj, čita memorisane podatke, i ako je komunikacija uspješna na displeju se pokazuje kategorija vozila, iznos putarine, sredstvo plaćanja i preostalo stanje na računu. Rampa se diže i vozilo napušta izlaznu traku. Vozila koja budu imala savremene elektronske uređaje TAG-ove ,prikazan na Slici 3. prolaziće kroz naplatnu stanicu u punoj brzini.

Slika 3. Savremeni TAG uređaj

Izvor:http://www.scitech.sgi.co.rs

10

Na slici je prikazana mapa naplatnih stanica u Srbiji.

Slika 4: Mapa naplatnih stanica u Srbiji

Izvor:http://www.autoprevoznik.rs

11

4. AUTO RAMPE

Italijanska kompanija CAME je vodeći svjetski proizvođač automatskih rampi. Rampe G - 4000 su predviđene za intenzivnu upotrebu i imaju kompletnu garanciju,što ih preporučuje kao najbolji izbor. Uz brzinu otvaranja do dvije sekunde i minimalni radni vijek od 1 200 000 ciklusa otvaranja i zatvaranja rampe CAME G – 4000 su u potpunosti programirane prema zahtjevima korisnika. U slučaju nestanka struje rampe se mogu podizati i spuštati uz pomoć ključa. Jedna takva rampa je prikazana na sledećim slikama.

Slika 5: CAME rampa

Izvor:http://www.moigarage.ru

Slika 6: Primjer CAME rampe

Izvor:http://www.mandic-company.com

12

5. NAPLATA PUTARINA BEZ ZAUSTAVLJANJA

Institut „Mihajlo Pupin“ ima zavidno iskustvo u realizaciji savremenih sistema za naplatu putarine. U ovoj oblasti institut je prisutan već više od 20 godina. Njegovi sistemi za naplatu putarine instalirani su na svim autoputevima u Srbiji i Hrvatskoj. Institu „Mihajlo Pupin“ je jedini proizvođač sistema za naplatu putarine u Jugoistočnoj Europi. Neprekidan razvoj i dogradnja ovog sistema u skladu sa novim tehnološkim dostignućima, svrstava institut u skup malog broja kompanija koje su u stanju da odgovore svim potrebama operatera naplate putarine na autoputevima.

Slika 7: Institut „Mihajlo Pupin“ Izvor:http://www.lec.best.rs

Svojim najnovijim sistemom za naplatu putarine institut „Mihajlo Pupin“ je postao jedan od vodećih proizvođača koji nudi potpuno nova tehnološka rješenja u naplati putarine, jedinstvena u svijetu sa najpovoljnijim odnosom cijena/karakteristika. Novi sistem za naplatu putarine u potpunosti zadovoljava europske standarde za interoperabilnošću usaglašeno zahtjevima CEN 278, obezbjeđuje jednostavno i pouzdano rukovanje, i najveće moguće bezbjednosti u razmjeni svih podataka. Njegovo održavanje je jednostavno, a sistem u potpunosti onemogućuje bilo koji vid zloupotrebe bilo od strane inkasanata naplate putarine ili nesavjesnih vozača.

13

5.1. Nivo naplatnog prolaza

Osnovni hijerarhijski nivo naplatnog sistema čini nivo naplatnog prolaza. U zatvorenom naplatnom sistemu postoje dvije vrste naplatnih saobraćajnih prolaza:

Ulazni

Izlazni Na svakom ulazu u naplatni sistem postavlja se podsistem za predkategorizaciju vozila pri čemu se kategorija vozila određuje na osnovu broja osovina vozila i visine vozila kod prvog točka.

Slika 8: Naplatna rampa

Izvor:http://www.superradio.rs

Nakon kategorizacije vozila, automatski, dok je vozilo u pokretu očitava se njegov registarski broj korištenjem podsistema za automatsko očitavanje sadržaja tablica. U zavisnosti od toga da li je ulaz saobraćajni prolaz na kome se uzima magnetna kartica ili je to prolaz za naplatu bez zaustavljanja podaci o kategoriji vozila, registarskom broju vozila, ulaznoj saobraćajnoj traci, naplatnoj stanici i vremenu ulaska upisuju se na magnetnu karticu koja se izdaje vozaču odnosno na elektronski uređaj TAG u slučaju ulaza bez zaustavljanja. Na izlazu iz naplatnog sistema ponovo se vršu kategorizacija vozila ( ona može biti podkategorizacija ili postkategorizacija ) ponovo se vrši automatsko očitavanje

14

sadržaja registarskih tablica i ovi podaci se upoređuju sa podacima koji su upisani na magnetnu karticu ili elektronski TAG. Ukoliko se podaci sa magnetne kartice ili elektronskog TAG-a slažu sa podacima sa uređaja na naplatnom mjestu obavlja se standardna procedura naplate putarine. Pri tome nosilac magnetne kartice putarinu može platiti gotovim novcem, kreditnom karticom ili nekom drugom debitnom karticom. Plastične kartice (kreditne i debitne) mogu biti kontaktne (sa magnetnom trakom) ili beskontaktne (RF kartice). Vozila koja su opremljena elektronskim TAG-om naplatu prolaze bez zaustavljanja ukoliko na TAG-u imaju dovoljno uplaćenog novca (prepaid režim) ili se kasnije izdaje račun vlasniku TAG-a (postpaid režim). Sva vozila kod kojih se podaci o kategoriji vozila i registarskom broju na ulazu i izlazu ne slažu podliježu posebnoj proceduri naplate putarine u cilju sprečavanja zloupotreba. U otvorenom naplatnom sistemu vrši se pred ili post kategorizacija i automatsko očitavanje sadržaja registarskih tablica u zavisnosti od načina plaćanja putarine vozači moraju na naplatnoj stanici ili da stanu ( plaćaju putarinu gotovim novcem ili plastičnim karticama) ili prolaze bez zaustavljanja ukoliko imaju validan elektronski TAG.

5.2. Nivo naplatne stanice

Na nivou cijele naplatne stanice svi naplatni sistemi su umreženi u LAN i

povezani sa serverom naplatne stanice koji ima nekoliko radnih mjesta:

Radna stanica rukovodioca naplatne stanice.

Službe održavanja i interne kontrole. U serveru naplatne stanice čuvaju se podaci o svim transakcijama zajedno sa registarskim brojem vozila i njihovim slikama u jpg formatu. Pri tom se ovi podaci čuvaju u kriptovanom obliku a kriptovanje je izvršeno po posebnim algoritmima i ključevima koje je za svoje naplatne sisteme razvio institut „Mihajlo Pupin“. Ovo obezbjeđuje da se sa svih radnih mjesta server naplatne stanice može ostvariti uvid u podatke do nivoa ovlaštenja korisnika ali bez mogućnosti njihove izmjene.

5.3. Centalni nivo

Na najvišem nivou cijelog centralnog sistema nalazi se centralni server za

obradu svih podataka. Podaci na ovaj server se prenose sa svake naplatne stanice u kriptovanom modu. U centralnom serveru se dekodiraju svi prispjeli podaci i potom obrađuju korištenjem programske podrške koja je proizvod instituta.

15

Na ovaj način nijedan učesnik u procesu naplate putarine ili u obradi podataka nema mogućnost da izvrši njihovu izmjenu. Svi podaci o naplati putarine smještaju se u bazu podataka. Korisnici autoputa (kompanije i pojedinci) ukoliko potpišu ugovor sa operaterom naplate putarina mogu putem interneta pristupiti bazi podataka centralnog servera (ali samo za svoja vozila) i u svakom trenutku mogu dobiti informaciju o vremenu kada je vozilo ušlo ili izašlo iz naplatnog sistema, o naplatnoj stanici na kojoj je prolaz obavljen, kategoriji vozila koja je određena u procesu naplate putarine, visini naplaćene putarine, načinu plaćanja, vremenu putovanja između dvije naplatne stanice i slično. Ovo omogućava kompanijama, vlasnicima komercijalnih vozila uvid u sve detalje korištenja vozila, a operateru naplate putarine dodatan prihod iz ovog servisa. Korištenjem interneta ili mobilne telefonije u režimu prepaid naplate putarine bez zaustavljanja mogu se izvršiti doplate na TAG-ove i ova doplata se unosi na TAG prilikom prolaska vozila na naplatnoj stanici. Otvorenim sistemom naplate moguće je isključiti se sa autoputa na bilo kojem isključenju, ali se unaprijed plaća puna cijena, kao za prelazak pune dionice. Zatvoreni, moderniji sistem temelji se na načelu „koliko pređes, toliko plaćaš“, na svakoj naplatnoj rampi za isključenje plaća se prethodno pređena kilometraža, uz pomoć kartica koje se dobijaju prilikom uključenja na autoput.

Slika 9: Zatvoreni sistem naplate

Izvor:http://www.sa-c.net

16

6. VAŽNE KARAKTERISTIKE ENP SISTEMA

Sistem elektronske naplatne putarine polako postaje sve popularniji način naplate putarine. Prošli su dani kada su putnici plaćali putarinu službenicima smještenim u naplatnim kućicama. Činjenica da vozači nemaju potrebu nositi gotovinu je jedan od glavnih razloga zašto je elektronska naplata putarine postala popularna. ENP sistem je jako brz i efikasan način naplate putarine na naplatnim

punktovima. Ušteda vremena je značajna jer vozila prolaze kroz naplatne punktove

ne zaustavljajući se prilikom plaćanja, već se naplata automatski vrši sa računa vezanog uz njihovo vozilo.

6.1. Prednosti sistema

Brojne su pogodnosti elektronske naplate putarine. Najbitnije se navode u

tačkama koje slede1:

Ušteda vremena - ENP korisnici se ne zaustavljaju radi plaćanja putarine što uveliko pridonosi uštedi vremena za vrijeme putovanja.

Emisija štetnih gasova - eliminisanjem procesa ubrzanja i kočenja vozila uticaj emisije štetnih gasova je redukovan. Ova prednost se ogleda u djelovanju na

neposrednu okolinu i najizraženija je oko punkotova naplate putarine.

Povećan protok – pokazalo se da saobraćajni tokovi sa ENP sistemom u odnosu na tokove sa konvencionalnim načinom plaćanja, u prosjeku, utrostručuju protok vozila. Naplatni punktovi opremljeni ENP sistemom u mogućnosti su primiti rastući saobraćaj bez dodavanja dodatnih tokova.

Smanjenje nezgoda – pokazalo se da postoji smanjenje broja automobilskih

nezgoda prouzrokovanih u blizini naplatnih stanica usled opadanja zagušenja.

Ušteda goriva – u ENP sistemu usporavanje, ubrzavanje i rad vozila u praznom

hodu su gotovo eliminisani. Ti faktori pomažu štednji goriva za neke buduće svrhe. Izuzev toga te pogodnosti igraju vitalnu ulogu u redukovanju operativnih troškova vozila.

Pojednostavljenje novčanih transakcija- ENP sistemom redukovane su

gotovinske novčane transakcije čime su smanjene poteškoće u rukovanju novcem. Centralizovanje korisničkih računa pomaže u povećanju revizijske kontrole.

1 Benefits of Electronic Toll Collection System. Preuzeto sa: http://ezinearticles.com/?Benefits-of-Electronic-

Toll-Collection-System&id=4584480 (03.04.2015.)

17

Fleksibilnost plaćanja - u ENP sistemu, putnici ne moraju biti zabrinuti oko

traženja gotovine za plaćanje putarine jer se ono vrši preko korisničkog računa što omogućuje fleksibilnost pri plaćanju.

Smanjenje zagušenja - povećan je protok vozila radi korištenja sistema

elektronske naplate putarine zbog toga što se vozila ne moraju zaustavljati na naplatnim stanicama. Broj vozila koja čekaju u redu se redukuje zbog smanjenja prosječnoga vremena čekanja.

Povećanje prikupljanja podataka- informacije vezane uz dan, datum i vrijeme

mogu se prikupiti preko rada sistema za naplatu putarine.

6.2. Nedostaci sistema

Elektronska naplata putarine kao sistem ima stanovite nedostatke koji će biti navedeni u tekstu koji slijedi.

Kao temeljni nedostatak može se izdvojiti ograničenost upotrebe uređaja elektronske naplate putarine. Sistem djeluje na nivou države, ali se javlja potreba

za usklađenosti sistema odnosno za razvijanjem specifičnog standardizovanog

sistema koji djeluje na nivou Europe ili barem na nivou država članica Europske

unije. Posmatrano sa aspekta prosječnog korisnika ličnog automobila gdje su izleti

u inostranstvo svedeni na minimum koji iznosi u prosjeku pet puta godišnje tendencija za razvoj takvog sistema i nema čvrsta polazišta, dok u slučaju međunarodnog transporta u putnom prometu gdje su migracije između zemalja svakodnevica predstavlja potrebu i nužnost. Na temelju iskaza profesionalnih vozača u funkciji međunarodne špedicije ukazuje se na potrebu standardizovanja

uređaja zbog priličnih poteškoća koje nastaju kao posledica naplate putarine.

Naglasak se stavlja na potrebu posjedovanja jedinstvenoga uređaja, a ne za svaku zemlju posebno kao što je već navedeno.

Poteškoće se javljaju i u registrovanju (očitavanju) ENP uređaja, kada se korisnik uređaja služi motociklom kao prevoznim sredstvom. Poteškoće nastaju iz dva ključna razloga:

- razlike u konstrukcijskoj izvedbi motocikala ogledaju se u nemogućnosti pozicioniranja uređaja na standardizovano mjesto tik uz vjetrobransko staklo (vizir)

motocikla zbog stanovitih varijacija izvedbi istoga od strane različitih proizvođača motocikala,

18

- promjene ugla nagiba motocikla usled njegova upravljanja koje su neizbježne u toku vožnje; međutim tome problemu se može doskočiti eventualnim

montiranjem nosača ENP uređaja na ključnoj poziciji motocikla tako da se on može montirati i demontirati u svakoj situaciji što je izuzetno bitno radi osjetljivosti i neotpornosti uređaja na vremenske prilike. Takođe, ovdje možemo dodati i poziciju prilaza motociklista uređaju za očitavanje. Motociklist može biti pozicioniran uz

lijevu ili krajnju desnu ivicu kolovoza odnosno može se nalaziti u sredini kao

idealnom položaju za djelotvornost sistema.

Stanoviti problem predstavljaju vozači teretnih vozila koji postupaju protivno

pravilniku izdanog od strane davatelja usluga elektronske naplate putarine.

Prekršaj vozača se ogleda u tome što koriste uređaje registrovane na lične automobile u saobraćanju kamiona sa prikolicom i tegljača sa poluprikolicom te tako ostvaruju uštedu u razlici cijene koja zavisi od kategoriji vozila2.

Značajan problem koji se pojavljuje u sistemu elektronske naplate putarine vezan

uz samu tehnologiju baziranu na principu RFID (Radio Frequency Identification)

manifestuje se kroz poteškoće u čitanju uređaja pozicioniranog u vozilu za vrijeme

magle i povećane koncentracije vlage u zraku koji redukuju domet radijskih

frekvencija.

Manje bitan nedostatak je takođe u tome što vozači moraju prilagoditi brzinu prilikom prilaza čitaču postavljenom na naplatnim stanicama, na 40-50 km/h, što se nastoji izbjeći uvođenjem novih sistema za naplatu putarine.

2 Flint, D.: Electronic Toll Collection: An Introduction and Brief Look at Potential Vulnerabilities, SANS

Institute InfoSec Reading Room, 2004., str. 4.

19

7. IDEJE I PRAVCI UNAPREĐENJA ENP SISTEMA

Sistemskim posmatranjem i analiziranjem djelotvornosti sistema elektronske

naplate putarine u stvarnim uslovima te pod uticajima vremenskih prilika i devijacija

koje nastaju kao posledica neravnomjernosti saobraćajnog protoka zabilježene su stanovite mane i nedostaci sistema te se u nastavku predlaže implementacija novih tehnologija i unapređenja već postojećeg sistema kako bi se propusti

redukovali na minimum ili u potpunosti eliminisali.

7.1. Unapređenje postojećeg sistema

Problemu nehomogenosti sistema na nivou jednog šireg geografskog područja kao što je područje Europske unije se može pristupiti sa aspekta udruženja prevoznika na čiju inicijativu je potrebno apelovati nadležnome ministarstvu Europske unije zaduženom za saobraćajni promet na način da se ukaže na potrebu za stvaranjem homogeno sistema elektronske naplate putarine. Što se tiče ograničavajućih barijera u pogledu stvaranja jednog takvog homogenog

sistema, takva ograničenja ne postoje od strane tehnike i tehnologije jer je sistem

potrebno unaprijediti kroz sinergiju GPS sistema (Global Positioning System) i

sistema elektronske naplate putarine korištenjem klasične RFID tehnologije.

U pogledu primjene ENP uređaja u grupi vozila motocikala postoji nekoliko stanovitih problema koji bi se mogli redukovati uvođenjem dodatnih stavki u pravilnik opštih uslova korištenja ENP uređaja. Kao prijedlog unapređenja potrebno je definisati poziciju prilaza motociklista uređaju za očitavanje transpondera kao i prijedlog ucrtavanja naznačene pozicije na kolniku ka prilazu čitaču. U skladu sa

pozicijom transpondera na motociklu predstavlja se potreba standardizacije te

pozicije bez obzira na konstrukcijsku izvedbu samoga motocikla. Iz toga proizlaze

dva pravca standardizacije:

- standardizacija u skladu s proizvođačima motocikala oko posebno konstruisanog dijela motocikla namjenjenog za instalisanje uređaja za elektronsku naplatu putarine.

- konstruisanje zasebnoga nosača ENP transpondera koji se po potrebi

montira / demontira zavisno o zahtjevima korisnika predmetnog uređaja.

Analiziranjem problematike vozača teretnih vozila, kamiona s prikolicom i tegljača sa poluprikolicom koji se ponašaju protivno pravilniku izdanog od strane davatelja

20

usluga elektronske naplate putarine, problemu je moguće doskočiti nadogradnjom ENP sistema posebnim uređajem koji omogućuje komparaciju među korisnicima odnosno transponderima koji su korišteni na određenoj naplatnoj stanici i

kategorije vozila koja je zabilježena u trenutku prolaska vozila. Tehnologija se bazira na senzorima koji su posebno programirani te u obzir uzimaju brzinu

prolaza vozila kroz tačku mjerenja i vremensko trajanje prekida projekcije

svjetlosnog snopa senzora.

Manjkavost sistema elektronske naplate putarine vezane uz redukovanje brzine

kretanja vozila prilikom prilaza uređaju za čitanje transpondera kao i povećanje korisnog učinka čitača transpondera za vrijeme vremenskih neprilika

manifestovanih u vidu magle i povećane koncentracije vlage u zraku moguće je sanirati ugradnjom uređaja koji koriste jednake principe i tehnologiju rada ali imaju snažnije karakteristike koje se iskazuju u snažnijim emitiranjem radio frekvencija, te u mogućnosti antena za očitavanje podataka vezanih uz transponder koji se nalazi unutar vozila na većoj udaljenosti.

Još jedan od mogućih vidova unaprijeđenja ENP sistema je integracija mobilne

telefonije unutar tog sistema (m-ENPmobile ENP). m- ENP se može sa lakoćom primjeniti na postojeći sistem elektronske naplate putarine korištenjem odgovarajućega hardvera i softvera. Posebnim uređajem na koji je spojen mobilni

aparat (slika 10) , a koji ima ulogu svojevrsnog transpondera koji se koristi u

klasičnom ENP sistemu ostvaruje se veza između korisnika i pružatelja usluga naplate putarine3.

Slika 10: m-ENP transponder

Izvor: Lin, C.E., Bi, L.Y.: A Mobile Electronic Toll Collection for E-Commerce Applications, Journal of Theoretical and Applied Electronic Commerce Research, Vol.3 , No. 2, Universidad de Talca,

Chile, 2008., str. 116.

3 Lin, C.E., Bi, L.Y.: A Mobile Electronic Toll Collection for E-Commerce Applications, Journal of

Theoretical and Applied Electronic Commerce Research, Vol.3 , No. 2, Universidad de Talca, Chile, 2008.,

str. 111.

21

U odnosu na ENP sistem m- ENP je ekonomičniji za primjenu jer zahtjeva mala

inicijalna investicijska ulaganja uz mogućnost nadogradnje postojećega sistema. Za uspješnu primjenu u naplati putarine potrebna je saradnja sa financijskim

ustanovama i bankama na bazi e- trgovine te stoga taj sistem plaćanja predstavlja svojevrsnu sintezu e- trgovine i m- trgovine (m- commercemobilna trgovina)4.

7.2. Uvođenje nove tehnologije

Tehnologija slobodnog protoka vozila (Free Flow Tolling) je nova vrsta ENP

tehnologije koja omogućava prolaz vozila kroz naplatne punktove bez smanjivanja njihove brzine. Korisnici više neće trebati posjedovati ENP uređaj (transponder) jer sistem skenira njihovu registarsku tablicu uz pomoć implementirane tehnologije optičkog raspoznavanja znakova (OCR- Optical Character Recognition). Sistem

omogućuje vozilima prolaznost kroz uređaj maksimalnom dopuštenom brzinom za

odnosnu saobraćajnicu, te takođe omogućava slikanje i identifikaciju registarskih

oznaka svih vozila koja prolaze kroz uređaj bez transpondera. Sistem omogućuje operatorima slanje računa na adrese vlasnika vozila svaki puta kada vozilo biva

registrovano u sistemu. S' ciljem identifikacije svih vozila koja prolaze autoputem

sistem omogućuje njihovu klasifikaciju u specifične naplatne (cjenovne) kategorije i to omogućuje maksimiziranje prihoda naplaćujući teretnim vozilima (kamioni sa

prikolicom, tegljači sa poluprikolicom, itd.) višu putarinu. Sistem funkcioniše na

temelju bilježenja vozila probijanjem laserske barijere koja uzrokuje fotografisanje

registarske oznake vozila (pokreće se uređaj za fotografisanje)5.

Slika 11: Free Flow Tolling

Izvor: http://www.efkon.com/en/products-solutions/ITS/stationary-enforcement.php (03.04.2015.)

4 Ibidem, str. 127.

5 Electronic Toll Collection. Preuzeto sa: http://www.americastransportationnetwork.com/pdf/bigbold

/electronic%20toll%20collection.pdf (03.04.2015.)

22

Podaci o vozilima se objedinjuju i proslijeđuju centrali za naplatu putarine.

Prednosti te tehnologije ogleda se u nepotrebnosti naplatnih stanica, čime se automatski redukuje broj zaposlenih i investicije ulaganja u naplatnu infrastrukturu.

Takođe oprema za tehnologiju slobodnog protoka vozila može se instalirati na bilo

koju saobraćajnicu bez obzira na raspoloživi prostor. Time dolazi do uštede značajnih financijskih sredstava koja se potom mogu preusmjeriti u proračune za održavanje saobraćajnica ili unapređenje sveopšteg saobraćajnog prometa.

Uvođenjem takve tehnologije u potpunosti se eliminišu gotovinske transakcije

prilikom plaćanja putarina. Pošto nema potrebe za oscilacijama u brzini kretanja vozila (usporavanje vozila, držanje vozila u praznome hodu, ubrzavanje vozila) uzrokovanih konvencionalnim metodama plaćanja putarine smanjuje se

zakrčenost, a time i automatski redukuju emisije štetnih gasova automobila6.

6 Ibidem

23

8. ZAKLJUČAK

Svrha ovoga rada bila je prikazati prednosti i nedostatke sistema elektronske

naplate u odnosu na konvencionalne naplate putarine te dati smjernice

unapređenja sistema uz osvrt na nove tehnologije koje se primjenjuju u naplati putarina. Kroz dugi niz godina konvencionalni sistem naplate putarine ispoljio je

određene nedostatke koji se mogu otkloniti primjenom bežičnih sistema naplate. Nedostaci se ogledaju kroz povećana inicijalna investicijska ulaganja u infrastrukturu, potrebu za povećanim brojem zaposlenika, pojavom uskih grla pri

povećanoj koncentraciji vozila za vrijeme vršnih opterećenja saobraćajnica (migracije za vrijeme turističke sezone, itd.), povećanu emisiju štetnih automobilskih gasova. Uvođenjem ENP tehnologije svi prethodno navedeni nedostaci mogu biti redukovani ako ne i u potpunosti eliminisani. Može se zaključiti da ENP sistem naplate kao primarni cilj nastoji izbjeći čekanja automobila u redovima za naplatu, povećati protok vozila, pojednostaviti naplatu, pogodan je pri zaštiti okoliša i redukovanju broja saobraćajnih nezgoda u krugu naplatnih stanica, ali takođe kao i svi sistemi naplate ima izvjesne nedostatke. Uvođenje sistema u praksi je ukazalo da nehomogenost pružatelja ENP usluga zbunjuje korisnike te se takođe kao izraziti nedostatak pokazala smanjena učinkovitost sistema pri nepovoljnim vremenskim prilikama (magla, vlaga). Iz svega toga proizlazi da ENP

ima veću učinkovitost u odnosu na konvencionalan sistem naplate. Postoji tendencija uvođenja novih naprednijih tehnologija puno veće efikasnosti koje će ukloniti nedostatke ENP sistema i optimizirati sveobuhvatni sistem naplate

putarine. Takva tehnologija je tehnologija slobodnog proticanja vozila ali ona još nije zaživjela u širokoj primjeni kako u svijetu tako i kod nas.

24

LITERATURA

[1] Vukanović, S., Inteligentni transportni sistemi u drumskom

saobraćaju, Saobraćajni fakultet, Beograd, februar 2014. godine;

[2] Rožić, N., Vrdoljak, M., Begušić, D., Afrić W.: Inteligentni transportni

sustavi: arhitektura sustava, usluge i korisnici, stanje u svijetu i Hrvatskoj,

gospodarski i ekološki aspekti, razvitak i mogućnost uvođenja, Fakultet

elektrotehnike, strojarstva i brodogradnje, Split, 1999.

[3] Antoliš, K.: Informacijska sigurnost i inteligentni transportni sustavi; Suvremeni promet, 28, 5, 2008. ,str. 353-355.

[4] http://www.its-croatia.hr/ (03.04.2015.) [5] http://www.sap.com/ (03.04.2015.) [6] http://www.putevi-srbije.rs/ (03.04.2015.)

[7] http://www.rtv.rs/ (03.04.2015.)

[8] http://www.pupin.rs/ (03.04.2015.)