Narratio regionum indicarum per Hispanos quosdam ......jra^^wvreraMfra^www^ REG IONUM INDICARUMPER H...

jra^^wvreraMfra^www^

R E G I O N U MINDICARUM PERH I S P A N O S Q^V O S D A Mdevaftacarum ver Yfima : per Epifco-

pum Eartholomxum Cifaum , natione Hi~

fpanuai Hifpanice confcxipta,&

Hiipali Hifpanice,poft ahbi

Latine excufa:

T4W vtri drnui lcambu* tUufirat* edita tfl,

OPPENHEIMII,Sumtibus Johan- THEOD.de Bry,

Typif tf!£RONYMI GALL£K[

^tf>l>t>^HHJriM>l>t>W>flM'K^1^^ ^)

ILLVSTRISSIMO TRINCIPIA C DOMINO, DOMINO

FRIDERICO IV.COMITI PALATINOA D RHENUM, S. R O M A N I I M P E R I I

Archidapifero, &c Eleclrorr, DuciBavaria^&c.

Domino noftro clemen-

tiffimo.

Llustriss lm e Princeps EleEior, Co-

mes Palatmey^Domine clementifftme,poft-

quamftepenumero ab honeftis njiris hiftoria-

rumftudiofisjnterpellati,0* dUigenter roga-

*tifumus, ut opuftulum hocpraftns ( quando-

quidem& lUudinplerifqueferme hnguisdudum in lucempro-

dui)etiam Latinitati donaremm&Iconibm arhficwfisjUu-

ftrare conaremur, ut totus traEiatus redderetur luculentwr £$

nttidicr, ac Leclorem beneyolumadattentionem majorem in-

yitatum txttmularet : miffum Mque exhibitum esi tandem

nobisjoftne f£confilw ab ipfo auciore&tranftatore exemplar

manuftriptum. JEquitati ergo conftntaneumfbre judicayi-

muj, utin nobis mhddefideianpateremur>fednec operx quan-

sA 2 quam

4 DEDICATIO.quam ardu<c& impenfis haudnjulgaribus parcere njoIuimuSy

ut candidi LeSloris exj]?e5iatwne?n& defiderium^quantum in

nobis fuity expleremus. (olophonem igitur huic operi imponen-

tes, matare inteUeximus hifionam hanc > ommbusdoflis& ho-

nefiis njiris ufiui mAgnofuturamjnpwnis contempla?itibus ra-

dices > abormnancU &' a piis mentibm akemjjima, tyran?2idisy

AvofUiam nempe ,a VirgdwAunfacramfamem^fapienterap-

pe!Iata?nfioras eam hbenter dedimus. Et hcet dulajfimis,extre-

m<cfie?icci<e ajiryparens nofier^ infiuis hifloriisAmencis^jamdu-

dum publicatis gefiorum quorundam>w tomis^ ab Hieronymo

'Hen7W?ie calamoillufiratis 3faaat mentwnem,fit tamen tdobi-

terfaltemproiUim hiforict occafione. Hic njerohbeUus continet

abfolutam defcnptionem im?namffimorum Hifj?anic<zgentis,fit-

ancrum, qu<e in miferos 1$ infontes Indos exercuerunt. Eorum

Icones majon exparte hicponere confultumfore exifiimavimus.

Qim tgiturlUufinJfime l^nncepsSeptemyir, Domwe clementifi

Ji?n£,hictra£iatus licetexiguus, <uentati pura undiquaque cor^

refiondeat, Z$ expenentia multipliaJitbfirviat > illufln alicui

Vatrono eundem nuncupandum ejfe cenfiuimus^fiub cujustutela

(Srpatroamo 9 a malevolentia Zoilorum tutus luce fiui poffet*

£hiia njero nonfolum in umverfi mundi Theatro Celfitudims

Vefira optimi erga bonas artes & Heroicas njirtutes Principe

Elecloredigmjfimas, ajfeciusgrnerofijfimi celebrantur, ruerum-

etiam adexoticarum hifloriarum cogmtionem alacritas decanta-

tur^confiantiprcstereafamaadnosperlatumfit;,Vefiram Celfitu-

d;?iem3co?feciisgravwnbus,gubernatwnemTalatim])opulicon-

cernenti-

D E D I C A T I O.5

cernentibus ^necrottis.filere laudatijjimorumJuorum Majo-

nm ^veftmis tnfftere , ac dulajjimis hiflortisfe recreare %£

oUeclare,permoti laudabilis fam£ ilhiismagnttudine^ tra-

Batum hunc hiftoncum Vefirae Cclfitudimfubmife ojferi-

mus& dedtcamtis. Humdime orantes, tttea clementereun-

demjufitpere> e>* illuftrtfuopatroamo tuen dtgnetur. Dat<e

Annofalutis recuparatx 1s98.Calend.Febr*

iUuftriflims Celfit. V.

humihmi Clientes

Johan-Theodor. &Johan-Ifrael de Btycives Francofbrdienies.

A * PR^EFA-1

Tr&fati.o adLeElorjem.

Ivus Paulus Apoftolus non immerito

Avaritiam malorum omnium radicem

effe dixit, fiquidem experientia quotidia-

na fatis probat, nullamfere effe malorumfpeciem,qu£ ab hac fceleratahabend x ipidine nonfcaturiat. Cui confentiunt complures profanorum

. hominum fententia? ex.natura: fenfu^& rerum quas

cernebant ufu prolata:& expreffx, qualis illa Bionis

Pnilofophi,sr*w xxkIcv; (jLytfomxis * ^vhot^tAot , id eft,,Ava-

ritia omnis improbitatis eftMetropolis: &illaTi-

moniSjDuofuntmalorumelementiaj «-zsW*^ cp/Aa-

$o%U, id eft, inexplebilis opumaviditas,&: gloria? ap-

petitio. Huc etiam pertinet SenariusilleMenandri,

x*x9v pkytvv ov fyowg di3kwx,id eft,malum maximum in-

ter homines eft inexplebilis habendicupiditas, Ec

Juvenalis Satyr. 14

.

Indeferefcelerum caufk. necplura ^venena

^Mifuit, autferrograjfaturfapius ullum

Ifumanx mentis njitium^quamfoya cupida

Indomiti cenfhs. Nam dives qmfieri ruult9

Et

Tr&atio ad Lectorem. 7

Etcito njultfien. Sedqux reverentia ^eri,

Jguis metus, aut pudor eft unquamproperantis avan?

Quibusaddipoteft&illudVirgilianum,

JQuidnonmortabapeclora cogis,

Aun facrafkmes l

Et fane ex hac fcaturigine oriunturquotidieinnu-

mera fraudes3fallaciar,,perjuria, circumventioncs,

rapinar,lites,odia')veneficia

:>crudelitas,ca:des.,bella,

denique omnes fere nocendi artes. Nihil fani fua-

detavaritia,fed ad omnem lnjuftitiam&iniquita-

tem homines impellit,juraque omnia divina& hu-

mana violare cogit : eofHem omni humanitate fpo-

liat^atque in feras rapidas & crudeliffimas transfor-

mat. Cujusreiluculentiffimum teftimonium& ex-

emplum habemus in hiftoria, quas hoc libro^quem

jamprimumLatine edimus,continetur3in quo cru-

delitates immaniflima?., ab Hifpanis & aliis ^ quo-

rum in eo fit mentio, adverfus miferos illos Indos

occidentales perpetratar defcribuntur, quarum a-

trocitas tantafuit > ut qui talia commiferunt , Leo-

nespotius aut Tigrides^fuiffe dicas quam homines.

Nufla enim divini numinis autfidei Cux honorisq;

habita ratione , eo famtias ac tyrannidis progrefli

funt>ut totum illum orbemnuperrepertum,nontantum latrociniis & populationibus > fed &c incen-

diis, fufpendiis,c*edibus,promifcue virorum, mu-lierum

8 TrjefatiolierumSdnfantiumrepleverintmec ullurn tormen-ti genus omiferint,quod non in miferos il!os homi-nes exercuerint. Qiix omnia^ fola illa infatiabili cu-

piditate & avaritiaduCti perpetrarunt. Quod &: In-

di aliquando iis fumma eum ignominia exprcbra-

runt. Quofdam enim Hifpanos captos, rcvinclis

manibus pedibusq; in terram projecerunt; mox au-

ro in os jacentis infufo dicebant , Ede,ede aurumChriftiane. Sed &eoinfania? tandem Chriftianiab

illa pefte dementati devenerunt, ut in mutuas cx~

desperfide & crudeliterfxvierint, bellisq; civilibus

fefeinvicem confecerint: Undefacileeft judicare,

quo jure glorienturilli fe novas illas terras adiiffe,

easq; conquifiviffe, ut Barbaros fidemChriftianam

viamq; falutis edocerent. Deus autem Opt. Max.

quem nihillatet, quiq; nullum facinus &flagitium J

occultum finitjfed omniafuo tempore ad majo-

rem lmpiorum corifufionem 6c ignomi^iam, & in

aliorum exemplum in lucem producit, fxya quo-

quetyrannorum lllorum facinora&: flagitia filen-

tio te£ta &: fepulta manere noluit : Sed Bartholo-

mctum de Cafis Epifcopum libri hujus aurhorcm

fufcitavit,qui ea in eorum ignominiam &" oppro-

brium fempiternum mmifeftaref,&: in publicum.

efFerret. Cum enim bonus ille vir animadverteret,

nullas monitiones aut reprehcnfiones apud illos ty-

rannos

adLectohem. p

rannos tn India quicquam pondcris habere ipie-

met m Hifpaniam transfretavit , ac IlluitriiTimo

PnncipiPhilippoCa^iarca^MajeftatisCaroliV.feli-

ciflimxmcmorix filio,eaqu2epartimoculis iuis vi-

derat, partim ab aliis etiam de iuis kcinonbus glo-

runtibus audierat^non tantum verbis,ied& fcripto

cxpofuit. Unde commota ipia Caeiarea Majeftas

ftatimremediumtantismalisadhibendumccnfuit,

eumq; ordinem rebus Indicis conftituit, ut ab eo

tempore tyrannis illa & fasvitia adverius barbaros

parumperrepreiTa,atque illanatioadura lila&in-

toleranda fervitute quodammodoliberata,autfal-

temfublevatafuerit. ScriptumautemilludBartho-

lomari Epifcopi,quod Illuftriilimo Principi obtu-

lit, jam antea Sevilia? Hiipanico (ermone , & poftca

alibi tum Gallico , tum Belgico , 6c tandem Germa-

nicoidiomate excufum,nosnuncprimum Latino

fermoneedendumcuravimus, utquilibet 3 ex qua-

Cunqucnatione &genteis fuerit,inhoclibrotan-

quam infpeculocontemplari queat,quam tetros,

horrendos &: pcrniciofos frudtus hatcinfelix malo-

rum omnium radix, nempe avantiaproducat^ atq;

mdecammagisacmagisabominaridifcat,eamquc

exfuopeCtore penitus exftirpare conetur. Nullus

enim eft,qui ubi fuam confcientiam ferio examina-

re voluent, hanc peftcm in finu fuo latentem nonB reperiat:

l£ *T R M A T l O

reperiat : quodq, magis dolendumeft^ineatempo-

raincidimus?quibusha?cpeftis pro peccato &: vitio

vixaquoquamhabctur: cum tameneamPaulusScidololatriam elle £cnos a regniDei ha^reditate ex-

cludere pronunciet. Quod liea libertate& licentia

frueremur, quam Hiipani in India fibi ufurparunt,

nec ullus fuperioris Magiftratus metus nos in offi-

ciocontineretjhauddubiumei%quinnullainparte

fa:vitia^crudelitatisrinhumanitatis 6cinjuftitix Hl-

lpanisillis cederemus. Quod & quotidianaexem-

pla eorum, quar vulgo & paffim fiunt, fatis confir-

mant. Quare nifi pccnitentiam egerimus , veren-

dum eftjiie tandemDeus iuftiflimusjudex ob hancnoftram inexplebileni; avantiam nosm reprobum

fenfumconjiciatmosqueSatan^& ejus Angelis tra-

dat,quinonaurumliquefacl:um, ficutHifpanis ao-

ciditjfed picem & fulphurtartareumnobisinfun-

dantmosque inftagnum ardentis ignis inarternum

prarcipitent. Quod a nobis omnibusq; vehs Chri-

ftianis per fuam gratiam & mifericordiam avertat

Deus Opt.Max^Ca^terum adfuperioremrationem,

quamadduximus,propterquamhocopus inLati-

num fermonem vertendum & publicandum cen-

fuimus,ha?c etiam accedit, quod plurimum folici-

tati ac rogatifuimus, ut ipfum figuris •& iconibus

ornaremus& illuftraremus, quibus fuperiores edi-

tiones.

A D L E C T O R E M. U

tionescarucmnr,&:finequibushocopusquodam~

modo imperfe&urn cflc videtur. Eas autem lnuc

editioni adjccimus lta diligenter & artificiose ela-

boratas, 6v ad vivum etficlas^ut ex earum contem-

nlatione quivis tantum noninrem prxlcntemad-

duciqueat, quod&le&oribusnonmediocrehifto-

rix intelligendx adjumentum, nec non & honc-

ftam voluptatcmallaturum confidimus. Omnesautemiummopererogatosvolumus, ut fibi periua-

deant , nos m nullius ^entis vel nationisodmm aut

favorem exprivato aiiquo affe&u hoc opus edere,

fed m publicum commodum & emolumentum.Bonos enim & malos homines in quavis gente &regione effe & reperiri

(quanquam bonos mali nu-

mero lemper iuperant (nec vitia quorundam toti

genti efle lmpuranda fcimus.Hifce nnem faciemus,

teq; benevofeLector, Deoomnipotenticommen-dabimus : quem& oramus, uttibi fpiiitLimfuu fan-

£himlargiatur,qui metem tuam llluftret, quo hanc

hiftonam italegerepoifis,utnontantum Hilpano-

rumvma in ea animadvertas '& detefteris,fed& ma-loru illorum omniu caufam & fomitcminte quoq;efle agnolccs,tua ipfius confidcrcs & expendas, atq;

ita Dcum tantoardentius pro mipetrandapeccato-

rumtLiorumrcmiflionequotidieprecerisperTefum

Chnftum Dominum noftrum,CLH fit honor& glo-

riainfccula.Amen. B z COM-

COMPENDIOS£HUJUS NARRATIONIS

ARGUMENTUM.

A r u m rerum, qu<e in Amertas dtverfis regioni-

busgefl&funt, ab eo tempore, quo nonjine mira-

culo America reperta esl,& detecla , ab Hifba-

nisque culta, fS habitata, ufque m pr&fentem

diemjanta esJmagnttudo, ut omnem eorum, quinon adfue-

runt,fidemfuperare, omnisque <eyt rebusy quantumyis bene

geflis, tenebras offunderey easque <eternofilenttttumulofepc-

Itre njideatur. V^egue^-uerofangumolenta tUahomtnum in-

nocentium carmficin&iurbmm deflrufltones y& incendia^

proyinctarum deyaftatwnes ,- T{egnorumque deplorabilis

ruma , mmort , quam reltqua admiratione3 animos raptunt.

Jgu£ ad aulam accedens Bartholomaus de las Cafas, ajel

CafausyexMonacho adEptfiopalem dtgmtatem elevatusyut

Imperatonam Majefiatem, tanquam oculatus te/lts, harum

rerum certwrem redderety multis taltumnefciisy f$ tgnarisy

narrayit. J$ui qutdem tmportunis multorumpreabusfolli-

citatus, brevifirtptoy qu<e njidtt ypofieritatt reliqutt. (fum

mtem ahquot annis elapfis cerneret multos omnthumani-

tatey

Argumentum. ll

tate? & fenfu defittutos > qutfua ayaritia 3& ambitione

homtnis nomine indignos fe prtzbebant,tterum (nondum

contenti tantis malis& calamttattbus, qutbusin deflruen-

do toto hoc orbe ufierani) conan Regtperfuadere^ut ejuscon-

fenfuy& approbattone , eandem factnorum ijtam aggrede-

rentur : confultum tlli njtfum eH^compendtofem hanc, quam

jam anteafcrtpferat y narrattonem Trinctpi Domtno nofiro

offerrei qut authoritatejua ejficeret3ut defenfionei& expref

fa Imperatoris prohtbitione tmproba tUorum tntentto reprt-

meretur. IJt autemfactliuslegeretfua Celfitudojjunc Itbel-

lum tradere typographo expedtre extfitmaytt. Et h<ec eH

caufa& ratto 3 cur m lucemprodire hanc brevem narratw-

nem^voluerit.

B 3 PRO-

11

T R L G V S

FKATRIS BARTHO-LOMiEI.D.E LAS .CAS.AS, VELCASAI, EPISCOPI: AD I L L U S T R I S S I MUM

& Potentiflimum Hiipaniarum Priricipem

Philippum Dominum-noftrum.

Um ita fit (Illuftriffimc & Potentiffime

Princeps ) abomnipotentis Dei provi-

dentia, ita conftitutum mundum fuifle,

ut ad utilitatem.totius -generis humani Reges ef-

fent, qui Regnis.& Provinciis dominarentur, quiq;

populiPatres & paftores ( fic enim eos Homerusnominat) &per confequensnobiliora,generofio-

raque totius Reipublicarmembra exifterent : bona

Regum voluntas jus fuum cuique tribuendi in du-

biummerito revocarinon poteft. Quod fi injuria-

rum,-quae mRepublica fa?pecommittuntur,cafti-

gatio non fiat , &c debita correclio errorum& abu-

fuum,inde procedit,quod cognitio ad eos non per-

veniat:

T R O L O Q XX S. 23

veniat: alioquin proeul dubio omni diligentia, &:

ftudio lcgitima remedia qua^rerent &r adhiberent.

Quod tcftari videtur in (uis Provcrbiis Salomon,

cudicit:Rex,quiiedctinfoliojudicii,diilipatomne

malumintuitufuo: Hoc cnim de nativ-a,&naturali

Regis virtute exiftimandum eft , iolam cognitio-

nem mali,quo ejus Regnum prcmitur, fufficere

(cum neperminimum tcmporis momentum ferre,,

aut tolerare poilit) ad integramillius reftitutionem,

&libcrationem.

Apud me igitur confiderans ( Potentiflime

Princeps ) perditionem, mala, & damna(qualia vix

ne imaginatione quidem compledH, ab liominibus

patrata eile, poifumus) tam multorum, amplorum-que Regnorum,qua? novus Indiarum mundus,me-rito nuncupantur

\qua? a Deo, ej-usq; Ecclefiaj ut il-

lorum gubernacula tenerent, ad fidem converte-

rent, eorumq; tam in temporalibus, quam ipiritua-

libus profperitati ftuderent,Caftell^ Regibus com-miifa,&: commendatafuerant: Cum,inquam, ego,

lpatio quiquaginta annoru,quibus in vivis egi,non

mediocrem adeptus experientiam,ha:cmala, qua?

dum in illis regionibus verfarer,ipfis oculis vidi, di-

ligenturapudmeperpendomeclingua?,neccalamo

ita imperarepoilum, quin CelfitudinemVeftram

dsaliquibus rebus particularibusmonitam faciam,

certio-

24- T R O L O G U S.

ccrtioremcp reddam,utillis commotaj&incitata,

ftudiofas ferventesq; preces Cux Majeftati fundat,

ne his tyrannis adeas,quas conquifivcrunt, terras

(conquifitas enim volunt) regreflus,ut fperant con-

cedatur,cum conquifitiones iftse per feiniquasfint:

prxfertim vero,contrahanc Indicam gentem, quat

pacifica eft , humilis , Benigna ,& neminem la^dens

injuftxtyrannica^3omniqj jure tam divino, quam

humano damnata? exiftant. Quare ne ullainme ca-

deret culpaob reticentiam & filentiu infinitar , ciim

corporum , tum animatum mihi cognitarperditio-

nis , confultum &#quum mihi vifumeft,illorum

quardam gefta , ame , ex infinito numero , proxime

praeteritis diebus fele£ta,typismandare,utmajori

commoditate , &: minori fabore eorum le&ioni

Celfitudo Veftra incumbere queat.

Et quamvis Archiepifiropus Toletanus Celfi-

tudinis Veftrar pasdagogus , cum effet Epifcopus

Carthaginenfis nbi ame concedi petiiffet, obtulif-

fetq; Celfitudini Veftra? , timens tamen ne variis

terramariq; fufceptisitineribus,, Regiisq-, negotiis,

quibus continuo pra:peditur , diftenta, illorum va-

carele&ioninonpotuerit, veltradideritoblivioni:

&c crefcat interea inordinatum, & temerariumeo-

rum defiderium,qui omne jus ludibrio habentes,

cffufihumanifanguinis ftillantibus rivis dcie&an-

tur,

T K O L O G 11 S. 2f

tur, & ampliffimis his regionibus naturales incola,

& pofleflbres mfinita ca:dc eripere^thefairris^; in

menfipretiiprivare, flocciraciunt : curn,inquani,

tyrranni iftiomnibus modis, & caloratis,fucatisvc

rationibus (ux petitioniinfiftant,ut fibi permittan-

tur, & concedantur iftar, quas vocant, conquifino

-

nes,quadalvalcgenaturali&divina, & fincmaxi-

mis pcccatis mortalibus,quxhorrenda,& aeterna

fuppliciamereantur,concedi,&permitti nullo mo-do poflunt, confultum eflc exiftimavi compendio-

fam hanc narrationem, ex ampla, qux de cacdibus,

& damnis huic regioni illatis, fcnbi & poflet, & dc-

beret,hiftoria deccrpere,&Celhtudini Veftra: of-

ferre. Omni autem humilitate Celfitudinem Ve-ftram rogo,u t eam Rcgia illa clementia, & benigni-

tate,qua iuicipere confuevit eorum opera, qui o-

mnesfuasvigilias,omnesquelaboreseoconferunr,

ut bono publico,ftatusq; Rcgiiprofperitati infer-

viant j & rccipcre , & legere non dedignetur. Quaperlec1:a,& iniquitatisatrocitate, qua? contra inno-

centiflimos hos homines committitur, mille cru-

ciatibus cos ca?dendo3 & laniando, nulla pugnanteratione, prarterquam avaritia, & ambitione eorurn,

quihorendahxcicelerapatrant,nondifpliccatCel-

fitudini Veftra? precibus efflagitare, & fadto ipfo

Majeftati fua* perfuadere, ut omnibus tam damno-C fis,

26 T R O L O G tl S.

fis.,&: deteftandis precibus incumbentibus fuam

authoritatem dencget: imo ut terrorem omnibus

mcutiens } ediCto prohibeat, ne ullus de eare verba

facercdeincepsaudeat;ininjuftaha?cpetitioinfer-

nalibus, & arternis filentii tenebris circumfufa te-

neatur. Qnx res3Potentiilime Princcps, expedit,&:

cit omnino neceflaria $ ut Deus proiperum floren-

temcjuetam m fpintualibus, quam temporalibus,

ftatum Resna: huic Corona: Caftellana: conccdac

atquc lareiattir.

INDIA-

2-7

INDIARUM DEVA-STATIONIS, ET EXCIDII

BREVISSIMANarratio.

Nn o millefimo quadringentefimo nonagefimofecun-

do lndiainventa &dete&a; anno fequenti ab Hifpanis

habitara eft,ita ut multitudo quaedam Hifpanoruro ab

hincquadr.iginranovcmanniseoprofe&afit. Primoati-

tem ad Infulam Hifpanicam appulerunt, quaz quideni

fertililiimaeft,CN:piopteramplitudinem<Sdongitudinem,utquadex-

centamilliariaincircuituhabe3t,hoctemporeceIebris. Undequaqueautem circuirur pcne innumeris infulis,quas& populo, & natuialibus

incolis itarefertas vidimus,ut vix in toto terrarum orbe regio tam roul-

tis habitatoribus munita,reperiri pcflit.Terra autem firma,quas ab hac

infula ducentis quinquaginta, 6c paul6plus,milliaribus diftat ulrra

"longitudinem dccem millium milliariorum , circalittus maris,pro;.ra-

hitur,quaequidemterra?jamreperta;funr, &p'lures,procedentetctu-

pore,deteguntur: Tantaautcm mulritudohas regionesincolit.cx' ba-

bitat,utibi abOnnipotente majorpars generis humani congn^ua,cVconvocata videatur.

liibnitaauten: haichominummultitudoita aDeocreat.ic^, nt

fimpIicirategaudrat.aOutis.calliditatis, &maliti£eomninoexpeisar,

& ir;ivn;'ca,n<>.tuial;biis dcminis obedientiiTima ,& fideliilitrr ; ?rgai-

pios vcio Hiipanos,quibustk:infervit,&:fubditaeft,humiiis;pa,

& pacirica exiftat; deniqueut rejedtisliribus&motibus, remotcqueodiofinevindictaecupidititate vivat.

Hicpopulus delicatillimus eft;& tenerrimus,ejusq; eft tam debilis,

&inaEqualistemperies,utlabotem tolerare nonqneat,paucisq; annis

quocuq; tande morbo,vitae finc impomt,ita ut ipd Principu,&: Domi-. C z nomrn

2$ £rV DEllT ATE S HlSVANO RV Mnorum liberi, qui hic apud nos in delitiis , omniq-, terum affluentianu

triuntur, illonim etiam agticolarum natis dclicatiores, & tenerio-

rcsnonexiitanr. Haec genseftpaupeirima, &maximeindigens,pau-

C3 Doffidens, bonis remporalibus rton inhians , idcircanon fuperba,

necambitiofa. Tali vei6cibovictitat,urSanct.orum Patruminere-

movi<5tasmagispaicus,minu vedelicatus haud extircrit. Nuditate,

folis verendis tecTs , pro veftimento utitur : ftraguia villofa, quar eft u-

nius ulnalongitudmisjveltela, quaead fummum dunum,illieftIoco

maximi & calidillimi tegumenti. Tegeri vei 6 incumbit,& quibus pin-

guiot e-ft fortiina, retiain quatuur angulis, nodis aliigata, pro le&ofiint,quem fco idomate Iniulae Hifpaniolae habitarores Hamecasap-pellanr. Ingeniofubtili,&docilihihominespra^i:ti(unt;genseftdo-

cilis,&omnisbonaedo&rinae capax,&ad ianctamnoftramCarhoIi-

camreligionemiufcipiendamaptiilima, nequeetiaminhabilisadbo-

nosmores,utquae non tamvanis,quam rcliquum hominumgenus,impedimcntis,diftrahatur: itaut, velprimis labris, fidci, utiradica-

mus,rudimentis deguftatis, tanto defiderio& fervoreadexercitium

Sacramentorum Ecclefiae,& fervkii divini, feratur,utipfis religiofisad

tan tos impetus fuftincndos , maxima ,& fingulari patientia opus fit.Et

ut finem imponam,f$pe Hifpanos(qui bonam,quam in ilhs cernebant

naturam,negare nonpoterant) hoc proprio ore proferentes audivi,

nempe ad vitac fummam beatitatem , inillis folamDei cognitioncmrequiri.

Ad agnos autemtamlenes, & dictis qualitatibusab Omnipo-tente dotatos,ut tygres,lupi,&leoncs crudeliflimilonga fame oppre£ii.Iberiaccefteruntjnullireiabhinc quadraginta annis incumbentesp;;etcrquam caedibushorum miferorum,quosdiverfistormentorum

generibus ab ullo antea nec vifis,nec auditis (quorum aliqua pars infe-rmsdefcribetur) taminhumane& crudeliterlacerant,&diianiant,ut

ex tribus millionibus,quos fbla Hifpaniola Infula capiebat, jam ex na-turalibus incolis vix reftenr trecenti. Cuba vero infula,quaein eandemIor;gitudinem,qua Valladolid a Roma protrahitur, jam deferta ,& in-

culta in ruina jacet. Infula Sancti Joannis,&Jamaicae,quarum utraque&ampla eft.& ferrilis,defertas& defolatas conipicere licet. JLucaya»

auteminfulacexeaparte, quae feptentrionemrefpicit, Hifpaniolae&Cubaevicinar^quasfex.ig-ntafuntnumerOjVelcirciter, cuminfulfs,qna2

vulg6Giganiumappcllantur,&aliiSjquarum}quaeinfcrtilioreft,hor-

to Regio

IX INDIIS TATRAT j£. 20

«oRegio Hifpalenfi,fertilitate pracftat ,non fine maximo ,& falubri

aeristcmperamento, jamomni habitatore vacuaccernuntur:cumta-

men ulrra qumgenta millia hominum in his regionibus (accedentibus

Hifpanis) vixcrint, partimcaede fublati, pamm vcr6viextra£ti,utin

fodm ; ; Hifpaniolxlnful2,quaefinen.'iti!rdihabitatoiemanferat,la-

borarent. Navis quaedam has Infulas viiuans ,'ut fa&a fegete,refiduae

fpicae (nam probus aliquis Chriltianus pietate,& mifericordiamo-

tus , ut aliquas animas ad Chrifti cognitioneni atrraheret , tam pericu-

lofumiterfufccperat) colligercntur;, undecim tantumhomines,quos

lpfe vidi , reperti funr. Aliz plus quam rriginta numeio San£ti Joannis

infulacconfines,omnipopulofpoliaracfunr. Quaomnes miulxduo-

rum millium milliariorumlongitudinern iupeiant,& tamenomnipo-

pulo,incola,& habitatore populara: jacent.

Qupd vero ad terramrirmamattinet,certifurnus,& procom-

perto habemus, inhumanis& execrandis liiis fa&is decem Regna ma-

joris amplitudinis ,quam fit tota Hilpania , fub eaetiam compr "henfis

Arragoniac,&PortngaliaeRegnisiideft,ultramille miiliariaHifpanos

cxpopulaflcs&omni populo,&habitatoreprivafle,quaepraefenti ad-

hucdie deferta; &addeplorandam ruinam (cumanteavixregioulla

majori incolarum numero abundarit)redu(5ta cermtur.Nos autem pro

ccrto affirmare audemus iis quadraginta annis, quibuscruentam, &deteftandam fuam ryrannidem iri iis regionibus exercuerunt Iberi,in-

jufte,ulrra duodecim (computatis tam viris, quam fccminis ,& pueris)

milliones hominum fato fun&os efle : Neque ver6 parcere me vcritati

exiftimarem,fiultraquinquaginta milliones hominumnaturae dcbi-

tum perfolviiTejdicerem.

Qui ex Hifpania; remotis oris,ad has Infulas appulerunr,quiquc

Chriftianos fe efle jaftitant,duplicipra;cipuevia,adextirpandara &tollendamhancnationemdefacieterrac,proceflerunt. Quuum prior

cftinjuftum,cmentum,&ianguinolentum,quoufifunt,bellum. Al-

tera,quod omnes eos de medio fuftulennt,qui veladhucaliquid liber-

tatis rcfpirarent; vel qui reiccatis,.tam iniquae captivitatis , vinculis,

priftinam libertatem recuperare (quod quidem potcntiores,virique

ftrenui ,& fortes animo volvebant) decreviflent : illis enim bello iub-

latisfolasfoeminas,&pucroshacaurafruipatiebanturi quibus poftea

tam Iliave jugum imponebant^mbeftiarumnon fitdeteriorconditio.

Ad quas duas impias tyrannidis Ipecics,tanquam .fubakerna ad gs-nus,

C 3 reliqui

$0 £rvdelitates Hispanorvmi eliqui,& inriniti modi quibus ad extirpationem, &dcfolationem hu-juspopuliutuntur,redua,&revocaripofTunt.

Ad defrructionem autem & defolationem innumeri iftics po-puli,folumaurum Hi-panorum,ultimusfinis,&fcopusfuii ;& utexi-

guo tempore ditati,adflatu>,&d»'gnitates,qi-a;pcr,'onis nullo modocongruebant, tanquam unico faltu, pervenirenr. Dcniq; ut uno verbodicam,iliorum avaritia,& ambitio,qua vix maior excogitari poiTet,ha-

rumque regionum incrcdibiles diviriae, incofarumque humilitas,&

patientia(qu$ aditum ad has terras faciliorem reddebat)huic rei anfampraebuere. Qu^stantocontemtuihabebant,uteos(deiis,quaepnrfens

vidi,omni mendacio fepofito, loquor) non ut beftias, hoc enim pero-

ptarcm , kd ut abje&iffimum terrae fimum traOtarent. Sicque de illo-

rum anima,& vita fblliciti fuerunt, ut fupra di&us numerus omni fide,

facramentisq; privatus,vitam cummortecommutarit. Ethocncn rai-

noriveritate,quampracedentia,nititur)quodnecipfityranni, &car-nifices,fine mendaciinota,negarepoflunt)ab indislberosnullaun-

quaminjuriaarTe£tos,fcdpotius tanquam dc ccelo demiflbs,eosco-

luifTe , quoufque infinitis injuriis , violentisque tormcntis ,& fuoruni

injulla caede lacefliti^ad armaconcurrerecoadtifunt.

^De Infula Hijpaniola,

IN hacInfula,adquamprim6Hifpanos appuliflediximusjcruenrse

cacdes&hominumperditionesprincipiaduxeie rfceminasenim ,&pueros Indis cripiebant ,ut fibiinfervirent, & eorum opera male ute-

rentur ; eorum au tem viccfcum magno fudore , & labore partum confu-

mebant,eononcontenti,quemunufquifque fecundum fuaefaculta-

tis vires,quae femper percxiguas funt Cneceflaria enim rantum ad vitam

reje&isfupetfluis,domiafIervantJgratisdabant, unicaautemdie,quae

ad trium familiarum , quarum unaquarque decem perionas capei et, a-

limentum uniusmcnfis, fufficeret,Hifpanusunusabfumebat. Etfic

his malis fra&i, tantisq-, afflicti tormentis , & violenta tra£tatione,taIes

hommes eccE!ononelTemifibs,cognofcere ccepcrunr. Etidcircoalii

cibos, alii fuas faeminas & hberos in latebris abfcondebantralii vero,ut

gentem tam durae , & ternbilis convei fationis fugcrent , praerupta

montium quaerebant. Iberi autem non folum co!aphis,pugnis,& fce-

leratisbacuiorumiclibuseoscxcipiebantj fed etiam violentasmanus

ingu-

1N INDIIS P ATR ATjE* 31

in gubsrnatores civirarum inj ;cerc nonverebancur. Etharceotcme-

ritati$,& impudentix devenctant,utquidam Capitaneus,totiusIn-

fi\\s potentiflirai ftegisfceminaviabutiaufusfir. A quotemporeco-girare caeoerunr, quibus modis & rarionibus Hifpanos regione fua

pellei enr ; armacjueincontinenti fufcepcre.Scd quae arma Deus bone?

eaioiicet, quae majorcm habent iimilitudinem tam in orTenfione,

quamdefenfione,cumpuerorum qui cettant arundine, lufu, quamcumarmisvnorura. •- *

'

'

•",

*

Quodcernentes Hifpani genetofis equis infidentes,gladiis,&-ianceis bencinftru&i, fanguinolcntis fuis ftra£ibus,&ftratagemanbus

lnuium

}2 foVsDELITATES HlSVANORVMinitiumfecere; ciuitatesque &pagos percurrentes,nullia?tati,aut(e-xui,ne fceminis quidem puerperis pepercere

, quin ventre aperto vivasin frufta difcerperent. Pignoribus pofitis iimulcertabant,quis unicoeniisi&uhominem medium aperiret, veldifcinderet, velquismajoridexteritate corpus hominis capite privatum , truncum relinqucret,autcerte quis majori induftrias mucronera vifceribus ac igeret.

Infantium", pedibus ex matrismammis arreptorum , innocentia

capitarupibusconquaffabant: alios , non iine fcommatibus influmi-

naprojiciebant j cadentiaque in aquamcorpora irrifione fuaccrudeli-

tatis

1N INDIIS TATZATA. 33

tatis&inhumanitatist«fte,admoraminvitabant: alios unacum ma-

tribus enfium inhumanis mucronibus cxDonebant.

Ccrta patibulacrigebant , lata quidem, fcd ita demifla,ut pedes

terram fcre attingercnt , quorum unumquodque trcdecim pcrfonis in

honorcm,& rcvcrentiam , ut diccbant , noftri Redemptoris& ejus A-

poftolorum,deftinatumcrat,quibusigncimpofitoillisaffixos,incine-

rcs vivos rcdigebant. Quos vero vitac raperefle volebant eos femifciflis,

&c pendentibusmanibus dimittcbant; cum hacfugae exprobratione:

Nuntias Las fcrte litteras iis, qui latitantes in montibus nos fugiun t.

HacmortccommuniterDominos, &Nobilesmul<5labant.Per-

rici- V"a furfultis craticulas ftruebant , parvoque igne wppofito,hi

mifen^ .ulatim,animam,raagnisclamoribusstormentorumquedefpc-

ratione , efflabant.

Vidi aliquandoquatuor,aut quinque expotcntioribusDomi-

nis,hiscraticuIisimpo(iris 'rreri;&nonproculduae,veltresalixcra-

ticulae,ii{demmercibusinlh.«cl:a:vifcbantur;cumq,magni,quiibiau-

diebantur clamores,Capican£ o eflenr mo!efti,quietemque ejus impe-

dirent,eos laqucotolli,&:ftrangulari juflic.Spiculator^cujusnomen

mihieftnotumjnecminus incognici Hifpali parentes) quo minus id

fiertt,prohibuit, fed oriimpofltisepiftimiis,neillcrumexaudircntur

clamores,ipfemetlignaftruens, adfuit, quoufque ad placitumrofti,

animameftlirent. Harumrcrum,&aliarummnumerabiUura,oculos

habco teftes.Quia veio omncs quibus dataerat poteftas,tam inhuma-namgencem,abomnipietateahenam,generisquehumaniextirpatri-

cem}&:inimicam,ta!iquamfcopulosevitantes, in montibuslatebras

quaerebanr, cancs venaticos , 6c crudeles,ita inftruxerunr , ur primo vi-

fu,minimoquc temporismomentolndianum, tanquam porcumdc-vorarenr. Abiftiscanibushascxdcs,&devaftationespatrabanrur. Et

qdta quandoque,raro tamen , juftaxquitate moti Indiani,aI:quos Hi-

ipanos cxdebant,intcrfehanc promulgaruntlegcm, utpro unoHi-fpano occifo , cemum lndiani ncci darentur.

rDeRegnis i qux bifida Hiffaniola > capiebat.

HALq Hifpaniola Iniuu quinque maxima Regnatotidemque po-tentiflimos Rfges,capiebat, quorum Impcrio rcliqui fere Do-

ruini, quorum intinitus erat numerus , parebant. Erat etiam quarun-

D dara

34 (^RVDELIT ATES HtSPANORVMdam feparatarum regionum Domini , qui horum Regnum , pro fupe-

riore , nullum agnolcebant. Horum Regnorum unum,Magua appel-

labatur,quod fignificat planitiem. Haecplanitiesreseft,fiullain toto

orbc, memorabilis , & fcitu digna : Narn i meridie ad Septentrionem,

in odtuaginta miliiaria pori'gitui:laiitudine veio quinque,oc'to,&

quandoque decem compledtitur : undique autem aluffimis montibus

circumclufa tenetur. lliam alluuntultratr'gintamillian'uvioium,&

rivuiorum,quorumduodecimcelebribus illis fluviis Ebro Duero,&Ou^d^lg!:criirmagnitucIinenoncedunt:Omnesquefluvii,quiemon-

teadOccidtncemverg^ntefquorum numeruseit viginti millium)o-

iiuntur,auro funt ditilfimi. Quo monte, provincra Cibao cominetur,

undc,fodinae Cibao; ex quibusprodit exquifitum illud,&purum,tan-

tiq-ie apud nos nominis viginti quatuor caratarum aurum , nomen ha-

bn t.Hujus RegniRex,&DominusGuarionexvocabatur,quifubfuaditione vafallus & Dominos tam pocenteshabebat , ut corum unuf-

quifqueadfervitium Regis Guarionex fedecim milliamilitumaddu-

cere potuilltt. QuprumDominorumaliquimihinotifuere. HicRexerat obedictiffimus,& non mediocri virtuie praeditus,natura fua paci-

ficus,&ergaCaftiliae Regesdevotiffimus: hic fuis fubdins mandave-xat , jufTerat, ut eorum quifjue tintinabulum auro repletum daret,

fuccedente vero tempore,cum fatisfacere non poflent,eo medio fciflb,

alterampartemimplerejuffi funt,hu)us cnimlnfulae habitatores fere

nullam extrahendi ex foainis auri induftriam , aut expcrientiam habe-

bant. Hic Cacicus obtulit fe Regis Cafteilae fervitio , ea conditione,ut

illas terras , quae ab ifabeila , in qua prima manfionis fuae habitacula fi-

xerantH fpani, ad San&umDominicum inlongitudinem qumqua-gmta miihanum extenduntur , coli curaret : dicebat enim , nec verita-

tiilliusfermorepugnabat, fuos fubditos non habere ufum &pradti-

camaunfodiendi. Qu buspromiffis,&facile,utfcio&alacrianimo,

ftetifTet, &indeex annuoreditu ultra coronatorum Caftellanorum,

trcsmilliones,Rexpercepiilet,& jam,iniiialnfulaquinquagintaur-

bes , Sevilia ampliores,cernere liceret.

Sed qua compenfatione,& remuneratione ergahuncramcle-

mentem , bcmgnum Regem ufi funt ? eafcilicet , ut eum, fumma infa-

mia , in perfona conjugis , ab Hifpano Capitaneo Chnftiani nominis

indigno , violatae , afficerent. Potuiflet quidem ,& tempus, & op-

porcunitatem vindictae fumendae, militem confcnbcndo expe&aret

fed

jn Indiis tatrata: ss

fedabfcondere fe;& Rfgno,& ftatu, in provinciaDe los Ciquayos

(in ^u i potens quidam ejus vafallus , & fubditus habitabat) exul & vi-

verc&moride^ic. AtHiipanide<jusabfenciacertioies fa£r.i,laccbf is

amphus locum non dedere,fed illato bcllo, llli, qui eos tam humamtet

fufceperat,devaftataomniregioneeuinrepererunt,&cceperunt; qui

vincuhs cathenisque alligatus , navi , ut in Caftellam captivus ducerc-

tur,impofituseft: mitinereautemnavis periit,cum qua mu^ti H;ipa-

ni fubmerii, &magnum auri pondus; &interhaccmagnumauiigta-

num,cralfopanifi.niie,habensin pondcre j<£oo. coronatos: itaDeo

de cnormibus illorum fceleribus,vindi&am fumente.

AliudRegnumMarien appellabatur,inquo eft hodleportusiu

ultima planitiei extremitate, quaSeptentrionemrefpicir: eftqueRe-

gno Poi rugalliae & amplms,& fertilius;dignum certe , qubd frequenti

habitatore incolatur;montibus enim abundat,aunq;,& orichakhi fo-

dinisdives eft. Regi nomen erat Guacanagari , cui multi potentes Do-mini, quorum aliquos novi,patebanr. Ad hanc regionemprimus,

fencx Thalafliarc hus appulir, cum Americam dctexit , qui ram huma-

niter& benigne a di&o Guacanarireceptus eft,& tra&atus cum omni-

bus Hiipanis,quos navigationis fuaecomires aflumpferat , illis omnemopem , & auxihum ferendo (lbi enim Thalailiarchi navis undis ab for-

pta fuerar) ur ex ipfius cie audiverim , ie ab ipiis parentibus , in propria

patria,blandius accipi non poiTe. Hic Rex caedes,& crudelitates Hifpa-

norum fngiens,ftatu (uo privatus, in montibus obiit. Reliqui vero dy-

naftae, ejus fubditt, in ca icrvituce,& (ervicio,quodpoftea recenfebitur,

exhacvicaemigiarunc.

Tertium RegnuinerarMaquana; regtoetiamadmiranda,fana,

& fertiliSjtibi hodie melius faccarum totius Infulae conficitur.In ea Re-gione tunc temporis regnabat Caonabao,qui reliq >os,potentia, ftaru,

gravitate,& ceremoniis , quac in e jus fervitio adhibebantur/uperab^r.

Hic Rex , cum nihil ininus fufpicaretur ,magna fubtilitate,& induftria

abHifpanisiu sdbus propnis captus eft. Eum poftea naviimpofue-

runt,ut Caftiliam duceretur,fed cum in portu fex elfenc naves vela

ventis dareparatac,pontus tantis procellis agicariccepit, ut hae oranes,

cumiis,quoscapiebant, H;(panis abfoipra; cum ip/b Rege Canabaocathenisonerato,fierint:inquo Deusaequo fuojudiciooftendit,non

minu* eife in hoc fa<5fcoiniquitacis,&injuftitiae, qu^minpraecedenri-

MS. HuicRegi trcSjautquatuorfratreserantjVinftrenuuquiiniquA

D z hatris

36 (\VDELITAT ES HlSVANORVMfratris,&Domini captivitare orTenfi , auditis devaftationibus , Sccxd*"bus ab Hifpanis in aliis regionibus patratis,intelle<5taque paulopo^tratris morte ; ut ab hoftibus vindi&am (umerenr, arma fufcepere,qui-

bus occurrentes Iberi certo equitum numero (qui vel maxime In diani*

ofFendiculo funt (tantam ftragem edideruntjiuraediaparshujusR.e'*

gni,devaftata,& depopulata iuctiu

ESfar/\A\i^QiH r^^îmm/v\wm :-'î ^ ê^sjs =

Wm\>> 1 / 1 'MfflWt T3Iz*WM&~BBHra _^-ffflr

''itSraPt """ -""4

* '002

§b^^^^M/A.Y JS WMmS\

Wr "mr- IIInIwH i ^-^* iaBfe- «Baa %§§£||||P

l(r^^ ^"tVaSHSslbL'j\&eIh§ fj^-Cj^ T3«5i

r^^Bf ÎII^-^-^Hm t^' '^fl^p^p^^w1

^r" w \EL ^fg ^fe

11~ — ^fc" \=I "lk % "'*- : -

""^jk 2^"^

\zM lr^= — ^^. >«gg|vj^^- -----

l|Sr -P^^---^

^^.«W*^»*^

Xaraqua quartum Regnumeft,quaiicentrum,"&mediumto»eiuslnfular;in diferto fcrmone,& eloquenti idiomate par ex caeteris

Rcgnis non habet , in politia vero ,& bonis moribus, reliquis excellir.

ln eo maxima erat Dominorum ,& nobilium copia ,& ipfa plebs ftaru,

habitu-

1N INDIIS VATRATS. 37

habituque corporis 'praeftabat. His Bchechio Rcx erat , qui fbrorem

Anacaona nominc ; habebat. Urerque& frater &foror. Hifpanosinfi-

gnibus beneftciis afliciens ,& exevidentibus mortis periculis liberans

RegibusCaftellae magnafervitia praeftiterat.lMottuo Behcchiofum-

ma Regni penes Anacaonam remanfit. Quadam autem dic accidir,

utlnfulaegubcrnatorfexagintacquitibus,&trecentis pcditibuscomi-

tatus(equices autem folifurficiebant,nonfolumaddcvaftandamln»

fulam , fcd etiam totum terrae conrmcns ) tiecentos circiter dynaftas,

ad(cvocaverir;quorum potcntiores fraudulenrcr , & dolose in do-

roum ftramineam convocatos comburi,caercros vero,cum in finito po-

pulolanccis,&enfiummucronibus mortemulcT:ari,juffit. Etipfam A-

nacaonam,penes quam ,utdi<5cumeft,fummaerarImperii,ucmajori

eam honore dignaretur,laquco vitam rinire coegit. Qupd fi acciderer,

ut aliqui vel mifencotdia, vel auaritia moti,pueros pro afleclis re tinen •

tes,neocciderentur,equis imponerent,alter fuccedebat , qui a tergo

eos trans foderet, vcl fi in terram deciderent,cruribus privaret. CurnautemIndianorumaliqui,quiinhumanaehuicftragi fupererant in In-

fulam, qux inde oclo miliiaribus diftat , fe recepiflcn t, quod lanienamfugerenr,ad perpetuam fervirurem a gubernarore damnati funt.

Quintumregnumvocarur Hiquey, cuifenioconfeclaRegina,

Hiquanama nomine, quam Hifpani in crucem fuftulerunt , praefide-

bar. Eorum , quos hic vivos vidi concremari , membratim difcerpi,

variisquetormcntis torqueri, & illorum,qui ex tantorum malorumxcliquiis, vivi in captivitatem ducebantur , infinitus eft numerus.Quja

,

vero in horum populorum ccedibus , & devaftationibus , tam varia di-

cendaforent,uteafcripcis vixcomprxhcndi poilinc (necpuroexmil-

lefiroa eorum , quae dicuncur, parte , unicam explicarij unicumde bellis fupra di&is , conclufionis loco , addam & in confcientia

affirmabo di&is omnibus iniquicacibus , & facinoribus , aliisque,

qu«quamvismcnonlateanr,praetermifIafacio, non majorem occa-

fionem Indianos dedifle autdare potuifle,quampraeberentprobire-

ligiofi in roonafterio bene reformato vivcntes , fibi bona , aut vitam

fubripiendi j & cur illi,qui morrem evaderent, perpetua captivitatc,&

fervitutedetinerentur.Hocpraetereaaa o,mecrcdere,&certisconje-

<fturis aftequi eo tempore,quo haecomnia in hac infula patrata fun t, In-

dianos, neunico quidem peccato morcali , inHifpanoscommifTo,te-

ncri,quodhominum mereaturultionem.Et quodadeapeccata,quo-

D 3 rum

38 fovDELIT ATES HlSPANORVMrum punitioDeo refervatacft,attinet, utiunt vindiclae iromoderafa

cupido,odia,iimid'ates, qu bus incapirale» hoftes.ur illiserant Hi-

fpani,ferri potuifTent, exiftimo paucosdejllisrebus,jufte iniimulari

poflbjminorque erat illis impetus, &vigorfexperrus toquor) quampuerisdecem,autduodecim annorum. £t hoc certo fcio Indianos

iemper juftam caufaminHifpanos bella movendi, habuifle,& Hifpa-

nosecontrabsllisncutiquamjuftiscumi!liscertAiTe,lcdiniquioribus,

quam ullus unquam tyrannus geiTenc Quod de reliquis in Arnerica

&

geftis,& fa&is affirmo.

Pera&is bellis, omnibufqie habitatorilnismortuis; juvenibus,

foeminis &pueriscoramuniterreiervatis cosinter fc dividebant ; al-

teri jo.alteri 40. huic centum, iftiducentidabantur,&quoquique

Tyranno tnajori, quem gubcrnatorem appcllabant ,gtatior erat,co

plures obtinebat,tali colorc,taliqueconditione,uteosinCatholica

fideinftruerenticumipiime^quibustradcbanturinftruendij&anima-

rum cura demandabatur , pro majori parte eiTent homines idiotae,cru-

delcs,avaritiaedediti&omnibus vitiis coinquinati. Talemveroeo-

rum curam habcbant,utfodinas auri extrahendi,&fodiendi gtatia,

quilaboreftintolerabilis,virosmitterent j fceminas veroad agrosco-

lcndos,quilaborctiamvirisfortibus,&robuftis,molcftiifiinuseft s u-

tebanrur. lllas autcm herbis & fimihbus rebus nullius fubftantiae,ale-

bant ; atque ita in niammis puerperarum lac ficcabatur,& cxiguo tem-pore.parvaeomnescreaturae interibant. Et quod a virisfoeminae fe-

paratae,illis non cohabitarent ,proles nulla fufcitabatur. Viri in fodinis

fame,&laborevitaprivabantur; fceminae vero iifdem fracbe malis &calamitatibus, inagtismorte abiumcbantur. Eritaconfumptuseft,

&exteiminatushabitantiumhujuslnfulae,peneinfinitusnnmerus,iii^

demque modis totius otbis incolae de facie ten ae , tolli poftent. One-raeciamo&uaginta & centumlibratum ilhs imponebanrur, quasper

itercentum& ducentorummilliarium,fetrecogebantur. Hifpanosetiaminpeniilivehiculo, aut kctis in modumretiorum,abln<.iianis

confectis , ferebant , iis enim , ut beftiis , ad tranfportanda onera,& iti-

neris impedimenta utebantur, unde accidcrbat, ut iq humcris& dorfo,

Iivor,belluaruinfatifcentiummoreappaterctmaximus. Etquodat-tinet ad rligellorum baculorumve i&us,colaphos,maledi6fciones, &mille tormencorum , quibus in ipfo labore , torquebantur

, generaj adillorum.narrationem necrauka temporis intetvalla,nec ad fcnben-

1 dura

In INDI 1S ? ATRATjE 3fi

dum immenfi papyri cumuli,fufficerenr,at porius animos terrore con-

fternerent.

Hicani rradverrendum eft rnrumInfularum,&provinciarumdcfotarionem .ibobituSeien'fTim3eRrg rr*a; L)ominne ifabfcllae, quim-ciclir in annum millefimum, quingencdit-num quartum,exordum du-

xifle;anteaen;m iltius Infulae, paucarprovinciae belloinjultodeprava-

tae,aut fedatjj fuerant,nec gcneral: ,uc poftea, devaftitione violatae:

arque haec pro majori parre , & fete omnia Reginae (cui Deus aeternam

concedatgloiiam(celabanrur,&praevelabanturifervenrienim &mi-rando zelo,defiderioque pene divino in horum hominum falurem , &profperiratem fcrebatur j cujus rei exempla , quae& oculis vidimus ,&manibus artigimus,in promptu habemus.

Siteriamhaecgcneralis regula, nempeHifpanos,adquamcun-que Americas oram pervenere,eafdem crudelirates,ftrages tyranni-

des,& abominandas oppreffiones , in Indorum innocenriflimam gen-

tem excrcuifle j novorumque tormcnrorum generibus dele&atos , in

dies ad majorem creviife faevitiam, & crudeliratem iquibuscommo-tus Omnipotcns, multo majori& periculofiori lapfu,in fenfum repro-

brumeos labipermilic.

'De Infulis Sancii Joannis,& Jamaycx.

ANno millefimo quingenrefimo nono, San&i Joannis, & Jamay-cae lnfulas (quae horris,&apum alveis erant perfimiles) Hi-

fpani trajecerunr,eodemfibi propofito fine &fcopo,quemininfulaHifpan*olapropofitumhabueranr,infinitalatrocrnia,&fupradi&afa-

cinora commitrentes, quibus inaudiras crudelitates , caedendo , uren-

do,torrendo,& canibus homine» exponendo, adjunxere& addidere:

deinde vei6 eos miris oppreflionibus,& tormentisin fodinis vexando

& afrligendo,rerram his innocentibus (quorumfexcenta millia , fi nonplura,haeduae lnfulaecapiebant) privarunr,&ipoliarunr,iraur hodie

inunaquaque vix ducentoshomines repenre liceat,reliqui finefidc

& Sacramentis perierunt.

"De Cuba Infula.

A Nno millcfimo quingentcfimo undecimo Infulam Cuba trajece-

-f^runr, quae non minore longitudine, quama Roma Valladolida

diftar,

V

40 (\vDELITATES HlSV ANORVHd ft.u,coucluditur,in qua erantampliffimaeprovincix,&multopo-

p-1'o mcolebarur , in qua non majori humanitate & c!ementia,imo

multo majori fxviria , & crudelirate proccflerunt. Multa nocatu

dignainhacinfulaacciderunt. Cum Cacycus q'iidam,potens Dy-n.iftcs,cuinomenH.\tuev,quipaul6antefugiendiEmortis,perpetuS'

que captivitatis ,& fervitutis gratia, ab Hifpaniola Infula Cubam fe re-

>» ceperat ,quibufdam Indianis Hifpanos adhanc quoque adventare,

»» inteilexiflet , fuis omnibus convocatis hac oratione ufiis eft : Vos»> non latet rumor deHifpanorum adventu paffim internosfparfus,&

» cxperientiaconfecutieftis,quatra£Utione,tales,&tales (cos nomina-

» bantJ&Hayti (ficfualinguaHifpaniolamvocant)incolasexceperint,

» ad nos eadem patrandi animo fe conferunt : fed hujus vifitati« .is cau-

>» fa , & ratio vobisne eft comperta ? ignotam penitus , refponderunt,eos

> 5 tamen &crudeli,&fcelerata dotatos efle natura,fe non ignorafe:Hanc

» ergohabete,inquit: Quoddam adorant, &coluntavatum,necpau-

» cisct ntentumnumen,atqueutilliusadorarioni, & cultui fatisfacere

»» poffint , anobis multapetunt ,omnemquoadhibcntlaborem,utnos

» tubjugummittant ,j&neci darc queant. Acceptaigitur,quamjuxta

»» fehabebat,capfiila,auro mundisquereferta, his verbis ufuseft : lfte

» eftHifpanorumDeus,in ejushonorem(fiplacet) Arcytos(funt quae-

»> dam apudipfbs chorearum ,faltuumquegencra) celebrcmws, ficque

,» illius numine placato, Hifpanis imperabit, ne ulIanosmoleftia,aut

„injuria afficiant , qui unanimi confenfu , clara voce refponderunt,

» Probedicl:um,probe didium: Sicque coram hac capfula

» faltantcschoraeis,antequam nimia lafTitudinefatifcerent,finem non» linpofuerunt : Tuncfermonem refumens dynaftes^ Hathue/fdixit

:

,,SihuncDeumafrcrvamus,quoufquenobist:oIlatur, vitapriv.bimur,

,, quare confultum mihi videtur,ut in flumen eum abjiciamus, quo con-

,, iiIioapprobatoabomnibus,capfuIainvicinumfluvium ab) Cta eft.

Quimprimum ad hanc Infulam appulerunt Hifpani , hic

Cacicus,ucquieosintus, &incute ,utdicitur> norat, quantum po-terat , eviotbat, & fugiebat, feque armis , fiquandoque pbviamillifierent , defendebat. Tandem captus , qudd gentem tam iniquam,& crudelcm fngeret , vitamque connaeos , qui fuam fuorumquemor-tem,quwebant,tueretur,vivusexuftuseft. Ettumpalo sffixusefTet,

qiiidamMonachiisOrdinisS.Fiancifci,virfan6tus,ipfiaIiquadeDeo,

&noftrae fideiarticulisverbafccit, quaenunq<iaraaadiverat,&quxad

id

IN Indiis tatratje. 41

ick rempus, quod a Carnifice concedebarm;, (ufficiebant , illi ascemamgloriam & qt;ietem,fi crederet,fin minus eterna fuppIicia,ptomitten<

:

Poftqunm Haibueycog'tabundusaliquandiuh5cfiiTcc,aMonachope-

tiit: Vtrumeciam Hifpanis ccelorum januapacerec?Cui rerpondenci

bonisHifpanispacere : Cacycusfinelongion deliberarione ccelam (e

nollepecere , dixir , fed potius mferos , ne eadem illi , cum hac crudeli

gentemanfio communis eflec. Echis laudibus honoribiisve Dcu$,8tlandta fidesab H.fpanis in America afficiuncur.

Aliquandoacridic,ucatnpli(fima;urbi$,quae dccem milliaribus-

abeoioco, inquoerarau$,diftabac,cives nobisobviamhonorisgrs-

£ tia

42 £*RV DELIT ATES HlSVANORV M

tia procederent,cum amplo commeatu,cihisque delicatis, & hu jufce-

rnod:blanditiis,nobisquam maximam poterant pifcium copiaroad-

feientef,& diftribuentes: ecceillicomalo daemoneHifpanorumfpi-

ritus agkante , in tantum furorem verfi fnnt , ut me praefenre,nullain-

tercedenrecaufa autratione, ultratriamilliahominumtamvirorum,

quam fceminarum , & puerorum , internecione fuftulerinr. Tamcraddia,inhuman.que facinoraibi me praefente& vidente, patrata

funt,utnuI!>hominumaetasfimiliaviderit.

Pau!6 poftad omnes Havanae provinciae Dynaftas mifi nun-

tios , ne ullo modo terrerentur , aut in abfentia, vel fuga refugium

quaererentjfednobisoccurrerentjmeillispromittere^quacnimeirem

inauthoritate,fciebant)nullainjuriaarfe6fcosiri:praereritisenimmaIi$

&caedibus omnisrcgiomaxime conturbataerat,&hocfeci ipforum

Capitaneorum confilio. Cum ad provinciam ventum eft, viginti duoDy naftae nobis obviam procefleru nt , quos , data fide violata , Capita-

neus die fequenti, igni tradere voluit, expedire dicens hos,qui ali-

quando contra nos aliquo ftratagemate ufun eflent , e medio tolli:

& fica;gre,& difficulter igne eos eripui.

Indihujus Inful*,fubfervitutem, &calamitatem Hifpaniolae,

redacti , perire fe& mori , fine ullo remedio cernentes , montes quae-

rere ccepcrunt,alii verd defperatione duc"h,laqueo vitam terminarunt;

conjunxque unacum conjuge &liberisfe fufpendens, his miferiisfi-

nem imponebat. Tyranni unius Hifpani (qui mihi non eftincognitus)

crudelitate, ultraducentilndi , voluntano fufpendio vitam cum mor-tecommutarunt: &fichocgcnere mortis infinitus hominum nume-rusperiir.

Cuidam inhaclnfulainaliqua dignitate Regia conftituto,pro

fuapatteobtigeranttrecentilndianijquorumjpraenimiolaboietram

menfium fpatio , centum fexaginta fublatifunt,itautdecimatanrum

pars,ideft,triginta,fuperfueiic, cumautemduplicareturnumerus,cos

eodem modo necabat, &deomniumeorumvitaa6r,umerat,quiilIi

dtbanrur ,quoufque tandem naturae,& Diabolo debitum perfolvir.

Spatio trium aur quatuor menfium me praefente, obierunt ultra

fex millia puerorum, quod parentibus , qui in fodinis laborabant, pri-

varentur. Multaque alia ftupendavidi.

Poftea vero confilium cceperunt,eos quiin montibus latita-

bant.perfequendi, quorum ftupendasfiragesedidere,ficquehaecln-

fula

IN INDUS TATRATA. 43

fula defolataeft: quarn paulopoft vidimus,&ccrtcrcseftmiferanda,

hancitaexpo^ulatamj&dcioliCam ccrncrc.

^De Terra continenti.

AN io millefimo quingentiflimo decimo quarto terram firmam

mjccic, ilffclix quidam gubcrnator , crudeliflimus tyrannus o-

mni mifericordu & prudentu deftitutus,inftrumencumfaroris Dei,

eoconfilio,utmuitosHi(panosinhisterras perduceret. Et quamvis

antehunc,aliqui cyiannie6pecveniflent,ibiqie multos variis inter-

necionibuscrudeliteccra&aflenc,camen fjlummodo marisoram, in

quamirafurta,&latrociniacommileranr,attig5re. Sedreliquis,qui

inaliis Infulis verfabantur,quantumvis execiandis,& abominandis,

hic crudelitate praeftabar. Non iolum populo littus macis fpoliabac,

fedetiam maximasregiones, &amphflima Regna,fuis casdibusinfi-

rjitum populi numerum ad Inferos mittens; funditus delebac Per

mulca milliaria, fuis excurfionibus,graflabatur , in iis fcilicet terris,quae

Darieno,provinciisqueNicaraquanis includuntur,quae funt circiter

quingen ta milliaria terrx totius mundi fertiliflimae , in qua multi vive-

kanc,abundabatquepagomm,urbmm, & villarumnumero,aurique

omnium huc ufque repercarum reg ;onum eratditiflima. Quimvise.nim Hifpaniaobrizato Hifpaniolae auro refarcica efler,tamen fuerac

tantum ab Indiis ex di&is rerrae vifceribus , cVfodinis eifoflum , in qui-

bus, utdiclum eftjvicas finem impouierunt.

Hic praefis, cumfuis, novarormentorum, & crudelitatumge-

Bera,adobtinendum,& extotquendum aurum adinvenerat. Qui-^daiftexilfiusCapitaneis, in quadamexcurfionegubernatorisjuffuad

4epra?dadum fa<5ta,ultra quadraginta millia peiionarum enfibus, igni,

^aibuSidivcrfisque tormencorum generibus, expofitarum,morte de-

jftyir. Quorum omnium, Ordinis Franrifcanorum religiofus,nomi-

ne FraocifcttsdeS. Romano, qui aderat,teftiseritoculatus.

Maxinua» cVdamnofa femper fuit eorum, qui Indiis prafue-

*unt ( quod ad converfionem , & falvationem hujus popuh , atti-

net(ccecitas: efFe&ucrura negl gebant, quod fucato fcrmone praelc

fcre.bant;&oreaifirmabant,quodlatentecordislinguanegabant:e6-

que-perventum eft , ut Indianis mandaretur , fub pcena cruenti; & fan-

guinole*iti belli > tnorti&,& pcrpetuaefervitutis, uc fidem ample&e-

£ * rentur,

^

44 fovDELTTATES -H^SP.ANORVM.

ie ntur , & obedientiae Caftellae Regi* (c fubmitterent ;quafi Dci filius,

qui pro omnium redemptione mortera fubiit,lege caviiTet ,cura dixit,

EuntesdoceteomnesênteSjUtinfidclibuspacificej&quie-

rc,& in haereditaria& patria regione vivcntibuff,mandaretur iub pcen»

confifcationisomnium bonorum, terrarum , libertatis , conjugum, li-

. berorum,& mortis, ut nulla pratcedente inftru&ione , Deufn confite-

rentur, & agnofcerent, & ofecdientiam pracftarent Regi, quem nc-

queviderant,necdeillo qurcquamaudivCrant; &cujusnuncii,omai

humanitate defttr-uri tam crudelitcr fe gerebanr. Qupd cerre ftultti eft

&abfurdum,omniq;vituperio& irrifione,imd jpfisinferis dignum.

Cum aurem nefando huio,&iniquo gubernatori cura demandata fuifc

fetcxecaticnihaecedicl^tradendi,ur juftiora&aequiora apparerent,

erantenimper fe juri , & aequhmti repugnantia : juflit(velquibus de-

mandataerat executiopropriaauthoritateidagebant)ut cumdefidc-

rio Lenerentur,velpropofitum haberent, aliquem locum inquoe£

z fet aurii:opiailndiani$ia-urbibus,autdomibus,fineullamalifufpitiof

ne degentibus,cor^î|areri& eripereîmprobi Hifpani, ut larronesy

ad.aliquem locum,m«!to miliiari aburbe,pago aut villa diftantem

furtimaQccderenri&folinocl:uq;edictumpublic3rent, &pronuntia-rent ho.c modo : Cacici& lndiani hujus continetis talis loci,quem no*minabar,ha.bitatotes:Vobis©mnibusnotumracitaus,unuciTeDeunT,.

unnm Papam ,"&unum Regem Caftdlx,quihauura.terrarumeft Do*. minus : ftatimaccedite^&authoramentumlegeclientelaBinite. Et fic

q'jartano6tisvigilia,hismi(crisinnocentibuslomnooppreiTis,ineum

hjcum,quemnominarant,igne indomos, quac omnes erant ftrami-

neae jimmitfb ,irruebant, ficque viros , fceminas &pueros , antequamanimadverterent, comburebant: illico,quosvolebanr, occidebantr

quos ve; 6 captivos detinebant , tormentis, ubi , quod domi non inve-nerant aurum, abfcondiilent, fatericogebant,qui vero vitae fupere*

rant,fcryi, ftigrnatc priusnerari,fiebant: extindto demum ignc,adaurumitivenicndum,accurebant. Itaigiturinhocnegociofevirdi-risomnibas devotus, geflit , cum malisChriftianis, quosab Anno de-

.cirno quarto, ufque ad vigefimum primum, veIfecundum,confcripfit,-numerat sfamulis&fatellitibus,aquibustotreccpitpartes,cademta,.

cu;am recipere folebat,ex omniauro, uniombus, &mundis, ab ii*

^ccepri?, quosinfervitutem redigebanr,quotacciperet Duxgcnera-Idemomnes, quiinaiiquo Regio offido erant confiatuti, pra>

i ii ftabanti

?ATRAT£

srri :

V

ftabant;mittenseorumunurquirque,quotpotcrat,famuloi,-utpr2departem confequerentur. Qm etiamprimusinhocRegnum venit Epi-fcopUs,farnulos fuosmittebat,utprsdeparticepseflet. Eotemporeplus quam decies cen tena millia coronatorum auri (ut conje<aura afTe-mior

)m hocRegno deprsdati funt Hifpani. Horum autera omniuma rociniorum ad Regcmvix tria millia coronatorum Caftcllenfium

^iila repcnunturicum tamen uttra oflies centenamillia hominum,

ZlnZ'qUI

^r01""' qui P°ftca huic Regnoufqueadannum

rifucrTnrCrtIUmP^11""' ornnibus

> ^i"itabant,ufuramvi^

E c Inter

4.6 ^RVDEHT ATES HlSPANORVMIntcr omniafacinora, quaeabhocgubernatore, dumadhuchoc

regnum rcgcret, fa6U, vel e jus confenfu patrata funt hoc non eft omit-

tendum. Cacicus quidam, illi dans dono, vel libera voluntate,vel

(quod eft m-^gis credibile ) timore du&us , novem miilium coronato-

rum pondus , ab Hiipanis tanta pecuniae fumma non contentis,captus,

palo rrfixuseft, excenfispedibus, quibusadmotoigne,majorempecu-

niaefummampoftu!aba.ntjq li tormentis vi<5tus domummittens,tria

adhucmilliaadferricuravit. Hifpani novis faroribus, nova addentes

rormenta, cum cernerent eum nihil amplius dare,vel quiacareret,vel

certe, quodeivoluntas pluradandi,dee(Iet,in illo tormentotamdiu

eum derinuerunt,quoufque medulla per plantaspedum prorumpg-

ret,unde mortuus eft. His faepe tormentis Dominos,& Satrapas, ad au-

rum obtinendum torquentes,vita privarunt.

Aliqiioties etiam accidic,ut Iberorum centuriaexcurfionesfa-

cienvncideritin montem, in quomultihominesgentem tamhorren-

dam 8c pei niciofam , fugientes ,Iatitabant , quae in illos ftatiro irruens,

cxli omnibus,qaos poterat , fexagnta , aut o&uaginca tam fceminas

conjugat is,quamvirgines,captivascepit:fedcumpermagnusIndoru

nameturecuperandarum conjugum,8cfiliarum defiderioHifpanos

ar^ is perfeqviertnir, cum propiusacceflirj Iberi praedae ,cedere nolen-

icvn 'cionv*v,conj ?igum,fi!iarumqaecoftisadegerunt. Indipraetrifti-

tia,& u\> o* e pecfcora cundentes,in ulia verbairruperunt: O perverios

hominesl 6 cmdeles Hdpanos! eigoie las iras occiditis? las iras (ua

1 ngjafce ninas appelUnr^quafi dixifient : Necare foeminas a&afunt

hominum crudelium & bettiis pejorum.

A Panama d;(hbat decem, vel quindecim milliaribus domiwpotenti* dynaftae,cui nomen erat Paris, qui auri ditiflimus erat : ad

hunc accelfe.runt Hifpani,a ûononfec^sâcfratêwcep^ fu,u,t,&;

tra&iti,proprioûemotuquiridecim milliacotona,to.i;^ra49nordedit

Capitaneo, cui v>dcbatur, reliquisqiie Iberis, illi, ûi tant^rqaurilî-,

niam gratis dabat ,m aximo s e (fe the ulurps, foju s iijo rum, {cofflsjo}$n

menqaelahorumjdifcefTam igicur/fingunt,& fimji]ant.,fe4cU<ftqaHr?j

tam noffcis vigiliam reverfijUibem^quae fibi fatis tutavidebaturêx im-

provifoingcediente;,eam flammis' ciira mujc.is civibas,, confecrayejte»

&q unqunginta,vel fexaginta,miiJ^pronatocurn depreJ^ti funt,.D£-

naitesvivusfcvafic,congregrtaq;, quantapotuit, virorum copia, elipjfcsi

tribus aut quatuor dicbuSjWiipanos, qoi centum ,& triginta , vel qua-

draginca

/N INDIIS TATRATA. 47

draginta raillia cotonatorum illi furripucrant,aiTecutu$,in cos iiiuens,

omnem auri fummam, delecisquinquaginra Hifpanis, recuperavir; re-

liquiaurercmultisvu!neribusacceptis,fugafibiconfulucrunr. Pauco

demum intcrje<5co tempore Hifpani ind;<5him Cacicum,armataroa-

nurevertuntur,eun,que cumomnibus copiisdelcnr;4, Qujpugnacfu-

peifuerunt,in ordinanam fetvitutem vindicati funt.

*De Vroymcia Nicaraqua.

ANno raillefimo quingentefimo vigefimo fecundo dictus tyran-

nusulteriusadfubjugandamNicaraquam provinciam inauipica-

|ro proceifir.Nullus fatis d'gne,& fufficienter ferrilitatem, aeris tempe-

ricm,aut hominum,qui in ea vivebant,fccquentiam exprimat. Admi-jrandus prorfus populi infinitus numerus, haec enim regio , urbes capie-

:>at,quae in longitudinem quatuor milliariorum, prottahebantur, f:u-

ftuumque copia (quae cauta erat tam frequentispopuli ) maxime com-mendabilis. Hic |- opr.lus, quia in arquam planitiem ejus regio pandi-

iur, idcircoque monrium latebrar deeffenr , cum etiam effet tam amce-ia,ut non fine maxima moleftia,& d ifficultate illam relinqueret; mul-

6 majoribus cruciabatur angonbus, & perfecutionibus , Hifpanotumyrannidem,& teivitutem asquioii , quo poterat, animoferre coa&us:

idde,quod natura mitis etat,&pacificus. Hic tyrannus cum fuae crude-

itatis affeclis,tantis,hancgentem(quo etiam confilio ad deftruenda

eliqua Regna ufus erat) damnis , tan tis casdibus ,& iniquitatibus tan-

is que fcivuutibus ,& ct udelitatibus affecit , ut omnia lingua , quam-isferrea,comp!e&inonpoffir. Inhancprovinciam (quae latiuspatet

omitatu Rulcinenfi) quinquaginta equites mifit, qui omnem ejus

opulum gladio deleverunt , ita ut omnis fcxus ,& aztaris perfonas,pro

ninima caufa,vita privarent,veluti fi vocati non accelerarenr,velfl

4ah ;ds impofitaonera(Mahtsfrumentumcorumlinguaiona; )nondfmenr, vel fi ad fui,fociorumque fervitia,requifitum indiorumumerum nonadducerenr; cum enim regioin phnitie ficccnftituta,

u 1' u horum equorum Diabolicum fui orem evitate p orerar.

Htfpanos rxcuirere, hoc eft, alias provincias deprasdati jubebar,

i.u]U"latronihus,&furc)feris,utquantum vellentnumerura paafici

jusjopuli, abduccrent,permittebac, & concedebat, qLibu* c?^nis

i^oiitis,ne oneiibusfexaginta, vel oftuaginralibraium cederenr,

ia;pe

4? (jLVDZllTATV.S HlSPANORVM.{êaccidebat,ucexlndiorumquaruormillibas,fexhommesdomitm

tcvcrtercntur, ficque in itinere fato concedebanr,quod fi aliqui nimio

©neri»pondere,dcfa r igati in viadeficerent,aurprarnimia fame &fici

inmorbum,autnimiamd bil!tatemineideient,ne in catena apcrien-

«U tempus tereretur,cos obtruncabanc,& fic caput in hanc partem,

corpus vero in aliam cadebar. Indiani cum ad taliaidneraHifpanos

feaccingercvidebanc.fcientesnullumindereverti^mdifceffunonfine

fietu,& fufpiriis in tales ferrronesirrumpebant: Illafuntitinera,quae

fepe ad fervitia Chriftianis praiftanda , menfi famus ,& tamen aliquo

ccmporis perafto lpacio,ad scdes, conjuges , libei o^qie re vet tebamur

:

fed jam omni (pe regreflusfublata,illoi.um vifu,& converfatione in

perpetuumprivamur.

Hoceciamaccfditûcdi&uspraefes Indianos der;ovo,ad placi-

tum difpertiri voluerit, ut (ficenimfertur) fibiinfeftis, Indianos eripe-

ret,aliisqucdiftribuerer: undeacciditûtannoJntegro,fationullafa-

<ftafit: Etcumpanis deficerer,acadebar,ur Hifpani Ind!S,ornnefru-

mentum,quodadfamiliaevi<5t.um comparaveranr,eriperenr,ficqueul-'

tratrigintamilliahominumperirenr. £taccidit,utfcerainaintolicra

bilifameprella,filiumadvitamiuftentandam,truncaret.

Et quoniam omnes hae urbes,&alia Ioca,que. incolebanrur,hor--*

tisomnino erant perfimilia,ucdicT:umefr,easHifpani,utforte adepci;

eranr,incolebanc;ibique cibisab his mitcris magnolabore&fudorecpngregarisvivences,rebusiuis.confuIebanc. Et itaunufqu?fqnepro»

prias habebac haereditates,quibusfealerer,& Indiani in Htfpanorum«dibushabitabant, omniumquenobiiium,fenum,fceminarum,pue-

rorumque diu no<Stuquefinequietc,fervitioutebantur,necinfantum

laboriparcebant,qui in illis onera,adquae aptierant,&fanemajor&

imponebant: Iisque modis,nec asdeSjiiecptoprit quidquamconce-*

denres , eos confumpferunt , & quod rcftat,quotid;e confumunt. In

quoctudelitates in Hifpaniola lnfula patrat&s fuperarunt.

Multis etiam in hac prcvincia mortem accelerarunc, eprtim hu-;

merisafteres & axes adportum triginramilharibusdiftanrem,adna-

ves fabricandasierendos imponemes, illosque ad conquirendum mel& ceram,ad monres,ubi a tygribus devorabantur,mi«enccs. Gravidai

etiam mulicres vccturis beittarum onerabant.

Sed nulk major peftis hanc provinciam cxpopulavit, quam h-

centia captivos a Cacicis ,& dy uaftis hujus regionis petendi, ab hoc

guber-

IN INDILS TATRAT&. 49

gubernatoreHifpanisconcelTa. SinguIisquatuor,autquinquemenfi-

bns, vel quotiefcunque pctendi veniam a gubernatore, obtinetent,

-quinquaginta fervos dabant,eivqueHifpantminabantur, finonpare-

ren t, eos vivos comburendos , aut canibus exponendos. Cum autcm

I Indiani paucos habeant iervos,multum enim eft,ii Cacico funt tres,vel

I

quatuor,ad fubditos acccdebat,orphanisq, ptimo captis,a parente,cut

,-crant duo Iiben,unum}& ab eo, cui tres eranr,duos effl igitabant,& ita

^numeroaryrannoerrligitato^dynaftcsratisfaciebatjnonfinelacryniis

&gemitupopuli.cui(utvidetur) magnaeftcuraliberorum. Qujaau-

temhocfaep- fi.b.it,ab Anno vigc/imoterrio adannum ufque tngeft-

; mum tertium,huic Regno omnes incolas fublati funt : fpatio enim fex

i-vel feptem annorum quinque iemper, vel fex naves fimul appelleban-

tur, q lse indianis onerabantur, ut in Pananiae & Perufii regionibus

vendcrentur,ubi omnes extremum diem obierunt; res eft enim quoti-

i diana expericntia comprobata , Indianos cum ex patrianaturah trant-

£eruntur,brevi poft tempore diem extremum c!audere,cum etiamnon

lempcrilhsfuppediteturfufficiensviclus, neclaboriliisimpofitusullo

modominuatur,cum adlaborem tantum emantur. Ethocmodoex•hvijLis provinciaehabitatoribus,quianteaerantliberi,ultra quinquies

centena millia,ad iervitutem educl:a funtjbellis vero illis illatis,& hor-

libili ad quamredigebantur, fervitute,alia quinquaginta -vel fexaginta

,milliaperierunr,&adhachodieinfinitipereunt.Haeomnesftragesfpa-

tio quatuordecim annorum inclufive patratac funt.Reftant forte in hac

provinciaNicaraguanaquatuorvelquinque rniliiahominum,qui or-

ilinariis , & perfonalibus oppreilionibus, mortklantur, cum tamen, ut

tdictum eft, mukitudine populi reliquis orbis regionibus ptaeftiterit.

T>e Hijpania nova.

ANno millefimO quingentefimo decimofeptimo, Hifpania novaderecti eftj in cujus cktcctionc nihil pumum erar,nihil fecun-

dnm,-fed onr.iia carfibiis fcatebant : anno hcjucnti Hifpani (qui fe

Chnftianos r.uncupant } co ad prxdmdum & occidendum prof.&i

-fvHir,quamvis ad populandamregionem fe hoc itcr fufcipereuicanr.

Ab hocanno ufque ad annum , quem hodie agimus millefimum quin-

genielimiimqiiadiagifinuimfecundumjinjuftitia^violentia & tyran-

nidciHifpanorumad uhimiuexttemitatisgradumpeivenere,ornnem

F enira

Vo fiiVDELITATZS HlSPANOKVMenim Dei,& Regis timorem fui ipfius obliti,fepofuerunt: ftrages enirn,

crudelitates, caedes,devaftationes, urbium deftrucT:iones,depraedatio-

nes,vioIentie,& tyrannides,quas in tam diverfis &amplis Regnis com-

miferunt,tanrae funt, tantoque horrore animos dctinent^ ut eae omnes,

quas fuperius recenfuimus,nihil finr,earum refpe&u, qu§ ab anno mil-

lefimo quingentefimo decimo o6tavo ufque ad annum millefimum

quadragefimum fecundum patratac funt , &adhuc hocraenfe , quo vi-

vimus,Septembriomnium graviffim$& abominandaecommittuntur,

utregula,quae fuperiusloco thefispofitaeft,omninoveraiit, nempccos ab initio a malo in pejus ruifle,cosque afemetipfisinDiabolicis

fuis f,cT: ;s &c facinoribus fuperatos.

Et itaaprimolbcrorumingrerTuinHi{paniamDovam,qniinci-

dit in decimam octavam diem menfis Aprilis di&i anni decimi odfcavi

ufqueadannumtrigefimum,quibus decem inregri anni eoncludun-

tur,ftragibus & caedibus a fanguinolenus & crudelibus Hifpanorummanibuseditisih45o.milliariumcontinenticircum Mexico &vicinis

locis , quibus quatuor vel quinque ampla Regna , quac nec msgnitudi-

ne nec fertilitatc Hifpaniat cederent, coiitineii poflent, nullus impofi-

tus eft finis. Ha?c omnis regio Toleto, Hifpali,Valadolidae,Caefari Aurguftas& Faventia popuiufior erat , neque enim hoc temporc in iis tan-

tuseft populus ,neque eriam cum maxime florerenr, tantus fuit, quan*

. tusexftabat in earc gonc^quac ambin ulrra miileo&ingentamilliaria.

Illisduodecimanni4ir.dicrocuntincti48o.irjilliariumHiipani,com-

putaiisviris, fceminis,juvenibus&pueri$ ultiaquatuor millionesho-

minumm fuis conqu ilionibus(ficenim vocar) (ed potiusipfius Tm>cae,quaeaddeftiuendamEcclefiamCaiholicam referuntur invafioni-

bus •, bellis iniquioribus,nec folum lege divina, fed& humana damna»tis; cnfibns , lanceis , igne deleverunt. Neque vero, qui in fervitute 8c

oppreflioneordinariaobieruntjhocin nurnerocomputantur.

Non eft lingua, fcientia vel notitia humana, quaerecitare valear,

horum fceleratorum facinorum,qaaehiReipublicae,im6totiusgenc-

neris humani capitales hoftes,ubique in diverfis regionibus diverfo

rempore patrarunt : neque verd ulla diligentia,tempore aut fcripto ali-

quorum factorum circumftantiae,quibusgravioresredduntur,explica-

n queanr. Tamen de unaquaque parte aliquid fingulariter dicam , eapioteftatione&juramentome non exiftimarc ex millcfimaunam par-

tcmcompleai.r

Dt

jn Indiis tatra T M. fl

^De noya Hijfiamapeculiariter.

r

Nter alias ftrages hanc ctiam in aptiffima urbe Cholula qnae ultra tri-

'gintamillia familiarum capicbar,ediderejOmnes regionis vicino-

iimq; Iocorumdynaftae,facerdotes primocum fuomagnoPontihee,

ompaH;ipauis obviam euntcsjeos,ut majorireverenuareciperent,

mplioriquehonoredignarentur,in mcdio pompae conftitucrant,ut

otentioium,principaliorumqueSarraparumcivitatisacdibusexcepti,

mrbe hoipitio recipercntur: Hifpani illico confilium ceperunt,de

P i ftrage

S2 ^RVD-ILITATES HlSPANORVMftrage vel caft'gatione(fic vocant) edenda, ut fuarum crudelitatum

fceleratis fa<5tis omnes hujus regionis angulos terrore coufternerent, in

omnibusenimregionibus,quasingreflifunt,hoc demorehabiierunt,.

ut ftatim primo appulfo infignem aliquam ftragem edcrent,qua hi agni

mitespraeillorum timore tremerent. Miferunt ergoadgubernatores

&nobilescivitatis,omniumquelocorum illi fubditorum &fupremoDomino,ut aceederent,cumque ad colloquium Hifpanorum ducis

appuliffent^ftatim detenti &captifunt,antequam ullus hujuscapti-

vitatis nuntfus animadverterepoflet. Ab illispetitafuntfcxmillialn-

dianorum ad ferenda impedimenta& onera Hifpanorum,qui cum ad-

venifient,in areis acdium collocati fiint& conclufi. Res erat miferatio-

ncdigna,huncmifcrumpopuIum,cum fe ad ferendaHifpanorum o-

nera praepararer,cernere. Nudi accedebant,fblis verendis te6tis,hume-

ris cafle,& cibo oneratis ; deraittebant fe omnes in terram& dorfb in-

curvato,non fecusac miferiagnifubfidentes,feenfiumictjbusexpo-

nebant : Sic ergo in area congregatis,pars Hifpanorum armatorum ja-

nuastenet,utaccedentesarceat,alii mucrombus &lanceis miteshos

agnosjugulant,itautneunnsmortcmevaferit: elapfis autem duobus.

auttribusdiebus,aliqui,quiintermortuorumcadaveraktitarant,cni-

enti fanguineque confperfi , cum lacrymis& fletibusfe Hifpanis ofFe-

rcbant,omnimbmifrIoneeorum mifericordiam &mortis prblonga-

tionem implorantes : fed nulla aurmifericordia aut compaffione moti,omnes in frufta difcerpebant. Omnesautemdynaftae,quorum ultra

centum erant,vincti tenebantur, quos Capitaneus palis in terram defl-

xis,vivos concremari juflit. Sed Rex totius regionis evafit,feque comi-tatus triginta vel quadraginta hominibus in-templum,quod eratin-

ftarpropugnaculi,Quueorumlinguavocabatur,conjecit,ibiq;magna

*dieipanefedefendit.SedHifpani,equorumanibus,praccipue verbmi-litnm nullusevadir,templo igneappofito,omnes,quiineoerant,com-

buflerunt,qui morientesin tales voces &clamoresirrumpebat:O per-ditos homines,qua vos injuria affecimus,ut nos caederetis? Ite,ite,Me-

xiconem petite,ubi fipremus nofter Dominus Montenxuma,de vobisvmdictim fum^r. Jllud narratur, cum huic tragcediss Hifpani occupatiefient, quinque vel fcx millia hominum de medio tottentes,eorum.

CapitaneumfummalxtitiaperfufuminliunccantumprorupifTe.

£Mira Nero di TarpeyaaRomo comofeardia

(jritos don mnos ynjieyos^y el de nadafedolta.

Hoc

.

1K INDIIS TATRATA?. S3

Hoceft,

^Monteex Tarpejo RomanaincendiaJpeSians

Ipfe Nero plantlus rvidit, nec corde movetur.

Lanienam etiam maximam in urbe Tepeaca ediderunt, qu«amplior Sc aedium numero prarftantior er.it praedi<5ta. Hic infinicur»

numerum>cum muhis crudelitatum circumftantiis,enfiummuaoni-

busvics uiiiraprivarunr.

Cholula folventes Mexicum fe contulerunt j cujus Rex Mon»tencumainnumera dona, cum fatrapis& nobil&us in itinere variis lu-

F 3 fuum

S4 (kVDELITATES HlS-PAXOKVMfuum generibus gratum illorom advcnramceftantibus,obviammifit.

Cum ver6 adaggerem perveniflcnt , proeeflit eis obviam cjits frater

multisnobilibus comitarus, qui multadonainauro&argento,pictai

veftis& auri ferebant,& in ipfius urbis inrroitu ipfe Rex, cumomni fua

aula,petoritoaureoportatus, eosufqueadpalatium illis praeparatum,

comitatus eft. Ea ipfa die,ur mihia quibufdam , qui adfuerunt,rela-

ruxn eft,certadifHmulatione magnumRegem Monrencumam,nihilminus cimentem ceperunc,&ejuscuftodiae o&uagintamilircspraefe-

cerunt: poftea ver6 pcdibus carena vin&us eft:fcd iis omnibusprae-

reritis &filencio involuris,de quibus multa dicenda forent,unicum

noracudignumabillistyrannisperpecracum narrabo. CumfeCapica-neus ad pocum conculiflec, debellandi cujuidam Capicanei Kifpa-

ni,quieum bello perfequebatur,gratia& alium cum cenrum vel paulo

plus militibus ad cuftodiam Regis Montencumae reliquiflet , iHis in

mencem venic aliquid memoriae dignum patrare , quo magis crefceret,

& augerecur inhisprovinciisformidoillorum crudeliracis, quo confi-

lio,ut dixi Ispiilimcjufi funt.

Incereaomnis nobilicas &plebs civitatis nihil aliudin vocisha-

bebat,quam diverfis ludorum &recrearionum generibus Regis fui ca-

ptivianimosexhilarare,illiusque captiviracem fblari : inrer alia ver&

hocunumerat,nempefaltaciones&choreae,quas nodtu in omnibuscompicis,& placeis civicacis celebrabanc , eas fua lingua Miroces, uc In-

fulani Areytos appellanc. Ad has choreas omnes fuas divitias , veftes

& pretiofa quaeque conferunc,huic rei omnino dedici : neque cnim ha-

bencmajorafigna& reftimonialaetiriae. Nobilioresetiam &fanguini$

Regii Principes , unufquifque fecundum gradum, di&as choreas in vi-

cino loco earum *edium,in qiubus Rex& Dominus caprivus decineba-

cur,celebrabanc. Non procul a palacio aberanr, duo circiter millia ju-

^venum nobilium, qui omncs porenriorum cocius Regni liberi eranr,&

vere flos nobiliracis cociusRegni ^loncencumas. Ad hos fe contulit

Hifpanorum Capicaneus, cum aliquo mihcum numero,& alios ad re-

liquas urbis parces, in quibus hae choreae celebrabaotur,mifit,quafi eos

tamum con<piciendi& videndi gracia. Juflerat Capitaneus,ut indi&a

horainhosfaltatoresirrueret,&ipteIndianosfakanonibusoccupatos

aggrediensdixit: SantTiago inipfosirruamus^quodi&oomnescva-ginacisgladiis,haec nuda & delicaca corppra aperire.i ingukiemquc

generofuni&nobJlemprofuriderecoeperunc,&ica ne unicus vitae fu-

peifuit,

Jx INDUS VATIATM SS

perfuir. Reliquifque idem in aliis Iocis facientibus maximus ftupor,

5c iimul dolor has provincias occupavir . Ec hos faftos, quamdiu eric

"nundusinrerumnarura, non cciTabunr ceh brare&lamentari,&de-

:anrare in fuis Areytis canquam rhythmis calamitatem & ruinam femi-

larii antiquae nobiJitatis totius Regni, de qua tantoperegloriabantur.

Indiani inauditam hanc in cancum innocentiumnumerum cru-

lelitarem ,& iniquam cernentes , cum eciam maxima patiencia inju-

tam Regis fui captivitatem tuliifen t , a quo in mandacis acceperanr, nen Hifpanos arma caperenc , omnis uibs ad arma cucurric ,& in Hifpa-

iosruir,cmorummukislaefisvixrcliquicvaferc: pugionc tandem Re-

16 Crvdjeiita.tes His.panorvmgispe&oriadmotoillimortemminitabantur,nifiper fencftras prohi-

beret fuis,ut ab operc defifterent. Sed Indii pro tempore mandata Re-

gis contemnentes,Ducem elcgerunt, quem omnibus copiis praefecere.

Etquia,qui adporcumprofecliuseratCapitaneiisvifftorrevertcbatur,

rouitoque majorem Hilpanorumnumerum sdduccbat,quam dedu-

xiiTet ab armis per fpatium trium vel quatuor dierumreceiTum eft,quo-

ufque urbem ingi eilus eflet. Tunc Indii collectis& congregnis maxi-

miscopiis,tamdiu&tam ftrenuepugnaverunt,quoufqueH:fpanide

falutedefperantes,confilium ccperunt, intempeftiva nocte receptuil

canere,& urbem relinquere. Quod cum innotuiflet Indiis,infinitos in

pontibuspaludum,aequo &fancto beI!o,propter fupradi&as caufas,ut

juftas ab omni aequo judice approbandas,atmis deleverun t. Poftea ve4r6HifpanisrecolfeGt.is &conglomeratis,certamcn urbis fecutumeft»

in quo ftupendas& horribilcs Indiorum lanienas edidere, in finitumcw

populum multis potentibus dynaftis igne>fublatis,trucidavere.

Perpetratis illis abominandis caedibusin urbe Mexicone, & aliit

decem,quindecim,&vigintimilliaribus ab hacutbe,haec tyrannis&:

peftis ad infe&andam &defoIandam provinciam Panuco proceiTiti

Admirabilis erat in caregionepopulifrequentia,necminoriadmira-

tioned!gnxftrages,qua:ibipcracl:a2funt.>Eodemctiammododeyafta-

runt provincias Tutepecam , Ipilcingonium& Cdlirmam , quarum u-

naquaeque rion minoris eft amplttudinis,quam funtRegnaLegionae

& Caftellae. Res elTet perquam difficilis,im6 omnino iropoffibilis ftra-

ges& crudelitates ibi commiiTasrecitare,& naufeam faftidium que pa-

rerentlegcntibus.

Notandumcft,eos non alio titulo has regiones ingreiTos efTeJ

Indianprumqueterras,qu«epropterpopuliabundantiamomnibusveJ

re Chriftianis iaetitiam parere debojiitent,deyafhiTe, nifi ut eos in ferv i-

tutemredigerent;primoenimintroitu,ucRegiH fpanipsQbcdieniaiTi

^fideijuramcntumpt^ftaren^cogebantvqiiodfinonacqMicrceiieny

illis mortcm fervitutemque n\inabantur. Qir vcro ll:c6 r.o.n accqde,«j

bantjUtmandatistaminiquiifuisf.cerent^hojninumqaera^rjinjuftor

rum &crudelium voluntati fe fubmitterenr,rebelles proniintiaban-

tur-,de illoque crimine RegiDomino noftroinfimulari iunt,.eoriimj

quilndiispraeerantjccecitatenonpermittentejutintelligeiienrj&con?,-

prehenderentapertiflimumillud jurisaxioma: Nullum rebeUem ap,-

pellari poite , qui fubditus non fit. Jam confiderent & perpendant

Chriftiani

/N INDIIS TATRATA. S7

Chriftiani, qui aliquam rerum habent cognitionem : Utrum populi,

propriisDominisfubditi,tnharreditaria&liberarcgioneviventis,cor-

dapraeparari ,& informari poflint his nuntiis : Subjicite vos obedien-

tiac extranci Regis , quem nec unquam vidiftis ,& de quo nulla vobis

unqnam mentio fa&a eft, alioquin in frufta vos difcerpemus •> nequc ut

docct experientia, di&o quam faclo erant promtiores. Et quod ftu-

pendttra magis eft , eos ipfos, qui obedientiam praeftant , in fervittucm

duiiillmam rediguut,quorum propter incredibilem laborum &tor-

mentorum vim;quam ilIorum,qui gladio tolluntur,iors eft multo de-

tcrior^tandem enim cum foeminis,libetis &c omni generatione pcr-

cunt. Quod il accidat, ut minis &c crude Iitatibus tet riti, Regis extranei

dominatioiufefubjiciant,nonnecceri iili ambitionis &c avaritiae cru-

dcles miniftri, fe, necdivino,nechumano jure niti, vident ? cum tales

iint metus,qui etiam in conftantifTimos cadant,nec ullms iintauthori-

tatis ( ea pccna dempta , qua in inferorum bararris cruciabuntur ) ut ul-

lam rcm validam reddant. Prxtereo orTVnfas &c dimna in ipfum Re-gemcumejusRcgnadevaftant,omneq ieIndiarumjus(quantumpo£'

lunt)imminuunt,imo invalidum &c nullum reddunt. Et haec funt fervi-

tia,quaeHifpam inillisregionibus noftris Regibus injufto illo&beno

fucato titulo prasftant.

Hic tyrannus , eodem nixus titulo , alios duos Capitaneos', qui

eum &c impietate, &crudelitate fuperabant,ad floreritiftima &: fru-

6tuum hominumque fertiliftima Regna Guatimalae, quae ad Auftrum

fitafunt,miiit: qui ettam ad Regna Naco, Honduras &c Guaymura,

qua: ad Septentrionem vcrgunt, &c itinere trecentorum mTlliarium

Mexiconaeconfinesfknt,proricifciinmandatisaccfeperant.Altcrterra,

alter vera mari miims cit, uterque tam pcditatu , quam equitatu bene

inftru&us.

Hoc vere dico , malotum , quasab his duobus , praecipue vero ab

co, qui in Regnum Guatimalae profe&us erat,(alter enim mala morte,

fublatus,paulo*poftperiit)patratafunt,poiTeparticularemlibrumcon-

fici,& tantis csedibus, injurits, lanienis & brntalibns defolationibus re-

pleri,ut feculis tam praeienribus,quam futuris terrorem incuterer. Hic

certe tam abominationum, quam devaftationuin, quae omnino infini-

tae funt,numero& qnantitate csceros fuperat.

Quirnari profe&us cft magnis incutiionibus & crudelitatibus

littusmarisaftlixit,cuiquidamexRcgnoYucatan,quodinviaRegno-

G rum

ft ^RV BELIT ATE S HlSPANO RV M.

rum Naco& Naymura, ad quasiter fuum direxerar, fitum eft •, donis o-

nctati ocar.rerunt j ad quos ubi pervcnir , Capiraneos mifit, cum mili

tibus,qui terram popubicnrur,& magnas dcvaftaiiones & ftrages ede~

rent; praxipue quidam feditiofus & rebeliis cum trecentis militibus

regionem Guatimalaevicinamintravir, ibiqueurbibusincenfis, omni-

buiqje habitatonbns oefis, eorum bona diripuit, quod confulto ia

centum&vigimi miiliarium contincnti fecit,ut: tieosfociiperfeque-

ren^ir, reg'.onemdev3.(Hram invenirent, Scfic sbtndtis invind cVra• : rnnoiutti acceprornm nec&i* npii ^cjLodaecidit, n; m ;bi prarcipuus

I).jv, c.ujns impcriis cijclus Capitar.cus cvat rebeliis occ.iuseft. Cui

molfialii crudeUlimityranni (ucceilerunt,qui ftupendis fuiscrudeli-

caiibus Indios fervitute afficientes,&cospofteaiis,qui vinum,vefti-

mcnra&fimiliaadvitamneceiTiriaadferebanr, vendentes,cumordi»

naria ilid fc-rvirure abanno miilefimo quingenreiimo vigefimo quarto>

sd Annum rniilcfimurn quing^ntefimum trigeiimum quintum pro-

vinciasNaco &Honduras,quae videbantur delicurum Paradifus ,]6£

caeterisorbisregionibus,populi frequentiapiasfbbaiitjdefertas &ex-populat&sreddidere:Cv nupereas itr. deftiud:asvid>mus,ut nullus fir,

quantumvis durus & immanis,qm n iierieordia, d illas cernerer,noa

moveretur. H>s undccim annisulrra duomilLoneshominuminilla

regione ceciderunt , j amque vix reftant duo miilia, qui fingulis diebus

ordinatia fervitute perimun tur.

Std ad magnum illum tyrannum , qui praeteritos crudelirate, ut

di&am eft, vicit,&praefentibus aequalis eftjGuatimalamprofectum*

reverramur : is a provinciis Mexiconiae vicinis, quae fecundum iter,

quod fecurus eft (utipfemet literis ad principem tyranrorum miffis,

fcribit & teftatur)a Guatimala itinere quadringentorum milliarium

d.ftant ; ftragibus, combuftionibus , incendiis & depopulationibus

femper incubuit , dicto titulo omnes cogens , ut fe hominibus tam in-

humanis crudelibus & iniquis fubmitterent, Regis Hifpaniae,quem

nec vifu, necauditu norant, & quem etiam iniquiorem& crudeliorem

iplis miniftris exiftimabant nomine. Et fic nullo deliberandi fpatio

conceffo, omnia igne & fanguine delebant.

^DeRegno f£ Proyinaa Guatimala.

PRimo in hoc Regnum appulfu magnam ftragem edidit. Hocta-men non obftantepraecipuusDominus,in petorito cum tubis,tynv

paniSj

in Indiis TATRATA. jp

pani$&exultationc,multisurbisU!thcan£e,rouusRegnieirjporio,no-

bilibus comiratus,illi proccflic obviamjlliqne cibi omni arrlucntia,

cumiis,qu«maximedefiderabar,oblarifunt. Ea no<5tcHifpaniextra

iirbcmperno£fcaiunt:nequeenimiibifatisiuti inurbe tam bcne mu-nitavidebantur.Diefequcntiadfedictum Dominum,cum mulrisn.;-

bilibusaccerflrijuflic,qiiibusccrtaaurifummaimperaueft: illicum fe

fatisfacerenonpoiTercfpondeienr^nequc cnim hasc rego aurum da-

batjilliusjnfluiincaliacriminisnoca^&rabfqueullapiocedendiformV,

igne vivi combufti funt. Cacteii harum provinciarum nobiles,cum ccr-

ncrcnt Dominos fuos, penes quos (umma imp-eiii erat, hac fola de cau-

fa,quodaurum nondedifIenc,eirc combuftos,in montibus fuga fibi

confuluerunt,fubdiris imperantes,u t Hifpanis tanquam Dominis obc-

dirent, fedilliscxprc(sedcfer.dentcscVpioh»bentes,ncdefuga(S:late-

brarum lociseoscertioresfaccrent. Etecce infinuus adHiipanos ac-

ceflit numcrus hominum tfthgitancium,ur fe in fubdrcorum numc-rumreferrent,feillisiniervirevelle: Capitaneus refpondit feillos re-

cipere nolle &z omnes internecione dclcturos iri, nili locum indica-

rent,adquem Domini confugeranr. ludianirefponderunt,iibihoc ,

pcnicus elle ignotum &. incognicum, (e auccm contentos, ut fuo fcemi-

narumbberorumque fervitiouterenturjillos quideraefTe-domi &ac-cederelicerc,eosquevelnece,vej quomodo vellcnt excipere: quodfscpe& rcpetico obtulerunr. Res eft mira : Hilpam pagosck villas petie-

re,&miferoshoslabori cumfceaiiniscklibeti?fecure,utputabant,in-

cumbentes, lanceis deleverunc. Accefleruncad amplum quendam pa-

gum,quiinnocenrisc confidens,pra: reliquis fe tutiflirnum exiftimabat,

fed adtantam defblattonem fpatio duarum horarum reda&us eft,ut

gladiisomnisfexus &2cacishominibusfub{atis,nulli(cxceptisiis>qui

iibi fuga confulere potuerunt (tantarcaidifuperfiurint.

Cernenres Indii neque humilitate,neque donis autpatientia,

taminhumana &rferocia corda placaii,fequefine ullarationeicama-

&ari,confilium ceperun»- colligendi fe , ck adarma concurrcndi : m:ius

quippe efle duceban t , cum mors illa malum eflet neceilarium , armata

manu,vindi<5tam de hoftibus fumendo caedi,quam line vindidh, ab.il-

lis necari. Cum autem armorum inopiam , nuditatem & debilitatem

fuam cernetent,neque fe ullum equorum ufum habere,uthoftitam

furiofo pracvalerent, iliis in mcncem venic fcrobes in ipfis icineribus

fubigere,inquaspertranfeuncesequiincideLenc,& ita palis aduftisfic

G i acutis

U fiiVDZLlTATPS HlStANORVM

acutis ifei confulto ftatutis

,

St fic gleba tec"tis,ut videri nonpoflenr,,

transfigerentur. Bis quidem vel ter in illas fcrobes equi incidere, fcd

poftea Hifpani optimepraecaverunt. Idcirco hanc legem condiderumyut quotquot eujufcunque aetatis vel fexus Indiani capercntur,in has

eafdem fovcas, quas fccerant ,injicerentur. In eas etiam gravidas fcg-.

minas conjecerunt ,& quotquot occurrebant fenes , quoufque omni-norepletacruerunt. Res erat magna commifcrationedigna,foeminas

cum pueris his palis transfixascernere: reliqui verd gladiis 3c lanceif

fublatifunt: aliquosetiamfameliciscanibus exponebanr. Potentemfatrapam in igne maximo corribufleruntjinquicntes : iilum hoc ge-

nere

in Indiis tatratje. 6r

nere mortis maximo honore affici. Duraruntque hae crudeles lani-

ficinae fpatiofeptem annorumabAnno vigefimo quarto ufqmeadan-

numtrigefimumprimum.Qupteotemporemorteafficipotuerint,le-

&orjudicet.

Inter infinita fcelera ab hoc tyranno & fuis, neque c^nim ipfo du-

cehumanioresexiftebant,in hocRegnopatrata, hocetnmnotatueft

dignum. InprovinciaCuzcatan, inquatubsfan&iSalvatoris fitaeft,

quaequidcm regio, cum vicino maris tra£hi,qui in quadraginta,vel

quinquaginta milliarium longitudinem extenditur , &c in ipfa urbe

Cuzcatan,quaeerattotius provinciae metropolis, magnoapplaufu re-

ceptus eft,eum enim viginti ve],triginta millia Indianorum gallinis,

aiiisquc ad victum neceflariis , oneratorum expedt-abant. Iile reccptis

donis, juflit, ut unufquifque Hifpanorum hujus populi, quantum vel-

Iet,numerum eligeret, ut eo tempore, quo ibi manerent, eorum fervi-

tiisuterentur,&rerrequidquidjubcrenr,cogerentur. Quifquecen-

tumvelquinquaginta,utexiftimabatad fcrvitium fuum fufficere, eli-

gebat. Miferiiftiagniomnibusjuribus,omnique conatuHiipanis in-

ferviebant, itaut folaadoratiodefideraretur. IntereahicCapitaneus

multumauri aDominisefTlagitavir, adidenimfblumvenerat, quire-

fpdhdet unt fe eflc contentos illis omnc aurum, quod habebat tradere.

Indiani igitur magnum haftarum ex orichalco inaurato numerum,quae

aurcae efth videbantur , & certe aliquid auri illis inerat , congregarunt.

Capitaneus eas Lydio lapide probari jufiit, cumq; orichalcum efle cer-

ncret,Hifpanoshisverbisallocutuseft; Omnibus diris devctafittalis

regio, in qua nullu eft aurum;quifq; retineat, quos fibi pro fervis elegit

catenisconcludantur,&ierviturisftigmate notenturrquod &fa<5tum

cft^tigma enim Regium, iis,qui non evaferunr,inuftum eft. Ego etiam

praecipuo totius civitatis viti filio vidiimprimi. Indiani,quicvaferant

; cum reliquis regionis incolis haec crmni&cernentcs,congregarunt fe, ut

bello Hilpanos tentarent, fed tam malo omine, ut infinitus eorum nurmerus proftratus fir. Poftea Guatimalam reverfi funt , ubi urbem con-

didetunt,quam Deus jufto fuo judicio tribus,quorum primum aquae,

alterum terr$,tertium lapidum,magnitudinis decem vel vigin ti boum,diluviis fimul concurrcntibus delevit. Caefis itaque omnibus,qui bel-

lo cos infeftare poterantj caeteri ad di&am fervitutem redacli funt, tri-

butamafculorum,&filiarumfblventes,neque enim aliautunrurfer-

vitutc. Et fic iis, in Perufium, u t vendcrentur, miffis reliquisque caedi-

G 5 bus,

62 (rvdelitates Hispanorvwbus, hoc Regnum, quod tam in longitudine , quam in latitudine cen-tum milliaria habet , nec ulli altcri, aut populo , au t felicitate cedir, de-ftruxerunt&defertumreddiderunt. Et ipfemet tyrannus fcripilcma-jorem efTc inhac provincia populi frequentiam,quam in Regno Mexi-co,quod& yerum eft. Cum fuisfociis& confratribus ultra quatuor velquinque milliones hominum quindecim autfexdecim annorumfpa-tio ab anno vigefimo quarto ad quadragefimum ufque, morti dedit,&quotidie eos,quireftant,{uis cruaelitatibusoeftaiit.

Huic tyranno de more erat, cui alicui urbi velprovinciaebellum

movcre t,Indianorum jam fubjugatorum,quantumpoterat,numerumduce-

IX INDIIS TATRAT&. <*>

ducere, ut fociis bellum inferrent , cum que decem vel viginti millibus

hominum,quos iecum ducebat,non daret unde vitam fuftentarenr, il-

lis permittebar, ut aliorum Indianorum inbello captorum,carnibus

v; fceientur. Et ica in fuo exercitu humanae carnis lanienam habebat,&inejusprxfentiapucrioccidebanturck torrebantur. Hominesoccide-

bantptdumtantum, &manuumgratia,haec enim membra in cupe-

diishabcbanr. Qujbus a vicinis lntelledtis omnssftupore &cercora

conftcrnati uint.

Tramferendarum n.ivium labore multosincerimebat,cascnim

amariSeptencrionali adMeditcrraneum,qua£cencum&trigintamil-

lianbus diftant , ancoris maximi ponderis oneratas , trar.fportari cura-

bat. Ita etiammulta &mnximatormentabelli transferebancur,quae

hoi um hominum nudorum imponebantur humeris, & fic multis, raa-

ximis & ponderofis oneribus opprciTi, in icinere(oculacus teftis lo-

quor)dcficiebanr. Familias leparabat &dividebar,conjugibusconju-

ges eripicns ,& parentibus filias , quas nautis& militibus dabat , ut illis

iatisfaceret.Omnes naves Indiis replcbat,ubi fame& fiti enecabantur.

Si profecto omnium illius crudelitatum particularia recenfere vellem,

integrum hbiumconficerem, qui animoshominum in ftuporem tra-

heret. llle poten tes,duas claftes habebat,quibus tanquam fulmen cceli

hosmilsrosconfumebat. O quam mulcos liberos,parenribus,quam

multosconjugibus,conjuges,&liberis parentes orbavir,quam multo-

rum adul t eriorum,libidinum& raptuum cauia excitit, quam multis li-

bertatem eripuit,quancis angoribus & calamitatibus innumerosop-

preifit ,quantas excitavit lacln ymas , fuipiria, gemitus, quam multis in

hac mundi peregrinatione, deiolationum & damnationis in futuro fe-

culo author extitit,non folum Indianis,quorum infinituseft numerus,

fed etiam Hifpanis , quorum ope in commi ttendis his horrendis& ab-

ominandis crudclit atibus& facinoribus ufus eft.Deum fupplex oro,ut

ejiu mifereatur,& contentusefle velit.malailla, quaperiit morte.

De

64 fovDELITATES HlSPANORVM

^De Hifyamajtem Vanuco>& Xalifco.

HOrrendis di<Stis crudelitatibus& c£edibus,& iis,quas omifi in pro-

vinciis novaeHifpania:,&Panuconi;3epera6tis, Panuconemvenic

crudelis & rabidus alter tyrannus, qui mqltas crudditates commit-

tens,& multas naves his barbaris oneratas Gubam & Hifpaniolam,ut

ibi venderentur, mittens, hanc provinciam penitus defertam reddidit.

Et accidit , ut pro jumento dati lint o&ingenti Ihdiani,anima rationis

participe dotati. Praefes autem urbis Mexiconia:,& totius nova: Hifpa-

niaefa&us eft,& cu illo multi alii tyranni Auditoris officio donati funt:

in quibus officiis exercendis le tam multis peccatis,crudelitatibus,faci-

noribus&abominationibus coinquinarunt,utcredivixpoflit. Ecita

hanc regionem defolatione arfecerant, qtfod fi reiigiofi Ordinis fan&i

Francifci illis ftrenue fe non oppofuiflent,& cito de confilio Rcgio, o-

ptimo,omnisque virtutis amantiflimo provifum regioni noniuifTet;

duorum anncrum fpatio,quod Hifpaniola; acciderat,penitus cxpopu-

lata,& deferta Hifpania nova,jam in ruinis j accret. Quidam iflius Prae-

iidisfocius,utmurohortum fiium concluderet^o&o milliumlndio-

rumfcrvitioutebatur, cumque illis necvi&um,necfalariumdaret, o-

mnesinteribant,neque unquam illorum morte iilla mifericordiaaut

commiferatione motus eft.

Poftquam primusille Capitaneus, de quo dicTrum eft, finem de-

fttudtioni Panuconis impofuifTet,iIlique relatum efTet ScnatumRe-gium adventare,ulterius,utaliquam reg:onem,in qua tyrannidem ex-

ercerepofIet,inveniret,proceflit,& vi ultra quindecim aut viginti mil-

"hahominum fequicoegit,adferendaHifpaubrum &comitum onera

& impedimenta, quorum vix ducenti, rcliquis m icmerepcremptis,re-

"verfi funt.Tandem ad provinciam Kiachuaca devenit,q-ue. itinefe qua-

dragmta miiliarium Mexiconc diftat , nec illi fertilitate aut populi nu-

mero

Itf IXDIIS VJT.BATJE. 6!

merb cedK,"Rfgi,illihonorisgratiaobviam procedeti,cum multopo-paIo

5 aqiiomil!?(crv!n'iscV:beneflciisaffc6lu3faerat,captivitatcmia-

dixit^eumenimcircauri^&.irgentiditifllmumjfamadiftirabat. Etutaurum b eo cxto.qucicc,-& cmungeret, enra rormenris rorqiieb.it:

nnmella enirnpcd busarpoiita,cxfeniocoipore,manibus palo alli-

gatis,prunapcdibusadhibitae{t,aderarqnepuer,quioleoeospaii!a-

nmirrigabar,uccu:is mel ustorrerecur.-unaexparteftabacvirimpius,

quiarcumcordi colliroabar:. aderar ver6 alrer alia exparte cumcani-bus, fe eos dimiiTurum (imulas, quod fi feciiTet, minimo profecfco rem-pons momento dilaniandus erat , ck hujuscemodi tormeti* eum vexa-

H bat,

46 £rvdelitates Hisvan orvm.

bat , ut ejus confeflicne thefauri in lucem prodirent ; quoufqj quidam€)rdinis fancti FrancifciMonachus advenit,qui eumtormentis,noii

tamen morte, quae illa fubfecuta eft, eripuit , multos Cacicos ,& dyna-

ftashujusprovinciaT,eodemmortisgenere,vita:uiuraprivavit,utabei$

argentum , &aurum confequeretur.

Hac ipfa tempeftate quidam ,crumenarum potius,quam ani-

marum vificator, advenit, cumquaidam idola^ ab Indiis abfcondita,

reperiflet, &ofFendifIet,neque enimimproborum Hifpanorum do-cumentis, Deimelioris cognirio illis innotuerat, tamdiu captivos po-

tentiores detinuit, quoufque fua idola tradidiflent, exiftimabant c-

A~ _gg^^^

3^jflRt r %n Si

nim

IN INDTIS TATRATJE. 67

Vnei f(Tc aurea,velargentea, q ialpeIapfas,eo$nonminu$crudc-

litcr,qu Im injnfli caftigavit. Sed neomnino expe&atione fruftra-

tus abuet, eos coegit , ur Uola fua pecuniis redimerent , ut icilicet,

more folito ; Mi$, adorarcnt, hiiunt fru&us Hiipanorum in Indiis, &itaDei honorem &cultum procurant.

Hic lyranna» ex provinctaMechuacam,Xalifcum le contulit,

quae reg'o popul& fru&uumferaxerat, Indorumque haud minimagloriagenns,q lippe q ixpagoshabei;et,inlongitudinemfeptemmi-

liarium patentes. Ilh h-is regiones ingtedienti , Indiani, ut folent,

multa laccitia ,& don»s occurrerunt : ille ver6 in eas crudelitates , qua-• rumeratoptimus m^gifter , irrumpit , quibus uti reliqui folent,uteumfcopum, quemfibi propofucrunt, attingant,ideft,ut aurum,quera

unicum Deum confitentur,cumulent. Urbesincendiisfoloaequa-

bant. Principes multis prius illatis tormentis , captivos detinebant.

Qups capiebant,quprum infinirus erat numerus,catenis vindtos in

fervitutemabducebant. Puerpers,maIorumChriftianorum impc-

dimentis oncratac,cum labore &famepreiTi,pueros fuosfcrre nonpoflent eos in viam abjicerc cogebantur, qua morte infinitus in£ni-

tium numerus periir,

Cum matlusquidam Chriftianuspudicitiamvirgrnisviolarcten-

tarct , pracfens matcrfe oppofuit , cumque hanc illi eriperc Vellet , Hi-

fpanuspugioneevaginatomanum illi pracfcidit,& virgini inordinato

ejus appctitui ftrcnue repugnanti Screfiftenti pugioms idtibus vitam

cripuit.

Inter cactcra hoc etiaminiquumeft& injuftum,quod ftfgmate

4foo. homines, quibus Hifpani liberiores non erant : inter quos etiam

infan es duorum,quatuor& quinque annoram notari curavit :' qui ta-

menomncs illihonorisgratiaobviam proceiTeranti Innumera alia fi-

lcntioinvolvo.

Patratis igitur his fupradi dis omnibus facinoribus,in ordina-

riam& tyrannicam fcrvitutem redacSti funt, cujus rei caufa co fe profe-

{Jtot Hiipani exiftimant. In quibus regionibus didrus gubernator o-

mnibus Iberis , praccipue fuis ceconomis liberum infinitorum tor-

mentorum exercitium adextorquendum ab Indianisaurum &tribu-

ta concedebat. Ejus ceconomus ipfo pacis tempore multos occidit In-

diano$,alios vivos comburens, velcanibus exponensjaliospedibus,

manibus, lingua vel capite truncans , ut timidiorcs erfe 6tt , ncc fervitia,

H 1 nec

68' £r vdelit ates Hrs? ano-rvmnec aurum denegarent,haecque omnia ipfo tyrannovidente,&coft-

fentiente fiebant,neque iioc folum, fedetiam vkgis & baculorum i&i- *

bus, colaphis, & aliis crudelitatum generibus llios exeicebat, &in-dies opprimebat.

Incendio tn hoc Regno Xalifco oct/ngenros pagos, ut feitur,de-

levere,qua de caufa Indiidefperati, cernemes reliquiarum tantaecru-

dclitatisquotidianumexitiuminHifpanosinfurrexerunt,quorumali--

quosmeiito, Sc iure enecantes,ad montes confugerunt., Cum vero

procedeuteremporeadvenienrium tyranuorun^qnihssterrasprajter-

ibant-iddevaftandas (quod ipil eocabuli proprieiate abutentes dete-

gere vocan.t)alias regionss & nrovinciasunjm ie, 8c damnacrefcerent Sc

mukipircaretur,mul iltidianicongtegatUdnminrjpibuSjpropugna-

ctilis ad p: opugnandum $C pdlendum hoftero, ere&is, fe tueri volunr,

ab Hilpanisin ipfifmet rup ;bus cajduntur,&in.iliisadhuchodieniirae

lanificina2edunrur,&tant2E,utexinfinitohujuspopulinumei'o,vixre-

liqui^ ullac cernantur.Et ita Hifpani t xccecati,a Deo derelicl:i,& in fcn-

iumreprobumdati,noncernentesIndiorum caufun cura jure natu-

rali,tum etiam divino & humanoullos viribus cX'armispellendi,infiu-

ftadircerpendi&finibusejiciendieiTejurtlfiimamjnecvidentes^quam

iniquxfinreaeviolentiae&tyrannides^quibus hosmiferos afflixerunt,

nova in illos bella moliuntur. llli exiftimant , dictisque & icriptis te-

ftantur , eas vicrorias , quas contra hos innocentes, eos deftruendo ob-

rinuerunt,fibiaDeoen^conceflfas,quafiver6 iniquaillorumbellaju-

re fiant, & fic ja&abundelaetigratesDeo, de fuatyrannidereddunt,

imitatione tyrannorum 8c latronum , de quibus Propheta Zacharias

cap.ii.Pafcepecoraoccifionis,quae,quioccidebant,nondolebant,fed.

dicebant : Bencdi&us Deus, quia divites fa&i fumus.

2V

IN INDIIS VATKATJE. *S>

'DeRezno Tucatan.

ANno millefimo quingentefimo vigefimo fexto, virperditus Re-

gno Yucatan ftiis mcndaciis,& falso Regi relatis pre/e£fcus eft,quo

modo reliqui tyranni ufquein prefentem diem ad officia obtinenda,&

muniapublicaobeunda,ufifunt,eorumenimpraetextu,&authoritate

faciliusfturis,&latrociniis vacabant.HocregnumpopuIo abundabar,

cumpropter;.c\isrernperiem,tun'j ob vicluum&fru£r.uu.,qiiibusMe-

xiconcfertilioreft,abundantiain;p.2cipueveiomelle,&:cera.reliquis

IndiaEiegionibus,qusinhuncufquediemvifaefunt, piaeftabat. Inam-

bitutrecentahabet milliaria. Hujus p ovinciaeomniumlndorum,vel

quod ad politiam,& prudentiam,vel q lod ad regulam vita;,& morumattinet,praeftantiflimi erant, vere digm, qui ad Dei cognitionem addu-

ceient ur : potuiflent, ibi amplae& multae urbes erigi,& conltrui ab Hi-

ipanis, ubi tanquam in horto delitiarum vivcrc potuiflent, nifi fua ava-

ritia, ftupiditate& enormium peccatotu gravitate tanti boni indignos

le praeftitiiTent. Hic tyrannus treccntis hominibus inhosinnocentcs

domj viventes,& nulli injuriam infercntes bella movere cospit, quibus

infinitum populum ad ultimum exitum adduxit. Et quia haecregio au-

rum non habet , fi enim habuiflet , brevi incolarum vitae in fodinis finis

impofitus fuiflet , ut ex eorum corporibus &vanimabus , pro quibus-

Chriftus mortemfubiit,aurumcompararet: in genere eos,quibusvi-

tam non ademit , fervos effecit , navesque , quas fama,& rumor eo ad-

duxerat, his oneratas, dimifir, ftctaeorum permutatione cum vino, o-

leo,aceto,falfa carne porcina,veftimenris,equis, & reliquis,quae fingu-

lis neceflaria efle judicabat ,& exiftimabar. Ele&ionem centum , vel

quinquaginta virginum proponebat , eamque quae caeteris praeftaret

cum minimo dolio vini,o)ei,aceti,velporco falib permurabat,ean-

demqueproponebat,inducentis,vel trecentis puerisbenedifpofitis.

Et accidit, ut quidam pucr , qui principis filius videbatur . pro cafeo,&

centumpcrfonaeproequodarentur. lllehisfceleratisfadtiskmperab

annovigefimofextoadannumtrigefimumrertiuminclufiveiucubuit,

.quoufque nuntius allatus eft dcdivitiisPerufiaeregionis,quoHi(pani

profecti ad tempus huic tyrannidi finemimpofuerunt. Piaeteritista-

men aliquibus diebus,adenormia facinora,latrocinia,incarceratio-

nes &ma jores contraDeum ofFenfas committendas reverfi funt , neqj

H 3 adhuc

(JLV&ELTTATES HlSVANORVMadliuc cefifant , ita ut jam trccentailla terrs milliaria,ut dixi,in quibustanta erat populi frequen cia,in culta,& omnine fere deferta ceinantuto

Particulare*,feviti£& crudefttatis in illa regiott*e-patratte,narratio-

»es,nullus credat. Duasrantumauttres,qine in metern veniunr,Tecen-

febo. Cum Hiipanifurio(hfuiscaTiibus,'fndiorumramfffimrnarrmi,

quam virorum veftigia indagarent, occurrit Indiana mulicr jegrota,

quaecum efFugere fe nonpofFe, quin a canibus laniarerrrr, cernerer,ac-

ceptacordatrabi fefufpendit,pedealligato unius anm,quemferebatpuerojneque hoc celerius perfecit , quin canes accederenr , dcpuerumlaniarent>areligiofb tamen,anrequammoreretur,baptizatus eft.

Cutm

/N IlZDlIS VATKATJE. 71

Cum Hifpani ex hoc regno difcederent,eorum unus,nobilis cu-

jufdam Indiani urbis,vel provinciae Principis filium invitavic,ur fecum

proficifceretur ,cui cum refponderet , patriam terram deferere , autre-

linquerenolle , (e auribus eum truncaturum , ni (equeretur , minitatus

eft. Perfiftente veropuerofeinpatriaterramanfurum,evaginatopu-

gione utraque aure eum truncavit,cum nec hoc obftante in prima opi-

nione perfeverarer , ei nafum cum fuperiori labiorum parte , non fecus

ac fi unguem argutum ranrum infl ixiflet,ridens praefcidit.

Hic furcifer obfccene fe jactabat pio cuidam religiofo, & tan-

quammaximislaudibusdignum,in coelumufque (eefFerebatdicens:

fummopere fe laborafle,ut gravidas multas Indianasredderet, utpoft-

ea>cum venderentur majorem pecuniae vim conflaret.

In hoc regno, vel certe in alia Hi (paniae novae provincia hoc acci-

dit,utHi(pano venationi incumbentc,canes fame,ut illividebatur,

premerentur,ille igiturinfantulo ex amplexumatrisarrepto,brachia

& cruraabfcindens, eorum unicuique partem, qua devoratatrunci

poftea corporis reliquias (imul objecit.Hic videre eft,quomodo in fen-

fum reprobum aDeo traditi fint ,& quonam in pretio miferas has crea-

curas ad imaginem Dei formatas,habeant : Sed jam pejora (equentur.

Reliquas crudelitatcs &innumeras ,& antca inauditas,quae nec

imaginatione quidem comprehendipofluntyprastermitto,hocunum

coronidis loco addo : ambitiofis illis,exccecatiy5&execrandis tyrannir,

hacregione, ad Perufii divitias conquirendas,egre(fis, quatuor Mona-nachi ordinis fancti Francifci cum patreJacobo eo profe<5H funt, ut pa-

cificam regione recfderent,& fuis concionibus ad Chrifti cognitionem

rantarum crudelitatum, quae feptem annorum continuo (patio , ibipa-

:rataefuerant,teliquiasadducerent. Exiftimohosefle,quiannotrige-

Imo quarto Mexiconiam praetereuntes,ab Indianis crebris nuntiis fol-

icitati funt,ut fuamregionem ingrederentur,deuniusque Dei,vere.

Dei,totiusqucmundiDomini,i:ognitioneinformarent:idcircoconci-

ia &congregationes indixerunt,ut fcirenr,quinam illi eflent homi-ies,qui fe& fratres.& patrcs nuncupabanr,quid vellenr,in quo ab Hi-panis, a quibus tantis moleftiis,& tormentis vexati fucrant.d ffcrrenr:

:arandemconditioneeo$receperunt,ut(bli,non autem cum Hifpa-

lis , intrarent, quod illisrehgiofi promiftrunt, illisenim conceflum e-

at,imo exprefte in mandatis a novae Hifpaniae Praefide acceperat, ut ita

jolliccrentur , ncc quidquam detrimehti , aut injuriae Hifpanos illatu-

ros-

;

72 fovDEHTATES HlSPANORVMros. Cocperunc ergo Euangelium Chrifti, uc foient, nrasdicare; (an-

dhmque Regum Cafte.Uanorum incencionem expiicare,quorum o-

nmiumnociciamjtotoillofepcemannorumfpaciosbHifpîiinuiâm

ivec*iiumrehabereRegem,quimeum,quitanratyrannideillosoppri-

mebu,acceperant. Quadraginta cancum diebus ibi raanferat religio-

fus,cum ecce,omniaidoiauc fl immis darentur,allata func : poftea pro-

tvrios libei os,quos uc pupillam oculi charos hab-enc, iliis uc infticuerert-

tur,adduxerunc. Illiseciam &cempia,&domosasdificabanc. Ab aliis

eciam provinciis accerfici func,uc venirent, & Euangelium pradica-"

renr,acque ad Dei &c magni (uc vocabanr) Caftellae Regis cognicionem

adducerent. Ecicaabnisrdligiofisperfugii^feceiunCjqiiodanceanun-

quam in lndiis factum fuerac (quidquid enimtyranni,quih2campla

Regna& Provincias vaftarunt, ementiebantur, idin vitupecium,& o- '

dium Indiorura fiebac) duodecim vel quindecim amplarum regio-

num , & ampli populi Principes congregaci, feparaci quiique cum fuis

fubdici?,eocum confenfu,.& confilio Regum Caftellae dominationi

proprio motu fefubjscerunt, Imperatoremcji tanquam Regem Hifpa-

niae proDominoreceperunt. In cujus rei ceftimonium,nefcio quid,

quod penes me eft,atteftationibus dictorum religioforum fubfigna-

runt.4

Ita non fine magna fratrum religfoforum Isetitia& (pe, aditu pa-

tefacto,ad iftius Regni,qui ex canco crudelitacum incendio fnpere->

rantjincolasadChrifticognitionempecducendi: ccce pcraliamviam

ad illosingrefii funt,o6todecim equites Hfpani,& duodecim pedites,

fecum multa idolorumpondera, qua; inaliis regionibus-ceperanr, fe«

rentcs. Dictorum Hiipancrum Oux , illius provinciae , quam erant in-

gcefll,quc nd im d) na ftam ad fe vocavic,eique praecc pir,uc hacc idcla (e-

cum (umeret,& per luam regionem unoquoque idolojndiano vel In-

diapêpermucatodiftribueret,a!ioquin(einillurnbeilamotuiuro.Su-

pradtdtusDominus, me;ucoa6tus,fupradi6ta idola per tocam reg o-

nemdiitiibuic^cummandacojuceafubdiciadorarencomneoicpicho-

noremiiiispiabereniy&incompenfacionemlndianosvel Indianasin

fervicucem miccerenc. Indiani cerricipropcios !:bsros rradebanc,is'qui-

dem,quiduoshabebar,unum, quive;dcres,d-jos dabar. Etitahuic

mercacuia; camfacrilegaefinem impofuerunc, licque CacicusHiipanis

non dicoChriuianis (adsiecit. Sacriiegoium horumlarronumunus,

JoinnesGarcianomiiie,gravi:eia;gLocans, cVj^mmouiproximus,(ub

kcto

IN IKDTIS VA7TLATM. 73

le<5fcoduoidolorumonera habebat, cumnatcra adcflet Indiana,quas

illiinferviebat, juflit, neparvopretioea idola traderet,eaenimeffe o-

ptima,necminus,quamprounoquo.)ue idolo Indium caperet:&:ita

hoc condito teftamento ,& ultima voluntate his curis diitradtus , ani-

mamefllavit. Cuiautemdubium eft,eum jam in infcrorumtenebrtt

crucian ? Confiderctur j nn, qualis fir progreiTus religionis , Gc qualia

prasbeant Chriftianifmi exernpla Hifpani,cum in Americam piofici-

fcuntur, quo honore Deum arriciant , Sc quomodo laborent, ut ab illis

infidehbuscolatur&adorerur. Judicetureriam,a?juspeccatigraviras

majorfit, an Jeroboam , qui peccarefecit Ifrael , & aureos duos vitulos

<onficicuravir,utapopuloadorarentur,anver6Hi(parvorum,quiido-

lorum mercaturam exercent, Judac, qui tanta icandala excitavit , nonabfimiles. Hacc funt Hifpanorum facfo ,

qui fepe , irro facpiflime, fua

avaritia &: ad aurum cumulandumjvendiderunt,& adhucvendunt,

negarmir,&idhucnegant JefumChrifhim Redemproremnoftrum.Indiani rebgioiorum prorx.ifta de Hifp; vi ls regionrm non intra-

turis , inania f fle ct rnentes , in 6 ipfoirr er Hsfpanos , : liunde idola, ut

vendererrtur, adfportare, cum tamenfua,utigaeconfumerenrur,reli-

îofisrradidilfcnrûtunicuseirctveiiDeicultusînipfosieligiofosirri-

tati,ad eos acceirerunt,dicenres : Quare mentiti eftis, falfiYveftris pol-

licitarionibus nobis promirtentes,Hiipanos hanc regionem ncn in-

greifuros ? Er quareDeosnoftros CQmbufliitis,.cumaliiexaliisregio-

•rnbus ab H f-anis adfportcntur ? piaeftaotne noftcis aliarum provm-ciarum i)ti? fanesieI(giofi

;utpotuerunr,quanivis vixhaberent,quod

iefponderenr,eorumanimosfedaiunt: 6c ad hostrigintaHifpa-nosfe

contulerunt, quibus malum ab ipfis patrarum declaranr, humilibus

.prccib'.is;iil gitantes,urindedifcederenr. QuodHifpaniomninode-

ttfgaimit, &!., quod improbum eft , & flagirioium , zx> eifdem religiofis

iesd-ojarn^lndiinisperfuaieiunt. Quocogmto,indianideocciden-

disrehg ofr, coniiiium cepetunr,qui a quibufdam lndiis monici', no-

ctaietobrraxtiunr & au&gcrunt : iedpoftillorum d:iceiIum,cognita

ver!c«e,ex: Hilpanoru"". rnaiitia,fci)fli fnnr nunrii,qui ilios qumquagin-ta miilianuni 'tinere perfequerentu;:,.lndianorum nomine rogantes,

utreverterentur,vvniamc]uepctentcs.

Reiigiofi,ut boni Dei£imuii&animarurnzelarores,iIlisfidem

adhibenres, r: verfi funr , &: non fccus ac Ang°li de ccelo demiili, recc-

pti.Et cum ludianis,a quibus miile iervitia ODtincbant,per quatuor aut

I quinque

I?4 fovDELITATES HlSPANORVTtquinque «enfes manferunt. Cum ver6 Hifpani hinc difcedere nol-

fent, quam vis Prorex omncm adhiberec operam, ut iilos revcearer,

proditores,& laefae majeftatis rei declarati funt,& quia in fua tyrannide,

& ncfandis factis perfeverabant , cementcs religiofi, ilios, quantumvis

feraefletuitio,nontameninultos remanfuros,.& rimences, neuitioin

propriacapitaderkai.er,cumetiamquiere >&iecureproptercontinuas

incutfiones,&aflultus>Hifpanorum concionari non poflent,de hoc

Regno relinquendo confilium ceperunt, quod iumine& do&rina dc-

ftitutumiemaniit,& haianimaeptaeteritis miferiae &ignorantiae tene-

brisadhuchodieinvolvuntur,illisfublato,horum maledi&orum Hi-

fpanorum cuipa,omni remedio &urrigatione cognitionis divinae, nonfecus ac fi aqua teneris adhuc plantis tolleretur , eo enim ipfo tempore,

quodiicefTerunt, maximaaviditarefidei noftras doct.mam ampledcc-

bantuiv

^DeProvinaa/ancla Martha.-

PRovincia fan&ae Marthae, cum vicinis auri fodinis &agrorum ferti-

litatc dives erar,populusque ad fodiendum aurum induftrius.Qua-

rc ab anno millefimo quingcntcfimo vigeiimo octavo,ufque adan-

nummiUefimum quingcntefimum, quadiagefirnum fecundum eo in-

numeri tyranninavigio profec-tifunt,fuis incuifionibus omnem regio-

nem vaftantes &depraedantes,&caedibusf-)us mcolas mirum inmo-dum affligenrcsjomniq; auro fpoliantes,qui femper adrcaves fiias,jamhuc, jam illuc fe conferentes,recurrebant,& refugium habebant. Et fic

hasprovincias fuiscaedibus&horrendiscrudelitatibusmaxime vafta-

runt,idque communiter inlittoremaris,&aliquotvicmismilliaribus

fiebat , ufquc ad annum milleiimum quingentefimum vigefimum ter-

tium,quo fingendarum fedium gratia Hifpani profe&i funr. Quia veroregio rertiliseft&dives

7variotempore,varitduces,quorum alii aliis

crudeliorescxiftcbant,fucceflerunttitautunu(qui(£ueconari videre-

tur praedeceflbrem fuum diverfis enormium crudeluarum gcncribus

fuperare.Ethoclocofupradi&umaxiomaconfirmatur. Annomillefi-

moquingenteiimo vigefimonono eotyrannus maximusmultismiii-

tum caterviscomiratusprofedus eft,eoan:pn.o , ut reliquos fuosantc-

ceflbres facinorum gt avitate iuperaret& vincerer , qui huic regioni fe-

ptem annorum ipatio multosthcfaurosabftulit: quo,inexiliofine \ ce_

nitentia

IN INDIIS VATkATM. 7J

mitentia mortuo,in ejus locum alii tyranni fucceiTerunt, qui fanguino-

lentis fiits manibus, &gladiorum impiis mucronibus, reliquos, quibus

praecedentium gladii pepercerant,deleverunt.Tanta defolationc muUtas provincias ufitatis crudeiitatis modis,arTccerunt,Principibusque

& (ubditis, utaurum detegerent, tantatormenta,& tam graves pcenas

inmleruntjin eo,divet lis enormiumcrudelitatum,utdi<5him eft,genc-

nbuSjpraedeceflbres vincentes,ut abanno rrrillerimoquingenteiira<j

vigeiimo nono ufque in hodicrnum diem,ultra quadringenta terrae

nailliaria devaftannt, 8c omni populo,cujus numero praecedentibus

non cedebar, orbarin t

SidecreviiTcm numero complecli omnes nequitias,caedes,delo-

lationes , iniquitates, violentias , ftrages,& alia facinora ab Hifpanis in

hac provincia in Deura,Regem,cV: hasinnocentes nationes3commilIa,

dc patrata,ampliflimam hiftotiara conficerem. Sed id,G mihi Deus vi-

tamlongiorem concedar.mocemporefict; in praelentia veroaliquarn

partem corum,quaeRegiDomino noftro,harura provinciarum Epi-

lcopus,reicrip/it, lecen/erefufftciec: Sunt autem lirerae dataevigefima

Maji,anni mJlleiimiquingentefimiquadragefimiprimi,quibus inter

aliahaecfcribk: Dico facraMajeltas, remediumhuic re-

gioni fubveniendi , elTe, ut poteftate vitricorum li-

beretur <Sc tradatur maritOjquiillamjeajUt pareft

tra<5tatione,aniciat &excipiat,&: id quo maturius

fien poterit, quod fi fecus fiat , certus fum , eam, at-

tenta gubernatorum ,tracl:atione, brevi perituram,

&c. Sicveropaulopoftfcribit : Ex quibusaperte

cognofcet veftraMajeftas, quomodo earum regio-

numprasfectigubernationeprivari fuo merito de-

beant,utprovincia? allevientur: quod fi id non fiat,

nunquam,.meojudicio, convalelccnt. Hocetiamfua^Majeftaci innotefcet,inhis regionibus nullos

Chriftianos,fed Darmoncs vcrfiri, nullos Dciy &c

I t, Regis

76 ^RV DELIT ATE S HlSVANO RV URcgis fervos reperi,fed legis dc Regis proditores. Et

ccrte nihil & magis ad pacem ineundam, &adeo-rum,qui in pace vivunt,. converflonem contrarium

quam inhumana, & crudelis-tractatio,qua ii , qui

pacifice vivunt,ab Hifpanis afKciuntur,quaftan-

tum illis faftidium & naufeam parit , ut nomineChriftiano,iili-s nihil fit magis odiofum,autdete-

ftabile. Chriftianos enim fua lingua Yares, id eft,

Diabolosappellant. Necprofee1:ofine ratione: eo-

rum enim inhis regionibus^nequeChriftianorum,

nequehominum ratione pra?ditorum,fedDiabo-

lorum gefta funtrquo fit,ut Indii cernentes,ha?c

tam capitum , quam mebrorum facta, ab omni hu-

manitate cvmifericordiaeffe aliena,Chriftianorum

talem effe legem,taliumq; Deum, & Regem effe au-

thores exiftiment : velle autemlaborare, ut contra-

numillis perfuadeatur,vani funt,& fruftranei labo-

res,illisq; major anfa Jefum Chriftum,& ejus legem

irridendi,daretur.Indiivero,quifearmistuentur,&

defendunt, latiusefTeducuntfemel mori,quamfub

Hifpanorumpoteftate multismortitus amci. Ha?c

experientiadidici5Ca:farinvi6lifIime,&c.Hocpra:-

tereapaulopoftaddit : VeftraMajeftas,pluresha-

betin his regionibus fervos & famulos, quam exi-

ftimet \ neque enim ullus eft miles eorum omnium,quimilitant, qui aperte Stpublice non profiteatur,

fi

1N INDIIS TATKATM. 77

fi praedetur, furetur, devaftet, ca^dat, vel comburat,

fux Majeftatis fubditos ad aurum obtinendum,

non dicat, Ccin eomaxima praftare fervitia Veftra:

Majcftati, dicunt enim illi iuam partcm obtingcre.

Quare Carfar invi(5tiilime, confultum clTet, ut Ve-

ftra Majeftas aliquorum rigida corrccftione &: cafti-

gatione ie nulla recipere fervitia, de ea re qua inobe-

dientia, & dedecore Deus afficitur, tcftaretur. Quae

ha&enus relata, ex didfci Epifcopi fanjfbe Marthae literis depromta funr,

quibus patet , quae hodie contra innoccnuffimos hos homines patren-

tur. llli bellicofbs Indianos appellanr, qui ad montes evitandae H:fpa-

nicx crudclitatisgratiae confugiunt: & lndios regionis eos vocant , qui

infinita hominum ftrage,tyrannicae& horribili fervituti deduntur,qua

litadem depopulati , defolati& mortui funr, ut ex fupradictis Hpifcopi

terisparet,quitamenpaucaeorum,qu£paffifunt,recenfer.Indianihu-

jus regionis folent in haec verba prorumpere , cum ducuntur per invia

montium onerati, fi forte debili ta te,& labore deflciant (tunc enim pe-

dum& baculorum i&ibus caeduntur, illorum dentibus enfium capulx

confringunrur,ntfurgant,&rter fine ulla refpiratione perfequantur,

cum hac increpatione : O quam malignuses,)in haec verba,inquam

prorumpunt : Omnino deficio , occidite me, vitae finem imponere de-

fidero,&hoc non fine magnis fufpiriis ,& vix trahentes oreloquelas

(quacfuntanimi in magnisangoribus&doloribusconftituti,indicia)

roferunt. Sed quis centefimam atfli&ionum& calamitatum,quibus

i innocentes ab Hifpanis vexantur , partem , verbis aut fermone com-ple&ipoflit? Deus illarumnotitiamadeospervenirefaciat,quireme-

dia adhibere,& po (Tun t,& tenentur.

TteProymcia Carthagena.

HJEc provincia ab Infula fan&ae Marthae,Occidentem verfus,quin-

quagintamilliaribus diftat,& fitaeft in regionis Cenufiae confi-

niis,unde circa littus maris, ufque ad finum Urabae in centum milliaria

porrigitur,qua veiopartcMeridiem refgicit inlongam rerraelongiru-

I £ dinem

l

jS (rvdeiit at es Hispanotlvuineraextenditur: Haeprovinciae abannomillefimoquadringenteii-

mononagefimo oc!:ivo,ufque adannumpraefentem horribjli tta&a-

tioneexcept2,diverfisquec2edibus,utfancl:jsMirthsacciderat, deio-

latae funt,fedut finis brcviliuic fummario citiusaccedat,eas particulari

ttactatu perfequi nolo,utdeteftandaiacinora,quibu« alias regiones.de-

vaftatae funt , recenferc-queam.

^De Uttore ZJnwnum,& Pari^ deque

Injhla Trmitatis.

ALittote Pariae ufque ad finumVenecuoIae exclufive>quae funt di£-

centa millnria, Hifpani maximas&mirandasdcvaftationesfece-

re : latrociniis enim , fiio more incumbebant ,& plures , quo poterant,

homines,utcosvcnderent,fervituti mancipabant , eosquc contra fi-

dem datam,captivos iaepe deducebant, (neque enim unquam fidei In-

dianis datae , ftabant)quamvis tamen ab his innocentibusoptime tra-

<St.ati fuiflent,<Scin lllorum aedib us tanquam patres, vel liberi recepti, il-

lis, quibuspotetant modis infcrvientes, & omnium,quae habebant,

fruitionem 8c ufum ofFerentes. Dici vix poflet aut exprirai, qualibus 8c

quantis injuftitiis Sc injuriis lllius littoris incdiae, ab anno millefimo

quingentcfimo decimo , ufque in diempraefenteraicxcepti fiht. JDnotantumaut triafaciaorareccnfebo,quorumgravitas, ad horrenda reli-

qua, & omnibus tormentis digna fcelera comprehendenda,judicio

viam patefaciet& aperie t.

In InfulamTrinitatis, quae& amplitudine & fertilitate Siciliaj

praeftat,<& terrae continenti,ex eaparteyqua Pariam attingit,conjun&a

eft,inqua<&probiores,pro fua qualitate &virtute magisdediti funt

incolae,reliquis Indiaenationibus,«juidamlatro profe&us eftanno mil-

lefimoquingentefimodccimofociatus (exaginta vel feptuaginta fur-

ciferis: qui ftatim edi&umpromulgarunt,utomnes Indiaccederent,

& feciim rn ea Infula viverent& habitarent. Iudiieos,ut naturales libc-

ros receperunt ,& iliis tara Domini, quam fubdrti magna alacritatc in-

ferviebant,& fingulis diebus cibos, qui fuffeciflentadalendum mulco

majorem numerum adferebant : hoc enitn eft raoris Indianis hujus

novimundi,utabundantiflimeneceflariaHiipanis fuppedftent. Pau-

16poftHifpaniamplamdomumconftruunt&aedificant,inquaomnes

Indiani fimulhabitarent, fola enira domo eos uti volebaut,ut id,quod

antea

IK INDIIS TATRATA. 79

«ntea decreverat,executioni mandarer: quod& fecerur. Cum ftramen

ligno apponerct,& jam in alticudinem duorum hominum fuftuliiLnr,

mulcos incluferunt,opcris,ur dicebar,acceletadi graria,ted vere,nc qui

foi is ei at,ab iis,qui eranc domi videri pofIenr,& ica pars domu cum gla-

diis,ne ulliis egredi pofier,circumdar,pars veradomu inrrar : & ficeva-

ginatis enfibus & gladiis, Indianis nudis,morrem, fi fe movetet, minari

cceperunt,eosqi ligarunt. Si qui autera fuga fibi coniiilere vellent,illi-

co rainutim dilcerpebatur:aliqui aurem,qui partim Iacfi,parrim inregri

evaferant, cum reliquo populo , qui acdes ingreiTus non fuerar, cencumfortevelduecntinumero, fumptisarcubus &fagittis inaliamdomumfercccpcrunr: qui cum ineoroti effent ,utjanuacingtefTurnprohibe-

rcnt&tutarentur,ignema;dibusaliaexparteHiipaniinjecerunt,&ita

incendio omnes pericrunt. Et hinc cum captivis,qui erant numero cir-

citer centum o&uaginta, quos.vincire potuerant ad Infulam lancTi Jo-hannis fe contulerunt, ubi mediam partera, &inde in Hiipaniolam, u-

bi reliquos vendiderunr. Cum aurem hunc Capitaneum nequitiae&prodirionis in ipfa Infula lan&i Johannis infimularem,hocrefponfo

mcdimifit : Defifte Doraine mi,hocinraandatis,ab iis,a quibus raiflus

fum, habeo, ut quos vi non poflem, ipecie& colore pacis capercm. Et

pro vcro& certo idem Capitaneus mihi retulit, fe in fola Trimtatis ln-

fulapatrem&r.matremjnvenille,& hocmajoriluaconrufione & pec-

catorum aggravarione dicebar. Similiainfiniracommiferunt,mileros

hos homines , contra datam fidem capientes. Confiderentur jara hacc

fa€ta,& an Indii fic capri jufte in fervirurem redigi poffint. Aliquandoreligiofi fan&iDominicinoftiiOrdinis confultaruntde aliquoexfuis

indi<5tam mittendo,ut fuis concionibus Indianos vero lumine&re-medio,quc animaelalvantur,& quo deftituti omnino eranr,munirenr.

Religiofjm igitur Theologiae Liceriatum, virum &virturc &fanctita-

reinfigneme6,cumlocio laicomiferunt, utregionemvifitaret, cumhabiratoribus verfarerar, locaq; apta ad conftruenda monafteria quae-

rerer.Religiofi, ubiappulerunt,tanquam Angeh de ccelo demifli rece-

pti funt,magnoque affeclu,attentione& alacriratc, verba,quae cum il-

lis tunc rempons facere poterant(erant enim linguaeignari,& fignis uti

cogebantur)accipiebant.Accidit,.utpoft naviscum quahic tveligiofus

appuletat,difceiTumaliaadvenirer,cujusmiIitesdamnatafuaconfue-

tudine,fraude,infciis & ignorantibus religiofis,captivum abducuntprovinciaePrincipem, qui (vel quod illi hocnomen a religiofis, velab

afiift

°$0 ^RVDELITATES HlSVANORVMaliisHilpanis efletimpofitu) Alfonfus vocabarur; nam Chriftianoruftt

nommumappellationegatidenr, ftarimqu^etiamantequamdeullarc.

informati fuerint,l>aptifmofibiimponipetunt. Abiisfraudeperfuafus

eft di&us Dominus Alfonfus,utnavem cum conjuge &aliis quibuf-

dam, fingebantenim fe convivium celebrare velle, intrarcnt. Et ita fe-

ptendecim cum Principe& ejus conjuge navim confcenderunt, confi-

debatenimdi&usDominus religiolos impedimento fore,quominu*

ulla moleftia afficeretur,r.eque enim Hiipanis tantum fiduciae adhi-

buifler: Indiisergonavimingceffis, perfidiHifpanivelaventisdedere,

8c Infulam Hifpaniolam , ubi pro fervis venditi funr,fe contulere. O-mnis turbata regio, cum Dominum & Dominam deductos effe ccrne-

rent, ad religiofos fe contulit,& parum abfuit, quin neci cos traderent.

Religiofi ver6 tam injufttim facinus cernentes,maximo dolorecom-primebatur,& eft verifimile, eos vitae cedere maluiiie, quam pati tanta

injuria Indianos affici,cum iliud impedimeto eiret,ne hae creaturae ver-

bumDeifufciperent&crederent. Indianiautemfedatifuntreligiofo-

rumpollicitationibus,dicebantenim, fe,primafolventenave,adInfu-

lam Hifpaniola literas mifluros, quibus efficerct, ut Dominus, aliique,

qui cum eo erant,reftitueretur. Deus illico navem mifit, ad majoremeorum,quigubernabantdamnationisconfirmatioiiem,quaadInfulae

Hifpaniolae religiofos fcribunt,qui farpe& clamant &proteftantur, fed

auditores juftitiamdenegarunr,praedae enim Indianorumtaminjufte,

& nefande captorum participes fuerant. Gum reiigicfi,qui incolis pro-

miferant Dominum Alfonftim intra quatuor rnenfesreverfurum,ne-

que quatuor,neque o6to elapfis reverri cernererrt, Csd ad mortem prae-

pararunt, & ad tradendam Chriftovitam , cui jam ante Hifpaniarum

deceirum,obtulerant,&ficinnoce»nteslndiatii,deinnocentibusvin-

di&am fumpferunt; exiftimabantenim religiolbs proditionis partici-

pesfuille, partim,qu6d cerncrent illorumpromilfi^ieDomim intra

quatuormenfes, reverfionc, nullum eife&um fortiri, partim etiam,

quodnullam illius regionis inco!ae,inierfiatres religiofos, & lationes

Hifpanosdirferentiam conftituant. Bencd:6t.i r'gitur rrl !g ofi injufte

pafli ftint, & idcirco non eft dubium eo: ridei nolt-ae veros fcffc marty-

res,&hod!ebeato$ cum-Deo inccelis vivere,aquo, fuaobedientiaad

illospopulosmiifi^rantj&ceitumeftillospiaidicandijtScfancliafidern

dilatandiintentionem,habuifle,ill;-.*.q..eanimasfalvandi: quiomnes

labores, & mertem ipiam, quindo c rfviretu- , paticntei ferre decreve-

rant.

in Indiis tatrata. tl

rant. Hoc etiam alio tempore, magna tyrannide,& crudclibusmalo-

rum Chriftianorum aciibus accidir, ut Indiani duos religiofos Ordinis

fan&i Dominici,mortc, cujus fidelis fum teftis,ut qui fummo miracula

candem evaferim , fuftulcrinr, qua de re verba facere non decreyi , ne

gravitate &horrorcfa<5fci,rcrroraudientibusincuriatur: Quue,quo-u(quetempusadvenerir,prolixitatisvitandxgraria,fubticebo,&hxc

omnia indie judicii dumDeuslatrociniorumtam horribilium vmdi-

&am (umct, apertiora& clariora fienr. In his provinciis, in finu Code-

rx, fitaerat urbs, cujus Dominus Higueroto appellabatur, nomcn, vel

perfbnis proprium,vcl loci Dominis commune. Hic tam clemens erat

&ejus fubditi tanta virtute prxditi,utomnibusHtfpanis navigio ap-

pellentibus, bona tra&atio, cibi, quies , omnis conibhtio adefTet, nul-

lumrefrigeriumdeeflet. HicDominusplurimos morrieripuerar, qui

ex aliis provinciis, in quibus latrocinia fua& cxdes exercueranr, xgt otf

&fameIici,inejusregionemfereceperant,quibus refrtgeratis eos (al-

vos & incolumes inInfulamU-iionum,in qua vivebant Hi(pani,re-

mittebar,quo> fineulla illorumortiscognitioneocciderepotuilTer.In

fumma Htfpan : cdescommunes &omniura Higueroti hoipitiu fubdi-

tos vocabant. Perfidus quidam ryrannus confilium cepit,de affl genda

hac,qux libi (atis tuta videbatur,regione,navigio ergo e6 fe contulit,&

fnvitato hominum magno numero, ut navim ingrederetur, quod face-

re folcbant fidcm Hifpinis adhibentes , poftquam intrarunt,vela ven-

riscomm.n^t.&i.jfulamianoti Johannis,inquavenditifuntpetiit. Eo-

demtemporehanc lnfulam.ippuli,ubihunctyrannum vidt,&quodparrarar,mihi rclatum eft. lllam urbem funditus de!evit,quod Hifpani

reliqui ,qui in eo littore deprxdari &excurrere folebant, xgerrime tu-

lerunr , illudque fcelus abominabanrur , quod domumillam perdidrA

(ent,in qua,tanquam in pt opriis xdibus hofpitio excipiebantur.

Non recirabo infinita fcclera, qux& patrata funt,& quotidie in

caregione patrantur.

Illi cx hoc maris lttrore,quodfrequentipopuloincolebatur,ad

Infulas H (paniolam ,& fancti Johannis , ultra duos milliones homi-

num rranfporrarunt,quos poftea in d.ctis In(ulis,partim infodinis,

partimaliisiaboribusabfiimplcrunt^noncompurato infinitopopulo,

quiantcainInfulis,utdiximus,vivebat,&reseftcommiferationedi-

gna ,& qua corda , quantum vis dura , commoverentur ,fertiliflimum

hoclittusomninocxpopulatum&defcrtumcetncrc.

K. Ipfa

92 ^RVDELIT ATES HlSPANORVMIpia veritatc comprobatum eft , eos nullam unquam navem his

Indiani$oneratamducere,quintributumterti£partis,undisperfolvat:

adde,eo$,qui cum domi capiuntur, occifione delentur. Harum rcrura

fini$, quem habent prppofitum, fon$ tft & origo ; opus enim cft maxi-

ma Indianorum quantitate,utingenspecuniae fummaconfletur,naves

autemmodicocibo,& aquaadpaucos alendos inftru&* funt,nety-

ranni qui naviuminftruclores nuncupantur,in iis comparandis nimios

fumptusfaciant. EtvixproipiisHiipanis,quinavecxcurrunt,victus

fjfficientesfei untur : quo fit, ut Indiani fame& fiti preffi, occumbanr,

nec aliud eft remedium,nifi utmari$undis abforbendi detrudantur.

Et pro vero illorum quidam mihi retutit,ab Infula Lucayo? ad Infulam

Hifpaniolam,quas funt fexag ?nta,vel fcptuaginta itineris milliaria,tan-

tas hac ratione ftrages edita$,ut navis fine circino ,vel chartamarina,fed

fblis cadaverum rlu&uantium vcftigiis du&a, e6 pervenerit.

> Poftea vei6,cum defcendunc in Infulam,ad quam vendendi du«

cuntur,nulluseft, Ci vel minima mifencordia ducitur, qut animo maxi-

me non commoveatur , cum videt tam ienes, quam fccaiinas &infan-

tesnudos&famelicos^nimiaTim&fame deficere. Pofteaautemillos,

tanquam agnos dividunt,& patres a Iiberis, fceminas a viris feparantes,

tutbasdecera vel viginti pdfonarum cohficiunt,& fortem ineos ja-

ciunt,ur pattem fuam accipiant deteftandi naviUminftru<5fcorcs,qui

duas,vel tres naves praeparant,& armant ad claftempiratarum& Iatro-

num,qui homines in propriis aedibus dep: aedantui & rapiunt. Quandover6forscaditintutbam,qu«fenetnvelagrotumcapit,isryrannu$,cui

obtingitjhasc verba^roferre folet: Devoveatur omnibusdirishicfe-

nex,quare illum mihi da$ ? ut humo mandem ? Et quare mihi hicaegro-

tusobtingit?utdeilIiuscurafimfollicitus?Hinccol!igatur,quainarlli-

mationeHiipanis fint Indii,&utrum prseceptum Deide amorc erga

proximum,unde lex pendet,& Prophetae peragant& compleanr.

Tyrannide, quam Hifpani in Indios extrahendis,& expifcandif

unionibusexercent,nihiieftautcrudeliu$autdeteftabiliu$.lnferorura

enim aut hujus \itx, quantumvis cefperatar tormenta, cum his nullamcomparationem recipiunt . quarnvis in extrahendo auro, in fuogenere

fintdunftima.IIloseniminmare.tubaqua:quatuor,velquinqueulna-

rum profunditatcm,immittunt, ubicontinuo navigantes,fineulla re-

fpiratione,oftrea,in quibus unioncsgencrantur,cradicant. llli cum re-

nis,oftrcispleni$,utanimumrecipiant,quandoc|;adaqu«fuperficiem

acccdunr,

IN INDTIS V ATRATA. 83

acc?dun%c|'io.lfi Jiutiuspaulo ii^ (cendigratia,miferiimmorentur,

ideftcarnifex p.irvonavigovc^tiis,q'ii !i:ulrisplagiseoscxeipiens,ad

aquam cun.bu; acceptos, rcducit,ur exp:fcationi denuo inftcnt. Il-

lorum cibus dt pifcis,& illc idc «n, qui uniones A: pancm Ca*cabi conti-

het,&parvusMat.h:dum qui iunt illiusRegionispanes,nurrrerus,in

quorum primo, pai um eft tihmenci & fubftantiac , alterum vero magnadifficulcare conficirur,neque adhucadfamem reprimendam fufficien-

ter datur. lllorum vcro !e<5tus eft rerracum cippo, ne fjgiant : Saepe au-

tem in hac pifcarione&!aborefubmeiguntur,necpofteainundarum

fupcrficieviluntcr, 1 i.beronesenim&Maroxi(monftrorummarino-rum,integrum homincm devorauum,genera) eos interiraunt& com-edunt. Conhdetetur jam, utrumm hoc unionum lucro Dci praccepra

deamorecgi ipfiim&proxinmrr^cumhorummiferorumcorpora&animac conjicuntur in periculum mortis, ob(erventur& complean*

iur: proximos enim finc fide & facramentis fuaavaritiaperimunt,vel

tancis labonbus lllorum viram conterun t,ut brevi tempore ex hac vita

cmigrenr,nam omnino eft impoflibile longum aevumfubundis,fine

animorumrcceprionerrahere, nam prac nimia frigoris rigiditate fan-

guinemorecommuniccrfpaences,*noriuntur,quod accidit exnimia

pe&oris compreilione, quac ex continua halitusfubundis retcntione

procreatur,nimioenimfrigorefanguinisprofiuviumgignitur. Crines,

quosnaturafua nigros h.ibent,incombuftumcolorem,!uporum ma-

rinorum cnnibus perfimtlem mutantut -. humeri vero falfugme ita con-

fpeiguntur, uc monitcapotiusinhominumfurma , quam homines ap-

pareant.

H©c intolerabili labore, vel potius diaboiico exercitio , omnes" Lucayar.os, confueto hujus lucri emolumento , coniumpferiint, & ita

ex unoquoq; Indianoquinquaginta velcentum cotonatosconfequc-

bantur. lllospublice(quamvisjuftiria,alias'njuita prohibitumc ftet,)

vendebanr; Lucayani enim natatoreserantperuiflimi. £x aiiiseciam

ptovinciis multi in hac Infulaperierunt.

^DeFluvio Tuya Vari.

ALluit hancprovirvciam Fluvius YuyaPari,qui in aliaregioneulrrs)

duccntis terracmilliaiibusdillanteoruur. Perhuncquidamper-

-dirus tyrannusm travir,& multa terrac milliaria devaftav!r,cacdes maxi-

K 2. mas

84 favDZLlTATES HlSPANORVtfmasedidit,multos igneconfumpfit ,& infinirum Indianorum cdibttf

pacifice&fineullatimorisfufpicioneviventiumnumerum gladio dc-

levit. Tandemmalamortepciiit,ejusque omnescopiaeperfeipfasde-

letae funt,ejus deinde nequitiis & crudelitatibus multi fuccefTere,c£

adhuc quotidiedeftruentes& cedentes adinferosque animas fihiDei

ianguine redemptas mittentes proficifcuntur.

^De Regno VenecueL.

ANno millefimoquingentefimo vigefimo fextoRex Dominusno-fter, quorundam fallaciis perfuafus ( folcnt enim Hifpani damna

& de trimen ta, quae Deus, animae& Indias ftatus recipiunt, illi celare&occultare) Regnum Venecuelae, quod Hifpaniaru regno amplitudine

& longitudine pneftat , cum ejus gubernatione & plenaria junfdi&io-

n e , certis capitulationibus& convetionibus quibu fdam mercaroribuf

Germanis commifit. Qui hac rcgione cum triginta hominibus ingreffi

funt , ibique comem & benignum populum invenere, quales etiaru

funt in reliquis I ndias re g' onibus,antequim ab Hifpanis ulla injurra af-

ficiantur. Ifti nulla comparatione crudeliores reliquis, dequibuslo-

quuti fumus, exti tere, fe tygridibus ferocibus& lupis leonibusq; inhu-

maniores praeben tes, ) un fd iclionem enim hujus regionis habebant,&idcirco hberiuseampoffidentes,majoricura &avaritia,inprac*t.icis&

modis cumulandi & dcpraedandi auri& argenti, invigilabant, in eo o-

mnes antecefIbres,reje<3;oomni Dei&Registimore fuperantes,imd

oblivionitradentcsiehomincsefTenatos.

Incarnati hi Diaboli devaftarunt, & defblarunt quadringenta

milliariatcrra;fertiliffimae,quae Provinciasmaximas&mirabiles, con-

vallcs ampliffimas,quae in longitudinem quadraginta milliarium ex-

tendcbantur,& magnos pagos,auro argentoque fertihflimos capie-

bant. Tantas & diverfas regiones deleverunt, ut nullus tantar cladis

nuntius fuperfuerit , nifi forte aliqui in cavernis& vifceribus terrae lati-

tantes gladiorum inhumanos&fanguinolentos mucrones efFcgerine

&evaferint. Novis&inufitatiscrudclitatum &tormentorum gencri-

bus, eos quatuor vel quinquc milliones animarum deftruxifle,& ad in-

ferosmififieexiftimo.Nequeadhuchodieinfinitisfuisfccleribus&fa-

cinoribus finem imponunt. Tria aut quatuor, quibus de reliquis de-

ftructionibus &dcfoiarionibus ) quaspatrarunt, judicium fieripoterit,

xecenfebo. Sum-

IN InDUS TATRATAZ. 8f

Samtnum totiusprovincia: Dominum,ut aurum ab eo emunge-fenr,captivumceperunt,confefIiones tonncntis quaerentes,qui cva-

dens ad montes confugit, & idcirco fubditi in montibus inTcr dumeta

fylvarumlatitantesadfeditionem&tumultumconcitati funt. Hifpa-

ni perfequutur,& multos delent,illi vero.qui vivi in eorum poteftatem

devenerunr,publiceperpraeconemprofervis venditiiunt. Inmultis,

imo in omnibus provinciis, ad quasante fupremi Domini captivitatem

pervenere,ab Indianis cantibus& faltationibus,& ingentibus auri do-

nis recepri funt , enfium autem mucronibus , & horrendis flragibus re-

munerati& compenfati fuerun t. Aliqua die, cum honoris gratia, ob-

viamprocederetHifpanisj Capitaneus &tyrannusGermanus eoruminfinitum numerum in ftfaminea domo convocari & congregari, poft-

eaque membratim difcerpi juflit. Sed quia in fuperiori aedium parre

trabeserant,ad quasad inhumanarummanuum fanguinolentosmu-

crones fugiendos confccnderant(6 belluas crudeles)mifit gubcrnator,

qui in eas ignem injicetent,ut ita vivi comburercritur. Quire rota regio

ineolis in montibus falutem quaerentibus folitaria& deferta remanfir.

Acceflcrunt ad amplam aliam provinciam fandtas Marthae confi-

nem,ubi Indios in fuis pagis& aedibus privatis negotiis,pacifice incum-

bentes in venetunt, ubi diu habitantium impenfis viventes manferunt,

&lndiani itainferviebant,ac fi abillisautvitamautialutemrcceptuti

fuiffent, tanta patientiaotdinarias opprefliones& continuas importu-

nitates,quae ab ullo vix ferrentur, tolerantes, ut dicinort poflir: adde

etiam unicum Htfpanum una die , quod per menfem farail ix, quae de-

cem perfonas contineretalendas,fufficcret,devorare. Tunc tempo-ris Indiani innumera auri fumraa eos donarunt, multaque dona,& in-

numerabilia fervitia praeftiterunt. Tandem cum abitum molirentor

iftitytanni in fblutionem bonae traclationis ab Indianis acceptae,hoe

modo eos tra&are decreverunt: Germanus gubernatortyrannus,&,

ut credimus, haereticus (nam nec unquam aderat MifHe , nec aliis adef-

fe permittebat , cum multisLutheranifraievidentibus fignis) juflit,ut

omnes Indiani cum fceminis & liberis, fi fieripofTet, capercntur,&in

amplo aliquo loco concludercntur , illisque indicaretur& fignificare-

tur , ut quicunque libertati mancipare fe cuperet , injufti gubernatoris '

arbitrio, aut certo pretio fibi, conjugi,& unicuique liberorum impofi-

to,(e redimerer. Etut magis ncgotium acceleraret,prohibuit,neul-

luscibusantcperfolutamauri,quodpropretio redemptionis peteba-

K $ ruf.

8<f . fovDEUTATES HlSTANORVK*ur,fummam illis propinarctur. Plurimi ad pretium redemptionis per-

*olvendum domum mitrebant,& fe,ut poterant,redimebant,ut nego*tiis,quaecircavicT:umquaetendumverfantur, vacarenr: fed adeofdempaul6poftaliquospracdones&!atronesniittebat,quieosjamfc»elca-.

fttivitatefolutosfervitutiiterum manciparent. Iterum ad fupradi&um

ocum ducunr ur, ut fame , fitique prefii fecundo fe redimere cogcren-

tur. Et itamultiillorum ter,quatervecaptJ&totiesredempdfunt. Alii

vei6,qui tantae fiimmae fatisfaccre non poteran r,in di&o iococonclufi,

fame perierunt. Et hoc modoprovincia populi auriqueditifTimade-

folata eft, quae convallem quadragintajmilliarium habet,inquatali$

combuftus eft pagus,qui mille aedes caperet.H/c tyrannus ulterius pro-

cederedecrevit,magnodefiderioinferotumPertifiiexhacparte«dete-

gendorum diftentus. Ad quoditer infinitoslndianosimmenfispon-

deribus oneratos, catenisquc vin&os afTumpfit. Qupd C\ aliqui autfa-

me aut labore cjeficerent, capite illico truncabantur, ne Hfpani ni-

mium laboris in catenis aperiendis fufciperent , 8dta ttuncum corpus

una ex parte & caputexa]ia4ecidebat',onusdeficientis dtvfdebatur,&aliis imponebatur. Si provincias, quas defertas reddidit uibes.&loca,

quas combu(fit,(omnes enim $des erant ftramineas)crudelitates& par-

ticulares,quaspatravit,c?desenumerarem,quamvisYeritatinonr^pu-

gnaretmeus fermo , tamen iides non adhiberetur , &animos in ftur/ci-

rem traherer.

Hanc ipfam viam fecuti funtaliityranni, qui Venecuela&pro-vinciafanc^aeMarthae^eodemconfiUodetegendaEjiSacrataeaeciisaureas

Perufini ) (olverant, quiita combuftam, expopulatam, defertarn & de-

vaftaram rcgionem , quae&frudhbus & populo fertiiifiima fuexat ,in-

venerunr, utipfimet,quam vis crudeies tyranni rantaium devaftatw-

nurrj veftigia mirarentur,& ftupcrenr.

Haec omnia mulraque alia reftious a fifcoConfilii Indfatiipro-

batafunt, &probationesabeodem confilioailervanrur^quarnvisexe-

. crandorum horum ryrannorum nullum combuiTerini.,ut hjhil fit o-

mnino, quod de magnisdevaftationibus ,& malis,quae afc» illis patrata

funt,probatumeft:namquihucufqiinlndiavixerunrja(liti3*miniftrf,

magna&damnata faacoecitate,non multumfolltcitif.ierunrdeexa-

minandis deli&is& caedibus,quas didti tyranni& committunt& com-

miferunt , nifi quod dicant : Quja talis , & talis, male\ & crudehfer In-

dios tra<5fcavit,tantafumma coionatorum ex annuo Regts reditu dimi-v nuta

IN INDIIS PATRATjE. 87

nutaeft;&illishxcgenerdis,&confufaprobatio,fufficitadrepreffio-

ncm tantorum facinorum. Nequeetiam,quantumvis paucae fint, ut

decet, verificanrur, ncquc illis tantum authoritatis & pondcris, quan-

rum debercnt, tnbuunt : nam fi officto crga Deum& Regem (atisfacc-

r?nt,inveniretur,ulrra tres auri millones Germanos tyrannos Rcgi fu-

ratos efle^dicti enim regio Venccuclac,cum quadringentis terrar,quam

devaftarunt milliaribus , felicitate, ut dixi , & auri divitiis nulli rcgioni

cedit , atque ita ab hinc leptendecim annis, quibus hi cV Dei& Regis

hoftcs has regiones depopulari &deftruerecceperunt, Regiultraduo

auri miIliones,ex annuo reditu in hoc Rcgno crepti funt,neque eft fpc-

randurn, hxc derrimenta , quamdiu mundus ftabit , reparari pofle, nifi

Deus infigni aliquo miraculo tot millia hominum,quot defuncta funr,

fufcitaret. Et hxcfuntRegistemporaliadamna. Confultumetiamef-

fet damna, dedecora, maledi&a facrilega& infamias , quibus Deus af-

fc&us eft,confiderare. Quomodo autem poflenc recuperari &com-penfari ram mulrarum animarum,quae horum brutorum, tyrannorum

velGcrmanorum crudelirate & avaritia,ininferiscrucianturdamna?

De illorum autem nequitia& crudelitate hoc unicum conclufionis lo-

co addam,nempe ab co temporc,quo hancregionem ingreffi funt, uf-

que in prarlentem diem , hoc cft , feptendecim annis , eos multas naves

lndianisoneraras,utvendcrentur,ad Infulas fan6faEMarch.2,Hifpa-

niolam,Jamaycara&Ianc"fci Johannisremififle,&adminimumunummillionem hominum vendidifle,& adhuc hoc anno millcfimo quin-

gentcfimo qu^dragefimo fecundo mittunt, hoc vidente& fciente Re-gio hujus Infulae confilio, quod quidem videre (e, quod maxime videt,

diffimuIat,patitur&favet:&reliquisfceleribus,&devaftationibusin-

finitis,qua: in hoc toto tcrrae conrincntis Iittorc,quod in longitudincm

quadringenrorum milltarium protrahitur, quod adhuc eft,cum Vene-cucla& fancta Martha fub ejus jurifdi&ione oculos claudit,cui rcime-

deri&impedimcntoeflepotuiflet. Indianos in iervitutem redigendi

haec fola caufa extitit,perverfa nempe,exccecara& obftinata horum ty-

rannorumvoluntas&defidcriumaurumcumulandi,divitiasquecon-

gregandi,quodillis cum reliquis,qui in Americam profe£ifunr,eft

commune : hos enim agnos ex xdibus vi trahenres, cum fcercinis& li-

berisincaptivitatemdeducebantjhorrendis, qui fuperius relati funt

modiscosaffligeutes,eisqucRcgmm ftigma,ur fervis, inhgentes.

Ve

tS {rVDXLITATES HlSTANORVM.

, ^DeVroroincw ejus terr<e,qu£ Florida appeHatur.

IN has provincias trcs tyranni, diverfo temporc ab Annomillefimo

quingentefimo decimo vel undecimo profc&i funt, ut iifdem a6ci-

bus, quibus alti,& eorum duo in aliis regionibus incumberent, ut lan-

guine & deftru&ione fui populi majores dignitatcs 8c officia, quam il-

Iorummeritoconvenirent,confequerentur,tandemomnesmalamor-

tefublatifunt,&a:des,quasolimfanguinehumano,quoddcunoquo-

que horum trium teftari poflum , ftruxerant& aedificaverant, cum illis

perierunt,& eorum memoria,de facie terras ac fi nunquam exftitiflent,

deleta eft. lll i valde turbatas& confufas has regiones reliquerunr, nec

minorem infamiam,cettis, quas patrarunt,caedibus,nemini inuflerut,

quamvis non multae fint ; Deus enim antequam plures committerenr,

vita eos privavit, & eorum, qux& fcio,& vidi, malorum, in aliis Indiac

partibus patratorum , caftigationem & ultionem in hunc locum refer-

varat. De quarto ver6 tyranno,qui bene inftru&us nuper anno milleft-

moquingentefimo trigefimo o<5fcavo i.n hancregionemvenit,abhinc

ttibus annis nullus nuntius: Certi ftimuseumprimo inregionemin-

troitu crudeliter fe geflifle ,& quafi in ecftafim incidifle. Quod fi vitae

fuperfitjcumfuisinnumerum populi numerum ,fi tamen in viaorYen-

dit,deftruxit& defblavit,ille enim interomnes eos,qui majora damna,

facinora,& Regnorum, provinciarumque cum fociis devaftationes

commiierunt,crudelitatc infignis eft,quarc Deumilli,quemaliisfi-

nemconcefliflearbitror.

Tribusvclquatuorannis,poftquam,qu«receniui,accidiflent,ea

regione,rcliquityranni,qui cum hoc majore tyranno,qui ibi extre-

mumdiemclaufit,pro£ecl:i erant,fblverunt,quorum inhumanorumhominum crudelitatcs & fcelera , qua: eo vivente, &poft miferam e/us

mortem contra hos innocentes Indianos,& nulli nocentespatrave-

rant, mtellexirnus, quae tan tae fucrunt , ut iis regula& axioma, quod in

principio propofuimus,confirmetur,nempe eos,quo ulterius inde-

ftru&:ione,perditione & defolatione harum regionum,&earundemhabitatotum procedercnt,eo majotes & notabiliores crudelitates&

iniquitates commififlc. Sedquia taedet metamexecrabilia,&fangui-

nolenta, non hominum, fed belluarum a&a, recenfere, in corum, quae

fubfecutafunt,narrationediutiusimmorarinolo.

Ampluni

7N INDIIS TATRAT/E. $J

Amplum populum, fapicntes , moratos ck benc conftituros ho-

mines invenere > quorum tantas ftrages , fuo morc ,edi.dere , ut corurn

animis,cerrormaximusincuterctur,magnisangoribus,magnispondc-

ribus,ranquam beftias eosonetabanr. Si veroaliquisnimiadefariga-

tionedcficeret,nenimiumlaborisincatenisaperiendis fumerent, an-

tcqiiaaddefatigarumperveniiet,proximumcapitctruncabant,ficquc,

malibifqpefa6tumretulimus,rruncumcorpusunaexparte&caputex

alia partc dccidebat. In pagum quendam intrantes magna \x itia& ex-

uJtationeablndianis recepcimnc, quicibos,quoufq; faturarentur,illis

proponebant ,& ulcira fexcencos homines ad ferenda oncra& impedi-

menca,bcftiaru more,&adequoscurandosconccuerunr.Hiipanisdif-

ccdenubu;,quida Capiraneuscyrannimajoriscofanguineus, urpopu-

lum non d.rridcntem depra:daretuc,rcvcifus eft,& Rcgem provinaa:

lanceapeiforacum, occidir,mulcasq,aliascrudelicacesc6miiic. In alio

pago,cujus incolae inillis videbanturviciniores,& vigilanciorcspro-

pcer horrenda fcclera, qua: ab illis pacrari audiveranr, omnes& parvos

&magp.osjuveiics&fenes,dominos&(ubdicos,nulliparcenre$,iaii-

ceis & cn !ibus,vi a privarunc.

Tyrannusmajor,nafo & labiis adbarbamu(quc,magnumln-dianorum numerum (narranrur ulcra ducenri fuiflc) qucs exquodampago ad/ocaverac, vel certe fponte non vocati, venetant, craucaxi

juilir. Et ita in hoc mifero ftatu & dolonbus, ftiilanre f?nguir»e,eosre-

miferuni, vvo; crurn, & miracuiorum,quas th his pvardicatoiibus in

fanctaCa:hol>cari j; Ejapt z ;:tis ricbanc, nunnicxiitc;ent.

Judicetur jaru de amoie,quo tales homines in ^hiiftianosfc-

runtuc,qua rationc credant Deum efle,quem bonum & juftum l'gem-

quc,quamprofitentureiTefinemacuh,ja&icanc&,pia:dicanr. Maxi-

ma funt mala ab his fceleratis hominibus, peidicioms fiiiis patrara.

T«mdemmieullapcEuitenciapcidicush cCapicaneusobiic, necdubi-

tamus eum in inkrnorumrenebrisfepultum jaccre, nifi tamen DcusilliuSjfccundum hr.nunfam fuammifericordiam&c!ementiam,nonaucem lecutiduaiiiiiusmericamaiisexecrandiscoutaminata^milcrtus

fueric.

De

fiO £*RV DELIT ATE S HlSTANORV M

cDeTlumineTUt<zi hoceB, areenti.

AB anno millefimo quingentefimo iecundo vel tertio, aliqui Capi-

tanei quatuor vel quinque itinera adflaviumPlatae iufceperunt,

qui magna regna &provincias,homineK]ueben~difpofitos,&ratio-

nis capaces continet. In genere quidem icimus eos maxima damna &C

cruentascaedescommifiile: fed cum abIndiis,dequibuscommunior

eft fermo , longe diftent, fingulare nihil , au t particulare recenfere pof-

(jmus. Nondubitamuscamen eos iifdemoperibus,quibusaliiindi-

vejfisregionibus adhuc hodie dant operam,incubuifle,&adhuc in-

cumbere: iidem enim func Hifpani, &mulci,qui alifs executionibus

adfuerunt , eo etiam profc&i funt, omnesque unum, eundemque fco-

pumpropofitumhabent,ut divites & potentesfiant,quod confequi

nonpo(iunt,nifi eundem ordinem,quem alii fequantur,&eartdem

viam occidendi, praedandi& Indianos deftruendi calcenr.

Poftquam,quaefupcriHsdixi, fcripfiiIem,proveromihirelatum

eft,eos in iilis regionibus magnas provincias & Regna devaftafle,in

hos miferos homines maximas caedes &c crudelitates horrendaspejrpe-

trantes,quibus,reliquis,ut qui longe abHi(paniadiftantes,majorem

habuerint commoditatem,infigniores& praeftantiores fe pracbuerunt,

& inordinate omni juftitia fepoiita, vixerunt,-quae nulla eft in omnibus

Americaeregionibus,utexfupradi&isfufficienterapparet. Interinfini-

ta autem, quae poffcea fequentur , fcelera , hoc etiam in confilio Indiae

praele&umeft. Qjuidamgubernatorfuismilitibus inmandatisdedit,

ut in quendam pagum fe conferrent, ubi fi vi&us denegaretur, omnesincolasinterficerent. Hacamhoritatenitentesmi!itesprofe£tifunt,&

quialndianiillisfedederenoluerunt^tanquamhoftibustimentespo-

uu$,ne eos viderent, quam quod liberalitas deficeret , ultra fooo ho-

minum,gladiisufuramvitaeeripuerunr. Item certushominuminpace

viventium numerus, ie iliius fervitiis ob tulit , forte fortuna hi a guber-

natoie erant advocati, qui cum diutiuspaulo remoratieflent , ut horri-

bilem rerro vis notam , illis infigeret, juflit, ut Indiis, quos pro hoftibus

habebant traderentur, qui miris clamoribus ,& fletibus eos rogabanr,

utpropriaillorummanu potiusinterficerentur,quamut hoftibus tra-

derentur , &; cum domo in qua erant, cgredi nollent , omnes membra-tim difcerpti funt, clamantes & dicentes : Nos accedimus, ut vobis in

pace

IN INDIIS PATRATAT. -f/paceinferviamus,&nosocciditis, (a.nguis nofter hisparietibusinfixus

manet, ut ceftimonium de iujufta noftra morte & veftra crudelitate

pcrhibeat^ Ccrti hoc facinus cQmmemorarione, ted potius commife -

rationecftdignum.

T>emagnis Kegnis& amplis Provmciu Perufii.

ANno milleiimo quingentefimo trigefimo primo,magnustyran-

nus, cum quibufdam, in Regna Peruili , iifdem titulis , eademqueintentione&principio,quorch'qui,ingreiruseft,&quidem,cumunus

cfret,exiis,quiiuc&dibus&crudelitatibus, quae in tenae continentiab

Anno millefimo quingenteiimo decimo commiflae (unt,fe exercue-

ranr,incrementumcrudelitatum,casdium &latrociniorumcapicbat,

& urbes, pagosq; ( vir nullius fidei vel veritatis, devaftans& deftruens,

ejiuqueincolas c£dcns,caufaexftitittantorummaIorum,quarpcftea

in illts regionibus fubfecuta funt, quorum narrationcm fufciperc,& ad

ivun» ,lrgenriumoculis,ucdccec,reprasfenrare omnino impoflibile

foret,quoufqueapertius&clariusindie judicii omnibus apparebunt

& innotefcenc. Quod ad meattinet, ii aliquorum defoimitatem,qua-

Jicacem&circumftantiasdefcribereaggrederer,fateor metantooneri

nonpoiTe,utdecet, fatisfacere.

Primo fuo introitu,aliquot pagos devafravit,&iniismagnum- auripondusdepraedatuseft. Cumininfulamdictisregionibusvicinam

aliquando fe contuliflet,huic Infiilas nomenPugna,qu«perarrcena

crat,& popnli frequcnri culta) a Principc& populo, tanquam Angelus

decoclodemiflus,receptuseft. Poftea vero.cumfexmeiifibuselapfis

H»rp3niorr.nemvicT:umconfumpfiflcnr,eisfiumcnca,qu^in locisfub-

teirancis ad tempus fterilitatisvclariditatisprofe, conjugbus&hbe-beris aflervabant,detexerunt & 2peruerunc,muhisque lachiymis &fletu,ut pro arbitrio uterentur,obtulejunc. Eos autem in fineicaremu-

merarunc,ucgladiis,lanceisquc iniinjtum eorum numerumpcreme-iinr,eosquequivivi vcneranr,ineorumpotcftarcm,(ervicutimancipa-

rintjcum lmmeniis aliis crudeiitatibus, quasin expopulatione & deio-

lacionehujus Infulaecommiferunr.

Inde in lnfuiam Tumbalam , quae in Terrae conrinenti iita eft,

proficifainrjn-,ubiquotquotineosinciderunt,morteaffectr funt. Et

quiapopulushorrendiseorum factis ftupefiCtus fugiebat,rebellionis

L z ia

$2 ^RVDELIT ATES HlSPAN ORVMinRegemHifpania: eum infimularunr. Iftctyrannus hacinduftriain

(ii\s a&is utebatur : omnibus iis,quos capiebat, vel cjui auro, argento&aliis rebus illum donabant, jubebar, ut femper adferrent, quoufque eos

omnibus rebusdeftitutoscernebar. Tuncfeeosprovafallis&fubdicis

Regis Hifpaniae recipere dicebat, illisque blandiebitur;& dupltci tuba

fe eos deincepsnon capturum, nec ulla injuria afFe&urum proclama-

bar : licitum efle cxiftimans eos deprardari,& tam impiis& abominan-dis nuntiis terrere,ancequam iub Regis proce&ione eos recepiflet, ac fi

ab eo tcmpore, quo fub Regisproce&ione recepti eflent , eos non eflet

dcpr^datus, nullisque malis opprefHfIecaucdeftruxiflerr

Pauld

1N INDIIS P AT&AT &. $$

Paulo poft Rex &fupremus imperator omniumhorumregno-

tum Atahba nomine,magnas ducen* copia* hominum nudorum,& ri-

diaiKsarmisutentiumjgnoransqualeseilenrHifpanoruramucroncs,

qudoslancearum i<5his > & equorum,quorumufus pcnituseratilliin-

cognicu^&inauditus,vires&HiIpanos,ipfisDiaboIis,aurum,fihabe-

rent, (iirripere pofle, ad locum, in quo tunc tcmporis agebant, acceffit,

dieem; U ri f.nc ifti H!fpmi,accedant,h nc non movebo pedem,quo-

ufjue lubditomm, quos occiderunr, pagorum,quos in cineres redege-

runr, mearuinque divitiarum,quasdepraEdacifunt,rationemreddidc-

rinr. HiGanie<obviamprocedunr,infinitumhominumnumerumcx-

dunt,ipii i-q ie Regis, qui le&ica portatili krebatur, perfonam ca-

piuiu. De-ej .sredcmptionetrathvit: Kexfequatuormillionescoro-

natouim d- turum , pro redempnonis pretio, promittit , & quindecim

numerantur: iiii le relaxuros pollicentur,fed omni fide & veritate poft-

poilca{utfid.iInd«anisdatae,nunquam fteterunr)fuo imperio popu-

lucn congr-garifilso 'lli impofuerunr. Rcx vero refpondit, in totare-

g'one nz folm nquidemin aibore fine authoritate fua, & voluntatc

movei, quod Ii aiiqui congrcgarcntur, eos debere crcdere hoc nonfine impeuo fuo efle factum,ie efle captivum , & incorumpoteftate

(icum , vc fibi vitam eriperent. Hoc non obftante , de eo vivo combu-rcndo coniilium ccperunt , & p^ulo poft , fententiam tulerunt,fed ali-

quorum precibus Capitaneus eum ftrangulari juffit,& poftea in ignem

conj.ci. Rex fententia morcis intelle<5ia,dicebat : Quare me combu-titis ? quid patravi ? nonne libertatem mihi reftituere,modo aurum da-

rero,promififtis ? nonnemajoremfummam quam promiferam,dedi?

Sedquiaficplacet,mittitemc adveftrumHiipanixRcgem : &hnjuf-

cemodi multa adconfufioncm,deteftationemque injuftitixHiipani-

cae ,proferens combuftus eft. Confidererur hoc loco jus & titulus hu-

jusbelli,hujusPnncipis captivitas,fententia,&ejus mortis executio

& confcientia , qua hi tyranni ingentes thefauros , quos in his regnis

huicRegi&aliisinfinitisdynaftisfurripuere,poflideant.Quantumau-

remadinnumcrasj&enormes crudelitates,ab is,qui le Chnftianos

nuncupant,inextirpationehujuspopulicomm ffis. ivcaliquasrecen-

febo,quasinprincipiovidit quidamfraterOrdmis.S. F.auujiu, & lire-

ris, nomineiigilloq; fuojmunitis^aftiimavirjeosadaliquasilljrumre-

gionumprovinciaSj&adRegnumCaftciljE-mi-rtns :qu ntnantigra-

phum ejus manurfubfignaturo,pcnes me habeo, quo hoc coiumenrur.

L 3 Ego

94 ^RVDELIT ATES HlSPANORVMEgo frater Marcus deXilicia,OrdinisSanc1:i

Francifci , omnium fratrum ejufdem Ordinis in

Provinciis Peruni prarrectus,qui fum exprimis re-

ligiofis,qui lias terras , cum Hifpanis ingreili fiint,

dico certum,perhibens teftimomum eorum , qua?

meis oculis vidi,&:qua£pra?cipue tra6tationem,nu-

jus regionis incolarum, concernunt. Primo teftis

fum oculatus,& certam liabeo cognitionem, hos

Perufiiincolas^eifegentem^ qux & comitate, Sccle-

mentia, Sc amore erga Hiipanos reliquis Indianis,

pra^ftet.Etvidieosabundanteraimim,&:jargentum

& gemmas Hifpanis dantes, eisque innumera fervi-

tiapra^ftantes. Neq; Indiiunquam hellamoverunt,

antequam infinitis injuriis,8<: crudelitatibus affecK,

ad id coa$i fuerint: e contrario Hifpanis omni ami-

citia,&:honqre in pagis receptis, viclum,& tantum

numerum.mafculorum^ & fccmellarum, quantum

ad fuum fervitium petierint, pra^ftitiHe.

Item fum teftis > quod nulla ab Indiis data oc-

cafione , Hiipani quampnmum has terras mtra-

runt> ipforum maximum Cacicum Atalibam to-

tius regionis Principem,poftquamab eo ultraduos

aurimilliones,accepiilent, & ejus provincia, fine

ullarefiftentia,ineorumpoteftatemveniiret, igne

combuiliile.Quem in eodemfupplich genere fecu-

tus eft Cochilimaca ejus Capitaneusgeneralis, qui

cum

IN INDIIS TATKATjE. ps

cum aliis dynaftis cum pace venerat. Idem paucis

poft dicbus cuidam dynaftx provincia? Quitoniae

accidit,qui etiam nulla fua culpa , nec minima oc-

cafionedata, combuftuseft. InjufteetiamScha-

pcram CanariorumPrincipemcombuiTcrut. Pedcs

etiam Aluidis omnium,provincia? Quitonia? , do-

minorum maximi , igne confumpferunt , variisque

aliis tormentis arfccerunt , ut aurum Athahba^ cu-

jus,utpoftca apparuk , omnino eratignarus,indi-

carct. Quitonium etiamCocopagangam,omniumQuitonixprovinciarumgubernatorem^quiSeba-

ftiani Bernaclacari, gubernatoris Capitanei, preci-

bus vi£his , in pace venerat, quod petitum aurumnon daret

sCLim multis aliis Cacicis , & pra?cipuis

Dominis combuiferunt, & ut intelligo , talis erat

Hi(panorumintentio,utnullusdynafta,autfatra-

paintotarcgionefupereffet.

Item affirmo me propriis oculis vidiiTe Hifpa-

nos, nulla alia ratione motos, nifiquod itaillis in

mentem venirent Indianos &Indianas,manibus,

nafo & auribus truncaffe , 6c id tam diverfis in locis,

&regionibus,uteasrecenierenimislongum,&:pro-

lixu roret. Et vidi Hifpanos canes in Indianos emit-

tentes, ut lllos devorarent, ab illis tantum a?dium 6c

pagorum numerum combuftum , utrceenferi nonpoflit. Hoc etiam verumeft, illos ex amplexu ma-

trum

P6 QrVDELITAT ES HlSPAN ORV M

trum pucros abripuifle, & eos brachiis fumentcs,

quo longius poterant projccifle. Et a!ias multas cru-

delitates commiferunt,qua?me folo vifu terrebant,

&: quas longum eflet enumerare.

Item amrmo Hifpanos in tribus domibus tan-

tum Indianorum numerum , quantum ille caperc

poterant, congregafle & convocafle,in quas, nulla

dataoccafione,velminimacaufaigneminjecerunt,

&: omnes ad urium combiiflerunt. Accidit autem,

utquidamprefl3yter,nomineOcana,puerumflam-

miseriperet,quodcernensHifpanus,ipfiillumabf-

tulit , & in medium flammarum cdnjecit , ubicumaliisftatimincineres redactus eft

,qui Hifpanusca

ipfadie, quahoc patravit , caftra repetens fubitanea

morte^in itinere concidir, fk dc eb.non inhumandoconfiliumdedi.

Item vidieos ad Cacicos & principales India-

nos mififle , ut in pace & fecuritate accederent , lllis

clientela? diplomata promittentcs,qui cum adveni-

rent^ftatim comburebantur. IlJi duos me praefente

exufferunt , alium Andonix , alium Tumbala?, nec

tantum potuimeis fermonibuscvprardicationibus

eflicere,utflammisilloseripcrem.Ethocfecuridum.

Deum, & confcientiamdico, quantum potui co-

gnofcere, nunquam Perufii incolas contumaciam

&; rebellionem excitaffe aut commovifle,quamvis,

uc

INT INDIIS VATRATJE. 97

ut unicuique cft manifcftum mala tra£tationc, &:

crudclibus tormcntis afhccrcntur. Etmerito, Hi-

Ipanis fidcm fallcntibus, vcritatcmq; prodcntibus,

6c tyralinicc contra omne fas &c jus eos,cum omni

rcgionc dcftruentibus &c innumcris damnis affi-

cicntibus, (e ad mortcm potius prazpararunt, quamadhuc fcmcl m tantas mifcrias mcidere.

Itcm &: rclatione ipforum Indianorum,dico,

majora aun pondera adhuc cflc abfcondita, cjuam

tn luccm ha&enus prodierint, qua: proptermjufti-

tias & crudelitates Hiipanorum detegere nolue-

runt,nccdctegcnt,quamdiu hac tyrannica tracla-

rionccxcipicntur,ied fitius ducent,cumaliis mori.

In quoDcusDominusmaximcorTenfuseft, 6c Rc-

gi mala fervitia prarftita iuntjdcfraudatus enimeft

hac rcgionc, qux ad Caftellam alendam fufficiebat,

adcuj us recuperationem magna difficultas, impcn-

lxq- maximaedeiiderantur.Ethuc ufq;ipfametreligiofiverbarecenfui, quae EpifcopusMe-

xiconenfisratahibet, qui teftaturdicluiTifratremMarcum^quacriipe-'

riusrelatafuntjarfirmau^&aiTcverafTe.

Hic confiderandafunt,quadi6^usreligiofusvidit,namqueper

quinquagvnta vel ccntum regionis milliaria,iparionovem veldecemannorumperegrinatuseft,cumpauci adhucHiipaniinillisregionibus

yiverent,fcdpofteaad auti fonunwjuatuorvel quinquemilliaadvcn-

tarunt,qui pcr magnaRegna &pi:ovincias longitudinisjoo.&iToo.

milliarium fparii funt,'quasomminodefolarunt,eadem6\:crudeliora

quamquxfupranarratafunr,perpetrantes.Veieabeoteraporeinpra>

fentem ufque diem majorem milliesanimarum numerum,quamillerecenfueritj dcftruxerunt,&minore Dei &RegistjYnorr,m;norJqiie

M mileri-

pg ^RVDELITATES HiSPAN0RVMmifcricordia partem raaximam generis humani deleverant,atquein

his regionibus ultra quatuor hominum milliones violenta morte affe-

ctrant.

Paucis poft diebus jacuiati funt tells arundineis, potcntem Re-ginam uxorem Elingui , penes quem adhuc hodie ilhusRegni impe-

rium verfatur, quem Hifpani cum capere vellent, adrebellionem eon-

citarunt,& rebellis manet. Reginam illius eonjugem ceperunt,& con-

tra omnejus& re&um,illam,quae>ut ferebatur,erat gravida,dicto mo-do,ca:demuIcT:arunt,?nidtanrum,ut moleftiammaritaparerent. Si

particulatim caedes,& crudelitates , quae commiflaefunt, & adhucho-die patrantur in Pexufia ditione , nobis reccnfendasellent, proculdu-

bio cam itupendas, & tanto in numero invenirentur,utiflis,omnia>

q.ix de teiiquis Indiac pardbus diximus, & gravitate & namero ee-

derent.-

*DenoyoRegno Granata.

ANno millefimo quingentefimo trigefimo nono multi tyranm

Venecuelajfancta Marcha&Carthagena fblventesadconquiil-

tionem Petufii concurrebant ,& cum multi alii ex eadem regione, ul-

teritisprogredientes,hanepenetrareeonarentur,trecentisaCarthage-

na, & (anica Martha millianbus provincias admirandas, tcrras fertilif-

hmas,populo,utreliquasIndi2pattes,clementifIimoinftrudcas,&auri

gcmmarumque, quaeSmaragdiappellantar ditinrmas,invenere. Qui-bus provinciis nomen novi Regni Granatac impofuerunf,quia tyran-

nus, qui primus in has regiones appulit ex Regno Granatenfi, quod efl

in his partibus,ortum ducebat. Et quia illi,qui eas provincias depraeda-

bantur,«rant viri iniqui& crudeles, infignes laniones,& fanguinis hu-

mani profufbres, qui tantorum fcelerum, quae in Indiis patrata fu nr, u-

fum habebant, & experientiam , idcirco diabolici illorum a&ustanti

funt,& tamo in numero,&circumftantiis tam graves redduntur,&

horrendi,uc omnia facinora, quacab aliis& ipfifmet inaliis regionibus

patrata funt fiiperent. Aliqua eorum ex infinito numero fele&a , quas

histribusannispatrarunt,recenfebo &feligam.. Qujdam gubernator

quod ille,qui novo Granatae regno depraedabatuf , eum depracdatio».

num& cardium fociumadmittere noller,inquifitiones& probationes,

multis tcftibus confirmatas confccit,quibus probac caedes &homici-dia,

IX IXDI iS f ATRATAY. 99

iia, t^nae ille commifit,& in quibns commirtendis ufque in praefcn tcnx

diem perfeverat , qn« in Confiliolnduele#:aclunt,<3chodie adhur

fctvantur

In di&a inquihctone teftes deponunr, cum omnia haec regna pa-cihcaeilent, Indiis Hifpanos infet vivilTe,& concinuo fuoiabore in tcr-

riscoiendisvitam qusilvilTe,illis-multum aari &gemmarum,utfuntSmaragdi,& eorum,qu2e poterant& habebanr, adferentes, urbibus&dominationibus inter Hifpanos divilis,in quibusobtinendis,velma-lime Itudent, eft enimcommodus modusfcopum,quemfibi habencpropofitum^nempeaururaatiiogendi.

M z Cum

100 fovDELITATES Hl SPANORV MCumautemomneslndianiin tyrannide conflieta eflentconfti

tuti: Tyrannus,praecipuus Capitaneus,Regem & Dominum totiu

rcgionis cepit,cumque per fcx vel feptcm menfes captivum detinuit,ab

eo, fine ulla ratione,aurum & Smaragdos petens. Di&us Rex, cui no-mencrat Bogata,timore duccus,domum auream fe daturum promifit,

fperans fe illius manus a quo sffligcbarur,cvafurum,mifitquelndia-

nos,qui aumm adferrent,&fkpe &repetit6magnaaurigemmariim-

que copiaallata eft. Sed quiaRexdomum auream non dabat, Hifpani

dicebanteum,cum promi ffis non ftarc t , in terimi debere : Juffit tyran-

nuSjUt coram fe ipio in judicium vocaretur,& ita illi citant,& in jus vo-

cant maximum totius regionis Regem: tyrannusfert fententiam,ut

tormends affligeretur, nifidomum auream daret. Illum torquenr, in

ventrem fapum fervens injiciunt,illius pedibuspalo alligatis catenas

imponunt, alteri palo, collum ligant,& duo vin ejus manus tenent, &c

ficignem pedibusapponunt: & tyrannus faspe accedensillimortem

minabatur,nifiaurum traderet: &itahistormentisdi&umDominurri

confecit : quae dum inferuntur, Deus oftendere volcns , has fibi crude-

litates difpltcere,omnis urbs,in qua commirtebantur,incendio abfum-

pta eft. Reliqui Hifpani Capitanei fui veftig ;

is infiftere volentes, cumnullam alirm artem caJlerenr,quam eam,qua corpora membratim dii-

cerpuntur,eadem facinora patrjrunrdiverfis & horrendis tormentis

Cacicos cum omnibvs fhbdiris,quife illorum fidei commiferant, affli-

gentcs,cumtamenomnesdynaft2,cum fubditis maximiauri&Sroa-

ragdorum donis eos afficerent. Eos autem ob hanc folam caufam tor-

quebant,utmajoremaunvim,&gemmarumcopiamobtinerent,&ficomnes il lius reg:onii Domini, flammis& incendio abfumpti perierur.

Aliquandocticmaccidic, ttt multi Indiiaccedercnt, utH:fpanisomni

humi ! icate& fimplicitate,ficuti/bient, inferviret, qui cum fe tutos exi-

ftiroaret,ecce Capiuneus adeam urbem,m qua ferviebat,advenit,qui

juilithosomneslndianospoftccena,cumdormietcsnimiodieilabore

dei:at*gaci,quiefcerent.ghdiisperitni&r.ecidedi.HAncautemftragem

eoconhl oedidit,utt.'moremfui,omnium hujusregionisincolarum

ammisimprimeret. SemelCapitaneusjuffit, ut Hifpanijuramentoaf-

fumarent,quotCackos &lndianoseorum unufquifquedomiinfiio

famulitio haberet,& ftatim in locum publicum adducerentur,capiteq-,

pledtere ntur, atq; ita quadringenti vel quingenti homines necati fun t.

Ttiicshocdeparticulari quodamtyrannodeponunr,quodc£dcndo, I

manusque'

/n Indi/s patratje. 101

manusque &nafum multis cum viris,tum foeminis abfcin^endo ,

&

multos deftruendo,maximas& horrendas crudelitates excrcucrit.

Alio etiam temporehocaccidit,utCapitaneuseundemcrude-

lem tyrannum in provinciam Bogatas miferit,utinquireret,quifnam in

illa provincia Principi,quem cmdeliter &c inhumane vita privarat, fuc-

cefliflet,qui multahujus regionis milliaria peragrans , quot potuit, In-

dianos cepit, quorum aliqui, quod non dicerent, quifnam eflet defun-

cli fucceflbr , manibus truncati , alii vero famelicis canibus expofiti, in

frufta difcerpti funt : & hocmodo multis Indianis ufuram lucis eripuit,

£c infinitis damnis afrecit.

M 5 Quadam

102 (jLVDlllT ATT.S, HlSV A NOftVMQuadam aurem dic circa qnarram no&is vigiliam in mnlros Ca-

cicos, Sarrapas& aliosir.dianosirruirjqui ramen f^fitis nito^cxiftima"

bantffidesenim&fecuritas iliisdaTacrat,fe nnllam injuriam autda-

mnum recepturos)qua fidc nitenres, cx monubus, in quibus latebant

adurbes,fine uila fulpicione,aut timore reverrebanrur,quosomnes

cepit.&mnnus in terramextendere jubens,ipfemet!enieproprioillis

abfcmdebat , fe eos caftigare dicens , quod Dommum, qui Regno fuc-

ceiierat,indic.ucnoilenr.

Alia vice, quod ludiam ciftamauro pIeflam,utCapitaneuspe-

«erat,non<iaTent,copiasmirit,qusinillosbellamoverent,Libiiniiniri$

morcem intulerunt,& tam muitoscum viros,tumfceminas manibus&nafotruncarunt,ut numerus reccnieri vix poflit: alio$fameiicis&:

carne nutritis canibus, objecerunt , qui ab iis ftarim devorati funt.

Aliquando cujusdamJaujus provincise incols cerne«tes, qua-

tuorvcl quinque expraccipuis fuis dynaftis ignefublatos efle, timore

perculfi , in montem ie receperunt, quo contra tam inhumanos hoftes

fe tuercnt4ir,&dtienderent:aderant , utteftibusprobatumeft,qua-

tuor,vel quinquc Iridianorum milHa. SupradicSfcus Capitaneus zd.

cos infignem tyrannum,qui inkumanior& crudeHor casteris crat, cura

certoHiipanorumnumcromifit,utrebclles Indianos, qui tanras ftra-

ges evitabant& fugicbatit,ac ia aliquid llliciti perpetraiTent, perfeque-

rcntur & caftigarent , quafi ad eos caftigatio & vindi&a pertinerct,

qui ipfimct omnibus tormentis ,fincullamifericordia,aquahos raiie-

ros tam crudeiucr tra&antes,omninoalienos ieprabent,djgniiimr.

Hifpanirnontcmvi{Indii enim nudierant& inermes) confcendunr,

icpacemqu»rcre,modoipfinonadarmaconcurrercnt,proclamantes.

Indii hoc audito , ftatim ab armis difcedun t,quod cernens vir crudelif

fimus, Hifpauos mifit, qui montis propugnacula occuparent, Sc ?is oc-

cupatis Indiosaggredercntur. Inhosergo tanquam lupi &c Iconesin

agnorumgregemirruunt,&casdendoitadei"atigatifunt,utanimcsre-

ciperecoadtifuerint,quibusreceptisCapitaneusJL:iTit.utdenu6cacde-

retu ;&fuftimocxmontis,quieratmif^ealritudin!S.fa{tJg»o,omnes,qui

vita:fuperFuerant,praecipi:arent, quod.ckfa£tum eft. Etteftesdepo-

nuntfe vidiiTe tanquamnubem , f pting?ntorum Indianorum fimul,e

xrionte decidentium,qui omnes conquafirabantur,& peribanr.

Et utorrmi ex parte crudcbtatem fuam complerent , Indios,

qui inter dumeta fe abfconderant,conquiii juflit,&:enfium mucro-

nibus

IN INDIIS TATK ATjE. 10}

fiibus perimi , qui hoc modo caefi e montc pratcipitabantur. Nec hi<?

tam crudelibus facinoribus contentus , ut magis innorefceret.& horri -

biha ejus fcelera incrementum capcrent, praccepit, ut omnes lndii , qui

aquibufdam particularibus morteereptierant(utin hujufmodicaedi-

bus qui fque fibi aliquos cum mafculos, tum faeminas,& pueros ad ier.

vitia rdcivare,&itaconiervarcfolet)inftraminea domo collocarcn.

tur, exceptis& fervatis iis, qui fibi ad referviendum magis idonei vide.

bantur,igiisqueineumconjiceretur, & itaquadraginravelquinqua.

ginta vivi combufti funt & flammis abfumpti.

Idem tyrannus adurbemCotam ,quandoqueacceflit,ubiinfi-

nitum hominumnumerum cepit,&quindecim velvigintidynaftas,ex

prascipuis, canibus membratim difcerpendos objecit , multisque viris,

& focminis manus praefcidit, quaspertica trajiciens omnibus Indiis fpc-

&andas,& videndaspraebebat : ibiautem feptuagintamanuum paria,

perticis rrajecla ccrncbantur. Hocaddendum,qu6dmultiscumin-fantibus, tum fceminis nafum pracfciderit.

Nequitias & crudelitateshojus viriDeihoftis,recenferenullus

poitet, innuramerae enim funt,& antehac nec audirae nec viiae, eae ver6

prnecipue,quas in Guatimala regione commilit , quibus , nec alibi pa-

tratae multum cedunt: nam& abhinc multis annif, folam artem hos

populos deftruendi,& comburendi exercer.

Teftes prazterea hoc addunt , cr udeli tates, & ftrages in di clo no-

vo Granatae regno patratas ab eodem Capitaneo ,& aliis tyrannis, de-

vafta toribus & extirpatoribus generis humani, qui cum eo funt,& qui-

bus poteftatem concedit adhuc hodie eafdem exercendi, tales,tan 1 6s-

qucelTe,utiiopportunefuamajeftas non medeatur, &remcdiaadhi-

beat(cum cacdes Indiorum folius auri obtinendi gratia,quo carenr,

namquodhabebatjamillis traditumeft,fiant)brevi dictumRegnumdeftruetur ,& in totum defolabitur,atque ita terra, Indiis, qui eam co-

lant,deficientibus,incultajacebit.

Hoc loco peftilentialis, & inhumana horum tytannorum crude-

litas notandaeft ,&quam violentaextiterit,cum fpatio duorum,veltrium annorum (ab eo enim tempore hoc Regnum detectum eft,quod

omnibusorbisregionibuspopulimuhitudinepr£cftabat,omnium}qui

viderunt teftimonio) omnibus caefis defolatum fit , &expopulatum,fe

tam alienos ab omni mifericordia& timore Dei,& Regis praebentes,ut

(cribaiur,ne unicum homincm vitae fuperfututum,nifi fua Majeftas

tantarum

j04 fov DELIT ATE S HlSVANORVMtantarumcrudelitatumcuriumrerardet: quod equidem facile creda,

Infce enim oculis vidi in iifdem partibus, paucis diebus maxima Regnaexpopulata&defolata. Aliae funtamplseprovinciae novtfGranataere-

gno confines,quae appellantur Popayan,&Cali,& trcs vel quatuor

aliae, quae ultra quingentorum milliarium longitudinem extenduntur,

quas eodem modo,quo&aliasdeftruxerunt, &adextremam defola-

tionem caedibus ftipraditfcisperduxerunt, quarum populus ieratinfini}

tus^ terra fertilitate infignis. Qui exiifdcm regionibus rcverii, ad nos

pervenerunt,narrantnihilcriftius, autcommiferarionedignius/quam

tantas&tamamplasurbesfanditus deletas, in cineribus jaceiites cer-

nere , ejusque urbis,quas mille vel dup millia aedium caperet, vix quin-

quagmta, rehquis radicitus evulfis, veHncendio conmmptis refta-

re: 8c in quibufdam partibus aliquas regionesincenrum milliariapa-

tentes, &in iis amphflimas urbes, omnino deftiucl:asi& combuftas in-

venifle.

Adextremum exregnisPerufii perQuitcivos mulcicv maximityranni fecontulerunr in'd(<5fciimRegnum novumGranatae, Sc Popa-

yani, 8c per Carthagenios , 6c Urabas Califium penerunt , atquc efiara

aliiryranniCarthagenenfes, Qujtonium aggreffi funt. Quiomnesfeconjunxerunt,& ultra fexcentaregionismilIiaria,cumdamnoinfini-

tarum animarum expopulati funt, &extremadefolatione affecerunK

neque ver6 adhuchodie tantipopuli innocencisreliquiis, humaniores

feprsbent.

EtitareguIa,quaeameinprinc|pi6pofiraeft,confirmatur,nem-

petyrannidem, violentiam £:crudelitatem Hifpanorum in hosngnos,

temporc augmentum Sc incrementum cepifle. Inter alia ver6 omni•ign e &tormen tis digna, quae hac tempeftare in illis regipmbus-parran-

tur fcelcra, quod fequiturauditu rion eft ihdignurn.

Caedibus &crudelitacibus bellorumpera(5fci;,infervihiTcm do-

minorum , quibus dantur, quandoque ducenti, $ealiquando treeenti

rediguntur, &tyrannus dominus jubet, utad lecentum Indtanj;quiut

agni accedunt,adducantur, quorum triglnta vei quadr3ginta cpite

ple6fcir,aliisprsefentibushoc ucens fermone: Idem vobs fiet,fi mih: be-

ne iioninferviatis,vel fi indict 1 venia difcedatis.

Confiderent, rogo, qui hsec legunt, vel le<fturi (unt,annon hica-

cl:us tam hombiHs , crudelis & inhumanus,omnem iniquiratem vel

crudelitatem,qu am imaginatione complectipoflTemus, fuperet Sc vin-

cat,

in Indiis tatkatm. ior

ear,&an immerito tales Hifpani Diaboli vocentur.Qupdnam enim eif

confultius Indianos Diabolis commiccere vel Hifpanis ?

Neque hic etiam quoddam facinus (utrum brutorum anima-

Jium crudelitati poftponidebeat,nefcio)filentioinvolvam. Hifpani,

qui in Indiis verfanti;r, crudeliflimos cane< alunt, ita inftru&os& edo-

ctos,utin Indiancs ruant,& ftatim eos devorenr,membratimq; difcer-

pant. Omnesjam five Chiiftiani fint, dwc non,confiderent,utrum tale

quidquam unquam auditum fit, eos canes quocunque proflcifcunrur,

itineris coraices aftumunt, & cum illis multos Indianos catenis vin-

&os,quos tanquam porcos ad eorum vi&um necant, carnis humanaelanienam habences. Et fibi in vicem dicunt: Da mihi commodato quar-

tara partem unius vellaconis pro canibus meis,ubi unum occidero, tibi

reftituam,nonfecusac fifiuftumporcivelagniaccipcrent. Alii manecum canibus venatum proficifcuntur,quibus reverfis,fi pecacunQuamfelix venationis fuccefTus ? facis fclix refpondent,mei canes quindecim,

velviginrivelIaconesinceremerunc.Haecomniaiisinquifitoribus,quas

tyranni in tyrannos fecere,probaca funt. Quid,prccor, aut horribiliuf

auccrudelius?

Sed defiftam,quoufque nequitiarum majoram(fi tamen gravio-

res eile poiTunt)nuntiusadveneric,velceite quoufquc denuo ad eas

cernendas accedamus,quas olim fpacio quadraginta duorum anno-

rum propriis oculis vidimus. Ad extremum in confcientia & coramDeo proteftordamnaeile tam magnae deftru&iones, utbium fiibver-

fiones,ca:des & crudeiitates tam horribiies, violentias&iniquicates

tam inhurnanas, &£irta tam fcelctata(qua: omnia in illis regionibus

&contrahancgentempatratafunt,&adhuchodiecommittuntur,utin iis,quae fcripfi,recenfui,& fuis coloribus, quo melius potui, depinxi,

ne ex millefima parte , unicam , five ad qualitatem attendacur , five ad

quantitacem explicafle.

Atquc ut omnes Chtiftiani majoricompaflione&mifencordia

inhosinnocentesferantur,& magis illorum perditionem deplorent,

&avaritiamambitionem,crudeliratemqueHifpanorum detfftentur,

curaiis,quasfiperiusdicl:ifunt,hoc etiam firmiflime &veriflime te-

neant,ab eo tempoie,quo America deteclMeft,ufque in praelenrem

diem,Indianos,quoufquepnmiproditi,mulrisdamnis &injuriisafFe-

cSci funr, nullainj.iria ulloin locu Hiipanos afTecifle, imo eos tanquamimmortalescolui(Ie,e ccelo delapfos exiftimances, quoufque aperte,

quinamefTent,&quidpeterenr,prodiderunt. N Hoc

io6 (rvdelitatzs HistakorvuHocpraetereaaddama^rincipioufqueinhuncdiem,nonmagis

folicitosHi(panosfuifle,uthis getibus Euangelium Chriftiannuncia-

retur,quam fi canes aut beftiae fuiflenr, fed quod pejus eft,eos rehgiofis

cxprefie prohibuifle>muItas affli&iones & perfecutiones illis impone-

tes , nec concionibus & praedicationibus vacarent , illud enim impedi-

mentoefleadaurum comparandum,&divitias acquirendas,quasillis

avaritiaproponebat,exiftimabanr. Necmajoremadepti funtDeico-

gnitionem,utrumfcilicetDeusligneus fitvelaereus vel terreus, quamante cenrum annos habuerint, dempta Hifpania nova, quaeeft Amcri-

ricaeparticula,ad quam religiofiprofeclifunt,&itafinefide&Sacra-

mentisperieruntj&adhuchodiepereunt-

Ego frater Bartholomaeus de las Cafasvel Cafaus, religiofus Or-dinis fan£ti Dominici,qui Deimifericordia adhanc aulam Hitpaniae,

inferoram ex Indiis expulfionem defiderans , me contuli, timcns,ne a-

nimaeChriftipretioloianguineredemptaepereant,iedtotocordedefi-

derans,utcreatorem fuum agnofcant& falventur: proptercuramet-

iam& compailionem , qua in patriam meam, quae eft Caftclla afficior,

timens ne eam Deus deftruar,propter magna pcccatacontra fidem,ho-

norem&rproximosabillius natis & hberis patrata: ahquorum magninominis virorum, qui in hac aula verfantur,& qui honoris Dei ferven-

tes zelatores exiftunt,& tantis calamitatibus & afflictionibus proxi-

morum commoventur , quamvis idcm facere decreviflem ,& jamdu-dumpropofuiflem,tamen multis &continuisoccupationibusdiftra-

&us , nondum vacarat ) huic tra&atui& fummario finem irapofui Va-lcntiae-8.Decembr. Anno if42. cum ad extremum violentiarum, op-preflionum, tyrannidum, defolationum, tormentorum & fupradicta-

rum omnium regionum Amcricae,in quibus vivunt Hilpani, calamita-

tum gradum, deveniflent (quamvis inalia parte magis,in aliaminus

crudelesexiftanr)Mexiconem cum confiniis meliorcm , quae rcliquac

provinciaetra&ationemrecipit, Cerreinjuriasaperte &palaminferre

nullus auderet,ibi enim eft aliqua, quae nullibi locorum in Indiisrc-

gnat,quantumvisexigua, juftitia, quamvis immenfis tributis graven-

tur. Firmam ipem habeo Dominum Carolum V. Imperatorem& Rc-gem HifpaniaeDominum& Principem noftrum, ad cujus aures perve-nire incipiunt nequitiae& proditiones,quae coramiflae funt,& commic-tuntur contra miferam hanc gentem ,& affli&as regionescontraDei

Toluntatem,& fuam (huc ufque enim veritas illi celata& occul tata eft,

non

1N IND! IS VATRATfi. lo?

rjonminusaftute\quamcallide^malitiose)tantamaIorumgeneraex-

ftirpaturum,& radicitui cvulfurum, atque novo huic mundo,qui i

Dco illi,tanquam juftitiae amatori, & cultori traditus eft remedia mor-

bo congrucntia daturum. In (ua gloria,felici vita,& ftatu Imperiali

Deuscum conicrver ,& prolperaomnia tribuat , ut Ecclefiae univerfali

medeatur, & falutcm cjus Regiae animae concedat,Amen.Poftquamlijecfcriptis redegiflemjCertaeleges & conftitutiones

afuaMajeftatctunctemporis factae Barcelona: Anno millefimoquin-

gcntelimo quadragefimo fecundo,menfc Dccembri,& in urbe Made-raeanno {equentipromulgata:funt&publicatae,quibus conftitutioni-

busitaprovifum eft,ut protempore conveniens videbatur,ut tantis

ncquitiis &peceatis,quaeinDeum&proximum committebantur,&

ad omnimodam hujus novi mundi ruinam& perditionem tcndcbant,

flnis imponercrur.Has leges fua Majeftas cogregaris plurimis, virorum

maxima authoritate,literis & confcientia praeditorum & dotatorum

conciliispromuIgavir,&di(putationibusValadolidae de ea rehabitis,

deniq; communi confenfu&confilioomniumeorum,quifententias

fuas fcripris redegerur,editae funt: qui quidemmagis ad regulas Chrifti

accedere,vcriqueChriftiani&omnis corruptionis &maculaethelau-

rorum , Indianis furto ,& latrocinio fublarorum , puri , immunes& in-

nocentes judicati fiint, qui thelauri manus ,& multo magis animas eo-

rum,inquosdi<5ti thefauri&avaritiaimpeKum exercebant(undeilla

ccccitas caufa tantorum malorum iine ullis confcientia? itimulispatra-

torum,orrum ducir)contaminarunt.

His legibus ita promulgaris , tyrannorum creatores, qui tunc in

aulavertabantur, variadiplomata delcribi curarunt (illienimmaximc

doIebant,i:umcernerent ad dictam praedam & extorfionesdicta ty-

rannidefiCl«adrtumnonpatereamplius)&addiveiiasIndia5provin-

ciasmiferunr. Iili,quibus cura&onus«xftirpandi,& diverfatyrannide

opprimendi incumbebat,utnullumvnquam obicrvaveranr ordinem,

fed maxima femper inordinatione fe geilerant , his lectis diplomati-

bus,antequam novi j.idices, qui mandata executionimandaredebe-

bant,adveniflentaucappu!;lT£iit, eorumopera(utdicitur,necveritati

rcpugnare videtur.) qui huc ufque eorum peccatis & violentiis fave-

rant,cognoIcentesdi6tasleges &promuIgationeseiFecl im fortiridc-

bere,adfcditioncmcommotifunt&rebellarun:,cuii5qiejudiccs,qui

mandataexecutioni mandare debebant, advemflTer.r , remoto omni a-

N i more

10* fiiVDELITATES HlSTANORVMmore& timore Dei, non funt etiam veriti omnem reverentiam & obe-

dientiam , quam Regi debebant contcmnere& floccifacere , atque ita

proditorumnomenalTumpferunt,fe ut crudeliiHmos tyrannos ab o-

mni humanitate alienos gerentes

.

Praecipue vero in Regnis Peruiii, ubi Anno millefimo quin-

gentefimo quadragefirao fecundo facinora tam horrenda ,& ftupen-

da committunt, ut (imilianunquam nec in Indiis , nec in toto orbe au-

dita iint : neque vero folum in Indianos, quos fere omnes vitac ufu*

ra privarant,hasc exerccnt,fed etiarain icipfos,permirtensDeus,ju«

fto iuo judicio,ut fibi ipiis carnifices exiftanr,& ma tela in propria viice-

ra convertant. Horum rebelliurw favore , reliquae novi hujus mundipartes,lcgibusparererecufarunt.EtreIiquiftjacMajeftatiprecesfunde-

re,fingentes,ipfimetrebeliarunt: aegre enimftatus&bona,quaeufiir-

parunt,dimittunt,neclibenterIndianorum,quos in perpetua captivi-

tatctenent,vin<5tasmanusfolvunt: & ubi gladiis neci dedere ceiTant,

paulatim fervitutibus perfonaltbus, oneribusque injuftis & toierabili-

busopprimunt. Qupd hucufque Rex impedire autaverterenonpo-

tuit,quia omnes,tam potentes,quam humilis conditionis,homines alii

quidem plus,alii minus,alii publice& palam, alii clam& fecreto larro-

ciniis dediti funt, &iub prastextu Regis iniervicndiDeum dedecorant

& Regi furantur.

Jguodfiquitur>pars efi epifloU> qux dquodam> quihis pe-

regrmationibus adfuitfiripta eH>in qua recenfit>qux £

quodam Capitaneo> in illis regiombus>quaspertranfiit9

patratafunt. Et quia diSia epiflola> cum aliis charttk

comptngenda>& hganda tradita erat> compaSior ali-

quotfolia perdidit> qutbusflupenda>qu& ab ahquo et-

iam> qui adfuerat > acceperam > contmebantur : JQuod

jam njobisproponam >jineprtnctpio>& fine imperfe-

Bum tradant. jQuia autem > qu<efupereratparttcula

multanotatu dtgnaconttnebat>confultum mthi^vtfum

eft,

u

in Indiis vatratA. :of*

cft> ut typis mandaretur 3 ommno confidens ea Vefir*.

Celfitudininon minus compajfionis& borrom, qudm,

qutfiupra diEiafimt, &per confiquens3maximum me-

dendi defidenumparitura.

L I T E R M.T catcnis vincirentur, & in fervirutem redigerentur , permifit,

quod &fa<ftumeft,&Capiraneus multas horum hominum me-de ndi catenis vindorum, turbas fecum ducebat, quo actu ut regio au-

geretur (ut decebat) non procurabar,cumque Indiis, omnes, quos ha-

bebant, victus pracdarentur,naturalex regionis incole; ad rantam necef-

fitatem redadh funt, ut multi in itinere fame mortui reperirentur. In-

diorum enam ad littus maris Hiipanorum onera , & impedimenta fe-

rentium,ultradecemmilliaperierunc. Nullus enimvivus,propterni-

mium regionis aeftum a littore recedebar.

Poftea ver6 veftigiis JohannisAmpudiaeinfiftens,Indios,quo$

ex Quitonia pro vincia adduxerat,itinere unius diei pr^mittebat,ut pa-

gosdetegerent&praedarentur,atque ita parata prasda eflet , cum fuis

comitatus accederet, (ifti autem Indiani ad ipfum & fbcios pertine-

bant,quorum aliquiducentos aliqui trecentos, aliiplus,alii minus,

habebant (ecundum uniufcujufque onera & impedimenta)qui In-

diani adDominos,cumiisquacdepra;dati fuerant, ferecipiebant. In

quoagendomaximascrudelitates in pueros&fceminas exercebat: in

Quitonia regioneeadem ratione proceffit,omnem regionem incen-

dio vaftans , &granaria, in quibus dynaftae Mahidem fuum, id eft, fru-

mentum,aflervabant,comburens.Maxima,utricrentdamna,inovium

caede permifir, quibus & Hifpani & naturalcs incolae vivebant. Et adfolum cerebrum& febum obtinendum permifit, ultra ducentas& tre-

centas oves casdi , quarum caro nulli erat ufui. Cum autem multi In-

dii Hifpanorura amici & confcederati , eos ieqnerentur,ut agnorumcorda comederent,eorum miram ftragem ediderunt,ob idtantum,

quodreliquaspartes no comedrrent. Etcorum duo,in ProvinciaPu-

rua, viginti quinque agnos,qui inter Hifpanos viginti quinq; coronatis

vendebantur,ad folum cerebrum cklebum obtinendum occiderunt.

Et itainordinatohocpecorum caedcn<Jo;uexcefluulrracentummillia

pecoru capita perierunt. Qua dc caufa regio in maxima penuriam inci-

N ) dit,

uo £rvdelitates Hise-anorvmdit;& ejus incolae fame miiete peribant. E.t provincia Qui to, quaj tanta

frumenticopiaabundabac,ucd!civixpoiiit, hocprocedendi roodota-

Ufameprcflaeft,utfrumcntifexcariusdecemcoronatis venderetur, &unus agnustotidem.

Di6kus Capitaneus ex littore revetfus,Quitone difcedere,& Ca-

pitaneo Johanni de Ampudia fe conjungere decrevit & deliberavit:

quod,ut faceret,ultra ducentos,cum equites, tum pedites, confcripfir,

interquosmultieranturbisQuitoni^cives^qiiibusconceflicc^permi-

fit, ut fecum Cacicos, qui fotte tilis dati fueranr, & lndianos,quotquoc

vellent,a(Tumerent &ducerent,quod fecerunt: &quidam Alfonfus

SanchesNuytaCacicumfuum,cumcenrumIndianis,&ultra,curau-

xoribus deduxit,quem comitatus eft Petms Cobo, cum cognato,ultra

centumquinquaginta,unacum conjugtbusducens,quoium plurimi

liberos fecum,ne fame perirent, ailumebant.

MoranetiamPopayanicivis, ultra ducentas perfbnas fecHmaf-

fumpllt , idemque fecerunt omnes cives& milites,quifque fecundum

faculcaces, quiiibiconcedipoftularunc,Indianos&Indianasin capti-

vitacem redigendi,quod illis ad morrem ufque conceiTumeft,& ucillis

morcuis idem dealiis fieret: nam quod Indu fubdiri,& vafalli eifent fu$

MajeftatisidemHifpaniSjCum illis erat commune,quitamencademmortis pericula fubibant.

Atque hoc modo nic Capicaneus Quitone difcedens tnurbemO&abam ,

quae illi forte contigerat, fe recepic,& a Cacico petiit, ut ftbi

quingenti hominestraderentur,quos ad bellumduceret,quiilli,cum

quibufdam nugn ti iminisvirisdatifunT. Aliquam homm hormnumpartem milnibusiuis divific , &reliq'ios f?cum duxit , aliquos quidcmoneratos, ahos catenis vinSos , alios vero folucos, ut ilhs infeivirent&cibaria ferrent. E, hoc modo catenis&chordisIigati,ductifuut. llli

Quitoniaprovinciadifcedentes jultra fex miliia lndianorum dcduxc-

runt, quorum vix viginti in regionem fuam reverfi funt, maximis enim

& crudelibus tormentis,quibus in calidis& «dentibus illts regionibus

cruciabantur, petietunc.

Eoderacemporeaccidic,utquidamAlfonfus5anchefiusadi6to

Capicaneo alicui curmaj praefe&us fit,qui aliquor fceminas& pueros

cibis oneratos,ofTi;ndit,a quibus exfpe&acus eft, ut ill» eorum, quae ha«

bebant, aliquid impardrentur : fed hic Capitaneus j n (lir , ut omnes en-

iibus csdcrcntur . Et hic res mira accidic : cum miles quidam Indianam

percuteret,

in Ikdiis tatkata. iii

percuterct,ejus enfis primoidht medius fra£fcuseft,fecundo fola capula

illi inmanuremanfit,neclndianalaefaeftautvulnerata. Etcumalius

miles pugione quadrato Indianam percuterct, pugio, quatuor digito-

rum longitudine,primoic1:ufra<5his cft ,& fecundo fola illi capula in

manuremanfit.

Circa idem tempus Capitaneus Quitone difccflit, & abduxit

maximum naturalium incolarum numerum, quorum matrimonia Col-

vens& fepatans, juniores fceminas lndiis, quos ducebat, feniores vero

reliquis,qui in urbe remanebant,dividebat 6cdiftiibuebat, Eum Qui-

tonedifcedentem mulier magnis clamoribusperfequutaeft,orans&:

obtcftans, ne maritum fuum deduceret, {e cnim tribus infantibus one-

ratam,eorum vidfcuineceflaria fuppeditare non pofle, fed fame peri-

turos,cumqueCapitaneus eam primoappulfu uttis iracunderepulifc

fet,fecundo duplicatis clamonbus acceflit,dicens, natos fiios nimia fa-

mc prcflbs perire : cum autem videret non moveri Capitaneum, nccii-

bi maritum reftitui,puerorum capita lapidibus elidens eos interfecir.

Eodemautemtempore,quo in urbem Palonem provinciacLi-

liane, appulit,Capitaneum Johannem de Ampudia offendit,qui ad de-

tegendam& pacificandam regionem praeceflerar, qui tunc urbi (ab eo

praefidiario milite Majeftatis (ux &c Marquionis Francifci de Picarro

nomine munita) praefidebat, cui Petrum Solanum de Quennonibus

cum octo confiliatiis,praefecerat,& reliquam regioncm,quae pace frue-

batur,diviferat. Cumautcmdi&umCapitaneum appulifleintellexif-

fet, illius in vifendi gratia, cum mulcis incolis & pacificis Indianis, victu

&frud~hbusoneratisacceflit: quempofteamulti Indianivicinicibaria

appottantes,iecuti funt : aderant incolacXamundiae, Paloniae, Solima-

niae& Bolonia: : cumque tantam frumenti copiam, quantam pctiiflet,

non attuliflent, magnum Hiipanorum numerum cum fuis Indianis

mifit , ut frumentum conquirerent,& juffit, ut ubicunque mveniretur

adferrent.Et ita Boloniam& Paloniam fe contulerunr, ubi Indianos in

fuis aedibus pacifice vivcnres,invenerunt.Hiipani vero &eorum comi-

tcs eis frumenta,aurum, tegmcnta,omnia denique,quaehabebant, fu-

rati funt, plurimosque ligarunt. Indii fc tam malatra&atione affici cer-

nentes,addi6luraCapitaneumacceflerunt,petentes,utquidquidfub-

latum eflet , reftitueretur , qui nihil, quidem reftitucre voluit , fed fuos

non rcverfuros promifit. Praeteritis tamen quatuor vel quinque die-

bus , iterum Hifpani ad frumenta rcvcrtuntur,& Indios natuiales, ut

antea

1X2 (\VDELITATES Hl STANOKV Manteadepraedantur. QuarevidentesCapitancumpromiflis nonftare^

omnis reg ;o contra Hifpanos commota eft,& rcbellavir, unde roaximadamna provenerunt,&graviterDeiRegisqiieM j°ftasofTenfaeft,&

itapopulo&habitatotc delertaha»c regio remanfir: Olimafii enim&Mantipofii,cum cernerent eorum urbes & habitationis loca dc(eri,fin-

gulis diebus e montibusdefcendebant&depra:dabantur,interquos,

qui fortior erat, debiliorem comedebat, hasc enim gens montana eft&bellicofa,di£l:oque populo infefta& inimica. Hoc fa&o di&us dux adAmpudiae urbem Ce contulk, in qua , ut Capitancus generalis receptus

eft,& inde Lilium & Petinium verfus ducentis , vel circiter tam pediti-

bus,quam equitibus comitatus iter fufcepit.

Peractis his omnibus di&us gubernator Capitaneos luos, qui

cruenta bella Indianis inferrenr, mifit, qui diverfis aedium incendiis,&

bonorum depraedationibus roaximum lndianoium numerum,vitaelu-

mine privarunt,quod per multos dies continuatum eft.Kegionis hujus

domini,cum itadeftruerentur &affl gerentur,lndianospacificos,cum

cibariisadeosmittebant. Pofteaverocum omnibuslndis,quosLilias

Hiipani ceperant , neque enim unicus relaxatus aut dimifliis merat, Y-ceamverfusfecontulit,adquam vixappulfus Hifpanosdiripere&In-

dianos,quotquotpoflent,caedere juflit,multasque domos incendio

confumere atque ita ultra centum igne& iiammis ablumptar funt.Inde

adaliaeurbis,quaeTulilicuiappellabatur,iterfeaccinxit, cujusCacicus

ftatim in pace multis Indianis comitatus obviam illi proccflir. Capita-

neus ab eo,& fubditisaurum petiit, qui fe modicum h-n bere refpondir,

fed tamen omne> quod haberet, daturum, quo di£fco omnti, quicquid

habuerunr&potuerunt,dederunt. Quorumunicuiqi chirographum,

in auri dati teftimonium dedit,dicens eum, qui hoc chuographo defti-

tutus rcperiretur,canibus, ut devoraretur, in fignum auri non dati, ex-

pofiturum iri. Atq* ita timoreperculfi Indiani, quatum auri potuerunt,

dedetut, illi ver6,quibus deerat,vitadae mortis caufa ad raontes& aiias

utbes confugerunt:quamobrem magnus Indianoru numerus fublarus

eft.Paulo poft in mandatis dedit Cacico,ut duos lndianos ad urbe Da-guammitteret,quifignificaret,ut inpaccilljushabitaroresaccederet,

& maxima auri pondera adferret. Hoc fa&o ad aliam urbem accedens,

Hiipanos eadem no&e mifit , ut Indios & Tulilicuentes caperent , qui

fequenti die ultra centumperfonas adduxerunt,quorumaliquos,qui

fercndisoneribusidonei judicabantur, fibi& fuis miliubus rcfervavir,

aliquoj

I N 1 N D 1 1 S VATKATA-. 11?

aliq losvero caternsdi-vinciityn rju busomnesintercidcrunr. P.:v. i$

autem infaates dt&oCacicoTu!i!fcuen/i devosaxidoscta tutii

cutes cineribus repleta: adhuc hodie in ejusardibus vi ;•

urbemfineinterprererdiquir,fe<]uevcrftsprovinc!asCauiieniescou-

tulit,ubt Canitaneo Johamide Ampudia, qui adaliam viam dete >«>»

dimnvlliêrrr, feconjiinxit,velmqurnsu'erque in iiscegionibusj jr

quasirerf.iiccpeMnt.tuaecrudelitatisasterna veitigia. Di&asaaccffl de

Ampudia qu.indam urbem acceifit,cujus Dominus Bitaco nomine,

cerus toif.s, fedchmdendi gntia, fieti cucaverat, in quasduoequi,

quomm alte 1: AntoniiRedondonis,a]tef vcro Marci fU uqueiii dtci-

derur,pofl:ciiorisequusmortuuselr,prions vcio vivus funerfdit. Quo*cirrt ditt.is de Ampudtapraecepir, ur quorquct occnrrerenilndiani,

caoerentur: & ira ultra trecentoslndianoscapcos in hosiotlascoDJe-

Gerc&centumiedcscircirer incendioconfumpleVe. Paulo poftiimul

ii-\ atnpiu qmdam uibeconveneninr, ubi Indiisnon vocatis,necullum

interpretem iaabentes,quo cum :i!is.colloqnerentur,lanceis maximumeorumnumerumdeleveie. Etquamprmnim,utdictumeir,(econjun-

xcrunr,d'ct is Ampudia Capiranco narravic,~quomodb ieBicaconiae

ge{fi(ier,& quam muitos in foifis conjeci(fct,pui Capkaneus refpondic

ptobercm eife geftam, fc etiam prirno ad il i vium Bambam,qui Qujto-

niamprovinciam praterfluir, adventueodemmortisgenere,uhradj-

centisSolis luccm eripuifle: atquc itatoti regioni iimulbellamoverc

ocepecunc Qujbu3iimulgeftis,a{terprovinciasKrumi*,verAnzecm»#

intravi;,atqaeiu illtstmdeliilimabellaâtqucad cafa* iaks,ge(fic. Poti-

eaFuncfcumG irciam,urpi«.")aretur, prarm!lit,a(]nona'ura!esinco-

lam.iximisdamnis&injuriis arT Crifanr. ladiani bmi accedebant,il-

gnispaccinprototai-sgionefepeterej&cffligitarcdemonftrantesêc.];

illis,quicq iid peccrcnt,velaurum,vcl iae ninas,moJ6 vice parcerecur,

dacuros 6: -.ilaturos, quod tk vcrum erat,ut iniimet po!tea cofefh* funr.

F:.:mcifcu$ Garcianluidrefponfiim tvlis nondedic, niii utd fcederent,

feBacohonimiumindutfift&^nec: peicipere,quardicerenr. Arqueiraad

Capirzneuirireverfusadexcurrendsmtotam provinciam ,<Scbeilana-

tnralxbusregionisincoli5,f.irriS;hrrocinu's;depiaEJationibus, casdibus

inferend* , acct i\ . : unc, Cv ex ea reg'one ukra duo milha hominum ex-

prompferunt,quiomnespottcain catenismorteabfimpttfunt. Deni-

quc antcquam loco ccdeienr, u!:ra quingentos homines, violenta

morce exceperunt.

O Rebus

ii4 £rvdelit ates HispanorvmRebus ita benegeftisin provinciam Calilienfempedem retulitl

Si veroin itinerc Indiani aliqui deficerent enfium mucronibusmorti

clabantur,velcertecaput,ne inapcriendis catenis nimius labor efTet,

amputabat, ne etiam reliqui morbum fimularent , & his modis omnes

perierunt,nequeex iisomnibus,quos exQm'tonia,Paftonia,Quilla,

Cangapatra,Popayania, Lilia,Califia& Anzerma deprompferat, ullus

vitaefuperfuit.Reverfiautem,cumurbemmagnaingrederentur,quot-

quotpotuerunt,occiderunt,illaqi ipfa die trecentos captivos ceperunt.

Mifit ex diela provincia Lilia? Capitaneum Johannem de Ampu-dia,cum multis militibus ad loca habitata Liliae,ut quotquot poftet In-

dianos,advecl;ura adduceret, ex omnibus enim iis,qni Anzerma& Al-

lia adducti erant,(quoru maximus erat numerusjnullus vitae fupererat,

ultra miile aiit hominesinde deduxerat(ce,fis non numeratis aut copu-

tati$)quomm diclus Capitaneus,quos fibi necefiarios efle exiftimabat,

fefervavit,reliquimilitib.traditifunt, quicatenisvincl;i,omnesperie-

runt. Sic itaque tam Hifpanis, quamnaturalibusincolis (cujusreipar-.

vus, qui reftat numerus, teftis eft) expopulata urbe, ad iter Popayani fe

accingit , reli&o in itinere Martino de Aquirra, qui alios fequi non po-

terar. Qui cum adPopayanumperveniiTet,pra£fidiariomiliteuiben*

munivit,6ceodemmodo,quoalioshujusregionisincolasaffixit&de-

ftruxit. Curavit etiam Regii numifmatis formam confici,& omne au-

rum , quod habebat , illud etiam mifcens,quodJohannes de Ampudiafuratus fuerat,antcquam accederet,liquari pr?cepit,& nullis rationum

tabulis confectis, nullis militibusperfolutis, exceptis paucis, qui equosamiferant,inlolumfuumurumtantamaurivim convertit. Hocpera-cloquintam,quaefuaeMajeftati debetur,partem aflumens fe Cuzco-nium , ut gubernatori rationem redderet, proficifci dixit& affirmavir,

Sed aliam viam , Quitoniam verfus, fecutus eft , multis Indianis in iti-

nerecaptis,quiomnes,velinvia, velQujtoniae pcrierunt, pofteaau-

tem numifmatis formam , quam fieri curarat, corrupit & deftruxir,

Hicannotandum&animadvertendum,quod rpfcmct de fc ipfbnon

ignarusmalorum & crudelitatum , quas patrabat, dixit: Qui abhinc

quinquaginta annis has regiones pcragrabunt,&haecaudient,talem

tyrannum hac pertranfiifTe, dicent & narrabunt.

Veftra Celfitudo certa efle debet, hos ipfbs in hane regioncmiftius tyranni introitus& exitus,& eofdem modos hos Indianos,qui fe-

cure in fua regone vivebant,vifitandi abaliis Hifpanis practicatos&execu-

IN INDIIS ? ATRATfi. II S

CKecutioni mandatos efll* ,qui eadem veftigia ab eo tempore, quo In-

diadeteclaeft,ufquein piadeiucm diem calcarunt.

A U T H O R>

Interearemedia3 qu<eDomtnus Bartbolomxus delas Cafis9

Regi<e urbis Cbiapenfis Epifiopus3m Concilw Vr&lato-

rurn & literatorum eruditorumque ^virorum ad In-

diarum reformatwnem Valadolida Anno millefimo

quingentefimo quadragefimo fecundo ,fii<c Majefiatis

authorttate congregato 3 retuht, ociayum ordme eraty

quodfequitur ,- njiginti rattones $f> caufits compreben-

dens, quibus concludit, Indianos Hifianorum imperio,

feudo, clienteUy neque alio quovismodo tradi debere^fi

rvelitJuaMajefias (ut defiderat) eostyrannyde& da-

mnis, qu&patiuntur, tanquam ex ore Draconis enpere

& liberare, impedireque ,quo mmus deflruantur &c<&danturj<3 ne rnundus ille naturalibus incolis>quibus

eum refertiffmum rvidimusiqmnmo deflituatur& de-

feratur.

OCtavum remedium inter alia fortiflimum eft &potentiflimum,

hoc enim omiflb,reliquanullius eflentmomenti nec valoris,o-

mniaenimadhccunum,tanquamcerti modi adiuum£nemreferun-

tur: &ita Majeftatem Veftram concernit,ut vix dici poffit:,vel fermone

exprimi,de tota enim perditione vel confervatione lndiaru agitur.Hoc

aute talc eft:ut Veftra Majeftas magna folennitatein curiis,pragma:icis

fan&ipnibus &: Regiis legibus coftituat& imperet, ut omnes Indii tam

vi<5t' 8c fuba&i, quam vincendi & fubigendi fub Veftrre Majeftatis im-

psrio, Regnis Caitell£& Legionae, tanquam fabd ri & valalliliberi, ut

funtjreducancunScmcorporenturjnequc ullius Hifpani imperiofub-

O z jiciancur,

116 ^RVDllITATES HlSPANORVMjicianrui',{cdhaccfitinviolabilisconftitutio,determinatio&IexRegia»

ut nec hodie,nec in perpetuum a dicta Regia Corona feparari,neq; da-

ri, commendari , in feudum deponi , aut ullo titulo vel modo alienari

queant, aut ullofervitio,vel perfonaemerito,aut neccflitateinterce-

dentc,vel ulla caufa,quae prastendi pofTet,ab hac Regia Cororia fepara-

ripoffint. Ad cujusreiconfirmarionem&firmioremconftitutionem,

Veftia Majeftas folenniter,per fidei verba Regiam Coronam & reli-

quas rcs facras, qua: a Principibus hujufmodi negotiis adhiberi folent,

juramentum praeftabit, nullo tempore neque perfonam faam Regiam,nec illius tam horum Regnorum , quam lndiarum fucceflbres , quan-

tcm in fua poteftate ficum erit,ievocaturos : & exprefse teftamento ca-

vebit,ut in perpetuum hasc Conftiturio ab haeredibus obfervetur& de-

ftrndatur, & quantum in illis fitum erir, confirment& cominuent. Et

hoc viginti rationibus necefurium cfle probatur,quarum aliquas, quae

ad rem facere videbantur, hicadd'-dimus.

Secundarationis Apographum.

HIfpaninimiafuaavaritia&habendicupiditate,religiofosineasur-

bes & loca,quibusimperant,intrarenecpermittunt,necpatiun-

tur : inde enim duplicidamno fe affici dicunr, quorum primum& pras-

cipuum eft, quod Indii ad cociones & prasdicationes convocati& con-

grcgati, ociofi mauet, nec labori incumbunt, &intcreaeorum negotmnon geruntur.Er quandoq; accidit,ut Indianis pi ^dicatione occupatis,

Hiipanus acceflerit,&: omnibus videntibus,quinquaginta vel centum,

quantum ad farcinas & impedimenta ferenda neceflarii videbantur,

fequi jufTerit,qui cum pcrgere recufarent, baculorum &pedum idibus

adidcoacfcifunt: atqueita commotis &turbatis tam Indianis,quam

re!!giofi«,utrorumqueialutiimpedimentumattulit. Aliuddamnum,quo fe affici dicunt, eft, quod initiati Indiani & Chriftiani facti , impe-

riofi fiunt,& fe do<5liorcs,capacioresque, quam fint, exiftimant , atque

ita tanta fervitia, quae fblebantprasftare detredtant &recufant.

Nihilaliud in votis habent Hifpani, quim utimperent,& ab In-

dianis,tanquam Domini, colantur &adorentur.

Data opera, aperte Euangelii curfum, ne Chriftianiimum India-

ni ample&antur, retardant& impediunt.

Daturautemquandoqueduobus,tribus,vel quatuor Hifpanis

utbs vel pagus ( aliis plus,aliis minus)&accidit,utprofuaparte,alter

fceminam

1N INDT IS P ATR /!T JE. 127

fo3minam,aItcr maritum,tertius libcros,ac fi porcos dividerent, confc-

quatur. lisautemHifpaniadmultautuntur,veladcoIcndos3gros,vcl

in fodiftts, vel ccrte eorum operam locant ad onera per quinquaginta,

fex;ig ntajCcntumitineris milliariaferenda. Quodcumfiarquotidie,

lnduni verbi Dei pracdicationibus necadclfe, nccdefanclafideinfor-

mari & inftrui poiTunt.Ex liberis fervosfeccrunt,maximas urbes& am-

plum hominum numerum delevcrunt, nec ullis aedificiis, liberis,patri-

bus vcl matribus pepercerunt.

Hifpaninon mnjorem curam converfionis horum hominum ge-

rebant, qu.nn ii onmes has animac rationis capaccs&participes,cuin

corpore • flenr mrcriturae, nec illorum vitam ulla immortalitas ,gloria

vcl pocna fcquerccar.

Terti&rationis Apographum.

Hlfpanis adnoftramfidemCatholicamlndianosinitiandtonusin-

cumbit : quamobrem Johannes Colmenero in fan&a Martha, vir

fantafticus, ignorans &fatuus,a nobis examinarus,(quamvis maxi-

maurbs eieflet commendata &animarum curamgereret) nequidem

figno crucis fe munire norat,cumq; interrogarerur, quidnam Indianos

fibi commiiTos doceret, refpondit fe Dacmoni& diris eorum capita de-

vovere,& hoc fufficere fi illis diceret, Per Sigrim Sanclin Cruces.

Sed quomodo Hifpani,quantumvisegregii & nobiles anima-

rum curam gerere poffent , majori eorum parte Deccm prsecepta, quae

credenda fint,& reliqua ad falutem neceffaria ignorante, qui nulla alia

re moti Indias petunt, quam ut effrenatis defidcriis & immodicae cupi-

ditati inferviat,& plerunq-, omnes witiis funt dediti, corrupti, inhonefti

&inordinati, ita ut fi aequa lance cum lndiis ponderentur, finc ulla co-

paratione Indii majoris virtutis & fan&ioris vitae reperientur& judica-

buntur. Indiani enim,quamvis infidelcs, unica uxore fecundum naru-

rac& neceflitatis praecepta, contenti vivunt , & Hifpanos non una , fed

vix quatuordecim,divin^ legi diredte repugnantes,con tentos cernunr.

IndianinullisbonaeripiuntveJpra:dancur,nullifuntinjutii,neminem

oppnmut,velcaedunt:&cernuntomniapeccata,omniamala,infideli-

tates& iniquitates,que, ab ullo mprtali cotra omne jus comittipoflenr,

ab illis patrari. In fumma Indiani irrifionibus& incredulitate , de Deodi&aperfequuntur,&ineaverfanturopinione,omniumDeorum,no-

O 3 ftrum

llS ^RVDELITATES HlSTANORVMitrum, cui func cam mali &c perdici iervi, peflimum &iniquifTimum<,

C^odverdadVeftramM;ieftatemattinet,nmileainceromnesReges

auc crudelius auc iniquiusducunt, cum cam crcdeles 8c mpiosfervos

zd has regiones miccac , 8c ea diftinenrur opinione , uc Veftra Majeftace

fanguine & carne humana vefci rirmicer credar.Hsc quidem Majeftati

Veitraenovafunc&inaudica, fed iiliregionifatisvera&invererara. Si-

milia multa, quae oculis vidimus, in medium quidem pofTemus profer-

re, fed Veftrae Majeftatis auribus eirent moieita &c faftidiofa, &c fiupore

"hominumanimosconf e nerenr,(ummaqviediftinerencuradmiratio-

ne, quod Deus in cantum tempus Hifpaniam abiorbeie 8c devorare

proteiarit 8c diftulerit^

HicticulusHifpanorum commendacionilndios fubmittere,non

habec aiium fine m, quam, ur oceafione (iimpra. m (ervitutem redigan-

tur. Hifpanus alicujus urbis, pagi vel villae Dominus aut piaefe<5tus plus

damni 8c mali depravarae fuae vitae exemplo inferret , quam centum

probi 8c fan&i religiofi aedificandoj&: convertendo bonifacere poilinr.

Quartarationu Apographum.

SIHifpani aljquodimpernimvelpartieulareinrereilefortehabeant,

magnahabendicupidicate ducl:.i,abitinerenon poilunt abairlido-

ne,injuriis, turbationibus&opprefTionibus,quibus afuprema Veftrae

Majeftatis Curia fatisfieri non poteft,necrernedia adhiberi queunt.Hi-

lpanienimminiseosterrent,&:f$pejneconquerantur,c^dunt,cujusrei

certam habemus notitiam. Undcr manifefte apparet, eos pace& quietc

defti tu tos, rebus divinis vacare no pofte, mille enim iropedimencis,an=

goribus, tormentis, nce oribvs & afTL£t:onibus diftrahuntur,quo fir,

ucM jeftacem Vcftram odio & !- gem abominatione perfequancur,ni-

mis ponderofum avarum 8c \, ;•.{ impoffibile VeftraeMajcftacis cyran-

nicumjugum,quod rejiciatve- &c excutiatur dignum invenientes:& dcr

fperatione du&i Deo maledicimt, illi fjpradiC~U omnia maia artn-

buenres , cum colore &c titulo fuae legis cam muka mala, accidant , quae

ipfe fert,nec eos eaftigat& punit,nec nequicia eorum,qui fe fervos Dci

ja&icanc,a quibus haec mala oriuntur 6c proced;;;nr,retardar,auc omni,-

noreprimit. Dic ac noc5te fuorum Deorum defiderio aguncur 8c fTa-

granc , noftro Deo eos mehores efle exiftimances, ab hoc enim infinitis

malis,ab iis mulcis bonis africiuncurjeorum eaufa nuilas moleftias,qui-

1N INDIIS TATRATjE. 119

£)uint<z ratwnis Apograpbum.

DEmonftrabimus Sc oftendemus Veftrx Majeftati, Hifpanos fpatio

crigintao&o vel quadragintaannorum, numero computato inju-

fte ultra duodecim milliones veftrorum fubditorum caecidiiTe : non di-

coquamum multiplicare Scfobolem augere potuiirenc,cumnullafit

regio in toto mundo tam apta & conveniens, tu ri beftiarum tum crea-

turarumhumanarum generationi: fere enim omnes hujusRegni re-

gionestemperaca; funr, cxperconfequenshumanxgeneracionifaven-

tes. Innumera hxc gens ab Hifpanis, ut ofticia,dominationes <Scimpe-

riam cxceros h iberenc& exercent,c*dibus fnblata eft. Si enim India-

msinjuftabeliainferenres, illifearmistue:imur,eos miris editisftragi-

bus casdunt , qui vcropugnae fuperfunr , fervi ducuncur ad fodiendum

aurum & argenrum , eos, ad onera ferenda, binos, tanquam beftias, li-

gantes,quos etiam locant, & illis perinde eft, moriantur vel vavat, mo-

do eorum labore aliquod emolumentum confcquantur , & multos

nummos cumulent. In veritate loquor,me multa dicenda,quae omni-

bus nota funt& manifefta relinquere. Quod fi quis contrarium Veftras

Majeftati perfuadere velit& tenet , ipfius veritatis viribus probabirau*

eum lasfas Ma jeftatis reum,& latrociniorum in Indiis commiflbrum eC-

fe participem vel ahquam eorumpartem fperare. Quisenimaertampeftilensccclodefcenderepotuiiiet,quia ultra Zjooo.terraemilliaria,

inHnito hominu numero culta,nullo relicto habitatore confumpliflet

Sext£ rationis Apographum.

HI fpani fola remporali utihtate duc"ti,notara,qua nulla magis igno-

miniofa auc peftilens, lndianorum nomini inuflcrunt, eos fcilicet

abominandi illius contra naturam peccati efle confcios &c reos : in quocerte non minor ineft nequitia& malitia,quamfaliitas& mendacium.In omnibus enim Infulis Hifpaniola, fan&i Joannis, Cuba,Jamayca&fexaginta Lucayis,in quibus inhnitus vivebat hominum numerus, nul-

la unquam hujus peccati mentio fadta eft, cujus rei teHcs fiimus, a prin-

cipio enim inquiiivimus.Necin toto Perufio de eo fcelere ullus fermo.

In regno vero Yucatan , ne unicus quidem hocunquam criminecon-

tamiinatus invcntus eft, denique necin tota America generaliter. Fer-

tur

120 ^RVDZLITATES H J S V A K O K VMtur quidem m allquibusparnbus aliquos hnjufmodihomines viv.. ^*

non ramen idcircototarogio iuiimul3ri,aut vftuperio affiddebet. 1-

dem de victu cunishu uanaedicfcum volumu*,nempe in hiicc partibus

n;hiitalefieri, ihaiiquibustamennon negarnu?. Nechocranuim,fedetiam lilos idololattiaz accuiuunr , oua(i vero quainvis talcs lmr,sb ho-

minibus Tno autcm a DfiO,quem orfenduurjpuniu & cailigari debeant:

Iiibet enim terras& Regna feparata,& Colis narurahhus Dominis obe-

dientiampraeflrant. Noftriaucemmrsjorcs, antequaminfidei dcchina

inftru&ic(ient&inftituti,iifdetn idololatiiactf ncbriserant obvoluti,

&anteDominiadventumoir.nesineodem errcreverfabanrur. Quodautem tam hamani,comes & humilesfe ilhs praeftireiint,eos legis& fi-

dei Chtiftianae nec idoneos, nec capaces dicere anf: funr.

Hifpani fponte & data opera irnpedimcnro crant,nedoc"t.rina

Chrifti,ejuscjuevirtus&potenuapraedicareuu &.uinunciaretur: reli-

giofosenimnetyranmdesdetegerentautanimridveiterc nt,urbibusc|;

aliijcjiielocisexpellebant: imoetiamlndianosmalofnoexemplocor-

ruperunt,depravatos multos mores& viria, quorum antca penitus ex-

ftiterantignari,ilIos docentcs; ut funt jurare,(acrum Chnfti nomenblafphemare,ufuras exercerejmenfri & mui ra alia peccata, eorum na-

tiliiS;tarribenigna*,comi&recT:s,contraria&repugnarttia.

Iterum igitur indianos Hifpanis rraderevelrelinquere,nihileft

aliuc!,cuam eos hominibus dare, qui procul dubio& covpore &animaillosdeftruent,&adnihiiumred ;gent.

Rex Ferdinsndus fraude&dolocircumventm, Indi^nosexln-

fulis Lucays,adHifpaniolanitiah.i&duciatqueita propriis a?d!bus&

patnapiivaripermiiit:quaecau{aextitit,utulciaceruciii millia homi-

num perierinr.iraiuin qumquaguua [nfulr?,qu8.rum aliquae Canaria

majoresetant.>& omnes populo inflnito abundabanr,undecim tanrum

pei(onae,CLi)usteiteftcseirepoftumus,inventa2fint. SiM jeitati Veftrae

eorum hominum,quiinfuh;s LuoayasincoLbiuit, crudehranes, c&des,

devaftariones,qua3abhis(ancl:sHiipar.iscommiira2iiinr,recenferem,

Regiisveftrisauribusfaftidium&horroremparcreiU-.Hiipsnosautem

Indiosbeljislace^fiviffejoccidiirejnatisjamicis^proxiinib^bonisqucpn-

van^&ipoli2(lefupetius(atisabundecj;probarun,eft,& hoc idemre-

gioomninodefolata&deferrateftatur,rnundusclamar,AngelidcpIo-

ranr, Deus magnisillis caftigationibus& vindi&is, qmbusin nos (kvir,

apertedeclarat.

Septimx

•TN TnDITS TATKAT/E. 121

Septimoerationis Apographum.

Hlfpani Indianrs omnem corporis fubftanriam, domi cnim aiiud

non habent,fugunt 6V: Iingunt; ad fanguinem uiq; fpuendum tor-

quent, omnibus-peticulisexponunr, divetioslabores <Sc inrollerabiles

imponunt, cVcpod magiseft^variisrormctitisbacuiotumcVrrhgeilo-

rum r& bus eos iaceranc &c Ianianc,denique mille modisaffl:gun:&

confumunt.

Sub^cereauremlndianosHifpanorumpoteftatiidemeft^acpue-

ros frenetrciF & furiofis novaculam gerentibus jugulandos dare, vel

•hominespoteftatifurioforum&cap:taliumhoftiuin,quosjamdudum

caedendi deiideriuaitenerec,e)cponcre,vcl virgincm formofamado-

lcfcenti ejus amore capto & ilhqueato tradere , tnde enim. ejus corru-

prio cv vtoiatio fequeretur, niiigratiadivina intercedcntemfigni ali-

quomiraculoliberaretur:breviteridemefTer,acfiinterrjbidorumtau-

rorum cornua iraponerentur, vel /i Iupis, ieonibus, aut tygridibus lon-

gifameoppreilisobjicerenturcViexponerentur.Necminoriscftentau-

thorititislf gcs,prohibitiones6cmina£deexpotlrisnondevorandis,his

crudelibusferisfic~ta:,quam Hifpanisdenoncajdend.s Indianis,utau-

rumobtmeant.Etmagnanoftralongoq, expetientiahacMijeftati Vc-ftr2arfirmamus,quod quam vis imperaret,ut paribulum prae foribus

cuiufq; Hifpani erig?rctur,& per facram fuani coronam juraret, unum-quemque eorum aHisum rri,(i vcl umis Indianus occif is dehderaretut:

nenfen fi £ua Majeftas aliquam iiiis amhorirarem,poteftatem vel impe-

perium,mediate velimmediate, velquocunque alio mode concedc-

«t&cpermitteretsaboccidendislndianisnondciiftereut.

OcJavee rationis Apographum*

NOn folum Indiani fervitutem Hifpanorumferuntjfedetiamillis

datur lanioveipotiuscrudeltscarnifex,qui iilis inunaquaq^urbe

vclloco imperat,quem Eftan cicro, vel Calpifquo fua lingua vocanr,ut

eorum laboribus& omni operi, ad quos eos accingi fupremus latro ju-

bet , invigilet : Qui tantis tormentis eos afrlcit , ut nulla intoto mundoillisfint comparanda. Hic carnifex fuftibus, fligellis &c baculis illos cc-

dit, utetrtis laridi ftillanribusguttis itrigar, tormentis continuis tor-

quct,vi virgincs & mulieres ftuprat. gallinas, corum maximum thefau-

XUm comedit,vei Dominus & tyianno majori dcno dat:deniquc variis

P alii*

122 fovDELlTATES Hl STANORV M.

aliis& infinitis tormentis craciat: & ne de illatis tormentis conqueran-

tur, hic Diabolus illistimorem incutir, feque eosidololatriac infimula-

turum& accufaturum minatur.Denique neceflum eft,ut complaceant.

&inferviant viginticirciterinordinatis& diflblutis hominibus , nulla

ratione prasdiris : atque ita quatuor praecipuos habcntDominos& ma-giftros, Veftram Majeftarem, fuum Cacicum, illum cujus imperio fub-

mittuntur,&iiIumEilancieronem,dequopaul6antefa6tacftmentio,

qui quidem omnium peflime lllos tra&at. Etadhucillis ommbusaddipofljnt,morichachos&Mauri

,quoium minifterio magnusMagifter

&: Imperaroruticur,iftienim mifciamhancgentemgraviterdepiejdan-

tur&opprimunr.

~Decim<z ratwnis Apographum:

MAxime rim^ndum eft, ne Deus Hiij^anias propter maxima pecca-

ta, quas haec gens inlndiapatravir&commifitdeftruar, &adto-tamdefblationem adducar,cujusrei jam apparetcaftigatio, &jam o-

mnes confitentur maximum feciije progrefTum,irode apparetDeumpiopterdicbiumregionum devaftationem & deftru&ionem maximeoffenfum & iratum,cum ex tantis thefiuris,quos India dedit (qui tan ra

auri&argentiviconftabat, ut necSalomon,necaliusRexquifpiamde

taDtamentionemfierraudiverir)nih;lomninoremanieritaut fuperfit^

ln:6deeapecunia,qu^hicantelndjarumconquifitionemexftabat,ni-

hilamplios crnitur. LLideaccidir, ut omniacar'orafint,quamfole-

bant,& populusmagna necellirate & inopia prematur j nec quidquarrr

magniautaGmirandt Majeftas Veftia excquatur..

'Undeam&rationis Apographum.

TOto eo tempore,quogubernatiopencsLarefiumfuit,nonmajor

adhibitaeft cura indocendis&inftruendis Indianis,veladfaluti*

portum ducendis,qua fi ligno vel lapidibus conftitiflent. Ille maximasmbes expopulabat,& uni Hiipano centum Indianos,alteri quiquagin-

ta,ut qaifque illigtatuseratjtribuebar.llleinfantes, fenes,gravidas fcc-

minas &puerperas,viros in aliquo officio vel dignitate conftitutos,co-

munem plebem, naturaliumurbium &regionti Dominos, iis, in quo-

rumamicitiamvelutilitatemferebatur,tradebat,inliterisImperaioriis

fcribens:Tibi tali,quem nominabat,tantus Indianorumhumerus,cumfuo Cacico detur,uteorum fervitio in fodinis~& negotiis utaris. Et ita,

Bulle

7N InDIIS TATRArJE. 12)

buIIo dempto , omnis generis , fcxus& acratis homincs ,quamdiu viise

fupercrantjaboiare&mfervirccogebantur.

llle conccdcbat& pcrmittebat, ut viriconjugati $c matriraonio

jun&i ad fodiendum aurum,ad fodinas perdecem,quadraginta,o-

dtuaginta , quandoque plus , quandoque minus, milliaria ducerentur.

lntereauxores invillismaximislabonbus incumbentes, manebam 8c

rerram cumulab3nt,quamfodiunr, &elevantquatuorpalmarumaki-

tudine,& duodecim pedum Iatitudine,qui gigantis eft labor,cum prae-

cjpue non raftris vel bipalijs, fed fblis palis terram fodiant, in aliis locis

jtiiumvelgoflipiumneDantydeniqj divcrfisaliit^ervitiisapplioabatuc,

P 2, quas

124- fovDELIT ATES Hispanorvmqiine ad nummos comparandos commodiora vidcbantur ; & ita fepe

accidcbat,ut conjux cojugcm toto anno nc femel quidem videreticura

veroelapfoillo tcmporeconvcniebanryitadefeflieranr,pTa!«^uelabore

& fcmeita debiles,ut cohabitandivel coeundi nullo defiderio tene-

rentur, atque ficgenerario ceflavit, & jam procreati infantes , dcficien-

te ex nimio laborc& famcmatrjbus lacte per.banr,quae etiam caufaex-

ftitit,ut fpacio trium menfium,noftrum alquo piasfente, in lnfularCu-

ba, feptem miiliainfantum obierint: a&quaefceminaedefperaticnedu-

elx>ptopiiosnatcs(urT«jcarunt&:occidcrunr,aliaevcr6gravidxjnefi:u-

&us maturitatem confequeretur, heibisquibufdam infantesnecdum.

natos necaverunt : atque ita viri in fodinis,fceminae in viilis& agris vitx

finem imponebanr. Sic ceflantegeneratione,paulatim etiam omne»homines dcficiebant, totaque regio incolis denudabatur.

Gubernator illos labonbus continuo affligendostradidit,&in

ipfc labore , rigore & nimia aufteritate illos tra&ari permittebat : Hi-

fpani enim, quorum imperio traditi fuerant , certos eamifices inhuma-

nos &immites viigis,baculis& alapis cos excipientes conftituebanr:

nequcvei6unquamaliquodhumaniraris,vel leniraris fignumin llli*

apparebar,fed totiin rigore &aufterirate confeclsi erant: & vere crude-

le eflet& inhumanum,ipfos Mauros,quantum vis magna damna Chri-

ftianis inferant,tanto rigore& aiperirate tra&are, & majori ratione In-

dianos gentem lenem,comem,humanam & i\ ulla fitin toto orbc obe-

dientem. Qui autem fodinis praeerat Miniero, qui vero villis Eftancie-

ro appellabatur,quorum inhumanis tormentis opprefli aliqui Indiamv

ad montes fugamarripuerunt^folammorremexpe&antesjquodcer-

nentes Hifpani certum fatellitem conftituerum &elegcrunt,cui no-

men Alquacilcs del Campo inditum eft, cujus ofricium erat eos in mo<-

tibusvenari&perfequi.Gubernatorinuib.bus&aliisHifpanorumlo-

cis,certo$ viros magni nominis& authoritatis conftituit, quos appella-

vit vifitatores, quibus,refpe<5fcu officii tantum, non computatis ordina-

riis, quas obtinebant partibus , centum Indiani ad fervitium dabantur.

lfti infignes erant totius utbis carnifices,& reliquos crudelitate fupera-

bant,illisofferebantur&praeferirabantur,quiabAlqu.acilis delCam-po ln dicta venatione capiebantur , adcrat etiam , quibus commendatierant, qui eos accufabat his vcrbis : Talis Indianus, vel talis lndiana ca-

nis eft, qui iniervirc no vult, ied confugit ad montes,utlaborem fngiat

& evice t,idcirco peto,uc puniacur & caftigctiu.Hoc di&o vificator eos

palq

IN INDI tS T ATRAT £. Uf

palo affigebat & alligabat, & ipfcmet picatachorda, qux anautisan-

guilla vocatur , qux eft inftar virgae ferrcae , ita eos verbcrabat& afficic-

bat,urfanguineundiqueihiente, promortuisrelinquerentur. Crude-

liratum in hosagnospatratarumDeuscft teftis. Quodadmeattinet,

ne ex mille partibus unicam explicari,aut a quoquam recitare pofte exi-

ftimo. Labor auri fodicndi illis imponebatur,qui ferreis egeret homini-

buvnonres enim millies invei tendi funt,rupes fodicndx,aurum poft-

ca in rluviis lavandum,&ita in aqua perpetuo verfantcs&hxtcntcs,

naturx&corporisvirescorrumpunr. Qupdfiipfasfodinacaquamfup-

peditent,nihilominus tamenbrachiorum maximo labore haurienda

eft. Bre vitcr ut Veftra Majeftas raborem auri & argenti fodiendi com-prehendat & intelligat,eonfideretgentiles & paganos Imperatores,ad

majus nullum tormentum,demptamorre,:nartyrcsdarnnafte. Ali-

quando per annum integrum in fodinis detinebamur, fed poftea, cumrnutta hominum multitudo perirer, conftiturum eft, ut quinq^ tantura

m enlibus aurum foderent, illis ver6 quadraginta diebus,quibus liqua-

batur,quicfcerent. IllorumautemquicseratjUtcumuloSjdequibusiii-

pradi&um eft, fterncrent& congtegarenr , qui quidem labor fupradi-

&ononcedebat. Feftidicsilliserantpenitusignoti,laborenimomni-

bus diebus erat communis. Atque in fummo hodaborc, ne illius qui-

dem regionis panis, cacabi, qui cum radicibus confectus fit,nifi carnes

autpifcesaddantur,parvi eftnec folidi nutrimenti,fuffirienter daba-

tur: huic pani,regionis piper& ayx,quxfunt radices inftar toftarum ra-

parum,adjungebantur& addebantur.Et aliqui Hifpani, qui infigni li-

beralit ate fe illos alere exiftimabant, fingulis feptimanis unum porcumquinquagintalndianis diftribuebant, cujusMiniero mediam partemconfumebat,&alt€ram mediam inter ilIosdividebat,unicuiquetan-

tum tribues,quantum Monachipanis benedi&i in templis dare fblent.

Aliqui erant, qui nimia avaritia obccecati ad campos& motes eos mit-

tebant,ut arborum fructibus fatiarentur,atqj ita faturi reverfi, per duosvel tresdies,neunicofruftooblatolabori&operi incumberecogeba-

tur. Confideret rogo Veftra M~ jeftas, quod alimentum ex hoc victu

corpora fua natura tam debilia& dehcata, infinitis laborum generibusconfumpta&attenuata caperepoffint,&utrumhi homines tantisla-

bonbusfra6h&confecti,vitanuamtriflemducentes,infinitisangori-

buSjdeficientevicliu^afflic^^&coniuiTptiJangaEvamvicamtrahereva-

leant.Guberaator tandcm juffit,ut illis falaria & merccdes daremur;&P 3 tarn

126 favDELIT ATES H IS'TAN O RV Mtam pro impenfis& vi&u,quara pro laboribus& ferviriis,fingulis binis

diebus tres blancae darentur, quaeper anrtum medio coronato aequiva-

l;nc,quod quidem fufficicns erar,ucroftrium,pe£cen 5c fpecuium con-

ricerentur.Multoannorurnfpacioillis! ihildatnm t(t,neqrevei6 illa

diftrahebanuir cura,folo erarrj hoc defiderio t^nebanmrût fernel (atu-

ratentur,pofteaver6vitaetamaffl &2&de(peranEcederent. TandcmIiberratein totum eos pri vavit& ipoliavit , Hifpanus permittens , ut ia

(ervitutem & captivitatem duriorem & afpeiiorem , quam credi aut

iir»aginaripoflI:,illosredig^renr,nih;iomnino tfl h cvitahabercs, quobbere frui poflent.Et in eo beftiarum melior eft conditio,cum enimadcampos,pafcendigratiamittuntur, aliquidhabetrelaxstionis&Iiber-

catiSjIndiis veio nec tempus,nec otium quiefcedi ullum concedebartr:

Gubernatoriniervitutemabfolutam,&;peipetuamredigei>ar,neciiiis

aliquid per fe ipfos agedi ulla reftabat aut fupererat voluntas, fed id tan-

tum,adquodH fpani inordinatafuaavadtia&anibiuonetrahehacur,

cos non tanqua captivos, fcd tanquam btitias,qua2ad opus Îi< juod vel

laboremtrahuntur,ducentes. S- dns qnandoq; permltteteruraur con-

cederetur, utdomumadquietcmrepcferentjibinfcuxo-êm.nfchbe-

ros,nec quicquam quod comederenr, inveniebanr, atquy rta i<>I.i morsami&is&miferisultimumeratremedium. Variisitaqnelaboribusfra-

£ti,inmorbos,quodfacilepropterdelicatam eorum natunm accide-

bat,incidebant : &quod finitati m^xime adverâbatur ,& contrarium

erat,fine ulla mifericordiaad Iaboremirerumductb:mtur,pedum&baculorum idcibus excipiebantur , &Hifpani villacos eos appellantes,

morbum fimulare ad laborem pârtcifugiendiimdicebant: cum vero

augefcenteindiesmorbo,n)hii icrvitii autuc<licatisampliusexfpf«fca-

renc, eosdomum remittebat, &ad iter triginta,quadraginta vei oc9:aa-

ginta milliarium,fex vel (eptem fortcsradtces,raparumfpecies,cum

exigua cac, -bi copia dabant , qui non longo itinere confe&o, deiperati

moriebantur : alii confeccis decem vel viginti miliaribus,maximo deft-

deno domum perveniendi,uc ibi mifera? vitae finem imponerenr, in iti-

neie morcui decidebanc : & multos tn itinere mortuos fxpe vidimus

&

invenimus.alios ultimum fpiritum trahtntes alios ver 6 verbis,ur pote-

rant&gemituextremaefamis, quapremebantur,teftimoniumdantes.

Qiiando autem cernebat gubernator,eorum, qui com medati fueranr,

deefle nuraerum,(brce mortuorura vices fupplebat : quod finguli* fcrc

annis ficbat &accidebat.

Ferarias,

JN JndIIS PitTKilTi£. 127

Ferarias, terram firmam, tanqaam lupus in agnorum gregem in-

gr? flus eft, & tanquam faror& flagellum Dei , tantas caedes, ftrages, k-trocinia.violentia & crudclirates,cum Hifpanis,quos confcnpferat,

committens &patrans,&tam multasurbes&pagos deftruens &expo-pulans,ur patrum noftrorum actas,ralia nunquam viderit autaudiverit,

ncc ram honendaullus noftrarartatis hiftoriographus fcripris teftatu»

fir.EtinRcgcm,&infubditosinfigniafurta,cumiis,quosfecumduxit,

commi(it,& uhi-aquadringenratcrra: mHIiaria (quarquidem rcgioro-

tius orbis duifllma,fcrtilillima & populis incolisqae refertiflima ex-

IV b't, aDa-iano ,quo primum appolit, (ufque ad Nicaraquam ex-

tend-.ns ) d eft ruxir, & ad extremam defoJationem adduxit; damnaaurena,qu.Tdcd:rcv irituIit,quatuor, imoffxauri millionibus, refarciri

anr repataii non poflent. Abhominehecpe;niciofc&pcrdito,lndia-

nos Hnpinoruni porcftaticvimpcrio(ubniittere,primaoiigo,qua;pe-

fti< pofteaper totam Americam,in qua PMpani verfantur.paulatim fe-r-

peieccepit; atqueira abeo&(jusimperiis,exquibustanra?hominum

perduioncs ^rantoruntq; Rrgnorum Vcftra:Majeftati (ubditorum,ab

Anno ic04. dev\-;ftatio,defolatio & ruina ptocedit &orirur.

Quandodicrmus,Hi(panos feptemRegnatotaHiipaniaampIio-

ra deftruxifle, nos ea horninibus 1 efertiflima vidifle,& jam in illis nul-

luro omnino cxtarcintelligendum e(L Hifpani enim omnibus natura-

hbus incolis fublatis, fola, ui bium, pagorum^villarumque rr.cenia, p©-

pulo&habit2tore deftituta &deferta reliquereinonfecusacilomnij

Hiipania,folisreftantibus utbium & pagorum,aliorumcjue Ibcorummceniis omni populo mortuo cxpopulata& dcferta jacerer.

cDeam<e tertia rationisJpographum.

VEftra Majcftas,ne unicum obulum,quod certum fit,perpetuum&

durabilcm inomnibusIndiishabet,iedejusreditusfimilis eitfo-

Jiis& ftraminibus, quibus femel collectis , ad eandem meflemnon da-

tur regrefliis, cujus rei hacc folacaufaeft,quod Hifpanorum poteftati

Indii fubjiciantur : cum enim fingulisdiebus minuantur &rarcfcanr,

neceflarium eft etiam Veftrac Majeftatis reditum minuLHiipaniasrcgnum maximo verfatur in diicrimine&periculo, ne

ab extraneis,&peregrinis nationibus, praecipue verd a Turcis,& Mau-ris invadatur,deftruatur& opprim-aturiDeus cnim ,qui juftus eft judex,

sgrc fert oftenfas, peccata,afflidiones5opprcnjon€s, t vrannides,latro-

cinia

£28 (\vdeiitates Hisvakorvmcinia & caedes ab Hifpanisio Indiis commiflas &patratasjomnese-riim illiu5 regionis incolae adimaginem & fimilitudinem fandbiffimaB'

Tiiniratiscrcan^formatiruntjDeique^cuicuraEfnnr^pretiorofangui-

neredempti,aquoHi/piniaelccl:afuerar, nchasgentesilruminaret,^

ad fui cognitionem perducerer,cui,ac n* falarium m hoc mundo, prseter

aeternae vitas compenfatk>nemdarevoluifrec, tam amplas,fertiles&a-

mcenas regionesfodinarum auri&argenti,gemmarum &unionum,infinitorumque bonorum,quorumtantanullaunquamaetasvidit,di-

vitias innumeras conceflerat5 q iorum omnitim ingrata , infinira mala^

pro innumeris, qua? recepit, beneficiis intulit : hanc autem regulam ia

fuis vindi&is & caftigationibus obfervat Omniporens,urpeccata iif-

dem vel contrariis peccatis puniat& caftiget.

Deftru&io , injuftitia , violentiae, crudelitates & caedes in hos in-

nocentes commiflas tam enormesfunt,publicas i& notoriaejut lacrymac.,

fletus & fanguis horum innocentium ad fupremum ccelorum fafti-

gium, ad Deique cognitionem& notiriam pervenerint& afcenderint*,

& inde per totum orbem jam vagentur, omniumque etiam peregrina-

rum nationum ,quantumvis barbararum & immanium aures perfo-

n,ent : unde audientibus fcandalum , horror& abominatio gignitur ; &totius populi Regumque Hifpaniae odium& infamia magnaque idcix-

co damna confequi &: conflaripolTent.

^Troteflatwnis diSii EpiJcopi,£r authoris

Apographum.

QVae damna&incommodapropterhas Americae<ievaftationes,&

caedes Caftellae, & Legionis corona , tota denique Hifpania rece-

pturafit,ccecivident,furdi audiunt, muticlamant,&fapientesjudi-

cant. Qujaautem parvi fiint hominis dies, necdiu vitae fuperelfepoiiu-

mus, Deum omnes hierarchias 6c choros Angelorum , omnes aulae di-

vina; fanftos aulicos , den qie omnes homines,qui in hac mifjriarum

valle,adhuc peregrinantur , eosque , qui.multis ab hincannis eandemcarnis viam ingrefTuri funt, teftes alfeverationis ptarfjn^is , & confcien*

tiaeexolution ;sappetlo&invocodicens,quod fifiaMi;eftasfupradi^

£r.ispartitiones&d;vifion?s, fortes tycannicis&diabolicaspermictat,

nonobftintibujomnibuslegibus & ftatutis,qu« fieri & ptomulgari

poflent/ore.ut Indiae brevi ccmpore defertae& expopulacae cernantur,

non

IN INDTIS ?ATRATjE. 12V

-Bon fecusacHifpaniola, iniula alias felix &ferrilis, &reliquae reg.one*

quae in longstudinemcriummillium milliariorum non comprehcnfit

Hifpaniola, necvicinislnfulisprotrahunrur&extenduntur. Erprocul

dubioproptereapeccata,quae in illisrcgionibuscommirtunrur,Deus

(uc me facrae literaedocenr& certum reddunt)horribili caftigitione&vind:<5h&forte integra deitru&ioncHifjuniarr. perfequetur&cafti-

gabitjAnno 1541.

1?rologu3 Epifiopi Bartbo/omxi de las Caflts ^velCaflai ad

potentifjimum Dominum Vbdippum,Trinapem

Hifj?ant& Domtnum noflrum.

ILluftrifiime &PotenrilTimePrinceps,proxime prartcrids-diebusvi-

g lantiffimum Indiarum Regiumconfi!ium,zeloquodam&hono-

re,quo in Deum fertur,& in f:rvienda fua Majcftatc,fldelirace,qua ma-5rimenitet,ductummeinciravir,mih queperfuaiic,ucfcriptisquando-

que,quodoiim & ore & praefentia teltarer;nempe:Quilis efTetmea

lentencia de titulo& jure,quo Caftiliae Reges in hidiarum univeifali&lupremadominationenitunrur;cumpraecipue inmealiquiinfurrexe-

rint(quibus non arridec me cumfuaMajeftate & Cellitudine Vcftra

tta&are &negotiari,uc caedibus &ftragtbus in America eommiiTi5&patratis rlnis impcnatur) diccntes, me cum tanca afpericate &acritr:o-

nia (quodfaciam,quamdiu hac aura fruar) easperfequarjjus & cicuium

Kcgium in dubium revocare& minUere.

Quod,ut pi eftarcm,ceftimonium fecundum Dcum,vericatem &conf.ientiam peihibens, trig ;ncapropoiiti©nesnu!l3 aliaprobacione,

quacn ea, quaeunicuique petfe inerat & ne-ceirario fequebatur. nicen-

tes,obculi,coa(5tusen!mfaieascelericer,propcctcjnciliicongregatio-

nemMajeftaci fuaemitrece.

Poftea veto crcfcente indies &augmentum capientcdefiderio

Deo inferviendi,aIiquorumcalumniasrcfutare&reprimeredecrevi,

qui»velqu6dveritar/emcompre4iendere nonvaleant, velquodeoturn

dcliberationes&con!iliacontratiumrlnepropo(icumhabeanc,praelu-

munc fub fpecie ri&a & fucaca Regibus in(erviedi(qui propria& nobili

fuanacura ingenio&animobenigno &fimplieedoratifunt, aliosfuo

.pede raetigtes) illisvenenatam.araaram &fortelechirerarapocionetn

Q^ ofrcrre*

IjO ^RVDBLITATES HlSPANORVMofferre, qua non folum Regna defolantur & deftruuntur,fed etianv

ipfae Regum perfbnae in aperta pericula &damna irreparabilia.conji-

ciuntur &praecipitantur:qui fraudulentis confrliis,quantum in illis eft,

bonos& fanctos Rcgum anSscl:us,Principumque infignes deliberatio-

nes &fana ftudia(qua de refummus illeArtaxerxes alias Afluerus,ut

apparet in hiftoria Hefter, conqueftus eft) corrumpunt & vitiant.

Quamobrem , Potentiftime Dcraine, jam in lumen pofiii di&arumpropofidonum&aliarumprobatioriemjquambrevihocfummarioex

majorivolumine deprompto& excerpto,complcctor &cornprehen-

do: hic autem tantumdecimam feptimam&decimamocYavampro-pofitionemin medium adducoj omnisenim hujus materiajfubftantia

adha»duaspropofiriones,canquanradfu:*principtt&finesrefertur.

Titulus aute diet; operis, quo adverfariorum fen tentia probatur,

talis eratmeo judicio'(Tra<5btus probatoriusfummi imperfi &univer-falisDominationJsRegutn Caftellae & Regione in Indias) praefuppo-

nenshocclarumefle, nec ulla prokatione lndrgere^curnafan&afede

ApoftoiicaconcefTum fit , nec opus cfle radones,quate hocimperium.

conceffiim fit indagare& excu tere.

In hocautem traclratu confcientiaeprirLdfatisfacerecontendoi>

utensminifteriomih' divinaprovfdentia,ut videturimpofito, (quip-

pequijamannofusfirn,attigienimquinq'iagefimumannum, &idcir-

comagna &ampla cognitione &negotiorum Americaeoculari expe-*

petientia praeditns & dorctus ) ut eorum , quae gefta funt, geri fierique-

debebant,eosadquosattinet,moncrem;omnia'mea defideria adid

confcrens&'dirfg<tns,urcor:fufionibus,quasmhisregionibusregnum

& imperium obtinere vidi,finis imponatur.-

Quia autem ii^ qui majora huic remedto praeftant impedimenta;,

ipfimec proculdubio funr, qui (omni juftitia & veritate extin&a ) fuca-

to quodamfcrmone &falfi injuftique, cum eo, quod adfervitium fuae

Majcftatispertinere videtur,mixtione& confufione, jus quod in noVohocmundo habet , colorare& fucare tentant& cons ntur, cura tamenfint vere ejusfervitio,tam fpirituali,quam temporali(quam opinionern

omnis Chriftianus &fapicns tuebitur &de£:rnder) contrarii &adver-farii. Alterum vero,quod obtinere hoctractatu fpero,eft,ut errores eo-

rum in lucem& evidentiam prodeant,qui temerar»e afriimaLe audent,jus& Dominationem Regum Caftellae in Indiis , fundamentum habe-re& fundari deberc arrais&magnapotemia,eo ipfomodo>quo Nem-

brot;

7N* INDIIS TATtATA. I3I

brot primus hominum vcna ror & oppreflbr(ut aperte demonftrant

iacra: litera; ) dominationem iuam hindivir, & ut Alexandcx M.ign tis,

Romani & iniigniores tyranni Imperia fua ftabilivere, & eo modo,quohodieTurcaChriftianumorbeminvadit &opprimir.

Qupmodo ii,qui ralem ferunt fentcntiam Rcgi male infervianr,

&iinceiuatem, juftitiarq jeamorem,quo CaftiliaeRegesfummopere

aflieiumur,oftendant&laedant,omnesjudicarefacilepoiTunr.

Urautemfupradictaprobenr,erroreserroribuscumulanr,&ab-

furda abfurd:s,indignisque,quae ab iis,qui Chriftiani& rarionc praediti

habcri volunc,audiantur. Hocenimcommune eft& vulgare, utii,qui

avirtute velveritaceaberranr,dumerroremexcufant&dcfendunt,in

aliumincidant&labantur.

Aliifunt,qui honcftiores titulosallegint&adducunf,quinon

folum rejici, fed etiam reprehendi &: irrideri mcrenrui;quorum in nu-

rnetofuntii,quidicunt nos,quodprudentiores.&fipientioresfimus,

vel quia proximiores & viciniores, vcl quia Indiani tali taliqne vitio

imculari funt, fub-jugum illos mittere& debellare licire pofle;quibus

titulis tantum abeft , uc caufa: nervos addant,quin omnino toliunt, o-

mniaquefundamenrain rotum fubvertuot.

Atque ut fuae Majeftati, quod fupradictum eft, innotefcat,& (ut

Chnftianiflimus) mundumabimmudo,juftumabir>jufto,cognirave-

ritate di'ccrnat &diftinguat , eosq; qui integra volunrate iilfinferviur,

.& cos qui propriisarTecribus ducti& particulari urilicati ftudentes, no-

vos titulos,qui nullius func probationis vcl valoris,confingunt &inve-

niunt : iperans mebrevi,ad ofculandasomni humilitate fuae Majeftatis

manus acceiTurum, interim hunctra&atum VeftrasCelfrtudini cffero,

cum ad fuacMajeftatiscognitionempervenrurum ccrrofciens. Rogoautem&precorCeliirudmcm Ve(tram,utejus nomineeum recipiar;

&eaipfaiapientia &bonitate,quamhaereditario titulo poflidet,exa-

minarc, diiccrnere &cognofcere velitj cum ita lit a divina providentia

conftirutum, codem jure & imperio , ut (peramus, Veftram Ceiiicudi»

nem ahquando.poticuram &fiuicuram. Quodiiconveniens &con-lukuro. iiii videaxux, uc hujus Regni fines egcediarur, Larinirate, (i ita

Cclfuuda Vdlra jubcat,donabo. Quotl li necLatine necHifpanice

typis mandaxi mexeatur, parva crit jactuia \ kicir *.o enim praeio tradidi,

utficiliusdeliitudaVeftra L'geret,cujusgloriofam vitam&RegiumiUium>ornniprofperirate conlervet& augeat Omnipotens.

Q^ 1 Summ*

tf2 favDZLITATES Hl STANTORVM -

Summa dijputationu interfratremBartholomaum de

lasCajksnjelCafaum Epiftopum, f£ DoEiorem

Sepulvedam habitae.

DOc*tor Sepulvcda, Xmperatoris,Dornini& Regis noftri hiftoricuJ,.

ab Hifpanis quibufdam deftru dtionum & cardium in Indiis patra-

tarumreis&confciisinftruclus &perfuafus,libelium elegantiffiraum

quidem,omnibusque(ut eratvir do&us & ejus linguae peritiffimus)

Rhetoricarpartibusabfblutumedi^it&inlucememiiititotushicliber

eircaprincipaIe»dua5conclufionesven'abatur,quarumprimaerat,BeI'

lacontralnchanos abHifpanis gefta & jure-&caufa jufta&aequaexti-

tiflej&eadembellageneraliter&pofft &deberegeri&movcri. Alte>

ra conclu/io eft,Indianes teneri & obbgatos efle Hiipanis tanquamignari& idiotaefapientioribus fe fubm»tte*e,quod (i fubjicere fe nolinr,

ad id ab Hifpanis compelli dcbere. -Hae funt duae cauiae defolationis & "

rnortis infrniti populi , & cur ultra duo millia milliaria , Hiipanoium in

lndiiscrudelitate&inhumanitateexpopulata &omniincoladenuda-ta/intinempeconqiiaEftionibuSjquasappeHantj&impcriisqaibusparf

titionisnomenindidervmt.

Didtus Do&or Sepulveda, ut tra&atur fuo fucum addetet, fe [vr-

ftos Regum Caftellae& Legionae titulos, quibus univerfoli & fupremotorius Indiae dominiofruuntur &potruntur,probare velle contendit

& affirmavit , ut ita eam doclsrinam , quam per haec& totius Indias Re-gna difleminare volebat, hoc veio tegeret& occultaret. Hunc librum

Regio Indiarum con61ioobtulit,omni inftantia &importunitate ro-

gans,utejus imprimendi vcniam coneederet, fed faepe&reiteratore-

pulfampaiTuseftjdi&um cnimconfilium fcandala, pericula& damrra

evidentia &apparentia, quae in publicum redundarcnt, cernebat &ju>dicabat. Cum igitur cerneret fe Iibrum hunc, Indiarum confilio vctan-

teimprimere& typis mandare non pofie, amicorum,qui inlmperato-ris aula ver(abantur,ope& auxilio literas parcntes obtinuit, quibus fua

>lajeftas ad Regiam Caftell^ curiam Indianaru rerumpenitusignaram«mittebat. Eoipfotempore,quohaeliteraecuriae,c|uae runcJinArandaDuero Annomillefimoquingentefimo quadragenmo fcptimo vcrfa-

b a_ c ur, allatae fttD t , frater J3arrholomaeus de las Cafas ycl Cafaus , Regiae

vbi»

in Ikdiis vatratje. ijj

nrbs Chiapenfis Epifcopus, India appulit , qui dc Sepulvedac fa&ioni-

bus, doquecjuslibrifubjccTio&materiamonitus&certiorfidtuSjper-

iiiciof:: .amhorisccecitatem&irreparabiliadnmna,qtiaelibri imprcf-

fionepiovcnircnr,cognofcens.quanroponiitiigore&aiperitateieop-

poiiiir, laiens vencnum & authoris intentioncm dectarans & apezre

demontUans.

Regii alTefTores, ut iapientes & jufti, cum hanc materiam ad

Thrologiam fcic omnem fpedtare &perrmere arimadverrercnt,ad

Silamanc* & Alcala: Univeificates& Academias.dl&umlibrummi-

fetc)expicfc|ubt.nres&nnperantes,utexamim ftibjicercntj&utmm

typis mandari deberct fubiignarcnc. D;cftae Academiac multis exadtos-

diiputatiunibu'. habitis, librum, ut qui non ftnam do&rinam continc-

ret. Drcclorrjd; i ondebereconcluleiun'. ccdeterminarunt. Noncon-tentus l^octof .& gravitcr conqiiaerens ci^ dicTtis Academris.non ob-

fhnnbus rr puliis, quas a duoDus R<*giis conliliis paiTuserat, fuum tra-

&atuuiadaniicos, quosRomachabebat, mitteredecrevir, uteamina-

pologiam,quam in Epiicopum Segonianum icripferar,transfbrmaturn

typogvapho imprimcndum traderent,dict.usenim Epifcopus libro &tra&atu vifo eum fatcrne& amice literis reprehenderar. Monrtus Im-

perator&certiorfactus de hujuslibri &apologiaeimpreiTione,ftatim

paientes literas expediri juffir, ut omnia diplomata & apographa-colli-

gerentur,&aeternofilentio icpclirentur,quod & in regione Caftell*

fa&umeft, vulgari enim iermone certum iummariumdi&i libri fcri-

pferar, ut ad plebis, quae Latini fermonis cognitionc eft deftituta, noci-

tiampervcniretjfubje&um enim ejus libn divitias & officia,ad cjuae;

nec ipfi ncc majores unquam pervenerunt aut attigerunt , fineiumpti-

bus,iiidoribus &laboribusobtinere cupientibus,fuaveeft&gtatuin.

Quod Epifcopus Chiapenfis cernensapologiam vulgari idiomate,in

dicti Doctoris furamarium ad Indiarum defenfionem fcribere in lu-

cem emitteredecrevit, omniacjus fundamentaimpugnans&fubver-

tens,rationibusquc, quibusillenitcbaturreipondensj&practercapo'

pulo , damna& pcricula , quibus c j us do&rina fcatet , detegcns & de-

monftrans.

Peradis fupradi&is& cu intermedio illo tepore multa accidilTent,

fuaMajeftas Annomillefimo quingentefimo quinquagefimo multos

literatos& eruditos,partim Theologos, partim Jut econ fultos congre-

gari& co vocaii juflic& imperavic,uc Regre. Indiaru cunc,juncti inter fe

<^ 3 exami-

134- ^RVDILITATES HlSPANORVMexaminarent& deliberarcnt : An jure ialvo in hanceentem, nullaalia,

quam infidelitatis culpa notatam cVconv.&am befia moveLe&armafufcipereliceret.

Advocatus eftDo&or Sepulveda,utquae de hoc facto dicenda

habebat,declararet& in mediumproferret: prima feflione,quaevo-

luit nullo repugnanteretulit. Poftca ver6 dictus Epifcopus vocarus eft,

quiquinquedierumcontinuo lpacio apologiam iuam legir, quaecumnimis longa & ampla eflet,ab omnibus Theologix & Jurifpruden-

tiae congregatis Do&oribus Excellens Magifter fraterDominicusSo-

ro,fua: Majeftacis confeflarius, Ordinis fan&i Dominici,qui eciam ad-

erat,rogacus cft &requiiicus,in fumma quardam capica^di&am apo-

logiamredigere,&totapographa quotPominiaderanc(erancaucem

quatuordecim numero)conficere, ut confolta & diligenter confide-

rata matena,de ea fententiam iecundum Deum dicerent& profcrrcnt:

frater& pater Dominicus Soco.di&i Do&oris fummarii, 6c in cum ab

Epifcopofcriptasrationescompiehendit.Do6toriautem,utrequifivc-

rac & poftularat,earum apographum conceflit,qui duodecim obje-

6tiones &duodecimreiponfafcriplit, quibustotidemreplicationibus

Epifcopus reipondet.

Trologus Dociom Sepuhedx ad Domims

congregatos.

ILluftres & Magnifici Domini, cttm Dominationes& Gratias Veftra»,

tanquam Judiccs,EpifcopumChiapeniem,quinque dierumfpacio

cum librura, in quo conficiendo& coraponendo mulcorum annorurn

laboresinfump(it,in quo aieconrldtis rationibus Indiarum conquae-

ftioneSjCumbarbari ante Euangelii praedicacionem&noticiam (quo

modo Reges noftri ,& noftra ratio huc ufque proceilenint ,& confor-

naiseft Papae Alcxandri V I.Bullis&c6ceflionil>as)fubjugummittuti-

tur& dcbellancur,cfle injuftas& iniquas probare niciuir^atcenta &. be-

nignaintentione intelligerededignatasnon funt: asquumeftproficito

& rogo, ut nihil mihiindultu& aothuritate fedis Apoibolicae, juftitia&honoremnoftroru Regum^cotiusq; nationisdefen<ienti,eadem aitten-

tio dum fubtilibus ejus ob je dtionfbus, clare& dilucide refpodeo, con-

cedatux. Ec fpero,me Deo favente,ea omnia,quas vanis& f; ivolis ratio-

nibus

/ N IN D 1 1 S P A T R A T M. 13S

nibus fulta,incontrariumcoramtantis&eruditisJudicibus,qui jufti-

tise & veritati nihil omnino praeferre vellcnr, dictafunt,nullius eiTet

pondeiis, vcl momcnti aperre oftenfurum. Sed ad rem venio, neque

enim honeftum efletcoramviris tamdiverfis negotiis,praecipueverd.

Reipublicae impeduis & diftractis prolixiori oratione uti.

Trologus EpifcopiChiapenfis adDominos

congregatos.

IOuftres &MigaificiD*omini, Reverendiflimi &Do&iflimiPatres.

In eo, quodhncufque legi,& fcriptis obtuli huichonorando&re-

verendoConciliOjin gcnereconrra adverfarios Indianorum,earum

Indi.uum,quarinmarifuntOceano,locurusfum; quamvisaliqui mihi

non hntignotijquiapertein tradtanbus fcribendis invigilent,& eumfibi fcopum propofitum habeant,ut bella, quarfa&afunt &fietipo£i

funt(qux tantoium damnorum, caedium & tam amplorum Regno-

rum,innumerarum uibium,& infiniti populi dcftrudtionum& defola-

tionumcaufa cxftitetunt)excufent&defendant, & has gentesbello,

antequam fidei praedicationibus &concionibus ad Chrifti cognitio-

nem perducanrur, domare & debcllare juftum cfle , & legi Chriftianae

conformac& confentancum : interquos Reverendus &Excellens Do-dtor Sepulveda primas fc obrincre aperte profitetur & declarar, cumrationibus,authoritatibus & folutionibus incontrarium adductisre-

fpondet,quas ad eadcmbella deteftanda,&oftendendum, demon-ftrandumque eas,quas appellanr,conquaeftioncs,injuftas &imqua$efTe in noftra apologia a me in parte Veftris ExcelLntiis &Domina-tionibus lecta , compilavi & compofui. Quja vero tantarum,tamque

cxecrandanimimpietatum,quasadinfamiamfidei,Chriftianinomini$

dcdecus, & damnum tam ipirituale,quam teraporale rtiajoris parti$

humanigenerisredundant, feauthorem aperte fateri &profiteri noneft veritus : sequum mihi vifum eft& juftum, eum aperte impr gnare,&adrefcindendumcancrum vcnenatum,quempefomrji2ha:cregna,utadnihilumreducamur, profundere & feminirenitirur,me illi oppo-nere& adverfarium prarbere. llluftte* igitur VeftrasDominationes de-

precor,&humilireroro,uthocnegot:um tam periculofum , rantique

«oraenti , confiderent & examinent , &pubhcum , non propilum

meura.

13$ (\vDELITATES HlSTANOKVMmeumfictum eiTe jtidicent, nullum enim aliud juspraetendo, quam at'

ChEiftiannmdecer, tanquamremDeumfjiiKpjehonorem&EccJefiaB -

nec nonRcgumCaftellae ftatum tam fpitrtuakm ,quam temporalera

concernentem , defendam& tuear; didti enim Reg^s animarum, quae

jimperierur,&qua;,nillhaictamcalamitofo tra(^atuibeUorum,quasa

D.Sepulveda,utjufl:A&£Equadefenduntur,viaintercludatur,referetur

j&portadaudatur,pemuraeadhucfunr, rationemreddere&debent&tenentur.Neq; verb honorandum hoc Concilium fallaciam & callidi-

tatem,quaad tegendam &facandam damoofam fuam &perniciofam

«pinionem,pra3tedensfeauthoritatc Apoftolicam&Rcgiim Caftellas

•&JLegionae,quodinIndias habent imperium;tueri&:defendere ad-

mittat,nullusenimmodo Chriltianus iit,auihoriratem Apoftolicam,

aut Regis Chriftiani Dominationem.beJlis injuftis & ioiquis, quibus

montes& valles innocenti fanguine tcguntur,.& Ch tifto ejujque fidei

mfamiainfertur&inuritur,confirmare&defenderedebet.Scdpotius

taliprocedendimodoledi Apoftolicae,aetcrnae infamiasnota muritur,

ejusqueauthoritasminuitur, v«roDeodedecusin£extur,&justituIuj-

qaeRegwp.erdttur,& ad nihilurnredigitur,uroranisiapiens&Chri-

ftianus,ex iijipiis^quaeaDodtoreSepulvedaiimediumproferuntur,

cognoicere&colligere poteft.Illiustituli& juris hoc non eft argumen-

tum , ut in illas regiones& contra hancgentem ad latrocinia, caedes &tyiannides exercendas colore religionis,& fidei praedicationis,accede-

dere& vi ingredi Iiceat,ucactum eft& patratum a t,y rannis, quf caede&{lrage,univerfali&generali,rantseinnocentium muitirud nivitae ulu-

tameripuerunt ,led inpacifica,leni.& clementi Euangelii pra*dicatk>-

rione,.& iidei principatusque Chrifti introdnctione , ncc ficta funda-

tione conliftit. Qui autem Regibus& Dominisnoftris alios titulos, a-

liaq, jura adobtinedumfummum.Indiarum impenum adinvenire aut

ttibuerevuIt,omninoccecutit,&Deihoftem,Rcgiinfidelem,nauonis

Htlpanica;,quam,inferos animabus implerecupiens, pcrniciosefallit

'

fy decipit,inimicumfepra:ber. Ne igiturpIurimi,quihocadfunt Con-^iliodamnolishisopinionibusacqmefcant&fAveant^confultumcrir,

ut tam nocenti,&abominandae opinioni filentiu imponatur.Et quam-visineademapologiaiisomnibus,queeadejufdemconrlrmationcper«»

rinere videbantur,ampleabundeque nos latisfecifle putemus & exifti-

jtnemus, tamen quia idem Doctorobjectiones fuas.iterum, patrisSoti

iummatiaadduQdecimobje^t.on&sreducen$iam<fdiumprotulit,po-

ftulat

in Indii.s f atr ata*. . 137

fti;latratio,&aequitasuiadet,ut in eum replicarioneutar,&<* jtts eflc

frivolas,nulliusque momenti defenfiones oftendam (quarum ;ecun-

darumconrradidtionumduacad rem&propoiitumfacientes i<; juuiv-

ûr.)

ZJndeamx rephcaiionis Apograpbum.

QVod dicitur Indianos in HiTpania nova fingulis annis 20000.perfonarum (acrificare, falfum eft, & a veritate omnino alie num,

imoncquidemcentiirnvelquinquagintarfienimiaoc veritati non re-

pugnaret, in his regionibus tantus^hominum numerus repertus noti

fuiflet, quantusrcpertuseft: &hocatyrannisadtyrann d'sfias excu-

landas & juftificandas,& ut Indiani,qui vindemiis f.cbs iupererant, in

fervitute & ryrannide rctincrer.tur , conficT: im eft, & adinventurrr.

Nos majori vetitate dictre poffimusHifpanos totoeo tempore, quoinIndiisfueruntplures,fuceDeq Avaritiaetantadil gentiacul ae&ado-

ratz,onamintoro Americacentum annordm(pacio,immo!aff"& fa-

crificatfe. QuodcceU, terra&elementa. &ipfilapidesreftancur&cla-

mant,6c illiipii,quihaccmalaparrarunt,nonnegant.Satisenim notumeft&apertum,quanto populoillaeKegiones,cum ad casaccefiimus,

abundarent &afflaerenri& quam deftiudtfi&d.tf-itae, cumdifccfli-

mus,remanferint. Erubefcere&ruborefutfindidebrremus, quod o-

mnrDei cimore rernoto, tam exccrandis fianoribus coloccm addei c,

& ea excufare tentemus, cr.ti praeciptrc cemamus , nos quzd;aginta

quinque,velquadraginta octoannorumfpatioregiones majoris ion-

gitudmis,quam fic tora Etuopa,& pars Afias, ob hanc iolam caufam, ut

divitiasconfequeremur&cumularemus^deftruxiife, cisieiiasdeprae-

dcntes, & omni crudelitate, injuftitia& tyrannide occup.mres& ufur-

pantcs-, quashumanishibiratoribus£:incolisrefeiiasvidimus,&iniis

ultra viginti hominum milliones periifle & morti fuccubuifie cert«

fcimus.

ln ditadeeima& ultirna replicatione bêc

ûerba contmentur.

Hifpani non honore Dei , vel iidei zelo dufti & incitati,necad pro-

movendam projtimomm iaJutemjnecadinfeivkndumRegijtrt

Jt ic

13$ £kv DELITATES HlSPANO RVMfefasojactant, Americam pctunt,fedcette fola avaritia & ambitione

flimulante, ut in perpetuum tyrannice Indiis,quos inter fc dividi &parciri cupiunt , dominentur , 8c imperent. Quod , ut (yncere loquar5

nihil eft aliud, quam toto illo modo Reges Caftell* fpoliate 8c

cxpcllere,& ipfimet fupremo & Regio imperio

•ccipato llJud iibi vendicare 8c

occupare.

N S.

m tmiwmMh ' 7i niijaiiiiwiwifo

I '.

; #>*I ;. I f.-i»''^?;,- I '

W:AkW:Jk?r.-jk\ir:Aw:A?1r?W

mn rjrwMiy^uru» ufV"^»VWWWV.V.WW.V^' :*r.A.*?^?.A.7w.^A:.Nr^•:yk:.a/>

Narratio regionum indicarum per Hispanos quosdam ......jra^^wvreraMfra^www^ REG IONUM INDICARUMPER H...

Documents

Transcript of Narratio regionum indicarum per Hispanos quosdam ......jra^^wvreraMfra^www^ REG IONUM INDICARUMPER H...