Namba 1963 Epril 5 - 11, 2012 32 pes ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/... · Namba...
-
Upload
nguyenkhanh -
Category
Documents
-
view
262 -
download
5
Transcript of Namba 1963 Epril 5 - 11, 2012 32 pes ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/... · Namba...
Namba 1963 Epril 5 - 11, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol
GAVMAN i yusim nambalong floa bilong palamenlong yusim dispela nu-pela Judisal Kondak Loalong kotim na rausim Sif
Jastis Sir Salamo Injiana Jastis Nicholas Kirri-wom na stopim tupelalong harim Suprim KotSpesol Refrens nambawan na namba tu bilong2012 (SCR 1 & 2 of 2012)bilong painimaut sapos
gavman bilong PeterO’Neill o Gren Sif SirMichael Somare em i trutru gavman aninit longMama Loa.
i go moa long pes 2
Aja Alex Potabe i raitim
P2 Wantok Mas 29 - Epril 4, 2012 nius
I kam long pes 1
Taim harim bilong dispelarefrens i stat aste apinun bi-hain long ol loya bilong gav-man i bin failim aplikesenpepa bilong rausim SifJastis, Sir Salamo Injia naJastis Nicholas Kirriwomlong Suprim Kot bens o sialong harim dispela spesoltupela refrens, Lida bilongGavman Bisnis na Membabilong Esa’ala, Moses Mal-adina, i muvim mosen astelong salim Sir Salamo naJastis Kirriwom i go longGavana Jeneral long makimwanpela traibunal longkotim tupela.Taim ol sivil sosaiti grup,
ol yuni sumatin, ol loya namoa manmeri i no wanbellong dispela loa, na ol i tingtru tru gavman bai larimKonstitusenel na Loa RifomKomisen long kisim ting ting
bilong moa manmeri, pala-men i vot pinis long salimInjia na Kirriwom i go sanaplong traibunal aninit longdispela nupela loa bihainlong Spika Jeffery Nape igivim tok orait hap aste longkamapim dispela loa i woklong kantri.Harim bilong dispela
spesol refrens i nap kamapinsait long 4-pela de napinis nau wantaim laspeladisisen, tasol bihain longtraim bilong ol loya bilonggavman long rausim SirSalamo na Jastis Kirriwom iabrus, harim bilong paini-maut long dispela bikpelaasua bilong Mama Loa i gohet pinis aste apinun na i lukolsem em bai pinis long IstaWiken.Sir Salamo, Deputi Sif
Jastis, Gibbs Salika, Jastis
Berard Sakora, Jastis Kirri-wom, na Jastis LesGavara-Nanu bai harimdispela spesol refrens.Taim harim bilong dispela
tupela spesol refrens i binstat long dispela wik Mande,Tiffany Twivey, loya bilongAtoni-Jeneral na Jastis Min-ista, Dokta Allan Marat, i binfailim wanpela aplikesen bi-long rausim Jastis Kirriwombikos long wanpela memo opas em i bin raitim i go longol arapela brata jas bilongSuprim na Nesenel Kot longpait agensim palamen.Twivey i bin makim maus
bilong Dokta Marat na tokimkot olsem dispela memo iken mekim stretpela wok bi-long jas long mekim trupeladisisen i go karangi o wan-sait, na tu ol pipel bai kisimrong tingting taim Jastis Kir-
riwom i givimaut disisen bi-long en long dispela refrensbikos dispela memo bilongen i tok long pait agensimpalamen.Em i bin failim narapela
aplikesen tu long rausim SirSalamo bikos kebinet i bintingting long rausim wok bi-long en olsem jas long munNovemba las yia, na nogutdispela i kamapim disisenbilong kot i go karangi owansait.Olsem na long larim gut-
pela nem bilong kot i stapyet, Twivey i tok, em i laikimSir Salamo long lusim siabilong kot na larim ol ara-pela jas i harim dispela re-frens.Tasol Sir Salamo na
Jastis Kirriwom i bin toknogat long lusim sia bilong
kot long harim dispelaspesol refrens, bikos DoktaMarat i no bin autim tingtingbilong en yet stret longtokaut olsem wanem di-sisen bilong tupela bai gokarangi o wansait, tasol oldispela toktok i ting ting bi-long Twivey em yet tasol.Jastis Kirriwom, husat i
bin stap loya inapim 30-pelayia na stap jas inapim 15-pela yia, i tok em bai nonaptok em i raitim dispelamemo o em i no raitim dis-pela memo bikos man husati stilim dispela samting naputim long websait ‘pngex-posed’ i no bin kisim tokorait long opis bilong en.Na tu em i tok planti samt-
ing i stap long dispelamemo o pas i giaman samt-ing long bagarapim nembilong en, bikos em i nogat
wanpela pasin poromanwantaim wanpela politikelpati, memba bilong pala-men, o wanpela man husati wanpela intavina bilongdispela spesol refrens.Ol loya bilong gavman
sait i bin sapotim Twiveylong rausim tupela tasol, olloya long sait bilong SirMichael Somare i bin toknogat long rausim tupelalong sia bilong Suprim Kot.Wankain taim, loya bilong
Sir Michael Somare,Kerenga Kua, i failim wan-pela nupela aplikesen bi-long stopim palamen longgivim laspela tok orait longlarim kantri i bihainim nu-pela loa bilong was long oljas o dispela Judisal Kon-dak Act 2012, we moa man-meri i go agensim dispelaloa.
Injia na Kirriwom strong yet
PLANTI famili long ol hap bi-long Is Nu Briten i nogat hauslong slip, na nogat kaikai bikoshevi ren stat long las wik ibagarapim ol haus na gadenkaikai bilong ol.Ol ples i kisim taim nogut
long hevi ren em, Warangoi,Kerevat, Vunapalading, naNot Baining insait long GeselDistrik.Ol pipel bilongMatupitAilan
i stap long Sikut Setelmen tu ikisim taim nogut long hevi reni kamapim tait wara. Samtingolsem 2-pela mita i go antap igo insait long haus bilong ol,
na bagarapim gaden kaikai.Ol pipel long ol dispela hap
i kisim taim nogut, nogat kaikaina haus bilong slip i wetim olgavman opis long givimhelpim long ol.Moses Fuholi, wanpela
komyuniti lidaman long Wara-pukpuk long Not Bainings, itokim Wantok Niuspepaolsem bikpela taitwara i solapi go antap, brukim bris longwara Tovalul, i stopim PMVtrak long i go Kokopo longmekim bisnis bilong ol.Fuholi i tok, Warapukpuk tu
i solap i go antap brukim hausbilong em, karim ol samting bi-long em. Em i tok, ol gaden
kaikai tu taitwara i bagarapim;long Kerevat kampani i savewokim sop, kuking oil, TropicFrond, tait wara Kerevat ikarim ol tupela kontena bilongol i go daun long wara Kere-vat.Warangoi wara tu i solap i
go antap las wiken na brukimbris, bagarapim ol haus gadenkaikai bilong ol pipel is tap longdispela hap.Long Kerevat ol kar, man-
meri i save go kam long Kere-vat, haus kalabus, VudalYunivesiti, Not Bainings inapkalapim Kerevat wara bikoswara i go antap long Bris longlas wiken.
Planti manmeri i wet i staplong tupela sait wantaim inap7-kilok nait, bihain taitwara i gona ol i yusim bris long go longol hap bilong ol.Bikpela win tu kirap long
hap bilong Napapar i brukimdaun ol pawa lain we, kenkilim i dai ol manmeri. Polis igo long ol dispela hap we heviren taitwara i bagarapim ollong lusim hap ol i sindaunlong en, long go painim gut-pela hap long sindaun long en.
Wantok Niuspepa i go longol hapwe taitwara i bagarapimol haus, gaden kaikai, ol pipeli nidim helipim long kamapimgutpela sindaun bilong ol.
OL BIK manmeri bilong polis na Ilek-toral Komisen i redim ol yet long ilek-sen long dispela yia.Long wik i go pinis, olgeta provinsalpolis komanda na ol ileksen menesa,wantaim namba tu bilong ol, i kamlong wanpela bung bilong long PotMosbi long redim ol bipo long taimbilong ileksen i kirap. Poto NickyBernard.
NCD naSentral redilong Ileksen
ENB pipel bungim hevi bi-long renMichael Novingu i raitim
NAINTIN (19) yuts longViviran ples wodi long TomaVunadidir LLG long GeselDistrik long Is Nu Briten ipromis long lusim pasin bi-long groim, salim, nasmukim spak brus longKomyuniti bilong ol.Ol i kisim ol spak brus, ol
samting bilong groim wan-taim sampela spak brus i golong komyuniti haus bilongol las wik.
Ol yut i tok sori longpasin nogut ol i mekim longol papamama wantaim olkomyuniti bilong ol. Bipopolisman Joel Siel i go paslong givim gutpela tingtinglong ol yut long lusim pasinnogut long kamap gutpelamanmeri long komyuniti bi-long ol.
Siel i tok, wok bilongkisim salim spak brus ol istatim long 2009 we ol ikisim saplai bilong ol longolpela Kokopo Maket.Em i tok, ol i gat netwok
bilong ol i stap long Kokopo,ol kisim spak brus i go beklong ples bilong ol longsalim kisim mani longlukautim sindaun bilong olna sampela ol planim longyusim long bihain taim.Ol yut i tok, ol i smukim
spak brus long strongim ollong wokim wok long katimkras, wok kopra, na kakao.Moa yet, ol i tok spak brusbai mekim tingting bilong oli kamap strong na gutpela,tasol ol i no save long nogutbilong em long bihain taim.
19-pela yut promislong lusim spak brus
Epril 5 - 11, 2012 Wantok P3nius
NAMBA bilong olmanmeri long kantri,i abrusim pinis makbilong 7 milian.
Dispela ol namba,em Nesenel Statis-tikal Opis (NSO) i binautim olsem olnamba wan hapnamba bihainim ne-senel senses o wokkaunim i kamap long2011.
Ol bikpela nambastori bilong kantri isindaun olsem:
Olgeta manmerilong kantri:7,059,653Ol man: 3,663,249Ol meri:
3,396,404
Long WanwanRijen:Sauten 1,302,887Hailans 3,001,598Momase 1,795,474Ailans 959,694
NSO i tokaut olsemnamba bilong olmanmeri long kantri iwok long groa inaplong 2.8% olgeta yia.
2011 Nesenel Pop-ulesen na HausingSenses em i namba4 senses wok pro-grem i kamap longkantri.Laspela wok kaunimi bin kamap long2000.
PNG manmerimak abrusim7 milian
PRESEN BILONG YU: Liklik Peni Lohani, 7-pelakrismas bilong em, i givim wanpela liklik lakatoi kantupresen long Minista bilong Plening Sam Basil taimem na ol pleslain bilong em long Barakau i kamdanis tumbuna long makim tokaut bilong namba wanripot bilong senses. POTO: Nicky Bernard.
P4 Wantok Epril 5 - 11, 2012 sabina
SO, now we have an-other shocker fromPeter O’Neill and Co,
and it is business as usualuntil the public voice theirdissent.The young men and women
from UPNG must be our heroesand heroines for showingcourage, determination andtheir commitment to the cause,when they held up their handsand marched through armedblockades by Moresby’s finest,who are now being used as ifthey were members of a privatein-house security firm.And Dr Allan Marat, the Minis-
ter for Justice and the AttorneyGeneral, seems to have be-come so parochial as to suggestthat the march by students wasthe product of Engan studentsin efforts to protect their wantok,the Chief Justice. What a sim-pleton Dr Marat must be? Is thathow far his mental facultyhelped him to deduce from thewhole matter starting with hisJudicial Conduct Bill? If this isthe calibre of Dr Marat, then lit-tle wonder that Peter O’Neilland Belden Namah are in trou-ble with the Law. Their captaindoes not know his own field ofexpertise.Yes, the motive behind the Bill
was clearly to outlaw a numberof Judges who will not be intim-idated so easily from their con-stitutional offices as Judges ofthe Independent State of PapuaNew Guinea.Let us face the truth. Our
Judges, just like all otherJudges, do not have a privatepolice force like O’Neill andNamah to do their dirty job.They do not own a private armylike these two gentlemen. Theycan order any call-out at will,and they do not have access tothe National Treasury to buy po-litical support like Namah andO’Neill can.What the Judges rely on as a
means of cohesion for their Or-ders, is “respect” characterizedby their schooling in the law,their performance at the bar,their good character generally,their personal integrity and fi-nally, the dignity of the office ofa Judge. And with that comeother legal procedures for en-forcement of the Orders.Where there is an open and
hostile attack on the integrity ofa Judge, then all he is left withto use, is the contempt provisionin the law to protect his office,and no more.
And why should O’Neill andNamah be so paranoiac aboutpunishing Judges who are pow-erless, but are still performingtheir constitutional duties with-out fear or favour? That’s any-body’s guess.Our Judges are not responsi-
ble for this rot which has settledin Papua New Guinea since In-dependence.You want to search out the
real culprits in the short historyof PNG, then such culprits mustinclude Sir Michael, Sir Julius,Sir Mekere, Pius Wingti, SirRabbie and long time politicianslike Bart Philemon, who haveserved under these hopelessPrime Ministers who were thereonly for themselves and theirassociates, and not the bulk ofthe population.‘Leave our Judges alone’ is
the message the University stu-dents have undertaken to con-vey to the politicians, and wecongratulate them for theirstance on the issue.You have made us proud, and
put to shame such “humanrights lawyers” like PowesParkop and other lawyers in thegovernment like Allan Marat,Francis Awesa, and Moses Mal-adina.The Judicial Conduct Bill is
not an attempt to fill any as-sumed gap in the law on bias.Thus, any lawyer who was re-
sponsible for the advice, or theactual drafting of this piece ofhorse manure, is not worthy ofthe noble profession of lawyer-ing.He, or she, is a coward and a
political boot-legger.And if such a lawyer carries
on with this form of conduct theywill end up with a hump backfrom licking the politician’sboots.We suggest that the UPNG
Law School introduces a newsubject called, “How to LickPoliticians’ Boots and Suck theirToes”, in their future Study Pro-gram.And we suggest that they in-
vite Dr Marat, LLB; LLM; Phd,as the first Chair to direct thatand other associated courses
for their Law Degree at UPNG.The law on bias is not a devel-
oping field of law. It is one ofthose well established fields ofadministrative law in the com-mon law countries which haveadopted the English law as thefoundation of their legal system.The law on bias was borrowedby the Common Law Courtsfrom the Ecclesiastical Courtswhich was responsible for thenotion that no man should sit injudgment over his own cause.And this notion has had two
parts, namely, that a Judge sit-ting over a matter should nothave a personal interest in thematter before him; and sec-ondly, if he has no such interestthen he must not have openlyexpressed his views in opposi-tion to the subject matter of theproceedings then before him.The law required that in eithercase, the Judge must declinefrom the case and allow someother Judge to adjudicate.And these are the 17th to 18th
century concepts which haveover the years fully developedto where the law on bias is nowat.Now it is no longer whether
there is actual bias or not. Thelaw is now whether there waslikelihood of bias or whetherthere is a reasonable suspicionof bias. This is now a well estab-lished principle of law with nec-essary legal outcome should aJudge breach the Law.Thus, we should ask Mr
O’Neill and his Attorney Gen-eral, Dr. Allan Marat: ‘What ma-jore principle of law is nowembodied in the recent judicialconduct bill?This Bill has not introduced
anything new to the substantivelaw on bias. What it has done isto throw the entire law on biasinto oblivion. It has opened up acan of worms and knowing whatwe Papua New Guineans arelike, this Bill has created a newproblem for us on a major scale,namely, the problem of “forumshopping” a well known princi-ple of law in the field of privateinternational law.That is, every man and his
dog will be going in and out ofCourt Rooms looking for a moresympathetic Judge or jurywhereby he can be assured ofwinning.Now our court rooms will turn
into the kind of drama the Amer-ican Courts are known for in juryselections.However, the bigger and the
more sinister element in the Billis the requirement under Section5 (2) which reads as follows:-“(2) If it appears to Parlia-
ment that a Judge has failed todisqualify himself pursuant tosubsection (1) or has influenceda proceeding contrary to subsec-tion (1), Parliament by way of amotion may refer the Judge con-cerned to the Head of State toappoint a Tribunal to investigatethe breach of subsection (1) andprovide a report to Parliament ormay refer the matter to anotherAuthority for an appropriatecourse of action.”The first problem with the
above law is the question: “Howwill Parliament become seized ofthe matter of bias by a Judge?”Will a private litigant resort to
Parliament if he feels that aJudge is biased and if so whatare the procedures to follow intaking the matter to parliament?And if this course of action is fol-lowed by a litigant, then whatabout the legal remedies avail-able to him in the normal courseof events? Are these abandonedin favour of this nonsense underthe Bill? If not, then what are wedoing here, and where are weheading with this Bill?There are far too many uncer-
tainties with this Bill.It is not a well thought out and
presented piece of legislation.One look at the Bill will tell any
layman that the Bill was pre-pared in haste and without anylegal thought necessary to workout a number of important points,namely; is parliament now enter-ing the field restricted to the judi-ciary and if so, what is now theextent to which the theory ofseparation of powers has beeneroded by this Bill; and secondly,what is the primary objective thatparliament has in mind in bring-ing about this Bill?There are far too many ques-
tions to ask regarding this Billthat if it is put into force, onedoubts if decent lawyers will suc-cumb to the temptation to adoptthe nonsensical this piece of ill-thought and advised legislation.And what is Somare up to
these days? He is now veryquick to shout, “wolf, wolf” everytime O’Neill and Namah comeup with their own surprises likethe above Bill on Judicial Con-duct. And then he attacks theOmbudsman Commission for si-lence over the Bill and he ap-pears all “paranoia” about thissmall piece of legislation.Obviously, Somare has a
memory problem. He cannot re-call that immediately before heleft for Singapore on his medicalholiday, he was responsible forthat amendment of the lawwhereby the powers of the OCwas curtailed and the Ombuds-man Committee under Maladinatook over the matter of supervi-sion and control of the Commis-sion. And then Sir Michael gaveus that amendment of the Envi-ronmental Law, taking away therights of the landowners to takedevelopment companies tocourt over environmental dam-ages. Thanks to O’Neill andNamah, this law has now beenrepealed. Somare, you nogatsem tru!And now Sir Michael would
like us believe that he is thegreat champion of the peopleand their rights. Go away So-mare and get lost. You are a lostcause. We the people havetrusted you over the years andwhat have you left us and ourchildren to treasure in the gen-eration to come? Nothing!You were too busy building up
a little empire of your own usingpublic money. You were buildingup a likklik dynasty and in sodoing, getting yourself sur-rounded by families and associ-ates. Even within the NEC youhad your little “inner circle of ad-visors” captained by none otherthan “the artful dodger”, Arthurthe Somare. Forget the country;just take a look at what youhave done for your ownProvince of ESP. You did noth-ing!It is a fat zero and yet year in
and year out these peopleclosed their mind to your lack ofsupport and kept voting for youfor such an extent of time thatyou started to look upon return-ing every five years as if it was amatter of right bestowed on bysome divined providence. Youare a sick man. That is for sure.And now that it is O’Neill and
Namah taking their turn to rapethe country and empty the till,you are shouting, “wolf, wolf!”.Wanem? Yu tasol bai kaikai?Tupela em man tu hia. Na yuken pasim maus.You, Sir Michael, lack the le-
gitimacy to speak for the verypeople that you have exploitedduring your terms of office.In 6 months after taking office
these two gave the people freehealth and free education. Thatis not too bad a record. Andwhat is yours in 40 years of gov-ernance? Zero balance!
If you enjoy reading Sabina’s Corner, you can now contact Sabina on email: [email protected] free to provide comments, suggestions, and information on topics you think Sabina should discuss.
The uncertain times ahead
Epril 5 - 11, 2012 Wantok P5sabina
Tumora bai olsem wanem?ORAIT, nau mipela i
lukim narapelabikpela birua i kam
long Peter O’Neill na ol boibilong em, na em i olsemtasol inap pablik i autim krosbilong ol.Ol yangpela man na meri bi-
long UPNG em ol hiro bilongmipela bikos ol i soim strong-pela bel na tingting na holimhan taim ol i mas i go abrusimol polisman i holim gan. Olpolisman i kamap olsempraivet sekyuriti gad gen.Na Dokta Allan Marat, Min-
ista bilong Jastis na Atoni Jen-eral, i wok tok olsem dispelama sol sumatin i mekim em ikamap long ol Enga sumatinlong traim strongim wantok bi-long ol Sif Jastis. Em wanemkain toktok ya? Save bilong emi arere tasol bai em i mekimdispela toktok long traimkliarim dispela Judisal KondakBil? Sapos em i mak bilongsave bilong em, orait, i mas tru,bikos Peter O’Neill na BeldenNamah i wok long stap longhot sup klostu klostu.
Em nau, as bilong dispela Bilem i klia. Em bilong rausim oljas husat i no surik long wok bi-long ol olsem ol Jas bilong In-dipenden Stet bilong PapuaNiugini.Yumi mas tok stret. Ol jas bi-
long yumi, wankain olsem ol-geta arapela jas, i nogatwanpela praivet polis fos longmekim ol hait, pipia wok bilongol, olsem O’Neill na Namah.Dispela tupela man i kenmekim kolaut long laik bilongol. Na ol jas i nogat rot longkisim halivim long nesenel tre-sari long baim politikal sapotolsem Namah na O’Neill i kenmekim olsem.Samting ol Jas i save sanap
strong long en bai ol i wok gut,em ‘rispek’ bihainim skul ol ikisim long loa, wok bilong ololsem ol loya, gutpela pasin bi-long ol, na strongpela bel bi-long ol, na las tru, nem bilongopis bilong Jas.Na wantaim dispela, i gat ol
arapela loa rot bilong wok longstrongim ol dispela oda bilongJas.
Taim i gat bikpela na ples kliabirua long nem bilong Jas,orait, em i nogat wanpela banisbilong em. Em bai yusim kon-tem provisin tasol long loa bi-long banisim opis bilong em. Inogat moa.Olsem na watpo O’Neill na
Namah i skin kirap tru longmekimsave long ol Jas husat inogat pawa long banisim ol,
tasol ol i mekim gut konstituse-nal wok bilong ol, wantaimnogat pret o bihainim wanpelarot tasol. Em nau, yumi nosave.Ol jas bilong yumi i no stap
long as bilong sting i kam sin-daun long Papua Niugini longIndipendens na i kam.Yu laik painim ol man i stap
long as tru long asua long sot-pela histori bilong PNG, orait,yu mas kotim tu Sir Michael,Sir Julius, Sir Mekere, PiusWingti, Sir Rabbie na long taimpolitisen olsem Bart Philemon,husat i bin wok aninit long oldispela ol praim minista husat ilukautim ol na ol wanlain bilongol tasol, na olgeta arapela longkantri, ol i lus tingting long ol.‘Lusim ol Jas bilong yumi
stap’ em i toksave i kam long olYuni sumatin long stori long olpolitisen, na mipela i luksavelong ol long sanap ol i mekimlong dispela samting.Yu mekim mipela i amamas
tru, na yupela i semim kain‘humen raits loya’ olsemPowes Parkop na ol arapelaloya long gavman olsem AllanMarat, Francis Awesa, naMoses Maladina.Judisal Kondak Bil em i no
traim long inapim wanpelasamting i lus long loa i sut longpasin wansait.Olsem na husat loya i go pas
long givim stia tok, o i draftimdispela hap pekpek bilong dok,em i noken kolim em yet loya.Em i wanpela lus man, na
wanpela man o meri bilongsmelim as bilong ol politisen.Na sapos dispela loya i go
het long dispela kain pasin, baibaksait bilong ol i solap longbendaun na likim tumas ol butbilong ol politisen.Mipela i ting olsem UPNG
Loa Skul i mas kamapim wan-pela nupela sabjek ol i kolim,“We bilong Likim ol But bilongol Politisen na Susu long olpinga bilong ol” long ol stadiprogrem bilong ol long bihain.Na mipela i ting olsem ol i
mas kisim Dokta Marat, LLB;LLM; Phd, olsem namba wanSiaman long stiaim ol na olarapela kos long kisim loa digrilong UPNG.
Loa long pasin wansait em ino wanpela fil bilong loa i woklong kamap. Em i wanpelalong ol dispela fil bilong edmin-istretiv loa i stap long taim pinisinsait long ol komon loa kantriwe i bihainim Inglis loa olsemfaundesen bilong ol ligel sis-tem bilong ol. Loa long pasinwansait em ol i kisim long olKomon Loa Kot long ol EklesiaKot i go pas long tingting olsemnogat man i mas sindaun jaslong wok em yet i mekim.Na dispela tingting i gat tu-
pela hap, namba wan em Jas isindaun glasim kot i noken gatwanpela pesenal intares longkot em i glasim; na namba tu,sapos em i nogat samting longkot em i glasim, orait, em inoken tok autim ol tingting bi-long em long go agensim kotjasmen em i sindaun long en.Loa i tok olsem long tupela saitwantaim Jas yet i mas lusimkot na larim narapela Jas i gopas long skelim.Na ol dispela em ol loa tingt-
ing bilong 17 na 18 sensari yetwe i kam, i kam na nau em iholim strong loa bilong pasinwansait i stap nau.Nau, em i no moa askim
sapos em i tru tru pasin wan-sait o nogat. Loa nau i askimsapos i gat sans long pasinwansait i kamap, o sapos i gatinap tingting olsem i mas i gatpasin wansait.Dispela nau em i wanpela
strong pela astingting bilongloa wantaim loa mekimsave,sapos Jas i brukim loa.Olsem na mipela i mas
askim O’Neill na Atoni Jeneralbilong em: “Wanem bikpelaastingting bilong loa i stap in-sait long dispela judisal kondakbil?”Dispela bil i no bin kamapim
wanpela nupela samting longbikpela loa long pasin wansait.Samting em i mekim, em i
tromoim olgeta loa long pasinwansait i go aut olgeta. Em iopim tin snek na long pasin bi-long yumi PNG, dispela Bil ikamapim nupela hevi bilongmipela, olsem hevi bilong‘forum soping’, wanpelabikpela astingting bilong loalong fil bilong praivet intane-senel loa.Em i olsem. Olgeta wanwan
man na dok bilong em bai gokam long ol Kot Rum longpainim wanpela Jas ol i ting bailukluk gut long ol, o wanpelajuri, bai ol i ken winim kot.Nau yet, ol kot rum bai
kamap olsem ol Kot longAmerika i save mekim longmakim ol juri.Tasol, bikpela moa pasin stil
long dispela Bil i stap aninitlong Seksen 5 (2) we i tokolsem:-
“(2) Sapos Palamen ilukim olsem wanpela Jas i norausim em yet aninit long sab-seksen (1) o i senisim kot wokagensim sabseksen (1), Pala-men yet, wantaim wanpelamosen, i ken riferim Jas i golong Het ov Stet long makimwanpela Traibunal long sekimasua long sabseksen (1) na igivim wanpela ripot i go longPalamen o i ken salim i go longnarapela Atoriti long karimautwok mekimsave.”Namba wan asua wantaim
dispela loa antap, em i askim:“Palamen bai kisim dispela luk-save olsem Jas i wansait,olsem wanem?”Na ol praivet manmeri i ken
go long Palamen sapos em ipilim olsem wanpela Jas i wan-sait na sapos i olsem, wanemol rot i stap long bihainim longkarim i go olgeta long pala-men? Na sapos wanpela man-meri i kot i bihainim dispela rot,olsem wanem long ol loa rot istap long em long bihainimlong go long kot tasol? Ol ilusim olgeta dispela long bi-hainim stia aninit long dispelaBil? Sapos nogat, orait, yumimekim wanem stap, na yumiwok go we tru wantaim dispelaBil?I gat planti askim tumas long
dispela Bil.Dispela bil, ol i no skelim gut
tingting long en.Man nating i ken lukluk long
dispela Bil na luksave olsemol i hariap tru long mekim dis-pela bil, na ol i no skelim gutsampela ol bikpela samting,olsem; palamen nau i woklong go insait long wok bilongjudisari, na sapos i olsem,olsem wanem long luksavelong separesen o brukim bi-long ol pawa; we dispela bil iwok daunim; na namba tu,wanem em i as tru long Pala-men long kamapim dispelakain loa?I gat planti askim tumas long
dispela bil, na sapos em ikisim strong, nogut ol gutpelaloya manmeri bai no laik bi-hainim dispela kain bil ol ihariapim olsem.Na olsem wanem long So-
mare? Nau em i wok hariaptru long singaut, “wolf, wolf” ol-geta taim O’Neill na Namah ikamautim wanpela nupelasamting olsem dispela bil longJudisal kondak.Na taim em i sutim pinga
long Ombudsman Komisenlong ol i opim maus long dis-pela Bil, em i skin kirap tru na
belkaskas nabaut.Turangu, ating em i gat hevi
long tingting bilong em. Em ino tingim olsem pastaim longem i ronawe i go long Singapolong silip haus sik, em i bin gopas long senisim loa we irausim ol pawa bilong OC naOmbudsman Komiti, aninitlong Maladina i bin tekova nabosim Komisen. Na bihain, SirMichael i givim mipela ol senislong loa bilong Envairomen,we i rausim ol rait bilong ol pa-pagraun long kotim ol divelop-men kampani long birua ikamap long busgraun. Tenkyulong O’Neill na Namah, dis-pela loa, ol i senisim pinis. So-mare, yu nogat sem tru!Na nau, Sir Micahel i laik bai
mipela i bilip olsem em inamba wan sempion bilong olpipel na rait bilong ol. Plis,tekov i go nabaut. Yu nogatmoa strong na mipela nogatmoa bilip long yu.Mipela ol pipel i bin bilip long
yu na yu no lusim wanpelasamting long mipela na olpikinini bilong mipela. Nogattru!Yu wok long bisi long bildim
liklik empaia bilong yu wan-taim mani bilong pablik.Yu wok long groim kampani
bisnis bilong yu, na yukamapim ol famili na wanlainbilong yu tasol. Insait longNEC tu, yu bin gat liklik ol lainetvaisa husat i wok kisim stialong dispela ‘stail mangi’,Arthur, em Somare yet.Lus tingting long kantri; luk-
luk long wok yu mekim longprovins bilong yu yet longESP. I nogat samting tru longhap!Na olgeta yia, ol dispela
pipel i wok pasim tingting yetna givim sapot na votim yu igo, na yu wok lukim kambekbilong yu olgeta faivpela yiaolsem wanpela kain rait wan-pela kain god yet i givim yu.Yu sik ya. Em i klia.Na nau em i taim bilong
O’Neill na Namah long repimkantri na pinisim olgeta kinana toea, na yu wok singaut,“stil dok, stil dok!” Wanem? Yutasol bai kaikai? Tupela emman tu ya. Na yu ken pasimmaus.Sir Michael, yu nogat as
long toktok makim ol pipel yuyet i bin yusim taim yu staplong opis.Insait long sikspela mun bi-
hain long ol i kisim opis, dis-pela tupela i givim pipel fri heltna fri edukesen. Em i orait. Nainsait long 40 krismas yuholim pawa, yu givim wanem?Nogat tru! Ziro Balens!
Epril 5 - 11, 2012 Wantok P7heltedukesen
Ol UPNG gre-duet i kisimsalensSAMTING olsem 1,230sumatin bilongYunivesiti bilong PNG(UPNG) long Waigani na Taurama kempushusat i bin greduet ikisim salens long tingt-ing gut na mekim olsamting bai helpim olyet na tu, bilong ol nakomyuniti, sosaiti nakantri.Long wankain taim tu,
ol i kisim tok olsem ol igat wok long mekim nadispela em long bekimdinau ol i gat long sosaitilong skul bilong ol, na tu,long kamap ol gutpelamanmeri bilong dispelakantri.Wanpela sinia sitisen
na saveman bilong kantrihusat i bin wanpela longol namba wan greduetbilong yunivesiti long dis-pela kantri na tu, long-pela taim politisen nawok olsem Jenerel
Sekreteri bilong Esia,Karibien na Pasifik gruplong hetopis longLondon, em Se JohnKaputin i wokim salenstaim em bin toktok longnamba 57 greduesenbilong UPNG long laswik Fraide.Ol sumatin i bin gre-
duet bihain long ol i pin-isim 4-pela yia, na 5–pela yia long ol lain iskul long kamap oldokta, skul bilongHumenitis/Ats, SoselSaiens, Skul bilongBisnis Edministresen,Skul bilong Marasin naHelt Saiens, Skul bilongNaturel na Fisikel Saiensna Skul bilong Loa.Em bin tok long PNG
we planti lain i no savekisim yunivesiti leveledukesen, i moabetalong ol greduet longserim save em i kisimlong gutpela bilong olge-ta na sosaiti.Em bin tokim ol
sumatin olsem ol lida
bilong tumora, ol i gatsalens long edresim olhevi kantri i gat long enna inapim ol nesenelgols na dairektiv insaitlong Mama Loa bilongyumi.Long wankain taim tu,
Se John i bin tok em ibikpela samting longnesenel gavman i givimsapot long ol edukeseninstitusen o ol bikpelaskul na ol yangpela pipeli ken kisim ol gutpelapasin na save long divel-opmen na senis i kenkamap.Em bin tokim ol lain i
greduet long askim ol yetrot ol i go long en, nasamting ol i ken mekimwantaim fomol edukesenlong yumivesiti level ol ikisim long en longkamapim senis long olyet, sosaiti na kantri.Long wankain taim, Se
John i bin kisim honoreridoktoret long bilongfilosofi long politikelsaiens.
APIL o askim i go long gavmanbilong dispela kantri long skruimwok komitmen long stopim olsik we ol pikinini i save kisim, naem i ken mekim dispela longsapotim ban is sut progrem.Man i makim Yunaitet Nesens
Fan bilong ol Pikinini (UNICEF)long PNG, Baba Danbappa, iwokim dispela askim long lon-sim kempein bilong saplimenteriprogrem long banisim ol pikininina ol yangpela meri na ol belmama (SIA) long sik misels natetanus long Mosbi las wik.Samting olsem 800,000
pikinini i gat krismas namel longwanpela de inap long tripela yia,na ol1.5 milian meri i gat kris-mas namel long 15 na 45 yia, igat long em tu ol bel mama baigo insait long dispela banis sutprogrem.Dispela em i namba tri banis
sut progrem na Mista Danbappai tok dispela em i wanpela spe-sel progrem long wanem, antaplong kisim banis sut agensimmisels na ol narapela sik olpikinini i save kisim, em bai ban-isim sik tetanus.Mama na pikinini i save karim
bikpela pen long dispela sik wei save kilim dai ol.Em bin tok givim banis long
ol pikinini agensim ol sik bilongol (pikinini) i bikpela samtinglong kamapim gut helt, laip na
stap bilong ol pikinini.“Givim ban is sut em i wan-
pela gutpela pablik hetl progremwe i wok gut long stopim olmama na ol pikinini i dai.“Na UNICEF i luksave long
gavman long yusim dispelaspesel banis sut progrem kem-pein olsem rot long kisim olnarapela helt sevis long stopimol kain sik olsem Vaitamin Asaplimen ol mama na pikinin i Ikisim long stopim ol liklik snekwe i save kamapim bel solaplong ol liklik pikinini.“Mi tok tenkyu tu long ol Non
Gavman na ol Feit BeisOgenaisesen husat i sapotimdispela progrem insait long olnetwok bilong ol. Em long WolVisin, Child Fan, Latter de SenSaritis, PNG Yut WokasAsosiesen, PNG Sios MedikelKaunsel, Edukesen Dipatmenna Susu Mamas.“Mi amamas tu long ol praivet
sekta lain husat i kam insaitlong promotim sosel mobilais-esen progrem insait long olkoporet sekta netwok bilong ol.Moa yet, PNG Bisnis Kaunsel,PNG Samba bilong Komes naIndastri, Pot Mosbi Sembabilong Komes, Namba wanSupa, PNG Pots, SP Bruri,Maritaim Atoriti bilong PNG, SitiFamasi, PNG EmployasFederesen, Oil Ses Helt
Faundesen na planti moa,”Mista Danbappa i tok.Mista Danbappa i tok
UNICEF bai sapotimn nesenelDipatmen bilong Helt longinapim rijinel gol long rausim sikmisels long kantri long dispelayia, na tu, long kamapim guthelt, laip na sindaun bilongpipel long kantri. Na moa yet, olmeri na ol pikinini.Long yia 2000, PNG i bin
rausim sik polio, na stat yet longyia 2004, wok long was longdispela eria i soim olsem nogatsik misels i kamap.Wanpela askim we Mista dan-
bappa i putim i go aut long olfamili em long kisim ol pikinini igat krismas anin it long tripelayia, i go long ol mobail kliniklong kisim banis sut. Na longolgeta meri namel long 15 na 45krismas na ol dispela i gat bellong go kisim banis sut agensimsik tetanus.Long dispela lonsing sere-
moni tu, Helt na HIV na AIDSMinista, Jamie Maxtone–Graham i salim strongpelatotkok i go aut long pablik insaitlong kantri long kaikaim ol gut-pela gaden kaikai, na ol i kenstap helti.Dispela SIA banis sut pro-
grem i stat pinis long dispela wikna bai pinis long neks mun, Me15.
Veronica Hatutasi iraitim
GREDUET: Wanpela long ol meri greduet i kisim digri pepa bilong em longSansela bilong UPNG, Stephen Pokawin, taim ol narapela wanlain bilong em i wetlong lain. :Poto: Nicky Bernard
Spesel banis sut progrem i stat pinis… Tagetim ol yangpela meri na pikinini
BRUKIM GRAUN LONG STATIM WOK: Ol bikman bilong UPNG, Esso Hailans, PNGIMR naSkul bilong Marasin long UPNG i brukim graun long soim rot bilong wok long leboretori i stat.Poto: Esso Hailans Pablik Rilesens
GUTPELA helpim bai go long olmedikel saientis bilong PNGwantaim helpim we PNG LNGProjek i givim long en.Long dispela wik, PNG LNG
Projek i putim K1.3 milian(US$607,000) i go long PNGInstitut bilong Medikel StadisPNGIMR) long bildim wanpelanupela leboretori bai gat olnupela masin na ol samting weolo saientis bai mekim ol wokbilong ol.Olsem hap bilong PNG LNG
Projek long helpim kamapimgut helt bilong ol famili na olkomyuniti long PNG, PNG LNGi patna wantaim PNGIMR longfandim baiomedikel leboretoribilong Yunivesiti bilong PNGSkul ov Marasin na Helt Saienslong Mosbi.Ol saientis bilong PNG bai
kisim moa trening long dispelanupela leboretori na tu, wokimol ol stadi, wok na tes long ol sikwe i wok long kamap bikpelagen olsem kolera na niumonia.
Ol wok long dispela nupelaleboretori i bin stat long munMas dispela yia, na bai pinislong mun Me long dispela yiatu.Menesing Dairekta bilong
Esso Hailans Limitet, em kam-pani we i operetim PNG LNGProjek, Peter Graham, i tokkampani i gat wok long sapotimwantaim mani ol helt projeklong PNG na helpim edresim odaunim ol hevi long sait bilonghelt insait long kantri.
Ol medikel saientis i kisim gutpelasapot long PNG LNG Projek
merinius Epril 4 - 11, 2012 Wantok P9
PLANTI lain i agensim Judisel Kontrol Bil o Loalwe gavman i bin kamapim i no long taim i gopinis.Ol Sivil Sosaiti grup husat i wari long dispela Bil
i go pas long agensim em (Bil) we i bin lukim olsumatin bilong Yunivesiti long PNG i mas i golong Morauta Haus. Na yumi lukim jenerel pabliki agensim tru dispela Bil. Long edres o toktok bi-long em long olgeta pipel bilong PNG, Praim Min-ista i bin tok Palamen i wokim dispela loan a emi no nogut loa, nogat. Na pipel we ol i mekim loalong ol i no sapotim disisen long kamapim dispelaloa.Nau gavman i wokim disisen we em i putim K1
milian long karimaut ol awenes toktok insait longkantri long kisim tingting bilong pipel pastaim Bil ikamap wanpela loa.Dispela em i no narapela samting, tasol“crisis
management” o menesim hevi na yusim bikpelapablik mani. Ol man meri long ples i stap long olples longwe olsem Telefomin i nogat intres longJudiseri Bil, tasol wanem taim na olsem wanem olbai kisim gavman sevis long eria bilong ol bikos oli save wokabaut longpela rot long kisim ol sevislong helt senta o skul o long taun.Wan milian kinas bai wes nating long baim ol
balus tiket, pe bilong hotel long slip we ol bai tro-moim bikpela mani long en, K200 alauwens longwanpela de ol wok manmeri i kisim long go autwokim ol wok awenes, haiarim ol kar, konprensrum i mas gat ol rifresmen o kaikai, haiarim dingina planti moa samting i stap long lista, na hamasman bai ol i kisim long karimaut ol wok konsalte-sen.Long narapela sait, Helt Minista i wok long
painim mani mak long K2 milian long fandimbanis sut (Immunisation) progrem long olgeta hapbilong kantri.Ol i ken yusim dispela mani long dispela wok
kempein o sapos nogat, stretim ol rot, baim olmarasin bilong ol rurel helt senta, kamapim gut olskul insait long ol rurel eria na ol samting olsem.Pipel long olgeta hap kona bilong kantri PNG i
serim pinis ol tingting bilong ol we ol i agensimdispela Bil, tasol gavman i laik karimaut konsalte-sen o kisim tingting bilong pipel long dispela bil.Dispela i no orait. i luk olsem gavman i wokim oldisisen long lukautim laik yet bilong em yet, na ino bilong ol manmeri bilong PNG.
Judiseri Bilkondak
Yut, Meri naFamiliwantaim
LorraineSiraba
LAMANA GELS: Bungim ol dispelaraitlain yangpela meri i save wok longLamana Hotel long Mosbi. Wantok i binbungim ol long wanpela woksop bungwe ol dispela yangpela wokmeri i binwok hat long redim na sevim kaikai bi-long ol lain i stap insait long wanpelawoksop long Mosbi yet.
Poto: Nicky Bernard
Raun Lukim olMeri na Pikinini
TUPELAde ol meri long bisnis bung long Mosbi we Ne-senel Divelopmen Benk (NDB) i bin go pas long en i bingo gut tasol.Dispela em i namba wankain bung ol meri long bis-
nis bung i kamap long nesenel level.Gavman i bin patna wantaim Dipatmen bilong
Komes na Indastri long ranim dispela bung i bin kamaplong las wiken Sande na pinis long Mande Mas 26.Komes na Indastri Dipatmen i bin katim K40,000 long
holim dispela bung we i gat bilip olsem bai sapotim nastrongim ol meri i stap pinis long wok bisnis, na ol lainmeri i laik kirapim ol bisnis bilong ol.Minista bilong Agrikalsa na Laipstok, Dokta Puka
Temu, i bin autim bikpela amamas long dispela bungna tok wanpela long ol nupela senis we NDB i binkamapim em long ol meri long bisnis na sapotim ol longkamap ol gutpela na strongpela bisnis meri.
Ol meri long bisnisbung kamap gut
P10 Wantok Epril 5 - 11, 2012 siosnius
LEN sisen i bin stat long as Trinde na bai pinis longdispela Holi wik long Maundi Fonde i bikpela samtinglong yumi ol Kristen. Sios i save strongim yumi longmekim len olsem taim bilongd redi long bikpela mistoribilong Paska long dai na kirap bek bilong Jisas.Em taim bilong glasim laip bilong yumi i stap olsem
wanem, em taim bilong yumi autim pekato, em taimbilong wokim penens, taim bilong rid, stadi na toktokwantaim Bikpela na tu, taim bilong givim long ol nara-pela.Insait long dispela len, yumi bungim ol kainkain
traim long bodi, tingting na spirituel laip bilong yumiolsem Jisas i bungim insait long 40 de na nait longples drai. Sapos yumi glasim gut Jisas na ol dispelatraim, yumi tu i kamap wina.Long Gud Fraide dispela olgeta pasin nogut bai
pinis antap long diwai kruse. Mi ting i gutpela saposyumi poroman gut wantaim Jisas long taim bilongtraim long len. Orait, wankain pasin olsem yumi kris-ten i mas poroman gen wantaim Jisas insait long dis-pela Holi Wik na karim pen wantaim bikpela bilongyumi.Long Gud Fraide Jisas bai dai long diwai kruse na
yumi olsem wanem? Bai yumi dai wantaim em tu?Long wanpela hap ol toktok Jisas i kamap taim ol inilim em antap long diwai kruse i olsem; em ol laspelao toktok bilong Jisas : em long Lk 23: 34 – Papa po-givim ol na gen long Lk 23: 43 – Tude bai yu stap wan-taim mi long Paradais. Mk 15:34, God bilong mi Godbilong mi. Watpo yu lusim mi? Jn 19: 30 – Em i pinis,Papa mi putim spirit long han bilong yu long Lk 23:26.Em dispela ol toktok na fainol win long wok bilong
Satan. Jisas i daunim wok na pasin bilong seten.Sapos yumi pas gut tru wantaim Jisas long dispelaHoli wik i go inap long Gut Fraide na dai wantaim em,yumi tu i daunim pasin tudak pinis.Em nau Ista de em yumi bai selebretim bikpela
amamas long win long dai na kirap bek bilong JisasKrais bikpela bilong yumi. Tru tumas, Jisas i dai nakirap bek gen long Sande moning na yumi tu, mi bilipbai yumi dai wantaim Jisas long Gut Fraide na baikirap gen long Ista Sande moning.Olsem na kirap bek gen i no bilong Jisas tasol,
nogat! Em bilong yumi olgeta. Kirap bek bilong JisasKrais i givim yumi nupela laip, wankain olsem kirapbek bilong yum ii makim nupela senis, long tingting,pasin na wok laip bilong yumi. Olsem na resureksenem bilong yumi olgeta.
Ol Ista toktok i kam long ol sios lida
Resureksen embilong Jisas tasol,o yumi wantaim
Welkam long Jisas i kirapbek:BIKPELA toktok we Bisop
Peter i mekim i fokas longhiling, daunpasin, laikimnarapela, pogivim wanpelanarapela na bel isi pasinJisas i gat we yumi tu i kensoim long ol narapela longkomyuniti, sosaiti na kantri bi-long yumi.Bisop i toktok long stori i
stap long Gospel bilongSantu Mak long Jisas i hilimo oraitim wanpela opisa bi-long Rom.Bisop i tok Jisas i autim
dispela tok long mekim opisai kamap orait long olgetapipel long wol.
Wol i laikim hiling o kamaporait na olsem, Papa God i
bin salim wanpela pikininitasol, Jisas we mama Maria ikarim em long Krismas, dailong Diwai Kruse long GutFraide, tasol kirap bek na winlong kisim bek ol manmeri wesin i bin winim ol long IstaSande.“Pasin we yumi mas gat
em dispela we Jisas i soimlong Holiwik- daunpasin,laikim narapela, pogivimwanpela narapela na bel isipasin Jisas i gat we yumi tu imas soim long ol narapela.Bisop Peter i skruim toktok
long piksa bilong PNG na toki gat planti samting we yumilong PNG i mas kisim hilinglong en.
“Stap long PNG long yia2012 i gat planti salens.Kantri i gat planti samting nai wok long kamap ris, tasolplanti pipel i kamap turangu.Planti pipel i no kisim olsevis, planti i no skruim gutskul na i nogat wok bihainlong pinisim skul, planti bebii dai na tu, ol mama tai mol ikarim bebi, korapsen na do-mestic vailens o ol man ipaitim nogut na bagarapim olmeri, AIDS, soseri o blekmejik na peibek, hevi longsait bilong politiks na bai2012 nesenel ileksen baikamap o nogat? Hiling i maskamap long planti samting,”Bisop Peter i tok.
STRONGIM wok sariti nabel isi pasin (charity andpeace) em bikpela toktok weKatolik Asbisop bilong PotMosbiAsdaiosis, John RibatMSC, i tok long ol Katolikpipel long asdaiosis nakantri long mekim long dis-pela taim bilong Lent na Ista.Asbisop Ribat i tok bi-
hainim rot bilong Profet Joellong Sapta 2:12, yumi masyunait wantaim Krais longpen na hevi em i karim, nasoim laik pasin, pogivimwanpela narapela na helpimol neiba bilong yumi i stapturangu.
SEN Charles Lwanga Ka-tolik peris long Gerehu in-sait long Nesenel KapitelDistrik i bin wanpela long olKristen Sios long PNG nawol i bin selebretim PamSande long las wik Sandelong tingim welkam na bi-
hain, wokabaut long penna dai bilong Jisas, na kirapbek gen long Ista Sandemoa long 2,000 krismas igo pinis.Olsem tredisen o pasin
kastom bilong ol sios longwol, Pam Sande em i stat
bilong Holiwik we ol bikpelalotu sevis i save kamap,stat long Gut Fonde em debilong tingim LaspelaKaikai Jisa i bin gat wan-taim ol aposel bilong empastaim em i go long wok-abaut bilong pen na dai,
tasol amamas long daunimolgeta samting na kirap beklong Ista Sande.We ol Alta boi na gels na
tupela pater I go pas longen. Ol kongrikesen I kambihain.
Poto: Nicky Bernard
Bisop Peter Ramsden bilong Pot Mosbi Angliken Daiosis:
PAM SANDE PROSESIO:
BISOP PETER RAMSDEN
Asbisop John Ribat bilongPot Mosbi Katolik Asdaiosis:
ASBISOP JOHN RIBAT, MSC
STRONGPELA mesej o tok-tok bilong Pop Benedict 16em long dispela sisen bilongLent na Ista klosut i pondaunantap long yumi long dispelaSande em long tingim ol nara-pela na mekim ol gutpela
wok, olsem i stap long Hibru10:24.Pop i long tude, Bikpela i
singautim yumi long tingimwanpela narapela.Em i tok long kain sosaiti
yumi stap long em tude na ol
salens yumi gat, yumi kenkamap aipas long ol fisikelhevi ol narapela i bungim,long sait bilong spiritual namoral o stretpela pasin.Em i tok dispela i noken
kamap long Kristen komyuniti.
KIrap bek em i gif o presen(John 20:19-23)BIKPELA samting we
Jisas i givim long ol Kristenlong gif bilong kirap bek emlong bel isi, Holi Spirit na po-givim wanpela narapela,Reveren Sommy Setu, bi-long Evanjelikel Luteran SiosPNG long Mosbi, i tok.Em i tok ol Kristen i bung
wantaim na Jisas namel longol em i mak bilong trupelaKristen felosip.
“I gat samting spesel longbung wantaim long nem bi-long Krais. Jisas i bin go longol aposel bilong em na givimol bel isi pasin, na wankainlong yumi tu. Bel isi pasin emi wanpela spesel gif o presenol Kristen i ken serim.Bikpelawin na ren i ken raunimyumi, tasol yumi bung wan-taim long nem bilong Jisas,yumi serim bel isi pasin,”Reveren Sommy i tok.Em i skruim tok long pasin
bilong pogivim wanpelanarapela we i bungim yumiwantaim long gat bel isi, longoraitim yumi long ol hevi napen.“Ol gif bilong kirap bek
Jisas i givim long sios bilongem na yumi em long felosiplong marit, famili, ol yu grup,kongrikesen na peris. Em ilaik givim yu ol dispela samt-ing na salim yu i go aut longwol long tilim ol dispela gif igo aut long wol.
Hetman bilong Katolik Sios long wol,Pop Benedict 16 long Lent na Ista:
Reveren Sommy Setu, Luteran Sios:
PPllaannttiittaauusseennppiippeell lloonnggFFiijjii iibbuunnggiimmbbiikkppeellaa hheevviilloonngg hhaaii--wwaarraaFIJI gavman i tokaut long wan-pela stet ov imejensi long kantrilong wanem bikpela ren i woklong hamarim bik ailan bilong ol,Viti Levu.Planti tausen pipel i stap naulong ol ivekuesen senta wan-taim tu ol turis.Tupela pipel i dai long dispela olhaiwara.Bruce Hill bilong Radio Australiai stap nau long Sigatoka, na emi tok dispela haiwara i kamaplong planti hap.“Ren i kam na go long ol nambisples, tasol mipela i harim olsemren i pundaun strong na i nogat
malolo long en, long namel sen-tral hap bilong ailan,” em i tok.“Sapos yu ken tingim olsem VitiLevu i olsem wanpela wil, na olhanwara em olsem ol spok we isut go aut long en, na sapos reni pundaun strong long hailansples, orait, wara bai ron i godaun yet.“Mi ken tok olsem i no longwesten divisen tasol i bungimhaiwara hevi. Ol i toktok tu longol haiwara long sentral na istendivisen tu.”
BBuukkaa hhaauussssiikk ii ssoottlloonngg ssppeessbbiilloonngg oollssiikkmmaannTOKTOK i kam long MedikalSevises long Otonomas Rijenbilong Bogenvil, i tok dispelabikpela haus sik i wok longbungim hevi long lukautim olsikman.Dairekta bilong MedikalSevises, Dokta Barnabas
Matanu, i tok wanpela long olwari em long populesen bilongBogenvil i wok long groa hariaptumas.Em i tok ol i bin wokim BukaJeneral Haus sik olsem saisbilong Distrik Haus sik, na inogat inap spes.Tasol Dokta Matanu i tok dispelai no stopim ol long go aut long olautris wok bilong ol arasait longhaus sik.
PPaattii bbiilloonnggAAuunngg SSaannSSuuuu KKyyii iiwwiinn bbiikkppeellaattrruu lloonngg bbaaii--iilleekksseennOPOSISEN lida bilong Burma,Aung San Suu Kyi i tok dispelawin i go long palamen em i wan-pela viktori o win bilong ol pipel.Pati bilong emi winim pinis 43long 44 sia em i bin resis longen insait long dispela bai-ilek-
sen.Mausman bilong NationalLeague for Democracy i tok ol iwok long kaunim yet ol risalbilong Shan State.Aung San Suu Kyi i bin win longlenslait wantaim moa long 80pesen long vot.Pati bilong em bai kontrolim 10pesen long palamen lowa haus,sapos em i winim olgeta 44 sia.Jim Middleton bilong AustraliaNetwork i wanpela long olAustralia opisa obsevesen manlong Burma.Em i tokim Radio Australiaolsem, i tru ol i painim vot itransparen, o i kamap orait longples klia, tasol i bin gat sampelaripot i kamap long ol paul woklong sampela hap.
OOllppeellaaddeeppuuttiiPPrraaiimmMMiinniissttaabbiilloonnggAAuussttrraalliiaa iiddaaiiMAN husat i bin deputi praimminista bipo bilong Australia,Lionel Bowen, krismas bilongen 89, i bin dai long haus bilongen long Sidni (Sydney).Planti gutpela toktok i wok longkamap bihainim indai bilongBowen, long Sande moning.Ol i tok olsem em i bin wanpelaman i gat bikpela daun pasin, naplanti manmeri tru i bin sapotimem.Mista Bowen, krismas bilong en89, i bin dai long Sande moninglong haus bilong en long Sidni,we meri bilong en, Clare, na 8-pela pikinini i bin stap taim em idai.Insait long 21 yia insait longpalamen bilong Australia, em ibin wok olsem Atoni Jeneral naDeputi Praim Minista insait longgavman bilong Bob Hawke, natu, wanpela minista aninit longGavman bilong Gough Whitlam.Foren Afes Minista, Seneta BobCarr, i tok Mista Bowen i binsave gut long politik bilong ol
wokmanmeri long Australia,olsem baksait bilong han bilongem yet.
PPNNGG PPoommiiooppiippeell ii wwaarriiyyeett lloonnggSSAABBLLOL PNG Spesol Agrikalsa BisnisLis o SABL, i kamapim yetbikpela wari long ol Pomio pipelbilong Is Nu Briten provins.Ol pipel i wok long go het longsoim ol strongpela tingting nolaik agensim bikpela logingkampani bilong Malesia,Rimbunan Hijau, o RH.Dispela kampani i laik kirapimbisnis bilong Welpam longgraun bilong ol pipel, tasol olpapagraun i nogat laik tru longdispela kampani long yusimgraun bilong ol.Long stat bilong dispela mun, olraiot polis i bin go long Pomiolong halivim kampani agensimol papagraun.
NNuuppeellaammaallaarriiaammaarraassiinn bbaaiihhaalliivviimm PPNNGGnnaa PPaassiiffiikkOL Papua Niugini na Australiasaintis i tok dispela ol trail – otes – i soim klia wanpela nupelamarasin i halivim gut ol pikininiwantaim sik malaria.Ol i bin traim pinis ol dispelamarasin long wanpela malariabinatang, em ol i kolimPlasmodiumfalciparum longAfrika, na em i wok gut tru.Dispela kain marasin i stopim tumalaria binatang em ol i kolimPlasmodium vivax, em i savekamapim planti sik long PapuaNiugini.Dokta Ivo Mueller, husat i binwok bipo wantaim medikal risetsinstitute long PNG na nau em iwok wantaim Walter na ElizaHall Institut long Melbon i bin gopas long dispela wok painimaut.
P12 Wantok Epril 5 - 11, 2012 abcpasifik
KOMENTRI
TAIM yumi lukluk long man, bai yumi nap save longtrupela bel bilong em o nogat?Planti long yumi bai lukim olsem namba wan skelim
mak bilong bel bilong man.Namba tu skelim bilong bel bilong man, em yumi ol
arapela save skelim long toktok bilong em.Tasol dispela tupela samting em i no save soim tru tru
bel bilong man.Long PNG, yumi save bihainim dispela pasin bilong
givim luksave long ol bikman bikos yumi save tok ol ikarim nem, na ol i save go pas long makim tingting, owok bilong yumi.Tasol trutru, yumi no save long bel tru tru bilong ol.Yumi no save long wanem kain hait pasin ol i gat.Planti ol lida manmeri bilong yumi nau i stap long pala-
men, ol i gat wanwan ol stori bilong ol.Sampela ol bisnis man bipo, sampela ol lida bilong
komyuniti bipo, na ol arapela em ol man nating, husat igat nem long komyuniti o ples.Tasol insait long haus bilong ol, ol em wanem kain
lain?Sapos ol i gat ol hait pasin, bai yumi save olsem
wanem?Investigesen Tas Fos Sweep, dispela ol lain i wok long
sekim na glasim olgeta paul pasin bilong gavman nawok mani bilong kantri, i mas lukluk tu long ol dispelahait pasin.Bikos maski lida man i ken tromoi switpela toktok bi-
long kolim bel na pulim iau, dispela toktok bai nogat asbilong en sapos lida yet i wanpela man i sting long belpinis.Sapos lida em i man bilong dring, na sapos em i man
bilong tromoi mani olsem em i pepa nating, yumi maswas gut long en.Sapos em i lukimmani olsem samting nating, em i min
olsem em i lukim ol arapela samting nogut olsem samt-ing tru tru.Yumi pipel i save sindaun gut, bihainim ol pasin bilong
luksave na opim han. Pasin bilong tru tru bel, em i pasinbilong opim han na givim samting bilong halivim arapela.Na i no bilong wetim bekim bilong en.Kain kain man i gat kain kain bel, na kain kain tingting.Sapos lida i wok givim mani long kisim vot na bilip bi-
long yu, em i no lida tru tru.Em i ken lida bilong givim gutpela toktok, em i ken lida
bilong autim gutpela tingting, tasol sapos bel bilong emi sting pinis, bai yumi pundaun yet.Ileksen taim i kam klostu pinis.Yumi wanwan mas skelim gut ol lida yumi laikim long
lukautim na stiaim yumi wantaim gutpela save na pasin.
Epril 5 - 11, 2012 Wantok P13komentri
Published atPortion 445, Kanage Street,
Six Mile NCD
Ol meri ken winim2012 ileksen…olgeta meri ken mekim blok votSAPOS wanpela meri i laiksanap long open sia bai emwin nating tru bikos olgetameri i ken pasim na lokim votlong em tasol insait long dis-pela nesenel ileksen. Wan-wan papa na ol yangpelaken givim vot 2 long dispelameri kendidet na em ken winstret.Em sapos ol meri laik gat
namba na mausmeri insaitlong nesenel palamen wan-taim ol man bikos Lo bilonggivim 22 sia long ol meri emmemba long palamen i novotim long mekim i kamap.Ol meri ken winim sit insait
long ol open sia olsem MosbiNot Is, Mosbi Saut, MosbiNot Wes, Lae Open, RabaulOpen, Madang Open na olarapela taun sit. Bikos plantibilong ol mama na ol merilong ol dispela hap em olskul meri na save gut long ritna rait na ol ken pasim tingt-ing long kamapim ol merimemba long nesenel pala-men.Meri bilong mi bin tokim mi
olsem em bai wanbel trulong kempen long husat merii laik sanap long open sitlong Mosbi. Na bikpela tok-
tok em bai toktok strong longol meri mas luksave em longkamapim meri long makim ollong haus palamen.Dispela i no hat sapot ol
meri i sanapim gut kempenbilong ol na mekim klia longolgeta meri mas bungimtingting bilong ol. Em isi tulong ol man bai givim vot 2bikos taim ol givim vot 1 longkendidet bilong ol bai vot 2bilong ol bai go isi tru longdispela meri kendidet.Planti skul man na save
man laikim senis long gav-man na kantri na wanpelatingting ol man gat tu emlong putim ol meri go longpalamen long kisim mani bi-long mekim wok na bringimsevis na divelopmen longkomyuniti.Ating Oposisen lida na
memba bilong Mosbi SautDem Carol Kidu i soim pinisdispela piksa long lukautim
gut na bringim sevis longilektoret bilong em longMosbi siti. Na dispela piskabilong em i go ples klia pinislong ai bilong planti manmerilong Mosbi na Papua Niuginitu na ol lukim olsem ol meriken kamapim gutpela senislong komyuniti.Bikpela as yumi votim ol
lida go long palamen emlong bringim sevis na divel-opmen kam long pipel insaitlong komyuniti. Na sapos olman i no inap mekim olsem,orait ating ol meri ken.Yumi lukim olsem ol man i
hangre tumas long pawa. Ollaikim biknem na poket bi-long ol mas pulap, maritimtupela tripela meri na wok-abaut olsem bikpela manlong ai bilong arapela. Plantidisisen bilong ol em longkamapim bisnis we mani golong sait bilong ol yet na bis-nis bilong ol. Ol yusim nembilong kantri long bringimbikpela projek na bisnis kamna aninit em komisin o ama-mas mani bilong ol tu stapwantaim. Olsem na ol fatnogut tru na save gut longron go kam long ovasis aninitlong nem bilong Papua Niug-
ini tasol sampela sait ama-mas bilong ol yet i stap in-sait.Pasin bilong hangre long
pawa em bikpela samting weyumi lukim pinis long bipoyet i kam taim Somare gav-man bin stap. Ol wok longabrusim vot nogat bilip longgavman bilong ol long su-rukim palamen go narapelade long abrusim dispela vot.Bihain yumi lukim Peter
O’Neill gavman kam insaitlong narapela kain rot longrausim Somare gavman naol pulim taitim go kam longKot i stap.Nau ol no laikm vot lo bi-
long givim 22 sit go long olmeri bikos nogut ol meri baimekim disisen na ol wokstret na ol man bai no inapkisim sampela gutpela samt-ing ol laikim long en. Empasin bilong hangre longpawa.Olsem na ating yumi
makim ol meri long 2012 ne-senel ileksen. Ol meri kenmekim dispela senis saposol bungim tingting na sapotwantaim na putim olgeta vot1 go long meri kendidet bi-long yumi.
Trupela pasin bilongman i no stap long
skin bilong em
Aja Alex Potabe i raitim
WANPELA waitman bilongAmerika i kisim PhD o dokta digrilongYunivesiti bilongPapuaNiug-ini (UPNG) las wik Fraide.Namel long 1,230 sumatin bilong
UPNG, husat i greduet na kisim kainkain digri pepa long kain kain skul ol ibin mekim, dispela waitman i wan-pela sumatin tasol husat i greduetlong PhD o dokteret digri.Nem bilong en i Don William Niles
na em i greduet na kisim PhD digrilongAntropoloji na Sosioloji. Na nauol bai nonap kolim nembilong en nat-ing tasol ol bai kolim em Dokta DonWilliam Niles.DoktaNiles em i EktingDairekta na
Sinia Etnomusiolojis long Institut bi-long PNG Stadis. Na ples bilong enlong Chicago, Amerika (USA).Chicago em i wanpela biknemples
insait longAmerika. Emwanpela stetbilongAmerika, we Barrack Obama ibin sanap sineta o gavana bilong dis-pela stet bihain long em i kamapPresiden bilongAmerika.Ol biknem raskol ol i kolim ol mafia
tu i bin statim ol stil pasin na pasin bi-long mekim bisnis wantaim stil manina kilim ol man long Chicago tu.Amerika i gat planti ol biknem yuni-
vesiti olsem Harvard Yunivesiti, Co-lumbia Yunivesiti, Yale Yunivesiti oYunivesiti bilong Illinois long asplesbilong Dokta Niles yet long Chicago,tasol olsem wanem na dispela wait-man i kam lus long wanpela ailankantri insait long Pasifik na kisimPhDdigri bilong en longwanpela yunivesitiwe ol poroman o lain bilong en longAmerika oChicago i no save long en.Dokta Niles em i wanpela stail
mangi stret. Yu bai nonap ting em iwaitman bilong Amerika bikos em iman bilong kaikai buai.Em imarit long PNGna em imangi
PNG,maski skin kala bilong en i wait-man.“PNGem i ples bilongmi.Mi no nu-
pela man long hia. Olsem na mi skulna kisim save long ples bilongmi yet,”Dokta Niles i katim Tok Pisin olsem.Bihain long em i bin pinisim skul
long Amerika, em i bin kam nambawan taim stret long PNG long yia1979 na em i kam stap olgeta longhia.“Mi bin skul long Roosevelt Yuni-
vesiti long Chicago, we mi bin kisimnamba wan digri longAntropoloji. Bi-hain long en, mi bin go skul gen longYunivesiti bilong California, long LosAngeles, we mi bin kisim masta digribilong mi long Antropoloji na Sosi-oloji,” em i tingim bek na tok.Long yia 1979, em i bin kisim
masta digri bilong en na kam stretlong PNG, we em i bin marit na kamstap olgeta.“Mi kam na laikim dispela ples. Mi
maritim meri PNG na nau mi gatplanti pikinini na ol bubu tu.Mi kamapsitisen bilong PNGnamimangi PNGnau. Em i ples bilongmi,” Dokta Nilesi tok.Em i maritim Anna Solomon, bipo
Edita bilongWantok Niuspepa, na tu-pela i gat 5-pela pikinini.“Mitupela i gat 2-pela pikinini man,
3-pela pikinini meri na 9-pela bubu,”
em i tok.Tasol olsem wanem na dispela
waitman bilong Amerika i kisim PhDlong UPNG, we dispela yunivesiti inogat nem insait long Pasifik rijen.Planti bilong yumi save ting long
kisim dispela kain dokta omasta digrilong PNG yet i no gutpela bikoskwaliti bilong edukesen na stendetbilong ol yunivesiti bilong yumi em idamblo tru, taim yumi makim o ske-lim wantaim ol arapela bikpela yuni-vesiti long ausait kantri olsemAustralia, Nu Silan, Inglan (UK),Amerika (USA) o Japan.Wanpela ripot bilong ol top 100 yu-
nivesiti insait long Pasifik rijen tu i binsoim oslem UPNG em i nogat neminsait long dispela rijen bikos em inogat planti gutpela samting ol ara-pela yunivesiti i gat.UPNG i sot long ol gutpela leksara
o tisa bilong sumatin, nogat gutpelalaibri, nogat gutpela kompyuta o in-tanet sistem, na nogat gutpela hausbilong sumatin long slip.Maski ol dispela nogut samting i
bagarapim nem bilong UPNG, naplanti ol wait manmeri olsem Nilesbai pilim hat stret long kam skul long
hia, dispela waitman em i wanpelastailpela man stret.Em i no bisi long stendet bilong yu-
nivesiti edukesen long hia.Em inap long go skul long ples bi-
long em yet long Amerika na kisimgutpela save, we planti bilong yumisave laikim stret long go skul longhap na kisim save.Wanpela samting Niles i laikim
PNG em bikos yumi stailpela man-meri stret. Ples bilong yumi em istailpela stret, na pasin tumbuna bi-long yumi long mekim musik, danis,pilai garamut o kundu long sing singples, kain kain stail bilong danis na olarapela samting we em i painimautlong stadi bilong en i nogat long ara-pela hap long wol.“Mi laikim ol dispela gutpela samt-
ing bilong PNG musik. Pasin tum-buna bilong yumi long sait bilongmusik em i wanepla stailpela stret.Olsem na mi pilim olsem em i moabeta long stap long hia na stadi longhia,” Dokta Niles i tok.Em i bin mekim wok painimaut o
risets i go insait long musik bilong olHagen.“Mi binmekim risets i go insait long
musik bilong ol Melpa long WestenHailans Provins. Mi bin painimaut olstail na wei bilong musik na danis bi-long ol Hagen,” em i tok.Em i bin mekim dispela wok paini-
maut long 6-pela yia olgeta, na em ibin skelim musik bilong Melpa wan-taim musik bilong ol arapela Hailansples olsem Enga, Simbu, Jiwaka naSauten Hailans tu.Aninit long was na lukluk bilong
Dokta Linus Digim’Rina bilongUPNGAntropoloji na Sosioloji Stren,na Alan Rumsey bilong AntropolojiDipatmen bilong Australian NesenelYunivesiti (ANU), Dokta Niles i binmekim wok risets bilong en long 6-pela yia olgeta.“Musik em i wanpela samting we
yumi bai hat long stap sapos i nogatmusik. Musik save tasol mekim laip istap isi na hamamas save kamap.Bai yu kisim bel isi long musik saposyu belhat o wari,” em i tok.“Olsem na mi bin gat bikpela laik
long stadim PNG musik na sing singtunbuna bilong yumi. Mi bin mekimwok painimaut i go insait long musikbilong olMelpa, nami bin lainim plantisamting stret,” Dokta Niles i tok.
Em i tok tenkyu long tupela was-man bilong en husat i bin halivim emlong pinisim risets bilong en.Dokta Niles i tok tenkyu long ol
famili na pikinini bilong en long sapo-tim em taim em i bin skul.“Mi tok amamas long meri bilong
mi long planti gutpela samting em isave mekim taim mi skul i stap. Em ibin halivim mi gut tru long kisim dis-pela PhD digri na mi amamas stretnau long pinisim skul na kisim dis-pela pepa,” em i tok.Olsem namaski yu wanpela lapun
man o meri, edukesen em i no savepinis. Em i save pinis taim yu lusimlaip bilong yu long dispela graun nadai.Dokta Niles em i gat 9-pela bubu
na em i wanpela lapunman tasol emi no les long skul.Em i mekim i go na kisim laspela
digri pepa ol manmeri i ken kisimlong dispela graun.Ol yunivesiti bilong yumi insait long
kantri tu i no nogut. Ol i gutpela yu-nivesiti tasol bai yu mekim gut olsamting sapos yu yet i wok hat nastrong stret long mekim samtingstret.
DOKTA NILES…Don William Niles bilong Chicago, USA i kisim PhD long Antropoloji na Sosioloji long UPNG las wik Fraide. Poto: NickyBernard
Epril 5 - 11, 2012 Wantok P15laipstail
Wanpela waitman kisim PhDdigri long UPNG
P16 Wantok Epril 5 - 11, 2012 wolnius Epril 5 - 11, 2012 Wantok P17
Ol sapota bilong Aung San Suu Kyi amamasOL sapota bilong Aung San Suu Kyi na National League for Democracy (NLD) i selebret ausait long hetkwota bilong NLD long Rangoon,Burma long Sande.
Nogat rotOL pasindia i nogat moa rot long lusim Fiji. Ol i silip long floa bilong Nadi Intanesenel Epot bihainlong ol haiwara i pasim ron bilong olgeta ples balus.
Raunwin hamarim Dallas, TexasOL bikpela trak i silip tanim nabaut bihain long bikpela raun win i hamaram sauten eria bilongDallas, Texas long Tunde.
Skai Skrepa opis i paia
Ol U.S. Marins kamap long DarwinNAMBAwan lain ol Yunaitet Stets Marin Ko i pundaun long Australia nabungim Komanding Jeneral, i bosim ol Marin foses bilong Pasifik, Left-enen Jeneral Duane D Thiessen na Het Implimentesen Tim, na MejaJeneral Michael Krause, taim ol i kamap long Darwin long Tunde nait.
WOL NIUS LONG POTO
STAT long wik i kam bai olsumatin bilong Holy RosaryPraimeri Skul long Mosbi kisimnupela stail bilong lainim olsamting.Skul bai putim ol sumatin bilong
ol i go insait long progrem bilonglainim ol skul insait long TV.Long dispela progrem, ol
sumatin bai lukim ol skul wok ikamap insait long TV na mekim bi-hainim.Dispela em wanpela progrem bi-
long Dipatmen bilong Edukesen in-sait long PNG na dispela bainamba wantaim bilong HolyRosary long kisim ol sumatin bi-long ol i go insait long en.“Mipela bai statim dispela pro-
grem wantaim ol Gred 8 na statlong Jun bai mipela i kisim i golong ol Gred 7 na 6 tu,” Hetmastabilong skul, Bona Ine’e i tok.Skul i kisim 4-pela TV pinis we ol
bai statim wantaim ol Gred 8 klasbilong ol.Mista Ine’e i tok dispela nupela
kain rot bilong skul bai senisim stailbilong ol sumatin long sindauntasol long klasrum na harim tisa.“Dispela nupela progrem bai
kamapim nupela senis we i kenmekim ol sumatin i skin kirap longlainim samting taim ol i stap insaitlong klasrum,” em i tok.Gred 8 sumatin na klas kepten
bilong klas 8C, Peter Jacob, i tokdispela em i namba wan taim bi-long kain samting i kamap longskul bilong ol na em i bilip dispelabai helpim ol gut tru.“Em bai helpim mipela long
planti samting na mipela bai savetu long ol samting i kamap long olarapela hap long wol tu.“Mi laik tok tenkyu tu long het-
masta, bod bilong skul na ol ara-pela tisa husat i helpim long kisimol dispela TV na skul progrem ikam,” Mista Jacob i tok.Gred 8 tisa, Eli Uda, i tok planti
long ol sumatin i save stap longsetelmen nap les klostu long siti nadispela kain TV progrem em i nu-pela samting long ol tu na bai ki-rapim tingting bilng ol long skul.“Dispela bai helpim ol gut tru na
mipela ol tisa tu bai amamas longwas na helpim ol gut,” em i tok.Tasol dispela i no wanpela samt-
ing tasol Mista Ine’e i laik kamapimbilong Holy Rosary.Em i kisim helpim pinis long Ro-
tary Club husat ol i givim wanpelanupela laibreri (library) na i woklong kamapim ol wok long bungimmani na mekim moa klasrum bi-long skul.“Mipela i amamas long Rotary
Club long givim mipela dispelalaibreri we i kam wantaim wanpelawara tenk na nau mipela i laik opimol na stretim sampela olpela klas-rum ma na mekim sampela nupelatu,” Mista Ine’e i tok.Em i tok fri edukesen loa bilong
gavman i mekim na planti moasumatin i go long skul nau.Wanpela klas i gat 80 sumatin
na i nogat spes long moa i kam.Long dispela as ol i laik opim
sampela klasrum i go bikpela na tusanapim tripela nupela klasrum.Tasol kos bilong putim ol dispela
nupela klasrum em K250, 000 naol wok fanresing bilong ol i woklong kamap nau.Mista Ine’e i tok ol manmeri,
mama papa bilong skul, ol bisnisna gavman tu wantaim ol biposumatin husat inap long helpim, imas go lukim ol.
“Nau yet, mipela ol tisa nasumatin yet i bungim K5, 000 naplanti moa wok bai kamap yet,” emi tok.Mista Ine’e i tok ol i laik kamapim
gutpela skul bilong ol sumatin weol i ken stap gut na mekim gut skulwok bilong ol.
niusP18 Wantok Epril 5 - 11, 2012
Nupela edukesen bilong ol sumatinAndrew Molen i raitim
OL LOAsumatin bilong Yuni-vesiti bilong Papua Niugini(UPNG) Loa Skul (LawSchool) bai klinim Mosbi Sitilong neks wik Sarere.Ol bai klinim ol pipia na
rabis long Boroko i kam inapVisen Siti long soim ol ara-pela manmeri olsem MosbiSiti em i ples bilong yumi ol-geta na yumi mas lukautimdispela gutpela siti bilongyumi olgeta.As tru bilong dispela kli-
nap, we Law Students Soci-ety bai karimaut, em bilongsoim pablik long kamap gut-pela manmeri na tambu longtromoi pipia nating natingtasol lukautim gut dispela sitibilong yumi olgeta long stap,wok na skul.Presiden bilong Law Stu-
dents Society, Flora Matiabe,i tok ol loa sumatin bilongUPNG i laik soim gutpelapasin long ol manmeri nalarim pablik i bihainim dispelapasin bilong ol long lukautimgut envaironmen na kamapgut olsem tru tru manmeri, ino olsem enimol na mekimnambaut nambaut.“Dispela em i siti bilong
yumi olgeta. Na mipela i laikgivim bek sampela taim longklinim dispela ples bikos em iples bilong yumi olgeta.
Mipela save mekim dispelakain klinap olgeta yia namipela i mekim bikos mipelalaikim stret dispela gutpelaples bilong yumi olgeta,” Ma-tiabe i tok.Matiabe i askim ol kam-
pani o haus bisnis, husat iting ting long klinim Mosbisiti, long halvim ol sumatinwantaim sampela halivimolsem sponsasip long mani o
arapela samting bikos dis-pela halivim bai mekim gut-pela na bikpela wok tru.
“Mipela i kisim pinisbikpela halivim long CocaCola Amatil. Ol i halivimmipela wantaim 20 katen 2lita Mount Franklin kol warabotol. Mipela i amamas longCoca Cola Amatil long dis-pela halivim,” Matiabe i tok.Siameri bilong Klinap
Komiti, Lucy Marago, i toktenkyu long Coca Cola taimtupela i kisim dispela waralong Het opis bilong CocaCola long Gordons las wik.Ol i askim ol arapela kam-
pani olsem BSP, Telikom, naDigicel long halivim. Husatkampani o manmeri laikhalivim i ken kolim Floralong 7364 3319 o Lucy long343 6667.
LAINIM: Mista Uda i soim ol sumatin bilong 8C long nupela TV bilong ol. POTO: Andrew Molen
UPNG Loa sumatinbai klinim Mosbi Siti
BIKPELAHALIVIM…Daniel Minicus bilong Coca Cola Amatil PNG Ltd i givim 20 katenMount Franklin kol wara i go long Lucy Marago (namel), siameri bilong Klinap Komitina Flora Matiabe (Rait-han), presiden bilong UPNG Law Students Society. Poto: LucyMarago
Aja Alex Potabe i raitim
SAPOTIM gut ol skul pikininiem wanpela bikpela toktokwe Minista bilong NesenelPlening na Monitaring, SamBasil, i bin autim long ol pa-pamama bilong 4-pela skullong Bulolo Distrik long dis-pela wik.Minista Basil i bin wokim
raun i go longWatut eria longWau, Bulolo Distrik insaitlong Morobe provins longdispela wik long lukim ol skulna givim helpim i go long 4-pela long ol skul.Ol pipel bilong Watut eria i
bin gat bikpela amamas longkisim samting olsemK80,000 manimak longhelpim edukesen o skul longol pikinini bilong ol.Dispela manimak em Min-
ista Basil, i bin givim i go long4-pela praimeri skul longWatut i stap long rurel eria,wankain olsem Menyamya.Tasol Minista Basil i bin
mekim wokabaut i go longWatut long wanem, em ilukim olsem edukesen em ibikpela samting long olpikinini husat wanpela de baikamap ol lida manmeri bi-long dispela kantri.Long kamap bilong em
longWatut, Minista Basil i bingivim K20,000 i go longMaiyanda Luteran Praimeriskul, narapela K20,000 i golong Pararoa Praimeri nawankain manimak i go longHokuwara Praimeri skul.Long wankain taim tu, Min-
ista Basil i givim wanpela bul-dosa long stretim Watut rot.Mista Basil i bin tokim ol
pipel bilong Watut olsem emi bikpela samting long salimol pikinini bilong ol long kisimgutpela edukesen, na ol pa-pamama i mas yusim gutdispela mani long strongimwok bilong skul, ol haus tisana ol narapela wok bilongskul.Long wankain taim, Mista
Basil i gat plen long kamapimgut rot bilong kisim sevis i golong Bulolo Distrik.Em bin tok long wokim
wanpela nupela bris long Ka-malu we bai kostimmoa longK14 milian na narapela K2milian i go longWarabot longwokim wara saplai insait longBulolo Taun.Wanpela edukesen opisa
long Bulolo, em Timothy Bai-ley, i bin tokim ol papamamalong noken les long salim olpikinini bilong ol i go longskul na tu, givim gutpelasapot i go long ron bilongskul.Em bin autim tok amamas
long bikpela helpim we Min-ista Basil i bin givim longstrongim na lukim gutpelaron bilong ol skul long BuloloDistrik.Long wokabaut bilong
Mista Basil i go longKaisanuk Praimeri skul, embin givim narapela K20,000i go long skul bai helpimlong karimaut ol wok bilongem.Hetmasta bilong skul,
Cholai Chakau, i bin tokkamap bilong Minista Basilna helpim we em i givimlong skul i bikpela samtingwe ol papamama, ol skulpikinini na komyuniti i ama-mas stret long en.
Sapotim gut ol skul…4-pela skul long Watut kisim K80,000
Paulus Tali i raitim
De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am –Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo.6:30am – Nius Hetlains6:45am – Bonde gritins7:00am –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta7:05am –YUTOK – komiuniti awenes program7:15am –WAN 4 DAROAD – Hit Prediction
– niupela singsing7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta8:05am –YUTOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei
Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm –Monin Trek na Belo Pack
– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta10:05am –YUTOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu.10:45am –YUMI PAINIMWOKSegment11:00am – Nius – YUMIFMNius Senta11:05am –YUTOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim
- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta12:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen12:15pm – Komiuniti Notis Bod12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen1:00pm – Nius – YUMIFMNius Senta1:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen
2:00pm –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius2:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program2:45pm –YUMI PAINIMWOKSegment3pm – 7pm –Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFMNius Senta3:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program3:10pm –Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELAKAMGUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm –YUMI PANIMWOKSegment5:00pm –Major Nius Hetlains – YUMIFMNius Senta5:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHAMusik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm– NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm –MAJORNIUS BULLETIN
– YUMIFMNIUS Senta6:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program
6:10pm – 7:00pmMon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCACOLAGARAMUT
– Host:Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFMNIUS SENTA7:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIMTULAIT SHOW–Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am –Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP
Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta2pm – 6pm - SarereAvinun Cruz6:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am –Wiken Sanrais / Sandei Monin
wokabaut Muisik10am – 12noon –Monin Treks12noon NIUS –YUMIFMNius Senta12 – 2pm – Sandei Belo TaimMusic2:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta2pm – 6pm – SandeiAvinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFMNius Senta6pm – 8pm –GOSPELREKWESAUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – PoromanAua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty
Raun wantaim Wantok kru ...
FONDE 5 EPRIL, 20125.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY8.30 AM 2012 – CLASSROOM
BROADCAST12.00 AM EMTV
MIDDAY NEWS12:30 PM AUSTRALIAN
NETWORK3.00 PM KIDS KONA3.00 PM HI-53.30PM PYRAMID4.00 PM THE SHAK4.30 PM KICTHEN WHIZ4.57 PM EMTV TOKSAVE5.00 PM HOT SOURCE5.30 PM G MILLIONARE
HOT SEAT6.00 PM G NATIONAL
EMTV NEWS7:00 PM G RESOURCE PNG8.00 PM G SOCCER EXTRA8.08 PM G RAIT MUSIK9.00 PM G HOT SPORT
9.27PM EM TV TOKSAVE
9.30 PM G ELITE MUSIC ZONE10.30 PM G NATIONAL EMTV
NEWS REPLAY11.30 PM - Australia Network –
FRAIDE 6 EPRIL, 20125.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY9.00 PM CLASSROOM
BROADCASTS12.00 PM EMTV
MIDDAY NEWS1.00 PM AUSTRALIA
NETWORK2.00 PM G ONE DAY –
(SCG SYDNEY)5:55 PM CRICKET “Live”6.00 PM G NATIONAL
EMTV NEWS6.30 PM G ONE DAY CRICKET –
(SCG SYDNEY)10.00 PM G IN MORESBY
TONIGHT10.30 PM G GUINESS BOOK
OF RECORD11.00 PM G NATIONAL EMTV
NEWS REPLAY11.30 PM - Australia Network -
SARERE 7 EPRIL, 20126.59 AM STATION OPEN7.00 PM ULTIMATE GUINNESS
WORLD RECORDS8.00 AM G NAMASTE YOGA:Innovative series combining stun-ning photography and original musicwith authentic Hatha yoga practiceshot in HD in exquisite settings, eachepisode teachers a unique flow se-quence that will tone your body,calm your mind and inspire you tobegin or continue your yoga practice.8.30 AM AUSTRALIA
NETWORK5.00 PM LOVE PATROL5.30 PM THE PACIFIC WAY6:00 PM NATIONAL
EMTVNEWS6.30 PM AUSTRALIA’S
FUNNIESTHOME VIDEO SHOW.
7:30 PM LEGEND OF
THE SEEKER:A CAPTIVATING ACTION-ADVENTURETV SERIES - In a mystical land,Richard Cypher discovers his truedestiny as he, a mysterious youngwoman, a wise old wizard and amagical sword take on the evil Dark-hanRahl.8.30 PM DESPERATE HOUSE
WIVES:9.30 PM SOCCER REPLAY
11:30 PM NATIONALEMTVNEWSREPLAY
12:00 PM - Australia Network -
SANDE 8 EPRIL, 20126.29 AM STATION OPEN6.30 AM G IT IS WRITTENIt Is Written is an international,Christian television ministrydedicated to sharing insights fromGod’s word with people around the
world.
7.00 AM G HILLSONGJoin Pastor Brian Houston every Sun-day morning as he teaches tochanges mindsets and empower peo-ple to lead and impact everysphere of life.7:30 AM G CHIT CHAT with SirPaulias Matane Tune in every Sun-day Morning and be inspired by SirPaulias as hedelivers inspirationalstories, including guest interviews.
8:00 AM G NAMASTE YOGA:8:30 AM G BLISSFUL
BLOSSOM8:15 AM G AUSTRALIAN
NETWORK10:00 AM G RESOURCE PNG
(REPEAT)
11:00 AM G AUSTRALIANNETWORK
1.00PM ONE DAY CRICKET –
EMTV Television Guide
6AM StesenOp -NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
TUNDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM MamaGraun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
TRINDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM MamaGraun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
FONDE -Moning - Nait6AM StesenOp - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
FRAIDE -Moning - Nait6AM StesenOp-NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
SARERE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PMWantok8PM Lokal Ben8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas
SANDE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei)8PM Lukluk Bek LongWik8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas
RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM
P20 Wantok Epril 5 -11, 2012 entatenmenProgram bilongWanwan De
Musik Man bai resisBIKNEM musik man bilongSauten Hailans, Augustine Emil,i kam long Mosbi long mekimfanraising bilong em. Dispelaman, planti lain long Papua Ni-ugini save laik musik na singsingbilong em.Augustine Emil em bilong
Sauten Hailans, musik bilong emsave karim raun long ol provins
insait long Papua Niugini. Au-gustine i rekodim sampela CDna keset bilong em pinis, na dis-pela ol musik bilong save pulimiau bilong planti manmeri napikinini.Long dispela Fonde, namba 5
de bilong dispela Mun, em baipilai laiv long Spot inn klab longPot Mosbi. Sampela biknemmusik manmeri bai helpim em tulong dispela nait.Ol biknem olsem Martin
Rawali, Brixsie, Betty Toea, Taita
Maraga, Elly Tanduwa, WillieTropu, Owa Unit na sampelamoa ben. Dispela nait Augustinelaik amamasim ol manmerihusat save bihain musik bilonglong Pot Mosbi.Dispela Fanrasing Augustine
Emil mekim long helpim em goresis long ileksen long dispelayia. Augutine tok musik em savelaikim tasol em tingting longhelpim ol lain bilong em tu longilektret bilong em olsem na emlaik resis long dispela ileksen.
Em tok tu olsem dispela fan-raising em mekim, olgeta manibai go long dispela wokabaut bi-long em long eleksen. Augustinebai resis long Nipa Kutubu openlong Sauten Hailans.Sapos yu manmeri bilong
laikim musik bilong AugustinEmil go long Sports Inn dispelafonde na lukim em pilai laiv wan-taim ol feveret musik manmeribilong yu. K30 long tiket saposyu baim autsait na long get baiyu baim K40
Nicky Bernard i raitim
Augustine Emil bai pilai wantaim ol narapela 8-pela musik man meri longdispela fonde nait long spot inn.
Pulim lain long olgetahap.MOSBI siti em ples bilongpulim lain, olgeta hap yu gobai yu lukim lain i stap yet.Long rot, benk na long stoabai yu sanap yet long lain.Planti manmeri gat kar longMosbi siti nau i wok long kom-plen long wai ol bai kar, dis-pela long wanem ol save pulimlongpela lain long rot longmoning na avinun.Kar long Mosbi em planti trunau, long wanem i gat planti olyus kar motos i kam na salimol kar bilong long liklik prais, ino olsem bipo we sampela ol
TORO
BIABIA
EMTV Television Guide
Ansabilonglas wikSudoku
Ansabilonglas wikPasol
TOKWIN
Epril 5 - 11, 2012 Wantok P21komik
KANAGE
bikpela motos tasol i stap. Natu yumi ken kisim kar long ova-sis long liklik mani tu na ol baisalim kam.Dispela mekim na rot bilongMosbi i go liklik na liklik olgeta.PMV bas tu i no planti na ol i nosave pinis ron bilong ol. Mekimmani hariap i stap long pes bi-long draiva na opsait bilong em.Sapos bas i pinis ron bilong emna planti bas liklik, planti man-meri bai no inap wari long baimkar bilong ol yet, ol bai kisimbas go kam long wok na skul nadispela bai helpim rot bilongMosbi bai no inap pulap longkar.
Pinisim skul tasol baigat spes o nogat?
MOA long 1000 manmeri samt-ing long Yuni i kisim pepa bi-long ol long Fraide wik i gopinis, tasol bikpela askim naubai stap long ol long ple sbilongwok.Planti manmeri husat i kisimpepa bilong ol em ol wok man-meri long sampela dipatmen bi-long gavman na kampani. Oldispela lain ating bai ol i oraitliklik, tasol sampela ol nogatwok na ful taim long skul dis-pela bai liklik hevi tasol ol baikisim long panim ples bilongwok.Gavman bai lukluk long dispelao bai yumi wok long strong bi-long yumi long painim wok wan-taim dispela hap pepa yumiksim aste tasol.
5:00 PM PACIFIC WAY6.00 PM G NATIONAL EMTV
NEWS6:30 PM ONE DAY CRICKET –
9:00 PM G LOVE PATROL9.30 PM PGR MOVIE:
11.00 PM G CHIT CHAT(Repeat)11.30 PM G HILLSONG(Repeat)11.35 PM G NATIONAL EMTV
NEWS REPLAY00:35 AM - Australia Network -
MANDE 9 EPRIL, 2012
5.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY9.00 AM 2012 – CLASSROOMBROADCAST -Begins for the Year201212.00 AM EMTV MIDDAY
NEWS12:30 PM AUSTRALIAN
NETWORK3.00 PM KIDS KONA3.00 PM HI-53.30PM PYRAMID4.00 PM THE SHAK4.30 PM KICTHEN WHIZ5.00 PM HOT SOURCE5.30 PM MILLIONAIRE
HOT SEAT.6.00 PM G NATIONAL
EMTV NEWS7.00 PM RESCUE SPECIAL OPS8.00 PM G TOK PIKSA Lookingback at News and stories makingsheadlines in the country8:30 PM G SPORTS SCENE –Starts for the Year 2012.9.00PM G DAYS THAT SHOOK
THE WORLD:10.00 PM G NATIONAL EMTV
NEWS REPLAY11.30 PM - Australia Network–
TUNDE 10 EPRIL, 2012
5.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY9.00 AM 2012 –CLASSROOM BROADCAST12.00 AM EMTV MIDDAY
NEWS12:30 PM AUSTRALIAN
NETWORK3.00 PM KIDS KONA3.00 PM HI-53.30PM PYRAMID4.00 PM THE SHAK4.30 PM KICTHEN WHIZ5.00 PM HOT SOURCE5.30 PM MILLIONAIRE
HOT SEAT.6.00 PM G NATIONAL
EMTV NEWS7.00 PM G HAUS & HOME #1
8.00 PM G DAYS THAT SHOOKTHE WORLD:.
9.00 PM G TBA10.00 PM G NATIONAL
EMTV NEWSREPLAY
11.00 PM-Australia Network-
TRINDE 11 EPRIL, 20125.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY9.00 AM CLASSROOM
BROADCASTS12.00 PM EMTV
MIDDAY NEWS1.00 PM AUSTRALIA
NETWORK2.00 PM G ONE DAY –
4.45 PM EMTV TOKSAVE5.55 PM G CRIME STOPPERS
6.00 PM G NATIONALEMTV NEWS
6.30 PM G ONE DAY CRICKET –
10.00 PM G THE WORLDAROUND US
11:00 PM NATIONAL EMTVNEWS REPLAY
11.30 AM - Australia Network -
Progrem baisenis long taimbilong en..
Raun wantaim Kanage olgeta wikKanage i wokabaut
WANPELA taim Kanage i stap longErave na wokabaut i go long Kagua.Turangu nogat mani long baim PMVso em kilim skin long wokabaut longlek.Tuhat na sun kukim em tasol em
i go yet. Namel long rot, em i lukimtupela pisin i stap long diwai, Kan-age kwik taim tasol em i kisim slingsot na em sutim tupela pisin. Longwanpela ston tasol em i sutim tu-pela pisin i go daun. Em kisim tupelapisin na em stat long wokabaut.Taim Kanage i wokabaut i stap, wan-pela kar i kam. Kwik taim tasol Kan-age i stopim kar ya na em i kamstop.Driva i kirap na askim Kanage,
Why did you stop the car? Don’tsay, why did, me laikim kar. Forwhat reason? Hire bases, yu laik tosee me gat tupela pisin i hat longkarim. Draiva i kirap na askim Kan-age. How much for hire? Kanagekirap na tokim driva ya, hayarimlong wan silin tu silin.Kanage putim tupela pisin long
beksait long kar na ol tek op i go.Taim kar i ron i go yet, foapela taya
bilong kar i pans. Kwik taim trudriva i kam ausait long kar na askimKanage; hey! Yu karim sampelamalala o skin diwai na mekim o?Kanage kirap tokim driva ya, “luk,hevi bilong tupela pisin ya i mekim iwinim hevi bilong tupela kau, namatala bisnis. Yu blem the twopisin. Yu dispela a driva i ektingstret na yu putim gia bilong yu long60 i go ap 20 rives ya na foapelataya bilong yu pans i go daun”. Kan-age kirap na tokim driva ya, Drivaolsem em right ah?Yu kisim taim tu, mi tu kisim taim
tu na ikwals Bam Bam—— Driva ibelhat na em i rausim Kanage i godaun long kain toktok bilong en.
Martin IpitangoGalu Erave
S.H.P
ELEPHANT NA RATKanage em bilong ples Africa. Ol-
geta lain Africa i save lukautim olkain kain animol. Na itambu longkilim animol bilong narapela wanples.Kanage gat wanpela elephant. Tasolwanpela taim nau, elephant dai.Em i wari nogut tru na em askim sifbilong ples long bungim ol biklain naaskim husat kilim elephant bilongKanage.Nait nau olgeta i bung tasol olgetanogat save husat kilim elephant bi-long Kanage. Tasol wanpela lapunman kirap isi tasol na tokim ol.“Mi lukautim rat bilong mi klostu 5-pla mun nau na em i tokim mi olsemem i gat bel. Long bik moning rat igo lukim elephant bilong yu, Kanagena tokim em olsem, EM PAPA BI-LONG BEBI.
KOKOGEREHU
Ol skwat!Salim ol gutpela Kanagetok pilai i kam long:Kanage Tok PilaiP.O. Box 1982,Boroko, NCDPort Moresby.
Email: [email protected]
P22 Wantok Epril 5 -11, 2012 penprenkanagelaiplain
NEM: Ludwick MondukKRISMAS: 25 (man)ADRES: C/- Clerance Kombukun, PO Box 302,Kimbe, West New Britain ProvinsSAVE LAIKIM: Rit, mekim pani, wok, pilai,harim musik, lukim TV na mekim poroman.
NEM: Monita RaioKRISMAS: 22 (meri)ADRES: Lae Ever Green, PO Box 167, Lae Mo-robe ProvinsSAVE LAIKIM: Go Lotu, RitimBaibel, pilaigita, singsing, mekim poroman, pilai ol bol gem,wok long gaden, ,wasim ol klos na raitim pas.
NEM: Womie Ben- EforeKRISMAS: 26 (man)ADRES: C/- Christ For The Nations, PO Box1332, Lae, Morobe Provins PNGSAVE LAIKIM: Lainim tok ples, senisim pre-sen, harim musik, gaden na painim wanpelaporomeri long stap wantaim oltaim.
NEM: Aweqwii de PapsKRISMAS: 24ADRES: K- Toro Hire Cars, PO Box 111, Vanimo,Sandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Go Lotu, ritim ol buk o niuspepana mekim pren.
NEM: Gitfty OclooKRISMAS: 34 (meri)ADRES: PO Box 35, Agona Nyakrom, Ghana –Phn: 0023354787139SAVE LAIKIM: Raitim pas, painim wanpela manlong maritim na stap wantaim oltaim.
NEM: Shirley HoriKRISMAS: 18 (meri)ADRES: Marinumbo Primary School, PO Box352,Wewak, East Sepik ProvinsSAVE LAIKIM: Harimm, danis, kuk, wasim klos,pilai spots, Go Lotu, mekim pani na go swimming
NEM: Sharon TatapaiKRISMAS: 15 (meri)ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532,Kavieng, New Ireland ProvinsSAVE LAIKIM: Go Lotu, lukluk CD na pilaispots.
NEM: Nasain KalvinKRISMAS: 14 (meri)ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532,Kavieng, New Ireland ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai Spots, Go Lotu, Lukim CDna rit planti
NEM: Karl PewaKRISMAS: 30 (man)ADRES: Semoroks Gospel Club, PO Box 3368,Lae, Morobe Provins.SAVE LAIKIM: Stap wantaim Jisas, Pilaimgospel musik na laikim kristen Luteran meri oarapela sios meri husat igat strongpela tingtinglong pilaim musik bilong God.
NEM: Darren KalvinKRISMAS: 15 (man)ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532,Kavieng, New Ireland ProvinsSAVE LAIKIM: Lukim CD, Pilai Spots na Ridimbuk
Dia Laiplain
MI WANPELA mama bilong 4-pelapikinini. Em tripela yia nau taim man bi-long mi i lusim mipela long stap longples bilong em long narapela provins.Mi no harim wanpela tok i kam long emna mi wok long painim hat long lukau-tim ol pikinini bilong mitupela.Mi gat bikpela bilip long God na mi
putim olgeta hevi na wari bilong mi golong han bilong en na long bekim, Godi helpim mi wantaim planti ol hevi bi-long mi.Long liklik taim i go pinis, mi bungim
wanpela man husat i sore long sindaunmi stap long en. Long taim mi savelong em na bihain long skelim em gut,mi painim olsem mi laikim em tru.Hevi em, em tu i marit. Dispela man
i askim mi long maritim em na longkamap namba tu meri bilong en we mibai lukautim pikinini bilong mi na lukau-tim tu ol pikinini bilong em yet.Dispela bai wok long em, long lukau-
tim tupela meri na olgeta pikinini? Miwok long traim long noken lukim em natraim tu long brukim dispela prensip bi-long mitupela tasol em laik maritim miyet.Mi pundaun long dispela samting na
dispela i banisim Kristen laip bilong mi.
Mi Paul Stap.
Dia Pren,Tenkyu long rait i kam long Laiplain.Mipela sore long harim olsem man
bilong yu i lusim yu wantaim ol pikininilong go stap long provins bilong emyet.Yu no harim wanpela tok long em na
nau yu pilim yu kirapim laik long nara-pela man husat i sore long yu na olpikinini bilong yu.Dispela man i askim yu long maritim
em na bai yu kamap namba tu meri bi-long em . Na bai yu lukautim pikinini bi-long yu wantaim ol pikinini bilong emtu.Yu olsem Kristen i pilim olsem dis-
pela kain prensip o marit bai i no napwok bikos em bai gat tupela meri longlukautim wantaim planti pikinini. Olsemna yu wok long traim long noken lukimem na askim em long pinisim prensiptasol em laikim yu long kamap nambatu meri bilong em.Yu ting long maritim dispela man yu
bai rausim olgeta hevi bilong yu? Yutingim tu olgeta wok yu bai mekim longlukautim meri bilong em, pikinini bilongtupela na pikinini bilong yu yet?Mipela i tingim pilings bilong yu
olsem yu les long stap yu wan na heviyu wok long bungim taim yu lukautimpikinini bilong yu.God i bin gutpela long yu olsem yu
yet i tok. Mipela i strongim yu long golong ol felosip bilong ol meri na raunwantaim ol arapela na strongpela Kris-ten meri. Mipela save olsem gutpelaPapa bilong yumi bai i no nap mekimyu sore.
Yu traim long painim aut long ol preno wantok long we man bilong yu stap?Em bai inap sapos yu ken go long plesbilong em long painim aut yu yet onogat?Mipela i strongim yu long go long
sios pasto bilong yu na askim long stiataim yu wetim samting yu bai mekimnau.Mipela laik strongim yu long pre long
God long helpim yu long pinis lukimdispela man, na long helpim yustrongim prensip bilong yu wantaim olsios wok na kisim bel isi wantaim olKristen pren.Mipela i bilip olsem sapos yu stap
wan long yu yet moa long ol Kristenpren o long sios, yu bai gat tingtinglong mekim ol rong disisen.Baibel i tok insait Romans Septa 8
ves 28, “Na yumi save insait olgetasamting, God i wok long gutpela bilongol husat i laikim em, husat i kisim sin-gaut long karim aut wok bilong em.”Wok bilong God i gutpela long ol
pikinini bilong em taim yumi wokabautbihainim toktok bilong em na olgetasamting i kamap long taim em yet givim(Ecclesiastes Sapta 3 ves 1).
Laiplain.
Sapos yu gat wari, rait i kam longLifeline, P O Box 6047, Boroko, NCD.Telipon:3260011. Raitim trupela nemna etres bilong yu na bai mipela iken salim bekim long pas bilong yu.Bai mipela i no inap putim trupelanem bilong yu long stori.
Laiplain
Mi no laik kamapnamba tu meri
WANPELA mama i salimkuk kaikai long helpimmekim klasrum bilongpikinini meri bilong emkamap gut.Hauda Seri em meri
Barakau insait long SentralProvins tasol em bikpelalong Rabaul, em gat tupelapikinini bilong em skul long
wanpela Katlik praimeri skullong Waigani.Long dispela yia em go
lusim pikinini bilong em longskul na em lukim olsem liklikpikinini meri bilong em na olwan klas bilong em sindaunaniti long wanpela magodiwai na lainim ol skul wokbilong ol.Dispela i krapim tingting
bilong dispela meri papualong mekim liklik bisnis longhelpim putim wol long liklikklas rum bilong pikinini meribilong em na ol wan klas bi-long em.Hauda save kukim rais na
miksim wantaim ol kerot, binna kumu na sampela abustu go antap na em savekarim go long skul bilongpikinini bilong em.Em save salim long K1
tasol, dispela rais bilong emsave pinis long 10 kilokmoning yet, olgeta dispelamani em kisim save go stretlong wanpela tisa sister longholim dispela mani.Dispela liklik bisnis bilong
Hauda i pulim planti tingtingbilong ol mama husat olpikinini bilong save skulwantaim pikinini meri bilongem, olsem na olgeta mamastat long mekim liklik bisnisya go strong moa yet.Wanpela de Hauda save
mekim 80 o 100 kina longkuk bilong em, Hauda yet itok em bel sore taim emlukim pikinini meri bilong emna wan klas bilong sindaunolsem, dispela kirapim tingt-ing bilong em long mekimliklik samting olsem longhelpim skul.
bisnisniusP24 Wantok Epril 5 -11, 2012
Mama salim kuk kaikailong helpim SkulNicky Bernard i raitim
Liklik Bisnis...
PNG LNG Projek bai go hetna i nogat as long gavmanlong salim ami o polismani go antap long was long olprojek eria long Hides, olHides 4 papagraun i tok.Ol projek wok long Hides 4
PDL 7 bai nau go het bihainlong ol papagraun i binstopim wok long Mas 10bikos long gavman i no binbihainim sampela agrimen.
Gavman i laik salim amigo antap long was long pro-jek sait tasol, mausman bi-long Hides 4 PDL 7, AndyHamaga, i tok nogat wanpelabikpela asua i bin kamaplong hap.“Gavman mas bihainim
agrimen. Mipela i nau opimprojek gen. Olsem na mipelai laikim gavman long wok-bung wantaim papagraun nakampani long stretim dispelahevi bikos i no gutpela longyumi pasim o stopim dispelanamba wan projek,” Hamagai tok.Aninit long UBSA na
LBBSA agrimen, Hamaga itok, gavman inap long peimK100 milian long ol Hides 4papagraun.“Mipela inap long yusim
dispela mani long muvimPara Praimeri Skul i go long
narapela hap bikos em i stapnamel long Welhet na GesKondisening Plent, na nau oli tanim dispela skul i go longmaket bikos nogat tisa nasumatin i stap.“Mipela inap long putim
nupela wara saplai bikos pro-jek bagarapim wara. Na ParaAid Pos mas kamap bikpelahaus sik,” Hamaga i tok.Antap long dispela, Ham-
aga i tok, gavman i no bi-hainim agrimen long:� stretim ol manmeri,
husat i lusim bus, graun nawara long larim disepela pro-jek i kamap;� peim gut mani bilong
bus, graun na wara inapim250 hekta;� soim Nesenel Kontent
Plen bilong LNG Projek;� tokim Dipatmen bilong
Komes na Indastri long givimbisnis ripot bilong ol papa-graun kampani; na� kisim ol manmeri long
wok na trening.Em i tok gavman mas
kamapim wanpela wokkomiti long stretim dispelaasua bikos dispela projek emi namba wan projek longkantri na i no gutpela long oli stopim nating, na tu gav-man i mas bihainim loa na olagrimen bilong dispela pro-jek.
Hides 4papagraunopim LNGProjekAja Alex Potabe i raitim
BIKPELA as tingting bi-long Ramu NiCo Menes-men (MCC) Limitedwantaim olgeta stekholdaem long wok bung wan-taim na bringim kamapgutpela sevis i go long olpapagraun bilong RamuProject na pipel blongMadang provins.Olsem na ol I stat wantaim
Kwatali Riviu Miting 2012long mun Februari long dis-pela yia.Dispela Konsaltiv Miting
em long promotim nastrongim wok bung namellong ol bikpela stakeholdabilong Ramu nikel/kobaltproject.Displa kain miting bai i
givim gutpla tingting na luk-save long wanem ol wok emol i ken wok bung wantaimna kamapim aninit longMOA na ol arapla agrimenwe bai givim stret gutpelahelpim I go long ol pipel.Long displa as-tingting
tasol, namba wan konsalte-tiv kibung namel long maus-man bilong MadangProvinsel Gavaman naRamu NiCo menesmen bi-long wanwan mun i binkamap long Fonde bilongmun Jenuari dei 16 longbikpela opis bilong RamuNiCo long Madang.Bikpela tingting long
kamapim dispela miting i binkamap long taim bilongMOA riviu las yia taim olstakeholda i bin lukim wan-pla bikpela luksave long kainmiting we bai i kamapimstrongpela lidasip na komit-men we provinsal gavmanna kampani i ken wok bunglong kamapim ol wok ananitlong MOA.Long dispela nambawan
kibung, ol lain bilong provin-sal gavman em man i gopas, deputi provinsal edmin-istreta Koporet Sevis, PaulIto na ol wok man bilongRamu NiCo wantaim man igo pas em Jeneral Menesabilong Komuniti Afes, MartinPaining i bin bung longMadang.Long dispela bung, ol i
pasim toktok long ol bikpelaprojek aninit long MOA nakain pasin ol i bai luksavelong wok bung wantaim long
mekim dispela ol MOAkomitmen i karim kaikaistret.Narapela bikpela kon-
saltetiv miting me i binkamap namel long Februari28 i go pinis long Mas 2 dis-pela yia, we ol i kolim RamuNiCo Kwatali Riviu Miting wei bin kamap long Madang.Minerel Risos Atoriti (MRA) ibin ogenasim displa mitingna ol stakeholda i kamapem; 4-pela lenona asosiesineksekutiv bilong Kurum-bukari (KBK) LOA, BasamukLOA, Maigari LOA, WassMatau LOA. Ol narapelakamap tu em ol mausmanbilong Madang ProvinsalGavman na Nesenel Gav-man.Long displa miting,
Darekta na Eksekutiv VaisPresiden bilong Ramu NiCoProjek, Mista Gu Yixiang igivim ripote bilong projek natok tu olsem projek komisin iklostu pinis na Ramu NiCobai stat long karim aut wokoperesen klostu taim.Long displa miting tu, Sif
Teknikol Darekta, Dr. JamesWang i givim ripot long Op-eresen Environmen Monitor-ing Progrem (OEMP) we ikaramapim wanem wok ikamapm long sait long riha-bilitesen, wok painim autlong wara, wesan ananitlong wara, menesmen bi-long ol pipia na karim autwok painim aut long ol abusananit long wara insait longyia 2011.Dr James i tokim ol stake-
holda olsem monitorin pro-gram bilong displa yia, 2012bai karamapim ol win quality,dus na nois, DSTP, weistmenesmen, abus ananitlong wara, quality bilongwara we olgeta i stap ananitlong sab-plen bilong OEMPwe gavman i bin i givim tok-orait pinis.Long displa kibung tu, Ko-
muniti Afes Jeneral nManesa Martin Paining iwokim wanpela presentesinlong sait bilong ol guds nasevis we Ramu NiCo i bingivim olsem bisnis i go longok lokel lenona kampani naol narapela kampani bilongPNG na ol lokel suppliers tu.Martin i tok tu olsem
Ramu NiCo i bin implemen-tim pinis ol komitmen ananitlong MOA olsem SEDP,relokesin na ol narapl soselprogram. Em i tok tu olsemRamu NiCo i bin kompletimol narapla sosel programarasait long luksave bilongMoA we i makim moa longhap million Kina.Bihain long ripot bilong
Mista Paining, ol arapela ingivim ripot bilong ol. Ol dis-pela stekholda em RaibusLimited, Basamuk EntapraisLimited, Kurumbukari Lim-ited na Wass-Matau Limited.Ol lenona kampani em
Ramu NiCo i bin sampelamani long long wanwanolsem mani wantaim nogatinterest long kamapim bisnisbilong ol long taim bilongkonstraksen bilong RamuNiCo Projek.Long mun Jenuari bilong
displa yia i lukim tu nam-bawan miting namel long ol4-pela LOA siaman na ek-sekutiv bilong ol wantaimRamu NiCo menesmen longkamapim wok bung wan-taim.Ol displa bung namel long
Ramu NiCo na ol bikplastakeholda em i bikpla luk-save namel long ol yet we oli gat bikpla as tingting longwok klostu na bung wantaimwe i bai luksave olsem olhelpim aninit long MOAna olnarapela komitmen i go stretlong ol papa graun na olpipel bilong Madang.
P26 Wantok Epril 5 - 11, 2012 ramunius
2012 Kwatali Riviu Miting bilongRamu Projek stat gut
‘Wanpela
Ramu NiCo,
Wanpela
Komyuniti’
Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,
Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta
salens bilong graun na masin bilong mekim wok.
Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:
�� Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinis�� Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinis�� Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupela�� Moa long 2,000 yunit masin i sanap redi�� Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap
long 135 kilomita slari paiplain)
Ramu NiCo redi long givimKonsaltetiv miting namel long Ramu NiCo na Madang provensol gavaman
Executive Vais Presiden blo Ramu NiCo, Mr. Gu i toktok long Kotali Riviu Miting
Lima Mulung, Siaman bilong Basamuk LOA i tok tenkyu long Ramu NiCo long taimbilong Ramu NiCo Kotali Riviu Miting
ruralindastri Epril 5 - 11, 2012 Wantok P27
CPL mekim pepa long kunai grasna banana
Aja Alex Potabe i raitim
KUNAI gras na bananadiwai bai i no long taimkamap samting bilongmekim mani o long tok In-glis ol i kolim komoditi.Bihain long wanpela kam-
pani bilong PNG yet, CityPharmacy Limited (CPL), ipainimaut wei bilong yusimkunai gras na banana diwailong mekim pepa, dispela tu-pela samting bai kamap ko-moditi olsem diwai, gol, kopa,na kaikai bikos tupela bai nomoa kamap samting nating.I no long taim bai yumi lukim
ol man bai nonap kukim kunaigras nating na katim na tromoibanana diwai nating, tasol olbai salim na mekim mani longdispela tupela samting.Siaman bilong CPL grup,
Mahesh Patel, i bin painimautlong mekim pepa wantaimkunai gras na banana las yia.Em i bin wanbel long mekimdispela pepa na i bin statimwanpela liklik fektri bilongmekim pepa long het opis bi-long ol long Gerehu Stet 6.
Dispela fektri em i nobikpela fektri we yu bai lukimol bikpela masin na kain kainsamting i stap. Em i nogatkompyuta na pawa longmekim ol wok olsem long olbikpela fektri.Tasol dispela kunai gras
pepa fektri i gat ol liklik samt-ing olsem dram, baket, pa-iawut, kunai gras, bananadiwai, kol wara na sampelakemikel olsem kostik soda nablis.Ol i no save yusim pawa o
komputa long mekim wok. Igat 7-pela manmeri husat isave mekim olgeta wok wan-taim han. Dispela kain wok bainonap kamapim klaimet senisbirua bikos ol i no save yusimkain kain kemikel na marasinbilong bagarapim ples.
Wantok Niuspepa i bin kirapnogut taim em i bin lukim dis-pela nupela samting kamaplong hia. Kain samting bilongmekim nupela samting plantibilong yumi save ting em isamting bilong ol waitmantasol.Nogat, nau sapos dispela
liklik fektri bilong mekim pepai groa moa, em i ken kamapwanpela bikpela indastri we,em bai larim moa manmeriwokmani na kamapim arapelanupela samting long kunaigras pepa.Long mekim kunai gras
pepa, namba wan samting ol isave yusim em i kunai gras nabanana diwai. Ol wokman isave go pulim kunai gras longSogeri na karim i kambek longfektri. Ol i save kisim bananadiwai klostu long Gerehutasol.“Ol i save katim kunai gras
na banana diwai i go liklik stretna ol i save paitim patim obitim i go liklik stret. Ol liklik ropo faiba bilong banana i strong-pela tru long holim strong ollus samting bilong kunai gras.Olsem na ol i savemiksim ba-nana wantaim kunai gras longkamapim strongpela paper,”Maketing Menesa bilong CPLGrup, Prue Go, i tok.Taim ol paitim banana i go
liklik moa tru, ol i save mekimtupela samting. Sapos ol ilaikim kala bilong pepa long
kamap wait, ol i save kukim omiksim banana wantaim wan-pela kemikel ol i kolim blis.Blis em i wankain olsem blis
o snowait bilong wasim klosna rausim deti bilong ol wait-pela klos. Dispela wankain blisol i save yusim long kukim detina senisim kala bilong ba-nana, na mekim banana i gowait moa stret we em baikamapim waitpela pepa stret.Tasol sapos ol i no yusim
blis tu, i nogat wanpela samt-ing. Ol i kenmekim pepa tasolkala bilong pepa bai kamaplait braun.I gat wanpela liklik masin ol
i save yusim long brukim napaitim gras na banana i go lik-lik. Dispelamasin em ol i kolimBiting Masin (Beating Ma-chine).“Insait long masin, ol i save
tanim wantaim wanpela kainkemikel ol i kolim kostik soda.Ol i miksim pinis wantaimkostik soda na ol i save kukimgen wantaim kostik soda in-sait long wanpela dram.“Ol i no save yusim pawa
tasol yusim paiawut long
kukim o boilimmiks bilong ba-nana na kunai gras. Bihainlong ol i kukim pinis, ol i saverausimmiks bilong banana nakunai gras i go aut na putim in-sait long baket. Dispelaproses em i ol i kolim baketing(Bucketing),” Prue i tok.Long baket, ol i save putim i
go antap long ol liklik trei o botol i bin mekim wantaim likliklaplap na plaiwut. Ol i savekapsaitim dispela miks bilongbanana na kunai i go insaitlong dispela laplap.Dispela lapalap i gat ol liklik
hul we wara i save ron go au-sait na i go daun long bikpelabokis ol i mekim long plaiwut.Taim wara i go ausait pinis,
ol i save miksim banana nakunai wantaim narapelakemikel ol i kolim niuri (newri)o narapela nem bilong ne iCMC. Dispela kemikel i saveholim strong ol banana rop ofaiba wantaim kunai gras nakamapim pepa.Ol i miksim pinis na save
larim em drai long san. Taimwara i kamaut pinis, na samt-ing i drai gut, em i kamap
pepa pinis nau.Prue i tok dispela projek
em i hanmak bilong Siamanbilong CPL Grup, MaheshPatel, na em i kamap long lik-lik mak tasol.Em i tok taim ol i mekim
namba wan pep alas yia yet,ol i yusim long pasim ol samt-ing olsem presen o gift longgivim long narapela poro-man.“Planti manmeri i lakim dis-
pela pepa bilong yumi yetstret. Em i gutpela pepa trulong pasim ol samtin olsempresen. Long amamas de bi-long ol mama o papa, plantimanmeri i wok long baimkunai pepa long pasin presenbilong mama na papa bilongol,” Prue i tok.Em i tok kunai pepa em i
strongpela na gutpela pepatru.“Sapos gavman i lukim dis-
pela sans na givim moa manilong kamapim dispela olsemwanpela bikpela indastri longkantri, orait dispela i kenkamapim planti gutpelasamting,” em i tok.
KUNAI GRASS…Em i samting bilong mekim pepa.
KUKIM….Kukim kunai gras wantaim kostik soda na wara long paia.
BITINGMASIN…Masin bilongpaitimpaitim obitim kunaina bananadiwai i goliklik stret.
P28 Wantok Epril 5 -11, 2012 olspotpoto
TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.
RON: Winga bilong Brothers i painim rot long ronawe long banis bilong ol Dragons las wik Sande long Mosbi ragbi lig resis bilong ol. Brothers i win 56-4.
PASIM EM: Wanpela pilaia bilong DIgara ilaikpasim birua bilong em bilong PaulParaka Lawyers long Praivet Kampani net-bol resis bilong ol las wik Sande longMosbi. POTO: Andrew Molen.
OL BIKPELA MANGI: Tupela fowet bilong Vipers, Leeroy Kome (lephan) na Samuel Koimi kamap long lonsing bilong Vipers long Mosbi dispela wik Trinde. Tupela i redi long pilailong Digicel Kap resis dispela yia. POTO: Andrew Molen.
YANGPELATIM: Nawae Jalvans tim we i bin stap insaitl ongAlexandro kapkopret kriket resis long Alotau las wik. POTO: Cricket PNG.
Epril 5 - 11, 2012 Wantok P29spotlaipstail
Pilai datSAPOS yu no laik hatwok long ron
insait long san na kikim o tromoibal i go kam o kikim narapela
man o mekim planti samting tumastaim yu trening, orait dats (darts) em igem bilong yu.Dispela em i wanpela as we yu bai
lukim planti ol dat pilaia em ol bikpelamanmeri.Ol i nogat masol o bikpela strong na
spit long pilai dispela gem, ol i savesanap tasol, makim na tromoi.Em tasol.Trening tu em i wankain.Tasol dats em i no wanpela gem bilong
ol bikpela manmeri na ol manmeri husat ino laik long pilai ol arapela gem.Em i gem bilong olgeta manmeri husat
i laik traim.
Histri bilong gemI gat bilip olsem namba wan dat gem tru
i bin kamap long 1870’s long Inglen (Eng-land).Em i wanpela gem we i stat namel long
ol manmeri husat i save go bung longples bilong dring.Gem i stat wantaim ol soldia husat i
save karim ol spia bilong ol i go wantaimlong pilai.Ol i save lusim bunara bilong ol na tro-
moi ol spia wantaim han bilong ol nating.Bihain, ol i save katim ol spia bilong ol
na mekim i go sotpela inap long tromoiwantaim han long dispela gem tasol.Ol i save sanapim as bilong wanpela
dis o baket na tromoi ol spia bilong ol longen.Bihain long dispela, ol i save katim as
bilong ol diwai na taim em i drai, i savegat ol ring i stap raunim, na ol i save tro-moi dat bilong ol long dispela.Namba wan man long mekim wanpela
gutpela dat bod tru em, Brian Gamlin long1896.Dispela bod i olsem bod we olgeta dat
gem i save yusim tete.Em i gat namba i stat long wan i go inap
long 20, i raunim.I gat wanwan mak insait long dat bod
we yu bai kisim poin long en taim yu tro-moi dat bilong yu i go long dispela hap.
Stail na loa bilong pilaiDat em i gem we wanwan pilaia bai
salensim ol yet.Tupela pilaia i save salens insait long
wanpela gem.Long pilai, wanwan pilaia mas i gat
tripela dat bilong em yet.Taim em i laik pilai, em i mas sanap
baksait long wanpela mak long grauninap tu mita (2m) longwe long dat bod.Long hap, yu mas tromoi dispela tripela
dat bilong yu i go long dat bod long traimna kisim poin long winim narapela pilaia.Yu bai holim ol dat long wanpela han na
tromoi wanwan bilong ol wantaim nara-pela han bilong yu.Olgeta manmeri mas sanap baksait
long man i pilai bilong wanem dat i kensutim ol sapos em i paitim bod krangki nai kalap i kam bek o pilaia i abrus longsutim bod.Dispela em i wanpela as tu olgeta pilaia
i mas werim su long karamapim lek bilongol.Em i gem we i save kamap insait long
haus o bilding o bikpela rum olsem na olpilaia i save bilas gut taim ol i kamap longpilai.
Dats long PNGMama asosiesen bilong dats insait long
wol em Wol Dats Federesen (World DartsFederation o WDF) tasol em i no wanpelaOlimpik spot.Long Papua Niugini, dats i stap aninit
long PNG Darts Federation (PNGDF).
Em i no wanpela bikpela spot tumaslong PNG tasol i bin gat planti tonamenbilong en i save kamap namel long1990’s.Planti ol klap i stap yet na ol nesenel
sempionsip i save kamap olgeta yia.Dats i olsem snuka we i nogat planti
hatwok long kamapim tasol i mas i gat olgutpela manmeri stap long lukautim naronim gut.Ol i mas i gat wanpela gutpela ples
tasol olsem klap haus wantaim ol gutpeladat bod na spes bilong pilai.Olsem mi tok pinis, em i spot we planti
ol bikpela manmeri save laik pilai bilongwanem ol i no inap long hatwok long roni go i kam o kikim bal i mekim kain olsamting olsem.Tasol dispela i no min olsem ol yang-
pela tu i noken pilai, em i spot tasol na ol-geta i ken pilai sapos ol i laik.Yu mas i gat tasol tripela gutpela dat na
lainim gut long makim na tromoi go longbod long kisim gutpela poin.
wantaimANDREW MOLEN
Gem Bilong Yu
POIN: I gat ples bilong kisimpoin antap long dat bod.
MAK: I gat ples na mak bilong sanap na pilai.
TROMOI: Wanpelapilai tromoi dat bi-long em.
DAT: Wanwan pilaia bai tromoi tripela dat.
Raun 5 Poins Leda
P30 Wantok Epril 5 - 11 2012 nrlnius
Tim W L D B +/- Pts1. Storm 4 0 0 0 48 10
2. Bulldogs 3 1 0 0 43 8
3. Broncos 3 1 0 0 24 8
4. Dragons 3 1 0 0 20 6
5. Panthers 2 2 0 0 7 4
6. Warriors 2 2 0 0 -1 4
7. Raiders 2 2 0 0 -8 4
8. Cowboys 2 2 0 0 1 4
9. Knights 2 2 0 0 -2 4
10. Sea Eagles 2 2 0 0 -3 4
11. Sharks 2 2 0 0 -4 4
12. Roosters 2 2 0 0 -6 4
13. Rabbitohs 1 3 0 0 -10 2
14. Titans 1 3 0 0 -18 2
15. W/Tigers 1 3 0 0 -27 2
16. Eels 0 4 0 0 -64 0
SFStadium
W/Tigers Vs Broncos
Canberra StadiumRaiders Vs Warrors
Dairy Farmers StadiumCowboys Vs Storm
SPOTS DR0RAUN 6
FRAIDE GEMS: EPRIL 6, 2012
SARERE GEMS: EPRIL 7, 2012
SANDE GEMS: EPRIL 8, 2012
Toyota Stadium
Sharks Vs Dragons
Hunter StadiumKnights Vs Eels
Skilled ParkTitans Vs Roosters
ANZ StadiumRabbitohs Vs Bulldogs
MANDE GEM: EPRIL 9, 2012
Brookvale OvalSea Eagles Vs Panthers
SAPOS i gat wanpela pilaia in-sait long NRL we ol yangpelapilaia i mas bihainim, dispelaman em Nathan Hindmarshbilong Parramatta Eels.Em i no save malolo long
wanpela gem na olgeta pilaibilong em i save gat wankainstrong na pawa, maski tim bi-long em i win o lus.Olgeta NRL pilaia i gat gut-
pela save na strong bilongpilai, olgeta i save trening hattru na olgeta i save laik longwin.Tasol i no olgeta i gat dispela
hangre bilong win, we i olsem
paia i lait insait long ai bilongol.Dispela kain hangre bilong
pilai na win em i wanpelasamting we i save mekimHindmarsh i wanpela strong-pela pilaia tru insait long NRLna ragbi lig wantaim.Hindmarsh i bin holim rekot
olsemman husat i mekimmoatakol insait long wanpela gem.Em i bin mekim 75 takol in-
sait longwanpela gem, dispelai klostu olsem em i mekimwanpela takol insait long wan-wan minit bilong gem.I gat bilip tu olsem, em i
namba wan pilaia long mekim10, 000 takol insait long NRL.Daily Telegraph niuspepa bi-
long Australia i ripot olsemHindmarsh i ron wantaim bal4,183 taim inap long 31,895mita olgeta insait long NRLpinis.“Em i wanpela man husat i
soim hamas wok yumi ol maninap long mekim insait longwanpela gem,” Eels kosa,Stephen Kearny i tok.Hindmarsh i gat bikpela
lewa tru long pilai gem bilongem na dispela em i nam-bawan samting we olgeta pi-
laia insait long kain strongpelagem olsem ragbi lig i mas gat.Wanpela man husat ol i
bilip i mas bihainim gutpelapiksa bilong Hindmarsh emSonny Bill Williams.Williams i laik kam bek long
ragbi lig tasol em i toke em laikpilai agensimwanpela strong-pela pilaia insait long gem.Kearney i tok SBW em i
wanpela gutpela pilaia na inoken tingting tasol long kisimbikpela mani tasol i mas tingt-ing tu long gutpela sindaun nalaip bilong em insait longgem.
Williams mas bihainim Hindmarsh
SANS bilong nesenel sokatim bilong ol meri long PapuaNiugini long go insait longOlimpik Gems dispela yia, ibagarap bihain long ol i lusimnamba tu gem bilong ol agen-sim Nu Silan longMosbi longTrinde dispela wik.Nu Silan i daunin PNG 7-0
we i wanpela gol sot long 8-0win bilong ol las wik longnamba wan gem bilong ollong Nu Silan yet.PNG no bin inap long skoa
agensim Nu Silan husat ol ikam wantaim strongpelatingting long win na ol i soimdispela insait long gem bilongol.Nu Silan nau bai go long
Olimpik Gems we bai kamaplong Julai long London.
Epril 5 - 11, 2012 Wantok P31spotnius
Wok redi bilongol Provinsol tim– i gat taim yet o
nogat?MI lukim olsem planti ol provins bai kamapim ol
provinsol gem bilong ol long namba tu hap bilong dis-pela yia.Dispela i tokim mi wanpela samting – ol bai nogat
inap taim long bungim na kisim ol tim bilong ol i go in-sait long wanpela gutpela trening kem na redi long2012 PNG Gems we bai kamap long Kokopo longNovemba.Planti ol provins i nogat inap ol manmeri stap long
mekim ol dispela wok long redim tim hariap long kainliklik taim olsem.Sapos yu tingim bek long laspela PNG Gems long
2009, bai yu lukim olsem yu i gat tripela yia long stre-tim na redim tim bilong yu long pilai dispela yia.Long 2010 inap nau, em i bikpela taim bilong yu
long mekim olgeta samting na redim gut tim bilongyu.Yu bin mekim wanem long dispela taim i stap?Wanem samting i asua na yu no mekim dispela ol
wok?Mi bilip olsem planti ol provins i nogat ol gutpela
save manmeri bilong luksave na redim ol tim bilongol gut.Inap long ol i ken makim wanpela opisa long lukluk
long ol wok redi bilong tim tasol.Wok bilong dispela man o meri em i ken long luk-
luk tasol long kamapim ol plen na ol wok redi bilongtim.Mi lukim olsem planti ol provins i wok long mekim
ol samting long las minit tasol.Sampela i tok olsem ol i nogat mani long statim ol
wok bilong ol hariap na sampela i tok ol distrik gav-man bilong ol i no save givim gutpela sapot long ol.Tasol wanem kain samting ol provins i tok we i
pasim ol long wok hariap, mi laik tok olsem mani emi no wanpela samting tasol we bai givim olgeta samt-ing long yu.Sapos wanpela man o meri gat gutpela tingting we
God i givim em, na yusim long statim wanpela wok,ol arapela samting bai bihainim tasol.Long mekim dispela, yu ken kisim wanpela gutpela
teknikol man o meri long statim wanpela wok na olarapela bai bihainim.Na bai yu painim dispela kain ol teknikol manmeri
long we?Yu lukluk raun tasol na bai yu painim, ol i no save
stap hait.I gat ol arapela manmeri na ogenaisesen i stap we
yu ken i go na askim ol long helpim yu.Ol opisa bilong PNG Spots Faundesen i stap long
olgeta provins na ol i ken helpim yu gut tu.Ol samting we yu inap long mekim long 2010 bi-
hain long 2009 PNG Gems em, yu nap long sekim olasua na hevi bilong 2009 na stretim o mekim sam-pela gutpela senis.Kisim olgeta distrik bilong yu long bihainim ol dis-
pela wok stretim na senis na kamapim tingting longronim ol distrik na provinsol gem.Long 2011, kamapim ol distrik na provinsol gem bi-
long yu yet na makim ol skwat bilong yu na kisim ol igo insait long ol trening kem.Yu ken yusim dispela taim tu long putim askim bi-
long yu i go long kisim helpim bilong mani na arapelarisos long lukautim na ronim tim.I gat ol arapela wok we yu ken lukluk long en o
mekim tu.Long dispela yia, yu mas lukluk tasol long pinisim
ol liklik wok bilong redim tim na lukluk tasol long golong pilai long Kokopo.Tingim, i mas i gat wanpela man i go pas long ol-
geta samting long namba wan taim yet inap long taimtim i go long pilai.
Olimpik sans bagarap
i kam long bek pes..
I gat 28 pilaia long tim weol i kisim bihain long ol i pilaitraiel gem long las tripelawik.“Mipela i stat wantaim 52
pilaia na katim i kam daunlong 28.“Dispela tim i gat planti ol
nupela na olpela pilaia wan-taim we bai lukim ol i bungimekspiriens na yut bilong olinsait long gem,” Guru i tok.Tim i amamas tu long
holim bek sampela ol siniapilaia olsem Eki Ene, ElijahRiyong, Josiah Abavu,Bobby Mori, Sebastian Pan-dia na ol arapela olsem.Senta bilong Hela Wig-
men long 2011, LarsenMarabe tu i kam insait long
tim dispela yia na bai putimsampela strong long atek bi-long ol.“Ol pilaia i save stap long
Mosbi tasol olgeta i kamlong wanwan ples naprovins insait long kantritasol olgeta pilai olsem wan-pela tim tasol aninit longnem bilong Vipers.“Mipela i amamas long
tokaut olsem dispela i soimtru pasin bilong bung nastap gut wantaim,” em i tok.Vipers skwat bilong dis-
pela yia em: Josiah Abavu,Richard Kambo, Atte BinaWabo, Bobby Mori, AdamKorave, Enoch Maki, Star-groth Amean, Israel Eliab,Samuel Koim, LarsenMarabe, Sebastian Pandia,Noel Joel, Elijah Riyong,Peter Paulus, Dick Nap,
Tony Dai, Timothy John,Toua Kohu, Kevin Frank,Roger Laka, Leroy Kume,Steven Johns, StanleyTorato, Eki Ene, SebulonRagi Jr, Philip Kumiye, Tim-othy Komane na McKendryKandi.Guru i tok tu olsem Stop
‘N’ Shop i amamas long kambek gen olsem mamasponsa bilong ol Vipers.Stop ‘N’ Shop, we i wan-
pela bikpela supa maketstua insait long Mosbi, i tokol i luksave na i amamaslong Vipers olsem tim we isave karim tru nem bilongMosbi siti insait long dispelabikpela resis.Guru i tok em i no isi long
wanpela man, meri o kam-pani sponsaim wanpela timbilong wanem em i kos
bikpela mani,tasol Stop ‘N’Shop i soim bilip long tim naol i amamas long dispelasapot.Dispela bai namba tri yia
bilong Stop ‘N’ Shop olsemmama sponsa bilong tim naol i bilip tim i gat planti moagutpela samting long insaitlong gem bilong ol.Kos bilong ronim klap i
wok long go antap na nau oli save putim K800, 000 longlukautim tim long wanpelayia tasol.Vipers i no nupela long
ragbi lig long dispela level,na ol i soim ol sponsa nasapota bilong ol long las yiaolsem ol i ken mekim gut yiabihain long ol i pinis longsemi fainol resis long 2011.Menesmen i bilip, tim bai
go antap moa yet wan
Kikboksa kamap ragbi pilaia...
Andrew Molen i raitim
SALENS: Linah Honeakii (raithan) bilong PNG i traim long pasim Betsy Hassett bilongNu Silan long gem bilong ol long Trinde. POTO: Andrew Molen.
TIMOTHY Harabe emnamba tu Paralimpik etlti bi-long Papua Niugini husatbai go long Olimpik Gemslong London dispela yia.Em bai wanpela man tasol
long makim PNG long pawalifting bilong ol Paralimpik pi-laia.Namba wan paralimpik
etlit long makim PNG emFrancis Kompaon long etl-itks husat i bin winim silvamedol long Beijing long2008.PNG Paralimpik komiti
tokaut long nem bilongHarabe bihain long ol ikisim toksave i kam longMenesa bilong intanesenelparalimpik Komiti (IPC), sut-ing na wilwil sia danis spots,Athena Charitaki.Harabe, 36 krismas bilong
Komo Magarima i lektoretlong Hela provins, i stapnamba 29 ples long wol insait long 75kg divisen, weem i bin winim long 2010Komonwelt Gems long india.Pawalifting em i wanpela
long 20 spots bilong Par-alimpiks we bai kamap insait long London OlimpikGems dispela yia.Presiden bilong PNG Par-
alimpik Komiti, BernardChan, i tok dispela em igutpela nius bilong PNG bi-long wanem em i nambawan taim bilong wanpelaPNG pilaia long kwalifaistret na go i nsat wantaimgutpela rekot.Harabe bai makim Osenia
tu long dispela spot bilongwanem PNG em i wanpelakantri tasol we i gatpawalifting i nsait long Par-alimpik Gems.
TRENING: Harabe (sindaun)) wantaim kosa bilong em, Jef-fery Robby soim amamas bilong ol bihain long wanpela tren-ing bilong ol long Mosbi. POTO: PNG Paralympic Committee.
Harabe bai go long OlimpiksAndrew Molen i raitim
Wan wik: Fonde, Epril 5 - 11, 2012.Isu 1963
Publisher of the newspaper operates at Portion 445, Kanage Street, Six Mile NCD.
NUPELA tim bilong olVipers i planti olnupela pes insait longen, tasol long wankantaim planti ol
ekspiriens na siniapilaia i stap tu.Menesmen bilong Vipers ibilip olsem dispela baikamapim gutpela wok-bung namel long ol nupelana olpela pilaia na ikamapim nupela kain stailbilong gem we bai nap
long strongim ol.Long Mande dispela wik,siaman bilong Vipers,Sudhir Guru i tokaut longnem bilong ol pilaia husatbai stap insait long timdispela yia.
Andrew Molen iraitim
Moa long Pes 31.