Na osnovu člana 81.ST.6.Zakona o budzetskom sistemu( ,, SL.Glasnik RS.” Бр.54/09, 73/2010, 101/2010, 101/2012), i Pravilnika o zajedničkim kriterijumima i standardima za uspostavljanje, funkcionisanje i izveštavanje o sistemu finansijskog upravljanja i kontrole u javnom sektoru (,,Službeni glasnik RS”, br.99/2011), predsednik opštine Lapovo donosi:

STRATEGIJU UPRAVLJANJA RIZICIMA OPŠTINE LAPOVO

I UVOD

U skladu sa 81. Članom, stav 6. Zakona o budžetskom sistemu (,,Službeni glasnik RS” br. 54/09, 73/10 i 101/10) moraju se preduzeti aktivnosti u cilju upravljanja rizicima propisana je u javnom sektoru. Prema odredbama Zakona, upravljanje rizicima podrazumeva celokupan proces utvrđivanja, procenjivanja i praćenja rizika kao preduzimanja potrebnih aktivnosti u svrhu smanjenja rizika. U cilju izvršenja navedenih aktivnosti, donosi se Strategija upravljanja rizicima opštine Lapovo (dalje u tekstu: Strategija).

Upravljanje rizicima nije samo zakonska obaveza, već se može koristiti za usmeravanje raspoloživih resursa prema ključnim područjima poslovanja i sa njima povezanim ciljevima. Ona je zasnovana na metodologiji ARS zasnovanoj na ISO/IEC standardu ISO 31000 i na svim nivoima pruža mehanizam kojim se postiže usmerenost rukovodstva na svim hijerarhijskim nivoima na prioritete, pa jača poverenje u upravljački sistem i stvara osnovu za razvoj liderstva u opštini Lapovo.

Primenom ove strategije stvara se osnova za razvoj liderstva u opštini Lapovo i uvodi strateško planiranje, odnosno utvrđivanje opštih i posebnih ciljeva, razvoj programskog planiranja, kao i praćenje realizacije ciljeva programa pomoću utvrđenih pokazatelja uspešnosti. Stoga upravljanje rizicima postaje nužnost i potreba u procesu planiranja i donošenja odluka, ali i jedan od alata za poboljšanje efektivnosti poslovanja na svim nivoima. Primenom ovog strategijskog procesa omogućuje se sagledavanje nepovoljnih okolnosti ili događaja, čiji nastanak može nepovoljno uticati na ostvarenje ciljeva, odnosno preduzimanje mera i aktivnosti u svrhu njihovog ublažavanja na prihvatljiv nivo.

Svrha ove Strategije je poboljšati sposobnost ostvarivanja ciljeva opštine Lapovo (dalje u tekstu: opštine) kroz upravljanje pretnjama i prilikama, kao i stvaranje okruženja koje pridonosi većem nivou kvaliteta, efektivnosti u svim aktivnostima i na svim hijerarhijskim nivoima u opštini.

Ciljevi ove Strategije su:

− poboljšati efektivnost upravljanja rizicima u opštini; − integrisati upravljanje rizicima u klimu i kulturu opštine; − ugraditi upravljanje rizicima kao standard prilikom sprovođenja procesa planiranja i donošenja odluka; − osigurati okvir za utvrđivanje, procenu, postupanje, praćenje i izveštavanje o rizicima s kojima su upoznati i

koji razumeju službenici na svim hijerarhijskim nivoima u opštini; − uspostaviti koordinaciju upravljanja rizicima; − osigurati da upravljanje rizicima obuhvata sva područja rizika; − osigurati da se upravljanje rizicima provodi u skladu sa zakonskom regulativom.

II VREDNOSNI STAVOVI OPŠTINE PREMA RIZICIMA

Opština se zalaže da upravljanje rizicima postane sastavni deo organizacijske klime i kulture i procesa donošenja odluka. Pri tome se upravljanje rizicima koristi kao alat za sprečavanje nastanka ili ublažavanje posledica nepovoljnih događaja koji mogu ugroziti ostvarenje ciljeva, dovesti do poremećaja u obavljanju poslova iz nadležnosti opšine, naneti štetu okolini, imovini, službenicima, građanima i drugim zainteresovanim stranama. Strategija daje pravac delovanja upravljačke strukture i uključenih zaposlenih, kako bi efektivno sprovodili proces upravljanja rizicima. Kontinuirano se poboljšava praksa upravljanja rizicima u skladu s iskustvima jedinica lokalne samouprave Republike Srbije, zemalja članica Europske unije i drugih zemalja.

III CILJEVI UPRAVLJANJA RIZICIMA

Ciljevi predstavljaju očekivane rezultate pojedine organizacione jedinice ili organizacije u celini. Oni su proizvod procesa planiranja i neophodni su za koordinisanje aktivnosti u organizaciji. Postavljanje ciljeva pomaže u planiranju budućih aktivnosti, utvrđivanju prioriteta, efektivnoj raspodeli raspoloživih resursa i praćenju napretka u odnosu na postavljene ciljeve.

Kako bi upravljanje rizicima postalo sastavni deo procesa planiranja, prilikom izrade svih planskih dokumenata kojima se utvrđuju strateški i operativni ciljevi, razmatraju se rizici koji mogu uticati na njihovu realizaciju. Ciljevi sadržani u strateškim, operativnim ili finansijskim planskim dokumentima polazna su osnova za utvrđivanje rizika opštinskih upravnih tela i njihovih organizacionih jedinica.

Osim rizika vezanih uz poslovanje opštine, ovom strategijom se osigurava dobijanje informacija o najznačajnijim rizicima zainteresovanih strana (stejkholdera) s kojima se zajednički sprovode programi i projekti u svrhu ostvarenja postavljenih ciljeva. Za navedene programe i projekte utvrđuju se najznačajniji rizici, način razmene informacija o utvrđenim rizicima i preduzetim merama za njihovo ublažavanje.

Na nivou opštine Lapovo, a u skladu sa ,,Strategijom održivog razvoja opštine Lapovo“, utvrđeni su sledeći ciljevi:

- cilj 1: Unapređenje ekonomije, preduzetništva i obrazovanja, - cilj 2: Unapređenje infrastrukture, zaštite životne sredine i institucionalna podrška privlačenju investicija, - cilj 3: Unapređenje kulture, sporta i turizma, - cilj 4: Unapređenje zdravstvene i socijalne zaštite - cilj 5: Unapređenje kvaliteta lokalne uprave.

IV PROCES UPRAVLJANJA RIZICIMA

Proces upravljanja rizicima koji uspostavlja opština obuhvata:

− utvrđivanje ciljeva, − identifikaciju rizika; − procenu rizika; − reagovanje na rizik; − praćenje i izveštavanje o rizicima i − preispitivanje i unapređenje u pogledu rizika.

a) Utvrđivanje ciljeva

Utvrđivanje ciljeva u pogledu rizika vrše organi opštinske uprave, a verifikuje predsednik opštine Lapovo, svake godine najkasnije do isteka kalendarske godine za narednu godinu. Osnova za utvrđivanje liste ciljeva (U1) su

ciljevi iz predhodnog perioda, njihovo ostvarivanje (I6), a na osnovu postupka prikazanog na slici 1 i tabeli 1 i koji su dati u Prilogu strategije za upravljanje rizicima.

b) Identifikacija rizika

Identifikacija rizika podrazumeva identifikaciju događaja i određivanje ključnih rizika koji mogu nepovoljno uticati na ostvarenje ciljeva sadržanih u planskim dokumentima. Opštinska uprava, za ciljeve iz svoje nadležnosti, utvrđuje rizike u obrascu za utvrđivanje i procenu rizika i iste evidentiraju u registru rizika(tab.2 za identifikaciju rizika, koji su dati u Prilogu). Imenovani koordinatori za rizike opštinskih upravnih tela vode i ažuriraju registre rizika. Rukovodioci opštinskih upravnih tela pružaju informacije potrebne za redovno vođenje i ažuriranje registara rizika.

Prilikom utvrđivanja rizika koristi se tipologija rizika prema kojoj su rizici podeljeni na pet glavnih tipova rizika. Tipovi rizika odnose se na sledeća područja:

1. spoljašnje okruženje; 2. planiranje, procesi i sistemi; 3. zaposleni i organizacija; 4. zakonitost i ispravnost; 5. komunikacije i informacije.

Zavisno od navedenih područja rizika, rukovodioci opštinskih upravnih tela utvrđuju rizike povezane s ciljevima iz njihove nadležnosti, a koji su sadržani u planskim dokumentima. Metode utvrđivanja rizika koje se koriste su:

− podaci i informacije sadržane u izveštajima unutrašnje i spoljašnje revizije, kao i analizama rukovodstva o razlozima odstupanja ili neizvršavanja ciljeva iz prethodnog perioda;

− upitnici za utvrđivanje rizika; − radionice opštinskih upravnih tela na kojima se razmatraju rizici u odnosu na postavljeni cilj.ž

c) Procena rizika

Procena rizika podrazumeva kvalitativnu analizu utvrđenih rizika s obzirom na njihov značaj za ostvarenje postavljenih ciljeva i služi za utvrđivanje prioritetnih rizika i mera za njihovo ublažavanje. Prilikom procene rizika procenjuje se inherentna i rezidualna razina rizika. Kod procene inherentnog nivoa rizika, rizici se procenjuju ne uzimajući u obzir postojeće mere za ublažavanje rizika. Za razliku od inherentnog ili prirodnog nivoa rizika, kod rezidualnog nivoa procenjuje se da li su postojeće mere efektivne ili je potrebno preduzeti dodatne radnje za ublažavanje rizika.

Rizici se procenjuju ili mere na osnovu učinka i verovatnoće nastanka rizika. Procena učinka obuhvata procenu značajnosti posledice ako se rizik ostvari. Pri proceni verovatnoće procenjuje se koliko je verovatno da se neki rizik, u pravilu štetan događaj, ostvari. Učinak i verovatnoća rizika ocenjuju se bodovima od 1 do 3. Rizik je značajniji ukoliko su verovatnoća nastanka nepovoljnog događaja i njegov uticaj po ostvarenje cilja veći.

Ukupna izloženost riziku dobija se množenjem bodova za učinak s bodovima za verovatnoću. Ista može biti niska (ocena 1 ili 2), srednja (ocena 3 ili 4) i visoka (ocena 6 ili 9). Vezano uz utvrđivanje granice prihvatljivosti rizika, kod rizika niskog nivoa ne preduzimaju se dodatne mere, a rizike srednjeg nivoa se nadzire i njima se upravlja provođenjem dodatnih mera. Kod rizika visokog nivoa zahteva se trenutno sprovođenje mera za njihovo ublažavanje.

Procena rizika je osnova za utvrđivanje načina upravljanja rizicima ili postupanja po rizicima. Zavisno od značajnosti i ukupne izloženosti riziku, preduzimaju se mere izbegavanja, prenošenja, prihvatanja kao i smanjivanja ili ublažavanja rizika. Navedene mere moraju biti prikladne, troškovno efektivne, sveobuhvatne, kao i u neposrednoj vezi sa značajnošću rizika. Rukovodioci opštinskih upravnih tela odlučuju o postupanju po rizicima

koji mogu ugroziti ostvarenja ciljeva iz njihove nadležnosti. O merama postupanja po rizicima značajnim za celokupno poslovanje opštine odlučuje predsednik, nakon njihovog razmatranja na kolegijumu. Mere koje se preduzimaju ili se planiraju preduzeti u svrhu dodatnog postupanja po rizicima unose se u registre rizika koji sadrže rokove i odgovorne osobe za njihovu realizaciju.

d) Reagovanje na rizik

Ključni rizici na koje opština prioritetno deluje su rizici koji:

− predstavljaju direktnu pretnju uspešnom završetku projekata, programa ili aktivnosti; − mogu uzrokovati znatnu štetu stejkholderima opštine (građanima, dobavljačima, Vladi Republike Srbije,

Evropskoj uniji i dr.); − čija je posledica povreda zakona i drugih propisa; − čiji će nastanak dovesti do značajnih finansijskih gubitaka; − dovode u pitanje sigurnost zaposlenih; − mogu ozbiljno uticati na ugled opštine.

e) Praćenje i izveštavanje upravljanja rizikom.

Imajući u vidu da se okruženje u kojem opština posluje neprestano menja, rukovodioci opštinskih upravnih tela i rukovodioci opštinskih tela sprovode redovne aktivnosti praćenja i izveštavanja o rizicima. Istima se procenjuju efektivnosti upravljanja rizicima i potreba uvođenja dodatnih mera ublažavanja rizika. Skladno tome, godišnje se ažuriraju registri rizika u pogledu novih rizika, rizika za koje se sprovode dodatne mere ublažavanja rizika, rizika koji su prihvaćeni, kao i rizika na koje se nije moglo delovati na planirani način.

f) Preispitivanje i unapređenje upravljanja rizicima.

Zavisno od promena u okruženju revidiraju se postojeće procene rizika. Takođe, na godišnjem nivou sprovodi se procena Strategije upravljanja rizicima kako bi se osiguralo njeno ažuriranje u skladu s praksom i promenama metodologije upravljanja rizicima u javnom sektoru Republike Srbije. Ukoliko je potrebno, daje se zadatak da se izrade posebne strategije za upravljanje rizicima.

V ULOGE I ODGOVORNOSTI U PROCESU UPRAVLJANJA RIZICIMA

Upravljanje rizicima jedna je od ključnih odgovornosti opštinske upravljačke strukture. U skladu sa tim, predsednik opštine je odgovoran za određivanje i ostvarivanje ciljeva, upravljanje rizicima i uvođenje odgovarajućih i efektivnih mehanizama za njihovo smanjivanje na prihvatljivi nivo. U cilju ispunjavanja obaveza koje proizlaze iz upravljačke odgovornosti, predsednik opštine će osigurati uslove potrebne za nesmetano sprovođenje svih aktivnosti upravljanja rizicima, kao i najviši nivo predanosti i podrške za upravljanje rizicima. Takođe, rukovodioci na različitim nivoima upravljanja, u skladu sa dodeljenim ovlašćenjima i odgovornostima, odgovorni su za ispunjavanje ciljeva u okviru svojih nadležnosti, a time i za upravljanje rizicima.

Osoba odgovorna za koordinaciju uspostavljanje procesa upravljanja rizicima, u saradnji s rukovodiocima opštinskih upravnih tela, osiguraće uspostavljanje procesa upravljanja rizicima na nivou opštine. U skladu sa tim, navedena osoba ima sledeće obaveze:

− upoznati rukovodioce opštinskih upravnih tela o potrebi uvođenja procesa upravljanja rizicima; − podsticati klimu i kulturu upravljanja rizicima;

− u saradnji s rukovodiocima opštinskih upravnih tela pokrenuti aktivnosti na uvođenju upravljanja rizicima i odrediti rokove za pojedine aktivnosti;

− pripremiti objedinjene godišnje izveštaje o upravljanju rizicima na nivou opštine Lapovo koje se dostavlja Ministarstvu finansija u okviru izveštaja o preduzetim aktivnostima uspostavljanja i razvoja finansijskog upravljanja i kontrole;

− omogućiti usavršavanje imenovanih koordinatora za rizike opštinskih upravnih tela.

Rukovodiocima opštinskih upravnih tela, u saradnji s rukovodiocima unutrašnjih organizacionih jedinica, osiguraće uspostavljanje upravljanja rizicima korišćenjem sistemskog pristupa tako da se:

− utvrde rizici vezani uz ciljeve iz strateških, operativnih i finansijskih planova, kao i poslovnih procesa iz svoje nadležnosti;

− proceni verovatnoća nastanka rizika i njihovi učinci; − utvrde načini postupanja po rizicima koji su neprihvatljivi; − dokumentuju podaci o rizicima u registrima rizika; − osigura praćenje i izveštavanje o rizicima.

U skladu sa navedenim, rukovodiocima opštinskih upravnih tela donose odluke o formiranju registra rizika i imenovanju koordinatora za rizike na nivou opštine. Navedene osobe su zadužene za prikupljanje podataka o utvrđenim rizicima i njihovo evidentiranje u registre rizika.

Odeljenje za koordinaciju finansijskog upravljanja i kontrolu, pruža pomoć pri sprovođenju procesa upravljanja rizicima u opštinskim upravnim telima, brine o sprovođenju procesa skladu sa uputstvima i smernicama Ministarstva finansija, prilagođava metodologiju potrebama i specifičnostima opštine Lapovo, prati sprovođenje i učestvuje u pripremi godišnjeg izveštaja o upravljanju rizicima, tako da daje predloge za unapređenje sukladno dobrom praksom jedinica lokalne (regionalne) samouprave Republike Srbije, zemalja članica Evropske unije i drugih zemalja.

Uloga unutrašnje revizije u upravljanju rizicima je nezavisna i objektivna procena njegove adekvatnosti i efektivnosti. Davanjem preporuka za poboljšanje poslovanja, unutrašnja revizija pruža podršku upravljačkoj strukturi u procesu upravljanja rizicima, ali je upravljačka struktura odgovorna za upravljanje rizicima.

VI KOMUNIKACIJA I OBUKA

Komunikacijom u vezi rizika unutar opštine Lapova osiguraće se informacije potrebne za prenos znanja i iskustva o upravljanju rizicima opštinskih upravnih tela. Ista će, uz pomoć upoznavanja uključenih zaposlenih sa Strategijom upravljanja rizicima, održavanje radionica za utvrđivanje i procenu rizika, razmenu znanja i iskustva s jedinicama lokalne samouprave Republike Srbije, zemalja članica Evropske unije i drugih zemalja, doprineti kontinuiranom poboljšanju procesa upravljanja rizicima i celokupnom poboljšanju poslovanja opštine Lapovo.

VII KLJUČNI POKAZATELJI USPEŠNOSTI

Efektivnost procesa upravljanja rizicima prati se na nivou opštinskih upravnih tela pomoću ključnih pokazatelja efektivnosti. Isti se odnose na izradu i godišnje ažuriranje registara rizika opštinskih upravnih tela, kao i procenat sprovedenih dodatnih mera za ublažavanje rizika. Takođe, efektivnost sprovođenja procesa upravljanja rizicima treba da omogući smanjenje broja preporuka unutrašnje i spoljašnje revizije.

VIII DODACI UZ STRATEGIJU UPRAVLJANJA RIZICIMA

− Obrazac za utvrđivanje i procenu rizika (Prilog 5); − Registar rizika (Prilog 6).

IX Ova će strategija biti objavljena na sajtu opštine Lapovo.

U Lapovu, 20.04.2014. god.

Prilog 1: Tok upravljanja rizicima u opštini Lapovo

Sl. 1 Proces upravljanja rizicima u opštini Lapovo

Prilog 2: Utvrđivanje ciljeva (Proces P1: Proces utvrđivanja ciljeva)

Rizici Spoljašnji Unutrašnji

polit

ički

budž

etsk

o-fin

ansij

ski

zako

noda

vni

osta

li (p

oseb

ni)

pošt

ovan

je ro

kova

kval

itet j

avni

h us

luga

info

rmac

iona

sig

urno

st

opšt

i

osta

li

a) Strateški ciljevi:

1-

2-

3-

4-

b) Taktički ciljevi: 1- 2- 3- 4- 5-

c) Operativni ciljevi: 1- 2- 3- 4- 5- 6- 7- 8- 9- 10-

Napomena: u skladu sa strategijom definišu se ciljevi pod a), b) i c) i oznakom + unose korespondentni rizici

Prilog 3: Lista rizika (Proces P2: Proces identifikacije rizika)

- Spoljašnji: 1- politički:

• • • • •

2- budžetsko-finansijski: • • • • •

3- zakonodavstvo: • • • • •

4- ostali (posebni): • • • • •

- Unutrašnji: 1. poštovanje rokova:

• • • • •

2. kvalitet javnih usluga: • • • • •

3. informaciona sigurnost: • • • • •

4. opšti: • • • • •

5. ostali: • • • • •

Napomena: U skladu sa strategijom za upravljanje rizicima utvrđuju se vrste rizika i tako formira lista rizika, koja se ažurira najmanje jednom godišnje.

Prilog 4: Utvrđivanje intenziteta rizika (Proces P3: Procesa procene i rangiranja rizika)

Intezitet rizika (IR) utvrđuje se na osnovu:

- Uticaja rizika – U (1÷3) i - Verovatnoće pojave rizika V (1÷3).

Koristeći ocene IR i U, njihovim množenjem dobijaju se IR.

IR = U * V

Ukoliko je IR manje od 2, smatra se da je mali, a u intervalu 2-4 srednji. Za IR veće od 6 moraju se preduzeti hitne mere za njegovo smanjivanje.