Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e...

150

Transcript of Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e...

Page 1: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

1

Page 2: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

2 Revista deNeda©Anuario Cultural do Concello de NedaNº 13 - 2010

Edita: CONCELLO DE NEDA (A Coruña)Imprime: LUGAMI Artes Gráficas. BetanzosDepósito Legal: C - 837 / 98ISSN: 1139-1154Director: Manuel Pérez Grueiro

Domicilio social e correspondencia:Biblioteca Municipal de NedaAvda. Algeciras, 6115510 NEDA (A Coruña)Tel./Fax 981 390233 - 981 390249e-mail: [email protected]: www.neda.es

Fotos da cuberta: Estación de ferrocarril de Neda.Viaxe inaugural da liña Betanzos-Ferrol (1913)

Os contidos dos artículos asinados son responsabilidade dos autores.

Acéptanse colaboracións, pero en caso de non publicarse, os gastos de devolución irán a cargo dosautores; e non se establecerá correspondencia sobre artículos non publicados.

Revista deNeda: Anuario Cultural do Concellode Neda / Director: Manuel Pérez Grueiro .- Nº 13 .-Neda: Concello, 2010.152 p.; il.: 24 cm.Depósito Legal: C - 837/98 ISSN: 1139-1154I. Título 1. Neda 2. Pérez Grueiro, M. (dir.)3. Revistas(051) (460.111) Neda “20” = 00 = 134.2 = 134.4

Page 3: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

3Nº 13

2010

Anuario Cultural do Concello de Neda

deNEDA

Page 4: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

4

6 Saúda do Alcalde

7 Verbas da Concelleira de Cultura

8 Editorial

HOMENAXES E LEMBRANZAS

10 Fillos Predilectos e Medallas de Ouro 2010Alfonso XI, Banda del Tercio Norte,Rondalla «Lucero del Alba»

17 Sigo recordando, recordando...Concepción Villar Pereira («Chita»)

19 XLV Aniversario «Lucero del Alba»Juan José Rodríguez de los Ríos

27 Juan José Castro Piñeiro en el recuerdoJuan José Rodríguez de los Ríos

HUMANIDADES

38 «A Papuxa», un inédito de Francisca Herrera GarridoAlexandre Ripoll Anta

46 Neda nos documentosColectivo Libunca

84 Serie dos muíños:Muíño do Castro, ou do LouridalColectivo Libunca

91 Historias do Hispano-Argentino:Sempre nos vai quedar o HispanoVicente Araguas

93 El escudo municipal de Neda:apuntes para su historia centenariaFernando Cendán Pazos

Page 5: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

5

98 As Rutas Atlánticas de peregrinación a SantiagoJuan J. Burgoa

110 Enrique Rodríguez Suárez, historia dun escudo de pedraAna Isabel Bello Platas

116 Centenario del tren (1913-2013):El Ferrocarril Betanzos-Ferrol: Historia.II. El material motor y remolcadoManuel S. del Río ReyÓscar Ribera Romero

123 Camiño Inglés por Neda: máis de 4.500 peregrinospasaron este Ano SantoProtección Civil / Oficina de Turismo

129 Una historia: vinos, viñas, parrales y tabernas de NedaNuria Rouco AneirosLucía Prieto

140 A páxina web do Concello: www.neda.es

143 Balance de actividades socioculturais 2010Natividad VillaamilSilvia Gil

Page 6: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

6

«La historia, émula del tiempo,depósito de las acciones,testigo de lo pasado, ejemploy aviso de lo presente,advertencia de lo porvenir».

Cervantes

Querido amigos:

Sen ánimo de estenderme, si me gustaría, con todo, facer al-gunhas consideracións sobre o sentido do esforzo que supón, nonoso mundo actual, a tarefa que desenvolven persoas como as quecontribuíron á súa edición dando forma aos artigos desta Revista

A primeira vista , tanto a educación como a formación quehoxe recibe a nosa mocidade en casa, na escola, o instituto, a uni-versidade ou o propio medio social, parece que non é moi satisfac-toria. É a propia estrutura social e o moderno sistema de comuni-cacións quen conducen a que a lectura perda importancia e a que,desgraciadamente en moitos casos, estea pasando a ocupar un lu-gar secundario nas nosas vidas.

Os valores dominantes da cultura foron desprazando á lectu-ra do papel central que ocupou na cultura occidental dos últimosséculos. É curioso que isto ocorra cando, por primeira vez na his-toria, a capacidade de ler chegou a ser ou está a piques de chegar aser «universal», e a pesar de que a produción de materiais escritose de información escrita aumenta aínda en forma acelerada.

Non podemos deixar de recoñecer que avances tecnolóxi-cos como o teléfono, a radio, o cine e a televisión comezaron adisputar a hexemonía da escritura. Con todo, eu son da opi-nión de que o libro non desaparecerá nunca e que seguirá tendoun papel absolutamente esencial na formación dos individuosda nosa sociedade.

É tarefa de todos seguir gozando da lectura como pracer. Eseguir pensando en que a esa illa deserta, a ese lugar paradisíacoonde soñamos con viaxar algunha vez, sempre nos acompañaráun libro na nosa maleta... Quizá sexa a Revista deNeda.

Sempre con afecto

Ignacio Cabezón Lorenzo

Page 7: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

7

«... se hace camino al andar ...»Machado

O Concello de Neda segue a manter o criterio de que acultura é un eixo fundamental no desenvolvemento dos pobos, e,por iso, mantén o esforzo de dar a luz, cada ano, unha nova edi-ción da nosa Revista.

Pero o noso orgullo e interese por manter viva a importantí-sima historia pasada e presente desta Real Vila de Neda serviríade pouco, de non ser pola inestimable dedicación dos colaborado-res e colaboradoras que nos regalan os seus valiosos artigos.

De novo reciban a miña gratitude e felicitación.

María Isabel Fernández NaseiroConcelleira de Cultura

Page 8: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

8

Esta revista naceu como canle para recuperar, difundir e servirde vehículo de todas as noticias, informacións, escritos e estudos locaisreferentes a Neda e o seu entorno. Aínda que xa van trece anos con este,os materiais, personaxes e historias sobre o noso municipio seguen aaparecer. Parece que aínda temos fondo para moito.

Nembargante, é quizais o momento de comezar a pensar na posi-bilidade, futura, próxima ou lonxana, de ampliar o marco xeográficodos artigos que publicamos. Tal vez a comarca ou as comarcas próximaspoidan achegarnos materiais e nós os recibamos e publiquemos. É in-dubidable que, en tempos antigos, os actuais límites administrativosnon existían, e non se poden explicar os acontecementos históricos sócircunscritos aos meros lindes municipais. Tal o que fan outras revistasdo noso entorno, das que temos seguido as pegadas e aprendido delas,como Cátedra, en Pontedeume, ou Anuario Brigantino, en Betanzos,que cobren un territorio máis alá do municipal, ata as comarcas queenvolven as devanditas vilas.

En todo caso, seguiremos a agradecer a participación de moita xente,de Neda e de fóra, que, de xeito desinteresado, aporta documentos, pis-tas, investigacións ou escritos para ir enchendo as nosas páxinas.

Un ano máis aparecen os personaxes, as historias entrañables, osdocumentos variados, que na inmensa maioría son descubrimentos paranós, para a nosa veciñanza e para o conxunto dos lectores. Seguimos cosrecordos de Chita, lembramos á persoa que labrou o escudo que loce afachada da Casa do Concello, homenaxeamos aos fillos predilectos ouadoptivos e ás Medallas de Ouro, continuamos a recuperación das vi-das e obras de destacados músicos como os Castro. Proseguimos coaserie dos muíños, que aínda quedan. Nun artigo analízase a historia donoso escudo municipal, mantemos o interese sobre o tren Betanzos-Ferrol, que cumprirá cen anos en 2013, ou recollemos os datos de candoNeda era produtora de viños. Publicamos tamén, coma sempre, refe-rencias a libros e documentos diversos que falan de Neda. Como nonpodía ser de outra maneira, damos, neste Ano Santo Xacobeo, as cifrasdos moitos peregrinos que por aquí pasaron seguindo o Camiño Ingléscara a Santiago de Compostela.

E facemos balance, coma sempre, dos moitos actos e actividadesculturais e sociais que se fan en Neda ao longo do ano, un dos sinais deidentidade do noso municipio.

Por todo elo, unha vez máis, grazas a os autores, a toda a xente quetraballa para facer posible esta revista e, sobre de todo, aos nosos lecto-res e lectoras.

...deNeda

Page 9: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

9

Page 10: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

10

ALFONSO XI,BANDA DEL TERCIO NORTE,RONDALLA «LUCERO DEL ALBA»:FILLO ADOPTIVO

E MEDALLAS DE OURO 2010

CERIMONIA DE IMPOSICIÓN DO TÍTULODE FILLO ADOPTIVO E MEDALLAS DE OURO 2010

DISCURSO DO ALCALDE DE NEDA

Boas tardes, señoras e señores.Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri-

dos concelleiros e concelleiras de Neda e de Narón, outras autoridades, ásque temos o honor de ter con nós hoxe aquí:

Alfonso XI, Neda e AlgecirasCando o pasado ano a Concellería de Cultura presentou a candidatura

do Trobador Esquío para a concesión do título de fillo predilecto, pareceunosunha boa idea para comezar a recuperar a memoria histórica da nosa RealVila de Neda.

Por iso, este ano pareceunos oportuno poñer en valor a figura do reiAlfonso XI ou Onceno, como o chaman algúns historiadores, que estárelacionado coa nosa Vila. Facendo unha breve reseña, non exhaustiva, perodando algúns detalles importantes, diremos que o primeiro diploma realcoñecido relacionado con Neda, ten data de 1339, onde o monarca prohibeque se actúe en contra dos privilexios reais outorgados.

Segundo o historiador Francisco de la Iglesia («Galicia: revista univer-sal de este Reino», ano 3, número 2, 1862), por exemplo:

…«hallándose en la villa de Tarifa el señor Rey Don Alfonso Undécimo,

expidió un privilegio al Concejo y vecinos de la de Neda que entonces eran y

fuesen en adelante, relevándoles de que pagasen maravedises algunos de lo que

por S.M. y los Señores Reyes sus sucesores fuesen demandados al Reino de Galicia

y repartidos a la Villa dicha, así de monedas, como de fogaderas, martiniegas,

Page 11: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

11

pedidos, servicios y de cualquiera otra manera, salvo la alcabala, según lo habían

de uso y costumbre, queriendo y mandando también que para siempre fuesen

libres de pagar derechos de carga y descarga de todas las mercaderías que se car-

gasen y descargasen en su puerto desde el cabo que llaman del Montón hasta la

dicha villa, sin embargo de los arrendadores de diezmo y de alfolí, quienes no

habían de poder demandar a algún vecino para que pagasen derecho de ninguna

carga o descarga, esto en atención a la gran merced que Dios había hecho a S.M.

en la batalla de Cabo Tarifa venciendo al poderoso Albufacén Rey de Benemarín,

de Fez, Tremezuen y Marruecos, a la que con muchos condes y caballeros habían

concurrido al conde don Enrique su hijo con diferentes hombres de armas de

dicha villa de Neda, y después de la toma de Algezira, Alfonso Escudero de Neda,

con una nao de doscientos toneles, armada de compañías con otras naos había

cobrado a S.M. la dicha villa de Algezira por haber quebrado una cadena de hie-

rro, de modo que pudo entrar en ella la expresada flota».

É así, por iso, polo que a nosa vila asume no seu escudo a simboloxía detodos estes feitos ocorridos no século XIV: a lingua de mar que representaá badía de Algeciras, as cadeas rotas pola nao construída nos estaleiros deNeda e capitaneada polo nedés Alonso Escudero, o castelo e a igrexa deNosa Señora de Europa.

En 1982, a corporación de Neda tomou a resolución de irmandar estavila coa cidade de Algeciras, en base a estes feitos. Tamén é de xustizarecoñecer ao rei Alfonso XI como merecedor do título de Fillo Adoptivo,posto que foi el quen distinguiu á vila e aos seus fillos pola súa lealdade.Benvido sexa Alfonso XI á nosa galería de homes ilustres.

Banda do Tercio NorteFue el rey Felipe V quien decide fortalecer la Marina de Guerra y elige

la bahía de Ferrol, por sus magníficas condiciones geográficas y estratégi-cas, como lugar para instalar los astilleros estatales y como capital del De-partamento Marítimo. El ministro Marqués de la Ensenada, concretamen-te, fue quien determinó que Ferrol se instituyera como una de las tres cabezasde Departamento.

Desde entonces fue sede del Regimiento de Infantería de Marina, crea-do en 1537, y es, por tanto, el más antiguo del mundo. En sus filas lucharonhombres ilustres como Miguel de Cervantes o Pedro Calderón de la Barca,y mujeres como Ana María de Soto, quien, haciéndose pasar por varón, sealistó y al final de su carrera fue licenciada con honores, siendo así la prime-ra mujer infante de marina del mundo.

La Banda de Música, a la que hoy homenajeamos, forma parte indiscu-tible del entramado social y cultural de Ferrol. La Armada, a lo largo del

Page 12: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

12

tiempo, ha fomentado su integración en la población, pudiendo contar conella en cuantos acontecimientos se le soliciten.

Además de los propios actos que realiza en el interior del recinto mili-tar, compuesta por un cuadro de magníficos profesionales, supo tambiénproyectar su talento y arte en la calle, con la realización de conciertos alaire libre, que sin duda han acercado la música a la gente de a pie. Quien norecuerda que todos los jueves, entre los años 1920 y 1998, ofrecía su talen-to en los conciertos que se celebraban en los Jardines de Herrera, sede de laCapitanía General.

Varias son las razones que nos han llevado a proponer la concesión deesta distinción. En primer lugar, es innegable la estrecha relación que man-tiene con nuestra Rondalla. Cuando en 1965 Julio López Rey propuso crearuna Rondalla estable, eligió como director a José Santiago Rivas, conocidocomo «Pepucho». Uno de sus maestros de música fue Don Arturo,clarinetista de Infantería de Marina. Cuando en 1989 Fausto Cansado Jus-to causa baja en la rondalla, asume la dirección Guillermo Corella Sigrés,también músico militar, que viene a encabezar una larga lista de directores,todos ellos componentes de la Banda del Tercio Norte: Juan CarlosRodríguez Dombriz, Pascual Montesinos, José María Calabuig, RamónRomero, Ángel Carro.

Este Concello siempre contó con la colaboración desinteresada de estaBanda. Desde 2007 venimos celebrando los «Concertos de Nadal Vila deNeda», en los que participa la Banda, y que hacemos coincidir con nuestropatrón San Nicolás y el Día de la Constitución, el 6 de diciembre. Esto hadado lugar a que nuestra coral sea la única invitada a cantar en el conciertode navidad que organiza la Armada en la iglesia de San Francisco.

Queremos también aprovechar, dada la coincidencia de este acto con laSemana de las Fuerzas Armadas, para brindar nuestro pequeño homenajeal Ejército Español, especialmente a la Infantería de Marina, representadahoy por su Banda de Música, por la labor que viene desarrollando en esce-narios difíciles en Centro América, el Índico o en Haití.

Agradecemos también las tareas de apoyo del Tercio Norte a las labo-res de alojamiento de peregrinos, con tiendas de campaña u otros medios,cuando es necesario, dada la masiva afluencia .

La Armada ha tenido también otras formas de colaboración y genero-sidad con Neda, como el permitirnos aprovechar el consumo de la mejoragua del mundo, la del Belelle, para deleite de nuestro paladar y ahorro delos bolsillos de los vecinos y de las arcas municipales. Haciendo honor aaquella frase: «Es de bien nacidos ser agradecidos», me siento muy satisfe-cho de hacer entrega de esta distinción a la Banda del Tercio y además que

Page 13: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

13

sea recogida por su Coronel, Don Ángel López Díaz, natural de Neda, unode los muchos militares que ha dado esta pequeña pero histórica Villa.

RondallaNo ano 2008, nunha xuntanza, falamos de realizar un proxecto de

recoñecemento e homenaxe á música para o bienio 2009-2010, polo quesigo a apostar. Os obxectivos son os seguintes: dar o nome de «Praza daMúsica» a unha zona céntrica de Neda, erguer un monumento á música e ápoesía, facer un museo da música, e reactivar o irmandamento con Algeciras,acordado en 1982, e facelo, entre outras cousas, a través da música, e porúltimo, outorgar a Medalla de Ouro á Rondalla Lucero del Alba, facéndoocoincidir coa seu 45 aniversario.

A Vila de Neda é coñecida como a Vila do Pan, pero tamén podemosnomearnos como a Vila da Música. Os nomes de músicos como ManuelPérez Fanego, Manuel Yáñez, Evaristo Cansado, José Area, José SantiagoRivas, Fausto Cansado Justo, este último fillo predilecto de Neda, senesquecernos do Trovador Esquío, serían suficientes para xustificar ahomenaxe que merece a música. Son a nosa referencia musical, no pasado eo presente, por moitos anos, séculos xa. Debemos un agradecemento atodos eles e a outros, como a Vicente Araguas, fillo predilecto, a XoánGarcía, poeta noso ou aos nosos admirados Zoar doVento.

Aínda que non puidemos cumprir algúns dos obxectivos por proble-mas económicos, non podemos deixar pasar a oportunidade de outorgar áRondalla Lucero del Alba a nosa Medalla de Ouro, na que está representa-da toda a sociedade nedesa, igualitaria na participación de homes e mulleres,de todas as profesións e cores políticos.

Dar esta medalla á Rondalla supón para nós recoñecer a súa defensa damúsica e o seu labor de levar o nome da Vila aló onde vai, así como o seutraballo pola difusión da música da comarca: habaneras, boleros, pasodobres,folklore galego...

A Agrupación Lucero del Alba é, sen dúbida, a mellor embaixadora deNeda. Outorgar esta distinción non é senón recoñecer un feito real que seven producindo dende hai anos.

Por último, unha mención especial a dúas persoas desta Agrupaciónque nos deixaron fai pouco: Conchita Rico, unha muller que vivía para amúsica, alegre pese a enfermidade que sufriu nos derradeiros anos, e a Ma-nuel Casteleiro, un home bo, serio e formal, un bo amigo e compañeiro. Aambos, que descansen en paz.

E a todos vos pertence esta medalla. Grazas.

Page 14: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

14

ALFONSO XI(Texto: “Guía escolar de Algeciras”/Antonio

Torremocha Silva, Francisco Humanes

Jiménez.-Ayuntamiento de Algeciras, 1985).

(Salamanca, 13 de agosto de 1311-Gi-braltar, 26 de marzo de 1350).

Sucede a su padre, Fernando IV, muer-to en 1312. Como era menor de edad, du-rante trece años el reino castellano estuvoen manos de sus tutores. A partir de 1325comienza el período de gobierno perso-nal del rey.

Acometió diversas reformas en susEstados, entre ellas la reforma de la Administración Municipal, en los pri-meros años de su reinado, y la unificación legislativa en la etapa final (Or-denamiento de Alcalá de 1348).

Ante el peligro de una invasión en gran escala de los ejércitos africanoscentró su atención en el Estrecho, donde concentró su escuadra y la deAragón.

En 1340, al frente de las tropas castellanas y portuguesas vence a losreyes de Granada y Marruecos en la batalla del Salado.

Dos años más tarde inició la campaña que le daría fama internacional:el sitio y la conquista de Algeciras.

Rendida la ciudad en 1344, Don Alfonso prepara el último asalto de labatalla del Estrecho: la conquista de Gibraltar.

En 1348 pone cerco a la plaza, pero una epidemia de peste dio fin a suvida dos años después, teniendo el ejército cristiano que levantar el cerco.

Fue enterrado en la iglesia de San Hipólito de Jerez de la Frontera,donde reposan sus restos junto a la sepultura de su padre.

BANDA DEL TERCIO NORTECoronel Juan Ángel López Díaz / Director

Gracias a la corporación de Neda y a su Alcalde, por haber concedidoa la Banda de Tercio Norte, antigua Banda del 2º Regimiento, creada en1885, este galardón, con el que yo, como Coronel del Tercio, me veo do-blemente honrado.

En primer lugar como nedense de nacimiento.

Page 15: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

15

Cierto es que no viví muchos años en mi casa de Xubia, pero no hahabido año que no haya venido por aquí o por la Cruz del Pouso, casa demis abuelos, donde pasé los mejores veranos de mi vida. Por otro lado mispadres y casi toda mi familia descansan en Santa Maria de Neda, y eso,créanme, une mucho.

Recuerdo también, de pequeño, bañarme en el puente que hay cerca dela iglesia, y jugábamos a ver quien cogía más piedras, pues alguien le dabaunas monedas al que más cogiera.

Y recuerdo mis correrías desde la Mourela hasta la Cruz del Pouso, sinhorario, sólo jugando –eso sí, con espadas de madera, se ve que lo mío eraafición–, o sachando patacas, y a mis tíos quejándose que las ensartaba to-das con el raño, o alindando o gado. Una vez se me cayó una vaca por unribón, y mi tío me corrió en pelo por todo el concello, hasta que mis tías,una de ellas Concha, que falleció hace unos días, intercedieron por mí ypude entrar en casa.

Sí, no he vivido mucho aquí, pero créanme que los recuerdos de dondese vive en los primeros años de vida no se borran nunca.

Y también me veo honrado porque la Banda del Tercio, cuyo mandoterminaré en breve –lo bueno se acaba pronto–, haya obtenido este galar-dón, que servirá para recompensar a los esforzados músicos del Tercio,magníficos profesionales, y que, además, reparten su sapiencia como direc-tores de bandas y agrupaciones musicales por toda la comarca. Creo que laRondalla de Neda casi siempre ha sido dirigida por músicos del Tercio, ycreo que éstos, sin duda, han contribuido a elevar el nivel musical de labisbarra. Casi 5.000 personas escucharon el año pasado su música: colegiosde niños, residencias de mayores y actuaciones en distintos puntos de lacomarca. Espero que continúe el binomio Banda del Tercio-Rondalla deNeda en los conciertos de Navidad y en otras ocasiones.

Gracias señor Alcalde, gracias señores concejales, gracias Villa de Neda,por acordarse de la Banda del Tercio Norte a la hora de la concesión de estepremio, que sin duda es un orgullo para la Banda y para todo el TercioNorte, y por supuesto para su Coronel.

RONDALLAAndrés Pena / Presidente

Excelentísimo Señor Alcalde, señores Concelleiros, señor Coronel,quero comezar felicitando á Banda do Tercio Norte pola Medalla de Ouroque hoxe se lles entrega.

Para a Rondalla que represento foi un orgullo compartir actuaciónscon vós. Tamén é unha honra para nós que os últimos directores da Ronda-

Page 16: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

16

lla foran membros da Banda do Tercio, todos eles grandes profesionais,que fixeron unha admirable labor de dirección.

Para «Lucero del Alba» é unha honra recibir esta Medalla de Ouro, quenos concede o noso Concello. Queremos dar as grazas ao Alcalde, IgnacioCabezón, á Concelleira de Cultura Maribel Fernández Naseiro, a todos osmembros do Goberno Local, aos representantes dos grupos políticos poloseu apoio. Tamén queremos agradecer a todos os funcionarios e técnicosdo Concello a súa inestimable colaboración con esta Rondalla.

Para nós é un orgullo levar o nome de Neda, que nos acompaña en cadaactuación. Queremos que esta rondalla a sintan súa, e por iso invitamos atodos os presentes –invitación extensiva ás diversas asociacións culturais,asociacións de amas de casa, asociacións de veciños e colaboradores par-ticulares– a que celebren con nós o corenta e cinco cumpre anos destarondalla.

Neste día,eu, en nome de todos os compoñentes, quero lembrar concariño a Manolo Casteleiro, a Conchita Rico, compañeiros que nos deixaronfai escasos días, e estender este recordo a todos os membros de «Lucero delAlba» xa falecidos. Para todos eles o noso cariño e respecto e as nosascancións, porque, alí onde estean, estarán escoitando á súa Rondalla.

Graciñas.

Page 17: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

17

SIGO RECORDANDO, RECORDANDO...

CONCEPCIÓN VILLAR PEREIRA («CHITA»)

Hoy, día 25 de Abril, festividad de San Marcos, me viene a la memo-ria lo que me contaba mi mamá, y no era un cuento, era una gran verdad.

Tal día como hoy, allá por el 1900, sucedió esto, que ella misma recor-daba con tanta pena, pero, al mismo tiempo, cuando nos lo contaba eracomo si estuviera haciéndole un homenaje a su madre.

Mi abuela era panadera de La Mourela. Se casó con mi abuelo y se vinoa vivir a Los Pazos (San Isidro), ya que mi abuelo era de allí. Ella se dedica-ba a hacer empanadasque llaman de «sacho»,eran muy sabrosas yfamosas. Las vendía enlas ferias y en los atriosde las iglesias los díasde Patrón.

Lo que quierocontaros es que un díacomo hoy, estandovendiendo a la salida dela Función de San Mar-cos, y estado embara-zada, le entraron losdolores de parto, pero,como ella contaba, es-peraba a ver si termi-naba de vender las em-panadas que lequedaban aquel día.Cuando terminó laventa cogió su cestitay empezó a caminar devuelta a casa por el

Benita Ameijeiras y su hija Concha (madrina de Chita),en torno a 1873.

Page 18: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

18

monte, un día de gran «orballo». Le quedaba la casa lejos y, en un día tanseñalado, ella soliña, sin ayuda de nadie, más que de Dios, parió a su hijiña.Las que somos madres sabemos que es lo más bonito que nos puede pasar,pero pensemos como haría ella sola, en medio del monte, rodeada de árbo-les y caminos, sin pasar nadie. Tuvo una gran valentía: ella soliña recogió asu neniña y le ató el cordón umbilical con un fleco del mantón que llevabapuesto, echó la cesta en un zarzal, cogió a su neniña en brazos y se puso acaminar.

Esto sí que es digno de escribir y mencionar, pues si pasara hoy, no locreería nadie. Porque hoy en día, si por casualidad pare una mujer en untaxi, donde va acompañada por el marido y el taxista que la lleva directo a laclínica... lo ponen en los periódicos y lo pasan por la tele como una grannovedad.

Entonces a la pobre de mi abuela tendrían que levantarle un monu-mento, pues aunque era un ser como los demás, lo que hizo es de destacar.Le puso a la niña de nombre Cipriana, pero al siguiente hijo que tuvo, quefue varón, le puso Marcos... ¿Recordaría ese día tan milagroso para ella, quela ayudó a salir con bien? ¡Cómo así fue! Yo creo que sí, pues ese santoinvocaría al Señor en una cosa tan milagrosa. Tuvo nueve hijos y, gracias aDios, tuvieron salud para criarlos, con mucho trabajo, pero lo bonito de lavida es eso, vernos rodeados de nuestros seres más queridos.

Yo, cuando estoy escribiendo esto, tengo 82 años y la mejor escuela dela vida, decía y dirá Don Fausto Cansado con mucho acierto, son los años;y al irlos viviendo y pasando, te vas dando cuenta de cómo está todo distin-to y cambiado. Cuando iba a casa de mis abuelos, de pequeña, yo era muyfeliz y disfrutaba con aquellas cosas bonitas de entonces: ver aquel molino,el horno tan grande, el lavadero antiguo de piedra, el hórreo. Lo recuerdocon aquellas ristras de maíz, tan colocaditas que parecía que daba pena quelas fueran a moler. Aunque lo que más me gustaba era ver el molino funcio-nando, pues yo nunca viera tal cosa; tenía como un depósito fondo, enton-ces el agua que salía del lavadero iba por un caño y la recogían en ese «cubo»,como le llamaban mis abuelos. Para mí era un festín disfrutar de todo aque-llo. Aún ahora, las pocas veces que paso por allí, ver que aún se conserva lacasiña que me trae tantos recuerdos... El molino ya no existe, pues en sulugar hicieron una casona grande, pero los recuerdos están igual, viven entu memoria y en el corazón. Yo, ahora, cuanto más mayor voy, más meacuerdo de todo lo vivido antes y, mientras Dios me conserve esta memo-ria, qué bonito es recordar todo lo que has vivido tantos años.

Gracias a todos los que leáis este humilde escrito, pero muy cierto.

La viuda de Pepucho.

Page 19: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

19

XLV ANIVERSARIO

LUCERO DEL ALBA

JUAN J. RODRÍGUEZ DE LOS RÍOS

Ilustrísimo Sr. Alcalde de Neda; dignísimas autoridades; admirados com-ponentes de «Lucero del Alba»; señoras y señores:

El pasado 29 de mayo, durante el acto de imposición de la «Medalla deOro» del Ayuntamiento de Neda a la Rondalla «LUCERO DEL ALBA»,tanto el alcalde de la Real Villa, Ignacio Cabezón Lorenzo, como la presen-tadora del evento, Raquel Rodríguez, aseguraron que «LUCERO DELALBA» no necesitaba de presentación alguna, ya que era sobradamenteconocida en esta localidad. Y es verdad, la veterana Rondalla no necesitapresentación, ya que sus méritos hablan de ella por si solos, hasta el puntode ser reconocida en su propio entorno con dicha «Medalla de Oro», locual significa que la entidad musical alcanzó el rango de ser profeta en sutierra.

¡Mi más cordial enhorabuena por ello!Como el Presidente, Andrés Pena, me invitó para que hablara de la

historia de estos cuarenta y cinco años de «LUCERO DEL ALBA», paraconocer los orígenes de la misma, habrá que echar un vistazo atrás en eltiempo, ya que Neda tuvo una gran influencia musical desde el 15 de juniode 1902, fecha en que fue inaugurada la Sociedad de Recreo «La Casuali-dad», en la que llegaría a actuar lo más granado de la comarca ferrolana.

Desde este día, Neda gozaría fama de ser tierra de buenos músicos ycantores, reconocimiento que le vino otorgado a través de Manuel YáñezLafuente, Evaristo Cansado Landrove, Marina Mauriz y José AreaCarregado. Años más tarde, continuaría la tradición el sacerdote ManuelPérez Fanego, su hermana Rosita, José Santiago Rivas (Pepucho), FaustoCansado Justo, Claudino Fornos Pérez, Antonio García Pereira y el tam-bién clérigo, sobrino del primero, Javier Méndez Pérez.

Page 20: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

20

En cuanto al origen de las rondallas, Neda adoptó esta tradición unosaños después de que Ferrol tomara para sí la costumbre de rondar a lasmujeres que celebraban su onomástica el día de San José, y lo hizo a travésde Evaristo Cansado Landrove y del músico Manuel Yáñez Lafuente, aquienes se debe la autoría del vals «Hermosa», estrenado en la villa, en 1910.Vuelve a formarse otra rondalla en Neda, en 1912, y una más, años mástarde, en 1918.

El año antes de que estallara la guerra española, una rondalla de Nedaofreció «Dentro de mí» y «Los estudiantes», ambas del capellán castrenseJosé Albacete González. El local de ensayo lo tenía ubicado esta agrupa-ción en Santa María, en la esquina que lindaba con el camino de la ribera, ycuyo director era el coadjutor, conocido cariñosamente como Don Joseíto.

Una vez que concluyó el enfrentamiento bélico, la tradición musicalen la localidad se enfrió un tanto; ello fue debido, además del desgaste porel trauma sufrido, a que en ese tiempo había muerto el maestro YáñezLafuente, y tanto Evaristo Cansado como José Area contaban con 55 y 53años, respectivamente, y ya no se hallaban en la plenitud de facultades quese requerían para afrontar eventos, como los que habían organizado unospocos años antes.

Siete años tardó Neda en constituir la primera rondalla de posguerra,con la llamada «SUSPIROS GALLEGOS», que fue presentada en el SalónDanzing, dirigida por Antonio García Pereira. En la noche de las Pepitas,ya uniformada, ofreció para los vecinos de la villa el vals «El regreso» y ladanza «El Trovador»; además, extendieron sus rondas a la vecindad de Jubia,La Mourela, Maniños y El Seijo, cruzando la ría en lancha.

Dos años más tarde, en 1948, debutó la rondalla dedicada a las Pepitas«ARRULLOS DEL BELELLE», bajo la dirección de Fausto Cansado Jus-to. Desde entonces, la villa se vio privada de este tipo de agrupaciones,hasta que en el año 1965 (o sea, hace cuarenta y cinco años) Julio ReyLópez propuso, ante un grupo de adolescentes, la creación de una entidadde ronda estable, como en Ferrol lo estaba siendo «ARMONÍA» y enMugardos «TROVO DEL ALBA». Para la dirección musical contaron conel músico civil de Narón, José Santiago Rivas (Pepucho), quien se puso alfrente de los siete primeros componentes del naciente colectivo que fuedenominado «LUCERO DEL ALBA». Aquellos instrumentistas fueron:Celso Seijo Martínez, José Seijo Martínez, Enrique Vázquez Pérez (Ricolo),Wenceslao López Pantín, José Antonio González Porto, José FernandoPita Rodríguez y José Ramón Pereira López. Con semejante base, el direc-tor dio forma a una Sociedad con cincuenta asociados, inscribiéndola en laObra de Educación y Descanso; entidad que tardaría dos años en emitir elrefrendo oficial.

Page 21: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

21

Como hoy recordaba al mediodía, el sacerdote José Bello Lagüela ade-lantó el importe para la compra de los instrumentos, que –entonces– habíaascendido a la cantidad de 3.193 pesetas, mientras que un grupo de jóvenesefectuaba una cuestación popular por la villa. Los primeros ensayos losllevaron a cabo en el local de Acción Católica, de San Nicolás; después, seensayó en el Liceo de Neda y, posteriormente, en un piso que SantiagoRivas poseía en la localidad.

«LUCERO DEL ALBA» debutó en el año 1966, solamente con obrastañidas, sin voces. Pronto incorporaron panderetas y en las fiestas del Car-men de ese mismo año estrenaron el uniforme, que estaba compuesto porcamisa blanca con gola en cuello, pantalón negro y capa.

El 19 de marzo de 1967, «LUCERO DEL ALBA» homenajeó con sussones frente a la casa de José Area Carregado. Enfermo ya, todavía pudoasomarse a los cristales para saludar a los rondallistas.

El reconocimiento oficial para «LUCERO DEL ALBA» llegó el 13 defebrero de 1968. Con dicha fecha, la Delegación Provincial de la Organiza-ción Sindical de La Coruña, remitió un escrito –con el número 42–, dirigi-do al presidente de la entidad, en el que le exponía lo siguiente: Aprobadopor nuestra Jefatura Nacional, adjunto remitimos Acta de Constitucióndel Grupo de Educación y Descanso «Lucero del Alba», así como carnets deafiliado de los cincuenta productores que componen la Agrupación, cuyoimporte de 1.250 pesetas debe ser enviado a esta Jefatura Provincial. [...]

Una vez que la agrupación musical quedó legalmente inscrita bajo lanorma del Régimen de Asociaciones, en el seno de la misma se elaboró unReglamento Interno que constaba de nueve capítulos, que comprendíanveintiocho artículos, en los que, como toda entidad similar, se hacían cons-tar las finalidades de la agrupación, reglas y deberes de sus miembros, go-bierno y dirección, compromisos de la junta directiva, reuniones y disposi-ciones finales.

Con el único madrinazgo de la nedense María Oliva Álvarez Sixto, lapervivencia artística de la rondalla –dirigida en toda la primera etapa porPepucho–, fue de algo más de diez años, en los cuales su principal meta fuela interpretación de la música dedicada a las Pepitas, recordando todos losaños, en la noche festiva de marzo, las canciones de los músicos que man-tuvieron la tradición en la musical Neda: Evaristo Cansado Landrove, suhijo Fausto Cansado Justo y el propio José Santiago Rivas.

En 1976, surgieron discrepancias entre los componentes de la entidad,lo que motivó el cese del director-fundador. La Rondalla dejó de apareceren público cuando la mugardesa «TROVO DEL ALBA» se recuperaba dela crisis que la había mantenido cinco años alejada del panorama musical dela dos veces Real Villa.

Page 22: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

22

Al quedar sin órgano de gobierno, una comisión formada por veinti-cuatro vecinos de Neda se reunió en el salón de sesiones del Ayuntamientode la villa, a las veintiuna horas del día 12 de agosto de 1976, asistiendo elalcalde, José Veiga García, con el fin de constituir una gestora, en el ánimode responsabilizarse de los fondos, instrumentos e inventario. Una vezabierta la reunión se votó a los compromisarios, resultando elegidos Enri-que Vázquez Pérez (Ricolo), como Presidente; Andrés López Deibe, Se-cretario-Contador; Antonio Ríos López, Tesorero; Antonio González Portoy Juan García López, Vocales. Acto seguido, se procedió a dar lectura a unReglamento, que fue modificado sobre la marcha, hasta que se aprobó porunanimidad. El local social quedaría asentado en un bajo propiedad de Cé-sar Leal. En el escrito se hace constar que la comisión gestora se hace res-ponsable de los bienes de la asociación, que cuenta con tres bandurrias, doslaúdes, una mandolina, cuatro guitarras, dos panderos y diversos enseresde oficina, además de una cuenta de 22.776,20 pesetas.

Desde que la gestora se hizo cargo de la agrupación musical, ésta fuelanguideciendo por falta de director, aunque algunos de sus componentescontinuaron ensayando, en precario, algunos años más sin concurrir a actopúblico alguno; prácticamente, su misión era la de conservar y velar por elpatrimonio de la Sociedad.

Con dicha inactividad pública que duró una década, «LUCERO DELALBA» retornó a la actualidad musical de la villa en 1986, bajo la direccióndel músico civil de la tierra, Fausto Cansado Justo. El maestro fue requeri-do por la junta directiva, que había ratificado la constitución del colectivoante el Gobierno Civil. Los nuevos responsables con sus respectivos car-gos fueron los siguientes: Presidente: José Antonio González Porto; Vice-presidente: Enrique Vázquez Pérez; Secretario: Fernando Pita Rodríguez;Contador: Juan Manuel Díaz López; Tesorero: Andrés López Deibe; Vo-cales: Jesús Rodríguez Curros y Pablo Riobóo García.

La entidad fue presentada en público en la Casa de la Cultura de la villael 14 de marzo de 1987, teniendo como maestro de ceremonias a José Ma-ría Pérez Parallé –O poeta do Penedo–. Cuatro días más tarde, participó enla ferrolana «Noche de las Pepitas», con el vals «Sal Pepita a la ventana»,letra y música de Evaristo Cansado y la danza «Trova», letra del propioPérez Parallé con música del maestro director.

El 12 de marzo de 1988, la ceremonia y lugar del año anterior volvió arepetirse; en esta ocasión, el acto contó con la presentación de José LuisRiobóo Castro. Para dicho evento, el maestro compuso el vals «Romancía»y la danza «Anhelo», ambas con letra de Parallé.

El músico introdujo una innovación en este tipo de agrupaciones –quehizo compartir con los clásicos de las rondas–, la incorporación al reperto-

Page 23: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

23

rio de temas gallegos, tales como las baladas «Os teus ollos», de CurrosEnríquez y Castro Chané; «O Consolo», de Paz Hermo; «Aires mareiros»,en adaptación de Manuel Pérez Fanego, etc.

Bajo la dirección de Fausto Cansado, la entidad llevó a efecto la graba-ción de una cassette comercial, cuya toma de sonido tuvo lugar en el localde Acción Católica, en el año 1988. Entre los temas del contenido de lamisma, figuraban el pasacalles «Sebastopol», el vals «Sal Pepita a la venta-na» y la danza «Bajo los rayos del sol».

Después de la celebración de las Pepitas de 1989, Cansado Justo causóbaja en la entidad, alegando problemas de salud. Dicho año, el acto de pre-sentación de la rondalla había estado a cargo del rapsoda fenense RamónGarcía Rey. Los temas interpretados fueron el vals «Madrigal azul», deParallé y Cansado y la danza «Bajo los rayos del sol», de Evaristo Cansado.

El cese de Fauto Cansado causó una serie de problemas en la Sociedad,dando lugar a un paro artístico en la misma. Es cuando la A. de VV. intentatomar el control de la Rondalla, por lo cual se hace con la presidencia JuanAgulló López, en 1990, a quien sigue José Ríos López y César Leal Maneiros.Es bajo la presidencia de este último, cuando en el seno de la entidad secrea un grupo de cuerda denominado PLECTRO, dirigido por Juan JoséGuillaza Yánez, que llegaría a integrar en sus filas a ocho instrumentistas:el propio Guillaza, Jaime Tenreiro Rodríguez y Francisco Falcón, comolaúdes; Guillermo González Porto, mandolina; Rubén Díaz Penedo, ban-durria; Ramón Veiga Beceiro, Enrique Ponce Fernández y Beatriz DíazPenedo, guitarras.

Desde la baja de Fausto, se vive en la Rondalla una etapa que podíamosllamar de transición, hasta que los componentes instan a sus directivos adimitir, para tomar ellos mismos las riendas de la entidad, elevando a lapresidencia a Celso Seijo Martínez, en 1998.

Volviendo a la dirección rondallista, tras el cese del maestro CansadoJusto, la dirección del colectivo fue asumida por Guillermo Corella Sigrés–el primero de los músicos militares, de la Banda de Infantería de Marina–, debutando en 1990, con los temas «Velando por ti», vals de Santiago Rivasy la danza «Elogio», letra de Diego Varela y música de Fausto Cansado.

Después de la baja de Corella, la dirección de la Rondalla recayó en elmúsico civil Adolfo Ramonde Lago, quien se hizo cargo de la entidad en1991. Tras el cese de Ramonde Lago, en 1995, el cargo de director –hasta lafecha– lo ostentarían seis profesionales músicos, pertenecientes a la Bandade Infantería de Marina

Desde 1995 hasta los últimos meses de 2003, el cargo de director loocupó Juan Carlos Martínez Dombriz, quien debutó dicho año con lasmismas obras presentadas por el ente en el año 1976: el vals «Envío» y la

Page 24: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

24

danza «Embrujo», de Pérez Parallé y Cansado Justo; como maestro de pun-teo figuraba –entonces– José Santiago Rivas, y como asesor musical FaustoCansado Justo. En los ocho años, no continuados en el tiempo, de perma-nencia como director, con el maestro Dombriz la entidad llevaría a cabodos nuevas grabaciones: la primera, en soporte magnético, en el monaste-rio de O Couto, y la segunda en un CD, cuya toma de sonido se llevó acabo en el local social de Amigos da Paisaxe Galega, de O Seixo, en 2002.

El año 1999, siendo presidente Celso Seijo Martínez, la agrupaciónmusical recibió la distinción instituida por la Sociedad Artística Ferrolana(SAF) como «Rondalla del Año», en un acto que se celebró en el antiguodomicilio social del Real Coro «TOXOS E FROLES», al que acudieronlos alcaldes de Ferrol y Neda.

Pertenecientes a esta segunda etapa, desde 1987 hasta el año 2000, lasjóvenes de la villa que ostentaron el madrinazgo de la rondalla fueron:Verónica Fandiño, Aurora Gómez Rodríguez, Victoria Rodríguez Pereira,Cristina Martínez Seijo, María Bouza Riobóo, Rocío Sánchez Bello, MirellaCasal Díaz, Mónica González Penedo, Lorena de la Viña Castro y AnaBerta Varela Sánchez.

Ya en el nuevo siglo, los tres primeros años coincidieron en los cargosde presidente y director de la Rondalla Celso Seijo Martínez y Juan CarlosMartínez Dombriz, siendo las madrinas Rosa María Losada Luaces, MaríaJesús Fernández Malde y Natalia Durán Herbá, desde el 2001 al 2003, res-pectivamente.

Tras el cese de Dombriz, toma el cargo de director el malogrado JoséManuel Gavía Rábano, quien fallece trágicamente a los pocos meses de suincorporación a la Rondalla.

Los años 2004 y 2005, bajo la presidencia de Andrés Pena García, laRondalla es dirigida por Pascual Montesinos Orts, y amadrinada por LucíaLema Paredes y Martina Novoa Tuimil, respectivamente. Con Montesinosen el podio de director, «LUCERO DEL ALBA» ofrece –entre otras– lasdanzas «Velando por ti», letra y música de José Santiago Rivas, y «Letargiaen la noche», original de Jesús Cartelle Cancela y Antonio CartelleVilasánchez.

De 2006 a 2008, la Rondalla la dirige José Miguel Calabuig Juan, quetrascurre su andadura con la presidencia de Andrés Pena. Con Calabuig, laentidad grabaría un nuevo CD en 2006, bajo el patrocinio de la DiputaciónProvincial.

En estos tres años, la Rondalla estuvo amadrinada por Lucía BrageMartínez, Verónica Fernández Cruz y Graciela Díaz Gabeiras. En esta eta-pa, la agrupación interpreta –entre otros temas– la danza «Peregrinando»,con letra de Dulce María Santiago Villar y música de su padre, José Santia-

Page 25: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

25

go Rivas, y el vals «Nochecitas de Ferrol», letra de Félix Blanco y músicaadaptada por Calabuig.

En los dos años siguientes, que cierran la década de este nuevo siglo, laRondalla (siempre presidida por Andrés Pena) estuvo dirigida por RamónRomero López-Cepero, que ofreció la danza «Anhelo», de Parallé y Faus-to, y el vals «Sueños de amor», del padre Eduardo. A Romero le tomó elrelevo el actual director, Ángel Carro Guzmán, con quien ofreció la Ron-dalla el vals «Pepita», letra y música de Carlos Noche; la danza «Mujer»,con letra y música del antiguo cancionero, y el pasacalles «Recuerdos», le-tra del cancionero popular, con música y arreglos de Ramón Romero. Conel actual director, en este año 2010, la Rondalla grabaría un tercer CD, cuyatoma de sonido tuvo lugar en el salón de actos del Asilo «Mi Casa», deFerrol.

La madrina de 2009 lo fue Susana González Picos y la actual lo esAlmudena Falcón Ocaña.

En la actualidad, la Rondalla está integrada por 44 personas, mayorita-riamente de la villa, que comprenden cantores e instrumentistas. Los pri-meros, divididos en voces blancas y graves, son los siguientes:

Sopranos: Mercedes Vilar García, Margot Fernández Merlán, ManuelaDopico García, Marián Bello Salazar, Pilar Curbeira Fonte, Ana María Bar-cia Galego, Isabel Galego Díaz, Pachú Riobó Castro, Viruca Elvira RíosLópez y Margarita Penedo Fraguela.

Contraltos: Francisca Seijo Martínez, Esther Iglesias Gómez, MaríaGarcía Rodríguez, María Luz Paredes Moreira, Dulce María Santiago Villary Conchita Fernández Martínez.

Tenores: Juan Sanjurjo Pinto, Juan López Gangoso, Andrés Pena García,José Antonio Castro García, Juan Couce Ríos, Manolo Leal Rodríguez yManuel Lema Sánchez.

Page 26: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

26

Bajos: Manuel Varela Yáñez, Juan José Díaz Castro, Antonio RíosLópez, Manuel Pita Lage, Alejandro Díaz Fernández, José Luis FernándezPena y Jesús Pereira Torrado.

Mandolinas: Juan Manuel Díaz López y Antonio Seijo Martínez.Bandurrias: José Ramón Fraga Puentes y Celso Seijo Martínez.Laúdes: Enrique Vázquez Pérez (Ricolo) y Jaime Tenreiro Rodríguez.Guitarras: Pilar López Curros, Ramón Veiga Beceiro, Luis Carballeira

Freijomil, Ángel García Criado, José Piñeiro Arnoso y Jesús Seijo Coba.Acordeón: Serafín Santamariña Sanmartín.Abanderado: José Antonio Pita Martínez.Director: Ángel Carro Guzmán.

La vigente junta directiva está presidida por Andrés Pena García, for-mando parte de la misma Juan Díaz Castro, como Vicepresidente; CelsoSeijo Martínez, como Secretario; Ramón Veiga Beceiro, como Tesorero, yDulce María Santiago Villar, Ana María Barcia Galego y Ángel García Cria-do, como Vocales.

En un acto de celebración como el de hoy, es de justicia citar a aquellosque formaron parte de la Rondalla, y que ya no se encuentran entre noso-tros. Todos ellos fueron recordados en la misa solemne, celebrada el me-diodía de hoy en San Nicolás. Sus nombres son Andrés Cordal, Tito López,Tito López (hijo), Mercedes Pita, José López, Pepucha Cainzos, Zalo Basoa,Gonzalo Díaz, Isaura Dobarro, Pedro Arnosi, Quintía, Ángel Blanco, JoséAntonio Porto, Manolo Casteleiro, Conchita Rico, José Ramón Montero,César Leal, José Manuel Gavía, José Santiago Rivas, Julio Rey, y unrondallista de corazón, como lo fue Enrique Pereira Sixto, conocido por«Nito». Descansen en paz.

Para finalizar, quiero desear a «LUCERO DEL ALBA» que estos cua-renta y cinco años sean los primeros de una larga serie de éxitos ininte-rrumpidos.

¡VIVA LUCERO DEL ALBA! ¡VIVA NEDA!

Casa de la Cultura de Neda, 9 de octubre de 2010

Page 27: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

27

JUAN JOSÉ CASTRO PIÑEIRO

EN EL RECUERDO

JUAN JOSÉ RODRÍGUEZ DE LOS RÍOS

Los Castro siguen siendo noticia. El tiempo no pasa por ellos. Des-pués de varias décadas en que ha dejado de existir esta estirpe de músicosargentinos (a excepción de Washington), hijos del nedense Juan José Cas-tro Piñeiro, su obra sigue siendo objeto de eruditos estudios, simposios,homenajes, publicaciones, etc. De entre éstas, cabe citar la documentadabiografía y epistolario dedicada a Juan José Castro (hijo), de la que es autorel musicólogo, pintor y escritor Carlos Manso, editada en Buenos Aires(2006), por DE LOS CUATRO VIENTOS, editorial.

Para que se conozca enla patria chica de Juan Joséla vasta dimensión y proyec-ción de la vida y obra de estafamilia musical, el menor delos hijos del nedense, JorgeEnrique (1930), se afana porrecuperar todo documentorelacionado con su progeni-tor y hermanos mayores, (enforma de programas, fotogra-fías, libros, prensa, grabacio-nes sonoras, etc.), que –sis-temáticamente– va enviandoal director de la Revista deNeda, Manuel Pérez Grueiro, para su clasificación correspondiente y ar-chivo en la Biblioteca de la villa. Como tal legajo merece ser analizado es-crupulosamente, es el propio Grueiro quien me remite todo el material queobra en su poder, encomendándome la misión de catalogarlo, por si apare-cieran nuevos datos, acerca de esta insigne saga de músicos argentinos deascendencia nedense.

La parroquia de Santa María.

Page 28: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

28

Después de echar un vistazoa toda esta inmensa documenta-ción, surgen unos interesantestestimonios de sumo interés, y yasin tiempo posible para un amplioartículo, detallado y veraz, retomola figura del nedense, para tratarde dar a conocer algo más de sutrayectoria musical, así como la desu profesión de luthier.

Sabemos que Juan José Cas-tro Piñeiro nació en Santa Maríade Neda el 26 de noviembre de1864, y que fue bautizado al díasiguiente en dicha parroquia. Suspadres fueron José María de Cas-tro y Seco y Andrea PiñeiroLópez. De su marcha para la Amé-rica hispana, existen dos fechas, que no concuerdan entre ellas. La una sitúasu viaje para Montevideo en 1868 (cuando contaba cuatro años), mientrasque el hijo menor del nedense afirma que su padre tenía seis años cuandoabandonó su tierra.

La familia Castro Piñeiro (el matrimonio y sus siete hijos) arriba en lacapital uruguaya, donde se afincaron inicialmente. Por lo escuchado a susmayores, Jorge Enrique, que no lle-gó a conocer a su abuelo, recons-truye aquellas primeras vivencias:

«Mi abuelo José María –que

no era músico– llegó a ser en cam-

bio un difusor de la doctrina Pro-

testante, habiendo participado ac-

tivamente en las Iglesias

Evangélicas de Montevideo y de

Buenos Aires. Católico en sus orí-

genes, se sintió movido a esta mo-

dificación de sus prácticas religio-

sas, quizá por algún impacto

emocional frente al drama sufrido

por la población ante la Gran Epi-

demia de fiebre amarilla, que, ter-

José Mª de Castro y Seco, padre de Juan José.

Juan José en la época en que llegó a Argentina.

Page 29: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

29La orquesta PINI. Juan José es el primero de la izquierda.

En los primeros años de su matrimonio.

Page 30: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

30

minada la Guerra del Paraguay, se extendió desde Asunción a Corrientes y por el

litoral a ambas márgenes. Desde diciembre de 1870 a junio de 1871 la tragedia se

llevó más de 14.000 víctimas en Buenos Aires. Desde ese entonces también, deci-

dió eliminar la señal de cualquier vestigio de linaje familiar suprimiendo de su

designación identificatoria el segundo apellido y el ennoblecedor ‘de’ que precedía

al primero».

Washington Castro (1909-2004), hermano que antecedió a Jorge Enri-que, relata los primeros años vividos por su padre en Montevideo:

«Mi padre, Juan José, entró a la Escuela de Artes y Oficios de Montevideo y,

además de estudiar zapatería, como instrumento musical estudiaba corno e integra-

ba la Banda de la escuela. En una visita que hizo a Montevideo el argentino Do-

mingo Faustino Sarmiento, alrededor de 1870, se acercó a la prestigiosa institución

y, en su honor, tocó la Banda de jóvenes estudiantes. Sarmiento preguntó entonces al

Director de la Escuela: –Y, dígame ¿por qué no tienen una orquesta sinfónica?– La

respuesta del director fue afirmativa; –La tendremos– y de inmediato llevó a Uru-

guay profesores de Italia y a un director de orquesta, el Maestro Salvini, que forma-

ron la Orquesta Sinfónica. Entonces mi padre también estudió violonchelo».

Unos años más tarde, la familia tomó la decisión de trasladarse a Ar-gentina, quedando en Montevideo dos de sus hijos: Bartolomé y José –quetocaba el contrabajo y murió joven–, llegando a Buenos Aires con sus cin-co hijos restantes: Manuel, Juana, Juan José, Constantina y Amalia.

Siendo adolescente, y como violonchelista, el nedense formó parte devarias orquestinas de café, así como de las orquestas de los Teatros de laComedia, Mayo, o de la ópera, en sus temporadas de zarzuela y lírica, res-pectivamente. Asimismo, fue uno de los fundadores de La Sociedad Musi-cal de Mutua Protección, que pasaría a denominarse –posteriormente–Aso-ciación del Profesorado Orquestal.

Contando 27 años, se casa con la joven argentina Luisa Podestá, hija depadres genoveses, con quien tiene cinco hijos varones, cuatro de ellos tam-bién músicos. Al principio de su vida en común, vive el matrimonio en unbarrio de la zona «Barracas al Sur», […] cruzando el Riachuelo ya provin-cia de Buenos Aires, hoy ciudad de Avellaneda, allí nacieron sus hijos JoséMaría (15/121892); Juan José (7/03/1895); y Rodolfo (10/01/1898) [...]Carlos Manso: «Juan José Castro», pág. 15.

El nedense no paraba de trabajar. Entre ensayos y funciones que finali-zaban después de la medianoche, Juan José tenía serias dificultades pararegresar a su hogar de Avellaneda, llegando a casa de madrugada, en el úni-co medio de transporte que tenía a su alcance, el tranvía tirado por caballos,

Page 31: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

31Primeras páginas del cuaderno con el que inició a Washington en el violonchelo.

Con su hijo Jorge Enrique en brazos. 1930.

Page 32: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

32

decidiendo trasladarse con la familia al centro de Buenos Aires, en unavivienda de la calle Tucumán, 1511. Allí nacieron los dos últimos hijos delmatrimonio: Luis (16/12/1902) y Washington (13/07/1909). Es en estetiempo cuando deja su labor como instrumentista. En 1910, con un nuevodomicilio en Tucumán 1657, nuestro hombre se consagra en exclusiva a suotra profesión, la de luthier, que ya venía desarrollando como ocupaciónaccesoria, mientras sus hijos se dedicaban de lleno al estudio de la música.

A este respecto, cita su hijo Jorge Enrique, que el espíritu investigadordel padre, unido a su inteligencia, inquietudes y al don de la perfección conel que estaba dotado, lo proyectaron a ser reconocido a nivel internacional.

[…] En su taller, además de atender a una nutrida y calificada clientela local,

fue visitado por notables virtuosos mundiales que arribaron por entonces al país.

Recuerdo, entre ellos, al extraordinario violinista austriaco Fritz Kreisler, al incom-

parable chelista español Pablo Casals o a Jascha Heifertz, impar violinista ruso-

norteamericano, quienes le expresaron cordial y efusivamente su admiración y gra-

titud por los insuperables trabajos que había realizado para ellos. [...]

Cuando contaba cincuenta años, Juan José enviudó de Luisa Podestá,haciéndose cargo de todas las tareas del hogar, sin desatender a su profe-sión, que para él era como una religión, asumiendo tal responsabilidad du-rante los quince años siguientes, que dedicó a dirigir los cauces de la carrerade sus hijos mayores, así como la educación de los menores.

Con el fin de iniciar a Washington en los estudios de violonchelo, en1918 su padre elaboró un cuaderno que denominó «Ejercicios preparato-rios». En la acotación de la segunda página, escribió:

«Es necesario evitar al alumno el cansancio y aburrimiento que siente en los

comienzos de cualquier carrera a que ha de dedicarse. Y, como el estudio de la mú-

sica se presta a ello, se puede evitar por medio del halago al oído. Conviene interca-

lar un método estilo Lee, cuyas melodías y acompañamientos de las escalas incitan a

la continuidad y estímulo del alumno».

En 1929 se casa con la joven, como él, también gallega, Francisca Cobelo,teniendo de esta unión otro hijo varón, Jorge Enrique, que dedicó sus afa-nes y anhelos a rescatar toda la memoria de su padre y hermanos mayores,y quien diría de su progenitor:

[...] Hombre colmado de virtudes, ferviente defensor de la libertad y la justi-

cia, padre ejemplar, austero pero comprensivo, de incorruptible integridad, extre-

madamente escrupuloso y celoso guardián de sus afectos, aunque las circunstancias

Page 33: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

33Parte de la herramienta empleada por el luthier.

Diversos componentes del violonchelo.

Page 34: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

34

lo hubieran alejado prematuramente del terruño, jamás olvidó su origen: se mantu-

vo siempre ligado a sus coterráneos, estuvo suscripto a un periódico regional, y supo

inculcar en su descendencia el amor por la estirpe. [...]

Juan José Castro Piñeiro falleció el 1 de febrero de 1942, cuando con-taba setenta y siete años de edad.

Como ha quedado dicho, el último de los hijos del nedense, Jorge En-rique, se dedicó en cuerpo y alma a recobrar y atesorar todos aquellos obje-tos y recuerdos, que pertenecieron –de forma especial– a su padre, aunque,también, los de sus hermanos mayores. En su afán de recobrar las perte-nencias de sus predecesores, pudo rescatar, de la venta del taller del padre,algunas herramientas (la mayoría aún en uso) que Juan José utilizaba parala construcción de los diversos instrumentos de cuerda.

La relación detallada de los objetos recuperados, es –cuanto menos–muy atractiva e interesante, ya que en ella figuran dos pequeños taladros demano (ya que el luthier jamás usó ningún tipo de herramienta eléctrica oelectromecánica), dos prensas para el encolado de los instrumentos, una desus muchas aceiteras, un mechero de bronce con apagador y portaobjetos,dos asentadores de navajas (que, con distintas pastas para lustrar, utilizabapara el pulido final de las piezas metálicas del arco), un formón, dos cuchi-llas (hechas por él), un bruñidor, dos pequeños destornilladores, una lezna,una de sus variadas limas, una pinza y una escuadra de fabricación inglesa.

Asimismo, rescató un surtido de componentes del amado instrumentode su progenitor: el violonchelo, entre los que caben señalar varias clavijas,un puente, un guardacanto, así como diverso cordal, cuerdas varias (algu-nas de tripa animal, hoy en desuso), un clavijero de voluta completo, unalma, una «trastiera» o batidor de ébano, y también un arco que aguardabasu reparación, otro reparado, aún sin encerdar, tres tornillos y otros inte-grantes de los «talones», y dos pequeñas piezas de marfil, protectoras de lacabeza del arco.

Y dejo para el final de la relación la reliquia máxima del taller: una balan-za de precisión (en perfecto estado), cuyo uso más importante era el de pesarcon exactitud los diversos componentes de las colas y los barnices, que JuanJosé preparaba y utilizaba en las restauraciones y acabados. Según Jorge Enri-que, Tal era la importancia que asignaba a este utensilio, que lo guardaba bajollave en una vitrina, y para mí regía la prohibición absoluta de manipularlo.

Aunque perteneciente a sus hermanos mayores, de entre los documen-tos que Jorge Enrique Castro remitió a Manuel Pérez Grueiro, destacanuna serie de grabaciones en soporte digital, en las que se registran en audiouna serie de conciertos (algunos, estrenos mundiales) dirigidos por JuanJosé (hijo) y Washington Castro, con obras de Luis Gianneo, Mozart,

Page 35: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

35Rodolfo Halffter, Juan José Castro, Andrés Gaos, José Martí Llorca, Ma-nuel de Falla, Pascual de Rogatis, Alcides Lanza, Stravinsky, Brahms,Prokofiev, Hindemith y Debussy, al frente de las formaciones musicalessiguientes: Orquesta Sinfónica Nacional Argentina (OSN), OrquestaFilarmónica de Buenos Aires, Orquesta de Cámara Juvenil de Radio Na-cional, Orquesta de la Asociación «Amigos de la Música», Orquesta de laAsociación de Conciertos de Cámara, Orquesta Estable del Teatro Colón,Orquesta Sinfónica de la RAI de Roma, Victorian Symphony Orchestra(Australia), en unas tomas de sonido que abarcan los años 1942 al 1974.

Una serie de discos compacto está dedicada al piano, corales, concier-tos, etc, sin que en los seis CDs se especifique autor alguno, que habrá quepormenorizar en toda la documentación, por si la relación figurara en otroapartado. Aunque sí constan los distintos solistas y orquestas.

Otra serie de CDs, contiene temas de la autoría de Nicolás Lamuraglia,Washington y José María Castro, a cargo de distintas orquestas y directo-res, así como los más reputados solistas y coros, con un elevado número deregistros de los respectivos estrenos de distintas obras.

Por último, citar la grabación de la cantata sobre el texto de JoséHernández, «Martín Fierro», de Juan José Castro (hijo), a cargo de la Or-questa Sinfónica y Coro Polifónico de la Provincia de Santa Fe, CarlosCuesta, con la participación del barítono Luciano Garay y del Coro de laUniversidad Nacional del Litoral. Producción: Orquesta Sinfónica Provin-cial de Santa Fe.

La preciada balanza de precisión.

Page 36: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

36

La obra grabada consta de cuatro partes:

- I. «La gloria de estar libre»- II. «El telar de las desdichas»- III. «Milonga sombría»- IV. «Su esperanza era el coraje»

Un adelanto –el de esta última parte– que es de esperar sea motivo deun próximo artículo, mucho más denso y documentado, en el que tendráncabida todas las novedades enviadas por el menor de los hijos del nedenseJuan José Castro Piñeiro. A la vista de la documentación que obra en mipoder, solamente la paciencia puede hacer que el folio en blanco vaya to-mando forma literaria.

Page 37: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

37

Page 38: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

38

«A PAPUXA»,UN INÉDITO DE

FRANCISCA

HERRERA GARRIDO

ALEXANDRE RIPOLL ANTA

1. O ACHADO

En Neda, no arquivo do Doutor D. Benito Gallego, foi atopada a par-titura da canción A PAPUXA con letra de Francisca Herrera e música deEduardo P. Valdés. O primeiro enigma que se nos presenta é o referente áautoría da música, xa que non temos outros dados que nos permitan a iden-tificación do autor.

A falta de datos que o confirmen, a inicial P. poderíacorresponder ao xornalista Eduardo Palacio-ValdésFernández de Córdoba, sobriño do novelista Arman-do Palacio Valdés, nado en Oviedo en 1884 e falecidoo 16 de novembro de 1970. Eduardo Palacio-Valdésreside en Madrid desde comezos do século XX, cola-borando en ABC, onde exerce como crítico taurino de1909 a 1939. Tamén foi secretario da Asociación de laPrensa Madrileña (1920-1932). Nas décadas dos 40 e50 reside en Barcelona e codirixe La Vanguardia.

En 1921 estreou a zarzuela Noche de ronda, escritaen colaboración con José María Aracil e SeveroMuguerza e non se lle coñecen outras composiciónsmusicais.

A súa dilatada estadía en Madrid coincide coa deFrancisca Herrera, feito que posibilitaría unha colaboración entre os dous.Sería este, en principio e de momento, o único argumento a prol da autoríada música.

Francisca Herrera Garrido.

EduardoPalacio-Valdés.

Page 39: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

39

2. SÍNTESE BIO-BIBLIOGRÁFICA DE FRANCISCA HERRERAGARRIDO

Naceu na Coruña na rúa de Luchana (fronte o actual Teatro Rosalía), o6 de marzo de 1869 no seo dunha familia da alta burguesía da que foi a irmámenor. Seu pai tiña negocios de importación-exportación e o avó maternofoi o banqueiro D. Andrés Garrido, (un dos accionistas maioritarios doBanco de La Coruña).

Francisca Herrera «Paquiña» recibiu a formación non regrada habitualnas mulleres de clase alta ou media alta na época (cultura xeral, francés,etc.) que xunto coa súa afección á lectura xa desde os doce anos configuranunha bagaxe autodidacta. Xa na mocidade coñeceu a morte do seu namoradoás portas do casamento, o que provocou a determinación de Francisca dededicar a súa existencia a asistir á nai ata o falecemento desta en 1909. Oamor entre nai e filla, fondamente idealizado, foi, xunto co ruralismo e arenuncia da muller, un dos eixos temáticos da súa obra. Na segunda décadado século pasado publica os seus primeiros libros.

Viviu na súa cidade natal ata 1915 en que se traslada a Madrid coa súairmá Queta, alternando a residencia na capital de España coas estadías noverán en na casa que tiña a familia en Oleiros. Mantén a relación coa familiaMurguía de Castro (sempre considerou a Rosalía como a súa mestra) ecoas novas xeracións literarias que confluían nas Irmandades da Fala, pu-blicando poemas no órgano de expresión A Nosa Terra.

En 1936, co inicio da guerra, Francisca Herrera fuxiu de Madrid einstalouse primeiro en Oleiros e posteriormente na Coruña. Viviu coa súairmá Queta e a criada Josefa na rúa do Príncipe da cidade herculina, a carónda que fora residencia familiar de Rosalía e Murguía. Foron anos de penuriaeconómica para as irmás que mesmo sobreviviron grazas aos alimentos quelles procuraba Josefa. Nesta época dura só lle quedaba o único consolo daliteratura.

Cando xa tiña 76 anos (o 4 de marzo de 1945) foi proposta para ocupara cadeira vacante na Real Academia Galega por mor do falecemento de D.Lisardo Barreiro. A desidia do presidente desta institución, D. Manuel Casás,quen tardou máis de dous anos en entregarlle o discurso de ingreso aCouceiro Freijomil para que elaborase a resposta, fixo que Francisca Herrerafalecese o 4 de novembro de 1950 na súa cidade natal sen que se celebrase arecepción da primeira académica de RAG.

Page 40: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

40

Obra poética· Sorrisas e bágoas, 1913· Almas de muller... ¡volallas na luz!, 1915· Frores do noso paxareco, 1919

Obra narrativa (en galego)· Néveda, 1920· A ialma de Mingos, 1922· Martes de Antroido, 1925· A neta de naipera, 1925

Obra narrativa (en castelán)· Pepiña, 1922· Réproba, 1925· Familia de lobos: la novela del obrero, 1928

Obra inédita· Porqué no entró el alma en la venta

3. CRITERIOS DE EDICIÓN

Respectamos o texto orixinal da partitura adaptándoo á configuraciónhabitual en estrofas de catro verso. Mantemos a ortografía, morfosintaxe eléxico orixinais agás nas intervencións que se enumeran: 1ª acomodaciónao estándar actual das grafías b e v e a consecuente unificación en i dasgrafías i e y. 2ª supresión de apóstrofos nas contraccións aceptadas na nor-mativa vixente, manténdoos nos demais casos de elisión ou sinalefa.

4. O TEXTO

Madriniña, topei un paxaroRebrincando na porta da IgrexaLle botei miña pucha por ribaE a papuxa quedou presa nela.

A tremala con moito agarimoMe mirou aveciña tembrexaE lle vin os olliños molladoscal s’ as bágoas por eles correran.

Page 41: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

41

Ora sei porque din qu’ é pecadoO pillar as volallas1 pequenasPorque choran dos pais alongadasE os paiciños se morren de pena.

Vou faguerlle unha guapa gaiolaVou un niño a tecerlle con xestasE a poñerlle un testiño con augaE a fartala con miolo da festa.

Cabo a min dormirás papuxiñaSe tes frío meus bicos te quentanEu serei para ti unha naiciñaE no canto da nai que relembras.

Porque pías e chégaste aos ferrosLatexando por verte libertaNon me pidas paxaro queridoO que soio negarte quixera.

¡Madriniña! Morreu a papuxaAtopeina á mañá sobr’os ferrosCara ao monte virada a testiñaSempre a bágoa n’os ollos tristeiros

Sinto mal n’a concencia MadriñaQuen m’exprica o loitoso mistereoVexo sempre a papuxa dianteC’os ollos pechados e o bico entreaberto.

1 Francisca Herrera emprega aquí a forma volalla cruzando o sentido de ave pequena co signi-ficado propio de avelaíña, talvez por influxo unha das acepcións que ten en castelán (aves domésti-cas de corral). No conxunto da súa obra aparece volalla co significado propio, mesmo no título dundos seus poemarios.

Page 42: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

42

Page 43: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

43

Page 44: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

44

Page 45: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

45

Page 46: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

46

NEDA NOS DOCUMENTOS

COLECTIVO LIBUNCA

LOS GALLEGOS Y EL NUEVOMUNDO EN LA ÉPOCAVIRREINALJosé Antonio Parrilla (et al.). Barcelo-

na: Nono Art, 1987, p. 105:

La evangelizaciónLos betlemitas. ( ) Infatiga-

ble en su investigación, GómezCanedo facilita los nombres detres gallegos que fueron betle-mitas y fallecieron en el conventode Nuestra Señora de Belén, deMéxico, durante el siglo XVIII. Setrataba de Pedro de Ageitos, na-tural de Noia, llamado fray Pedrode los Mártires; fray Manuel de laAnunciación, de O Ferrol, hijo deJuan Vicente Ferrer y de JuanaMaría Vázquez; y fray Domingode la Concepción, natural de Neda, hijo de Juan Villar y Figueroa y deMaría Fernández, que fue enfermero y maestro de niños.

(p. 129)

Las nuevas nacionesArgentina ( )... Al cabildo abierto que dio lugar a la Junta de Mayo, en

1810, asistió y proclamó su adhesión Juan Manuel Alvariño, prior de losdominicos de Buenos Aires. Alvariño era natural de Neda y se habíatrasladado a Argentina con su familia siendo muy joven.

Page 47: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

47

(p. 140)

Los años del «libre comercio»Una de las industrias que mantuvo su ritmo gracias al comercio con

América fue la de los curtidos, que tenía su importancia. De Montevideo yde Buenos Aires se traían pieles para las curtiderías (sic) de Allariz, Betanzos,Santiago, Pontevedra, Viveiro, Neda, Jubia, y Lavadores-Vigo.

DESCRIPCIÓN CIRCUNSTANCIADA DE LA COSTA DEGALICIA, Y RAYA POR DONDE CONFINA CON EL INMEDIA-TO REINO DE PORTUGAL, HECHA EN EL AÑO 1754José Cornide. Sada: Do Castro, 1991.

Capítulo 3ºPartido del Ferrol...

(Páx. 53 e ss.)

( ) Sigue la costa sobre la ríaque continúa bastante ancha, sinque en ella haya puerto, arenal, nilugar de consideración. Remataestrechando un poco con la des-embocadura del río Jubia que naceen la feligresía de Somozas, pasapor Moeche y desemboca en estaría por un puente grande que es laúnica comunicación que hay portierra desde el Ferrol a las provin-cias de Betanzos, Lugo (27 v.) yLa Coruña.

Pasado el puente, que es elfondo en que remata la ría, vuelvea seguir su costa por la parteopuesta y al ensanchar otra vez se encuentra la villa y puerto de Neda quetiene hasta doscientos vecinos, la mayor parte marineros y pescadores. Espuerto de desembarque ya sea en su playa, que es bastante cómoda, ya endos arenales poco distantes. La tropa para defensa de estos puertos y delpuente de Jubia puede acantonarse así en esta villa como los lugares dePerlío y Fene de cincuenta vecinos cada uno con el de Barallobre de ochen-ta, contiguos a los arenales.

Page 48: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

48

GUÍA DE GALICIAR. Otero Pedrayo. Santiago de Compostela, Librería y Editorial Sucesores de Galí,

1945, páx. 256 e ss.

( ) 4) En las comarcas ferrolanas deben inscribirse las del contorno dela bahía, incluyendo la península terminada en la punta Coitelada. En tornoa la cerrada y clara bahía se distribuye, en profusión de villas y aldeas, unadensa capa de habitantes, de vivir unido al de El Ferrol. Esta ciudad seinstala en la península flanqueada por la ensenada de Caranza al este y lamás desarrollada de La Graña al oeste, presidiendo la extensa y cerradabahía, y se desarrolla predominantemente en la dirección de Jubia, siguien-do la línea de la carretera y el tranvía. (...)

En la porción más interna de la bahía, el estuario del río se tiende entrehermosos y poblados paisajes, Jubia (600 h.) conserva la iglesia (plantabasilical, tres naves con cinco tramos de techumbre de madera, notableornamentación románica en capiteles y las tres capillas absidales) del famo-so monasterio de San Martín, fundación probable del conde Osorio, el con-de-santo creador de San Salvador de Lorenzana, con el que se unió en elsiglo XVI el de Jubia, tenido por algunos escritores como el único clunia-cense que haya florecido en Galicia. La fábrica de cobrería y moneda deJubia, fundada en 1791, fue transformada en industria de filaturas –fuerony son nombrados en Galicia los lienzos de El Ferrol como los de Padrón–que aprovecha la energía del salto o «fervenza» del río en el monte Manxarrón(sic), donde también se instala una central eléctrica. Frente a Jubia se al-zan las dos Neda (Santa María y San Nicolás), separadas por el pequeñovalle del río Santa María, que une su estuario al de Jubia. Conserva SanNicolás viejo caserío asoportalado; sobre Santa María, el monte Ancos noha perdido los restos de la gran citania que lo coronaba. ( )

Nota: Esta guía de Otero Pedrayo tivo a súa primeira edición en 1926(Madrid), a 2ª que usamos, e logo tres sucesivas en Vigo (3ª, en 1954, 4ª, en1965 e 5ª, en 1980). Logo hai outra edición de luxo, posterior. Foi a primeiraguía completa de Galicia, feita sistemáticamente. Nas edicións posterioresengadíronse croquis, mapas e fotos.

Page 49: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

49

PONTEDEUME, VILA E PONTE NO CAMIÑO DE SANTIAGOCarlos Breixo Rodríguez, Carolina Macedo Cordal, Andrés López Calvo, Benito Sáez

Taboada. Pontedeume: Sociedade Filatélica, de Arte e Humanidades «Eume», 2004,

páx. 26 e ss.

As primeiras referencias escritas...( ) De continuar a pé irían ata San Claudio, Mera, Santiago de Landoi e

Teixido. Despois atravesaban as terras de Cedeira (onde existían doushospitais, un dos cais era de lacerados) e de Trasancos ata chagar á vila deNeda, continuando en dirección a Santiago. Algúns, según parece la docu-mentación que os acompaña, facían o camiño en sentido contrario, é dicir,primeiro visitaban Santiago de Compostela e despois dirixíanse ás terrasdo Noroeste e pasaban a Asturias.

(páx. 37) Como podemos ver ratifícase unha vez máis a existencia duncamiño de Santiago que pasaba pola terra de Ortigueira, o mesmo que polade Cedeira ou Neda, onde existían hospitais similares, que foron estudia-dos polos Sres. Usero e Pena Graña, respectivamente, traballos publicadoscon rigor e concisión. Sirva pois como testemuña de reclamación esta apor-tación documental que debe refrescarnos a memoria do pasado xacobeo detodo o territorio galego, sen cortes.

As vilas de Neda, Pontedeume ou Betanzos conservarían mellor a rota,tendo un soporte documental de maior peso, o desenvolverse o seu territo-rio de influencia de xeito dostinto ó de Cedeira ou Ortigueira. Pensamosque os estudios realizados na década dos anos noventa do pasado séculoson concluíntes, ás probas nos remitimos. Ultreia.

(páx. 44)

1. O itinerario de peregrinación denominado «Camiño Inglés»Os peregrinos procedentes do norte e do oeste de Europa que querían

chegar a Compostela recorrían ó chamado Camiño Inglés. Referímonos áruta que tiña dous puntos de partida: Ferrol e A Coruña. Ou, o que é omesmo, o itinerario que vai, dunha parte, desde Ferrol e arredores (Neda,O Seixo, e Mugardos), pasando por Pontedeume cara a Betanzos, chegandodesde alí en dúas xornadas de camiño ata Santiago; e doutra, que algúns taméndenominan «Camiño de Faro», que saíndo de A Coruña e cruzando a pontede O Burgo únese coa primeira alternativa á altura de Cabeza de Lobo ouBruma. Un itinerario de importante fluxo de peregrinos ingleses, escandina-vos e alemáns ata a reforma protestante. A nosa investigación circuncribirasepreferentemente á primeira variante do mesmo: a que parte de Ferrol.

A diferencia doutros eixes xacobeos que debuxan sobre o territoriogalego un armazónsemellante ó das baleas da metade dun abano aberto, o

Page 50: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

50

Camiño Inglés ofrece un itinerario sensiblemente meridiano, de non máisde 70 km. desde A Coruña, e algo máis de 100 km. na variante desde Ferrol.A entrecorta costa de Galicia permite, e permitiu desde sempre, o estable-cemento de múltiples portos, resgardados da furia mariña. No seu chafránnoroeste o litoral galego se revolve nun xogo de entrantes e saíntes, de ríase de interfluvios que forman en conxunto un gran golfo que os romanoschamaron o Magnus sinus artabrorum, ou como hoxe designan algúns estu-diosos o Golfo Ártabro. A el asómanse as rías e Ferrol, Ares, Betanzos,Pontedeume e A Coruña, cos seus portos e capitais ademais de existir outrospuntos portuarios menores. A eles chegaban viaxeiros que recorrían osmunicipios de Ferrol, Neda, Pontedeume e Betanzos, ata incorporarse óCamiño Inglés en terras de Ordes seguindo os antigos Camiños Reais, dexeito que as parroquias cruzadas polo Camiño Inglés son as que seguen:... ( ).

(páx. 60)

e) A Orden hospitalaria do Sancti SpiritusTrátase dunha orde relixiosa masculina fundada por Guido de

Montpellier en torno ó 1175 en Francia. As súas famosas fundacións endous grandes centros de peregrinación: o hospital de peregrinos deMontpellier (patria de San Roque) e o hospital de Santa María in Sassia deRoma fixeron famosa a esta orde e un exemplo a imitar en toda a cristiandade.Observantes da vida relixiosa segundo a regra de Santo Agostiño, a súadevoción especial era o Espíritu Santo a quen se contemplaba como fontede todo consolo e iso pretendían ser as súas casas, unha referencia do consoloa quen en soidade recorre o camiño. Non se dispoñen de estudios críticossobre o número de casas que foron fundadas e onde estaban radicadas.Sábese que durante os séculos XVI e XVII produciuse unha gran expan-sión en Italia, España e Portugal, mentres que nos países centroeuropeossofren un claro retroceso por mor da penetración do protestantismo. EnEspaña desaparecen en 1835 a causa dos decretos desamortizadores. Nonse documenta a súa presencia nas poboacións do tramo que nos ocupa,pero o certo é que o ideal desta orde difundiuse entre as institucións, nonen van achamos catro hospitais dedicados ó Espíritu Santo: Ferrol, Neda,Pontedeume e Betanzos.

(páx. 63)

O Hospital do Sancti Spiritus de NedaEn 1994 a historiadora María Xosé López Pérez, tomando como pun-

to de referencia algúns materiais conservados no arquivo persoal do triste-mente finado Cronista Oficial de Neda, Antonio Vázquez Rey, elaborouse

Page 51: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

51

un interesante traballo sobre o hospital e capela do Espíritu Santo daquelavila. Punto de confluencia do Camiño Real que desde Oviedo, Ribadeo eMondoñedo, conduce a As Pontes de García Rodriguez, onde se bifurcacara a Pontedeume, a Vila de Neda mantiña un albergue-hospital do SanctiSpiritus, do que só se conserva cruz e a inscrición fundacional do lintel dasúa porta principal, aloxada na actualidade nunha das portas que dan accesoá Casa Consistorial do Concello da devandita vila. Esta fonte epigráficadinos que o hospital fundárono Pedro García e Margarita Fernández noano de 1500.

As investigacións de Vázquez Rey e López Pérez determinan que osfundadores eran naturais de Santa María de Neda e que tamén fundaron ascapelas do Espíritu Santo e San Roque desa freguesía ademais de axudar afacer a capela da Santa Cruz na parroquial de San Nicolás de Neda. As man-das testamentarias dos seus fundadores determinan que as rendas do hospi-tal habían de ser administradas por un mordomo pertencente á linaxe fami-liar e que aquel hospital serviría para a acollida, mantenza e sustento de pobres.

Do século XVII consérvanse varias referencias como as disposiciónsdos visitadores do Bispado, asentos rexistrais nos Libros de Defuncións,testamentos a favor da devandita fundación, preitos con veciños desa vila,listado de oficios desempeñados no hospital e o propio Catastro do Mar-qués da Ensenada. O século XIX supón a decadencia desta institución debeneficencia e as leis desamortizadoras supuxeron a acta de defución dohospital. No ano 1934 procedeuse ó deribo da capela.

No Arquivo Diocesano do Bispado de Mondoñedo custodianse docu-mentos nos que se rexistra o paso de peregrinos por este hospital e o Librode Contas do Hospital está depositado na Biblioteca Municipal de Ferrol.

GALICIA, GUÍA ESPIRITUAL DE UNA TIERRAJosé Mª Castroviejo. Madrid: Espasa-Calpe, 1970, p. 497 e ss.

Al Ferrol y a Santa Marta de OrtigueiraPor el puente hasta Jubia, la carretera avanza sobe la ría de Puentedeume,

que toma el nombre de Ares, del pueblecito marinero unido al activoMugardos por breve ramal. A lo lejos, hacia la izquierda, en el trayectomarítimo de La Coruña al Ferrol, se columbra la temida peña de La Marola,tenaz provocadora del mareo entre los viajeros que utilizan el vapor queune la capital de la provincia con la del Departamento Marítimo. El viejorefrán lo rubrica, algo exageradamente: «Quen pasou a Marola, pasou amar toda».

Page 52: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

52

Por Neda, con su iglesia del siglo XV, se llega a Jubia, cuyo interesantí-simo cartulario fue estudiado en edición crítica por el ilustre profesorferrolano S. Montero Díaz, catedrático de Historia en la Universidad deMadrid, que conserva hoy la otra iglesia del que fue famoso monasteriocluniacense de San Martín. Se enlaza en la tradición y posiblemente en laHistoria la fundación de San Martín de Jubia con el conde santo Osorio,aquel cuyos huesos se tocan en el sepulcro de San Salvador de Lorenzana.Jubia, unida en el siglo XVI a Lorenzana, muestra en el templo monasterialde tres naves con tres capillas absidales un bello ornato románico. Ochokilómetros de carretera próxima a la estrecha y profunda ría –buen paisajecultivado, algunos pazos, población densa–, y el viajero se encuentra en ElFerrol del Caudillo.

( ) La ciudad vive unida en permanente contacto con su bello y densohinterland de 40.000 almas. Ya hicimos referencia a Jubia, hacia donde ElFerrol se extiende. ( ) Sobre Santa María de Neda, la citania de Ancos re-cuerda, ante la fuerte industria y el vértigo constructivo de hoy, la fidelidadancestral de los orígenes, mientras San Nicolás, de igual suave apellido,contempla con los ojos de sus viejos soportales la pujante y habitada belle-za del paisaje que la circunda.

Historia da nosa parroquia de Anca. Século XVIII:A PARROQUIA DE SAN PEDRO DE ANCA NOCATASTRO DO MARQUÉS DE LA ENSENADA (1752)

No século XVIII, reinando en España o rei Fernando VI, ocupaba óseu lado altos cargos Zenón de Somodevilla y Bengoechea, Marqués de laEnsenada, un político ilustrado impulsor de grandes reformas. Unha dassúas obras transcendentes foi realizar, desde 1750 en diante, un censo anivel de todo o reino, coñecido hoxe como Catastro de la Ensenada. Osque levaron a parte práctica de recollida de datos preguntaban polos luga-res concretos un total de corenta preguntas, que os veciños tiñan que res-ponder con detalle. Isto permitiu coñecer moi ben a realidade económica esocial daquel tempo, e que hoxe permite facer unha perspectiva do desen-volvemento local.

No interrogatorio que se lles fai aos veciños de Anca para cubrir os datosdo Catastro encargado polo Marqués de la Ensenada no ano 1752, (cuxadocumentación existe no Arquivo do Reino de Galicia en A Coruña, e daque temos copia na Biblioteca Municipal, e do que reproducimos as primei-ras once preguntas, corrixindo á forma actual a linguaxe), consta o seguinte:

Page 53: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

53

1ª.- Al capítulo primero dijeron que esta población se llama feligresíade San Pedro de Anca, compuesta de dos partidos, el uno correspon-diente al Coto del mismo nombre, y el otro que es el lugar de Cobeluda,a la jurisdicción de Narahío, una y otra de la provincia de Betanzos, yresponden.

2ª.- Al capítulo segundo dijeron que dicha feligresía, por lo que respec-ta al partido de Anca, es propia y pertenece a los vecinos de ella por privile-gios con que se hallan, de S. M. (Dios le Guarde) y ofrecen en ... para que sesaque copia, y dichos vecinos nombran juez y escribano de número, en elcitado partido y sólo la Condesa de Lemus (sic) tiene el derecho de perci-bir de cada uno de los referidos vecinos casados un real de vellón, por do-minio que importaran al año regulado por quinquenio sesenta y seis realesy dicho partido de Narahío es de señorío de la citada Condesa de Lemus,quien nombra juez y escribano de número, y percibe de los vecinos el dere-cho de vasallaje que es de dos reales y diecisiete maravedíes repartidos en-tre dichos vecinos, y responden

3ª.- Al capítulo tercero dijeron que el término que ocupa dicha feligre-sía es cuadrado, con una entrada a la parte del L (Leste) y un cavero (¿?) enel medio y a la falda de este se halla la mayor parte de la población, en casasdispersas, linda por el L. con la feligresía de Santa María de Narahío, juris-dicción del mismo nombre, N. con la de San Lorenzo de Doso, jurisdic-ción de San Saturnino, P. (poniente) con la feligresía de Santa María deNeda, jurisdicción del mismo nombre, S. con la de San Andrés de Viladonellede este mismo coto, que de L. a P. tendrá de longitud la tercia parte de unalegua, que se andará en un tercio de una hora, y de N. a S. tendrá un cuartode legua, que se andará en un cuarto de hora, y por la circunferencia tendráuna legua, que se andará en hora y media, por lo quebrado de la tierra,empezando su demarcación en el Marco llamado de ¿Vorzelo?, desde elsigue hasta el del Seixo de Liñares, de allí al sitio del Puerto Viejo, de éste ala Pena de Rivalta, de allí a la rama de Pielas, de este sitio a la fuente delPouso, de esta al Cal do Pouso, de allí a la fuente de Xian Gómez, de esta ala Peña de la Edrada, de esta al Cal de Canda, de allí al Cal de Papuz, de estea las Galladas del Río de Carballal, y de allí va siguiendo por un riego arriba,llamado de Painzeira, hasta el pontigo del Bao, de allí por otro riego llama-do de las Alvardas hasta la fuente del mismo nombre, de esta al Alto de laLouseira, de allí a la Lameira de la Corzella, de allí a un Marco que se hallaen las Brañas de la Corzella, de este a otro que se halla en la Pena del Foxo,de esta al Marco de Perovelle, de allí al Río Grande que viene de Narahío,de este a la Peña Moura, de esta al riego de ... (¿?), de él al riego de la fuentede las Arenas, y de este sigue por él abajo hasta llegar a dicho Marco deVorzelo, primera demarcación y su figura está en el margen, y responden.

Page 54: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

54

4ª.- Al capítulo cuatro dijeron que en el término de esta feligresía hayprados de regadío que serían de criar yerba para los ganados, hay tierras delabradío secano, hortaliza, sotos montes abiertos y cerrados que producenuna misma utilidad y dehesas de robles y dichas tierras de labradío produ-cen una cosecha al año sin intermisión ... las de primera y segunda calidad,y las de tercera necesitan un año de descanso para fructificar. Y por lo querespecta a los montes abiertos y cerrados, siendo de primera calidad, serompen cada diez y seis años, de segunda cada veinte y de tercera cadatreinta y responden.

5ª.- Al capítulo quinto dijeron que en todas las especies de tierras quellevan declaradas hay de primera, de segunda y tercera calidad, y las quebajan de esta última son inútiles por naturaleza y responden.

6ª.- Al capítulo sexto dijeron que en ese término de esta feligresía hayplantío de árboles frutales, como son algún manzano, peral, higuera, ... ycastaño, y algunos infructíferos que se reducen a robles, sauces y laureles, yresponden.

7ª.- Al capítulo siete dijeron que los árboles frutales que llevan declara-dos se hallan plantados en las huertas y márgenes de las tierras, y los nofrutales en los prados y salidos de las casas, y responden.

8ª.- Al capítulo ocho dijeron que los plantíos de dichos árboles se ha-llan hechos dispersamente sin orden ni regla, y responden.

9ª.- Al capítulo nueve dijeron que la medida de que se usa en esta feli-gresía es de ferrado de centeno, compuesto cada uno de veinte y ocho varascastellanas, en cuadro, y en circunferencia ciento y doce varas, en cadaferrado de tierra de esta medida se siembra uno de centeno, sembrándosede trigo dicha medida de tierra, llevara las tres cuartas partes de un ferrado,y de maíz con un ferrado colmado, se siembran cuatro de ..., de la mismamedida, y responden.

10ª.- Al capítulo diez dijeron que el número de medidas de tierra deque se compone el término de esta feligresía, son tres mil seis cientos se-tenta ferrados, poco más o menos, los mil y doscientos de labradío, cientode primera calidad, trescientos de segunda y ocho cientos de tercera, cua-renta ferrados de prados de regadío, catorce de primera calidad, diez desegunda y diez y seis de tercera, veinte y cuatro ferrados de huertas, ochode primera calidad, cuatro de segunda y doce de tercera. Ciento y cincuen-ta ferrados de sotos de castaños, cuarenta de primera calidad, treinta y seisde segunda y setenta y cuatro de tercera. Cuarenta ferrados de dehesas derobles, en que se incluye una de S. M., veinte de primera calidad, seis desegunda, y catorce de tercera. Trescientos ochenta y tres ferrados de mon-tes cerrados, ciento y diecinueve y medio de primera calidad, ciento treintay ocho y cuarto de segunda y ciento veinte y cinco y cuarto de tercera. Mil

Page 55: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

55

seiscientos cuarenta y siete de montes abiertos, ciento veinte y ocho y mediode primera calidad, seiscientos cuarenta y cinco y medio de segunda, y ocho-cientos setenta y tres de tercera, y ciento ochenta y seis de tierra inútil pornaturaleza, y responden.

11ª.- Al capítulo once dijeron que las especies de frutos que se cogenen esta feligresía y su término son trigo, maíz, centeno, castaña, y hortali-za, que se reduce a coles gallegas, y aunque alguna vez suelen sembrarseotros como lino, y habichuelas, estos no son regulares, y sólo es a voluntadde los labradores, por que de los que se hace cosecha son los que quedanexpresados de un principio de este capítulo, y responden.

GRANDAL: UN HEROE MÍTICO FERROLÁNFonte documental: Grandal/Francisco Suárez

García.- Ferrol: Edicións Embora, 1998.

Grandal é un dos personaxes míticos deFerrol, creados literariamente no séculoXIX, pero xa incorporados á vida real pormoita xente, que cre que realmente existiu.Título dunha novela de Francisco SuárezGarcía, tamén o autor é un personaxe moiinteresante. O escritor describe nas súaspáxinas non só as fazañas deste home, ope-rario dos asteleiros ferroláns, de forzashercúleas, senon tamén a vida cotiá de Ferrole da comarca naquela época.

No libro hai unha escea que transcorreen Neda, máis concretamente na Fábrica deXubia, á que unha banda de ladróns intentaasaltar.

O autor, Francisco Suárez García, naceen Ferrol en 1827. Emigra a Arxentina, la-brándose unha traxectoria como político e xornalista. Volto a Ferrol, escri-be varias novelas, entre elas «Grandal» (1897) e «Los invasores». Foi taménalcalde da cidade de Ferrol e deputado en Cortes Constituíntes, de ideo-loxía republicana. Director de varios periódicos progresistas, tivo que exi-liarse no seu momento por razóns políticas. Morreu en Ferrol no ano 1900.

Trascribimos parte do texto de «Grandal» referente a sucesos que tras-corren en Neda.

Page 56: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

56

(páxina 363 e ss.)

CAPÍTULO LDel resultado que tuvo el ataque a la fábrica de JubiaUna de las posesiones más suntuosas, bellas y pintorescas de Galicia

es, sin disputa, la magnífica fábrica de Jubia. Fue fundada por el Estado afines del pasado siglo (1790) con objeto de elaborar allí las planchas decobre para el forrado exterior de los buques de guerra. A esa atención per-maneció dedicada hasta el año 1806, que se convirtió en fábrica de fusiles.Cuando la fabricación se trasladó a los Arsenales de Ferrol dos años des-pués, aquel establecimiento se dedicó a Fábrica de Moneda. Después de larevolución de 1868, la vendió el Estado, pasando a ser propiedad particular.Actualmente la posee el laborioso, activo e inteligente capitalista don Fran-cisco Barcón, que hace años planteó en ella en grande escala la fabricaciónde tejidos de algodón blancos y de color, muy renombrados en el país yfuera de él por sus excelentes cualidades.

Al implantarse esta industria, se ha hecho necesaria la supresión de lasruedas hidráulicas que antiguamente servían de fuerza motriz. Hoy cuentala fábrica con dos poderosas turbinas y una máquina de vapor de 200 caba-llos, y no interrumpe sus trabajos cuando la sequía del verano disminuye enel río Jubia el caudal de aguas que sirve para dar impulso a las turbinas.Tiene montados unos doscientos telares, que con las múltiples máquinasdestinadas a la preparación de algodón hasta convertirlo en hilo, crudo,blanco y teñido, dan ocupación diaria y continua a algunos centenares demujeres. Hay además empleados en diferentes atenciones numerosos hom-bres. Tan importante establecimiento ha venido a dar a la comarca hábitosde trabajo que reemplazaron a la indolencia y han producido bienestar enmuchos hogares, desterrando de ellos la miseria.

Saliendo de Ferrol por la carretera de Castilla, al acabar de pasar elpuente que hay sobre el Jubia, a la izquierda del dicho puente e inmediato aél, se levanta una regia portada de hierro y granito, sobre la cual destaca ungrande y precioso escudo de armas nacionales labrado en cobre, obra quecon justicia llama la atención de los inteligentes que la contemplan. Éntrasepor aquella soberbia portada a una larga y frondosa alameda de secularesálamos que conduce a la casa palacio de la antigua Superintendencia, edifi-cio de hermosa fachada, delante de la cual se halla un lindo jardín o parte-rre. A los lados de este edificio se levantan extensos pabellones para habita-ción de los empleados. Al separarse a la izquierda, se halla una espaciosacapilla. En el resto de la posesión, que tiene una grande extensión y se hallatoda rodeada de alta y fuerte muralla de piedra, se encuentran profusión devariados paseos, alamedas, riachuelos, glorietas, viéndose por todas partesfrondosidades deliciosas y abundantes y cristalinas aguas.

Page 57: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

57

En la época en que tenían lugar los sucesos que vamos narrando, laFábrica de Cobres, que así se llamaba entonces, apenas trabajaba. Teníapoca existencia de metal. Sus empleados eran, por lo tanto, cortos en nú-mero. Mas por aquellos días se habían recibido de Madrid órdenes paraactivar la fabricación de planchas y con la orden había llegado una impor-tante cantidad de dinero, que el gobierno remitía desde Castilla, con elencargo de que una parte de él quedase en la Fábrica para sufragar los gas-tos de las labores, y la otra parte se mandase a Ferrol para atenciones de losArsenales.

Los ladrones estaban enterados de todo esto y trataban de asaltar elestablecimiento. Su plan era sorprender a los pocos empleados que en éldormían y penetrar en la tesorería para apoderarse de la suma que allíexistía.

A las once y media llagaba la tropa a Jubia. Eduardo, siguiendo las ins-trucciones recibidas, distribuyó su fuerza en tres grupos. Situó el primeroantes de llegar al puente. Dejó por jefe de aquella gente al sargento. A otrogrupo a las órdenes de un cabo lo envió a emboscarse en el camino queconduce a Neda. Él, con el resto de la tropa, se dirigió a la fábrica. Allíconferencia con el jefe de ella. Se puso en armas a los empleados. Reco-mendose a todos que no temiesen a la fingida Santa Compañía.

— Esa Santa Compañía –se les dijo– no es otra cosa que una partida deladrones.

Encargó mucho a unos y a otros que impidiesen a todo trance la fugaque los bandidos intentarían realizar al verse atacados. La orden que teníanera cogerlos vivos o muertos. También les recomendó que permaneciesensilenciosos y quietos, sin moverse, hasta que viesen que él, con su gente,rompía el fuego desde la fábrica. En esta situación esperaron. Su expecta-ción fue grande. Al poco tiempo, la campana del reloj de la fábrica se dejóoír. Era media noche. ¡La hora temible! La hora en que aparecerse suelen,según el vulgo, las almas en pena y los duendes. Por todos aquellos contor-nos nada se veía ni se oía. Una noche tenebrosa lo inundaba todo con susdensas sombras. No se apercibían ni los edificios a diez pasos de distancia.El silencio era solamente interrumpido por el silbido del viento en las ra-mas de los pinos o por el lejano ladrido de algún mastín.

Eduardo tenía fija su vista en dirección al Ferrol, por cuyo lado supo-nía que debían aparecer los bandidos. En vano interrogaba las tinieblas. Latranquilidad era completa. De repente, se sobrecogió. Del lado de Neda,cabalmente del lado por el que nada esperaba, apercibió luces lejanas y oyócomo el rumor de un canto fúnebre. — Ahí vienen –pensó. Y fijó su aten-ción en aquel punto. Las luces y el monótono y triste canto se acercaban.Hizo circular a la tropa la orden de estar prevenida y esperó.

Page 58: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

58

La supuesta Santa Compañía avanzaba, en efecto, hacia la fábrica. Rom-pía la marcha un hombre alto, vestido con hábitos blancos. Sostenía unacruz en alto. Seguíanle dos filas de otra especie de penitentes, blancos comoel primero. Éstos traían en elevados palos unos faroles ahumados que arro-jaban amarillenta luz. Tras éstos, marchaban otros cuatro penitentes lle-vando a hombros un ataúd. Cerraban el funeral cortejo otros tres fantas-mas, figurando el clero que acompaña a los féretros en los entierros delpaís. Todos entonaban a coro una especie de oficio de difuntos.

Al aproximarse a la fábrica, a pesar de las reiteradas advertencias que alos soldados se les había hecho, uno de los apostados por aquella parte,apenas vio acercarse allí lo que juzgaba la Santa Compañía, se sintió pro-fundamente asustado. En vano, el cabo procuró tranquilizarlo. Viendo cer-ca de sí a los que él creyó seres del otro mundo, erizáronsele los cabellossobre la frente, se sintió desfallecer, dio un grito de espanto y dejó caer alsuelo el fusil. El arma estaba montada para hacer fuego y al chocar contra elsuelo se disparó.

Los bandidos hicieron alto sorprendidos y miraron alarmados hacia elparaje en que había sonado la detonación. Entonces vieron brillar los caño-nes de los fusiles de la tropa heridos por la luz de los faroles que ellostraían. Inmediatamente comprendieron que tenían que habérselas con tro-pa del rey.

— ¡A las armas! –gritó una voz.Era sin duda la voz del jefe de la gavilla. Al oír aquella voz se produjo

en ellos gran confusión. Los faroles rodaron los el suelo y se apagaron. Elmismo ataúd cayó a tierra. De dentro de él saltó aterrado el bandido quevenía haciendo de muerto. La mutación se operó con indecible rapidez.Quedó realizada en menos tiempo del que hemos empleado en describirla.Todos aquellos fantasmas blancos se convirtieron en fantasmas negros. Cadapenitente, transformado en bandido, empuñaba un arma. Aquel un fusil,otro una escopeta, el de más allá una pistola, el de allí un trabuco. Y todosavanzaron resueltos hacia el sitio de donde partiera el tiro.

El cabo que mandaba el pelotón de soldados allí situado los vio avan-zar. El peligro era inminente. No podía vacilar. Era necesario defender-se. Y a pesar de las órdenes recibidas, decidió oponerse al avance de losbandidos.

— ¡Fuego a ellos! –gritó al fin denodadamente, resuelto a todo.Una descarga contestó a los tiros de los bandidos. (...)

(Ata aquí relatamos este episodio do libro. Quédanos en suspenso o desenlace

do mesmo. Na Biblioteca Municipal temos exemplares desta obra, así como de «Los

invasores», que están a disposición dos interesados).

Page 59: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

59

A PRAIA DOS AFOGADOSDomingo Villar.- Vigo: Galaxia, 2009,

páx. 374 e ss.

— E o rapaz cando se foi?— Unhas semanas despois. A

principios do ano seguinte. Fartousede non ter noticias e de soportar asmurmuracións dos veciños. Todos es-taban convencidos de que Rebeca mar-chara cun home. Aínda o seguen cren-do –afirmou–. Unha tarde, Diegoveume ver e díxome que marchaba. Osdous sabiamos que non volvería ver asúa nai por máis que quedase para sem-pre en Aguiño. Foise pola mañá.

— Sabe a onde?— Á vila dos seus avós. Non re-

cordo o nome. Era no norte, preto deFerrol. Os pais de Rebeca regresaran alí despois de xubilarse. Diego insta-louse coa avoa, a nai de Rebeca. O avó morrera pouco antes. Neda! –recor-dou de súpeto–. A vila chamábase Neda.

— Segue alí? –preguntou o inspector Caldas.Outra calada.— Non. A avoa morreu e el volve marchar. Non sei para onde.— Non mantiveron o contacto?— Ao principio falabamos por teléfono. Chamaba para saber se tiña

novidades. Contábame que soñaba coa nai e co home louro. Seguía coa imaxedo mariñeiro metida na cabeza. Dábame pena. Eu dicíalle que esquecese aqueltipo, que non pagaba a pena, pero el respondía que non quería esquecelo, echoraba. Eu non o vía, pero sei que Diego choraba. Choraba coma min. Morríade pena pero non sabía como consolalo. Só repetía que me acordaba del, queo quería moito –bispou coa mirada fixa na mesa. Despois dun silencio cre-bado polos berros das gaivotas, proseguiu–: Cada vez foi chamando me-nos. Primeiro cada semana, logo cada mes..., ata que deixou de chamar.

— Cando falaron por última vez?— Haberá seis ou sete anos. Chamoume o día de Santa Irene, para

felicitarme. Contoume que a avoa morrera. Marchaba de Neda. (...).

(Se queredes saber como vai a historia, hai varios exemplares na Biblioteca Muni-

cipal de Neda).

Page 60: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

60

NEDA NOS ARQUIVOS GALEGOS:SANIDADE, MÉDICOS E BOTICARIOS (E OUTROS TEMAS)

Agradecemos a Francisco Pérez Suárez o seu labor de busca, recompi-lación e transcrición de documentos, fundamentalmente do Arquivo No-tarial da Coruña(ANC) e do Arquivo do Reino de Galicia(ARG). Estesdocumentos tratan, entre outros asuntos, da sanidade na Vila (cirurxiáns,botica, hospital), así como da Fábrica de Biscoito, Fornos Reais ou CasasReais, onde se producía o biscoito, galleta ou pan para a Mariña de Guerra.Tamén hai un censo (padrón e repartimento de impostos), entre outrostemas.

Van ordenados cronoloxicamente, dos máis antigos ao máis novos, desdeo século XVII ao XIX.

1. Anc. padrón e repartimento da vilaDoc. Datado o 21/09/1671

Diez maravedís.Sello quarto, diez maravedís, año de mil y seiscientos y setenta y uno.Padrón y repartimiento que se hace en esta Villa de Neda y entre los

vecinos de ella oy beynte y un días del mes de septiembre de mil y seiscien-tos y setenta y un años de quantía de noventa y nueve reales de bellón deresagas de millones deste año con más quatro reales y medio del presentehescrivano deste orijinal y su traslado con más doce reales para el cobradory llevador a la ciudad de Vetancos de que fueron postores nombrados por laVilla Juan Pardo y por la aldea Juan Do Pouso nombrados por JuanRodriguez de Vamonde Procurador General y hicieron la jura en tal casonecesario y luego hicieron dicho repartimiento en la forma y manera si-guiente=

– Lois de Cora-Ydalgo- 3 reales.– Juan Pineyro-Ydalgo- 3 reales.– El Licenciado D. Miguel Arias de Andrade- 5 reales.– Alonso Fariña de Luaces-Ydalgo- 2 reales y medio.– El Capitán Alonso Rodrigues de Lago- 3 reales.– El Escribano Andrés López- Real y medio.– Juan Dias Pineyro- 2 reales y medio.– D. Juan de León- 3 reales.– La viuda de Juan Doton- 2 quartos.– Bicente Dareche- 2 reales y medio.– Juan Fernandes Faxardo- 4 quartos.– Juan Preto- 3 quartos.– Niculas de Gandaisco- 1 real y medio.

Page 61: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

61

– Antonio Fernandes- 3 quartos.– Su hierno- 3 quartos.– Antonio Ares- 3 quartos.– Domingo Lopes- 2 quartos.– Su hierno- 3 quartos.– La de Juan Doce- 1 quarto.– Niculas Gomes- Medio real.– Juan Duran- 3 quartos.– Su madre- 1 quarto.– Domingo da Castineyra- 1 real y medio.– La de Gregorio- 2 quartos.– La de Pedreyras- Pobre.– La de Juan Mendes- 4 quartos.– Antonio Lorenço- 6 quartos.– Thome Alonso- 5 quartos.– Juan Nobo Santos- 1 real.– Juan Corea- 3 quartos.– Antonio Ares Teixeyro- Medio real.– Alonso da Rigueyra- Medio real.– La de Juan Lopes- 1 real.– Domingo de Gandaisco- 3 quartos.– Josepe...- Medio real.– Alonso da Castineyra- 1 real y quarto.– Josepe de Bera- 6 quartos.– El hierno da de Gregorio- 3 quartos.– Francisco Gonçales- 1 real y medio.– Luis Doce- 3 quartos.– La hija do Gordino- 1 quarto.– Fancisco Lopes- Medio real.– Blas Mendes- Libre por seis hijos barones.– Pedro Dias Teyxeyro- 4 quartos.– Juan Martines- Medio real.– Domingo da Rigueyra- 3 quartos.– María Bilela- 1 quarto.– Juan Pardo- 5 quartos.– Andrés da Bouça- 1 real y medio.– La de Piñón- 2 quartos.– Juan Fernandes Faxardo el moço- Medio real.– Francisco de Mera- Medio real.– Juan da Fraga- 2 quartos.– La de Pedre- 1 quarto.

Page 62: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

62

– La de Domingo de Vinas- 1 quarto.– Juan García Darda- Medio real.– Francisco de Lago- 1 real.– Luis Fero- Medio real.– La de Seoane- 1 quarto.– Pedro de Pol- Medio real.– Juan Becerro- 1 real.– Domingo Patino- Medio real.– El hierno de Salgueyras- Medio real.– Francisco de Pol- 1 real.– Antonio Rodrígues de Pol- 1 real.– Juan Lorenço- 3 quartos.– Juan Mosqueyra- 1 quarto.– Miguel de Piñón- Medio real.– Bernave Lopes- Medio real.– Pedro de Sequeyro- Medio real.– El asturiano- 2 quartos.– Ana Ares- 1 quarto.– La de Galan- 2 quartos.– María Fernandes- 1 quarto.– Bartholome de Vinas- Medio real.– Fernando Martines el tecedor- 2 quartos.– Juan dias Castano- 2 quartos.– Josepe de Grandal- Medio real.

Aldea:– Juan Albarino- 3 quartos.– Juan Dias- 6 quartos.– El hierno de Domingo Danca- 3 quartos.– Alonso do Buyo- 7 quartos.– Juan Darda- 1 real.– Domingo da Fraga- 2 reales y quarto.– Domingo Fernandes- 2 quartos.– Domingo Monteyro- Medio real.– Juan de Martino- Medio real.– Andrés Preto- 3 quartos.– Niculas do Souto- 2 quartos.– Bartolome Peres- 4 quartos.– Domingo Rodríguez- 7 quartos.– Juan de Quintia- 5 quartos.– La hija de Domingo Danca- 1 quarto.

Page 63: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

63

– Juan Espiga- 3 quartos.– Juan García- 6 quartos.– Juan Gomes- 2 quartos.– Macias de Sandes- 5 quartos.– Alberte de Pumarino- 2 quartos.– Pedro García- Medio real.– Juan do Pouso- 6 quartos.– María Bran- 2 quartos.– Adán- 1 quarto.– Pedro da Vila- 1 quarto.– Bastián de Pereyra- 1 real y quarto.– Pedro de Saria- 1 real y quarto.– María da Torre- 2 quartos.– Juan do Castro- Medio real.– Juan Alvarino- 3 quartos.– Pedro de Santiago- 1 real.– Sidro Teyxo- 7 quartos.– Su hermana- 1 quarto.– Bereyxo- 2 quartos.– Juan de Vilar- 3 quartos.– Miguel de Vilar- 1 real.– Domingo García- 2 quartos.– Su hierno- 3 quartos.– Pedro da Cernada- 1 real y quarto.– Marcos da Fraguela- 7 quartos.– Roque da Veyga- 1 quarto.– Josepe da Veyga- Medio real.– Simón Basques- 1 real.– La de Pedro do Pouso- 2 quartos.– La de Casal Narón- 1 real.– Graviel do Casal- 1 real y medio.– Marcos Vidal- 2 quartos.– Perille- 5 quartos.– Juan Gómez Teyxeyro- 2 reales y medio.– ... Pobre.– La de Jacome- 4 quartos.– Andres da Pena- 7 quartos.– Estevan- 1 quarto.– Antonia Fernandes- 1 quarto.– Juan Fero- 2 quartos.– Juan Leal- Medio real.

Page 64: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

64

– Sus hermanas- 2 quartos.– El hierno de Jacome- 7 quartos.– Tiburcio- 3 quartos.– La madre de Tiburcio- 1 quarto.– Macías Lópes- 5 quartos.– Juan Prego- 7 quartos.– Casal da Coruja- 1 real.– Juan Rodrígues de Vaamonde- 1 real y medio.– La de Juan Dias- 3 quartos.– Juan do Buyo- 1 real.– Bartolome Rodrigues- 1 real y quarto.– Pantín- 3 quartos.– La de Domingo Fernandes- 3 quartos.– Francisco Rodrígues- Medio real.– La de Sandes- 2 quartos.– Paadin- Medio real.– Juan da Fraguela- 1 real.– María Péres- 1 quarto.– La de Alonso Monteyro- 1 quarto.– María Garida- 1 quarto.– Andrés Teyjo- 1 real.– Gregorio da Fraguela- 7 quartos.– Pedro Lorenço- 3 quartos.– Andrés da Cernada- 1 real.– La de Graviel Rodrígues- 3 quartos.– Marina das Nenas- 1 quarto.– Bicente Pita- 1 real.– Pedro Rodrígues- 2 quartos.– Bastián Rodrígues- 2 quartos.– El hierno de Vidal- 2 quartos.– La hija de Graviel Teixo- 2 quartos.– La castellana- 1 quarto.– Domingo Prego- 1 quarto.– Francisco Leal- Medio real.– Gregorio Sanjurxo- 2 quartos.– La de Paulos- 2 quartos.– Francisco...- Medio real.– Antonio Preto- 2 quartos.– Francisco da Bouça- 2 quartos.– Simon Dias- 1 real.– Alonso Lópes- Medio real.

Page 65: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

65

– Bartolomé Martínes- 1 real.– Alonso de Sanestevan- 3 quartos.– Agustín Monteyro- 3 quartos.– Juan Barela- 1 quarto.– Juan da Fraguela el moço- 3 quartos.

Y en esta conformidad los dichos postores dieron este padron por vienecho fenecido y acabado... alcansaron quien... y no firmaron por no saver...dicho Alcalde...

Nombrados.Firmas:– Antonio de Biñas.– Andrés López.Notario:– Andrés López de Basadre - Protocolo Nº 126 (Ferrol).Año 1671 - Folios 91 y 92.

2. Anc. Fábrica de Biscoito(Casas Reais)Doc. Datado o 04/04/1680.

Valga diez maravedís para el año de mil seiscientos y ochenta.En la Villa de Neda y dentro de las Casas Reales que Su Magestad que

Dios guarde tiene en la dicha villa, a quatro dias del mes de abril de mil yseiscientos y ochenta años, ante mí, escribano, y testigos, pareció, presen-te, Don Antonio de Ybarra Monsuxiu, alcayde de dichas Casas Reales, ydixo que en la mexor bia, forma y manera que de derecho aya lugar dava yotorgava todo su poder cumplido el que de derecho se requiere y es necesa-rio y mas pueda y deba baler con clausula de sustitución, a Don Franciscode Araujo, residente en la villa de Madrid, corte de Su Magestad, para queen su nombre y representando su propia persona, pueda parecer y parezcadelante el Rey nuestro señor y señores de su Real Quarto, Presidente yOidores y delante de ellos y cada uno de ellos pueda ganar reales despachospara que la ciudad de Betanços y su regimiento en su nombre, no le ynquieteni perturbe en el repartimiento de la leña que aze por la probincia de dichaciudad, como Alcayde de dichas Casas Reales, para las Fábricas de Biscochoque se aze en ellas para las Reales Armadas, haciendola conducir, nellas,pagandola como está establecido por Su Magestad que Dios guarde, y sien-do omisos en ello despachar ministros para que lo cumplan, y estando enesta posesion el otorgante y antes del su padre y abuelo, como Alcaydesque eran de dichas Casas Reales, por zedula y nombramiento de SuMagestad, sin que dicha ciudad se inxiriese acer dichos repartimientos nicontrabarle a que despachen los ministros por dicha probincia, a que

Page 66: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

66

condiciesen dicha leña, y estando en esta posesion el otorgante y sus cau-santes como ba dicho, la dicha probincia ganó despacho que el lexitimoseñor Marqués de Billafiel, Governador y Capitán General que al presentehes deste reino, para que el otorgante no pueda repartir dicha leña, ni des-pachar ministros por la probincia a la que condusqan a dichas Casas Realessino a ... de dicha ciudad, siendo cosa que xamas se a visto, y al otorgante letoca el hacer lo referido como Alcayde de dichas Casas Reales, en raçon delo qual y mas anejo y dependiente el dicho Don Francisco de Araujo y sussustitutos puedan parezer delante Su Magestad y señores de su Real Quartoy presentar pedimientos requerimientos protestas enbargos de bienes bentasdellos y mas papeles que sean necesarios pedir execuciones presionesrecusaciones hazer contradiciones y conclusiones consentimientos yapalaciones suplicaciones————

(continua)————Firmas:– Antonio de Ybarra.– Gragorio Ramírez (paso ante mi).Notario:– Gregorio Ramirez de Arellano - Protocolo Nº 205 /(Ferrol).– Año 1680 - Folios 14 y 15.

3. Anc. Unha primitiva sanidade públicaDoc. Datado o 23/06/1746.

Sello quarto, veinte maravedís, año de milsetecientos y cuarenta y seis.En la Villa de Neda, a veinte y tres días del mes de junio de mil sete-

cientos y quarenta y seis, en presencia de mi, escribano y testigos, parezieronpresentes Andrés Prego de Montaose: Procurador Xeral de esta Villa y sujurisdicción, de la una parte y de la otra D. Juan Antonio Pasqual Sánchez,Ziruxano y sangrador, vezino de dicha villa, y dixeron que por quanto ensiete de marzo de este año el dicho Sánchez presentó petición ante (...)Alcalde Ordinario y de mí, escribano en el Conzexo Abierto... dicho díapara que dándole la república quatrozientos reales vellón cada año, asistiríaa todos los vezinos de dicha villa y jurisdicción, a las enfermedades quetubiesen y de sus hixos, familias y criados, sin poder llevar no perzibir otracosa, y por sí rezetar y disponer las dedezinas conduzentes a las enferme-dades, quando no puedan consultarse al médico en caso preziso y que seanpobres los enfermos y por sus medios no tengan con que consultar y asis-tirles en esta forma tocante al arte del ziruxano y sangrador eszepto en loscasos de malos tratamientos que resulten y que algunos suxetos agan otrospor que deben prozesarle y ser castigados por la Justicia y enfermedadesgálicas o de bubas, concluiendo en ello se hiziese escritura para sus (...) y

Page 67: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

67

habiéndose practicado y propuesto a dichos vezinos, combinieron en ello yponiéndolo en efecto, se obligaron el dicho D. Juan Antonio Sánchez deasistir a dichos vezinos, sus familias y criados en las enfermedades quetubiesen en la forma referida con la puntualidad y cuidado que se requie-ra... su omisión resulte daño a ningún enfermo, ni poder quedar a dormirsefuera de esta villa, habiendo enfermos en esta villa y su jurisdicción porningún modo y consequenzia el dicho Procurador Xeral por sí y en nom-bre de dichos vezinos por quien se obliga con los suios presentes y futurosy ... de ellos por quien presta la sufiziente cauzión de... en firma abrán porbueno dicho ajuste y que no hirán contra ello en tiempo alguno dará ypagará al dicho D. Juan Antonio Sánchez los dichos cuatrozientos reales alfin de cada año y a de perzibir de cada Procurador que despidiese su añopena ... y costas y la primera paga a de ser al fin de diziembre de cada año ylos demás a dichos plazos durante la bida de dicho Sánchez que asistiere adichas enfermedades y cada uno por lo que les toca para lo así cumplir,dieron todo su poder cumplido a las Justizias de S. M. y de su fuero, a quiense suxetan para que les apremien a ello como por sentencia definitiba pasa-da en cosa juzgada renunziaron todas leis de su favor... así lo otorgaron conlas clausulas que se requieran y lo firmaron de sus nombres y de ello fuerontestigos Andrés Nicolás del Villar y Neira, Juan Do Barro y Antonio deLago el Mozo, vezinos desta villa y de todo ello yo, escribano, doy fe y aque conozco a los otorgantes =enmiendo entre renglones=el=ordinario=

Firmas:– Andrés Prego de Montaos.– Juan Antonio Pazqual Sánchez.– Tomás del Villar y Neira (paso ante mí).Notario:– Tomás del Villar y Neira - Protocolo Nº 551 (Ferrol)– Año 1746 - Folio 79. Archivo Notarial A Coruña.

4. Arg. Copia do testamento (1539) no que se fai referencia á Fundacióndo Hospital do Espíritu Santo da Vila de Neda, do ano 1500Doc. Datado 10/04/1750.

ENTREGA DE LIBROS EN QUE SE HALLA LA FUNDACIÓNDEL HOSPITAL DE ESTA VILLA Y OTRO DE QUENTAS QUE SE...A LOS MAYORDOMOS QUE AN SIDO DE EL.

En la Villa de Neda dicho dia mes y año a presencia de... Dicho Juez yde... Jacobo Mendez de Beyga entrego un libro de pago de papeles con sucubierta de pergamino sinado y firmado una parte de ellos de MarzeloGonzalez escribano que fue de Numero de esta villa y su jurisdiccion en elque se halla compulsada la fundación del hospital de ella y los vienes

Page 68: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

68

rayses que tenia y otras cosas, y otro en que se han asentado a las cuentasque se an tomado a los Mayordomos que an sido de el a fin de sacar deellos el testimonio que está mandado sacar por... dicho Juez a pedimentode Juan Antonio Lopez Orozco parte en estos autos y para que conste lomando... Poner para de... la que firmo con dicho Jacobo Mendez e yo...,que doy fe=siguen dos firmas=

En la Villa de Neda, a diez dias del mes de abril de mil setecientos ycincuenta años yo escribano doy fe... ocupado oy todo el dia juntamentecon su ... En este negocio y en... en el libro en que se halla la copia de lafundación del hospital de esta Villa, por ser y se hallar en letra Antigua; sinaverlo hecho en... alguno ni debengado mas salario de la que por esta razondebamo aver y para que conste lo firmamos. =Siguen dos firmas.=

Testimonio:En cumplimiento del Auto dado a..., presentada por Juan Antonio

Lopez Orozco en los cinco del corriente yo el dicho Antonio FranciscoFernandez escribano de Su Majestad y de Número y... ynsolidun eleuto deesta villa y Jirisdicción de Neda con asistencia de su... Don Miguel Francis-co Arias de Galdo Juez y Justicia ordinaria de esta dicha villa y Jurisdicciónsertifico y doy fe como abiendo mirado el Libro o legago de papeles quecontiene la entrega que... echa por Jacobo Mendez dabeyga alle a oja i quatroel testamento que se sigue=

In Dei nomine amen sepan quantos esta carta de manda y testamentobieren como hio Margarita Fernández muger que soi de Pedro Garzía vezinode la Villa de Neda que estoy presente jaciendo doliente de cuerpo de en-fermedad corporal pero con todo mi seso juicio... y para que despues demis dias mis vienes y cosas que Dios en este mundo me dio queden bienhordenados al serbicio de Dios y a prol de mi otorgo y conozco que ago yordeno mi testamento en la forma siguiente:

Y ba prosiguiendo con la clausula de la Ynbocacion divina y profecionde fe y entierro y otras y se habla de la clausula de Ynstitucion del Hospitalque contiene y su tenor es como sigue:

Y despues deste mi testamento y legatos en el cumplidos y pagos de...del dicho termino dejo nombro de este heredero de todos mis vienes mue-bles y rayses a dicho ospital de Sancti Espiritus que Yzimos hio y el dichoPedro Garzía mi marido para que el dicho Ospital los llebe y herede parasiempre jamas para que la renta que ellos rentaren en cada un año los di-chos vienes sea para mantenimiento y acollemento y sustentamento depobles que binieren y se acogieren al dicho Hospital como a otros hospita-les que estan en los otros lugares y con esta condicion que los dichos vienesno puedan bender ni cambear ni enagenar sino lo que ellos rentaren se

Page 69: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

69

gaste en provecho y reparamento de los dichos pobres como dicho es queasimismo en el dicho hospital cada mes dos misas que se entiende da cadaquince una misa y dejo por Mayordomo del dicho hospital... dichos misvienes que le mando al dicho Pedro Garzia mi marido en todos los dias desu vida para que los llebe y ... todos los dias de su vida y cumpla lo aquicontenido de las rentas de ellos las dichas dos misas cada mes y a su muertese los dexe libres y tales y tan buenos al dicho hospital para los dichospobres como dicho es la renta que ellos cumpliendo de aver decir las dichasdos misas cada mes el dicho Pedro Garzia mi marido que aquella no se ledemande ninguna cosa de ella y para todo lo que dicho es le doy podercumplido y despues de la muerte del dicho Pedro Garzia mi marido dejopor Mayordomos del hospital en los dichos mis vienes para que las rentasde ellos y lo que rentaren se gaste y distribuia en decir las dos misas y cadames y en reparamiento de los dichos pobres que bienen a dicho hospital yde otro hospital a Miguel de Villar y Juan de Villar clerigos y dejo por acu-sador de ellos para que ansi e lo fagan cumplir la Justicia que ubiere endicha villa y doy poder cumplido a las dichas Justicias que fueren de ladicha Villa de Neda para que al fallecimiento de los sobredichos y del pos-trero de ellos probean las dichas Justicias de Mayordomo de dicho hospitala una persona que sea de mi tronquedad, la mas abile que se hallare y ansi ledoy poder cumplido a las dichas Justicias para que ansi lo cumplan parasiempre jamas=

Y despues de otras clausulas tien la que se sigue=Yrreboco y aceuto ydoi por ninguno y de nigun balor y efecto otro cualquiera testamento queaya fecho antes de este ansi por escrito como por palabra que quiero que novala puesto caso que parezca vala este que al presente ago y hordeno pordelante de Diego Cupeyro escribano que quiero que valga por mi testa-mento y si no baliere por mi testamento balga por mi codicilo y sino balierepor mi codicilo balga por mi ultima y postrimera boluntad o por aquella biaque mejor ubiere de derecho en testimoniode los qual lo otorgue ante eldicho escribano, como dicho en cuio registro, por no saber escribir rogué aBasco Perez vezino dicha Villa de Neda que presente estaba firmase por mi,que fue fecho y otorgado en dicha Villa de Neda dentro de las casas demorada de dicho Pedro Garcia y de la dicha Margarita Fernandez a veyntecinco dias del mes de marzo ano del nacimiento de Nuestro SeñorJesuschristo de mil y quinientos e treynta y nuebe años estando asimesmopresente el dicho Pedro Garzia marido de dicha Margarita Fernandez ydixo le daba poder lizencia y facultad para azer y otorgar el dicho testa-mento y lo avia por bueno estando presentes por testigos el dicho BascoPerez que firmó por ruego de la parte otorgante e Pedro Gandaísco y PedroTeyjo vezinos de la dicha Villa de Neda e Pedro do Casal e Juan do Casal

Page 70: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

70

criados del dicho Pedro Garzia el presente escribano doy fe que conozco laparte otorgante y testigos por ruego de la dicha lo firmo como testigosBasco Perez=

=paso ante mi Diego Copeyro escribano= e yo Diexo Copeyro escribano e notario publico de sus ... y Catolicas

Magestades en la su corte y en todos sus reynos y señoríos en uno, con losdichos testigos y... otorgante presentes al otorgamiento deste dicha manday testamento según... que ante mi paso... por mi mano bien o fielmente loescrivi en estas cinco ojas de papel con estas en que ba signo según en fin decada plana estas rubricadas de mi rubrica y salbadas las enmiendas por lamargen de arriba tildada cada plana con sus tildes de dos en dos. Doy fe queconozco la parte otorgante: al... que otorgo este dicho testamento y testi-gos que otro tanto queda por mi registro firmada y dicho Basco Perez lasquales dichas cinco ojas tiene cada una de ellas medio pliego de papel porende puse aqui estos mis nombres signo... en este testimonio de verdadDiexo Copeyro escribano. Este traslado fue sacado del propio original deque suena en la ciudad de Mondoñedo a dos dias del mes de julio de mil yquinientos y cincuenta y un años, estando presentes por testigos a lo versacar corregir y... el bachiller Pedro de Lastra e Diego Perez e Rodrigo Fanegovezinos de dicha ciudad y el muy reberendo señor Lizenciado Brujuelaprovisor de la dicha cuidad de Mondoñedo y su Obispado que lo mandosacar corregir y concertar con el original para lo poner justamente con elrequento memoria de los vienes que quedaron de la dicha MargaritaFernandez testadora en el Archibo del Consejo y del Hospital de la dichaVilla de Neda del Santi Espiritu para que baliese donde quiera que parecieseen juicio y fuera de el, Ynterpuso su autoridad y decreto judicial y lo firmode su... =E yo Lois Sanchez, escribano e notario publico de la ciudad deMondoñedo y Obispado Apostolico e hordinario y que fize sacar este di-cho traslado del propio oroginal. Fize aquí este... el testimonio de verdad.

Luis Sanchez escribano, y ba prosiguiendo con otros de papeles y feneseen la ultima oja que está signada del dicho Marzelo Gonzalez en la... sesigue... sacaronse de la fundacion y mas papeles que el Hospital de SantiEspiritu desta Villa de Neda tiene según aquí mencionan que están signadosdel dicho Alonso Ares escribano referido que bolbió a entregar al Mayor-domo Juan Perez de Lago con el pedimento original aquí presentado y estetraslado con las más escrituras que dicho hospital tiene y dicho Juan Pereza de poner juntos con estos y memorial de ellas para que no se pierdanninguna todo sea de poner en el nicho y arca que está echa de tres llabes dela capilla de dicho hospital cubierto todo con este pergamino y en fe de elloyo Marcelo Gonzalez de ... escribano Ynsolidum del número y audiencia yde las causas de la guerra y contrabandos, en la Villa de Neda y su jurisdic-

Page 71: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

71

ción donde... vezino para ello aprobado por los señores de la Real Audienciadeste Reino doy fe saqué dicho traslado bien y fielmente por mi propia manode pedimento de dicho Juan Perez de Lago y demandado del dicho Juez=

De quien está firmado dicho pedimento en este a ciento y doze ojas depapel de ellas un pliego de sello segundo y los demás común, en la Villa deNeda a veynte y dos días del mes de abril de mil seyscientos y cincuenta ycinco años y e de aver de derechos mil y trescientos y quarenta y dosmaravedís que an do me los daré al recibo=

En testimonio de verdad Marzelo Gonzalez=Y así mismo e mirado reconocido y registrado otro libro o legajo de

papeles con su pergamino en que parese averse asentado las quentas que antomado a los Mayordomos que an sido del expresado hospital de esta dichavilla y se compone según su foliatura de doscientas y cincuenta y dos ojas yal folio de ciento treinta y quatro de el mesmo libro o legajo consta abersido mayordomo de dicho hospital el licenciado Juan de Quintia desde elaño de mil seiscientos sesenta y cinco asta el de mil seiscientos setenta yseis, según consta en las quentas que como tal mayordomo se le an toma-do; y desde el mismo zitado año lo a sido tal mayordomo Domingo deQuintía, asta el de mil setecientos y cinco, que por su muerte dicho añodieron y se les tomó la quenta por el... dicho a Bartolomé Rodriguez, An-tonio y Pedro Lopez Orozco, como sus hiernos y herederos: según todo loreferido consta del dicho testimonio compulsori y libro o legajo que bolbióa llebar dicho Jacobo Mendez da Beyga a su poder a que me remito y en fede ello y de pedimento del enunciado Juan Antonio Lopez Orozco y autoa su pedimento proveído, lo signo y firmo en estas cinco ojas de papel desello quarto que la primera a continuación de los autos; en la dicha Villa deNeda a doze días del mes de Abril de mil setecientos y cinquenta años=sigue firma testimonio de verdad Antonio Juan Fernández=

5. Anc. Unha botica na vila de NedaDoc. Datado 03/08/1791.

Veinte maravedís.Sello quarto, veinte maravedís, año de mil setecientos noventa y uno.En la Villa de Neda, a tres días del mes de agosto de mil setecientos

noventa y uno ante mí, escribano, y testigos constituidos personalmente,D. Andrés Bendoyro boticario y vezino de la plaza de Ferrol, de la unaparte, y de la otra D. Domingo Sánchez de Ulloa, que lo es del mismoejercicio y residente en este pueblo, y de un mismo acuerdo dijeron:

Que respecto el primero tiene por suya en este dicha villa una boticaque estableció en ella, y puso con medicamentos simples y compuestos enbases y más ynstrumentos y utensilios que comtemplo precisos y el D.Domingo haber adquerido y comprado otra en la feligresía de Santa María

Page 72: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

72

de San Claudio condado de Santa Marta de Ortigueira, que el primer otor-gante ha visto y reconocido por si mismo ahora de próximo; cuio estado demedicamentos y más... comprehende por estenso el que en diez ojas depapel común incluso un arriendo otorgado por el mismo Sanchez en faborde D. Manuel Díaz en fecha de doce de abril del corriente año que originalrubricado al margen con la de mi escribano entrega al D. Andrés Bendoyroque lo recivió, y llebó a su poder limpio y terso: Y teniendo en considera-ción ambos otorgantes que en lo surtido de dichas boticas son en todo, yen los medicamentos iguales y bien acondicionadas desde luego, y por eltenor del presente instrumento por la vía y remedio que más cavida tengaen derecho y a que la conveniencia que se sigue al D. Andrés Bendoyro dedisponer y usar de la botica de San Claudio es igual en todo al que recibe elD. Domingo en manipular la de esta villa y desde luego y de motu propiode ambos otorgantes permutan y truecan por todo tiempo de siempre ja-más por sí y pos sus herederos las citadas boticas, para que el D. Andréspuede uar a su voluntad la de San Claudio y el D. Domingo de la de estavilla; y por lo mismo respecto no hallar diferencia en el valor de una a otradesde oy día de la fecha; y para siempre se apartan del derecho querespectibamente tenían, y pudieron haver adquerido a las citadas boticassus medicamentos , instrumentos y utensilios, y lo ceden (como cualquierademasía) uno al otro respectivamente y en caso de que resulte alguna incer-tidumbre en la propiedad de las referidas... darán mutuamente el conduzentesaneamiento sin pleyto ni figura de juicio y por descontado facultad com-pleta para que se posesionen de ellas y sus fragmentos según, y en la con-formidad que se hallan y ban permutadas y a mayor abundamiento para laseguridad y firmeza de la presente contrata que de un mismo arriendo yconformidad otorgan se sujetan a las Justicias de Su Magestad para que leshagan estar, y pasar por lo expuesto como si fuera sentencia definitiva dada,consentida, y no apelada cerca de lo cual renuncian a todas leyes, fueros, yderechos a su fabor con la general que las prohibe en forma, en testimoniode lo qual así lo dijeron, quienes otorgan, y firman siendo testigos D. Ma-nuel Sanz Galbán, D. Josef María Fernández y Juan de Luazes, vezinos deesta villa, de lo qual, y conocimiento de todos, yo escribano, doy fe.

Firmas:– Andrés Bendoyro.– Domingo Sánchez de Ulloa.– Manuel Sanz Galbán (halleme presente).– Balthasar de Rivera Sanjurjo (ante mí).Notario:– Balthasar de Rivera-Protocolo Nº 1543 (Ferrol).Año 1791- Folio 34.

Page 73: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

73

6.- Anc. Un médico cirurxián na vilaDoc. Datado 01/06/1796.

En la Villa de Neda, a primero día del mes de junio año de mil setecien-tos noventa y seis, ante mí, escribano único de número y Ayuntamiento deella y su Jurisdicción, y testigos, se apersonó D. Alberto Pérez, Cirujanoaprobado y al presente residente en la de Mogardos, y dijo que respectoquiere bolber a abecindarse en este pueblo donde thiene su casa con elobjecto de seguir la profesión de su oficio, y a fin de sustentar las cargas delmatrimonio y más a él adjacente, ha contratado con barias personas detodos sexos el modo y forma de su nuebo establecimiento y lo que cadauna abía de darle anualmente por asistirla y a su familia (anualmente) sinotra obligación ni gravamen y con efecto se han conbenido D. Juan deLarrinaga y más que se expresarán, por la razón expuesta, en dar al otor-gante cada año ciento y quarenta reales; D. Pablo Mauriz, cien reales; JuanMauriz, quarenta; D. Nicolás Pita, Pascual de Fraga sesenta; Bizente Fari-ña cien; D. García de la Puebla... ; D. Juan... lo propio; D. Pedro Pimentello mismo; Bartolomé Barrera quarenta; Andrés Cendán quarenta; Manuelde la Canpa beynte; Pascual de Barcia quarenta; Nicolás Paz quarenta; D.Juan Mesía ochenta; Ramón Landrove quarenta; Salvador de Quintíaquarenta; D. Andrés Fraguela sesenta; Alonso de Castro quarenta; D. JosefLendín quarenta; D. Pedro de Galdo ochenta; Jabier de Grandal sesenta;D. Josef Somalo ciento y quarenta; Miguel Penedo ochenta; AntonioGrandal quarenta; Bizente Grandal sesenta; Juan Lestache cinquenta; An-tonio da Bouza quarenta; Fhelipe García da Silba sesenta; Blas Gómez deCastro quarenta; Josef Lorenzo de Luazes da Tualeira quarenta; JuanRodriguez Gerónimo obo quarenta, y Manuel Seselle con sesenta = Todosvezinos y residentes en esta referida villa y jurisdicción de Neda, quieneshallandose ygualmente presentes confesando como lo acen el tato y ofertay con la debida separación hizieron con el conprendido D. Alberto Pérezotorgante por la razón que ba manifestada, se obligan respectibamente deentregarle cada un año y en dos plazos lo que cada uno lleba ofrecido, sin elmenor descuento ni atraso, pero bajo el pacto y condición precisa de que elprenotado D. Alberto ha de residir diariamente en su casa en la que ha dedormir todas las noches del año y en caso de que por algún accidente aberájustificar no pueda asistir a las enfermedades que padezca algunos de losotorgantes sus familias y domésticos ha de ser bisto puedan llamar al facul-tativo que les acomode, cobrando este su lexitimo haber y dando recivo desu ynporte para descontarlo, o que se lo pague el D. Alverto quien concu-rrirá al primer llamamiento sin la menor escusa, sin diferenciar al rico delpobre ni plebeo, y si que todos lo que obtorgan han de ser asistidos con elmaior cuidado y por el medio más equictativo suabe e ynduyente asistien-

Page 74: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

74

do con particular pribilejio al que considere de maior peligro según lo exi-jan las circunstancias de la gravedad: bajo cuios principios que en todo hande ser executibos sin más enterpretación que la yndicada se obligan dar ypagar al citado D. Alberto lo que cada uno le lleba ofrecido, y todos juntospara maior seguridad y firmeza de lo que ba capitulado, se sujetan a lasJusticias de S. M. de su fuero para que les hagan estar y pasar por ello comosi fuera sentencia definitiba, dada, consentida y no apelada, cerca de lo qualrenuncian a todas leies, fueros y derechos de su favor, con la general que lasprohibe en forma. Así lo dijerony otorgar, firmar los que saven y por losque no un testigo de los presentes, que lo fueron D. Pedro Espantoso, D.Juan Méndez de Castro y Gregorio de San, vezinos de esta dicha jurisdic-ción, de lo qual y conocimiento a todos, yo, escribano, doy fe:

Firmas:– Blas Gómez de Castro.– Pablo Mauriz.– Ramón Landrove.– Juan Mauriz.– Bartholomé Barrera.– Nicolás Pita.– Juan de Larrinaga.– Juan Mesía de la...– Joseph Nobo de Moiño.– Vizente Grandal.– Geronimo Nobo.– Juan Fernández Valdés.– Vizente María Fariña.– García de la Puebla.– Andrés Cendán.– Joseph Durán Sanjurxo.– Pedro Francisco Ares de Galdo.– Alonso de Castro.– Juan Rodriguez.– Salbador de Quyntía.– Manoel de Seselle.– Josef de Somalo.– Jabier de Grandal.– Andrés Fraguela.– Pedro Pimentel de Sotomaior y Rúa.– Balthasar de Rivera (ante mí).Notario:– Balthasar de Rivera - Protocolo Nº 1548. (Ferrol).Año 1796 - Folios 34 y 35.

Page 75: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

75

7. Anc. Venta dunha botica en NedaDoc. Datado en 20/05/1798.

Quarenta maravedís.Sello quarto, quarenta maravedís, año de mil setecientos noventa y ocho.En la Villa de Neda, a veinte días del mes e mayo año de mil setecientos

nobenta y ocho, ante mí, escirbano úinco de número y Ayuntamiento deella y su jurisdicción y testigos, se personó D. Domingo Sánchez de Ulloa,Boticario y vecino de la Villa de Ferrol, y Josef Sueyro, también boticarioy vecino de esta Villa de Neda. Y el primero dixo:

Que hallándose con una botica suya propia en esta citada villa, surtidade todos los medicamientos simples y compuestos, embases, instrumentosy más utensilios necesarios, y haber adquirido y comprado otra en la refe-rida Villa de Ferrol, donde reside, para el mejor cumplimiento de las leyes,autos y decretos del Real Proto Medicato, por el tenor del presente instru-mento y por la vía que más cavida tenga en derecho, vende y da en ventareal, firme y verdadera y enagenación perpetua al citado Josef Sueyro, sumujer, hijos y herederos, la expresada botica en la referida Villa de Neda,con todos sus medicamentos simples y compuestos, embases, instrumen-tos y más utensilios y enseres de que se compone, sin reservación de cosalaguna y cuya existencia manifiesta por menor el inventario que amistosa yparticularmente han hecho los dos, y cada uno tiene en su poder a que seremiten en la líquida cantidad de seis mil reales vellón que confiesa el D.Domingo haber recivido del poder del mencionado Sueyro en monedascorrientes de que otorga a su favor el competente recivo y carta de pago, ypor no haber parecido de presente la insinuada cantidad, renuncia las leyesde la non numerata pecunia y más del caso, y desde ahora para siempre seaparta y a sus heederos del derecho, acción, propieded o señorío que tengay pudo haber adquirido a la citada botica, y lo cede y relamente traspasa enel mencionado D. Josef Sueyro y herederos para que dispongan de ellacomo mejor les acomode, con la expresada condición y no sin ella de que sien algún tiempo le acomodase al D. Domingo otorgante, durante su vida yno más, volverse a este pueblo, y posesionarse de la referida botica, se la hade entregar el D. Josef Sueyro en el mismo ser y estado en el que ahora larecive, con sus medicamentos, enbases y más enseres que por menor decla-ra el inventario que particularmente han hecho los dos de que se ha hechomención, y cada uno tiene en su poder, pena de que... lo contraríe consien-te en no ser oído en juicio ni fuera de él, y en la responsabilidad y pago delos daños y perjuicios a que diese lugar y en los mismos términos y buenaarmonía, y bajo las mismas penas le ha de dar y entregar el D. Domingo alD. Josef Sueyro en tal caso otra tan buena y de igual valor, arreglado alinventario en la Villa del Ferrol, y sitio donde la manipule y tenga abierta apúblico despacho:

Page 76: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

76

Así lo dixeron y otorgaron y en señal de posesión le hace nuebamenteel D. Domingo entrega de los insinuados enseres, y en... la toma se consti-tuye por su inquilino, tenedor y precario posehedor, y en caso de incerti-dumbre, de daba otra tal y tan buena y por la tradición le entrega este ins-trumento original que recivió y volvió a poder de mí, escribano, que detodo ello doy fe, y hallándose presente el citado D. Josef Sueyro, dijo acep-ta este instrumento a su favor otorgado de que botica y enseres que incluyebajo las condiciones que van capituladas protesta usar en los términos quevan relacionados y no de otra manera, quedando de quenta del vendedor elpagar los correspondientes derechos de alcabala; y ambas partes para quemejor cumplan a lo que cada una va obligada, se sujetan a las Justicias de S.M. para que les hagan estar y pasar por ello como si fuera sentencia definitibadada, consentida y no apelada, cerca de lo qual renuncian a todas leyesfueros y derechos de su favor con la general que las prohibe en forma: Entestimonio de lo qual, así lo dixeron quisieron y otorgaron siendo testigosD. Josef Gonzalo de Barros, D. Josef María de Rivera y D. Vicente Grandal,vecinos y residentes en esta cotada villa de lo qual y conocimiento de todosyo Escribano doy fe=enmiendo=condición... =y no=da=testado=

Firmas:– Domingo Sanchez de Ulloa.– Josef María Sueiro y Arzeo.– Balthasar de Rivera (ante mí).Notario:– Balthasar de Rivera - Protocolo Nº 1550 (Ferrol).Año 1798 - Folio 26.

8. Anc. Testamento dun cirurxián de Neda. 1808Doc. datado en 05/02/1808.

Quarenta maravedís.Sello quarto, quarenta maravedís, año de mil ochocientos y ocho.En la Villa de Neda, a cinco días del mes de febrero de mil ochocientos

y ocho: su... D. Genaro Mendez de la Vega, Juez Hordinario de esta villa ysu xurisdicción de Neda, por ante mí, escribano de número de la mismadijo habérsele dado quenta, que su domiciliario el cirujano Alberto Pérez,había fallecido en la Villa del Ferrol adonde había salido para medicinarse, ydejado hijos menores: y al fin de probeerlos según corresponde; y hacer elcorrepondiente recuento e ymbentario de todos los vienes muebles efectosy papeles que hubiesen fincado por muerte del sobredicho: protesta pasar ala casa donde habitaba el sobedicho D. Alberto y hacer saber a su viudamuger ponga de magnifiesto aquellos sin hacer la más lebe ocultación comoygualmente, los hijos que fincaron de su marido con espresión de sus nom-

Page 77: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

77

bres y edades: y mediante a que por muerte del esplicado D. Alberto pudie-ron haber fincado (del citado D. Alberto) barios libros y distintos docu-mentos de su facultad también se haga saber, a su compañero D. JosefGonzalo de Barros, asista a ynbentariar los papeles que discrete, la qualidadde cada uno de por sí————(continúa)————

Magnifestación de vienes y recuento:En la Villa de Neda a seis días del mes de febrero año de mil ochocien-

tos ocho habiendo su... el juez de esta Villa y xurisdicción benido a estacasa de habitación de Doña María Carballal, viuda que quedó del cirujanoD. Alberto Pérez; acompañado de mí, escribano, y ministro de ausilio, te-niendo a la sobredicha a su presencia, le hizo saber, e yo, escribano, ley ynotifiqué el auto antecedente probeyoo en fecha de ayer día para que en suconformidad vajo juramento magnifieste los vienes muebles y más efectosque hubiesen fincado del sobredicho su difunto marido: como asimismolos hijos que han quedado, para hacer de aquellos el correspondienteynbentario y a los segundos probeerles, de turor y curador; en su... queenterado y vajo juramento que en devida forma prestó según se requiere deque certifico: dijo está pronta a hacer dicha magnifestación sin el menorfraude, y berificandolo lo hace en la manera siguiente: quedaron de su di-funto marido; Josef María; edad catorce años, digo ocho=Juan josef dedoce; y María Pérez de la de catorce: y del mismo modo, puso de magnifiestolos vienes muebles siguientes=

Una chaqueta, chaleco y pantalón de paño pardo usado; un sombrerohordinario redondo; unos zapatos, unas botas; dos pares de medias de hiloy otros dos de lana; quatro camisas y quatro calzoncillos de lienzo; doschalecos, uno con mangas: de baeta; y otro blanco=un situyen de somonteviejo; un libro de marca mayor que se titula Recopilación de las Leyes deEspaña; un libro de plantas que se titula... ylustrado digo: Dioscórides: unafarmacopea, matritiense antigua; quatro tomos de elementos de medicinayntitulado Cullen; otro, titulado Curso Práctico de Obperaciones de Cirujía;otro, Almafebril su autor, D. Pasqual Francisco Birey, segundo tomo; otroyntitulado: Enfermedades de los Güesos, por Musi Petiti; otro tomo decirujía yntitulado... Jorge Lefan; un Tratado de Bendajes y Apósitos deCirujía ylustrado con láminas por D. Francisco Cambel; un tratado que setitula Ynstrución Curatiba de las Biruelas Dispuesta para los Facultatibos:por el Doctor Josef Amar; otro tomo que se titula Abiso a Literatos yPoderosos, acerca de la salud por... Tisot; otro tratado intitulado yntituladoMedicina Doméstica por el Doctor Jorxe Buchan; un Tratadillo de la Tisissus Sintomas sus Causas, y Diferencias por... Geanet de Longrois; otrotratado de medicina yntitulado Tratado de las Enfermedades más Frequentesde las Gentes del Campo por Muso Tisot; otro Tratado Patológico... Práctico

Page 78: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

78

de los Tumores Humorales por el licenciado D. Domingo Bidal; otro trata-do de medicina titulado Calenturas, por el Doctor D. Andrés Piqué; quatrotomos que tratan de las Enfermedades Benerias, por el Doctor Musu Astrue:cinco tomos de diccionario según se titulan Unibersal de Medicina y Cirujíaen francés, por Musu Raysone; dos tomos o Tratado de Partos, por MusurAndrés Lebret; un Compendio Anatómico y tercera parte tituladoEsplanología, por el lizenciado D. Juan de Dios López; un Tratado de Flatos,por el doctor D. Josef alsinez; Obserbaciones de Cirujía escritas por MusuLedrane, dos tomos; otros dos o Compendio de Toda la Medicina Práctica,compuesto por el Doctor D. Laurencio Aiste; una Cartilla de Cirujanos,traducida del francés al castellano por Musu Goular; una Disertación oTabla que Esplica diferentes partes de Anatomía del cuerpo humano conbarias láminas de figuras; de marca mayor y pliego entero=

Una pinza grande, para la extracción de los fectus o partos humanos:operaciones de obsteatres; una cajita con dos ynstrumentos de plata llama-dos algalias una grande y otra mediana; un cauterio palmar con su mangode fierro; un escarpel husado; un gancho para la extracción de los fectus;una pinza para cortar uñas y pelos; una jeringuilla vieja de latón; un cuchi-llo viejo corbo, para cortar brazos y piernas; un trépano con sus dos coro-nas perforadores elebatores cuchillo lenticular; y una legra todo de media-no huso; un truacar con su corola de plata: otra yden mediana; cuyosynstrumentos, y libros fueron reconocidos y dádoles sus nombres por elcirujano D. Josef Gonzalo de Barros; que uno y otro, se halla de medianohuso; tres cobertores: lana de Castilla, de mediano huso; ocho sábanas quatrode ellas de lienzo. De a dos cada una; y las otras quatro de a tres de estopilla:de lienzo y medio cada uno; seis sirbilletas de estopilla, husadas de media-no huso; una colcha, azul de estambre; un xerxón, de estopilla; quatroalmoadas de lienzo y dos fundas con lana de coti; un baúl de zedro con susbisabras por la perte de afuera; una mesa con sus dos alas y dos cajones sinllabe y con cerraduras, con quatro pies madera de castaño; una frasquerasin frascos; siete sillas con su asiento de paja husadas; tres arcas husadas; elporte de dos siete ferrados de trigo y otra de porte de tres fanegas, dos conllabe y una sin ella; una efigie de un santísimo christo que se halla colocadaen un estante de madera que sirbe para colocar los libros atrás esplicados;una mesa quadrada husada con dos cajones sin cerradura; una cuchara yuna espumedera de fierro; dos tres pies y unas trepias; una sartén vieja todode fierro; dos candeleros de aramio; un pote de metal con su tapadera defierro de porte de tres azumbres de agua; una caldera de cobre muy husadade porte de una sella de agua; una chocolatera, de cobre; un candil de fie-rro; un belón de... con su pantalla; media docena de platos; dos fuentes;quatro puzillos todo de pedernal, y seis tazas de barro; tres pipas catalanasde bino; dos tinajas de carro todo husado; dos barriles uno de carga y otro

Page 79: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

79

más chico; un macho de mediano tamaño que tendrá de alto cinco quartasy media con su correspondiente silla para montar; un catre de tijera con uslona; una sella de carrear agua; y una ferrada de fierro; dos picarañas unacon pico y otra sin él; un sacho y un raño y una pala todo de fierro; una hozvieja de fierro unos y otros... con sus correspondientes mangos y cabos;—— (continúa)———-

Notario:– Baltasar de Rivera - Protocolo Nº 1661 (Ferrol).Año 1808 - Folios 23 a 28.

9. Anc. Un farmaceutico na VilaDoc. datado o 15/01/1835.

Sello 4º 40 mrs.- Año de 1835.En la Villa de Ferrol, a quince días del mes de enero de milochocientos

treinta y cinco. Ante mí, escribano de número y testigos, constituhido per-sonalmente D. José Sueyro y Arzeo, único farmazéptico de la Villa deNeda, donde es vecino, y dijo que por quanto sus indisposiciones y destinono le permiten concurrir a este pueblo y más puntos necesarios a atender alseguimiento de sus asuntos civiles y criminales mobidos y por mober, co-noce que da y confiere todo su poder especial general el que tiene en dere-cho se requiera mas pueda y deba valer a su hijo político D. Felipe Garcíay Sueyro, también farmazéptico y vecino de este pueblo, con cláusulaespresa de que lo pueda jurar y substituir en quien y las veces que le pareciere,para que representando la propia persona del otorgante, su voz, acción yderecho, le defienda en los espresados negociados y por de pronto lo hagaen los que tenía pendientes ahora de próximo en el estinguido Juzgado dedicha Villa de Neda, con D. Baltasar Rodriguez Montenegro, y en el que enla actualidad acaba de promoberle en el de esa Alcaldía Mayor de PartidoJosé Montero Buzo de la Real Armada y vecino de la misma de Neda, sobresupuesta perturbación de posesión: en cuyos asuntos produzcan los recur-sos y libelos conbenientes ofrezcan y den informaciones y provanzas, pi-dan reconocimientos, nombren o se conformen en peritos, aleguen, com-prueben, tachen, escusen y... oigan autos y sentencias... y definitivos lofavorable consientan y de los adbersos y perjudicial supliquen y apelen,sigan uno y otro para donde y con derecho deban y por último hagan ypractiquen todas las agencias, diligencias y solicitudes que el que otorgapor sí habla siendo presente. Que el poder y facultad que para todo ellomás anexo incidente y dependiente se requiera otro igual dan y confieren alD. Felipe García y Sueyro y sus substitutos con todas las cláusulas, víncu-los, fuerzas y firmezas precisas para su validación con las de aprovación, lareferida de substitución, obligación, relebación, poderío, submisión yrenunciación de leyes en forma.

Page 80: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

80

Así lo dijo, otorga y firma, siendo testigos José María Díaz, José Vi-cente Arriola, y D. Nicolás Espantoso y Aneiros, vecinos de este pueblo,de que y conocimiento del otorgante, yo, escribano doy fe=enmien-do=...=valga=

Nota: en la misma fecha libré copia en un pliego sello tercero.Firmas:– José Sueiro Arzeo.– José María Pita da Veiga (ante mí).Notario:– José María Pita de Veiga Vaamonde - Protocolo Nº 2193 (Ferrol).Año 1835 - Folio 5.

PAN DE BARCO, PAN DE PIRATA,BIZCOCHO O GALLETA MARINERAFuente: http://diabetesstop.wordpress.com

Miércoles, 16 Mayo, 2007 por AdminCuando en el siglo XV España y Portu-

gal se lanzan a explorar los mares del mun-do con un evidente interés comercial, se ori-gina un problema de abastecimiento del alimento básico de aquel tiempo:el pan.

Barcos de madera que pasaban meses en el mar sin tocar puerto, en losque cocer pan no era un trabajo seguro, en los que la conservación de laharina, a causa de la humedad, no era fácil, necesitaban un pan de largaduración.

La respuesta de los panaderos de la época fue el bizcocho, un pan que,como su propio nombre indica, se cocía dos veces, de manera que la hume-dad se eliminaba por completo y su conservación se alargaba en el tiempo.

Tal bizcocho era tan duro y seco que los pescadores lo mojaban en aguaantes de comerlo.

En los relatos de marinería se le cita a veces como galleta, a veces comobizcocho.

Naturalmente, no se trataba de un pan como el que hoy conocemos,sino tortas delgadas y poco fermentadas, de manera que la doble cocciónelimina toda traza de humedad en las mismas.

Algunos de aquellos barcos que navegaron entre España y América sesuministraron de «bizcocho», también conocido como «pan de barco», «ga-lletas» o «galletas marineras» producido en los hornos de Neda, donde a

Page 81: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

81

comienzos del siglo XVII se fundan las «Casas Reales» o «Fábricas deBizcocho», abastecidas por la harina de los molinos del río Belelle, algu-nos de los cuales todavía perduran en la actualidad.

Las galletas marineras perduraron en diversos países de América hastala actualidad. Ahora también se producen y comercializan, con gran éxito,en Galicia.

Las Galletas Marineras son producidas exclusivamente con materiasprimas naturales y preferentemente gallegas, de manera que en su compo-sición entra harina de trigo del país, que se mezcla con harina foránea demás fuerza que la gallega, harina y extracto de malta, mantequilla de vaca ylecitina de soja, que actúa como emulsionante y antioxidante natural. Laempresa garantiza que ninguna de las materias primas procede de pro-ductos manipulados genéticamente.

Son deliciosas, con un aroma y sabor muy peculiar que le proporciona lamantequilla de su composición y que recuerda especialidades sudamericanastales como el «pan de bono» colombiano o el «pão de queijo» brasileño.

Pueden consumirse solas o acompañando a otros alimentos, dulces osalados. Constituyen una buena alternativa al pan, ya que su larga conser-vación permite tener siempre en la casa una bolsa de ellas. Además, sustitu-yen con ventaja a los tradicionales «crakers» en una cesta de panes variados.

Esta fábrica de pan emplea el principio de producción responsable,usando materias primas naturales y de calidad, con un modelo de produc-ción respetuoso con el ambiente y con una política de precio justo, aplican-do márgenes comerciales razonables y no especulativos.

De momento para mi ha sido todo un descubrimiento delicioso. Nopuedo comer pan, pero al menos, el poco que como, quiero que sea lomejor que he podido hallar, y no vulgares panes rellenos de levadurasrápidas que se endurecen con solo dejarlos enfriar.

La duración en perfecto estado de este tipo de gallega es de 7 meses,una garantía siempre, que conviene tener en reserva en todas las casas.

ESCAPAR DO SERVIZO MILITARFonte: Apuntes y documentos para una historia de Galicia en el siglo XIX / María

Rosa Saurín de la Iglesia.- A Coruña: Deputación Provincial, 1977.

Nota previa:En todas as épocas, cando as guerras eran un feito cotián, as levas

obrigatorias e forzosas de homes para os exércitos eran o habitual. Ademaisdos perigos que para a integridade física e para a vida significan os

Page 82: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

82

enfrontamentos bélicos, tamén as penalidades do día a día, a longa dura-ción, os malos tratos, o feito de que o cabeza de familia e os fillos maiorestiveran que abandonar a súa actividade laboral, o que empeoraba moito asituación no fogar, todo elo facía que se buscara por todos os medios evitara incorporación.

Por elo, eran moitos os casos dos que procuraban evitar o ingreso nasfilas. Os que tiñan posibles, pagando para estar exentos do servizo militar.Os pobres, coma sempre, escapando para non ter que ir á guerra, emigran-do o escondéndose.

Ao mesmo tempo, existía xa un xermolo de movemento anti-militaris-ta, que utilizaba diversos mecanismos para evitar que o chamamento a filastivera efectividade. Temos moitas constancias documentais, fundamental-mente do século XIX. Algunhas accións mesmo poden cualificarse de pin-torescas, como a que ilustra o libro de referencia, que ocorreu en Neda.Incluso as propias institucións (concellos) actuaban contra os chamamentos,con diversas manobras e decisións.

(páx. 164, 165)

«Pero es que, a veces, la resistencia no era sólo reflejo de la adoctrinación

radicalista, sino que era dictada por la propia conveniencia. La urgencia de opo-

nerse a las pretensiones del Estado se manifiesta en el caso de los ayuntamientos

de Dodro y Rois, cuyos concejales, en enorme mayoría, o se hallaban compren-

didos en la reserva o tenían interés directo en ella en cuanto padres o parientes

cercanos a los mozos sorteables»...( ).

«La desobediencia a las disposiciones de la Comisión Provincial de Recluta-

miento es, en fin, no una rareza sino caso frecuente y habitual que subraya la

desilusión provocada entre el pueblo por el comportamiento del Gobierno Pro-

visional en 1969 y luego en 1874. Esta conspiración tácita de los ciudadanos con-

tra el Estado continuará repitiéndose año tras año de entonces en adelante y en

cualquier ocasión, por más que fuera apenas medianamente favorable. Pero ya en

1869, como inmediata respuesta a la fallida abolición de las quintas, algún ayun-

tamiento rechaza la colaboración en las operaciones del llamamiento: en Oleiros,

precisamente aquel año, no se pudo rectificar el padrón de mozos sorteables por

no haber querido asistir varios concejales a la sesión de la corporación, «no obs-

tante hallarse próximos al local».

Su postura coincide en todo con lo sucedido en el ayuntamiento de LaCoruña por las mismas fechas, en que la minoría republicana, formada poronce individuos, renunció a los cargos que ocupaba y « a pesar de haberconvocado el Alcalde por dos veces el Ayuntamiento para llevar a cabo las

Page 83: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

83

operaciones preliminares de la quinta, no había podido celebrarse sesiónpor falta de número de concejales...».

«Más aún: no faltan pruebas de que donde fallaba esta connivencia se solía

llegar sin escrúpulos a los remedios heroicos. En julio de 1874 el alcalde de Curtis

comunicaba al Gobernador el incendio de la casa consistorial «en donde existía

toda la documentación relativa a la reserva extraordinaria de 125.000 hombres.

Aunque sean frecuentes los actos de radicalismo extremo, no siempre los desma-

nes llegan a tanto y aún a veces se detienen en manifestaciones de ingenua

iconoclastia, como cuando en Neda, pequeña localidad cercana a Ferrol, el

presidente y algunos indiviuos del Comité Republicano Federal llegaron a que-

mar la medida que servía para tallar a los mozos, persuadidos sin duda de que...

muerto el perro se acabó la rabia. Pero los incendios y los tumultos furiosos y de

difícil represión, como el de Rianxo en el otoño del mismo año y el de agosto en

Friol, no son tampoco excepciones».

Page 84: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

84

SERIE DOS MUÍÑOS

MUÍÑO DO CASTRO, OU DO LOURIDAL

COLECTIVO LIBUNCA

Na casa da familia Carregado no lugar de Lourenzo (Mourela), DonaMatilde García Bellón e Don Gonzalo García Alonso seguen laborandocon grande tesón as terras dos seus antergos, cincuenta ferrados á beira dorío Belelle. Tamén son donos do muíño do Castro, o derradeiro contra aFervenza.

Don Gonzalo conducindo o seu tractor fai lembrar o seus temposmariños nos veleiros Galatea e Juan Sebastian Elcano, contramaestre reti-rado como maior de primeira, como na cantiga... «en el Galatea yo nave-gué, mas del Atlántico yo no salí y nunca más podré olvidar los puertos queyo recorrí. Fui a Lisboa, Porto y Funchal, a Cabo Verde, a Azores tambiénfui…».

A Dona Matilde debemos dous documentos, do seu importantísimoarquivo familiar: un do ano 1752 da relación de todos os propietarios deNeda, comezando po lo Rei e a señora da Vila.

Outro do ano 1901, que aquí reproducimos en parte, danos noticia domuíño de Louridal, na Fervenza, pertencente á freguesía de Santo Andréde Viladonelle, preto da Fábrica da Luz.

O MUÍÑO

Transcribimos, en parte, a «escritura de transacción otorgada por DonJosé María Vizoso y Orozco y Don Gastón Bertier y Descaves, ante elLicenciado D. Cándido Conde Fernández, abogado y notario de los ilus-tres colegios de La Coruña, con residencia como notario en la ciudad delFerrol, Magdalena, 75. En 12 de Diciembre de 1901».

Hai unha introducción: a escritura ten o número setecientos cincuentae nove, e está redactada en Ferrol, onde se establece a comparecencia dasdúas partes e a razón da mesma.

Page 85: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

85

«Don José María Vizoso y Orozco, de sesenta y cuatro años, casado, pro-

pietario y vecino de esta ciudad, con cédula personal de octava clase, número

diez mil trescientos setenta y cinco; y——

Don Gastón Bertier y Descaves, de cuarenta y un años, casado, Ingeniero, y

vecino de la ciudad de Plasencia, en la provincia de Cáceres, con cédula personal

de octava clase, número trescientos noventa y uno; en concepto de apoderado de

la sociedad anónima, titulada «Sociedad General Gallega de Electricidad» domi-

ciliada en la villa y corte de Madrid, y constituída por tiempo ilimitado, por escri-

tura otorgada ante Don Modesto Conde Caballero, Notario de la dicha villa y

corte, en veintiuno de Abril del año último, con objeto de dedicarse, entre otras

cosas, a la explotación del salto de agua de la Fervenza, cerca de la ciudad del

Ferrol; lo cual me acredita con la primera copia, que me exhibe, del poder que,

por escritura otorgada ante Don Mariano Alonso Apolinario, Notario de la cita-

da villa y corte, como sustituto, por ausencia, de su compañero Don Modesto

Conde Caballero, en diez y siete de Mayo del año último, le confirió Don Ernes-

to Presser y Dauphin, mayor de edad, casado, Ingeniero, y Don Bernardo Mateo

Sagasta y Echeverría1, mayor de edad, soltero, Ingeniero y Abogado, ambos veci-

nos de Madrid, en concepto de Presidente y Consejero, respectivamente, del

Consejo de Administración de la expresada sociedad anónima, en uso de las fa-

cultades que les confirió el mismo Consejo, en las sesiones celebradas en veinti-

trés de Abril y catorce de Mayo del citado año último, usando, a su vez, de las que

al Consejo corresponden»…( ).

E logo, a partir do folio 8, establécense as bases do acordo:

«Primero: D. José María Vizoso y Orozco: que por compra que hizo a Agus-

tín Arnosa y Luis Pereira, a medio de escritura simple, es dueño y está en pose-

sión hace ya años de la finca siguiente, que es parte de otra de mayor cabida:——

———AYUNTAMIENTO DE NEDA———

———Parroquia de San Andrés de Viladonelle———

Una pieza de tierra a monte, de la cabida de un ferrado y un tercio bien

cumplido, o sean seis áreas y noventa y seis centiáreas, al sitio del Castro, y de

figura muy irregular; linda por el Norte con el nuevo camino que conduce a la

fábrica de electricidad de la Fervenza, y con el antiguo camino que conducía a la

presa del molino del Louridal, de la propiedad del exponente; Sur, los expresados

dos caminos, que en aquel punto se unen, como lo verifican también en el Norte;

Este, el referido camino antiguo; y Oeste el mencionado camino nuevo. Es libre

de gravámenes. Su valor cien pesetas.

1 Membro da Real Academia de Ciencias, Deputado, Ministro de Facenda (1905).

Page 86: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

86

Segundo: Don Gastón Bertier y Descaves: que la sociedad que representa es

dueña también y está en posesión de la finca siguiente, que forma parte e otra de

mayor cabida, que adquirió de Don Ernesto Presser y Dauphin, y que éste, a su

vez, había adquirido de Don Augusto Miranda y Godoy, sin que pueda precisar,

en este acto, las fechas de las escrituras, ni los tomos, folios y demás circunstan-

cias de la inscripción de la primitiva finca; por hallarse los títulos de propiedad en

Madrid:———

———AYUNTAMIENTO DE NEDA———

———Parroquia de San Andrés de Viladonelle———

Una pieza de tierra a monte, de la cabida de nueve décimos bien cumplidos

de un ferrado, o sea cuatro áreas y ochenta centiáreas, al sitio de Louridal de

Viladonelle; linda por Norte con el nuevo camino que conduce a la fábrica de

electricidad de la Fervenza; y con el antiguo camino que conducía a la presa del

molino de Louridal, de la propiedad del Señor Vizoso, cuyos caminos se unen en

aquel punto; Sur, por donde lo mismo que por el Norte, forma ángulo con el

citado camino nuevo y con el río Belelle; Este el mismo camino nuevo; y Oeste el

referido río Belelle, y en parte el citado camino viejo. Es libre de gravámenes. Su

valor, cien pesetas.

Tercero: Ambos comparecientes: que la expresada sociedad anónima «So-

ciedad General Gallega de Electricidad», da acuerdo con el compareciente Señor

Vizoso y para servicio de la fábrica de electricidad que estableció en la Fervenza,

construyó un camino de tres metros de ancho próximamente, a partir del extre-

mo Norte de la primera de las fincas descritas, atravesando la primitiva de que la

misma formaba parte, hasta el extremo Norte de la segunda de las fincas descri-

tas, desde cuyo punto sigue el camino por terreno de la sociedad, hasta llegar al

puente que ésta construyó sobre el río Belelle para el servicio de la fábrica; cuyo

camino viene a ser continuación de otro construido por el Señor Vizoso y que

desde el molino de Doña Balbina Landrove sigue hasta el límite Norte de la pri-

mera de las fincas discretadas, en cuyo punto enlaza con el construido por la

mencionada sociedad.————

Cuarto: Que además ésta construyó, de acuerdo también con le Señor vizo-

so, en la primera de las fincas descritas, una casa para los empleados.————

Quinto: Que habiendo surgido algunas pequeñas diferencias entre la socie-

dad que representa el Señor Bertier y el Señor Vizoso, con motivo de las obras

que la primera realizó para la construcción de la fábrica de electricidad, con el fin

de orillarlas y de esclarecer todos aquellos particulares que a lo sucesivo pudieran

dar lugar a cuestiones que ambas partes desean evitar, llegaron a una transacción,

bajo las condiciones siguientes:————

Primera: El Señor Vizoso cede desde luego a la Sociedad General Gallega de

Electricidad, la finca descrita en el número primero de esta escritura en la cual

dicha sociedad tiene construida la casa de habitación de los empleados, trasmi-

Page 87: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

87

Page 88: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

88

tiéndole, sin reserva alguna, el dominio y cuantos derechos reales y personales

derivados del mismo

Corresponden al cedente sobre la citada finca.————

Segunda: En compensación el Señor Bertier, en la representación que osten-

ta cede al Señor vizoso la finca descrita en el número segundo de esta escritura;

trasmitiéndole también, sin reserva alguna, el dominio y cuantos derechos reales

y personales derivados del mismo corresponden sobre ella a la referida Sociedad

General Gallega de Electricidad.————

Tercera: El Señor Vizoso cede a la Sociedad General Gallega de Electricidad,

sin reserva ni restricción de ningún género, el derecho de usar a perpetuidad del

nuevo camino que la misma construyó pasando por la primitiva finca del prime-

ro, a partir del limite Norte de la primera finca anteriormente descrita hasta el

límite Sur de la misma.————

Cuarta: A su vez, el Señor Bertier, en la representación que ostenta, cede sin

reserva ni restricción de ningún género al Señor Vizoso, a perpetuidad, el dere-

cho de usar del expresado nuevo camino construido por la Sociedad General

Gallega de Electricidad, sobre terreno de su exclusiva propiedad, a partir del lí-

mite Norte de la segunda finca anteriormente descrita, y de atravesar el puente

que la misma sociedad construyó sobre el río Belelle, para el servicio del molino

del Louridal, que el cesionario tiene en la parte Oeste del mencionado río. ——

Quinta: el Señor Vizoso cede también a la «Sociedad General Gallega de

Electricidad» el derecho de usar o utilizar para todos los servicios de la fábrica de

electricidad de la Fervenza, durante el término de quince años, a contar desde

esta fecha, el camino que el primero construyó y que desde el molino de Doña

Balbina Landrove sigue hasta el límite Norte de la primera de las fincas descritas,

en cuyo punto enlaza con le nuevo camino construido por la Sociedad General

Gallega de Electricidad, y que viene a ser su continuación.————

Sexta: En compensación del beneficio a que se refiere la anterior condición,

el Señor Bertier, en la representación que ostenta, se obliga a indemnizar, inme-

diatamente que se justifique su existencia y su cuantía, al Señor Vizoso, cualquier

daño o perjuicio que éste pueda sufrir en los molinos y fincas contiguos a la

fábrica de electricidad, por consecuencia de actos de la sociedad o de sus emplea-

dos y dependientes, sin necesidad de que tenga que dirigir acción alguna contra el

autor de dicho daño o perjuicio, en el caso de que sea algún empleado o depen-

diente de la sociedad, y a reserva del derecho de ésta, a indemnizarse, a su vez,

entablando, en caso necesario, la oportuna reclamación contra el empleado o

dependiente que haya ocasionado el daño o perjuicio.

Séptima: Para evitar toda duda en lo sucesivo, hacen constar los otorgantes

que la línea divisoria de los terrenos que el señor Vizoso y la Sociedad tiene en la

parte Oeste del río Belelle, la constituyen el estribo Norte del puente que dicha

sociedad construyó sobre el expresado río y la esquina norte de la cámara de agua

origen del tubo de bajada de aquella para la fábrica de electricidad.

Page 89: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

89

Page 90: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

90

Octava: Todos los gastos que se ocasionen con motivo del otorgamiento de

esta escritura, incluso el pago de los derechos que devengue la Hacienda y de los

honorarios de liquidación, serán de cuenta exclusiva de la Sociedad General Ga-

llega de Electricidad.

Sexto(sic): Conformes ambos comparecientes en todo lo expuesto, y obran-

do don José García Vizoso por su derecho propio y Don Gastón Bertier en el

expresado concepto de apoderado de la sociedad anónima «Sociedad General

Gallega de Electricidad», y usando del poder anteriormente relacionado, otor-

gan: que bajo las condiciones consignadas en el número anterior, a cuyo estricto

cumplimiento se obligan y dan por transigidas y ultimadas toas las diferencias

pendientes entre ellos y por esclarecidos todos aquellos particulares que a lo

sucesivo pudieran dar lugar a nuevas diferencias.————

Séptimo: Declaran los otorgantes que el valor de lo que es objeto de transac-

ción, lo fijan en quinientas pesetas.

Octavo: Para todas las cuestiones que pueden surgir por consecuencia de

este contrato, se someten los otorgantes a la jurisdicción de los Tribunales de

esta ciudad.

Yo, el Notario consigno haber hecho a los otorgantes las reservas y adver-

tencias legales.

Tal es la escritura de transacción que otorgan, a presencia de los testigos

Don Rogelio Rodríguez y Otero y Don José López y López, vecinos de esta

ciudad, quienes aseguran que no tienen excepción legal.

Advertí a todos que les asiste el derecho de leer por sí mismos esta escritura,

y por haberlo renunciado, lo leí íntegramente: se ratifican los otorgantes en su

contenido y los testigos en los particulares que a ellos se contraen, y la firman

todos.

De todo lo cual, y del conocimiento, profesión y vecindad de los otorgan-

tes. Doy fe.=Sigue el particular relativo a la salvadura de enmiendas.=José

Vizoso.=G. Bertier.=Rogelio Rodríguez.=José López.=

Signado: Lic. Cándido Conde Fernz.=Rubricado.————

Es copia.

Page 91: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

91

HISTORIAS DO HISPANO-ARGENTINO

SEMPRE NOS VAI QUEDAR

O HISPANO

VICENTE ARAGUAS

Eu non quero que me saia un gori-gori por Casa Paco, isto é o His-pano-Argentino, agora que semella a hora dos adeuses. Agora que os seusparroquianos ou seareiros poñemos cariña de pena e a orquestra arremui-ñouse en cuberta, coas prendas máis abrigosas, para tocar o «Máis perto deti, meu Deus», mentres que o Titanic afunde no mar de medianoite e ficanlonxe, ben lonxe as luces do porto. E aínda así, agora que o Hispano xa nonabrirá as súas portas, eu non quero cantar as cancións tristes. Que eu o quedesexo é facerlle una oda, un canto alegre, a este lugar onde fun deixando(ou gañando) moitas horas da miña vida. Na compaña de moi boa xente,moitos deles xa na outra banda do río, subidos con nós nun carrusel ouxogo de barcas ou voadoras, dentro da barraca de Barriga Verde, bailandocon Miriam Hopkins «Those Were The Days» ou con Procul Harum «AWhiter Shade of Pale». Mais isto abaixo, na «boite», «a catedral do son» leonunha publicidade de Casa Paco, do «tiempo tan feliz/ que nunca olvida-ré», no estuche do sucre que ten endozado aquel noso tempo tan noso.Que enceta o seu queixo ou boroa nos anos corenta cando Paco FernándezLago ven de Miño proseguir a aventura do inmenso Manolo Casal. Indus-trioso, emigrante, guitarrista, abrindo bares como quen chanta bandeiraspatrióticas. A do que axiña sería Casa Tomás, pero antes o Hispano. Nestelugar do Portazgo onde a memoria escrita fala xa dun establecemento en1904. Anterior, xa que logo, ao tranvía, que tanta estrofa ten cantado nosseus corenta anos de vida. Compartida por un tempo co bus que herdara opercorrido que leva de Neda ao Porto. Parando fronte de Casa Paco. Enparalelo, talvez, co Oriente que dobra aquí procedente de Viveiro, e agora

Pacucho, neno, nunhamesa do Hispano.

Page 92: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

92

vexo como Pacucho sae recoller delun mandado. Que aquel era un tem-po de mandados e mandadeiras. Esinto tamén as detonacións que ve-ñen da «Horta de Boudón», un díado Antroido de 1949 e todo é máismito aínda nas terras de Trasancos.E no interín foi chegando o verán, odo 50, e sucesivos. E a década veucos primeiros picús, e agora a modaera bailar no exterior, aterrazando aestrada, con faroliños penduradosdos plátanos do paseo, e Terry, o can,saúda erguendo a pata. No interínhai veraneantes, como en Chekhov,elas con vestidos vaporosos, de nu-bes que pasan, eles, de pescadora efranela e zapatos de reixa para que o

lusco-fusco ande a se peneirar neles. E dentro están o Señor Valentín eCarmen e Paco, a presidir tanta cousa como se me vai das mans nesta hora,e o tempo que evoco ten matices de anguía esvaradiza. E agora imos nave-gando polos anos sesenta, e o Hispano-Argentino é definitivamente CasaPaco, ampliada, cal se fose una nao ben grande, e Mari Carmen, a dona dePacucho, aporta aires, folgos novos á cociña desta casa que se vai abrindopaso nas guías gastronómicas. Esta foi a década prodixiosa para a restaura-ción no Portazgo de Xuvia. Con Paco e Tomás encetando camiños quehoxe son melancolía e saudade. Xogo para a nostalxia máis acusada cando anoite non é outra cousa que un bolero, «Si tú me dices ven lo dejo todo»,aquí abaixo na «boite». Axiña mudada en discoteca e Pacucho é agora o DJmáis favorable, como aqueles poemas parisinos de Juan Larrea. Senón queCasa Paco, antes o Hispano-Argentino é poesía en movemento. E agoraescoito aos cans desta casa ladrándolle á lúa. Terry, Drake, Sultán, Rambo.E tamén sinto o ritmo da chuvia batendo nos vidros. Ou a conversa prácidadas noites de verán con Pacucho, na terraza que dá á estrada, e un chapeude sol que anuncia «Miko». Ou vexo tamén pasar a miña mocidade, e a detodos que comigo ían, e a Norma Duval empurrando da cadeira de rodas naque daquela ía o seu amor-amante. Bailando todos, amigos e coñecidos, eBrian Hughes como un ouriflama ou lume grande a danzar no medio. Etodos cantando: «Obladi Oblada life goes on bra». Ou «Obladi Oblada,¿que máis dá?» Algo así.

Pacucho, despois da nenez.

Page 93: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

93

EL ESCUDO MUNICIPAL

DE NEDA:APUNTES PARA SU

HISTORIA CENTENARIA

FERNANDO CENDÁN PAZOS

En la revista de la V edición del «Festival da Canción Mariñeira»(año 2002) organizado, como siempre y con éxito creciente, por la Agru-pación Musical «Lucero del Alba», concretamente en su página 54, el direc-tor de esta Revista, Manuel P. Grueiro, publicó un interesante y, a la vez,breve artículo, titulado «O escudo municipal de Neda», en el que además deuna excelente síntesis histórica, se refiere al hecho afortunado de que quienesto suscribe, en alguna de sus visitas al Archivo Histórico Municipal, tuvola suerte de encontrar el adjunto documento, del año 1850, en el que sereproducen dos sellos de distinto tamaño, pero de contenido idéntico, delprimitivo sello o escudo constitucional del Ayuntamiento de Neda, lo cualpermite justificar documentalmente que tal emblema heráldico ya era co-nocido y usado oficialmente hace ahora nada menos que 160 años.

En otra ocasión, más reciente, al consultar la documentación conteni-da en la carpeta A del «Legado Vázquez Rey», encontré un recorte en el queaparece reproducido otro modelo del sello constitucional municipal, al pa-recer, correspondiente al año 1891.

UNA MAYOR ANTIGÜEDAD

Tales antecedentes y la amable sugerencia de nuestro Director, me hananimado a profundizar en la investigación histórica de tal símbolo munici-pal, con el único fin de encontrar, en la medida de lo posible, algún testi-monio bibliográfico, documental, epigráfico o de cualquier otra naturale-za, que justifique una mayor antigüedad de dicho símbolo, quecotidianamente lo vemos reproducido, con orgullo y satisfacción para quie-

Page 94: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

94

nes así lo sientan, en toda clase de edificios, documentos, calles, folletos,taxis, contenedores, etc., de ámbito municipal. Para ello, me he dedicado aconsultar la abundante bibliografía existente –obras de Martínez Salazar,Fort y Roldán, Saralegui, Montero Díaz, Pena Graña y otros, sin olvidar,por supuesto, el abundante y rico filón documental del ya citado LegadoVázquez Rey– además de alguna documentación existente en varios archi-vos, aprovechando mi estancia temporal por estas queridas tierras de miinfancia y adolescencia.

El resultado de todo ello no pudo ser más sorpresivo; lo que yo busca-ba: ¡estaba en casa! Me explico: mi condición de colaborador y lector habi-tual de la Revista de Neda, me ha permitido recordar la publicación de unimportante trabajo, titulado «Análisis histórico da vila de Neda», originaldel equipo que redactó el Plan General de Ordenación Municipal (PXOM),incluido en el expediente de declaración de Área de Rehabilitación Integral(ARI), que fue publicado en las páginas 109-121 del número 6 (año 2006)de nuestra Revista, y en el que se alude, al menos en dos ocasiones, al selloo escudo de la villa, a las cuales nos vamos a referir seguidamente, peroantes nos parece obligado agradecer y felicitar al equipo redactor de dichotrabajo, dirigido y coordinado por el arquitecto Alfonso Díaz Revilla, ypor el economista Anxel Viña Carregal, del cual formaron parte, como téc-nicos, los también arquitectos, Olga Fra Gálvez y Miguel Reimúndez Gon-zález, y el Dr. en Geografía e Historia, Fernando López Alsina. Por ciertoque el citado expediente fue aprobado con fecha 17 de noviembre de 2003.

La primera, data del año 1360, (Archivo Histórico Diocesano de San-tiago FSM SSM 47/70 nº 61) y se refiere a un acuerdo municipal de dichoaño (página 115), en el que se alude a un poder, concedido por el alcalde,Diago Martíz de Paay, a favor de la abadesa del monasterio de Santa Clara,«para que posa arrendar e arrende ao dito Fernán Pérez d-Andrade, todos osherdamentos, casas e viñas e chantados e perteesçe ena dita vila de Neda e enseus terminos et por aquela cuantía et tempo que quiseren et poben teveren... yañade textualmente: «mandamos esta carta façer e a seelar do selo de nos odito conçello». Finaliza este interesante documento con el siguiente texto ylas firmas de los testigos:

«O notario compostelán que traslada esta carta en 1378, nos describe o selo do

concello: «seelada en costa co seelo en que era figurado no medio unha forma de

castelo».

En otra parte del mismo trabajo (página 121) se alude a los elementossingulares del urbanismo de Neda, entre ellos la iglesia de San Nicolás, elpuerto y la calle del Castro, y añade: «quizá como recordo dunha torre ou

Page 95: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

95

pequena fortaleza, expresión do poder do señor de Neda e o seu alcalde, comosuxire tamén o selo da vila».

A la vista de tales antecedentes históricos, perfectamente documenta-dos, no nos cabe la menor duda de que a finales de la Edad Media ya existíaen Neda un Ayuntamiento constituido, con su correspondiente sello, en elque figuraba un castillo, circunstancia que nos permite afirmar que el ac-tual escudo municipal, continuador del antiguo sello medieval, como em-blema heráldico de la villa, cuenta, de momento, con una antigüedad dealgo más de seis siglos (632 años exactamente) durante los cuales fue obje-to de algunas pequeñas modificaciones, las cuales vamos a comentar másadelante, no sin antes referirnos a algunas fechas y acontecimientos delmayor interés para conocer mejor su particular y antigua historia.

EL ESCUDO DE NEDA A TRAVÉS DE LA HISTORIA

Al parecer y según testimonio del historiador Carlos Ibáñez de Ibero,en su obra «Historia de la marina española», el rey Fernando III el Santo,encargó al almirante Ramón de Bonifaz, reunir una pequeña escuadra de 13naves y 5 galeras, con sus correspondientes tripulaciones, en varios puertosdel norte de España, entre ellos, los de Pasajes, Guetaria, Castro Urdiales ySanta María de Neda, con la intención de conquistar Sevilla, en el año 1248,lo cual dio lugar a que adquirieran, como premio, la condición de Villas, laslocalidades y puertos antes citados.

Según el cronista Vázquez Rey, no fue en tal conquista dónde tiene suorigen el blasón que nos ocupa, sino mas bien en otra batalla naval ocurridaunos 92 años después, aproximadamente; es decir: en la conquista de Alge-ciras, en el año 1340, por parte del rey Alonso XI, el mismo que concedió aNeda, que ya tenía la condición de Villa de realengo desde el año 1248,como acabamos de señalar, el conocido Privilegio real, de 12 de septiembrede 1344, por el cual se eximía a los vecinos de Neda del pago de impuestos,excepto el llamado de Alcabala.

Respecto de tal Privilegio, añadiremos que, gracias a él, sabemos quelos marineros de Neda participaron también en la batalla del Salado, y quela nave mandada por Alonso Escudero o Esquío fue la que/ rompió la cade-na y facilitó con ello la conquista de Algeciras.

Para algunos historiadores –Martín Bueno Lozano, sobre todo– la ca-dena en cuestión la puso el rey cristiano, después de la conquista, paraevitar que los cercados recibieran ayuda por vía marítima. Sea como fuere,el hecho cierto es que tal hazaña bélica y la rotura de dicha cadena, antes odespués del asedio, dieron origen a que en el escudo heráldico de Neda,

Page 96: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

96

posterior a tal acontecimiento, probablemente, ya aparecieran el mar y lacadena, en su mitad inferior, y en la superior, un castillo, una nave y unaiglesia; y todo el conjunto, presidido por la corona real abierta.

En relación con la rotura de la cadena, debemos aclarar que en la ante-riormente citada «Historia de la marina española», se afirma que ya en laconquista de Sevilla por el almirante Bonifaz, en 1248, fue utilizada, porvez primera esta misma estrategia, por parte de algunas naves salidas tam-bién de Neda y de otras localidades norteñas, según indicamos con ante-rioridad, lo cual justifica que en los escudos heráldicos de algunas de ellas–Santander, Avilés y Noia, por ejemplo– figure también el mismo motivo.

Sobre la presencia de la iglesia en dicho escudo, parece lógico pensarque fue introducida con posterioridad a la conquista de Algeciras por lamarinería cristiana de Alfonso «el onceno», y puede tratarse de la mezquitacristianizada de Nuestra Señora de la Palma.

Como conclusión de todo cuanto hemos apuntado con anterioridad, yen el supuesto de que todas nuestras investigaciones estén respaldadas do-cumentalmente, como es nuestro deseo, podemos concluir reafirmandoque el escudo heráldico de la Villa de Neda tiene una antigüedad de más deseis siglos y que en su origen, en forma de sello, contaba con un castillo y lacorona real, y que a partir de la conquista de Algeciras, en el año 1340, lefueron incorporados los demás elementos o motivos relativos a dicha ha-zaña marinera, así como las ramas de olivo y laurel.

EL ESCUDO DE NEDA EN SUS DIVERSOS FORMATOS

Independientemente de sus diversas manifestaciones y reproduccio-nes, en negro y en color, en documentos, folletos, taxis, contenedores, etc.,y en esta misma Revista, por obra y gracia del polifacético y culto artistalocal, Xaime Tenreiro, me parece interesante destacar aquí algunas formasy materiales en los que actualmente aparece reproducido: en piedra, bron-ce, madera y plata dorada

En el primer caso, no cabe la menor duda de que se trata de la materia-lización que resulta más expresiva, conocida y de gran tamaño. Es la que,por partida doble, aparece en las fachadas Este y Oeste del actual edificodel Ayuntamiento, en la Avenida de Algeciras. Según la información queen su día me facilitó el ex alcalde de Neda, Fausto Cansado Justo, el prime-ro de tales escudos, el de mayo tamaño, el que mira a la carretera de Casti-lla, fue realizado artesanalmente por un cantero, durante su mandato, allápor los años sesenta. Efectivamente, así fue, y una de esas casualidades queofrece la vida, me ha permitido saber, por conducto de una sobrina-nieta,

Page 97: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

97

que tal artesano vive enFerrol y se llama Enri-que Rodríguez Suárez,a cuya peripecia vital yartística está dedicado eltrabajo que publicaAnabel Bello Platas, sucitada sobrina-nieta, enestas mismas páginas,cuya lectura, por su in-dudable interés, me per-mito recomendarte, estimado lector.

En cuanto al bronce, me consta que existen algunas reproducciones enforma de metopa; es decir, sobre una base de madera noble, porque una deellas figura en el salón de mi casa madrileña, junto a otras de Narón y Fe-rrol, que son las tres poblaciones mas queridas de mi infancia y juventud.El autor del molde fue mi entrañable amigo, Gonzalo (Cholo) RiobóoCastro, de grata memoria para quienes tuvimos el honor y la satisfacciónde compartir con él momentos inolvidables. Fueron fundidas en un tallerartesanal, regentado entonces por Justo Martínez Fraguela, existente en elantiguo camino de la Feria de Albarón, actualmente, calle dedicada al exalcalde Gerardo Luaces.

Su reproducción en madera noble, de unos 0,80 m. de altura, es másreciente. Se trata de un hermoso y único ejemplar, que está colocado, juntoal escenario, en el salón de actos de la Casa de cultura. Fue realizado en laEscuela-taller municipal.

Y por lo que se refiere a su reproducción en plata dorada es, probable-mente, la más reciente, y de menor tamaño, por cuanto data del año 2008,en el que, convertida en Medalla de Oro, con su correspondiente collar, lefue entregada, por vez primera, al vecino de Neda Manuel Rodríguez, y alos vecinos Vicente Araguas y Fausto Cansado, designados Hijos Predilec-tos. En el 2009, a la empresaria de panadería, María Castelo Paz; al poetamedieval Fernando Esquío, a título póstumo, y al Magistrado y ex Defen-sor del Pueblo gallego, José Ramón Vázquez Sandes, Hijos Predilectos. Enel presente año 2010, fueron también galardonados la Agrupación músico-vocal «Lucero del Alba», la Banda de música del Tercio Norte de Infanteríade Marina y el rey Alfonso XI, éste a título póstumo. La empresa de Vigo,O.B.J. Producciones, fue la encargada de su diseño y materialización.

Narón y Madrid, mayo-julio de 2010

Concello de Neda.

Page 98: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

98

AS RUTAS ATLÁNTICAS

DE PEREGRINACIÓN A SANTIAGO

JUAN J. BURGOA

OS CAMIÑOS DE SANTIAGO

No comezo era o camiño, balizado de santuarios

Joseph Bedier/ Les legendes épiques

As vías de peregrinación cara a Santiago de Compostela proceden dosmáis afastados lugares do mundo cristián. Na súa maior parte estas corren-tes confluíron en Francia por vía terrestre, chegando aos montes Pirineos através do paso por catro arterias dentro do territorio francés: a primeiracirculando por París, Tours e Bordeaux, a segunda por Vezelay, Limoges eMont de Marsan, a terceira por Le Puy e Cahors, e a cuarta por Arlés,Montpellier e Toulouse. As tres primeiras atravesaban a cadea pirenaicapor Roncesvalles, seguindo logo por Pamplona, xa en España, mentres quea última delas facíano por Somport continuando pola localidade españolade Jaca, para xuntarse a continuación todas estas vías na localidade de PuenteLa Reina.

A partires de aquí un único itinerario a Compostela dentro do territo-rio español conformou o coñecido como Camiño Francés a Santiago, omáis famoso e transitado dos camiños xacobeos, protexido e auxiliado porreis, cregos, ordes militares e particulares, en especial durante o Medievo.Atravesando Navarra, Castela e León a ruta pasaba por Estella, Logroño,Santo Domingo de la Calzada, Burgos, Sahagún, León, Astorga e Ponfe-rrada, para entrar en Galicia circulando por Pedrafita do Cebreiro, Sarria,Portomarín, Melide e Arzúa ata chegar a Santiago de Compostela.

A peregrinaxe a Compostela constituíu un importante e singular apor-te ao desenvolvemento da sociedade, da cultura e da arte desde a épocamedieval, adquirindo Galicia unha especial dimensión pola influencia duncamiño por onde entraron as correntes do pensamento europeo. De tódo-

Page 99: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

99

los lugares de Europa chegaron os romeiros en grupos máis ou menos nu-merosos, sendo xente de variada condición que incluía desde peregrinos ecamiñantes ata malfeitores de toda crase, pasando por menciñeiros, músi-cos ou comerciantes.

A máis do devandito Camiño Francés ou Vía Francígena, ruta que se-guía a Vía Láctea das estrelas do firmamento, o máis frecuentado e conso-lidado en todo o territorio europeo como o Camiño de Santiago por anto-nomasia, formáronse outras rutas de peregrinación, de menos concorrenciaque a principal e que gozaron de maior ou menor entidade no transcursodo tempo. Entre estas rutas débense mencionar en primeiro lugar os Cami-ños da Costa Cantábrica que acadaron sona e notoriedade por evidentesrazóns de seguridade nos primeiros tempos da peregrinación. Entrando enEspaña por Irún, os peregrinos facían o percorrido ao longo da CornixaCantábrica, pasando por Bilbao, Castro Urdiales, Oviedo, onde visitaban aCámara Santa da catedral de San Salvador, e Luarca. Logo o itinerario des-dóbranse en dous á súa entrada en Galicia: o Camiño do Norte circulandopor Ribadeo, Mondoñedo, Vilalba e Sobrado dos Monxes, e o Camiño Pri-mitivo que o facía pola Fonsagrada, O Cádavo e Lugo.

A Ruta da Costa Atlántica Portuguesa ou Camiño Portugués circuladesde o veciño Portugal a través de Lisboa, Porto, Coimbra, Braga, Barce-los e Ponte de Lima, entrando en territorio galego por Tui e seguindo porRedondela, Pontevedra, Caldas de Reis, Pontecesures e Padrón ata chegara Santiago. A Vía da Prata ou Camiño Mozárabe a Santiago, que servía dechegada a Galicia aos romeiros que viñan desde o sur de España pasandopor Sevilla, Mérida, Zamora, Salamanca e Astorga, tras entrar por A Gudi-ña dentro de territorio galego ten dous tramos alternativos, por Verín eAllariz ou por Laza e Xunqueira de Ambía, que se unen en Ourense, se-guindo logo por Cea, Lalín e Vedra cara a Santiago.

Tamén considéranse itinerarios xacobeos pola súa historia e pola súasimboloxía a Ruta do Mar de Arousa ou Ruta Marítima do Apóstolo, quelembra o itinerario seguido polos restos do Apóstolo na súa chegada a Es-paña, o Camiño de Muros e Noia, o Camiño dos peregrinos ao Fin doMundo ou camiño post-xacobeo a Fisterra e Muxía, utilizado polos pere-grinos atraídos pola viaxe ao cabo Fisterra, extremo occidental da terracoñecida e o milenario camiño ao mítico santuario de San Andrés de Teixi-do ou de Lonxe. Por último, e de non menor importancia, hai que mencio-nar as Rutas Atlánticas ou do Mar que se orixinaron nas costas de Galicia,nacendo de xeito especial arredor dos portos de A Coruña e Ferrol, ondearribaban os peregrinos procedentes das Illas Británicas e do Centro e oNorte de Europa, e que no seu traxecto terrestre a Santiago aproveitabanas antigas redes de comunicación do Norte de Hispania.

Page 100: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

100AS RUTAS ATLÁNTICAS

O denominado Camiño Inglés é a ruta máis curta, práctica e rápidacara a Compostela utilizada polos peregrinos procedentes do Norte e No-roeste de Europa. Moitos dos viaxeiros a Santiago de Compostela, que vi-ñan das afastadas terras do norte de Europa, preferían as rutas marítimasque permitían levar a cabo o traxecto de forma máis rápida e económicaque utilizando o longo camiño terrestre, a pesares das incomodidades daviaxe e dos perigos que podían representar os ataques dos piratas e os nau-fraxios en caso de mal tempo.

Hai constancia documental das viaxes realizadas por peregrinos britá-nicos, irlandeses, escandinavos, franceses, alemáns e incluso polacos, porvía marítima aos portos de Galicia, en xeral bastante seguros na época, máisou menos protexidos e preparados para acoller as embarcacións destes viaxei-ros. Pódese facer un seguimento destas viaxes a través das licencias e per-misos de peregrinación concedidas por reis, bispos e outras autoridades,as cartas de protección dos bens e pertenzas que quedaban na súa resi-dencia, os salvocondutos da viaxe e as posteriores conmutacións do votoda peregrinaxe.

Dentro de Galicia, o Golfo Ártabro, o conxunto formado polas rías deFerrol, Ares, Betanzos e A Coruña, foi o escenario de frecuentes navega-cións levadas a cabo desde a Idade Antiga, sendo o lugar de asentamento denumerosas vilas costeiras. Singularmente na ría de Ferrol, abrigada dos ven-tos e dotada de bos ancoradoiros, asentábanse vilas e lugares como Neda,

Porto da Cruz. Ferrol. Recreación de J.A. Rodríguez-Villasante.

Page 101: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

101

Mugardos, Fene, Cariño, A Graña e o propio Ferrol, onde entraban tantoas embarcacións pesqueiras como as dedicadas ao comercio.

Aínda que o coñecido como Camiño Inglés, forma común adoptadapara denominar dentro de Galicia o itinerario percorrido polos peregrinosque chegaban por vía marítima aos portos do Golfo Ártabro, esencialmen-te Ferrol e A Coruña, non tivo nin a sona nin a importancia doutros cami-ños xacobeos, deu lugar a un abundante tránsito de peregrinos europeosque deste xeito evitaban o seu paso polas máis perigosas vías terrestres doCamiño Francés e dos Camiños do Norte, que atravesaban respectivamen-te a meseta castelá e a costa cantábrica, en plena guerra da Reconquista.

Neste contexto, debe terse en conta que, pasados os anos escuros econfusos previos á chegada do primeiro milenio, a Europa medieval estivosometida a unha gran transformación tanto nas súas estruturas sociais eeconómicas como no campo da relixión e espiritualidade. Dentro destescambios en Hispania ten unha grande importancia o paso dunha economíade base fundamentalmente agraria a outra máis evolucionada, onde teñengran relevo os intercambios comerciais levados a cabo cos portos de Ingla-terra e da Europa continental, salientando a recepción dos panos de Flan-des e a exportación do viño de Betanzos.

Na Alta Idade Media, desde o ano 844 no que se produce a primeiraincursión, e ata principios do século XII, rexistráronse na costa galega unhaserie de ataques e invasións de navegantes viquingos e normandos, queasolaron unha ampla zona comprendida entre o cabo Ortegal e a ría deArousa, conquistando Iria Flavia, atacando Catoira, obrigando ao trasladode poboación da Coruña ao Burgo de Faro e chegando ata Compostela nasúa intención de apoderarse dos posibles tesouros alí existentes. Estes na-vegantes foron, en certo modo, os precursores dos peregrinos europeosque máis tarde utilizaron as Rutas Marítimas para a súa viaxe a Santiago.

Posteriormente tiveron lugar os ataques dos piratas musulmáns queprovocaron un novo e grave perigo para a Galicia da época. Tamén a parti-res de finais do século XI os tráficos de mercadorías e as correspondentescorrentes comerciais creadas, orixinaron o establecemento dunha serie derutas marítimas que unirían fundamentalmente os portos das costas cantá-brica e galega coas cidades máis importantes da Europa Atlántica, come-zando a facer uso destas rutas marítimas os peregrinos procedentes do Nortede Europa.

As Rutas do Mar utilizáronse historicamente polos peregrinos que vi-ñan a Galicia embarcados desde Inglaterra, Irlanda e Islandia, así como osque viaxaban desde os portos dos países flamengos e escandinavos, de Ale-maña e do norte de Francia, a meirande parte deles utilizando naves dedica-das ao transporte de mercadorías. Os buques veleiros dos peregrinos par-

Page 102: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

102

tían desde diferentes cidades europeascomo Estocolmo en Suecia, Bergen enNoruega, Ribe en Dinamarca ou Dan-zig e Hamburgo en Alemaña. Do mes-mo xeito, a partires do século XIV, ti-veron unha crecente importancia asviaxes procedentes de portos do marBáltico e da Liga Hanseática como Bre-men e Lübeck.

Non obstante, o maior número dasviaxes por mar conducindo peregrinoscon destino a Compostela correspon-día a Gran Bretaña, onde os portos máisutilizados eran os de Bristol, Plymouth,

Darmouth, Southampton, Portsmouth e Sandwich na costa sur e os de Ha-rwich, King’s Lynn e Yarmouth na costa este, sendo varios destes portosingleses os que viñan mantendo unhas constantes relacións comerciais conportos galegos. É tamén significativo o feito que aínda hoxe, tan só en Ingla-terra, existen unhas catrocentas igrexas de orixe medieval dedicadas a Santia-go o Maior, como proba da importancia que tiña o santo naquelas terras.

Os métodos e instrumentos pouco axeitados e imprecisos, usados comoaxuda da navegación, eran a causa de que se navegase costeando e as pro-pias características dos buques veleiros orixinaban que, con mal tempo at-mosférico e coas duras condicións de mar e vento propias dos mares atlán-ticos, as naves fixesen escalas ou arribasen a lugares non previstos ao inicioda viaxe, o que impedía establecer rutas fixas e prazos regulares.En liñasxerais as viaxes dos buques cara ao sur levábanse a cabo na primavera e noverán, cando os ventos alisios sopraban do terceiro e carto cuadrante, fa-cendo a ruta de regreso nos meses do outono, antes da chegada do mes dedecembro.

Os portos galegos eran loxicamente os utilizados con máis asiduidadepola súa proximidade a Santiago de Compostela, e dentro destes portossalientaban especialmente os de Ferrol e A Coruña, seguidos polos de Ri-badeo, Viveiro, Ortigueira, Neda, Mugardos, Sada, Ponteceso, Fisterra,Padrón, Noia e Vilagarcía de Arousa, desde onde os peregrinos se dirixíana Santiago a pé ou cabalgando. Nos primeiros momentos destas peregrina-cións, o escaso tamaño e calado das embarcacións utilizadas propiciarontamén a chegada a outros portos como os de Burgo de Faro e Betanzos queco paso do tempo perderían o seu uso. Outras veces os buque chegabanaos portos cantábricos de Bermeo, Bilbao, Motrico, Laredo, Santoña, Ri-badesella e Gijón, incluso aos portos franceses de Calais, Brest, Cherbur-

Selo do porto de Danzig. Ano 1299

Page 103: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

103go, Saint Malo, Burdeos e Baiona, facendo os peregrinos o resto da viaxepor terras da cornixa cantábrica, facendo unha especial etapa de parada naigrexa de San Salvador de Oviedo.

Esta corrente de peregrinos tivo unha orixe datada a principios do sé-culo XII, sendo alimentada especialmente polas naves pertencentes ás cru-zadas medievais, que na súa recalada nos portos galegos combinaban a súacondición de guerreiros cruzados coa de peregrinos a Compostela, debén-dose engadir a estes cruzados unha serie de romeiros que simplemente íancamiño de Roma e Xerusalén. O número de peregrinos creceu nos sécu-los posteriores, xa condicionado ás viaxes de transporte de mercadorías,sendo especialmente importante durante os séculos XV y XVI a causa doauxe que tomou a navegación de altura, por mor da utilización de navesde cada vez maior porte, os crecentes coñecementos de astronomía e cos-mografía, os mellores instrumentos náuticos e os correspondentes adian-tos técnicos, así como polas importantes relacións comerciais que entónxa existían entre a zona costeira setentrional galega e os portos do Mar doNorte.

No que se refire ás embarcacións, ao principio foron naves de poucocalado como as cocas e máis tarde as naos e carracas, de alto bordo e maior

Carta dos Camiños de Santiago. Século XVI. Arquivo do Reino de Galicia.

Page 104: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

104

desprazamento, sempre con propulsión a vela, as usadas polos peregrinosdas rutas marítimas, como pódese ver nos códices, pinturas e documentosdesta época. Ao final da Idade Media comezan a aparecer os portulanos ecartas náuticas, tanto de navegantes mediterráneos como procedentes donorte de Europa, nas que se mostra a ría e o porto ferrolán, este último condiferentes nomes como Ferreol, Ferreoli, Feron e Feroll, ata que mediadoo século XVI se consolida o topónimo Ferrol.

De gran sona foron as peregrinacións dos cruzados medievais que par-tían de Noruega, Dinamarca, Islandia, as illas Feroe e as Orcadas, salien-tando a súa alta participación. E o caso documentado da chegada a Noia oano 1147 dunha escuadra de cabaleiros cruzados que ía destinada a TerraSanta, previa parada en Lisboa para axudar aos portugueses na súa loitacontra o Islam, e que na súa estadía en Galicia estes cruzados ingleses ealemáns visitaron a tumba de Santiago. O ano 1189 dátase a chegada aolitoral coruñés de sesenta naves danesas que, camiño tamén de Terra Santa,fixeron unha visita a Compostela. Da mesma maneira está documentadapor Yves Bottineau, Vicente Almazán e outros autores a chegada ao portode A Coruña de similares flotas con cruzados noruegueses, alemáns, ho-landeses e flamengos o ano 1217 procedente de Darmouth, o as chegadasde viaxeiros alemáns procedentes de Danzig o ano 1378 e unha expediciónque saíu de Hamburgo o ano 1473, nos tres casos incluíndo a visita aosepulcro de Santiago desde a cidade coruñesa.

Aínda que se considera que o primeiro peregrino anglosaxón chegadopor mar a Galicia foi San Cedric a principios do século XI, sería a partiresdo século XII cando se intensificou a chegada de peregrinos xacobeos queviñan a Galicia por mar, con personaxes coñecidos como o rei Sigurd I deNoruega, considerado o primeiro peregrino escandinavo, que chegou aGalicia no outono do ano 1108, nunha viaxe descrita polo miúdo nunhasaga irlandesa posterior cara ao ano 1230, ou a filla de Enrique I de Inglate-rra que fixo a viaxe o ano 1125. Outros casos coñecidos e documentados dechegada de expedicións de peregrinos a Galicia son a arribada dunha expe-dición anglonormanda, que combinaba as operacións comerciais cos inte-reses relixiosos, a Padrón o ano 1130 ou as noticias da chegada ao porto deA Coruña dunha nave con 80 peregrinos o ano 1297. Desde esta época foicrecendo o número de expedicións procedentes de portos de Islandia, tan-to individuais como colectivas, ás que se uniron outras de peregrinos dapenínsula de Jutlandia, Países Escandinavos e Alemaña, salientando comolugares de saída os portos comerciais de Ribe, Hamburgo e Lübeck.

A partires do século XIV a peregrinación por mar medrou de xeitonotorio, sendo visitantes habituais dos portos galegos os peregrinos ingle-ses e irlandeses. Neste contexto, segundo unha serie de estatísticas elabo-

Page 105: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

105

radas por José Cornide sobre os peregrinos chegados ao porto coruñés,cumpre significar a entrada de trece naves con case 1.200 peregrinos a bor-do o ano 1428, de sesenta e tres naves que levaban uns 3.000 peregrinos oano 1434, de catorce naves con case 600 peregrinos o ano 1451 e de oitonaves con máis de 800 peregrinos o ano 1456, todos eles anos xubilares.Precisamente casos como estes, de tan abondoso número de peregrinos,orixinaron que comezase a utilizarse o tradicional nome de Camiño Inglés.Xa a partires da Guerra dos Cen Anos foron numerosas as naves británicasfretadas cara a Galicia, con permiso da Coroa, que logo regresaban a Ingla-terra con abundantes mercadorías.

No que atinxe á longa nómina de persoeiros coñecidos que fixeron aperegrinación a Compostela por vía marítima pódense citar ao Duque deLancaster que o ano 1386, no marco da devandita Guerra dos Cen Anos,fixo unha visita coa súa escolta guerreira a Santiago, á escritora MargeryRempe, coñecedora previa de Roma e Jerusalén, que visitou Compostela oano 1417, ao mestre de Eton, William Wey, que deixou unha narración es-crita da súa viaxe do ano 1456, e á infanta Dona Caterina, filla dos ReisCatólicos, que o fixo o ano 1501 cando viaxou a Inglaterra para casarse coPríncipe de Gales Como caso especial, ao comezo do verán do ano 1588entraron no porto coruñés, pro-cedentes de Lisboa, os buquesque formaban a chamada Arma-da Invencible ao mando do Du-que de Medina Sidonia, que xun-to cos mariños Antonio deOquendo e Juan de Recalde fixoa obrigada visita á capital doApóstolo..

Outros viaxeiros que se des-prazaron a Santiago, facendo pre-viamente o camiño pola cornixacantábrica, foron o armenio Már-tir, bispo de Arzendjan queviaxou o ano 1489 pasando porSan Salvador de Oviedo, Mondo-ñedo e Betanzos, visitando logoFisterra; o cronista flamengoAntoine de Lalaing que o ano1502 fixo a mesma viaxe que oanterior; o astrónomo venecianoBartolomeo Fontana que o ano

Navío de peregrinos do século XVI.Grabado de Hans Burgkmair.

Page 106: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

106

1538 seguiu a ruta xacobea entrando en Galicia por Ribadeo, seguindo porOrtigueira e Ferrol e visitando Muxía e Fisterra, deixando unha interesantedescrición do seu percorrido; e o polaco Jacobo de Sobieski, pai do reiXoán III, que realizou a viaxe o ano 1609.

Referíndonos de xeito específico a Ferrol, aínda que algún autor dinque porto ferrolán foi lugar de arribada de peregrinos embarcados en na-víos procedentes do norte de Europa xa desde antes do século X, as primei-ras testemuñas escritas de peregrinacións xacobeas chegadas, primeiro aoporto da Cruz e logo ao peirao de Curuxeiras, especialmente de Inglaterra,datan de principios do século XII, tratándose de compilacións e documen-tos existentes nos arquivos e bibliotecas das Universidades de Oxford eCambridge, segundo citan diversos historiadores. Cumpre lembrar que oano 1286 as Cortes de Jerez concedían ao porto de Ferrol o privilexio decomerciar con diversos portos españois e europeos.

Sen ánimo exhaustivo e como exemplos de chegadas ao porto ferrolánpódense citar unha expedición que saíu e Portsmouth con seis navíos e 215persoas o ano 1114, recalando en Cherburgo, Brest, Santoña, Motrico eoutros portos franceses e da costa cantábrica española antes da entrada enFerrol, outras catro expedicións que partiron de Londres os respectivosanos 1198, 1207, 1324 e 1397, realizando tamén diversas paradas previas enportos do Atlántico norte, outras dous que saíron de Portsmouth en 1228e 1287 e unha última expedición que partiu do porto inglés de Dover concinco navíos o ano 1364.

Todas estas expedicións contaban normalmente cun número de catro aseis embarcacións, levando a bordo entre cincuenta e trescentos peregri-nos segundo o tipo de buques, que navegaban en conserva para protexersedos ataques dos piratas marítimos. Os viaxeiros entraban na abrigada ríaferrolá, desembarcando tanto no porto de Curuxeiras en Ferrol (conside-rado polo Licenciado Molina na súa Descripción del Reyno de Galizia undos máis excelentes e seguros del mundo) como outros da banda sur comoNeda, O Seixo e Mugardos, os últimos incorporándose ao Camiño Inglésen diversos lugares da ruta que conducía a Pontedeume. Chegado o séculoXV estas expedicións de peregrinos vanse incorporar de xeito importanteao porto da Coruña e outros aos portos das rías de Muros e Arousa.

O posterior declive destas rutas marítimas xacobeas rexistrouse fun-damentalmente a partires do inicio da Reforma, feito que causou unha drás-tica división relixiosa na Europa da súa época. A traumática ruptura que orei de Inglaterra Enrique VIII levou a cabo coa Igrexa Católica no séculoXVI, por mor do seu divorcio de Catalina de Aragón, orixinou que os po-bos atlánticos do centro e norte de Europa, que eran os que utilizaban conmaior profusión estas rutas e que desde entón abrazaron maioritariamente

Page 107: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

107

a relixión protestante, deixasen de peregrinar a Santiago de Compostela. Aeste declive contribuíron as actuacións de corsarios ingleses como FrancisDrake que tiña o declarado propósito de destruír Santiago como centro de«una perniciosa superstición».

Non obstante, durante os séculos XVI e XVII realizaron a viaxe deperegrinación a Santiago personaxes como o rei de España Felipe II e afutura raíña Mariana de Neoburgo. Felipe II estivo na Coruña o ano 1554 eantes de embarcar no porto do Parrote cara a Inglaterra para súa voda conMaría Tudor levou a cabo a viaxe a Compostela facendo noite en Calle deSarandóns en Carral e Calle de Poulo en Ordes, conservándose os edificiosonde fixo noite e lembrando ambos nomes de Calle a súa pertenza ao coñe-cido como Camiño Real. A futura raíña Isabel Mariana de Neoburgo, quedesembarcou na ría de Ferrol, procedente de Holanda, por mor do maltempo o ano 1690, trasladouse logo á cidade da Coruña desde onde reali-zou a peregrinación a Compostela.

A pesares do citado descenso do número de peregrinos que tivo lugardesde principios do século XVI, ademais de Mariana de Neoburgo e o Duquede Medina Sidonia, xefe da Armada Invencible fondeada no porto coruñés,outras persoas coñecidas que fixeron esta ruta foron o infante don JuanJosé de Austria, fillo de Felipe IV, o ano 1668, o astrónomo veneciano Bar-tolomeo Fontana, o futuro Cosme III de Médicis, o polaco Jacobo de So-bieski, o freire ilustrado Martín Sarmiento e o arqueólogo francés Laborde.A prohibición de peregrinar a Santiago, feita aos seus súbditos polo reifrancés Luis XIV veu de feito a significar un acicate que orixinou a repuntadas peregrinacións desde principios do século XVIII. No século XIX tivolugar un novo rexurdir das peregrinacións que chegou ata nosos días, nosque se nota un importante aumento dos peregrinos como consecuenciadunha maior difusión, coidado e atención á maioría dos camiños xacobeos.

Formando parte das devanditas Rutas Atlánticas inclúense os camiñosterrestres a Santiago desde unha das zonas de desembarco máis habituaisdos peregrinos en Galicia: o Golfo Ártabro. Grazas a súa notable situaciónestratéxica desde época medieval, as rías de A Coruña e Ferrol foron osmáis importantes puntos de chegada dos devanditos peregrinos, dando orixeaos dous ramais do coñecido como Camiño Inglés: o que nacía no porto deA Coruña (e con anterioridade no próximo porto do Burgo de Faro), ta-mén chamado Camiño de Faro que seguía por terras de Cambre e Cullere-do, con 74 quilómetros de percorrido, e o comezado nos portos da ría deFerrol (o propio Ferrol, Neda, O Seixo e Mugardos), pasando esta segun-da ruta por Pontedeume e Betanzos, cun total de 118 quilómetros. Os douscamiños uníanse, ben á altura da capela das Travesas, dentro do concello deCarral, ben no lugar de Cabeza de Lobo, no concello de Ordes, en ámbolos

Page 108: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

108

casos para a continuacióncara a Compostela poloHospital de Bruma.

Esta ruta de peregrina-ción enriquecíase ao unir-se á mesma o secular e tra-dicional camiño queseguían os romeiros que vi-sitaban o santuario de SanAndrés de Teixido, tantoos procedentes da Terra eMar de Ferrol como os dacomarca de Ortegal, asícomo pola contribuciónrecibida en Betanzos dosperegrinos que transitabanpolo Camiño do Norteque, procedendo de Ovie-do, circulaban por Riba-deo, Mondoñedo e Vilalba,desde onde varios dos ca-miñantes dirixían os seus

pasos polo cruceiro da Loba, Irixoa e Adragonte ata ao Santuario da Virxedo Camiño en Betanzos, incorporándose deste xeito ao Camiño Inglés.Hai tamén constancia histórica doutra ruta que se iniciaba no porto deFontán e seguindo por Sada e Bergondo entraba en Betanzos pola PonteNova. Unha última ruta seguida polos peregrinos a Compostela era a quedesde Betanzos levaba por Oza dos Ríos, Curtis, Lardeiros e Castrofeito,ata unirse co Camiño Francés a Santiago.

BIBLIOGRAFÍA

ALMAZÁN, V.: Gallaecia Scandinavia. Editorial Galaxia. Vigo, 1986.ALONSO ROMERO, F.: Santos e barcos de pedra. Edicións Xerais. Vigo, 1991.BURGOA FERNÁNDEZ, J.J.: «Os cruceiros nos camiños galegos de peregrina-ción». Actas do I Congreso sobre cruceiros e cruces de pedra. Poio, Setembro 2009.BURGOA FERNÁNDEZ, J.J.: «O Camiño Inglés a Santiago e as Rutas Atlánticas».Arimathea, número 8. Ferrol, 2009.CAAMAÑO ARAMBURU, J.: «El mar en el Camino de Santiago». Revista General

de Marina. Julio 1989.

Ría e porto de Ferrol. Ano 1634. Pedro Teixeira.

Page 109: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

109

CAMACHO, J.L.; RODRÍGUEZ, M.A.; SANTÉ, R.J.: «La Ruta Jacobea Per LocaMarítima de Ferrol». El Ideal Gallego. 28 de Junio de 1887.CARNEIRO REY, J.; RODRÍGUEZ VÁZQUEZ, M.A.: Historia de Mugardos.Concello de Mugardos, 2004.CHAO ESPINA, E.: Los normandos en Galicia y otros temas medievales. Grafinsa. ACoruña, 1977.FERREIRA PRIEGUE, E.: Galicia en el comercio marítimo medieval. Fundación Bariéde la Maza. A Coruña, 1988.GONZÁLEZ FERNÁNDEZ, M.: «Las rutas marítimas del Camino de Santiago des-de sus comienzos hasta el siglo XV». Revista General de Marina. Julio 1999.LEIRA LÓPEZ, J. (Director): Aulas no Camiño. O Camiño Inglés e as Rutas Atlánti-

cas. Universidade da Coruña, 1997.LÓPEZ FERREIRO, A.: Historia de la Santa A.M. Iglesia de Santiago de Compostela.

Tomo VI. Santiago, 1898.MOLINA SAGRARIO, Licenciado: Descripción del Reyno de Galicia. Agustín Paz.Mondoñedo, 1550.MORALEJO, A.; TORRES, C.; FEO, I.: Liber Sancti Jacobi. Codex Calixtinus (Tra-

ducción castellana). Santiago, 1951.PADÍN PANIZO, A.: Crunia, puerto de peregrinaciones. Asociación de Amigos doMuseo Arqueolóxico de A Coruña 1993.PÉREZ GRUEIRO, M.: Itinerario da Ruta Xacobea do Camiño Inglés. Concello deNeda, 1990.RODRÍGUEZ-VILLASANTE PRIETO, J.A.: «El Camino Marítimo a Santiago».Revista General de Marina. Julio 1976.RODRÍGUEZ-VILLASANTE PRIETO, J.A.: Los puertos de Ferrol y San Ciprián.

Su historia hasta la última expansión contemporánea. Ferrol, 2001.VÁZQUEZ REY, A.: Crónicas nedenses y otros temas. Concello de Neda, 1994.Actas II Congreso Internacional de Estudios Xacobeos. «Rutas Atlánticas de Peregrina-ción a Santiago de Compostela». Ferrol, Septiembre 1996.Exposición. «Rutas Atlánticas de Peregrinación a Santiago de Compostela. Marítimae Terrestre». Ferrol, 1996.Cartografía de Galicia (1522-1900). Instituto Geográfico Nacional. Madrid, 1989.Mapa de Santiago en los Caminos Históricos de Galicia, escala 1 / 250.000. InstitutoGeográfico Nacional 1993.

Page 110: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

110

ENRIQUE RODRÍGUEZ SUÁREZ,HISTORIA DUN ESCUDO DE PEDRA

ANA ISABEL BELLO PLATAS

Lda. en Historia. Universidade de Santiago de Compostela

Moitas veces pasamos pola rúa sen prestar atención ao que nos ro-dea; non sei moi ben si por costume ou simplemente porque, por habitual,xa non nos chama a atención. Con este pequeno artigo, con esta pequenahistoria, gustaríame concienciar, a todos aqueles que gostan de pasear po-las rúas da súa cidade, da importancia que ten o patrimonio mobiliario decada localidade, por moi miudo que nos poida parecer detrás de cada pedra,detrás de cada muro, detrás de cada porta existe unha parte importante danosa historia e da nosa evolución como pobo que debemos protexer e res-pectar, e deixar no mellor estado de conservación posible para as vindeirasxeneracións.

Non son de Neda, apenas coñezo historias sobre Neda ou sobre a súaxente, pero dende hai varios anos síntome moi unida a vos, por afectospersoais e sobre todo por un enorme agradecemento.

A miña profesión fai que me interese polas cousas antigas, polas cou-sas da xente, por saber dos meus para poder gardar a súa memoria para aseguinte xeneración; o meu afán de preguntar fixo que hai ben pouco tem-po me contaran unha historia, que supón un novo lazo de unión coa RealVila de Neda e que quero compartir con todos vos, porque en certa manei-ra forma parte da vosa historia recente.

Os acontecimentos que vos vou relatar comenzan alá polos anos se-senta, cando un administrativo, funcionario do Concello de Neda, se ponen contacto con don Enrique Guerra Couto coa tarefa de atopar un mestrecanteiro que se encargara de realizar o escudo de pedra que adornaría, apartir de entón, a Casa do Concello.

Don Enrique Guerra está convencido de que moi cerca, no seu lugarde traballo, ten a persoa que poder facer o encargo e se pon en contactocon don Enrique Rodríguez Suárez. A partir dese intre o nome do mestrecanteiro quedaría ligado para sempre a Historia do voso Concello.

Page 111: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

111

O primeiro paso para a elaboración do escudo consistíu en comprobarque o canteiro escollido era o apropiado para realizar unha peza digna delucir nun edificio público, para elo fixéronlle chegar un papel oficial, cunmembrete, que contiña un pequeno escudo de Neda, pedíndolle que oampliara e que fixera un plano a escala do escudo que debería tallar en pe-dra. Enrique foino ampliando coidadosamente dándolle unha escala deter-minada ata chegar as medidas acordadas para a peza. Cando entregou eseboceto díronse conta de que o mestre escollido tiña ademáis de destreza,importantes nocións de xeometría e era o apropiado para realizar tan im-portante obra.

Co boceto rematado e o canteiroescollido, o seguinte paso sería deter-minar o tipo de pedra sobre a que em-pezar a traballar. Acordouse que oapropiado sería o granito blanco deParga, encargado por Enrique Rodrí-guez a don José Losada e traído dendeunha canteira de Lugo.

A pedra depositouse na casa deEnrique e, no seu patio traseiro, em-pezou a tallala durante algunhas horasque lle roubaba ao seu tempo libre.

Cinceis e punteiros empezaron adar forma a materia prima a medida quea inspiración e a pericia do artista da-ban paso a silueta do escudo e os seusmáis mínimos detalles.

Así foron pasando varias semanasata que chegou o día en que Enriqueconsiderou rematada a súa obra; era tempo de entregala ao Concello. Foinese momento cando lle pediron a Enrique Rodríguez, o canteiro, que co-locara él mesmo o escudo no seu lugar.

Para trasladalo, Enrique pedíu axuda novamente ao señor José Losada,quen puxo á súa disposición o Land-Rover que empregaba no seu traballodiario para levarlo, xunto coa súa obra, ata a veciña Neda, sendo él mesmoo encargado de axudalo nas tarefas de colocación, posto que entre doushomes podían movelo e colocalo sen demasiado esforzo físico.

O lugar elexido e ben coñecido por todos vos. Era unha parede co-rriente, non recorda Enrique si de pedra ou de formigón, na que que deixa-ron un oco como unha hornacina, coa medida exacta da superficie do escu-do, 83 x 63 (cree recordar) máis uns dous os tres centímetros.

Bosquexo definitivo do Escudo de Neda.Enrique Rodríguez Suárez.

Page 112: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

112Procederon a colocar o escudo, nivelándoo correctamente ata verificar

a súa posición en vertical coa parede, nese momento se colocaron unhascuñas que axudaron a sostelo no seu lugar, énchendo posteriormente o ocorestante con cemento, e esperando a que secara. Unha vez seco o cementose retiraron as cuñas e procedeuse a pintar a parede; quedando colocadoneste lugar ata o día de hoxe.

A espera do que poidan indicar os libros de actas do Concello, Enriqueme confesa que non recorda exactamente o prezo que cobrou polo seutraballo, pero que rondaría as sete mil pesetas, variando en función dashoras que lle adicara a dar forma á pedra. Se buscades unha marca ou unhafirma que identifique ao autor non a atoparedes; Enrique di que non adoi-taba a firmalas, non por modestia senón porque por aquel entón, nunhaépoca de escasez e necesidade, o valor do seu traballo era máis ben econó-mico que moral.

A día de hoxe Enrique vive en Ferrol, coa miña tía Lola; xubilado daEmpresa Nacional Bazán dende fai varios anos me conta cousas do seuinicio no traballo da pedra.

Naceu na Estrada, provincia de Pontevedra, o sete de novembro de1929, sendo o cuarto de seis irmáns, empezou a traballar a pedra cando

Enrique Rodríguez Suárez co bosquexo realizado para a elaboración do Escudo de Neda.

Page 113: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

113

Varios bosquexos de diferentes partes do Escudo de Neda realizados porEnrique Rodríguez Suárez.

Page 114: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

114

apenas era un neno, da man do seu pai. Recorda ós nove anos ir coa ferra-menta ao ferreiro, para preparala para traballar.

Fálame dunha infancia nun mundo «malísimo»; cóntame que se consi-dera un «niño de la Guerra» coma os que enviaron no seu tempo a Rusia,pero na súa propia aldea.

Empezou a traballar entón animado polo seu pai, un «contratista-la-brador» que tiña unha mina da que sacaba pedra para construir casas demampostería e muros. Fala pouco da súa nai, unha muller de Negreira quecoñeceu a un contratista da Estrada co que formou a súa familia.

Pode presumir de ter formado parte dos profesionais que ofreceron osseus servizos aos principais talleres que se encargaban da construción dal-gúns dos edificios máis sobresaintes de Ferrol.

Traballou, entre outros, no edificio onde se atopa o Banco Español deCrédito na Rúa Magdalena, sendo a súa porta principal unha das obras máisimportantes deste canteiro, e a primeira vez que traballou baixo as ordesdun patrón.

A este traballo seguíronno moitos outros entre os que creemos conve-niente mencionar o traballo da pedra do Banco de España, onde hoxe estáa Biblioteca Municipal de Ferrol, na Plaza de España; ese taller tamén foi oencargado da construcción do edificio do Ambulatorio contándose Enri-que entre un dos seus traballadores.

Máis tarde participou na construción do edificio da Auditoría de Mari-na, cun tallista de Pontevedra, quen fixo, entre outras pezas, o escudo queadorna a súa porta de entrada. Como dato anecdótico cóntame que no ano1945, cobraba dúas cincuenta pesetas por hora de traballo.

A pia bautismal da Igrexa Castrense de San Francisco, de planta octo-gonal e granito, en cantería dura, é outra das súas obras máis importantes.Ademáis realizou as cantoneras, os pilares, a cruz e os ojos de buey da Casade los Curas, adosada a la iglesia de San Francisco, obra encargada a Em-presa Nacional Bazán.

Moi preto da súa casa se atopa outra das súas pezas, o Escudo do Ins-tituto Concepción Arenal, colocado no ano 1956, cando se realizou a obrade ampliación do edificio dotándoo dunha segunda planta, e cuberto naactualidade segundo indica a chamada Lei da Memoria Histórica.

Ademáis destas intervencións de carácter máis público, Enrique taménrealizou pezas de carácter privado; coma exemplo mencionamos a talla dunpanteón, sito no Cemiterio Municipal de Catabois, realizado para unhaimportante familia, e inspirado nunha fotografía que sacaran dunha revistafrancesa. Neste panteón descansaría o fillo desta familia, que morrera dun-ha enfermidade ao pulmón a idade de vinte anos. Recorda que o rostro daestatua dese panteón, na que se representa a unha muller que asemella unha

Page 115: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

115

virxe, é o da nai do defunto, rostro do que se sacou un molde en negativopara chegar, desta forma, a dar un maior realismo ao conxunto escultórico.O taller encargado da realización deste panteón, e para o que traballouEnrique, era propiedade de don Agustín Meirás.

O Cruceiro que estaba colocado no Hotel Sarga, en Pontedeume, ta-mén saíu das mans deste canteiro. Recorda como foi a súa elaboración,traballosa polo seu tamaño; e polo que cobrou, nos anos sesenta, 35.000pesetas.

Traballou tamén con don Guillermo Feal, un importante marmolistaferrolano.

Fora de Galicia tamén participou na construcción de edificios impor-tantes coma a Universidad Laboral de Gijón.

Enrique confésase orgulloso de todas as súas obras, si ben recoñeceque naqueles tempos era máis a necesidade económica que o recoñecemen-to público o que o impulsaba a desenrolar tan magníficas pezas. Dende oseu retiro fálame emocionado daqueles tempos nos que o son do cincel aotraballar a pedra formaba parte do seu día a día.

O propósito deste artigo non é outro que rescatar do esquecemento afigura dun mestre canteiro, dun tallista como él mesmo se denomina, quedeixou unha pegada importante no voso Concello; un traballo en pedraque simboliza a identidade e o orgullo dun pobo que se preocupa por con-servar a súa tradición e a súa memoria histórica.

Moitas grazas por permitirme homenaxear dende estas páxinas, ao meutio avó, Enrique Rodríguez Suárez, dunha forma tan entrañable e especial;así mesmo quero convidalos a ler o artigo de Fernando Cendán Pazos paraeste mesmo número, completando dunha forma brillante a aportación des-ta Revista ao coñecimento do Escudo Municipal da Real Vila de Neda.

Serantes, a día 15 de novembro de 2010.

Page 116: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

116

CENTENARIO DEL TREN (1913-2013):

EL FERROCARRIL

BETANZOS-FERROL: HISTORIA

II. El material motor y remolcado

MANUEL S. DEL RÍO REY

ÓSCAR RIBERA ROMERO

Archivo de la Asociación Ferrolterra Amigos Ferrocarril

Se denomina «tracción» al remolque de trenes por la vía, aunque enrealidad, a veces la tracción en vez de remolcar el tren, lo empuja. La trac-ción requiere de tres elementos fundamentales: el vehículo motor, la ener-gía y el personal de conducción. Las máquinas y vehículos motores, eran enlos comienzos del ferrocarril, vehículos específicamente destinados a arras-trar los trenes. Estos vehículos se denominaban locomotoras y a veces conexcesiva ambigüedad se denominaban máquinas.

El ferrocarril Betanzos-Ferrol era un viejo anhelo de los pueblos porlos que iba a transcurrir el tendido ferroviario. El mismo hecho de podertener una conexión desde Ferrol a La Coruña y Madrid suponía un granimpulso a una paupérrima economía que por aquel entonces, principios desiglo XIX, poseía esta comarca. Es entonces, cuando se inaugura el ferro-carril el 5 de Mayo de 1913.

EL MATERIAL ARRENDADO A “NORTE”

Con la puesta en marcha del ferrocarril, entra en servicio el primermaterial ferroviario para llevar a cabo los trenes grafiados, tanto de viajeroscomo de mercancías. Una de las cláusulas del concesionario de la línea, quedebería haber cumplido, era la relativa a la aportación de material, tanto detracción como de remolcado. Según las condiciones de la subasta, estasdebían constar de locomotoras de prestaciones semejantes a la serie 1900de la Compañía del Norte tipo 2-4-0, coches de viajeros adecuados al corto

Page 117: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

117

recorrido, por lo que se propone que sean coches de bogies con pasillocentral y vagones de mercancías del mismo tipo que los utilizados por laCompañía del Norte.

El material estaba determinado por la cantidad mínima en razón a lacirculación diaria de un tren correo, un tren mixto, uno de mercancías y untren de enlace con los expresos o correos.

Al declararse inadecuada la única oferta presentada a la subasta delmaterial, para la explotación de la línea, se acuerda firmar por parte de Mi-nisterio de Fomento, un contrato de arriendo del material con la Compa-ñía del Norte. Esta Compañía destinó para la inauguración de la línea lasmáquinas 0-2-1, apodadas «BUFARDAS» de la serie 600. Estas máquinasestuvieron en funcionamiento, hasta el año 1919, en que fueron destinadasa la realización de maniobras, quedando la 654 destinada en Ferrol. Es restose repartió entre diferentes depósitos.

El Estado, entretanto, procuraba la adquisición de material para hacer-se cargo de la explotación de la línea, por considerar antieconómico el arren-damiento de la línea a la Compañía del Norte.

EL MATERIAL DEL ESTADO

Los técnicos del Estado, llegaron la conclusión de que el parque dematerial móvil debería constar de cuatro locomotoras, cuatro furgones,diez coches de viajeros y cincuenta y dos vagones de mercancías. Así, llegóa la línea el material que a continuación se resume:

MATERIAL MOTOR Y REMOLCADO

Fabricante Número Tipo Matricula BFLa Maquinista 86 2-4-2 BF 1La Maquinista 87 2-4-2 BF 2La Maquinista 88 2-4-2 BF 3La Maquinista 89 2-4-2 BF 4

Tipo de material CantidadCoches de 1ª clase 2

Coches mixtos de 1ª/2ª clase 2Coches 2ª clase 2

Coches de 3ª 4Vagones cerrados 20

Vagones de bordes altos 12Vagones de bordes bajos 12

Vagones jaula 8* Todo el material se construyó y puso en servicio entre 1917 y 1918.

Page 118: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

118

A partir de los años veinte las locomotoras fueron pasando a otrascompañías ferroviarias con las numeraciones siguientes:

EVOLUCIÓN DE LAS MATRÍCULAS DE LOCOMOTORAS

BF 1 MZOV 89 OESTE 961 RENFE 242-0201

BF 2 MZOV 90 OESTE 962 RENFE 242-0202

BF 3 MZOV 91 OESTE 963 RENFE 242-0203

BF 4 MZOV 92 OESTE 964 RENFE 242-0204

BF.- Ferrocarril de Betanzos a Ferrol.MZOV.- Ferrocarril de Medina a Zamora y Orense a Vigo.OESTE.- Compañía Nacional de los Ferrocarriles de Oeste. (Precursora de RENFE).RENFE.- Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles.

Las máquinas 242, más conocidas por las «tanques», que así se apoda-ban debido a que los depósitos de agua para abastecer las calderas de dichasmáquinas, iban incorporados en la misma, ya que lo habitual en otras má-quinas era llevarlo en los ténderes. Estas máquinas estaban destinadas aremolcar habitualmente todos los trenes de viajeros entre Ferrol, BetanzosInfesta y La Coruña, con magníficos resultados al tener que arrastrar car-gas pequeñas de cuatro o cinco coches para poder remontar las fuertesrampas existentes tanto en Barallobre como en Betanzos.

El Ministerio de Fomento fue autorizado por el Real Decreto de fecha(19-07-1915), a contratar mediante concurso la adquisición de materialremolcado y de tracción. El 10 de diciembre de 1915 se celebra el concur-so para la adquisición de cuatro locomotoras, quedando dicho concursodesierto.

Se celebra otro concurso el 15 de abril de 1916 y en el año 1917 seacepta la única oferta presentada, por la empresa La Maquinista Terrestre yMarítima de Barcelona. Se trataba de una locomotora tender con rodaje242, al precio de 251.830 pesetas la unidad y 73.100 pesetas, las piezas derepuesto de cada máquina.

Las cuatro locomotoras 242T fueron numeradas BF-1 a BF-4. A prin-cipios del año 1920 se transfiere la explotación de la línea a la CompañíaMZOV quedando estas máquinas numeradas de la 89 a la 92.

Cuando en 1928 se crea la Compañía Nacional de los Ferrocarriles delOeste, el Estado integra el ferrocarril Betanzos-Ferrol en dicha compañía,asignándole las cuatro locomotoras tender (conocidas por tanque) las cua-les reciben una nueva numeración. Les corresponde de la 961 a 968, pasan-do estas en el año 1941 a pertenecer al parque de Renfe, donde fueronmatriculadas como 242-0201 a 0204.

Page 119: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

119Una vez que el ferrocarril Betanzos-Ferrol contó con material propiolas locomotoras 020, apodadas «Bufardas», que habían prestado servicioentre 1913 y 1919 de la Compañía del Norte dejaron de circular. En 1938,en plena guerra civil, esta locomotora solía entrar en el Arsenal Militar deFerrol, donde formaba trenes militares con munición y material desembar-cado de barcos alemanes.

EL MATERIAL DE LA RENFE

En los horarios de 1935 había solo tres circulaciones diarias: un mixto,un expreso y un correo, asegurando estos dos últimos los enlaces con LaCoruña y Madrid y estableciéndose en Betanzos Infesta el cambio de loco-motoras. El intercambio de material entre las líneas de la Compañía delOeste permitió la circulación de máquinas ajenas al ferrocarril Betanzos-Ferrol, prestando servicio entre los años 1945 y 1953 las locomotoras de laserie 700, circulando por esta línea las numeradas (760 a la 765) de la Com-pañía del Oeste. Estas máquinas procedían, en origen, de la CompañíaMZOV y una vez pasadas a Renfe se re-matricularon 230-2059 a 2064.Dichas locomotoras habían sido construidas por la empresa inglesa NorthBritish entre 1907 y 1909.

Estación Ferrol 1913.

Page 120: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

120En el año 1940 estaba adscrita a la estación de Ferrol la locomotora

tipo 021 con tender separado destinada a servicio de maniobras. Había sidoconstruida por la empresa Sharp & Stewuart siendo gemelas de las 021 deMZA, no llegando a pertenecer a Renfe.

Después de la guerra civil se empezaron a repartir las locomotoras tan-que de la línea Betanzos-Ferrol por diferentes depósitos. A partir de esemomento los trenes cortos entre Ferrol y Betanzos los remolcaba la 030-2541 de Renfe (ex Oeste 203). Esta locomotora había sido construida parael ferrocarril Madrid, Cáceres y Portugal y carecía de freno continuo devacío. Por ello las composiciones habituales de la línea, formadas por doscoches, un mixto de primera y segunda clase y uno de tercera con freno devacío, tenían que circular sin más freno que el de husillo, a cargo del agentedispuesto en cada vehículo. Para sustituir a esta locomotora, llamada popu-larmente «La Carolina» se envió una «Verraco» 040 ex Norte, circulandotambién locomotoras 140 ex Norte matriculadas en Renfe como 140-2068,de la que en dos décadas la Compañía del Norte había adquirido mas de400 máquinas. En el año 1954 procedentes de Salamanca llegaron las loco-motoras tanque 141 (serie Renfe 141-0202 a 0224, ex Oeste 851 a 864), unmodelo derivado de las 242 originales de esta línea.

Poco tiempo después retornaron al depósito de Salamanca, mientrasque a su vez los depósitos de Plasencia y Cáceres devolvían algunas 242 queestuvieron circulando hasta la desaparición del vapor en esta línea, en elaño 1966.

En 1947 un servicio se prestaba con un automotor MAYBACH, yempezaban a circular los expresos de Ferrol a Madrid con un coche de 1ª

Estación Neda 1913.

Page 121: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

121clase, uno de 2ª y un coche cama que circulaban alternativamente en uno yotro sentido.

LOS AÑOS 60. DIESELIZACIÓN DE LA LÍNEA

La dieselización de la línea Betanzos-Ferrol se hizo a partir del año1947, con los automotores MAYBACH, RENAULT y los TAF, las loco-motoras ALCO de la serie 1800 y las 2100 llegaron a partir del año 1965, ytenían su base en el depósito de Orense. Los ferrobuses de fabricaciónalemana Uerdingen pasaron a efectuar servicios regionales de corto y me-dio recorrido.

En el año 1986 los servicios de Ferrol-La Coruña se realizan con ferro-buses renovados serie 591 y con automotores diesel de la casa FIAT serie593, mientras que para el largo recorrido Ferrol-Madrid que había sido aten-dido por automotores RENAULT hasta 1967, es a partir de esa fecha cuan-do entran a circular los trenes TER de la casa FIAT.

Puede calificarse que la situación actual en cuanto a horarios y veloci-dad comercial es de regresión no así a la comodidad que aportan las unida-des de la serie 599 actualmente realizando este recorrido.

Material remolcadoEl material móvil no fue adquirido hasta el año 1922, cuando el Estado

adjudicó a la Sociedad Española de Construcción Naval, el suministro dedicho material, bastante mas numeroso que el previsto unos años antes,este material se componía de:

Máquina y vagones originarios Betanzos-Ferrol. Ferrol.

Page 122: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

122

MATERIAL REMOLCADO DE VIAJEROS Y MERCANCÍAS

Fabricante Año Número Tipo

Carde y Escoriaza 1922 6 Coches Mixtos 1ª - 2ª

Carde y Escoriaza 1922 6 Coches 2ª

Naval Bilbao 1922 10 Coches 3ª

Matagorda 1922 4 Furgones

Naval Bilbao 1922 2 Coches de Servicio

Naval Cádiz 1922 4 Vagones Plataforma de Bogies

Naval Cádiz 1922 20 Vagones Cerrados

Naval Reinosa 1922 30 Vagones de Bordes Altos

Naval Cádiz 1922 30 Vagones de Bordes Bajos

Naval Cádiz 1922 10 Vagones Jaula

En la factoría de Astilleros del Nervión, Sestao (Bilbao), se fabricaronlos coches de tercera clase, los dos de servicio, los bastidores y bogies delos restantes coches, cuyas cajas fueron hechas en Zaragoza por Carde yEscoriaza.

En los talleres del Nervión en Reinosa (Santander), fueron construi-dos los treinta vagones de bordes altos, y en la factoría de Matagorda (Cá-diz) los cuatro furgones, los dos vagones plataforma de bogies y los restan-tes vagones de dos ejes cerrados, los de bordes bajos y los vagones jaulas.

Esta importante adquisición de material no sólo sirvió para atender elferrocarril de Betanzos-Ferrol, sino que diversos vagones fueron a otraslíneas para paliar la gran escasez de material con que algunas de ellas seenfrentaban, como es el caso del de Ávila a Salamanca (integrado tambiénen la compañía del Oeste en 1928).

Page 123: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

123

CAMIÑO INGLÉS POR NEDA:MÁIS DE 4.500 PEREGRINOS

PASARON ESTE ANO SANTO

Informe e estatísticas de

PROTECCIÓN CIVIL E OFICINA DE TURISMO

Este Ano Santo Xacobeo 2010 que xa remata significou, para oCamiño Inglés que por Neda pasa cara a Santiago de Compostela, un forteincremento na presenza e pernocta de peregrinos. Así se desprende dosdatos que aportan tanto a agrupación local de Protección Civil –que ten aoseu cargo a atención aos camiñantes, especialmente aos que dormen noAlbergue–, como a Oficina de Turismo/Punto de Información e Aten-ción ao Peregrino, que funciona na Casa da Cultura.

Se no anterior Ano Santo de 2004 pasaron por aquí uns 3.000 peregri-nos, no mes de outubro do actual pasaban xa dos 4.534, o que significamáis dun 50% de aumento.

De marzo a agosto danse as cifras máis altas, sendo moitos menos caraao final do ano, unha vez pasado o verán.

En canto ao labor de Protección Civil cos peregrinos que pasan porNeda neste camiño, entre Xaneiro e Outubro durmiron uns 1.520, peroatendéronse, ademais, dando información, orientando e brindando servizosvarios, a outros 1.430, o que suma un total de 2.950. Un traballo encomia-ble dos voluntarios de Protección Civil, que todos os días, a calquera hora,estiveron a disposición dos camiñantes que o necesitaban.

No caso da Oficina de Turismo, foron 1.584 os peregrinos atendidos, amaioría cuñando a credencial, pedindo información ou outro tipo de aten-ción relacionada.

Sumando ambas cantidades, pasan entón en total de 4.500 os peregri-nos rexistrados por os dous organismos nestes primeiros dez meses doano. Para ver estas cifras en detalle, ver as táboas anexas.

Page 124: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

124

ALBERGUE: PERNOCTACIÓNS. (Datos de Protección civil)

Temos un rexistro mes a mes dos 1.520 peregrinos que durmiron nonoso albergue, por lugar de orixe (España, Galicia e países estranxeiros).Ao redor do 75% (preto de 900) son españois (incluíndo máis de cengalegos) e o resto son de fóra.

Dos estranxeiros, procedentes de 31 países (deles, 20 de Europa), unano máis son os italianos os que máis peregrinos aportan a esta estatística(119), seguidos por os portugueses (103) e, xa máis lonxe, dos alemáns (49).Por baixo deles destacan os polacos, ingleses, belgas e estadounidenses.Veñen en grupos pequenos ou en solitario, e pasan ao longo de todo o ano.

Dos españois, os máis numerosos son os madrileños, valencianos, vas-cos, casteláns-leoneses, extremeños. Os menos, andaluces, canarios,cataláns, aragoneses.

Dos galegos que dormen no albergue son maioría os das rías baixas.En canto aos meses, coma sempre agosto lévase a palma no que a paso

de peregrinos se refire, con 475 que pernoctaron. (Sumados a outros 585que pasaron pola Oficina de Turismo, pasan do milleiro nese mes). O se-gundo mes é xullo, con 286, logo setembro con 164 e xuño con 140. Enorde descendente, con menos de un cento ao mes, están marzo con 98,maio con 87, outubro con 74, abril con 47. Os meses con menor afluenciason xaneiro (só 3 peregrinos) e febreiro, sen presenza de peregrinosdurmindo.

(Tamén están rexistrados peregrinos que non pernoctan en Neda, peroselan a súa credencial, piden información ou reciben outro tipo de asisten-cia en ruta. Son un total de 1.430 ao longo do período estudado).

OFICINA DE TURISMO

Na Oficina de Turismo anótanse peregrinos que non dormen no Al-bergue, que pasan e selan a credencial ou piden información (itinerario,lugares de durmida, etc.). As cifras de xaneiro a setembro (datos deste úl-timo mes incompletos) ascenden a 1.584, dos que 759 son españois, 776especificamente galegos e só 49 estranxeiros.

Nestes dez meses analizados, obsérvase unha cousa que a primeira vis-ta pode parecer curiosa: os galegos, especialmente os da comarca, peregri-nan máis nos primeiros meses do ano, en particular na primavera. Entrexaneiro e maio temos as maiores cifras deste colectivo, que vai diminuíndoao chegar o verán. Pola contra, os españois aumentan cara ao verán, sobretodo os grupos organizados.

Page 125: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

125Os galegos son os que máis acoden á Oficina de Turismo: suman 776

peregrinos, o grupo máis numeroso. Seguen, a moi curta distancia, osespañois, con 759. Por número están primeiros os de Castela-León, grazasa un grupo moi numeroso en agosto (410), seguidos polos madrileños con73, e logo valencianos con 38, andaluces con 24, cataláns con 21 e canarioscon 19. O resto, lonxe por debaixo.

Estranxeiros, son 49: Están en primeiro lugar os portugueses, con 21peregrinos, seguidos polos británicos, con 10, logo os alemáns, con 6. Osdemais países quedan con cifras moi baixas, de 3 a 1.

Albergue de peregrinos de Neda.

Page 126: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

126

ALBERGUE E OFICINA DE TURISMO: POR MESES

Mes Albergue (pernoctas) Oficina Turismo Total

Xaneiro 3 38 41

Febreiro 0 132 132

Marzo 98 158 256

Abril 47 177 224

Maio 87 200 287

Xuño 140 73 213

Xullo 286 140 426

Agosto 475 651 1.126

Setembro 164 15(*) 179

Outubro 74 0 (**) 74

Novembro 19 (*) 19

Decembro (*) (*)

subTOTAL 1.393 1.584(***) 2.977

Outros servizos 1.430 (***) 1.430

TOTAL 2.823 1.584(***) 4.407

(*) Faltan datos.

(**) Non se tomaron datos.

(***) Non pernoctan: Selado de credenciais, información, atención en ruta.

España: 793

Galicia: 112

Alemaña: 49

Andorra: 1

Arxentina: 2

Australia: 2

Austria: 5

Bélxica: 13

Brasil: 3

Canadá: 3

Chequia: 4

Corea: 5

Ecuador: 3

EEUU: 12

Escocia: 1

Estonia: 3

Finlandia: 7

Francia: 8

Holanda: 9

Hungría: 1

Inglaterra: 15

Irlanda: 5

Italia: 120

Malta: 7

México: 2

Nova Zelandia: 5

Polonia: 15

Portugal: 104

Rusia: 3

Suíza: 1

Sudáfrica: 1

Venezuela: 3

ALBERGUE. POR LUGAR DE ORIXE

(Datos de Protección Civil, segundo pernoctas)

Page 127: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

127

ALBERGUE: ORIXES MÁIS REPRESENTADAS

España: 793

Italia: 120

Galicia: 112

Portugal: 104

Alemaña: 49

Polonia: 15

Inglaterra: 15

Bélxica: 13

EEUU: 12

OFICINA DE TURISMO. XANEIRO A SETEMBRO. POR MESES E ORIXE

Mes España Galicia Estranxeiro Total

Xaneiro 2 34 2 38

Febreiro 3 127 2 132

Marzo 2 154 2 158

Abril 41 114 22 177

Maio 15 181 4 200

Xuño 8 62 3 73

Xullo 88 50 2 140

Agosto 585 54 12 651

Setembro (15*) (*) (*) (15*)

Outubro (*) (*) (*) (*)

Novembro (*) (*) (*) (*)

Decembro (*) (*) (*) (*)

TOTAL 759 776 49 1.584

(*) Faltan datos.

ALBERGUE: PAÍSES

Total de países estranxeiros:31.

Europa: 20

Asia: 1

África: 1

América: 7

Oceanía: 2

Page 128: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

128

OFICINA DE TURISMO. POR MESES E ORIXE. ESPAÑA

Mes

Xaneiro 2 1 Euskadi

1 Aragón

Febreiro 4 2 Baleares

2 sen datos

Marzo 7 4 Valencia

3 Cataluña

Abril 53 8 Andalucía

3 Canarias

7 Estremadura

14 Madrid

14 Cataluña

1 Valencia

1 Asturias

1 Castela-León

4 sen datos

Maio 11 4 Asturias

7 Canarias

Xuño 8 6 Canarias

2 Cataluña

Xullo 88 14 Andalucía

33 Valencia

41 Madrid

Agosto 457 419 Castela

22 Madrid

6 Baleares

2 Andalucía

2 Cataluña

3 Canarias

3 Euskadi

Castela-León: 420

Madrid: 73

Valencia: 38

Andalucía: 24

OFICINA DE TURISMO: ESPAÑOIS, POR COMUNIDADES

Cataluña: 21

Canarias: 19

Baleares: 8

Estremadura: 7

Asturias: 5

Euskadi: 4

Aragón: 1

Page 129: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

129

Portugal: 21

Gran Bretaña: 10

Alemaña: 6

Sudáfrica: 3

OFICINA DE TURISMO: ESTRANXEIROS, POR PAÍSES

Irlanda: 2

Italia: 2

Polonia: 1

Suecia: 1

Francia: 1

Lituania: 1

Holanda: 1

Page 130: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

130

UNA HISTORIA:VINOS, VIÑAS, PARRALES

Y TABERNAS DE NEDA

Recopilación documental:

NURIA ROUCO ANEIROS (Archivera-Bibliotecaria)

LUCÍA PRIETO (Administrativa)

Neda fue siempre un territorio donde el vino y las viñas tuvieronuna buena presencia. Numerosos viñedos, de los que quedan nombres delugar, producción vitivinícola y mucha actividad en torno a las numerosastabernas, indican una cultura del vino muy arraigada en la historia local,igual que en toda la comarca, con referencias documentales desde la edadmedia.

Bastan algunas referencias en los trabajos del fallecido cronista de Neda,Vázquez Rey, y en los datos aportados por el Catastro realizado en 1752por orden del Marqués de la Ensenada, ministro de varios reyes de España.

1. CRÓNICAS NEDENSES

El viejo cronista oficial de Neda, Don Antonio Vázquez Rey, en sulibro «Crónicas Nedenses y otros temas», publicado póstumamente por elConcello en 1994, se refería en varias citas al vino y a las viñas en Neda:

– (Neda): <viciosa en lino, en vino («viñas de Alvaroe» –1406–, «viñasde Neda y Alvaroe» –1408–, «viña dos Muíños») y en pan>. –p. 67–.

– <En 1721, Neda contaba con dos parroquias... ( )... la producciónanual agrícola en Neda, formalizada ese mismo año de 1721, era la siguien-te: vino, 700 arrobas>... –p. 73–.

Page 131: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

131

– En 1752 (catastro de Marqués de la Ensenada)<lugar de «As Vi-ñas»> (donde hoy están el Colegio San Isidro y el polideportivo munici-pal). –p. 74–.

– (Refiriéndose a la ubicación de los Hornos Reales, Casas Reales oFábrica de Bizcocho): <Pero, ¿dónde estuvieron exactamente los Hor-nos? En el lugar llamado, hasta hace pocos años «Campo dos Fornos»: unenorme rectángulo desde la calle de Sobre la Villa hasta el lugar denomina-do «As Viñas» y «Alto de Piñeiros»>... –p. 171–.

– (según el catastro de la Ensenada, 1752) <Había en Neda 9 taberne-ros y 1 tonelero>. –p. 201–.

– Siglo XIX= <hay 10 taberneros de vinos y aguardientes>. –p. 204–.

– En 1889: < había 17 taberneros>. –p. 210–.

2. CATASTRO DEL MARQUÉS DE LA ENSENADA (1752)

«Interrogatorio» de las parroquias de Santa María, San Nicolás, Anca yViladonelle de Neda.

Villa (San Nicolás) y feligresía de Santa María de Neda•Capítulo cuarto

Especies que se hallan dentro de la referida villa: hortaliza con algu-nos frutales, prados de regadío y de secano, viñas, parrales y montesbajos, huertos de particulares...Especies que se hallan dentro del término de la feligresía de SantaMaría: hortalizas con algunos frutales, prados de regadío, viñas, pa-rrales, sotos de castaños...

•Capítulo QuintoEn la villa y su término, como también en la feligresía de Santa Maríade Neda, en cada una de las especies de tierra existentes en el, hay lascalidades de 1ª, 2ª y 3ª.Hay solamente las calidades 1ª y 2ª en la de Parrales y prados desecano.

Page 132: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

132

•Capítulo sextoLas especies de árboles frutales que hay en el término de la referidavilla y feligresía son manzanos, perales, higueras, cerezos, naranjos,limoneros, ciruelos, castaños y nogales.

•Capítulo séptimoLos referidos árboles frutales se hallan plantados en las huertas, tie-rras, sotos y viñas.

•Capítulo décimoDentro del término de la referida villa había un total de... (mecidaspara las diferentes tierras) 16 ferrados y medio de viñas de 1 ª cali-dad; 26 y Medio de 2ª calidad y 15 y medio de tercera; medio ferradode parral de 1ª calidad.En la citada feligresía de Santa María de Neda... 66 ferrados de viñasde 1ª calidad, 94 de 2ª calidad y 23 da 3ª calidad; 3 ferrados de parralde 1ª calidad, 2 de 2ª calidad y 6 da 3º calidad.

•Capítulo OnceLos especies de frutos que se cogen en al referida villa y citada feli-gresía son trigo, centeno, cebada blanca, maíz, legumbres, coles.

•Capítulo DoceEn la villa y su término, un jornal de viña que dos componen unferrado en sembradura siendo de 1ª calidad producción 8 azumbresde vino, de 2ª calidad 4 y de 3ª calidad 3.Un jornal de parral de 1ª calidad producirá 20 azumbres de vino,Por lo que se refiere a la referida feligresía de Santa María de Neda unjornal de viña que dos hacen un ferrado en sembradura siendo de 1ªcalidad producirá 8 azumbres de vino, el de 2ª calidad de vino, el da2ª calidad 4 y el de 3ª calidad 3.Un jornal de parral de 1ª calidad que dos componen igualmente unferrado en sembradura frutilicasá 20 azumbres de vino, el da 2ª cali-dad, 16 y el da 3ª calidad, 12.

•Capítulo CatorceEl valor del azumbre de vino de zepa, un real y 6 maravedíes. El deparral veinte maravedíes.

Page 133: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

133

•Capítulo Vigésimo NovenoEn la referida villa hay ocho tabernas, 13 tiendas, 1 carnicería los quevenden por menor vino en dichas tabernas son Nicolás Méndez y lautilidad que este tráfico le deja al año ascenderá a 400 reales; ThomasVevexos, Antonio Pillado, Phelipe Mendez, Pedro de Couze,Cayetano da Treava, Pedro Noro, Juan Antonio Montero.

*(Son Nicolás Mendez y la utilidad que este tráfico le deja al año as-cenderá a 400 reales. Thomas Vevexes,..., son 300 reales vellon al año;Antonio Pillado se le regula de ganancia por otro tráfico de vino 600reales, A Fhelipe Mendez 500 reales, Pedro do Couce, 400 reales, aCayetano a Freava otros 400 reales, a Pedro Novo 500 reales y por lafábrica de escaveche mil reales y a Juan Antonio Montero1500 realesvellon por el tráfico de vino).

•Capítulo Treinta y dosPedro de Grandal trafica también en una cuarta porción de vino Fer-nando Pineiro aunque también es traficante de lienzos también lo esen vino, y la utilidad de de entrambas por no lo poder segregar estádeclarada en el capítulo 29. (600 reales).– Anca (S. Pedro)Feligresía de San Pedro - San Pedro de Anca

- Coveluda

•Capítulo onceLas especies de frutos que se cogen en esta feligresía son higos, maíz,centeno, castaña y hortaliza. De vez en vez suelen sembrarse conotros como vino y habichuelas, estos no son regulares y solo es a lavoluntad de los labradores.

•Capítulo VeintinueveEn el término de esta feligresía hay una taberna que ejerce BaltasarSalgado, es también estanquero (estanquillero) de tabaco. *(No hayen el término ningún mesón, tienda, panadería ni otra cosa de lo quecontiene dicho capítulo.)Por dicha taberna la consideran de utilidad 300 reales vellón al año,por estanquilleros 100 reales y por (beredero) 1100 que todo com-pone 1500 reales, sin que otros vecinos tengan en ellos más utilidadque la de ayudan a pagan los derechos de sisa a S.M. por la citadataberna ( )

*Y beradero de la misma venta.

Page 134: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

134

Catastro del Marqués de la EnsenadaSan Nicolás de Neda. Real de Legos y Real Eclesiástica.

• Antonio –––––––––––, vecino de dicha feligresía.Una viña al sitio de la Roseira de sembradura, un ferrado deprimera calidad *1 al final hoja 2.Tienen de ––––––––––– piezas de viñas a favor de Juan Vesorio,Penitenciario de la Santa Iglesia de Mondoñedo el tercio delvino que producen al año.

• Andrés López –––––––––––, vecino de Santa María de Neda.Unha pieza de viña al sitio da Roseira do sembradura 2 ferradosde 3ª calidad.

• Domingo Rodríguez do Couce.Unha viña al sitio de Piñeiros sembradura 2 ferrados 3ª calidad.

• Eusevio ZeladaUna pieza de viña al sitio de sobre do forno sembradura unferrado 2ª calidad.

• Francisco MéndezUna pieza de viña al mismo sitio (sitio da Roseira).Sembradura los tres quartas partes de un ferrado 2ª calidad.

• Francisco Mendez, vecino de la ciudad de la Coruña.Una pieza de viña al sitio de Piñeiros, sembradura 3 ferrados,uno y medio de 1ª calidad, uno y medio da 2ª.

• Don Francisco de Castro, vecino de la ciudad de BetanzosUna parra contigua a dicha casa, sembradura la octava parte deun ferrado de 1ª calidad.

• Francisco Fraguela. Vecino de Santa María de Neda.Una pieza de viña al mismo sitio (Piñeiros) sembradura dosferrados 3ºª calidad.Otra al sitio da Roseira sembradura ferrados y medio 2ª calidad.Otra al mismo sitio (Roseira) sembradura 2 ferrados, 1ª calidad.

• Don Francisco Porrúa, veciño de S. Martín de Cobas.Una pieza de viña al sitio de la Roseira, sembradura 14 ferrados,8 de 2ª calidad y 6 de 3ª calidad.

Page 135: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

135

• Ignacio AlvariñoContigua a dicha casa, una parra sembradura, un treinta y doshabo de primera calidad.

• Juan AlbariñoUna parra en el sitio de Castro, sembradura un treinta y doshabo de primera calidad.

• Juan RicoUna pieza de viña al sitio da Roseira, sembradura medio ferrado3ª calidad.

• Josepha FernándezUna parra pegada a dicha casa sembradura un treinta y doshabo de un ferrado 1ª calidad.

• Juana FernándezContigua a dicha casa una parra sembradura la quarta parte deun ferrado 1ª calidad.

• Juan Antonio Orosas, vecino de Santa María de Neda una viña.Al sitio de Anido, sembradura medio ferrado 3ª calidad.

• Joaquín Fernández, vecino de Santa María de Neda.Una viña al sitio de sobre o forno, sembradura ferrados y me-dio 2ª calidad.

• Don Juan Francisco de León, vecino, de la Ciudad de Mondo-ñedo una pieza de viña al mismo sitio (Roseira) sembradura 6ferrados de 2ª calidad y 3 de 3ª calidad.

• Don Lucas Anido, vecino de Santiago, de VarallobreUna pieza de viña al sitio de Roseira, sembradura 2 ferrados ymedio de 2ª calidad.Otra al sitio de la Rúa, sembradura 14 ferrados de 1ª calidad, 10de 3ª y de 2ª calidad 4.Otra al sitio da Roseira sembradura ferrado y medio 2ª calidad.

• Pedro Pita de PolUna pieza de viña al mismo sitio (Roseira) sembradura unferrado 2ª calidad.

Page 136: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

136

• Otra en el dicho sitio de Roseira, sembradura ferrado y medio2º calidad.

• Otra en dicho sembradura ferrado y medio 2ª calidad.

Catastro del Marqués de EnsenadaReal Eclesiástica de la Parroquia de Santa María de Neda.- Feligresía de Santa María de Neda.

• Don Diego Rodríguez da Uz.Una pieza de viña al sitio do Pereiro sembradura un ferrado de 2ªcalidad.Otra pieza de viña al dicho sitio de Pereiro, sembradura medio ferrado2ª calidad.Otra pieza de viña al dicho sitio sembradura medio ferrado 1ª calidad.Una parra al sitio de Vista Alegre, sembradura medio ferrado 3ª calidad.Una pieza de viña al sitio de Tras os Fornos, sembradura un ferradoy tres quartas partes de otro 1ª calidad.Otra pieza de viña al sitio de Albarón sembradura un ferrado y quartode 2ª calidad.Una pieza de viña al sitio de Forno sembradura medio ferrado 1ªcalidad.Otra pieza de viña al sitio da Buhida sembradura 3 ferrados 3ª cali-dad, 2 ferrados 2ª calidad y 1 ferrado de 3ª.Una parra al sitio de Coruxa sembradura un diez y seis havo de unferrado, 3ª calidad.

• Don Francisco Vahamonde.Una pieza de viña al sitio de Piñeiros, sembradura 3 ferrados de 2ªcalidad. Otra al sitio de Silba sembradura los tres octavos partes deun ferrado 3ª calidad. Otra Pieza de viña al dicho sitio sembraduramedio ferrado 2ª calidad. Otra pieza de viña al dicho sitio de Silvasembradura las tres quartas partes de un ferrado 3ª calidad. Otra pie-za de viña al dicho sitio de Silba sembradura las siete octavas partesde un ferrado, 3ª calidad. Otra pieza de viña al dicho sitio da Silba,sembradura la quarta parte de un ferrado 3ª calidad. Otra pieza deviña al dicho sitio, de sembradura las siete octavas partes de un ferrado3ª calidad.Otra pieza de viña al expresado sitio sembradura la quarta parte deun ferrado, 3 ª calidad. Otra pieza de viña al sitio da Silba sembraduralas tres octavas partes de un ferrado 3ª calidad.

Page 137: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

137

Page 138: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

138

Otra pieza de viña al sitio de Albarón sembradura un ferrado y lastres quartas partes de otro primera calidad.

• Priorato de San Martín de JubiaUna pieza de viña al sitio de Vesteiro sembradura las tres quartaspartes de un ferrado 2ª calidad.Una parra sembradura la décima parte de un ferrado 3ª calidad.Una parra sitio das Cerdeiras sembradura octava parte de un ferrado2ª calidad.Una pieza de parra al sitio da Toeleira sembradura la octava parte deun ferrado, 3ª calidad.Otra pieza de viña al sitio de Vesteiro sembradura las 3 quartas par-tes de un ferrado 1ª calidad.Otra pieza de viña al dicho sirio sembradura medio ferrado 1ª cali-dad. Otra pieza al dicho sitio sembradura un ferrado 2ª calidad. Otrapieza de viña al dicho sitio de Vesteiro sembradura las 3 quartas par-tes de un ferrado 2º calidad. Otra pieza de viña al dicho sitiosembradura las tres octavas partes de un ferrado 2ª calidad.Una pieza de viña al término de Vesteiro sembradura la quarta partede un ferrado 1ª calidad. Otra pieza de viña al dicho sitio sembradura1 ferrado 2ª calidad. Otra al dicho sitio sembradura un ferrado 1 cali-dad. Otra pieza al sitio de Vesteiro sembradura un ferrado 2ª calidad.Una pieza de viña al sitio Vesteiro sembradura las tres quartas partesde 1 ferrado 2ª calidad. Otra pieza de viña al dicho sitio sembraduraun ferrado 2ª calidad. Una pieza de viña al sitio de Vesteiro sembradurados ferrados 1ª calidad. Una pieza de viña al sitio de Vesteirosembradura 2 ferrados y la quarta parte de otro, 1ª calidad.Otra pieza de viña al dicho sitio sembradura 1 ferrado 1ª calidad.Otra pieza de viña al expresado sitio de Vesteiro sembradura 2 ferrados1ª calidad. Una pieza de viña al sitio de Vesteiro sembradura las tresquartas partes de un ferrado 2ª calidad.Otra pieza de viña al dicho sitio sembradura 1 ferrado 1ª calidad.Una pieza de viña al sitio de Vesteiro sembradura 1 ferrado 1ª cali-dad. Otra pieza de viña al dicho término sembradura 1 ferrado 2ªcalidad. Una pieza de viña al sitio do Vesteiro sembradura 1 ferrado2ª calidad.Otra pieza de viña al sitio de Vesteiro sembradura medio ferrado 1ªcalidad.Una pieza de viña al sitio de Vesteiro sembradura las cinco octavaspartes de un ferrados 1ª calidad.

Page 139: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

139

• Don Andrés Pita, vecino de la villa de Neda.Una pieza de viña al sitio de Pereiro sembradura un ferrado 2ª cali-dad. Otra pieza de viña al sitio de Pereiro sembradura 1 ferradosegunda calidad.

• Don Antonio Pita de Castro, vecino de Santa María de Narahío.Una pieza de viña al sitio de sobre la fuente sembradura 3 ferradosde 1ª calidad, ferrados y medio; de 2ª calidad otro ferrado y medio.Otra pieza al sitio de Buhida sembradura 3 ferrados (de 1ª calidad 1ferrado y medio; de 2ª calidad otro ferrado y medio).Otra pieza de viña al sitio de Pereiro sembradura 1 ferrado 2ªcalidad.

• Don Juan Fernández Velo y Armada. Vecino de la villa de Neda.Una pieza de viña al sitio de Balbis sembradura ferrado y medio de2ª calidad.

• Convento de Santa Barbara de la Ciudad de la Coruña. Una piezade parra sitio de Rio, sembradura 1 ferrado 1ª calidad.

Resumen del Catastro de EnsenadaViñas:En la Villa de Neda:58,5 ferrados de viñedo: (16,5 ferrados de viña de 1ª calidad, 26,5 de 2ª

e 15,5 de 3ª calidad).En Santa María:183 ferrados de viña.(66 de 1ª, 94 de 2ª e 23 de 3ª calidad).

Parras:En la Villa: 0,5 ferrados.En Santa María: 11 ferrados, 3 de 1ª, 2 de 2ª e 6 de 3ª calidad.

Producción:Villa de Neda:– 1 jornal de viña (2 jornales= 1 ferrado), produce: 8 azumbres de vino

de 1ª, 4 azumbres de vino de 2ª e 3 azumbres de vino de 3ª calidad.– 1 jornal de parral produce 20 azumbres de vino.Santa María:– 1 jornal de viña produce 8 azumbres de vino de 1ª, 4 azumbres de 2ª

y 12 de 3ª calidad.– 1 jornal de parral de 1ª produce 20 azumbres de vino.

Page 140: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

140

Precios:– El valor del azumbre de vino de cepa (viña), 1 real y 6 maravedíes.– El valor del azumbre de parral, 20 maravedíes.

Nota: 1 azumbre equivale a unos 2 litros /2,5 litros. Un azumbre sedivide en 4 cuartillos. 8 azumbres, igual a una cántara.

Tabernas:En la Villa de Neda: 8 tabernas.Anca: 1 taberna.

Ubicación de las viñas:(Lugares más representativos)Roseira: 32,5 ferrados.Sobre o forno: 4,5Piñeiros: 8Anido: 0,5A Rúa: 14Pereiro: 4,5Fornos:1Albarón: 4,75Buhida: 3A Silva: 4,5Basteiro: 17Sobre da Fonte: 3Balvís: 1,5

Ubicación de las parras:Piñeiros:Roseira:Coruxa:Cerdeiras:Toeleira:Río:TOTAL: (cantidades insignificantes)

Page 141: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

141

A PÁXINA WEB DO CONCELLO:www.neda.es

Entre as formas e instrumentos de comunicación do Concello coaveciñanza de Neda, ademais dos xa moi tradicionais bandos do Alcalde,carteis nos taboleiros, prensa e outros, aparece xa, dende fai un tempo, apáxina web. Nun momento en que as novas tecnoloxías están cada vezmáis presentes na vida cotiá, tanto nos fogares coma nos centros de traballoe de estudo, é este un instrumento moi útil, axeitado, rápido e directo derelación entre o goberno local e a cidadanía. Unha forma máis de participa-ción e funcionamento da vida democrática, de ida e volta, en dúas direccións,que hai que incrementar.

O Concello de Neda conta, desde fai un tempo, coa súa propia páxi-na web en internet (www.neda.es), nacida, nun primeiro momento, comoresultado dos traballos dos alumnos e alumnas en prácticas do CentroIntegrado de Formación Profesional «Rodolfo Ucha Piñeiro» de Caran-za- Ferrol (estudantes do módulo de Desenvolvemento de Aplicacións In-formáticas), co que temos convenio de colaboración para a formación prác-tica dos seus estudantes ao fin do ciclo. A continuación, grazas a unhasubvención da Xunta de Galicia para a elaboración deste tipo de páxinas,contratouse, sucesivamente, a dúas empresas para desenvolver e mellorareste importante instrumento. O traballo aínda non está rematado.

Contando sempre co labor dos estudantes do «Rodolfo Ucha», queseguen aportando as súas ideas, corrixindo, criticando e mellorando aspec-tos da páxina, seguimos a perfeccionar os seus contidos, accesos e outrosaspectos no seu manexo e xestión, a través da empresa contratista. Taméncontamos coas opinións da cidadanía, a través do buzón de correo electró-nico, aberto á participación dos veciños e veciñas, cousa que agradecemos.

Somos conscientes de que a cousa vai lenta, non sempre é todo o fácile áxil que debera e que quedan moitos aspectos que mellorar. Queremosescoitar as vosas propostas, ideas, críticas, aportacións.

Page 142: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

142

CONTIDOS

Cando buscamos a páxina en internet, ao abrir aparece unha portadaatractiva, o que é importante: é a porta de entrada e a presentación da nosacasa común. Quizais requira algún retoque aínda. Agardamos as vosas ideas.

Unha vez que entramos, saltando a intro, veremos á esquerda e dereitaun menú de contidos, tanto textuais coma de iconas e logotipos, sobre osque pinchar co rato para acceder aos elementos que nos interesa consultar.

Cremos que algunhas destas direccións nos son todo o claras quedeberan, hai reiteracións e confusións (noticias, noticias do concello,axenda, eventos, etc.), que haberá que simplificar e facer máis lóxicas elexibles. En particular, no referente ao organigrama interno do Concello.Hai espazos baleiros que hai que cubrir cos textos e imaxes correspondentes.E logo hai unha mestura inadecuada de elementos da vida dos organismospúblicos cos privados, que corrixiremos.

Un dos aspectos máis importantes é o da axenda, as noticias e activi-dades, que tentamos actualizar día a día, para que a cidadanía teña sempreinformación puntual das cousas que pasan ou van pasar no noso municipio.Tamén é fundamental dar de baixa as informacións obsoletas e as noticiaspasadas, que deben ir a un arquivo de noticias antigas, para que no se con-funda a quen le a páxina.

PARTICIPACIÓN

E, loxicamente, o buzón, onde a xente debe facer chegar á Corpora-ción as preguntas, queixas, aportes e suxestións que crea convenientes. Polaparte do goberno local, queremos incrementar o ritmo de resposta e a aten-ción ao buzón, para que a nosa poboación vexa que hai un interese certopolo que se require a través desta páxina. Comprometémonos a elo. A des-tacar especialmente a sección O Alcalde Responde, que é un contacto di-recto coa xente.

E, por suposto, a través do correo electrónico, un vínculo rápido, queten varios enderezos: [email protected], o principal, pero tamén cadaconcellería ten o seu, así como o alcalde e cada un dos concelleiros e osdiversos servizos. O de Cultura, por exemplo, pode ser [email protected] ou [email protected]

No apartado do Concello podemos acceder a todas as Concellerías eaos servizos que se prestan, cos horarios de atención, teléfonos e correoselectrónicos, modo de xestión e responsables dos mesmos, facer trámitesdende casa ou consultar un asunto concreto.

Page 143: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

143

A información xeral sobre o municipio: historia, xeografía, econo-mía, está asentada na introdución, aínda que temos que mellorala eactualizala.

No caso da información turística, pensando na xente que potencial-mente poida visitarnos, hai unha serie de apartados nos que se da conta doque hai para ver, onde durmir e comer, así como unha serie de rutas desendeirismo e o propio Camiño Inglés, ruta xacobea de peregrinación aSantiago que por aquí pasa, cada vez máis concorrido.

Tamén temos unha sección de fotos, antigas e actuais, que poden ser-vir, en particular, para os nedeses que están lonxe, como un xeito de rela-ción e lembranza desde o lugar onde se atopan. Poden crearse novas secciónse enriquecer as que existen con novos textos e imaxes, segundo o que nosrequiran os usuarios.

E nos logotipos, vemos o Camiño Inglés antes citado, a Oficina deTurismo, a Festa do Pan, a Rondalla de Neda, o deporte local, o Boletínda OMIX (información xuvenil) e informacións básicas como mapas domunicipio, o tempo que fai e outras. Os teléfonos de interese, os locais derestauración e hostalería tamén poden consultarse.

Unhas seccións interesantes son as da Revista deNeda, que reproducetextos e imaxes dos números xa editados, e os das Xornadas Literarias,que tamén inclúe as conferencias dedicadas aos distintos escritores obxectode estudo nas mesmas.

Pregamos desculpas polos fallos na linguaxe, especialmente os errosque, provenientes de varias fontes distintas, mesturan galego e castelán.Serán todos corrixidos. Seguimos traballando cada día. Agardamos as vosasvisitas. E as vosas aportacións.

Page 144: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

144

BALANCE DE

ACTIVIDADES SOCIOCULTURAIS 2010

NATIVIDAD VILLAAMIL e SILVIA GIL COUTO

Técnicas municipais de Cultura

XANEIRO

• 15 ao 30 na Casa das Palmeiras, Exposición «Mis queridos retales» deLaura Lago Bellas.

FEBREIRO

• Martes 16 no Pavillón de Deportes, Festa de Antroido Infantil.

MARZO

• Martes 9 na Casa das Palmeiras: Conmemoración do Día Internacio-nal da Muller. Conferencia: «Historia da liberación das mulleres», a cargode Carmen Blanco. Programa Letras Vivas Creación. Xunta de Galicia.

• Venres 12 na Casa da Cultura, Presentación do Anuario CulturalRevista deNeda nº 12.

• Domingo 14 no Pavillón de Deportes, I Trofeo de Bailes de Salón eDeportivos Vila de Neda.

• Mércores 17 na Casa da Cultura, «A hora azul. Música e contos» acargo de A Tropa de Trapo. Programa Letras Vivas Animación. Xunta deGalicia.

• Venres 26 na Casa da Cultura. Conmemoración do Día Internacio-nal da Muller. Representación Teatral «Para qué? Paraíso» a cargo da com-pañía Oquetiqueiras.

Page 145: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

145

ABRIL

• Mércores 7 na Casa da Cultura, Conto musicado interactivo «Ventodo Son» a cargo de Marisa Irimia e Juan Carlos Vázquez (violín e piano),dirixido ao alumnado de 4º, 5º e 6º de primaria dos CEIPs San Isidro eMaciñeira. Programa Letras Vivas Creación. Xunta de Galicia.

• 7 ao 23 na Casa das Palmeiras, Exposición de Fotografías e video «EnCamiño» do Xacobeo.

• Venres 9 na Casa das Palmeiras, «Palabra de Chapeu. Contos paraXogar» a cargo de Teatro Patán, dirixido ao alumnado de 1º, 2º e 3º deprimaria dos CEIPs San Isidro e Maciñeira

• Venres 9 na Casa da Cultura, Celebración da Semana do AudiovisualGalego. Premios Mestre Mateo. Proxección da miniserie «La Bella Otero».

• 12 ao 19 no Centro Cívico, Exposición do Concurso de Fotografías«Derreollo» organizada por ASFEDRO de Ferrol.

• Xoves 15 no IES Fernando Esquío, Obradoiro «Ti contas» a cargo deSantiago Jaureguizar dirixido aos rapaces e rapazas do club de lectura. Pro-grama Letras Vivas Creación. Xunta de Galicia.

• Sábado 17. V Baixada do Belelle, Organiza Club de Montaña e cola-bora o Concello.

• 21,22 e 23 na Facultade de Humanidades do Campus de Ferrol e naCasa da Cultura, VIII Xornadas Literarias, Celebración do Día do Librodedicado a Fernando Pessoa.

• 27 de abril ao 7 de maio na Casa das Palmeiras., Homenaxe a BettyMillarengo, mostra da súa obra baixo o título «Auga e Luz».

MAIO

• Venres 7 na Casa das Palmeiras, Tertulia na Lareira. «Historias dosTempos Idos».

• Venres 21 na Casa das Palmeiras, IX Encontro de Poetas. «Os poetascantan a Novoneyra». (Día das Letras Galegas 2010).

• Sábado 22 no Pavillón Deportivo, «IV Encontro de Palilleiras». Or-ganiza a Asociación de Palilleiras Filigrana coa colaboración do Concellode Neda.

• Mércores 26 na Casa da Cultura. «Os contracontos de Talyta e Kumy»a cargo de Talytakumy teatro, dirixido ao alumnado dos CEIPs San Isidroe Maciñeira.

• 28, 29 e 30 na Casa das Palmeiras. Mostra Fin de Curso das Amas deCasa.

Page 146: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

146

XUÑO

• Luns 1 na Casa da Cultura, Representación Teatral «A parábola dará» a cargo da compañía «O Aturuxo de Melpómene», dirixido ao alumnadodo IES Fernando Esquío.

• 4 ao 6 na Casa das Palmeiras, Exposición Fin de Curso da Asociaciónde bordado Brosladeiras.

• Sábado 5 na Biblioteca de Neda, Obradoiro de Monicrekes recicla-dos a cargo de A Xanela do Maxín, dirixido a nenos e nenas a partir dos 8anos. Programa Letras Vivas Animación. Xunta de Galicia.

• 18,19 e 20 no Paseo Marítimo de Xuvia, Narón e Neda, XUVIÑOEncontro de Viños.

• 28 ao 3 de xullo na Casa das Palmeiras, Exposición Fin de Curso do alumnado da Escola de Pintura «Amigos da Arte As Palmeiras».

XULLO

• Venres 9 na Casa das Palmeras, Presentación do libro de VicenteAraguas «Xuvia-Neda».

• 15 ao 31 na Casa das Palmeiras, Exposición de pintura de SalvadorAneiros.

AGOSTO

• Sábado 28, Ruta dos Muíños de Neda.

SETEMBRO

• Domingo 5 no Paseo Marítimo, XXII Festa do Pan.• Venres 17 na Casa da Cultura, representación teatral infantil «Tristán

cara de can» compañía Elefante Elegante Teatro.• Sábado 18, Ruta infantil dos Muíños de Neda.• Venres 24 de setembro na Casa da Cultura, representación de títeres Infantís «Violeta coletas contra as salchichas gulp» da compañía Títe-

res Trompicallo.

Page 147: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

147

OUTUBRO

• Venres 15 na Biblioteca de Neda. Obradoiro «Un día con Leonardo»a cargo de Crearte Servizos Culturais, dirixido á poboación infantil. Pro-grama Letras Vivas Animación. Xunta de Galicia.

• Venres 29 na Casa da Cultura. Ciclo Tempo para o Teatro. Represen-tación «Las Hermanas Recalde» da compañía Oquetiqueiras.

NOVEMBRO

• Venres 5 na Casa da Cultura. Ciclo Tempo para o Teatro. Represen-tación «Palabras encadeadas» da compañía Talía Teatro.

• Venres 12 na Casa da Cultura. Ciclo Tempo para o Teatro. Represen-tación «Afterplay» da compañía Teatro do Atlántico.

• Venres 19 na Casa da Cultura. Ciclo Tempo para o Teatro. Represen-tación da Compañía Bugambiña.

• Venres 26 na Casa da Cultura. Ciclo Tempo para o Teatro. Represen-tación «Entre-meses» da compañía 7en Punto.

• Venres 7 no Gimnasio do CEIP San Isidro, Obradoiro de XogosPopulares a cargo de Motus Tempo Libre.

DECEMBRO

• Venres 3 na Biblioteca Infantil, Sesión de Contacontos a cargo deSabela Amado, dirixido aos novos socios e socias captados pola ANPA dedo CEIP San Isidro, e entrega de carnés.

• Domingo 5 na Casa da Cultura, Concerto de Nadal a cargo da Agru-pación Musical Lucero del Alba e a Orquestra de Acordeóns Lembranza.

• Martes 28 na Casa da Cultura, espectáculo de Maxia «O magoPablo».

OUTRAS ACTIVIDADES AO LONGO DO ANO

• Taller de Lectura para persoas adultas.• Taller de Memoria.• Actividades de animación á lectura na Biblioteca Infantil para o

alumnado do CEIP San Isidro todos os mércores durante o curso e enhorario escolar.

Page 148: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

148

• Novembro/decembro , Obradoiro de Creación Documental.• Cursos Iniciación á Informática.• Apertura das bibliotecas de Anca e Viladonelle, con actividades

permanentes.

Page 149: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

149

Page 150: Nº 13 2010 - Concello de Neda :: Avda de Algeciras 34 ... · Sr. Coronel, autoridades civís e militares, Sr. Alcalde de Narón, queri- ... Facendo unha breve reseña, non exhaustiva,

150