Muzaffer Sumbul Halk Oyunlarinin Islevleri

8/12/2019 Muzaffer Sumbul Halk Oyunlarinin Islevleri

1/21

Folklor ve Edebiyat Etnoloji Halkbilim Antropoloji aylk kltr dergisi. say: 11, Ankara

1997.[Amerikan MLA indeksince taranmtr.]

1



HALK OYUNLARININ LEVLER

GR Muzaffer SMBL

Huizinga 1938 ylnda yaymlad Homo Ldens(Oynayan nsan)

adl yapt ile oyuna ilikin hala geerliini koruyan kuramsal yaklam

getirmitir. Huizinga, oyunun sadece ocuklara zg, retim zamann

dnda kalan zamanlar deerlendirmek iin yaplan etkinlik olmadn

sylemektedir. Oyunun zellikle toplumsal boyutunu vurgulamaktadr.

Huizingann oyuna yaklam be temel noktada

toparlanabilmektedir.(Huizinga, 1995:24-28) Bu eler: zgrlk,

bakalk, snrllk, mekan ve dzenden olumaktadr. Oyun, zgr bir

eylem, bilinli bir yelem ile gereklemekte, oyunda zorlaycbir etken

bulunmamaktadr. zellikle ocuk ve hayvanlar gdsel olarak oyundan

zevk almaktadr. te yandan yetikinler iinde oyun, istediklerinde

vazgeebilecekleri zgr bir eylemdir. Oyunun zevk veren, oynanmasn

srekli klan en nemli yn ise, gndelik yaamdan baka bir dnya

olmasdr. Gndelik yaamn dndaki bu dnya, oyun adna belli

snrlardan olumakta, belli mekan(alan)larda oynanmaktadr. Bazen

oyun masas, bazen spor alan, bazende herhangi bir nesne olarak

ortaya kmaktadr.

Gerek insanlar (homo ldens) gerekse hayvanlar oynamaktan ok

byk zevk almaktadr. Zevk verici olmas, zgr, istee bal, ancak

belli kurallar erevesinde gereklemesi oyunun canllar arasnda

yaygn olarak benimsenmesini salamaktadr. Bir ok oyunun ok kat


2/21



2

kurallarolmasna karn insanlar oynamaya devam etmektedir. nsanlar

oynamaya ynelten etkenler salt zevk ya da zgrce hareket etme

isteinden olumamaktadr. Bunlarn yansra dier nemli etken

oyunun kutsal, mitsel kkenin bulunmasdr. nk insanlar daima var

oluu, o kutsal ancanltutmak, o gnleri yeniden yaamak iin trenler

dzenlemktedir. Bu trenlerde oyun araclyla duygu ve dnceler

gerekletirilmeye allmaktadr. Kutsal oyun zamanla deierek,

dnerek bu gnk konumuna gelmibulnmaktadr. Toplumlarn retim

biimlerine parelel olarak gelien kltrel yaplar, o toplumsal yapya

uygun oyun biimini de oluturmaktadr.

Halk oyunlar, oyun ve estetik ilikisini en iyi boyutlarda yanstan

oyun trlerinden bir tanesidir. oku ve devinim halindeki insan

bedeninin gzellii, en iyi ifadesini halk oyunlarnda bulmaktadr. Halk

oyunlarestetik alglamann nemli eleri olan ezgi ve ritm ile doludur.

Estetik, insanlarn kendilerini ifade etme biimleriyle birletiinde, bunu

salayce olarak halk oyunlarortaya kmaktadr.

Halk oyunlarbiyolojik ve kltrel(sosyal) gereksinmelerin doyumunu

salamaktadr. Toplumsal yaamn bir paras olan halk oyunlar,

bireylerin yaratmlarnn toplumsallamasyla olumaktadr. Toplumsal

uyum, birey-toplum iletiiminin zorunluluunu getirmektedir. Halk

oyunlar bireysel ve toplumsal ilevleri ile uyumun salanmasnda

katkda bulunmaktadr. Gerek toplumsal, gerekse eitim, iletiim veelence anlamlarnda halk oyunlarnn ilevleri bulunmaktadr. Halk

oyunlarnn icras sranda bu ilevler olumaktadr. Dolaysyla,

anlatlamayan sevgiler, kzgnlklar, kar tarafa yastlmakta, iinde

yaanlan toplumun deerleri retilmektedir.


3/21



3

Toplumsal yaamn deimez eleri olan eitli tre ve trenlere

katlanlar, coku, sevin ve paylam halk oyunlar araclyla

yanstmaktadr. nsan yaamnn en nemli aamalar olan snnet,

dn gibi gei dnemi trenleri ile Trk toplumuna zg olan asker

gnderme gelenekleri halk oyunlar ile kutlanmaktadr. Toplumsal

yaamn her dneminde farklbir biimde insanlarn yaamnda yer alan

halk oyunlar, toplumsal btnl salamaya katkda bulunmaktadr.

lev Kavram

levin szck anlamTrke Szlkteiki ekilde yaplmaktadr.

1.Bir nesne veya bir kimsenin grd i; igrme yetisi.,grev, fonksiyon.

2.Bir yapnn gerekletirilebilecei ve onu baka yaplardan ayrt etme imkan

veren tr, fonksiyon.(Trke Szlk,1988:731)

lev grld gibi, grev, fonksiyon (ilev), i ve ayrtrma

anlamlarnda kullanlmaktadr. Gndelik kullanmn yansra akademik

anlamda ilev ise ilk defa Sosyolog Herbert Spencer tarafndan (1876)

kullanlmtr. (Bozkurt, 1979: 84) Spencere gre, canllarn nasl organ

ve hcreleri varsa, sosyal sistemlerinde kuramlar ve yeleri

bulunmaktadr. Canllardaki organlarn yerine gerirdiklerini toplumlarda

bu kuramlar ve yeler getirmektedir. Spencere gre toplumlar, tpk

canl varlklar gibi, paralarnn ilevsel bamll ile varlklarn

srdrmektedir. Spencerden etkilenen Durkheim ise bu dnceyi

olgunun varl ve ilevi ile aklyarak gelitirmitir. Durkheime gre

olgunun varln srdrmesi iin ilevsel olmas gerekmektedir. Baka

bir deyimle, olgun topluma hizmette bulunmmas gerkmektedir. levsel

yaklamda, parann yapnn ierisinde stlendii belirleyici olmakta, az

yadan ok miktar nemli deil ancak sistemin almasna yardmc


4/21



4

olmas yeterli olmaktadr. Hizmet edemiyorsa, grev ypamyorsa ilevsel

deildir. Sistem bu ilevsiz paray zamanla yok etmektedir. Dolaysla

ilev sistemi oluturan paralarn grevleridir. Bu grev gerektii srece,

o, parann sistem iin ilevi srmektedir. nk ilev, bireysel ve

toplumsal gereksinimlerin giderilmesini ifade etmektedir. Gereksinimler,

basit yeme-ime edimi ile balamakta, ve kutsal eyleme kadar

uzanmaktadr. Bu gereksinmelerin kltrel yaamla sk balar

bulunmaktadr. Temel ya da ikincil gereksinmeler olarak

snflandrlabilen bu eler birer kltrlenme ve kltrlemeyle

olumaktadr. Yeme, ime alkanl, tapnma gereksinimi, bilgilenmeistei kltrel srecin oluumunu ve yaanlan toplum ile uyumu

salamaktadr.

Malinowski, temel gere ksinimler ve kltrn bunlara gsterdii

tepkileri formle ederek u ekilde gstermektedir. (Malinowski,

1992:105)

Temel Gereksinim Kltrn Tepkisi

1.Metabolizma 1.Beslenme sistemi

2.reme 2.Akrabalk

3.Bedensel rahatlk 3.Konut

4.Gvenlik 4.Koruma

5.Hareket 5.Faaliyetler

6.Byme 6.Eitim

7.Salk 7.Hijyen (salk bakm)


5/21



5

Malinowski bu snflandrmasnda insann temel gereksinmeleri iin

oluturduu eitli tepkileri kltrel tepkiler olarak aklamaktadr. Bu

aklamalar kapsamnda oyunu, insann temel gereksinimleri snfnda

hareket bal altnda incelemektedir. Bu gereksinimin oluturduu

kltrel tepkiyi ise faaliyet adlandrm kapsamna almaktadr. Faaliyet

(edim)in ilevi dinlenmi normal insan organizmasnn hareket

gereksiniminin doyurulmasdr. Malinowski bu noktada doyumun

salanmasnn insann kas faaliyetlerinin ve sinir sisteminin belli bir

biimde ilemesinin zorunluluu olduunu sylemektedir. Bu nedenle,

toplumsal ve politik rgtlenmeye bal olan btn bedensel faaliyetgsterme biimleri, evrenin kefedilmesi dier topluluklarla iliki kurma,

hepsi tek bireyin kas gerilimini ve sinirsel enerji fazlasngstermektedir.

te yandan bunlarn hepsi aratr, yani baka ihtiyalarn doyurulmasna

yneliktir. Bunun iinde rgtldrler, bu da bunlarn yanlzca kurum

olarak betimlenebilecekleri ya da yalnz byle teorik analize

tutulabilecekleri anlam

na gelmektedir. Ama, spor, oyun ve enlikler gibi,kurallatrlm ve kararlatrlm kas ve sinir etkinlii bizzat ama

olmaktadr. zel olarak bunun iin dzenlenip rgtlenmi faaliyetlerde

bulunmaktadr.

Kltrel anlamda ilev ya da ilevselcilik toplumsal elerin

aklanmasnda yapy oluturan elerin birbiriyle balantlar olduu

dncesinden hareketle ortaya konulmaktadr. Malinowski ilevkavramndan sz ederken insan kurumlarnn ve bu kurumlar ierisindeki

eylemlerin, ilk (biyolojik) ve gelimi (kltrel) gereksinimlerle ilikisi

olduunu sylemektedir ve ilevi her zaman bir gereksinimi

doyurmasyla ifade etmektedir.


6/21



6

Bu en basit yeme edimiyle balar ve kutsal eyleme kadar gider, burada

kominyonun alnmas btn bir inan sistemine baldr. Bu inanc belirleyen

yaayan Tanryla btnleme dorultusundaki kltrel ihtiyatr. (Malinowski,

1992: 28)

Manevi ve maddi yaratmlarn birer gereksinimi karladn

gsterir, bu ilev aklamasyla oyun kltrnn ne kadar ilikili olduu

grlmektedir. nk her toplumsal yapy oluturan birimin, bir ilevi

bulunmaktadr. Bu ilev biyolojik ve kltrel boyutlu olabilmektedir.

Oyun; sosyo-ekonomik koullarierisinde olutuklartoplumlarn manevi

, kltrel yaratmlar olarak her dnemde farkl ilevler stlenmektedir.

Arkaik dnemlerden gnmze dein; gelien alet yapmna (teknoloji)

paralel olarak oyunlarnda ilevleri deimektedir. Ancak oyunun

yapsndaki, uyguland toplantlardaki bu deiime karn sreklilik

gsteren bir zellikten sz etmek olanakldr. Bu; oyunun trensel,

kltrel bir yaratm olduudur. lksel dnemden bu ana kadar oyunun

trenlerin deimez bir paraskonumunu srdrd grlmektedir.

Toplumsal yaamda bir grevi bulunan oyun, toplumsal deerlerin

oluumuna ve devamna katkda bulunmaktadr. Toplumsal yaamda

belli bir yeri bulunan oyunun eitli ilevleri bulunmaktadr. Bu ilevler;

toplumsal, iletiim, eitim ve elence olmak zere drt temel balk

altnda incelenebilir.

Halk OyunlarnnToplumsal levi

Oyunun en nemli zellii; onun toplumsal ilevinden

kaynaklanmaktadr. Oyunlarn bugn eitli alanlardaki acl ilevleri

bulunmaktadr. levi sren oyun deierek, yeni grevler stlenerek,

farkldoyumlar salamaktadr.


7/21



7

Halk oyunlarnn serimlendii trenler; dn, snnet, bayramlar

(ulusal ve dini), asker yollama ve karlama, genlik toplantlar, dini

amal toplantlar, allar, siyasal amal toplantlar gibi eitli tre ve

trensel uygulamalardr. Bu uygulama alanlarnda oyunun iki boyutu n

plana kmaktadr. Bunlar; oyunun toplumsal ilevleri ve bireysel

ilevleridir. Bu tre ve trenlerin hepsi znde bireysel olan ancak

ierisinde yaanan toplumla btnlemeyi salayc birer geyi

oluturmaktadr. zellikle geidnemi uygulamalaryla bireyin deien

toplumsal statsnn toplumla paylam ve duyurusu sz konusu

olamaktadr. Bu deiim srecini paylamyla iinde yaanlan toplumlabtnleme salanmaktadr. Halk oyunlarnn oynanzamanasndan

ilevleri bireysel ve toplumsal boyutlu olduu grlmektedir.

Halk oyunlartoplumsal yapierisinde bulunan tren gereksinimini

karlamaktadr. Gemitoplumlarda dinsel ve yl ierisinde belli trenler

yaplmaktayd. Bunlarn ou, ulusal ve dinsel bayramlar, karnavallar,

enlikler gibi yeni oluumlarla farkllaarak srmektedir. Bu trenlerdeyer almay tm insanlar istemekte, nk burada bulunan bireylerin ait

olmak gdleri doyurulmaktadr. Ait olma duygusunun doyumu ile

oluan; sevin ve mutluluk gibi ho duygularla toplumsal uyumu

yaamaktadrlar. Bir arada yaamann getirdii olaan sonu olarak

oluan trenlerin eitli toplumsal ilevleri bulunmaktadr.

Trenler, dayanmay pekitirmekte, bireylerin kendilerini ifadeederek doyumunu salamakta, yaamn tek dzelikten kurtulmasna

katkda bulunmaktadr.Tren gerksinimlerinin doyumunda halk oyunlar

nemli ilevler stlenmektedir. Dolaysyla tren gereksinimlerinden elde

edilen doyumlarn benzerleri halk oyunlarndan da elde edilmektedir.


8/21



8

Toplumsal dayanma ve saaltm halk oyunlarnn toplumsal ilevlerini

oluturmaktadr

Toplumlarn tren gereksiniminin giderilmesi amacyla eitli

enlikler dzenlenmektedir. enlikler her toplumda geleneksel

uygulamalar arasnda yer almaktayd. Bu enlikler aracl ile oyanan

oyunlarn yan sra, sayg, gsteri, konuk arlama, ziyafetler,

armaanlar, bilimsel tartmalar gibi deiik konularla kltrel oluuma

katkda bulunmaktayd. (Nutku, 1972:1) u anda yerel olarak

dzenlenen festivaller ve eitli zel gnler buna rnek olarak verilebilir.

Btn bu edimler toplumsal anlamda bir arada bulunma, dolaysyla

tren gereksinimlerini doyurucu niteliktedir. Bu trden etkinlikler ise halk

oyunlar araclyla gerekletirilmektedir. Bu nedenle halk oyunlar

toplumsal dayanmay salamaktadr. Halk oyunlar zellikle u anda

toplumlarda yaanan eitli sorunlar nedeniyle birbirinden uzaklaan

insanlar birbirine yakalatrc bir ilevi bulunmaktadr. Oyuna katlm

farklsosyal kltrel yaplardan bir araya gelerek oluturulan toplumlarndayanmasn salamakta ok nemli ilevler stlenmektedir Ayn

toplum ierisinde yaayan bireyler ekonomik, toplumsal, eitim ve

kltrel farkllk, etnik ve dinsel nedenlerle birbirlerinden

farkllamaktadr. Bu farkllama ya da ayrlk, topluluu oluturan

bireyler arasnda; kuku, holanmama ve gvensizliklere neden

olmaktadr. Dolaysile komuluk ve grup balarzayflamaktadr. te,zellikle geleneksel tre ve trenlerde grup halinde oynanlan halk

oyunlarnn bu olumsuzluklar giderici ve toplumsal dayanmay

salaycbir ilevi bulunmaktadr. Dn, asker yollama, yerel ve ulusal

zel gnler, eitli baarlarn kutlanmas amac ile dzenlenen

toplantlar; oyuna katlm dolays ile dayanmay salamaktadr.


9/21



9

nk oyun srasnda etnik kken, ekonomik ve toplumsal stat gzard

edilmekte, bir ii ile patronu kol kola ayn oyunu oynayabilmektedir.

Bylece salanan yaknlama ile dayanma ve toplumsal uyum

gelimekte, toplumsal btnlk ve birlik gereklemektedir.

Halk oyunlarnn toplumsal ilevlerinden bir dieri ise saaltmdr.

ocuklar, genler ve yetikinler oyun aracl ile eitli duygu ve

dncelerini da vurmaktadr. Bireyler, toplumsal olarak uyulmas

gereken zorunluluklar nedeni ile aka ifade edilemeyen dncelerini

halk oyunlar aracl ile yanstmaktadr. Sz gelimi, eitli nedenlerle

oluan kzgnln karya yanstamayan birey bunu oyun srasnda

karlan, ou zaman anlamsz szckler kullanarak, hel, of, puf, h, ah

v.b. gibi sesler ve eitli mimikler ile da vurarak yanstmaktadrlar. Halk

oyunlarnn oynan srasnda bu seslerin yansra, anlaml; belli

dnce ve duygular yanstan barmalar da bulunmaktadr. (Smbl,

1995)

Bylelikle bireyler halk oyunlarnn ruhsal alanda saaltcilevinden

yararlanmaktadr. Saaltm ilevi bireylerin bili alt hareketliliini

salamas bakmndan nemlidir. nk, oyun, bilin alt gerilimleri

gidermekte ve bireyin bastrlm duygu ve dncelerinin da

vurumunu salamaktadr. Gerilimin giderilmesi ile elde edilen isel huzur

ve bunun yansmas olan honutluk duygusu ierisinde olan birey bu

konumunu oyun yardmile salamaktadr.

Ait olduu toplumun dier bireyleri ile bu duygu ve dncelerini

paylamaktadr. Elde edilen bu paylam ile birey-toplum uyumu

salanmaktadr. Bu uyuma ulamada ise oyun bir iletiim ilevi

yklenmektedir.


10/21



10

Halk Oyunlarnn letiim levi

Sosyal yap ierisinde iletiim, bireyler aras etkileim ilikisinin

temel esi olarak birey-birey, birey-toplum ve toplum-toplum iletiimini

gerekletirmektedir. Birey toplum balamnda; iletiimin etkinlik

derecesine gre birey topluma katlmakta ve balanmaktadr. letiim;

bireyler arasnda bilgi alp vermek amacyla oluturulan bir ilikiler

sistemi olarak tanmlanmaktadr. (Erdoan, 1991: 278) Bireyin ait

olduu toplumla btnlemesi ise ancak etkin bir iletiimle

salanmaktadr.

Bir sosyal yap ierisinde iletiim sistemi olduka nemlidir. nk

iletiim insanlarn belli bir yap ierisinde anlamalar iin gerekli olan

kpr konumunda bulunmakatdr. letiimin salanabilmesi iin bir

kaynak, ileti ve bir veya birden fazla alclara iletilerin iletilmesinin yeterli

olduunu dnmek doru olmayacaktr. nk iletiim; gnderenin

istedii davrann alc tarfndan gsterilmesi halinde

tamamlanmaktadr. Ait olunan toplumsal sistemin uyumu ve/veya

uyumsuzluu bu iletiim srecinin etkinliiyle doru orantl olarak

grlmektedir.

Birey-toplum iletiiminin salanmasnoluturan iletiim sreci ise

u ekilde gsterilmektedir. (Erdoan, 1991: 279)

Gnderilecek Fikirler KodlamaGnderici- leti- Alc -

zmleme-Fikir

Bu iletiim srecinde gndericinin kodlama biiminin halk oyunu

olduu dnlrse, alcnn oyunla gnderilen iletileri alp kendi iinde

zmleyerek bir dnce oluturmas da salanabilir. nk oyunun

birey- birey, birey-toplum btnlemesini salayan zellii bilinmektedir.


11/21



11

Bir ifade biimi olarak halk oyunlar; sanayi ncesi toplumlarn eitli

sembollerle duygu ve dncelerinin da vurumunu olanakl

klmaktayd. .

Bu simgesel anlatm eitli toplumsal ve ekonomik olgu ve/veya

olaylarla ilgili varyantlardan olumaktadr. Ait olunan toplumu oluturan

bireyler dnce sistemlerinde imgelenen eitli kurgular oyun yoluyla

aktararak iletiimi salamaya almaktadrlar. Bu anlamda oyun

kendisini oluturan elerle birlikte toplumsal uyumu salamada nemli

bir ara zellii tamaktadr. Farkldncelere sahip olan bireyler bir

noktada birleebilmektedir. Burada oyunun simgesel anlatm ya da

iletiim yn n plana kmaktadr. Toplumsal uyum bireyler arasetkin

iletiimle salanacak bireysel uyumdan gemektedir. Oyunun en etkin

iletiim aracolduu arkaik dnemlerde grlmektedir. nk,

belirli bir amaca ynelik her sorumlu eylem arkaik dnya iin bir riteldir. Ama

bu eylemlerin ounluu uzun bir kutsallktan arnma srecinden getii ve

modern toplumlarda din d

nitelik kazand

bilinmektedir. (Eliade, 1991: 41)

Riteller oyunun iletiimi salaycynnn uygulandbu anlarda

olumaktadr. Gerekletirilen her trende (av, sava, ergenlik v.b) oyun

odak noktayoluturmaktadr.

Bu gn, A.B.D.nin eitli blgelerinde yaayan yerliler (kzlderililer)

Powewe adverilen bir trende bir araya gelmektedirler. (Portit, 1994:

91) Kendilerini mutlu kld iin bu trene (ritele) katldklarnsylemektedir. Powewenin temel zelliini ise oyunlar oluturmaktadr.

Gemiteki hangi trenin bir uzants olduu belli olmayan bu trenin

amac ve ilevi deimi olmasna ramen ieriksel btnlnn en

nemli esi olan oyun geerliliini korumaktadr. Ve buna balolarak

etkin bir iletiim srecinin olutuu grlmektedir.


12/21



12

Toplumsal evrimin geliim srecine paralel olarak oluan farkl

toplumsal yaplar deiik zellikler gstermesi dolaysyla farkl iletiim

kanallaroluturarak bunu altrmlardr. Kitle iletiim aralarnn ok

yaygn olmad dnemlerde Anadolu topraklarnda yaayan halklarn

iletiimlerini oyun yoluyla saladklar grlmektedir. Baz dnemlerde

ak olarak ifade edilemeyen duygular, trk olup dile gelmekteydi.

Bylelikle, oyun srasnda sylenen bir ok trknn dolaysyla oyunun

dnsel boyutlar olumaktadr. Bu nedenle halk oyunlar, konusu ne

olursa olsun ait olunan toplumun iletiim kanallar araclyla kodlanan

birer ileti zellii tamaktadrlar. Bu balamda Fekeli Ak Cemil lerTapan olarak adlandrlan (Adana) Kozan ve Feke snrnddaki kylerde

oynanan Galomak adl oyun trksnn yksnden szetmekte,

gnderilen iletiyi u szlerle anlatmaktadr.

Galomak dalla dalla

Yar kollarnsalla

Gnderdiim mendili

Sevmiyorsan geri yolla

letiim arac olarak kullanlan mendilin, gnderilen sevgiliden

karl gelmeyince dn srasnda ortaya sylenen bu trkyle hem

oyun oynanmakta hem de sevgiliye ileti gnderilmektedir.

Oyunlar oluumlarn etkileyen olaylar anlatmalar, akatarmalarylada iletiim arac nitelii tarlar. Sadece kz-erkek ilikisine

dayandrlamazlar, kald ki toplumsal olaylarn yan sra dramatik

eleride iermesi konu zenginliini gstermektedir. Oyunlarn iletiim

boyutu taklit edilen konu ya da sylenen trk araclile olumaktadr.


13/21



13

Trkler, maniler oyunlarda ok kullanlmaktadr. zellikle halk

oyunlarnda (danslarda) mzik elii ile tartm salanmaktadr. Kimi

sylemeli, atmal oyunlarda manilerle karlkl konuma

salanmaktadr. nemli bir baka ilev de taklitli oyunlarda yaplan

hareketi szler belirlemektedir. Topal Kz adl oyun buna rnek olarak

verilebilir. Davul-zurna eliinde oynanan bu oyunda, bir erkek topal bir

kz canlandrmakta ve eitli msralarla, hareketleri uyum iinde

yapmaktadr. Sz gelimi;

Bana da topal diyorlar

Bana da topal diyorlar

dizelerinden oluan ezgisel anlatm davul-zurna tarafndan alnrken

veya sylenirken; oyuncu ayan topallatrarak oynamaktadr.

Bylelikle elde edilen paylam ile iletiim salanmakta, elde edilen

iletiim etkisi ile paylamn gerekleimi bireyleri yaknlatrmaktadr.

Halk oyunlarnn ayrlmaz paras olan ezgi szleri oyunun iletiim

ynnn gereklemesine bylelikle katkda bulunmaktadr.

Halk Oyunlarnn Eitim levi

Eski toplumlarda olduu gibi gnmzde de oyunun nemli bir ilevi

eitim alannda grlmektedir. renciler, oyunlu retimlerde konuya

daha fazla ilgi duymakta, ayrca oyun yolu ile rendiklerini belleklerinde

daha iyi tutabilmektedir. Bunlarn yan sra oyunlarla eletirel dnce

ve karar verme yetileri de gelimektedir.


14/21



14

Eitim oyun teknii yardm ile ilgi ekici nitelik kazanr, yeni kelimelerin

retilmesi, hatalalma alkanlklarnn dzeltilmesi, aklda tutma orannn ve

sresinin uzatlmas salanabilir. Bu tekniin uygulandier tekniklere oranla

daha ok dikkat, yaratclk, hayal gc, espiri yetenei ve sentez gc gerektirir.

(Bilen, 1996:148)

Canllarn en belirgin zellii, oyunu sevmeleridir. Bu nedenle insan

ve dier canllarda oyun ve rol yapma yaamsal bir gereksinimdir.

nk bu edimler kiileri yaama hazrlayan bir etkinliktir. Dolaysyla

insanlarn salkl ve mutlu olmalar iin onlara oyun oynama frsat

tanmak gerekmektedir. nsanlarn prensipler edinerek yaamlarn

srdrmelerinde ve kiilerin eitiminde oyunun nemli etkinliibulunmaktadr. Bireylerin igdlerinin baskaltna alnmadan ilenmesi,

doyurulmas, becerilerin kazanlmas ise eitim ile olanakldr.

Sosyalleme ve toplumsal normlarn bireylere benimsetilmesi ise bu

eitim srecinin sonunda elde edilebilecektir. Eitim; bireylerin

kltrlenmelerini, toplumsallamalarn ve retkenlemelerini

salamaktadr.

Eitim, insan yartmlarnn oluumunu salayan en etkin yoldur.

nsanlar yzyllarca, renip edindikleri bilgilerini sonraki kuaklara

aktararak geliimi salamaktadr. Hemen hemen her konuda eitim

alarak bilgi ve becerilerinin artrm iin almaktadr. Geleneksel

toplumlarda okuma yazma orannn dk olmas sebeiyle yazl

kaynaklara dayalbilgi ediniminden ok szel anlatmdan yararlanlarakbireysel ve toplumsal eitim gereklemektedir. Tarihsel, toplumsal,

ekonomik konularn ussal szgeten geerek bunun gereklemesi

toplumsal iletimin etkinliini de n plana karmaktadr. znde iletiim

ve eitim birbirinden ayrtrlamayacak kadar iie kavramlar olmakla


15/21



15

beraber, buradaki ayrm konunun daha da analabilir klnmas

amacyla, ayrntlirdelenmesini yapabilmek amacyla konmaktadr.

Oyunlarn eitim ilevi iki ynl grnmektedir. Birincisi; oyunu

oynayan (icra eden) bireyin bedensel, kltrel eitimi, ikincisi ise

oynayan ve izleyenin bir btn olarak kltrel boyutudur. Bedensel

ilevde oyun sayesinde vcuttaki baz zararl maddeler ter yoluyla

darya atlarak, bir rahatlama, dinginlik kazanlmaktadr. Saatlerce

sren oyunlarla bir bakma beden, eitli hareketlerle eitilmekte ve

bedenin g kazanmas salanmaktadr. Elde edilen gcn salt

motorsal ynyle deerlendirilmesi hatalolur, nk harcanan bu enerji

ile bedensel dinginliin yan sra manevi dinginlik de kazanlmaktadr.

Oynanan oyunlar srasnda karlan sesler, barmalar oyuncunun

oyundan ald doyumu, zevki gstermektedir. Bu duygular yaayan

birey oynamaya kar olumlu tutumlar beslemektedir. eitli tre ve

trenler nedeniyle bir araya gelen bireyler oyun araclyla bir birleriyle

daha da yaknlaarak toplumsallamaktadrlar. nk, birey her zamanayn zevki yaamak, beenilmek, alklanmak v.b. gibi duygularnn

doyumu iin oynamay yeleyecektir. Bu sreklilik ise iine

kapanmln sln aarak, ait olunan toplumun bir yesi olarak;

toplumsal paylam en st noktaya tamaya alacaktr. Bu biimde

beden oyun yardmile eitilmektedir.

Oyunun ikinci yn ise oynayan ve izleyeni ile kltrel eitimboyutudur. Oyunlarn oynan srasnda sylenen trkler araclyla

tarihsel ve toplumsal konularda eitli bilgilendirmeler yaplabilmektedir.

Yzyllar nce olmuve hi bir yazlkaynaa dayanmayan yerel olay ve

olgular oyun srasnda aktarlarak kltrel birikimin oluumuna katkda

bulunulmaktadr. Sz gelimi, Krolu, Karacaolan, Dadalolu gibi


16/21



16

ozanlarn rnleri araclyla bu birikim salanmaktadr. Bu ekilde

eitli dnemlere ait toplumsal olaylarn aktarmyla kltrel eitim

salanmaktadr. ukurova blgesinde yaplan dn trenlerideki bir

uygulama buna rnek oluturmaktadr. yle ki: Gelinin knasnn

yakld an sylenen at vg karm szl ezgiler aracl ile yeni

gelin olacak kza eitli iletiler verilmektedir.

Kz anam knan kutlu olsun

Hem orda hem burda azn tatlolsun(Vardn yerde azn tatlolsun)

Veya

Kz bacm knan kutlu olsun

Syle dillerin tatlolsun(Turan,1991:538)

denilerek yeni evinde dirlik ve dzenin iyi olabilmesi iin tatl dilli

olmas gerektii vurgulanmaktadr. Bylelikle birey, oyun-mzik-tren

balamnda eitilmekte, gelecekteki gnlerinin mutlu gemesi

salanmaya allmaktadr.

Kna trklerinin yan sra yerel bir takm olaylar nedeniyle sylenmi eitli

atlar, maniler, trkler oyun srasnda sylenerek hatrlatlmaktadr. Bylece baz

olaylarn aktarm da salanmaktadr. Sz gelimi, Kozanolu.trksyle

ukurovadaki Trkmenlerin yerleik dzene geii sarsnda yaanan olaylar

anlatmaktadr.

ktm Fekenin dana ktm Fekenin dana

rembil att

m ba

na Kar

dizleyi dizleyiAiretten imdat olmaz Yarelerim gz gz oldu

Ka kurtul Gavur Dana Cerrah gzleyi gzleyi

Kozan suyu akmam demi

Drt yannykmam demi

n byk Ko Kozanolu


17/21



17

Ben yurdumdan kmam demi. (Yurt Ansiklopedisi.,1981:144)

At olarak sylenen bu dizeler gnmze dein ulamtr. Geen

sre ierisinde oyun srasnda da sylenmeye balamas oyunlarla da

btnlemesini salamtr. Oyun sarasnda sylenen trklerle elde

edilen iletiim ile toplumsal btnlk de salanmaktadr. Tarihsel

olaylarla, yaanan gndelik olay ve olgular aynduygu ve dncelerle

paylalarak btnleme gerekletirilmektedir.

Oyunun oynan srasnda toplumsal moral deerlerinin uzantlar

olan sayg, sevgi, deer verme, deer bilme gibi elerinde bireylere

aktarlmaya alld gzlenmektedir. Bu uygulamalara Anadolunun

eitli blgelerinde sz gelimi, Adana ve Gaziantepde rastlanmaktadr.

yle ki: Oyunun lideri konumundaki kiinin sa tarfna kimse

geememekte, elindeki mendili alp ba oyuncu konumunda oyuna

katlamamaktadr. Ancak ba oyuncu yorulursa, isterse herhangi bir

kiiye mendili vererek onun baa gemesini salamaktadr. Bu, moral

deerlerin uygulanmasndan ilgin bir rnek oluturmaktadr. Ayrcababa-oul ilikileri asndan da benzer bir tutum bulunmaktadr. yi bir

oyuncu olan baba, olunun oynad dnde oynamamaktadr.

Olunun byyerek oyun oynayacak duruma gelmesi onun iin gurur

kaynaolmaktadr.

Oyun srasnda oyunculara para yaptrld, ou zaman

balarnn zerinden paralarn savrulduu grlmektedir. Bu, oyuncuya

verilen nemi gstermesinin yan sra, bolluk, bereket simgesi olarak

oyuncunun ksmetinin bollamasn salamak kaygsyla uygulanan bir

pratik izlenimi vermektedir. Bylelikle geleneksel deerler bireylere

aktarlmakta, yerel kltrel zelliklerin oluumu ve sreklilii Halk

Oyunlararaclile srdrlmektedir.


18/21



18

Halk Oyunlarnn Elence levi

nsan ynlendiren iki temel gd bulunmaktadr. Bunlardan ilki

birincil gdler, ikincisi ise sosyal gdlerdir. (Morgan, 1991: 199-210)

Bu gdler alktan ait olma duygusuna kadar ok eitlidir.

Bunlarn doyurulmas ise bu temel drtler dorultusunda olumaktadr.

Birincil gdler fizyolojik eleri iermektedir. kincil gdler ise bireyin

daha ok kltrel gereksinimini doyuran, sosyal gdlerden

olumaktadr. Oyun ise ikincil gdler kapsamnda ele alnabilmekte,

birincil gereksinimlerini doyurmuolan bireylerin ikincil gereksinimlerinin

de doyurulmasgerei ortaya kmaktadr. Sosyal gdler kapsamnda

ele alnabilen halk oyunlar, bireylerin sosyal doyurumuna ilikin iyi bir

rnek oluturmaktadr. Sz gelimi, Adana ve evresinde yaayan, daha

ok tarmsal geim biimine sahip ukurova insan, elenceye scak

bakmaktadr. eitli nedenlerle bir araya gelerek, ikili ortamlar ile

elenceye ynelik gereksinimlerini karlamaktadrlar. Bu elence

ortamnn en nemli elerinden biri ise halk oyunlardr.

Halk oyunlarbireylerin sosyal gdleri kapsamnda ele alnabilecek,

elence gereksinimini karlamaktadr. Halk oyunlarnn oynand

ortamlar dier elerin yansra elenceye yneliktir. Oyuncular ve

izleyiciler, oyun ortamnda bir araya gelmektedir. Oynayann bedensel

devinimden ald zevk, ezgi ve ritmin byleyici etkisi ile dorua

kmaktadr. nsan bedenin devinimi ile oluan estetik, oyunu izleyenlere

de en az oynayanlar kadar zevk vermektedir.

Halk oyunlarnn elendirici yn, dier eler ile ayrzamanlarda

gereklememekte, eitim, iletiim ve toplumsal ilevleri birarada

gereklemektedir. Oynanan oyun, bazen bir ileve, bazen ise tamamna


19/21



19

hizmet etmektedir. ou zaman oyunlarn ilevlerini biribirinden

ayrtrmak bile olanaklolmamaktadr.

Dn, bayram, asker yollama, siyasal toplantlar halk oyunlarnn

oynand ve elencelerin dzenlendii ortamlar oluturmaktadr.

Bunlarn yansra sahnede sergilenen halk oyunlar iin, yarmalar ve

eitli gsteriler de halk oyunlarnn oynayan ve izleyeni ile elendii

ortamlaroluturmaktadr.

Sonu

Sanat ve bilimin ak

t

noktada ilgin bir rnek olan halk oyunlar

,toplumsal yaamda eitli grevler stlenmektedir. Toplumsal sistemi

oluturan eitli kltrel eler bulunmaktadr. Sistemin btnl

elerin bir araya gelmesi ile olumaktadr.

Halk oyunlar da toplumsal sistemde, kltrel yapnn bir paras

olarak ilevselliini srdrmektedir. Toplumsallama srecinde, tre ve

trenlerin ayr

lmaz paralar

ndan biri de halk oyunlar

d

r. Halk oyunlar

toplumsallamaya yardmc olmakta, bireylerin tren gereksinimini

gidermektedir. Ait olma gdsnn doyurulmasna, bireylerin

yaknlaarak, kaynamasna yardmcolmaktadr.

Halk oyunlar sosyal yay ierisinde birey-birey, birey-toplum

iletiimine katkda bulunmaktadr. Geleneksel deerlerin hakim olduu

kapaltoplumlarda halk oyunlar, baka elerle birlikte iletiim ve eitimamal kullanlmaktadr. Halk oyunlar araclyla eitli toplumsal

deerler yeni kuaklara aktarlmaktadr.

Elence gereksinimi, bireysel ve toplumsal olarak ikincil gdlerin

doyurumu srasnda gndeme gelmektedir. Halk oyunlarnn, elence


20/21



20

ortamlarnda, mzik-oyun balamnda nemli ilevler stlendii

grlmektedir.

Spencer ve Durkheima gre tolumsal sisteme hizmet etmeyen,

baka bir deyimle yap ierisinde ilevi bulunmayan bir para sistem

tarafndan yok edilmektedir. Bu yaklamdan hareketle ve dier ilevsel

grlerde gz nnde bulundurulduunda halk oyunlar, birincil ve

ikincil ilevleri ile Trk toplumsal yaamndaki yerini srdrmektedir.

KAYNAKA DZN

BLEN, Mrvvet Plandan Uygulamaya Eitim. 4.Bask. Aydn WEB

1996 Tesisleri. Ankara

ELIADE, Mircea Ebedi Dn Mitosu. ev.: mit Altu, mge Kitabevi,

1994 Ankara.

ERDOAN, lhan letmelerde Davran

. Kre Ajans, letme Fak. Yay

n No:1991 242, "letme ktisadEns. Yayn No: 135", stanbul.

GVEN, Bozkurt nsan ve Kltr. 3.Basm, Remzi Kitabevi Kitabevi Yaynlar

1979 "Byk Fikir KitaplarDizisi: 20", stanbul.

HUZNGA, Johan Homo Ludens. Kltr Olgusu Olarak Oyunun Doasve

1995 Anlam. ev.:M.A. Klbay. stanbul

MALINOWSKI, B. Bilimsel Bir Kltr Teorisi. ev.: Saadet zkal, "Kabalc

1992 Yaynlar= 21, Bilim Kitaplar= 6", stanbul.

MORGAN, Clifford T. Psikolojiye Giri. "H.. Psikoloji Bilimi Yaynlar Yayn

1991 No: 1", Meteksan Ltd., Ankara.

NUTKU, zdemir IV. Mehmet'in Edirne enlii. T.T.Kurumu Basmevi,

1972 "Trk Tarih Kurumu Yaynlarndan VII. Seri: 61", Ankara.


21/21



21

PORTT, Michael Powwow A Gathering of the Tribes. National

1994 Geographic Society Vol. 185 I.6.

SMBL, Muzaffer Adana Halk Oyunlarnn Yapsal Analizi. A..Sos.Bil.Ens.

1995 YaymlanmamYksek lisans Tezi. Ankara

TURAN, kriye ukurova Kna Geleneinde At Trkler. ..

1993 Basmevi II.Uluslararas Karacaolan- Halk

ukurova KltrSempozyumu Bildirileri

Trke Szlk , "TDK Yaynlar:549","Szlk Bilim ve Uygulama Kolu

1988. Yaynlar:1", TTK Basmevi Ankara.

Yurt Ansiklopedisi. Cilt 1, Anadolu Yaynlar, stanbul.

1981

Muzaffer Sumbul Halk Oyunlarinin Islevleri

Documents

Transcript of Muzaffer Sumbul Halk Oyunlarinin Islevleri