Musica Sacra Maastricht 2014 - Magazine

t Musica Sacra Maastricht 2014 | 1

kunstenfestival

MusicaSacra

Maastricht

t muziek t dans t theater t performance t film

t beeldende kunst

kendwekzagont

donderdag 18

vrijdag 19

zaterdag 20

zondag 21

sept 2014


artikelen t Welkom bij de 32ste editie van Musica Sacra Maastricht • Stijn Boeve 2

t Ontzagwekkend of gewoon leuk? • Elmer Schönberger 7

t Remembrance Day • Huib Ramaer in gesprek met Michael Finnissy 8

t Ruim 7 uur muziek, meer dan 350 bladzijden partituur… • Paul Janssen in gesprek met

pianist Jonathan Powell over de Sequentia cyclica super Dies irae van Sorabji 14

t Blessed, Meg Stuarts meedogenloos mededogen • Hugo Haeghens 20

t life-form, poëtisch citaat uit Muziek van Michel Serres 26

t La Belgique Martyre, Drame Patriotique de la Grande Guerre 1914-1918 •

Philip Leussink in gesprek met componiste Hanne Deneire over nieuwe muziek bij een oude film 32

t Friedrich Hölderlin - Een leven vol innerlijke strijd 38

t DEEP FIELD ‘Tien KLANKbelichtingen van een METAmorfose’ in beeld 40

columns t Ontzagwekkend • Wim Daniëls 5

t Voetnoten bij het festivalmotto • Jacques Giesen 13

t Ontzagwekkend eenvoudig • Thomas Blondelle 19

t Reis naar de ziel • Ralph van Raat 25

t Anupama Bhagwat 29

t Een druppel van ontzag • Lex Bohlmeijer 31

t Marcel Verheggen 37

t Artem Nyzhnyk 43

overig t Musica MAX Café 30

t Opnamen Omroep MAX 30

t Vooruitblik Musica Sacra Maastricht 2015 36

t Festivallocaties 67

t Colofon 67

t Verdiep uw bezoek met Musica-DAGarrangementen 4

t Eet u een hapje mee? 4

t Steun Musica Sacra Maastricht 68

Honderd jaar geleden brak De Groote Oorlog uit. Musica Sacra Maastricht belicht in zes bijzondere producties (muziek, film en beeldende kunst) deze ontzagwekkende catastrofe.

inhoud

festivalprogrammat donderdag 44

t vrijdag 46

t zaterdag 51

t zondag 58

t randprogrammering 65

141920

141920

141920

2

welkom bij de 32ste editie van Musica Sacra Maastricht

Anderhalf jaar lang werden voorstellen onderzocht, programma’s op een longlist

geplaatst om later weer geschrapt te worden, werd repertoire onder de loep genomen

en werd er heel veel gewikt en gewogen. Urenlange reflecties over het centrale thema

gingen eraan vooraf: het proces was ontzagwekkend, evenals het thema. Want zo luidt

het uitgangspunt van deze festivaleditie: ontzagwekkend, naar het Latijnse terribilis,

zoals te lezen in dit citaat uit het boek Genesis – ‘Terribilis est locus iste’ (‘Ontzagwek-

kend is deze plaats’) – en tevens te vinden boven de ingang van menig kerkgebouw.

Kerkgebouwen, die ontbreken uiteraard niet tijdens Musica Sacra. Deze parels van het Maastrichtse erfgoed, weerslag van het rijke culturele verleden van de stad, vormen ook dit jaar het prachtige decor voor vele bijzondere concerten. Zo kijken we uit naar het vermaarde Lets Radio Koor in de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek. In de Sint Servaas

twee instrumentale hoogtepunten: een spectaculaire orgelversie van The Planets van Holst en Messiaens orgelcyclus La Nativité du Seigneur, maar dan op accordeon, door de Oekraïense virtuoos Artem Nyzhnyk.

Cut Circle

Bijzondere ervaringen, eigenzinnige combinaties, nieuw repertoire, markante uitvoerenden en een waaier aan stijlen en disciplines, daar is het Musica Sacra Maastricht om te doen. In een klimaat van dreigende bezuinigingen trekt het festival alle registers open: het programma van 2014 is wellicht het meest ambitieuze van de laatste jaren. We kijken uit naar het aller-eerste Europese optreden van het Amerikaanse vocale gezelschap Cut Circle, dat onder leiding van Jesse Rodin, auteur van Josquin’s Rome: Hearing and Composing in the Sistine Chapel (Oxford University Press), in 2012 een prachtige dubbel-cd realiseerde met muziek van Josquin, De Orto en Van Weerbeke. De opname maakt geen deel uit van de catalogus van een of ander groot Amerikaans label, maar wel van die van Musique en Wallonie, verbonden aan de universiteit van Luik. Merkwaardig, voor Musica Sacra echter een ideale gelegenheid om Cut Circle en Jesse Rodin naar Maastricht te halen.

The Beautiful Names

De afgelopen jaren evolueerde Musica Sacra Maastricht van een driedaags naar een vierdaags festival. Het programma op donderdag is dit jaar ronduit spectaculair. Naast Sorabji’s in-drukwekkende variatiecyclus met marathonallures, door pianist Jonathan Powell, brengen het Symfonieorkest Vlaanderen, Studium Chorale en tenor Thomas Blondelle onder leiding van Hans Leenders The Beautiful Names van John Tavener. Het was beslist geen sinecure deze productie op de rails te krijgen: de beschikbaarheid van de musici, het op elkaar afstemmen van repetitieschema’s, het nodige budget, een geschikte locatie… De uitdaging was groot, maar het werk, waarin de 99 namen van Allah worden aangeroepen, universeel, als zijnde


een theofanie van het (eeuwige) Oer-Zijn, paste dermate goed in het thema dat het niet mocht ontbreken. En dus werd koortsachtig gewerkt om deze productie mogelijk te maken. Met succes: op donderdag 18 september krijgt The Beautiful Names zijn Nederlandse première in Maastricht; bovendien zal het concert dankzij de samenwerking met Omroep MAX ook rechtstreeks op NPO Radio 4 te horen zijn.

Wereldpremières | De Groote Oorlog

Er zijn nog meer premières: Die Bücher der Zeiten (op tekst van Friedrich Hölderlin) van de Amerikaanse, in Basel residerende componist Mike Svoboda (op zaterdag), een nieuw ensemble werk van de Amerikaanse componist Roger Reynolds (op zondag) en Remembrance Day van Michael Finnissy, naar aanleiding van de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Ontzag wekkend: de term houdt verwondering en verbazing in, voor datgene waar we geen vat op hebben. We proberen de geheimen ervan te ontsluieren; maar zijn ook in staat tot de meest vreselijke dingen. De Groote Oorlog is er helaas een voorbeeld van. Musica Sacra staat stil bij deze historische gebeurtenis, met na de première van Remembrance Day een bijzonder filmtweeluik, met zwijgende films die van live muziek worden voorzien.

Diepzinnige dans

Ook wat betreft dans valt er veel te beleven tijdens deze editie. Zo is er de Nederlandse première van DEEP FIELD, dat in mei in Düsseldorf in première ging. Een indrukwekkende, 75 minuten durende voorstelling met meer dan 40 dansers, waarin componiste Adriana Hölszky en choreo graaf Martin Schläpfer zich in tien scènes evenveel instellingen van de Hubble telescoop voorstellen; het reuzenoog dat steeds dieper doordringt in het universum. Het levert ons beelden van een wereld die we met ons menselijk denken niet kunnen bevatten. De blik in het universum confronteert ons met de centrale vragen van de mensheid: wie zijn we, waar komen we vandaan, waar gaan we heen? Ook de alomgeprezen dansvoorstelling BLESSED (Meg Stuart), die in 2008 onderscheiden werd met de Franse Prix de la Critique, is te zien tijdens dit festival. U leest er meer over in dit magazine.

Beeldende kunst, performance, lezingen, interviews

U merkt het, het belooft een zinderende editie te worden, met heel veel muziek, film, dans, maar ook beeldende kunst (door studenten van de Academie Beeldende Kunsten Maastricht), performance, lezingen en interviews. Na het succes van vorig jaar is Lex Bohlmeijer opnieuw uw gastheer tijdens het dagelijkse Musica MAX Café in het Theater aan het Vrijthof. En voorafgaand aan het openingsconcert reflecteert componist en schrijver Elmer Schönberger over de kerngedachten van deze festivaleditie.

Het programma van deze 32ste editie biedt voor elk wat wils; we hopen u dan ook erg talrijk te mogen begroeten. Dit festival zou overigens niet denkbaar zijn zonder de steun en het vertrouwen van de vele subsidiënten en samenwerkingspartners. En mocht u, net als hen, het festival een warm hart toedragen, aarzel dan niet om als Vriend uw festival een duwtje in de rug te geven. t

Wees welkom!

Stijn Boeve Projectleider Musica Sacra Maastricht

4

t Eet u een hapje mee?

zondag 21 september - € 55

• Om 15.30 uur wordt u verwacht in de Sint Servaas-

basiliek voor een concert op bayan. Artem Nyzhnyk

vertaalt Messiaens indrukwekkende negendelige

orgelcyclus La Nativité du Seigneur naar accordeon.

• Aan u de keuze of u erna in het Theater aan het

Vrijthof (19.00-21.00 uur) het Slotconcert door Les

Muffatti en Vocaal ensemble Currende bezoekt

(met 20% korting op de entreeprijs).

zaterdag 20 september - € 60

• Om 15.30 uur wordt u verwacht in de Onze Lieve

Vrouwebasiliek voor een concert door het Lets Radio

Koor met modern klassieke werken van Ligeti en

Schnittke.

• Aan u de keuze of u erna in het Theater aan het

Vrijthof (20.00-21.15 uur) de wereldpremière van

Remembrance Day van Michael Finnissy bezoekt

(met 20% korting op de entreeprijs).

Wilt u Maastricht maximaal beleven tijdens uw bezoek aan Musica Sacra?

Boek dan een van onze dagarrangementen op zaterdag of zondag. Deze

kunt u naar wens combineren met een overnachting via VVV Maastricht.

Uw ‘ontzagwekkende’ dag is goed gevuld. Bij aankomst in het Theater aan

het Vrijthof wordt u ontvangen met een kop koffie en echte Limburgse

vlaai. Vervolgens neemt een gids u mee naar bijzondere religieuze, maar

ook muzikale plekjes en brengt deze met verhalen, anekdotes en weetjes

tot leven. Tussen de middag wacht u een lekkere lunch. Hierna heeft u tijd

om te shoppen en de stad te verkennen.

Om 15.30 uur luistert u naar een speciaal geselecteerd concert (zie de

informatie per dag) met nog een optie voor een bezoek van een tweede

concert in de avond.

Aan het einde van de middag geniet u een festivalmaaltijd in het Theater aan het Vrijthof, gevolgd door

Musica MAX Café. Lex Bohlmeijer, bekend van de radio programma’s Casa Luna (NPO Radio 1) en Passaggio

(NPO Radio 4), presenteert in geheel eigen stijl deze muzikale talkshow in het souterrain. U luistert naar

internationale en lokale artiesten van Musica Sacra.

t Verdiep uw bezoek met Musica-DAGarrangementen

Tijdens een druk festival is het fijn om lekker en makkelijk te kunnen eten. Dat kan in het

souterrain van Theater aan het Vrijthof, festivalhart van Musica Sacra. Van vrijdag t/m zondag

kunt u bij ons eten. U krijgt een afwisselende, gezonde maaltijd, eventueel vegetarisch,

inclusief een drankje en een kop koffie. En u luistert meteen mee naar ons Musica MAX Café.

Wilt u mee-eten? Bestel dan tijdig uw maaltijdvoucher bij het boeken van uw kaartjes,

zodat wij rekening kunnen houden met uw komst. Beslist u op de dag zelf? Dan loopt u

de kans dat we wegens succes uitverkocht zijn.

Tijden • vrijdag en zaterdag 18.00-20.00 uur - € 20 - souterrain theater a/h vrijthof

• zondag 12.00-13.30 en 17.00-19.00 uur - € 15 - souterrain theater a/h vrijthof

Vouchers kunt u per dag kopen via www.musicasacramaastricht.nl

t Musica Sacra Maastricht 2014 | 5column

Wim Daniëls is schrijver, taalkundige en toneelspeler. Hij was vaste gast

bij het programma Pauw & Witteman en vele jaren columnist bij Spijkers

met Koppen. Recent verscheen daarvan de bundeling Spijkerbalsem.

© Heidi Wils

Ontzagwekkend. Als iets ontzagwekkend is, wil je wel een stapje achteruit doen, misschien met een mond die als vanzelf al open is gegaan. Wat ik hier zie, wat ik hier hoor, ontzagwekkend. Het woord heeft geen uit roepteken nodig. Het is krachtig genoeg van zichzelf. Ontzagwekkend.

‘Zag’ is er het kerndeel van. Het is een vorm van ‘zien’, in vergelijking waarmee ‘zag’ krachtiger is, zoals in de uitdrukking: hij kwam, zag en overwon. En die ‘hij’ kan natuurlijk gerust ook een ‘zij’ zijn. Ik ken zeker zoveel ontzagwekkende vrouwen als mannen. Hoewel ‘zag’ een vorm van ‘zien’ is, gaat het bij ‘ontzagwekkend’ in oorsprong juist om iets niet zien, om wegkijken van iets. En je kijkt weg omdat hetgeen er te zien is, te groot voor je is of te groots, te verbijsterend, te imposant, te overweldigend. Het wegkijken is een soort van respect tonen voor het grote of grootse.

En hoewel het woord niet bestaat, is er zeker ook zoiets als ‘ontluisterwekkend’. Wat ontzag-wekkend is, hoeft immers lang niet altijd met zien te maken hebben. Het kan ook om horen gaan of luisteren, bijvoorbeeld naar muziek die zo imposant is, dat je even moet wegluisteren van de klanken, de stem.

Ik weet nog dat ik voor de eerste keer een uitvoering bijwoonde van de Brandenburgse Concerten van Bach. Ik wist werkelijk niet wat me overkwam. Het was zo ontluisterwekkend dat ik soms gewoon maar even dacht aan het dorp waar ik geboren was, aan een aardappel-veld of gestopte sokken en aan hemelse modder.

Van alles wat ‘wekkend’ kan zijn – bijvoorbeeld zorgwekkend, ijzingwekkend, lachwekkend, duizelingwekkend, opwekkend en indrukwekkend – is ontzagwekkend het krachtigste woord. Respect. Dat is wat ontzagwekkend opeist. Er valt niet aan te ontkomen. Je moet wegkijken van de betoverende beelden, weg luisteren van de betoverende klanken, de musica sacra, waar-aan je evenwel toch niet kunt ontkomen. En dat wil je ook niet, want het is ontzagwekkend.



Ontzagwekkend of gewoon leuk?

In 1781 ontdekte de Duitse Engelsman William Herschel de planeet Uranus. Tien jaar later bracht Joseph Haydn vanuit Londen een bezoek aan Herschels telescoop in Slough. Volgens de overlevering deinsde de componist, uitgenodigd om een blik door de kijker te werpen, aanvankelijk terug. Toen hij eindelijk de moed bijeengeraapt had en het uitspansel in ogen-

schouw nam, kon hij naar verluidt minutenlang geen woord uitbrengen, verstomd als hij was door het ontzag en de vrees die de oneindigheid hem inboezemde. Hij zal het niet letterlijk gedacht hebben, maar wel gevoeld: ‘Terribilis est locus iste’, zoals de befaamde regel uit het boek Genesis luidt. Met dien verstande dat ‘deze plaats’, waarvan de bijbel spreekt, niet het heelal is maar ‘een huis van God’ en ‘de poort van de hemel’. Al was voor Haydn het onder-scheid misschien futiel.

Talloze componisten hebben de regel gecomponeerd. Als gregoriaans gezang klinkt hij hemels, als verborgen melodie in het motet Nuper rosarum flores van de vijftiende-eeuwer Guillaume Dufay plechtig, eeuwen later, in Messiaens La Transfiguration de Notre Seigneur Jésus-Christ, zal hij ONTZAGWEKKEND én vreeswekkend ineen klinken. Anders gezegd: subliem, althans in de betekenis die sinds de Romantiek aan het begrip wordt gegeven. In de kunst van het sublieme zijn ontzag en vrees even onlosmakelijk als de huiver en het genot waarmee zij gepaard gaan. De achttiende-eeuwse filosoof en politicus Edmund Burke, die filosofisch onderzoek deed naar het sublieme en het schone, sprak van ‘een verrukkelijk soort afgrijzen’.

Hoe verhouden het zoet en het zuur zich precies in de esthetische ervaring? Kan muziek in haar pure vorm, dat wil zeggen, als muziek-zonder-meer, de luisteraar ook zónder genot doen huiveren? Kunnen simpele luchttrillingen ons omverblazen? Hebben we steeds sterkere prikkels nodig om ons te verontrusten? Of is muziek altijd al de pleister op haar eigen wonde en is haar sorrow, zoals de achttiende-eeuwse componist Charles Avison het in zijn Essay on musical expression formuleerde, per definitie pleasing? Is het de taal die tekortschiet om recht te doen aan de bodemloze luisterervaring van het sublieme of is het onze verbeeldingskracht die in gebreke blijft?

In zijn inleiding op het kernthema van Musica Sacra Maastricht 2014 zal componist en schrijver Elmer Schönberger onder verwijzing naar het geprogrammeerde repertoire ingaan op de vraag hoe ontzagwekkend ‘ontzagwekkend’ nog is na een eeuw waarin de grenzen aan het muzikaal-aanvaardbare zo vaak en grondig zijn verlegd dat ‘subliem’ verdund is tot subliem! of gewoon… leuk. t

Festivallezing door Elmer Schönbergervrijdag 19 september 15.00 uur theater aan het vrijthof, zie p.46

Elmer Schönberger © Ronald Knapp

door ElmerSchönberger


Remembrance Day in gesprek met Michael Finnissy

Michael Finnissy woont afgelegen in Norfolk, waar sloten en windmolens

zijn aangelegd door Hollanders. Hij is er verknocht geraakt aan de

‘Hollandse’ luchten. Naar aanleiding van de herdenking van honderd

jaar ‘Groote Oorlog’ componeerde hij Remembrance Day. Dit werk voor

bariton solo, koor en orkest, beleeft tijdens dit festival haar wereld-

première.

door Huib Ramaer

Als ik hem bel zit het harde werk erop, vindt de componist zelf althans, want Finnissy is dan nog volop bezig met het corrigeren van de drukproeven. Twee jaar duurde het compositieproces. ‘Daarna volgde nog een lange periode waarin ik de partituur

moest controleren met de musici. Een uur muziek’, rekent hij bedachtzaam terug, ‘uiteindelijk heeft het hele proces me tweeënhalf jaar gekost.’ We zijn intussen overladen met documentaires over ‘The Great War’. Ze zijn Finnissy een doorn in het oog. ‘De Britse media hier lijken ervan uit te gaan dat mensen dom zijn. Ze belichten eenzijdig de sensationele kant.’

Wat bracht de bal aan het rollen voor ‘Remembrance Day’? ‘Mijn gedachte dat het historisch overzicht, zoals ons dat wordt bijgebracht in de geschiedenisles of door de media, op gespannen voet staat met per-soonlijke, vaak triviale ervaringen. De spanning daartussen vormde voor mij de trigger voor Remembrance Day. Ons collec tieve geheugen kent immers vele gezichten.’

Persoonlijke ervaringen vond u bij de ‘war poet’ Henry Lamont Simpson?‘Inderdaad, hij was scholier in Carlisle en kreeg een beurs voor de univer-siteit. Simpson liet die beurs schieten om in dienst te gaan en mee te vechten in de oorlog. Vlak voor het einde daarvan is hij gesneuveld. Hij schrijft authentiek, accuraat en gevoelig, is verre van heroïsch en wekt niet de illusie dat hij beseft wat er gaande is in die krankzinnige oorlog.’

Vond u ook een muzikale metafoor voor het historisch overzicht?‘Ja, onder meer bij Gustav Mahler. Zijn Achtste Symfonie, om precies te zijn. Mahlers ‘Sinfonie der Tausend’ bood mij een historische context, de ‘Zeitgeist’, zo je wilt. Ze is immers ontstaan in de jaren waarin Henry Simpson is opgegroeid. Ik heb getracht de psychologische realiteit van die tijd op te roepen.’

141920

�


10

Wat verbindt Mahler in Wenen met een schooljongen uit Carlisle?‘Al in een van zijn eerste gedichten heeft Simpson het over de ‘Antieke Goden’. Het wemelde in zijn fantasie van de evocaties van goden uit de Griekse Oudheid. Ook Mahler bezingt een wereld die verloren is gegaan. De overeenkomst tussen Mahler en Simpson is dat ze allebei nostalgisch zijn.’

Koor en solisten zingen in Mahlers ‘Achtste’ eerst Latijn, dan Duits. ‘Ja, en ik draai die volgorde bewust om. Bij aanvang roept Remembrance Day juist de sfeer op van Mahlers twééde deel: de duistere epiloog uit Faust, Goethes theatrale mythe waarmee het romantisch pantheïsme begon. We verkeren in het zwerk met de engelen. Ze zingen hoog, niet laag zoals bij Mahler. Zij vertellen ons dat de schittering van het paradijs zal wijken voor de zwartst denkbare nacht. Storm en rampspoed liggen in het verschiet. De koorzang staat voor een imaginaire wereld, het leven na de dood. Dat kan de hemel zijn, maar ook de ge-schiedenis. Daartegenover staat de ‘reële’ wereld van Simpson.’ Had Simpson zicht op de realiteit? ‘Allerminst. Hij heeft minder informatie dan de engelen die het onheil zien aankomen. In mijn stuk hoort hij de stemmen van antieke goden, terwijl de regen het ‘stof der herinneringen’ weg-spoelt. We mogen niet vergeten dat de sociale druk enorm was. Meldden jongens zoals hij zich niet aan, dan werden ze beschouwd als lafaards en werden uitermate slecht behandeld.’

Michael Finnissy © Richard Bram

| Remembrance Day

‘Henry Lamont Simpson schrijft authentiek, accuraat en gevoelig, is verre van heroïsch en wekt niet de illusie dat hij beseft wat er gaande is in die krankzinnige oorlog.’

‘Geloof zonder twijfel is onmogelijk en van

generlei waarde.’Michael Finnissy


Associeerde u de ‘troepen’ in Mahlers ‘Achtste’ – acht vocalisten, een gigantisch orkest, drie koren – met de massaliteit van de oorlog? ‘Niet direct en ik gebruik aanmerkelijk bescheidener middelen. Mahler raakt mij overigens niet zozeer door de veelbesproken ‘kolossale krachten’ die hij ontketent, als wel door de enorme reikwijdte van zijn filosofische en muzikale visie en zijn durf. Juist die verpletteren mij, elke uitvoering opnieuw.’ Heeft u de pinksterhymne waarmee Mahler zijn ‘Achtste’ begint overgenomen?‘Nee. In plaats van het Veni Creator Spiritus koos ik voor de twaalfde-eeuwse filosoof en theo-loog Petrus Abelardus. Latijnse hymnen voor Héloïse, zijn geliefde. Ze gaan over marte laar-schap, te beginnen met de massamoord op onschuldige kinderen door Herodes in Bethlehem. En, als gezegd, volgen die pas ná de Duitse teksten uit Goethes Faust.’Is ‘Remembrance Day’ een soort requiem? ‘De teksten van Abelardus zijn inderdaad liturgisch. Het grote verschil is: ze gaan over marte laarschap, dus over de daad te sterven of je leven op te offeren voor een ideaal. Daarmee hebben ze een totaal andere impact. Remembrance Day is dus beslist geen requiem.’ Wat is het wel?‘Een bespiegeling van zowel de gemeenschappelijke als de persoonlijke aspecten van het herdenken. Daarbij verwijst Remembrance Day naar álle oorlogen. Dat is ook meteen de enige overeenkomst met het War Requiem van Benjamin Britten.’ Waarin schuilt de diepgang?‘Remembrance Day gaat vooral over de dingen die we ons liever níet herinneren. Destijds, maar ook nu. In de loop van het eerste deel debatteren God en de Duivel van Goethe op ironische toon over des mensens zucht naar agressie. Ze zouden evengoed kunnen refereren aan George Bush en Tony Blair, als aan de aanstichters van de Eerste Wereldoorlog.’

last songAll my songs are risen and fled away;(Only the brave birds stay);All my beautiful songs are broken or fled.My poor songs could not stayAmong the filth and the weariness and the dead.

There was bloody grime on their light, white feathery wings,(Hear how the lark still sings),And their eyes were the eyes of dead men that I knew.Only a madman singsWhen half of his friends lie asleep for the rain and the dew.

The flowers will grow over the bones of my friends;(The birds’ song never ends);Winter and summer, their fair flesh turns to clay.Perhaps before all endsMy songs will come again that have fled away.

Henry Lamont Simpson (1897-1918)

Henry Lamont Simpson schreef ‘Last Song’ op 13 juni 1918. Op 28 augustus 1918 kwam hij

om het leven tijdens een verkenning voor het ‘1st Battalion Lancashire Fusiliers‘ in het

niemandsland bij Strazeele/Hazebrouck op de grens van België en Frankrijk.

De molen in Strazeele, 3 juli 1919�

12

Waar gaat het telkens weer mis?‘Mensen hebben de neiging de ogen te sluiten. Ze schermen zich af en blijken dan totaal ongevoelig voor wat zich daadwerkelijk afspeelt. Zeker politici, die voelen zich altijd verheven bóven de mensen door wie ze ge-kozen zijn. Lieden die dolgraag de teugels in handen nemen, dienen we met de grootst mogelijke argwaan te benaderen. Helaas, de meeste men-sen geven er de voorkeur aan met de hordes mee te heulen. Maar je moet altijd op je hoede zijn, durven falen, blijven twijfelen. Ons brein is als een spier. Het vraagt om training, voortdurende oefening. Abelardus liet het al zien: geloof zonder twijfel is onmogelijk en van generlei waarde. Mahler was ook zo’n twijfelaar.’

Was het brein van de Britse leiders in 1914 in vorm?‘Geenszins. Alleen al het feit dat ze dachten dat het bij een korte strubbeling zou blijven. Voor de kerst weer thuis. Dan hun planning, die was van een niet te bevatten knulligheid. De Britse generaals meenden zelfs dat ze de oorlog wel even konden winnen met paarden!’

Biedt ‘Remembrance Day’ nog hoop? ‘Ja, toch wel. Een van de teksten van Simpson is, zo vermoed ik althans, de reflectie van een kortstondige ontmoeting met een geliefde: ‘The moon’s rim was over the wood, as I trod with him the quiet road’. Liefde is ook waarom het christendom mijn belangstelling houdt. Het is een religie die de liefde predikt. De kracht daarvan is overwegend positief.’ t

AMUZ brengt historische muziek in een historisch kader in Antwerpen. Tot in de kleinste details. Ontdek het volledige seizoen op www.amuz.be

Amuz_Adv_Musica_Sacra_147x100_Final.indd 1 9/07/14 14:50

wereldpremièreRemembrance Day van Michael Finnissy wordt uitgevoerd op zaterdag in theater aan het vrijthof 20.00-21.15 uur door Harry Bennett tenor, Solisten van Brussels Philharmonic en Vocaal Ensemble EXAUDI o.l.v. Ed Spanjaardzie p.55

| Remembrance Day

t Musica Sacra Maastricht 2014 | 13column

Jacques giesen voorzitter programmacommissie

Musica Sacra Maastricht

boontje’ en het logisch was dat ik misdienaar werd. Geen heldendaden tekenden mijn jeugdig blazoen. Jammer toch?Later in mijn leven wandelde ik langs menig overvolle fruitboom en ik moest mij sterk maken het Paradijs-ver haal, de angst dus, uit mijn gemoed te verbannen voor aleer ik uit zo een ‘volgeladen boom’ een enkele appel plukte om me daarna… een beetje schuldig te voelen!

Terug naar een mogelijke vertaling van ons motto. Een andere volgorde, wellicht sterker: ‘Waarom verdelgt de Engel des Doods met het vlammende zwaard alle gruwelen van de aarde niet?’ Nu begin ik te verdwalen met ‘verdelgen’ en ‘vernie-tigen’, met ‘aarde ’ of ‘wereld ’. Ik ben vastgelopen. Ik krijg er geen poëzie in verwerkt. Begrijp ik echt wel wat er staat? Aarzeling, hardop lezen, en uiteindelijk vertwijfeling met diepe zuchten. ‘Scheisze!’ (‘leise’) ‘Scheisze…’ ‘Scheisze.’ (‘leise’)……

Volgens de laatste krantenberichten moeten we Duits gaan leren, alsof dat een koud kunstje is. Het is een zeer moeilijke taal (voor mij in ieder geval zoals u ziet), want vertaal ontzagwekkend maar eens in het Duits. Valt niet mee.In het woordenboek onder ontzagwekkend: imposant, Ehrfurcht gebietend od. einflöszend en ontzaglijk wordt ungeheuer, ungemein, riesig, gewaltig. Ik krijg daarmee geen goede verbinding met ons ‘ONTZAGWEKKEND’.

Volgend jaar een makkelijker motto? t

Voetnoten bij het festivalmotto Warum vertilgt mit dem Flammenschwert All die Greuel von der Erde Der Todesengel nicht?

Een citaat van Friedrich Hölderlin (1770-1843). Deze dichtregel triggert mij op zoek te gaan naar een vertaling in het Nederlands. Ik doe een poging: ‘Waarom vernietigt het vlammend

zwaard alle gruwelen van de wereld, de engel des doods niet?’ Niet goed. Het liefste vertaal ik zo: ‘Waar-om ver nietigt het vlammende zwaard niet alleen alle gruwelen van de wereld en ook de Engel des Doods?’ Klopt niet. Ik gooi het om: ‘Waarom vernietigt de Engel des Doods niet alle gruwel van de wereld met zijn vlammend zwaard?’ Dat is een betere vertaling van de bedoeling. Greuel is gruwel, maar is gruwelen in ons gevoel niet krachtiger?Deze vertalingen zijn te prozaïsch.

Dan worden herinneringen wakker gemaakt.De Duitse tekst roept bij mij beelden op van al die bijbelse platen uit mijn jeugd, waar op ontzagwekkende wijze de engel met het grote vlammende zwaard Adam en Eva uit het paradijs verjoeg. Het voelt nog steeds als een horror van ellende die ons en mij overkwam door dat stomme gedrag van Adam en Eva. Gelijktijdig sloeg deze gedachte over naar het versje Jantje zag eens pruimen hangen… U weet wel. Die verbeeldings samen hang maakte het voor mij onmogelijk om met mijn vrienden in pruimen- en appelboomgaarden vruchten te stelen, waardoor ik altijd gepest werd met het begrip ‘heilig


14

Dertien jaar was Jonathan Powell toen hij voor het eerst in aanraking kwam met het werk van Kaikhosru Shapurji Sorabji (1892-1988). Niet de meest voor de hand liggende leeftijd

om in de wonderlijke muziekwereld van deze raadsel-achtige Engelsman van Indiase (Parsi) afkomst te dui-ken. ‘Ik kwam in een boek een vermelding tegen van een kort stuk voor piano van Sorabji, en even later hoorde ik zijn naam weer langskomen’, verklaart Powell simpelweg zijn vroege interesse. ‘Toen ben ik maar eens op zoek gegaan en het gaan spelen.’

Uitvoeringsverbod

Het klinkt heel vanzelfsprekend uit de mond van de Engelse pianist, en misschien is dat ook wel zo. Hij had zich de wereld van Debussy, Skrjabin en Szymanowski al enigszins eigen gemaakt en dan is de stap naar deze pianist-componist en erfgenaam van de wereld van Chopin en Liszt niet zo heel groot. Alleen wist Powell toen nog niet hoezeer de pianowerken van Sorabji groot, groter, grootst en lang, langer, langst konden zijn, met als ontzagwekkende toppunten de negen uur

De Sequentia cyclica super Dies irae van Kaikhosru Shapurji Sorabji. Ruim zeven uur muziek.

Tijdens deze editie van Musica Sacra voert de Engelse pianist Jonathan Powell dit werk

voor de tweede keer in zijn leven in zijn geheel uit tijdens een driedelige marathon.

Zeven uur reflecteren over het thema dat het einde der tijden symboliseert. Een unieke

gebeurtenis die Powell in een gesprek terugbrengt tot eenvoudige dagelijkse proporties.

‘Als ik thuis ben en studeer, speel ik ook minimaal acht uur per dag.’

Ruim 7 uur muziek, meer dan 350 bladzijden partituur… In gesprek met pianist Jonathan Powell over de Sequentia cyclica super Dies irae van Sorabji

Kaikhosru Shapurji Sorabji in 1945 © Joan Muspratt

doorPaul Janssen


durende Symphonic Variations en de ‘slechts’ zeven uur durende Sequentia cyclica super Dies irae. Werken die zeer hoog staan in de top tien van langste pianowerken ooit, een lijst die overigens verder ook door Sorabji wordt gedomineerd.

Dat zijn werk een groot deel van de twintigste eeuw vrijwel onopgemerkt bleef en nauwelijks bekendheid genoot, lag echter niet aan de immense lengte van zijn werken. Sorabji had uitgesproken ideeën over zijn eigen muziek en was zeer kritisch aangaande uitvoeringen door derden. Toen pianist John Tobin in 1936 het Prima pars van Sorabji’s ongeveer vier uur durende Opus Clavecembalisticum in première bracht en dat naar de mening van de componist zo slecht deed dat de uitvoering dubbel zo lang duurde als de bedoeling was, besloot Sorabji maatregelen te nemen. Hij verbood verdere live-uitvoeringen van zijn werk, hield voor de openbaarheid op met componeren en verdween uit het openbare leven. Latere beschouwers hebben daarnaast redenen als het verschuivende muzikale klimaat, de spanning rond de Tweede Wereldoorlog, de daardoor snel veranderende sociaal-economische factoren en de

‘Ik had in de partituur een paar prachtige passages gezien en veronderstelde direct dat het een van Sorabji’s beste werken zou zijn.’

pagina 1 uit het manuscript

�

16

dood van vrienden/supporters als Ferruccio Busoni, Peter Warlock en de Nederlander Bernard van Dieren aangevoerd als redenen voor Sorabji om zich zo terug te trekken.Pas in de vroege jaren zeventig, nadat de Schotse com-ponist Alistair Hinton werk van Sorabji vond in een bibliotheek en de nog altijd springlevende componist opzocht, kwam er weer beweging in de muzikale car-rière van Sorabji. Hij begon zijn composities weer naar buiten te brengen en gaf een aantal pianisten toestemming zijn werk uit te voeren.

Fascinatie

Het is op de golven van deze hernieuwde aandacht dat de in 1969 geboren Jonathan Powell in contact kwam met het werk van Sorabji. Toch was het pas na de dood van de componist dat Powell, ook actief als componist en muziekwetenschapper, zich publiekelijk opwierp als voorvechter van Sorabji’s werk. Toen Powell twintig

was, gaf hij een uitvoering van Sorabji’s Eerste Sonate. Later zou hij onder andere Sorabji’s meer dan vier uur durende Piano Symphony No. 6, Symphonia claviensis uit 1975-’76 in première brengen en als eerste diens immense, aan het eind van de jaren veertig geschreven Sequentia cyclica super Dies irae volledig uitvoeren. ‘Ik was toen al benaderd door het in 1988 door Hinton opgerichte Sorabji Music Archive om nog niet uitgegeven werken van Sorabji gereed te maken voor publicatie. Want daar is de fascinatie echt begonnen.’

Duizelingwekkende fuga

Een fascinatie die vooral vorm kreeg in Powells min of meer vanzelfsprekende inspanning om de Sequentia cyclica super Dies irae in zijn vingers te krijgen. ‘Ik had in de partituur, die meer dan driehonderdvijftig pagina’s beslaat, een paar prachtige passages gezien en veronder-stelde meteen dat het een van Sorabji’s beste werken zou zijn. Ik wilde het hele stuk horen, er was alleen geen opname van. Toen ben ik het mij deel voor deel, variatie voor variatie, eigen gaan maken.’ Want dat is wat de Sequentia in feite is, een werk met zesentwintig va-riaties over het overbekende Dies irae-thema, plus een Passacaglia met nog eens honderd variaties en ter afsluiting een duizelingwekkende, vijfstemmige fuga. ‘Ik beschouwde het als een langetermijnproject’, verklaart Powell de aanloop naar de eerste volledige uitvoering van het werk in 2010 in Glasgow, tot de uitvoering tijdens Musica Sacra ook de laatste volledige uitvoering. ‘Ik had al korte uitvoeringen van delen van het werk gegeven, dus toen ik het uiteindelijk volledig uitvoerde, voelde het niet echt als een eerste keer. Het is een lang werk, en het is misschien heel wat om dat in drie sessies kort achter elkaar uit te voeren, maar de voorbereiding is niet anders dan andere concerten. Bovendien ben ik gewend om zo lang te spelen. Als ik thuis ben en studeer, speel ik ook minimaal acht uur per dag.’

| Ruim 7 uur muziek, meer dan 350 bladzijden partituur…

Jonathan Powell © Malcolm Crowthers

‘Het gaat vooral om de concentratieboog. Erbij blijven, elk gedeelte het juiste gewicht geven, dat is de uitdaging.’


Oosterse concentratie

Ook hielp het feit dat hij Sorabji’s Opus Clavecembalisticum al eens volledig had uitgevoerd, verklaart Powell luchtig. ‘Het gaat vooral om de concen-tratieboog’, zegt hij later iets minder luchtig. ‘Erbij blijven, elk gedeelte het juiste gewicht geven, dat is de uitdaging.’ En meeleven met het brein van de componist: ‘De extreem lange werken waren voor Sorabji een work in progress. Daarbij wilde hij, net als bijvoorbeeld Stockhausen later in de twintigste eeuw, een concert slechts uit één werk laten bestaan om de luisteraar echt mee te voeren in een andere wereld. De Sequentia is eigenlijk een soort encyclopedie geworden van de taal van Sorabji en alle invloeden die hij toeliet. De korte karakterwerken van Chopin komen terug, de invloed van de Barok, zijn liefde voor de nocturne, het werk van Strauss en Debussy en ook vrijere experimenten in de geest van de eerste helft van de twintigste eeuw. In feite vraagt hij met zo’n enorm werk aan het publiek om zich over te geven, om zijn wereld binnen te gaan.’En die wereld is volgens Powell heel herkenbaar. Een wereld waarin het niet draait om de gangbare westerse harmonische spanning, maar waarin eerder een oosterse concentratie verscholen ligt, een ultieme zoektocht naar de zeggingskracht en betekenis van een melodie. ‘De kracht van Sorabji is dat hij open stond voor vele invloeden, maar dat zijn werk uitein-delijk heel constant en herkenbaar is. Hij nam zijn Indiase afkomst mee, zoog alles wat de Europese cultuur bood in zich op en vond in de jaren twintig met onder andere de eerste drie Sonates zijn eigen stem. De variatievorm speelde daarbij zowel vanuit de Europese als de Indiase cultuur een hele grote rol. Wat dat aangaat is de Sequentia cyclica super Dies irae misschien wel het ultieme statement van Sorabji.’ t

De Sequentia cyclica super Dies irae van Kaikhosru

Shapurji Sorabji wordt uitge voerd op donderdag in de bonbonnière, redoutezaal

Jonathan Powell piano I. 11.00-14.00 uur

pauze II. 14.45-16.45 uur

pauze III. 17.15-19.15 uur

zie p.44

De achttien strofen van de Latijnse sequens Dies irae (‘Dag van toorn’) handelen over het Laatste Oordeel, de dag waarop God zijn toorn (ira) zal laten gelden. De ik-figuur vraagt in zijn gebeden of hij tot de uit-ver korenen kan worden ge rekend en niet als zondaar in het helle-vuur zal belanden. De grego riaan se melodie heeft vele compo nisten geïnspireerd in hun requiem-zet tingen, onder wie Mo- zart en Verdi. Ook componisten als Berlioz, Saint-Saëns, Liszt en Rach-maninov hebben zich in wer ken waarin de dood een rol speelt vaak tot deze melodie gewend.

Dies irae, dies illasolvet saeclum in favilla:teste David cum Sibylla!

Dag des oordeels, dag des Herenalles zal tot as verteren,naar Sibyll’en David leren.

Michelangelo, detail van Het Laatste Oordeel, Sixtijnse Kapel

18

Kijk voor alle informatie op www.maxavondconcert.nl

Omroep Max is coproducentvan Musica Sacra Maastricht

BeluisterMusica Sacra Maastrichtin het MAX Avondconcert

op Radio 4.


ontzagwekkend eenvoudig

‘Opera- en concertzanger’, antwoord ik altijd als me gevraagd wordt welk beroep ik uitoefen. Niet zelden antwoordt de ander dan: ‘oooh, wat leuk’, en onderlijnt dat antwoord dan vaak met een lichte kanteling van het hoofd en atletische bewegingen van de wenkbrauwen. In de VS, waar ik nu een maand lang werk bij Cincinnati Opera,

luidde het gisteren : ‘waaw, that’s sooo cool, man’. Maar wat is er nu écht zo mooi aan dit beroep? Het vraagt namelijk ontzettend veel van je: je bent vaak weg van huis, werkt al eens met moeilijke mensen, je moet bergen partituren leren, instuderen en daarna zo goed mogelijk presenteren. Er zijn audities, onnozele critici, afwijzingen, concerten waar je net níet goed genoeg was (naar je eigen mening dan). Maar af en toe is er ‘dat’ moment. Dat éne moment, misschien zelfs maar die éne noot of harmonie, waarbij plotseling alles ‘klopt’. En dat kan natuurlijk in een groots fortissimo in een gigantische Mahlersymfonie gebeuren, of in de beklijvende eindscène van een Puccini-opera. Maar het kan ook dat ene amateurkoor zijn bij het jaarlijkse kerstconcert, straatmuzikanten in een vurige csárdás verwikkeld, of dat eerste huisconcert van een kind dat een instrument leert spelen. Plots valt al het gedoe van de ‘muziekwereld’ weg, en staat er iets dat iedereen begrijpt, dat iedereen kan lezen en voelen. En het is altijd even ontzagwekkend, ‘dat’ moment: ontzagwekkend eenvoudig. Ik wens het Musica Sacra van harte toe. tThomas Blondelle

Thomas Blondelle tenorSymfonieorkest Vlaanderen

Studium ChoraleHans Leenders dirigent

John TavenerThe Beautiful Names

donderdag 18 september om 20.30 uur in de theresiakerk

zie p.45

column t Musica Sacra Maastricht 2014 | 19


Ik heb me ooit voorgenomen te schrijven over iedere dans- of theatervoorstelling die

me raakt, en me enigszins verzoent met het lot de kern van het bestaan niet op een

intuïtieve manier te kunnen benaderen. De noodzaak hierover te schrijven was er een

aantal jaren nauwelijks, tot ik in 2007 Blessed van Meg Stuart zag. Een werk dat toont

hoe kunst de enige waarachtige geste kan zijn in de acceptatie van onze eindigheid, en

tegelijkertijd een genadeloze kritiek levert op ons gemediatiseerde bestaan. Ik ben zeer

verheugd dat we een reprise van deze indrukwekkende voorstelling tijdens deze editie

van Musica Sacra Maastricht kunnen presenteren.

De theaterscène van Blessed is bij aanvang leeg, op drie dingen na: een kleine palm-boom van lichtbruine spaanderplaat, een kopie van een zwaan van hetzelfde ma-teriaal, en een primitieve hut. Die hut is een soort cabane met daarin één stoel, gemaakt uit hetzelfde materiaal. De vloer van de scène is een vierkant van onge-

veer tien bij tien meter. Het bestaat uit donkergrijze, ruwe betonnen vloertegels: een groot monochroom dambord. Links hangt een batterij gele kabels, verbonden met de trekken-wand waaraan de lampen hangen. Op het eerste gezicht een besturingsmechanisme voor de elektrische trekkenwand, of louter versiering, want de gele kabels lopen over in rode, dunnere kabels, die met de verschillende trekken zijn verbonden, en contrasteren met de grijze scènevloer en het lichtbruine, neutrale materiaal van de decorstukken.

Gemoedelijk ruisen

Wanneer Francisco Camacho van achteren opkomt, in het wit gekleed, met blauwwitte badslippers – een badmeester, een toerist – zijn er twee elementen die onmiddellijk opvallen: zijn bijna mechanische blik én de bijna robotachtige manier waarop hij de ruimte verkent. De scène zelf, die een virtueel vakantieresort oproept, doet denken aan de grafische twee-dimensionaliteit van een computerscherm. De blik waarmee de performer zijn omgeving verkent, is naar binnen gekeerd. Wanneer hij toch naar het publiek staart, is iedere com-municatie met de toeschouwer afwezig. We kijken in de blinde blik van een persoon die

Blessed, Meg Stuarts meedogenloos mededogen

door Hugo Haeghensfestivaldirecteur

Een werk dat een nieuwe ervaring toevoegt aan de voorstellingen die mij de laatste vijfentwintig jaar hebben geraakt en veranderd.

© Chris Van der Burght

�

22

opgesloten zit in een eigen wereld. Toch kunnen we ons niet aan de indruk onttrekken dat op twee cruciale ogenblikken in de voorstelling deze frontale blik wél appelleert aan de blik van de toeschouwer, alsof hij wil zeggen ‘ik heb gezien dat jullie me hebben gezien en gezien hebben wat mij is overkomen’. Van de weeromstuit bevestigt deze blik dat dit ook ons is overkomen of zou kunnen overkomen, dat wij dit zijn.Dat deze symbolische ‘staat van zijn’ ten dode is opgeschreven, verraadt zijn traject dat zich in de hut, na de verkenning door de performer van zijn buitenruimte en de accessoires die zich daarin bevinden, richt op de geborgenheid van de binnenruimte. Want meet Camacho niet na een tijd de drie dimensies van zijn hut met de uitgestrekte armen als liniaal, en brengt hij daardoor niet die aanvankelijk gesuggereerde tweedimensionaliteit aan het wankelen? Opent hij daardoor niet – op een ogenblik wanneer de subtiele loungeachtige muziek van Hahn Rowe zachtjes opkomt als een ongevaarlijk, gemoedelijk ruisen van golven – de vorme lijke poort naar een nieuwe, onverwachte ontwikkeling in de voorstelling bij het openklappen van het platte vlak naar een driedimensionale ruimte?

Naderend onheil

Eén technische, menselijke handeling, één hydropneumatische klik van één of andere exte-rieure speler, en het begint werkelijk en zachtjes te regenen in deze virtuele, paradijselijke wereld. Camacho gaat schuilen in de hut. Hij zit op de stoel, starend naar het publiek. Het regent alsof het ieder ogenblik kan ophouden met regenen. Toch lijkt het na enkele minuten alsof het onophoudelijk zal blijven regenen. Alsof deze regen als zand in een zandloper zal blijven lopen naar een onontkoombaar einde, naar een niets. Door de regen die blijft komen, ontstaat langzaam een besef van duur, en het is deze duur die gecombineerd wordt met een intrigerende klankenstroom die voortdurend in kracht aanzwelt, die een naderend onheil in zich draagt. Het is door de eindeloze, hypnotiserende herhaling van hetzelfde dat zich iets onafwendbaars in onze ervaring nestelt. Een beeld van kwetsbaarheid en vergankelijkheid kerft in de toeschouwer een besef van sterfelijkheid en een gevoel dat deze wereld op de scène onontwijkbaar zijn ondergang tegemoet zal gaan. Het is het point of no return, dat de toeschouwer tot een hulpeloze medeplichtige maakt van een onafwendbare catastrofe. De mens teruggeworpen op de kracht van zijn naakte bestaan en zijn schamele buitenkant, zijn harnas van flinterdunne kledij.

Een droom binnen een nachtmerrie

En dan is er die vreemde cesuur, zo eigen aan Meg Stuarts werk, wanneer de voorstelling het onmogelijke, lijdende einde in zicht lijkt te krijgen en zou moeten eindigen in een ver-pletterende hulpeloosheid. Dan worden we plotseling gered uit deze nachtmerrie door de komst van een hybride, onwezenlijke verschijning, die zo lijkt weggelopen uit het Braziliaanse carnaval, maar tevens zo beladen is met het failliet van The American Dream.

| BleSSeD, Meg Stuarts meedogenloos mededogen

Een beeld van kwetsbaarheid en vergankelijkheid kerft in de toeschouwer een besef van sterfelijkheid en een gevoel dat deze wereld op de scène onontwijkbaar zijn ondergang tegemoet zal gaan.


Het contrast tussen dit wervelende personage en de verlamde, wanhoops-kreten uitstotende Camacho is zo schrijnend, dat de voorstelling zich vanaf dan niet anders kan laten lezen dan als een droom binnen de nachtmerrie van het scènegebeuren. Camacho is als een robot van vlees, bloed en spieren, die enkel overleeft via de uiterlijke tekenen van een door de media en publiciteit opgelegde dresscode en een virtueel consumptie-gedrag. Alsof deze gemediatiseerde schijnwereld de menselijke conditie par excellence is geworden. Eindigend in de naamloze toerist, op weg naar een nieuw paradijselijk resort tussen de onwezenlijke chaos die de regen achterliet. Een man die als laatste geste naar ons terugblikt, wetend dat wij niet anders kunnen dan onze blik deemoedig afwenden of naar binnen kijken, terwijl wij weten dat ons beeld van de werkelijkheid, van de ge-mediatiseerde werkelijkheid, nooit meer hetzelfde zal zijn. Wij, die ook intens beseffen dat de natuur – ondanks onze verfijnde technologische middelen en moge-lijkheden – altijd even blind en wreed om zich heen zal blijven slaan en dat de kern van ons bestaan op ieder ogenblik even tragisch en onontkoombaar onvoorspelbaar is. Alsof niet alleen deze voorstelling een nare droom is, maar ook ons leven een droom lijkt die op elk moment kapot kan worden geslagen door het redeloze lot.

In deze voorstelling van Meg Stuart ervaren we een rationeel onvatbare beleving van de werkelijkheid, die ons door de voortdurende hypermediatisering ontsnapt. Deze ervaring beroert ons via dit kunstwerk op een emotionele, sensitieve en tegelijk filosofische wijze. Het confronteert ons met de essentie van ons bestaan als mens, die we via logische analyse, politiek of religie nooit ten volle kunnen benaderen. Deze ervaring via kunst blijft dan ook een unieke openbaring.

Meedogenloos meesterwerk

BLESSED zit vol symbolen en verwijzingen naar andere kunstwerken, naar politiek, antropologie en filosofie, maar wordt nooit megalomaan of raakt nooit aan enige vorm van kitsch. Dit dankzij Meg Stuarts perfecte gevoel van timing, gecombineerd met een subtiele dosering van dramatische zwaarte en carnavaleske, ironische lichtheid; van het tragische en het absurd komische, van de stilte en de intrigerende, hypnotise ren de mu-ziek van Hahn Rowe en de bijzondere lichaams taal van Francisco Camacho.Met BLESSED poneert Stuart een meedogenloos mees terwerk vol mededogen, dat op een navrante wijze de essentie van ons bestaan fileert en blootlegt. Een werk dat een nieuwe ervaring toevoegt aan de voorstellingen die mij de laatste vijfentwintig jaar hebben geraakt en veranderd. t

Dit is een verkorte versie van een artikel dat naar aanleiding van de première van BLESSED in 2007 is verschenen in Etcetera, tijdschrift voor podiumkunsten.

BLESSED Meg Stuart choreografie

Francisco Camacho dans Abraham Hurtado dans Kotomi Nishiwaki dans

Hahn Rowe muziek wordt uitgevoerd op

• zaterdag 22.00-23.20 uur• zondag 17.00-18.20 uur

bordenhalzie p.56 en 62


24

POËZIEFESTIVAL LANDGRAAF

FASHIONCLASH FESTIVAL

ORLANDO FESTIVALTHE NOTORIOUS IBE HEERLEN

ZOMERPARKFEEST VENLO… OP LOCATIE!

LMBG FSTVL

THE MAASTRICHT INTERNATIONAL POETRY NIGHTS

CULTURA NOVA ZOMERFESTIVAL HEERLEN

KUNSTDAGEN WITTEMMUSICA SACRA MAASTRICHT

NEDERLANDSE DANSDAGEN WMC KERKRADE

WERELDFESTIVAL PARADE BRUNSSUM

KIJK OP WWW.FESTIVALSLIMBURG.NL

VOOR EEN GEVARIEERD FESTIVALSEIZOEN!DVERS


Ralph van Raat is pianist en

musicoloog, met een passie voor

luchtvaart, ruimtevaart en

astronomie.

25

Reis naar de ziel

Tijdens mijn zomervakantie dit jaar in Zuid-Frank rijk keek ik op een van de vele mooie late avonden naar de heldere sterrenhemel. Hoewel dit omhoogkijken bij heldere zomernachten van

kinds af aan bijna een vast ritueel voor mij is, leidde de confrontatie van mijn eigen eindigheid met de hemelse oneindigheid dit keer tot een lichte fysieke duizeling. Ik kon deze slechts beteugelen door dicht bij de grond te hurken en mijzelf te aarden met een glas water.Toen ik vorig jaar een bekende Nederlandse, spiritueel aangelegde componist uitnodigde om eens met mij te gaan vliegen in een sportvliegtuig, ontstond een soort-gelijke reactie bij hem: kort na de start klampte hij zich vast aan de handgrepen en riep, op een toon die het midden hield tussen fascinatie, paniek en angst, dat het blijvend ongewone perspectief van de nietige mens versus de uitgestrektheid van de aardbol elk ego over- stijgt. Overigens keerde ik na 10 minuten op zijn verzoek weer terug naar de landingsbaan, omdat deze confrontatie zo heftig was dat hij deze eerst moest verwerken.De beschreven ervaringen zijn niet uniek voor eenieder die een hart heeft voor muziek. Ik ben ervan overtuigd dat u als concertganger minstens één keer in uw leven de confrontatie heeft mogen ervaren met het sublieme bij het horen van hemelse klanken. Op deze momenten verdampt het menselijke ego als sneeuw voor de zon, en ontstaat er een vacuüm van tijdloosheid en schijn-bare gewichtloosheid. Deze ervaring kan een muziek-liefhebber ook zonder vliegbrevet ondergaan – en ik kan u uit ervaring zeggen dat dit zeer kostenbesparend is. Sommige musici keren de wereld zelfs om, en gaan op zoek naar eindeloosheid in zichzelf; de ‘spirituele’ componist John Tavener moedigde mij aan om de ware muziek pas na de klank te ontdekken. Een toon krijgt pas haar uitwerking, volgens Tavener, als hij genoeg tijd heeft gehad om de menselijke ziel in een resonerende beweging te brengen. Andere componisten, zoals Sorabji of Xenakis, kijken juist naar buiten en imiteren de ontzagwekkende complexiteit van natuurlijke feno-menen als de sterren hemel, in een poging een vlucht te nemen naar het sublieme.

Overigens waren musici, in de breedste zin des woords, altijd al overtuigd van de relatie tussen het goddelijke, het sublieme, en klank. Het bekende concept van de Harmonie der Sferen is een mooi voor beeld, waarin Pythagoras en Plato het toonstelsel als spiegeling van de baan van de planeten interpreteerden. Bach en Webern gebruikten strikte muzikale structuren om het perfecte mysterie te verklanken, en Messiaen ontwierp ritmische stelsels waarmee hij ons een besef wilde geven van tijd versus tijdloosheid. Wellicht is het niet toevallig dat een astronaut zoals André Kuipers zich ook mateloos tot muziek aangetrokken voelt: tijdens een reeks gezamen-lijke optredens vertelde hij dat hij zich in zijn ruimte-station het liefst terugtrok met muziek over de kop-telefoon. Naast populaire muziek luister de hij regelmatig naar The Planets van Holst, terwijl hij vanaf ontzag-wekkende hoogte de grootsheid, maar tege lijkertijd de kwetsbaarheid van de aarde aanschouwde. Op het moment dat ik, als privévlieger, de concertvleugel tijdelijk verruil voor de vliegende vleugel, dan stijg ik letterlijk op en heb ik de geweldige mogelijkheid om de muziek die ik normaliter vooral hoor, met eigen ogen te zien. Onbeschrijfelijk mooi zijn de kleurschakeringen door het spel van zonlicht, wolken en lucht, het ervaren van de aardse mensheid ten opzichte van de immense vrije hemel en het gevoel te zweven op de klank van de motor en de wind. Het is elke keer opnieuw een indruk-wekkend en inspirerend schouwspel voor een musicus. Ik hoop dat u zich tijdens deze editie van Musica Sacra in de concertzaal op dezelfde wijze zult laten mee-voeren door ervaringen van eenzelfde grootsheid door sublieme muziek. Want ik ben ervan overtuigd dat een toegangsbewijs voor de concertzaal het beste vlieg-brevet is voor de meest sublieme ontdekkingsreis: de reis naar de ziel. tRalph van Raat



Onderstaande tekst uit Muziek van Michel Serres schetst op

poëtische wijze de strekking van life-form van Richard Barrett.

‘Het leven, zeldzaam akkoord in de muziek van wemelende atomen, kan worden opgevat als een wonder in de reusachtige loterij der dingen; na de inzichten die hij had verworven en de veranderingen die hij had ondergaan, ná maar eigenlijk vóór het leven, begon hij te luisteren naar de zachte, trillende donder van de aardschokken, de krullende vederbossen van de vulkaan-uitbarstingen, het kolken van de rivieren wanneer ze onder de brugboog uit- kwamen, de turbulenties van de wolken en de windhozen van de cyclonen, de sterrenstelsels die even spiraalvormig zijn als de genetische strengen van de levenden. Voorbij de bestendige refreinen van de elliptische banen hoorde hij ook de verspreide polyfonie van de radioastronomie, het wisselvallige geluid van de kwantumsprongen, de korrelige verstrooiing van de tijden, het overdadige rumoer van het heelal tussen de Big Bang en de Big Crunch, de geweldige expansie van een ongehoorde universele golf. Hij hoorde hoe de chaos omhoog kwam uit het begin van de dingen en van het denken, in een wanordelijk gedruis en doorgroefd was met tekens. […] De immense en aleatorische orkestratie van het heelal, de open ruimtetijd van de branen en supersnaren, de van leven trillende organen en membranen met hun geduldige, trage evolutie leken hem alles bij elkaar hun pre-muzikale wateren als duizend stromen uit te storten in de onmetelijke zee van onze symfonieën en liederen, onze gedichten, stellingen, verklaringen en betogen.De mensen, de levende wezens, het universum, het maakt allemaal geluid, zingen ze samen, en soms verspreiden ze signalen, die soms ook ritmisch geordend zijn… Spiraalnevels, wemelende neutronensterren, vibrerende kleuren in het spectrum van de hemellichamen, harmonische be-trekkingen tussen planeten, terugkeer van de lente en van de dag na de nacht, schommelend calcium, spin van het elektron… bamboe dat eens per eeuw bloeit, cyclische epidemieën, het schaarse paren van de cicaden, de trek van kraanvogels en eenden, de menstruatie, het tempo van de voortplanting, hart, pols en neuronen, de ritmiek van hormonen… zangerige accenten, pulserende stemmen, regelmatige stappen, deinend gejoel van de menigte… in de maat, heen en weer, golf- en golfjeslengte… bovendien kunnen we vanaf het begin der tijden tempo horen: trillingen, intensiteit, snelheid, remmen en weer optrekken…’ t

life-form

In Muziek (2011, vertaling van Musique door Jeanne Holierhoek) toont de Franse filosoof Michel Serres (1930) een wereld vol rumoer, ondefinieerbare klanken, vloeibare over-gangen en verrassingen. Hij vat het begrip ‘muziek’ in bredere zin op dan uitsluitend de gebruikelijke notie van toonkunst. Michel Serres is lid van de Académie Française en hoogleraar aan Stanford University. In Frankrijk geldt hij als een van de grootste geleer-den op het terrein van de filosofie en de letteren. Hij publiceerde tientallen boeken over uiteenlopende onderwerpen, zowel actuele als tal van historische.

life-form (2011-2012) voor cello en elektronica

van Richard Barrett door Arne Deforce cello

Richard Barrett, Centre Henri Pousseur elektronica

op zaterdag 20 september om 17.15 uur in de sint janskerk

zie p.54


Als klassiek musicus uit India past het thema van Musica Sacra Maastricht van dit jaar – ontzag-wekkend – mij heel goed. De aard van onze mu ziek is een prachtige mix van spiritua liteit en

plezier, en beide dragen elementen van ontzag in zich. In de dagelijkse omgang met mijn muziek ervaar ik, steeds wanneer er iets nieuws ontstaat, een gevoel van ontzag: dat zijn de momenten waarop ideeën die in mijn onder-bewuste leven, samen met mijn gevoel in de muziek tot uitdrukking komen.Er zijn verschillende redenen waarom dit zo werkt. Ten eerste omdat onze muziek in hoge mate gebaseerd is op improvisatie: zo’n 20% staat vast, de rest hangt af van het moment, de tijd, de plaats, de energie. Ook mijn persoon-lijkheid als vrouw, moeder, en iemand die echt hard moet werken voor deze muziek, speelt hierbij een rol. Ik kan alleen musicus zijn als ik in mijn mu ziek echt mijn inner-lijk tot uitdrukking breng en niet eenvoudigweg een taak vervul. En ten slotte helpt mijn instrument me om al die prach tige geluiden voort te brengen, die op hun beurt weer nieuwe ideeën oproepen, en het musiceren uiteindelijk tot een ontzag wekkende ervaring maken. tAnupama Bhagwat

Sitarspeelster Anupama Bhagwat speelt een

betoverende ochtendraga, begeleid door Gurdain

Rayatt op tabla op zaterdag 20 september om 9.00 uur in de keizerzaal

van de sint servaasbasiliekzie p.51


30

Wilt u ook weten wat er speelt bij Musica Sacra, voor en achter de schermen? Wat het thema doet met mensen, wat een festival tot een festival maakt? Om dit met u te delen is er ook dit jaar in samenwerking met Omroep MAX, het Musica MAX Café. Lex Bohlmeijer, bekend van onder meer de radioprogramma’s Casa Luna (NPO Radio 1) en Passaggio (NPO Radio 4), presenteert in geheel eigen stijl een muzikale talkshow in het souterrain van Theater aan het Vrijthof.

De setting is informeel. Onder het genot van een glas wijn of kop koffie luistert u naar internationale en lokale gasten van ons kunstenfestival. Zij praten openhartig over hun gedachten bij het thema ontzagwekkend, over muziek beleving, hun leven en over diverse andere onderwerpen. Er is volop ruimte voor vragen uit het publiek en uitwisseling over de actualiteit.

• vrijdag 19.15-20.00u • zaterdag 19.00-19.45u • zondag 18.00-18.45u | theater aan het vrijthof, souterrain

Musica MAX Café is gratis toegankelijk en zo geprogrammeerd dat u op tijd bent voor de volgende voorstelling.

Als coproducent van het festival maakt Omroep MAX voor NPO Radio 4 opnamen van de meeste concerten.

donderdag 18 september

11.00u Sorabji Sequentia cyclica super Dies irae Jonathan Powell piano20.30u Tavener The Beautiful Names live Thomas Blondelle tenor

Symfonieorkest Vlaanderen en Studium Chorale o.l.v. Hans Leenders

vrijdag 19 september

16.00u OPENINGSCONCERT Birtwistle en Dutilleux

Philharm. Zuidnederland o.l.v. Bas Wiegers18.00u Holst The Planets Marcel Verheggen en Hans Heykers orgel22.00u Cut Circle o.l.v. Jesse Rodin Brumel, Dufay en Josquin

zaterdag 20 september

11.00u Mark Wilde tenor David Owen Norris

piano en clavecimbel e.a. Liedrecital

t Musica MAX Café

Opnamen Omroep MAX14.00u Svoboda Die Bücher der Zeiten Mike Svoboda Ensemble

15.30u Lets Radio Koor o.l.v. Sigvards Klava Ligeti Lux aeterna Schnittke Koorconcert17.15u Schola Cantorum Ward Instituut

Vrouwenschola Choeur Grégorien de Paris

17.15u Barrett life-form. Arne Deforce cello Richard

Barrett & Centre Henri Pousseur elektronica20.00u Finnissy Remembrance Day. Harry Bennett

tenor Solisten Brussels Philharmonic en Vocaal Ensemble ExAUDI o.l.v. Ed Spanjaard

zondag 21 september

12.30u The Great War Vlaams Radio Koor Parry, Howells, Reger en Ravel

14.00u La Cappelletta Rex Salomon fecit templum15.30u Messiaen La Nativité du Seigneur Artem Nyzhnyk bayan17.15u Nomos-Quartett

Beethoven, Webern en xenakis

19.00u SLOTCONCERT Telemann Donner-Ode live Händel Ode for St Cecilia’s Day. Les Muffatti

en Vocaal ensemble Currende o.l.v. Peter Van Heyghen


lex Bohlmeijer studeerde Nederlands en Algemene

Literatuurwetenschap en was danser bij de Parijse Compagnie de Dance l’Esquisse. Hij schrijft,

bewerkt en regisseert toneel -stukken en presenteert de

radioprogramma’s Casa Luna (Radio 1) en Passaggio (Radio 4). Tijdens Musica Sacra presenteert

hij het Musica MAX Café.

Een druppel van ontzag

Er zit iets van vrees in het ontzagwekkende. Het boezemt angst in, en onmacht, zo overweldigend groots en ongrijpbaar is het. Persoonlijk ervaar ik dat op zeldzame momenten in de nacht, als de lichten om ons heen gedoofd zijn, en de geluiden zachtjes

ritselen en ik mijn hoofd in de nek leg om een paar tellen (op de eeuwig-heid!) naar de sterrenhemel te kijken, om echt stil te staan bij wat ik zie/niet zie: het onmetelijke, het oneindige. Het is om gek van te worden. Gauw trek ik mijn hoofd recht.

En ik aarzel dan ook als ik lees dat Musica Sacra het ontzagwekkende aan de orde wil stellen in de muziek. Ik heb mij eens door een filosoof laten vertellen dat Kant dat al een onzinnig idee vond: het ontzag-wekkende is voorbehouden aan het universum en aan de vernietigen-de of vruchtbare krachten in de natuur, de kunst doet er beter aan zich bescheiden op te stellen in dezen. Ik snap Kant wel. Als de muziek weer eens haar best doet het grootse symfonische ge baar te maken, moet ik altijd even aan hem denken: het lijkt niet meer dan een hulpe-loos gebaar, het blijft behelpen. Als het om het ontzagwekkende gaat.

Nee, dan liever een intense aandacht voor het kleine (met gebogen rug, ook hier ligt kramp op de loer). Dan blijft verbazing hanteerbaar. Misschien ligt hier ook wel de verklaring voor mijn liefde voor de kamer muziek. En ik heb het wel vaker geconstateerd bij mij zelf: hoe kariger de noten en hoe spaarzamer het betoog, des te groter de inner-lijke ruimte die zich opent (lees: de ontroering). Vergelijk het met het meesterlijke gedicht van Szymborska: Water. Al het water van de hele wereld bevindt zich in een regen druppel die ze opvangt in haar hand.

‘Wat een lichtheid in een druppel water. Hoe zacht raakt de wereld mij aan. Al wat ooit ergens ter wereld gebeurde, is geschreven op het water van Babel.’

Kijk, daar kan ik iets mee. Een paar regendruppels, een handvol noten. Mijn verwondering over de raadsel achtigheid van het leven wordt er niet minder om. En ik hoef niet bang te zijn. t


32

In gesprek met componiste Hanne Deneire over nieuwe muziek (2014) bij een oude film (1919)

Cinematek Brussel heeft de zwijgende film La Belgique Martyre (1919) onlangs geres-

taureerd. Ter gelegenheid van de herdenking van de Eerste Wereldoorlog verschijnt hij dit

najaar op dvd. De uitgave is voorzien van eigentijdse filmmuziek van de jonge Vlaamse

componiste Hanne Deneire, uitgevoerd door het HERMESensemble. Tijdens Musica Sacra

vindt de eerste vertoning plaats met live filmbegeleiding. Speciaal voor dit magazine

spreken we met Hanne Deneire over deze bijzondere productie.

Hoe ga je te werk bij een compositieopdracht als deze?

‘Natuurlijk heb ik de film eerst een paar keer bekeken. Op dat moment komt er al muziek in mij op waarnaar ik probeer te ‘luisteren’. De bezetting hebben we vooraf vastgesteld: fluit, klarinet, cello, piano en mezzosopraan. Met een bereik in

de blazers van piccolo tot basklarinet biedt dit kleine ensemble veel klankkleuren. Bovendien ben ik als composer-in-residence erg vertrouwd met het HERMESensemble en heb ik de muziek echt op deze musici geschreven.’

La Belgique MartyreDrame Patriotique de la Grande Guerre 1914-1918

DE FILM

In 1919 verschijnt de zwijgende film La Belgique Martyre (België als Martelares). Het is de eerste film

die de Compagnie Belge des Films Cinématographiques produceert, een kleine studio opgericht door

zakenman en filmpromotor Hippolyte De Kempeneer (1876-1944). Het script van dit ‘patriottistisch

drama in vijf delen’ is van Charles Tutelier, die tevens de rol van Robert speelt.

Robert is een jonge Vlaamse boerenzoon die de zorg voor de boerderij op zich neemt wanneer zijn vader

door het leger wordt opgeroepen. Vervolgens vermoorden Duitse soldaten zijn moeder, deporteren ze

zijn grootvader en steken ze het dorp in brand. In de loopgraven weet Robert zijn vader te vinden en

doodt hij de Duitsers die opdracht hadden gegeven tot de executie van zijn moeder. Als de wapen-

stilstand is getekend trouwt hij met zijn verloofde en bouwt hij de geruïneerde boerderij weer op.

De film benadrukt ‘hoe België had geleden voor de overwinning van de rechtvaardigheid’ en hoe het land

daarom een plaats verwachtte ‘in de voorhoede van de naties’. Elke mogelijke oorlogsmisdaad begaan

door de Duitsers passeert de revue, met daarbij de nadruk op het leed van het land en zijn bevolking.

door Philip Leussink

141920


‘Kenmerkend voor een stille film is het gebruik van tekstpancarten [tekst-borden, red.], die duiding geven aan de filmscènes. Die korte beschrijvingen komen hier niet alleen in beeld, maar worden daarnaast door de mezzo-sopraan gezongen. In de film worden de teksten gelijktijdig in het Frans en in het Nederlands getoond. Ik heb ervoor gekozen deze talen in de muziek enigszins af te wisselen, ze zijn immers zo verweven met onze tweetalige cultuur. Het Vlaams had in het begin van de vorige eeuw overigens een Frans accent. Verder gebruik ik elementen als Sprechgesang.’

Is het moeilijk om film en muziek bij de uitvoering te synchroniseren?

‘De dirigent heeft een timer lopen, maar de muziek mag bewegen in de tijd met een beperkt aantal vaststaande momenten. Het is geen Ame ri kaanse filmmuziek met klankeffecten die exact synchroon met het beeld moeten vallen. De muziek klinkt vrijer dan wanneer de hele ritmiek door de film op slot zou zitten. Bij het wat trage tempo van de film past bovendien geen strikt metrum. Dat zou kunstmatig overkomen. Maar er zijn zeker ook strakke, snelle passages.’

‘Ik wilde monnik zijn, maar wel in de wereld. Monnik dus met de wereld als klooster. De kunstenaar in mij geeft daar een draai aan.’

‘Deze beelden hebben me heel erg getroffen, aangezien het de consequenties voor de

gewone burger goed weergeeft. Het toont hoe een onschuldig kind betrokken

wordt en (onrechtstreeks) de gruwelijke gevolgen zal moeten dragen.’ � �

�

34

Heb je geluidseffecten gebruikt om oorlogshandelingen te ondersteunen?

‘Nee, wel verbeelden abstracte klanken uit de piano en stemkreten van de mezzo het strijd-gewoel. Ik heb veel muziek uit die tijd beluisterd, oorlogsmuziek en mars liederen. Er zitten wel een paar ‘mopjes’ in, muzi kale citaten uit die periode, zoals bij een parade van soldaten. En ik gebruik bepaalde thema’s, een soort Leitmotiven voor de aankondiging van de oorlog, voor de pastoor of voor de liefde.’

Vormen de film uit 1919 en de muziek uit 2014 een strikte eenheid,

of is de muziek ook afzonderlijk te beluisteren?

‘Ik wil dat de muziek een eigen kwaliteit heeft, zodat deze ook zonder film kan bestaan. Alles is gedacht vanuit de film, maar ook zonder film behoudt de muziek zijn verhalende kracht. Ik wil dat deze doordringend is en je meeneemt, ondanks het contrast tussen het tempo van de film en dat van de huidige tijd. Ik heb uit deze partituur van zeventig minuten ook een suite samengesteld voor concertante uitvoering.’

Hoe heb je de film zelf ervaren?

‘Mijn idee over de film is gegroeid gedurende het proces en hij heeft veel indruk op mij gemaakt. Wat mij vooral heeft aangegrepen is dat de film uitgaat van het gewone volk. Wow, dat moet toch verschrikkelijk geweest zijn. Zo shockerend dat een mama wordt doodgeschoten omdat haar dochter voor haar kiest. Die oorlog kende miljoenen militaire slachtoffers, maar had ook een enorme impact op de gewone mens. De film laat je het onvoorstelbare beschouwen vanuit het perspectief van een huisje met eenvoudige mensen, in een klein dorp op het platteland. t

| la Belgique Martyre

‘De film laat je het onvoorstelbare beschouwen vanuit het perspectief van een huisje met eenvoudige mensen, in een klein dorp op het platteland.’


141920 FILMTWEELUIK

MAUDITE SoIT LA GUERRE (A. Machin, 1914)

met live improvisatie door Gijs van Schoonhoven orgel

LA BELGIqUE MARTyRE (Ch. Tutelier, 1919) met nieuwe

muziek van Hanne Deneiredoor HERMESensemble

o.l.v. Steven Verhaert Valérie Vervoort mezzosopraan

Karin de Fleyt fluitPeter Merckx (bas)klarinet

Stijn Saveniers celloGeert Callaert piano

Centre Henri Pousseur klankregiei.s.m. Brussel

nederlandse première

zaterdag 22.00-24.00 uursint janskerk

zie p.57

HANNE DENEIRE

Hanne Deneire (1980) studeerde compositie

aan het Koninklijk Con ser vatorium van Ant-

werpen bij Wim Henderickx en Luc Van Hove.

Daarnaast studeerde ze basklarinet en piano.

In het tweede jaar won ze met haar eerste orkestwerk Mitä de

Aquarius compo sitie wedstrijd. Aan de Guildhall School of Drama and

Music in Londen specialiseerde ze zich in compositie en commu nity

art. Hanne schreef in de afgelopen jaren muziek voor ensembles als

I Solisti del Vento, Oxalys, Enigma, Quince Quartet, Logos en het

Filhar monisch Jeugdorkest van Vlaan deren. Ook componeerde

ze werken voor het Vlaams Radio Koor en Koor & Stem. Bij het

HERMES ensemble is ze composer-in-residence.

Haar eerste cd Hommage van Hanne Deneire (Phaedra) kreeg in

2011 een gouden label. In datzelfde jaar ontving Hanne de Gouden

Klaproos van Sabam in de categorie klassieke muziek/kamermuziek.

Met House of Music probeert Hanne via muziek mensen een

stapje verder te brengen in het leven. In dat kader ontving ze in

2003 de prijs van de Koning Boudewijn Stichting voor haar werk

met hoogbegaafde kinderen. Als muziektherapeute ontwikkelt

zij speciale projecten voor mensen met dementie.

36

t Vooruitblik Musica Sacra Maastricht 2015

De WegMensen die naar Santiago de Compostela lopen of fietsen verklaren telkens weer dat het aankomen in Santiago veelal een deceptie is. Wat vooral in hun beleving achterblijft en opduikt in de verhalen zijn de ervaringen onderweg. Het ‘op weg zijn’ blijkt meer gewicht te hebben dan het aankomen. De tocht met alle ontberingen, ontmoetingen, het genieten van het landschap en de strijd daarmee, dat wat allemaal door het hoofd en het lijf gaat, verschaft de echte voldoening aan het avontuur: ‘ik ga naar Santiago’.Petrarca schreef een mooie brief over zijn beklimming/wandeling naar de top van de Mont Ventoux. De Wandeling is een goed bekeken televisieprogramma, waar de reflectie op het geleefde leven en de toekomst centraal staat. In de religieuze literatuur is het volk Gods onderweg; de woestijnverhalen als doortocht naar een beter leven kleuren talrijke bijbelse verhalen gedurende vele eeuwen. Toen hij verrezen was, openbaarde Christus zich wandelend op weg naar Emmaus. Bij Boeddha is het lichtend pad wezen lijk voor zijn leer. En in de islam is de bedevaart naar Mekka een van de vijf voornaamste plichten.

En hoe zijn we vandaag de dag onderweg? Het nastreven van een succes volle carrière verplicht ons almaar resultaten te omschrijven en vooral, te behalen. Het voortdurend moeten presteren is de mantra van ons tijdsgewricht geworden. Langzaam maar zeker ontstaat hiertegen echter een aversie. Mensen dreigen ziek te worden van het jachten en jagen naar de talrijke doelen die bereikt dienen te worden. Het volgen van een goed proces op weg naar die resultaten en het daarin ontdekken van verdiepende reflectie en creativiteit verschijnt als een nieuw licht aan de horizon en zou wel eens kunnen leiden tot een meer vruchtbare uitkomst. Zo voltrekt zich in het op weg zijn een aan- lokkelijk perspectief, een gevoel van meer bij zichzelf zijn, een verdiept ervaren van het leven tot nu toe. Welke richting de gekozen weg gaat, is vaak een keuze van existentiële aard, evenals de beslissing die men neemt over het volhouden en volharden daarin. Is het ook niet opvallend dat men pas een grens ervaart als men er overheen is gestapt?

In de geschiedenis blijken de kunsten een lichtend pad te zijn in het gevoel van het op weg zijn als een wenselijke levensvervulling. Musica Sacra Maastricht 2015 schetst de wijze waarop kunstenaars ons gedurende vele eeuwen verbeeldingen tonen die een tegenstelling vormen met het helse spektakel van de hedendaagse prestatiemaatschappij.

donderdag 17 t/m zondag 20 september 2015

36


Onze hond slaat aan… de deur-bel klinkt. Het pakket dat afgegeven wordt door

de altijd lachende postbode komt uit de VS. Ja, eindelijk! Nieuws gierig sla ik de partituur open, knap werk van Peter Sykes die de orkest-partituur van Holsts beroemde compo sitie The Planets herschreven heeft voor een groot Ame-rikaans pijporgel. Tegelijkertijd moet ik ook even slikken en een gevoel van ontzag kruipt langzaam omhoog, precies zoals ik het voel bij elke grote componist en compositie. Het is een geweldig werk met héél veel originele vond-sten, gemaakt door de uitstekende vakman die Holst was. Maar het ontzag gaat verder, ver-mengd met twijfel. Hier gaat een gigantisch aantal studie-uren inzitten. En hoe krijg ik dit gerealiseerd op het prachtige orgel van de Sint Servaasbasiliek dat, hoewel al behoorlijk van omvang, aanmer kelijk kleiner is dan de grote Amerikaanse broer? Peinzend over de verge-lijking tussen het Maas trichtse en Amerikaanse orgel komt er een associatie naar boven en zie ik een Amerikaans en een Frans restaurant voor mijn ogen. Grote porties, een heidsworst, ham-bur gers met verlepte groenten tegenover ge-varieerde bourgondische hapjes met verfijnde smaken… ik geef toe, ik genera liseer. Gevoed door deze gedachten voel ik dat het kan op het Servaasorgel met zijn uitgebalanceerde en ge-varieerde kleurenpalet en ik besluit om The Planets te gaan instuderen en uit te voeren; yes, we can! Aanpassingen aan de Amerikaanse bewerking zijn nodig, plus de hulp van goede registranten en een tweede speler die op ge-zette tijden een hand en voet (of twee) toe-steekt. Een prachtig orgel, een imponerende Servaasbasiliek, en een geweldige onaardse compositie; dat mag toch met recht ontzag-wekkend genoemd worden. tMarcel Verheggen

Organisten Marcel Verheggen en Hans Heykers spelen ‘The Planets’ van Gustav Holst

op vrijdag 19 september om 18.00 uur in desint servaasbasiliek, zie p.48

Marcel Verheggen


38

Mike Svoboda - Die Bücher der Zeiten

Herr! Herr!

Unterwunden hab’ ich mich,

Zu singen dir

Bebenden Lobgesang.

Dort oben

In all der Himmel höchstem Himmel,

Hoch über dem Siriusstern,

Hoch über Uranus Scheitel,

Wo von Anbeginn

Wandelte der heilige Seraph

Mit feirender, erbebender Anbetung

Ums Heiligtum des Unnennbaren,

Da steht im Heiligtum ein Buch

Und im Buche geschrieben

All die Millionenreihen

Menschentage –

Da steht geschrieben –

Länderverwüstung und Völkerverheerung,

…

uit Die Bücher der Zeiten (Sämtliche Gedichte, 1788-1795)

Friedrich HölderlinEen leven vol innerlijke strijd

De Boeken der Tijden

Heer! Heer!Ik heb het gewaagdOm een lofzang bevend Op U aan te heffen.

Daar bovenIn de allerhoogste der hemelenHoog boven de ster Sirius,Hoog boven het zenit van Uranus,

Waar vanaf den BeginneDe Heilige Seraphim wandeldeIn vererende, bevende aanbiddingRondom het Allerheiligste van de Onuitsprekelijke.

Daar staat in het Allerheiligste een BoekEn in het Boek staan geschrevenAl die miljoenenDagen der mensen –

Daar staat geschreven – verwoesting van alle landen en vernietiging van alle volkeren,…

(vertaling: Marjolein Holtbernd-Streevelaar)

Fragmenten van teksten van Friedrich Hölderlin lopen als een rode

draad door het programma van dit festival. Zo is het festivalmotto

ont leend aan zijn gedicht Die Bücher der Zeiten. Ditzelfde gedicht neemt

de componist Mike Svoboda als uitgangspunt voor zijn gelijknamige compositie.

In de dansvoorstelling DEEP FIELD maken de hoekdelen gebruik van fragmenten

uit Hölderlins onvoltooide treurspel Der Tod des Empedokles.

Festivalmotto

Warum vertilgt mit dem Flammenschwert

All die Greuel von der Erde

Der Todesengel nicht?

uit Die Bücher der Zeiten (Sämtliche Gedichte, 1788-1795)


DEEP FIELDDiß ist sein Garten! dort im geheimen

Dunkel, wo die Quelle springt, dort stand er

jüngst, als ich vorüber ging – du

hast ihn nie gesehn?

Du must ihn jetzt sehn! jetzt!

Man sagt, die Pflanzen merkten auf

ihn, wo er wandre, und die Wasser unter der Erde

strebten herauf da wo sein Stab den Boden berühre!

und wenn er bei Gewittern in den Himmel blike,

teile die Wolke sich und hervorschimmre der

heitre Tag. – Das all mag wahr seyn! doch

was sagts? du must ihn selbst sehn! einen

Augenblick! und dann hinweg! ich meid‘ ihn selbst –

ein furchtbar allverwandelnd Wesen ist in ihm.

Ach! da ich ihn zum letztenmale dort

Im Schatten seiner Bäume sah, da hatt er wohl

Sein eigen tiefes Laid – der Göttliche

mit wunderbarem Sehnen, traurigforschend

Wie wenn er viel verloren, blikt er bald

Zur Erd’ hinab, bald durch die Dämmerung

Des Hains hinauf, als wär’ ins ferne Blau

Das Leben ihm entflogen, und die Demuth

Des königlichen Angesichts ergriff

Mein ringend Herz – auch du must untergehn,

Du schöner Stern! und lange währets nicht mehr!

Das ahnte mir –

O daß du daran mich erinnerst! Es ist nicht lange

daß ich todeskrank danieder lag. Schon dämmerte

der klare Tag vor mir und um die Sonne

wankte, wie ein seellos Schattenbild, die Welt.

uit Der Tod des Empedokles (1797-1800)

Dit is zijn tuin! Daar in het verborgen donker, waar de bron ontspringt, daar stond hij onlangs toen ik voorbijkwam – jijhebt hem nooit gezien?

Je moet hem nu zien! Nu!Men zegt dat planten tekens gevenals hij voorbijkomt, en ondergrondse waterstromenborrelen op waar zijn staf de grond heeft geraakt!En als het onweert en hij kijkt naar de hemel danschieten de wolken uiteen en breekt ereen heldere dag aan. – Dat zal allemaal wel waar zijn! Maar wat betekent dat? Je moet hem zelf zien! Een ogenblik! En dan wegwezen! Ik mijd hem zelf - er is iets ontzettends in hem dat alles door elkaar schudt.

Ach toen ik hem laatst daarin de schaduw van z’n bomen zag, toen had hij welzijn eigen verdriet – de goddelijke;Met wonderlijk verlangen, treurig zoekendals had hij iets verloren, keek hij eerstnaar de aarde neer, dan weer door de schemervan het bos naar boven, alsof in ’t verre blauwhet leven hem ontvlucht was, en de deemoedvan het koninklijk gelaat raaktemijn onrustig hart – ook jij moet ondergaan,Jij mooie ster! En lang zal het niet duren!Dat voelde ik –

O dat je me daaraan herinnert. Nog niet zo lang geledenlag ik doodziek neer. Reeds schemerdede klaarlichte dag voor mij en om de zonwankelde als een zielloos schaduwbeeld de wereld.

(vertaling Bart Philipsen)

Friedrich Hölderlin (Lauffen 1770 - Tübingen 1843)

Het afschrikwekkende beeld van de apocalyptische visioenen; het hoopvolle van de reddende Engel met het vlammende zwaard en dan opeens het inzicht: ‘Het bonte spektakel der tijden is liefde!!! Hoor het hemel en aarde!’ De enorme spanning die ontstaat door dit contrast tussen de taferelen van het Laatste Oordeel enerzijds en de berusting door de verlossing door Christus anderzijds in Die Bücher der Zeiten is kenmerkend voor de grote klassiek-romantische dichter Friedrich Hölderlin. Voorbestemd tot dominee, maar altijd al meer geïnteresseerd in literatuur, kiest hij bewust voor een leven als dichter. Zijn innerlijke strijd met tegenstellingen tussen hoog-ge stemde idealen (Franse Revolutie) en grote teleur stellingen op maatschappelijk en persoonlijk terrein (on-gelukkige liefde) vertaalt hij in een karakteristieke stijl in zijn poëzie. Na de diagnose schizofrenie in 1807 wordt hij tot aan zijn dood door een pleeggezin verzorgd: 36 jaar lang, in een ‘torenkamer’, schrijft Hölderlin nog vele gedichten, waaronder als een van de laatste het ontroerende Frühling.

40

DEEP FIELD

‘Tien KLANKbelichtingen van een METAmorfose’

40


DEEP FIELD

Ballett am Rhein

Martin Schläpfer choreografieAdriana Hölszky muziek (Zehn KLANGbelichtungen einer METAmorphose)rosalie media-licht-beeld en kostuumsGert Weigelt fotografie

Een vooruitblik op DEEP FIELD, een grootse productie

met meer dan 40 dansers. Na de première in het

Opernhaus Düsseldorf (mei 2014) vindt tijdens dit

festival de eerste uitvoering buiten Duitsland plaats.

‘De term Deep Field is afkomstig uit de astronomie. Het is een beeld van een klein deel van de sterrenhemel, dat voor het eerst in 1995 met de Hubble-ruimte-telescoop werd vastgelegd en een groot aantal ver verwijderde, zwak schijnende sterrenstelsels zichtbaar maakt. […] Het proces van het zichtbaar maken van iets wat voor ons aanvankelijk niet zichtbaar is, corres pondeert met de weg naar de kern van dit werk: eerst zie je niets, dan begint het proces van het zien, horen en ervaren, dat je steeds verder van de uitgangssituatie afleidt. Aan het eind ben je misschien iemand anders geworden. Dat zou ik wensen!’(Adriana Hölszky in gesprek met dramaturge Anne do Paço)

DEEP FIELD vrijdag 20.15-21.30 uur

theater a/h vrijthofnederl. première

zie p.49

voorafgaand spreekt Samuel Wuersten,

artistiek directeur van Codarts en van het

Holland Dance Festival met choreograaf

Martin Schläpfer in het Musica MAX Café

(aanvang 19.15 uur)


42

UW ADVERTENTIEOP RADIO OF TV?

RTV Maastricht bereikt dagelijks33.000 inwoners van Maastricht!

Volg ons opwww.facebook.com/rtv.maastricht

en twitter: @tvmaastricht

Benieuwd naar de vele mogelijkheden?Neem vrijblijvend contact met ons op!

043-3253875 www.rtvmaastricht.nl

MAASTRICHT FM via kabel 87.5, ether 107.5TV MAASTRICHT Ziggo digitaal kanaal 40


Er is veel waar ik ontzag voor heb en wat me verbaast: kunst, literatuur, religie, filo sofie. Het dagelijks werk van een musicus omvat veel routines: ik werk hard en streef naar

perfectie, en ben daar meer op gericht dan op abstracte reflectie. Maar er zijn ook gedachten die me motiveren en inspi reren. In de eerste plaats niet zozeer een gedachte als wel de vraag hoe vanuit het ‘niets’ opeens ‘iets’ kan ontstaan. Hoe totaal onbekende muziek geleidelijk deel van mij kan worden als ik haar ga spelen. Hoe, in het componeren, een maagdelijk stuk muziekpapier zich begint te vullen met noten, omgevormd wordt tot een complete gedachte, tot een nieuw werk. Schrijf ik het echt alleen, of is er iets van buitenaf dat mij leidt? En als creativiteit, kunst, behalve vaardigheid en professionaliteit ook magie is en betovering, in welke mate is zij dat dan? Op de tweede plaats is er de menselijke natuur, die ons allen aangaat. De menselijke natuur staat centraal in ons eigen werk en in dat van anderen, en is – naar mijn idee – altijd het centrale item in de kunst. Het klinkt misschien dramatisch, maar uiteindelijk moet ieder van ons accepteren dat alles eindig is: elke gebeurtenis, elk leven. Alles is eindig, en er is geen garantie dat er iets is na dit leven. Maar wel is er de grote waarschijnlijkheid dat wat we tot stand brengen ons wezen verspreidt en uitbreidt, en blijft bestaan als ons leven eindigt. Ten-minste, als het iets waardevols is. En daarom is het nodig om daarnaar te streven, om dit in gedachten te houden en hard te werken. Om ons bewust te zijn van het spoor dat we nalaten, en van hetgeen ons werk anderen zal brengen. tArtem Nyzhnyk

Artem Nyzhnyk

Bayan-speler Artem Nyzhnyk geeft een uitvoering van de orgelcyclus La Nativité du Seigneur van olivier Messiaen op zondag 21 september

om 15.30 uur in de sint servaasbasiliek, zie p.61


44

Kaikhosru shapurji sorabji sequentia cyclica super Dies iraeJonathan Powell piano

Berlioz, Liszt, Rachmaninov en vele anderen hebben het Dies irae, de sequens uit de Dodenmis, geciteerd en gevarieerd, om visioenen van de Laatste Dag op te roepen. Niemand ging zo ver als Kaikhosru Shapurji Sorabji, Brits componist van Indiase (Parsi) afkomst, die het grootste deel van zijn leven in afzondering leefde en uitvoeringen van zijn werk zelfs verbood. Zijn Sequentia cyclica super Dies irae, voltooid in 1949 en opgedragen aan de van origine Utrechtse pianist Egon Petri, beslaat meer dan 350 bladzijden en duurt ruim zeven uur. Het werk is in 2010 één keer volledig uitgevoerd, in Glasgow door Jonathan Powell. Hij komt nu naar Maas-tricht voor een ontzagwekkende driedelige marathon in het kader van Musica Sacra. De Sequentia cyclica is een monumentale variatiereeks, culminerend in een passacaglia met honderd variaties en eindigend ‘con brio volcanico’ met een vijfvoudige fuga. Na een Londense uitvoering in 2008 van de eerste helft van de Sequentia cyclica super Dies irae door Jonathan Powell schreef een recensent dat hij ‘in hoge mate ontgoocheld‘ was dat het na bijna drie uur al over was, en dat hij hunkerde naar het vervolg.’

11.00-19.15 uur

bonbonnière, redoutezaal

€ 15 (ticket gehele dag geldig)

neDeRlanDse pRemièRe

zie het interview met Jonathan Powell op p.14

Een pianomarathon in drie delen(tweede integrale uitvoering) I. 11.00-14.00 uur II. 14.45-16.45 uur III. 17.15-19.15 uur

donderdag 18 september

t muziek t theater t dans t performance t film t liturgie t lezing | inleiding t expositie

Jonathan Powell © Malcolm Crowthers

t

John Martin (1789-1854): The Last Judgement

pRogRaMMa


John tavener · the Beautiful names Symfonieorkest Vlaanderen en Studium Chorale Hans Leenders dirigent Thomas Blondelle tenor

In The Beautiful Names (2004) verwijst John Tavener naar de 99 namen van Allah die in de Koran voorkomen. Tavener beschouwde het als een van zijn voornaamste composities. De goddelijke namen vallen uiteen in twee categorieën: die van verhevenheid en die van barmhartigheid. De 99 namen zijn universeel: het zijn theofanieën van het eeuwige en oorspronkelijke ‘zijn’. Een metgezel van de profeet Mohammed zei: ‘Ik zag nooit iets zonder God te zien’. De missie van de mens is dan ook om het uiterlijk te doen aansluiten bij het innerlijk, aldus John Tavener.

20.30-21.45 uur

theresiakerk

€ 20


Eerste uitvoering buitenhet Verenigd Koninkrijk

zie de column van Thomas Blondelle op p.19

‘The Beautiful Names kwam voor mij als een visioen. Ik

mediteerde op bijna dagelijkse basis op de afzonderlijke namen

en de muziek kwam volgroeid tot mij. Het was nooit willekeurig

of chaotisch, maar leek de logica van de kosmische muziek of de

muziek der sferen te hebben.’ John Tavener

Rechtstreekse uitzending door Omroep MAX

NPO Radio 4.

do 18

John Tavener

t

Musica Sacra Maastrichtkunstenfestival t muziek, dans, theater, performance, film & beeldende kunst op historische locaties

46

presentatie installatie [14/14]

IJzer, technologie, oorlog. Hoe de mensheid ineens massaal dood en verderf kon veroorzaken alsof het een natuurramp was.

[14/14] is het resultaat van inter-nationale samenwerking tussen studenten van de Academie

Beeldende Kunsten Maastricht

(afdeling Visuele Communicatie) en Universidad Europea de Madrid.

De gek en het noodlot (Intro in situ)Rianne Wilbers sopraanHet drijvend kunstwerk van Bert Lemmens is muziekinstrument én kunstobject. De vorm ervan verwijst naar een schilderij van Bosch, De keisnijding. Daarop is een kwakzalver te zien met een trechter op zijn hoofd. Het tafereel toont de waanzin van de gedachte dat je krankzin-

nig heid uit de mens kan snijden. De schilder houdt ons een spiegel voor. Dat doet ook Franck Bovet met zijn compositie die refereert aan de kern-ramp van Fukushima: leggen wij als mens de lat niet te hoog? Met alle risico’s en gevolgen van dien…

Festivallezing door elmer schönbergerSchrijver, componist en musicoloog Elmer Schönberger houdt voorafgaand aan het openingsconcert een beschou-wing bij thematiek en inhoud van het festival.

13.00-13.30 uur

theater aan het vrijthof

vrij entree

141920

[14/14] is tijdens het festival doorlopend te bezichtigen

14.00-14.10 uur

stadspark

vrij entree

De Gek en het Noodlotwordt ook uitgevoerd opvrijdag 16.45-16.55 uurvrijdag 19.15-19.25 uurzaterdag 14.00-14.10 uur zaterdag 16.45-16.55 uur zaterdag 19.15-19.25 uur zondag 11.30-11.40 uurzondag 14.00-14.10 uurzondag 16.00-16.10 uur

15.00-15.40 uur


vrij entree

zie het artikel op p.7

t

t

t


Elmer Schönberger © Ronald Knapp



OpeningsCOnCeRt Harrison Birtwistle · panicHenri Dutilleux · mystère de l’instant Philharmonie Zuidnederland o.l.v. Bas Wiegers

Ties Mellema saxofoon Ramon Lormans drums

Voor het openingsconcert van het festival wordt Philharmonie Zuid-nederland opgesplitst. Blazers en slagwerk (met jazzdrummer) in Panic (1995) van Harrison Birtwistle; strijkers en slagwerk (met cimbalom) in Mystère de l’instant (1989) van Henri Dutilleux. Een tweeluik van tweemaal achttien minuten, dionysisch (extatisch, onrustig) tegenover apollinisch (doordacht, beheerst). In de antieke mythe staat de schalmeispelende sater Marsyas voor de oerdrift van de natuur; hij wordt verslagen door de lierspelende god Apollo, de brenger van beschaving, die hem niettemin daarna levend vilt. De Griekse tragedie streefde naar een evenwicht tussen beide krachten.

In het werk van Birtwistle komt de paniek letterlijk van de bosgod-op-bokkenpoten Pan die, op een snerpende altsaxofoon (bij wijze van aulos), de dierenwereld tot angst en extase beweegt. Dutilleux reflecteert, in een suite van tien ‘momentopnames’, over het mysterie van de tijd: wat is een ogenblik, en hoe is het in muziek te vatten? Het moment dat de aanzet gaf, was een zomeravond in Candes-Saint-Martin aan de Loire, toen een grote groep vogels roepend boven zijn huis vloog. De componist wilde de structuur van het onthutsende geluid vatten, maar het gebeuren bleek eenmalig.

16.00-17.15 uur


vrij entree

Birtwistle noemt Panic een dithyrambe, een oorspronkelijk

gezongen en wild gedanste hymne tot Dionysos. Zo heftig is het werk, dat het bij de première

in de BBC Last Night of the Proms een schandaal veroorzaakte,

vergelijkbaar met dat van Le sacre du printemps 82 jaar

eerder. (Eén tabloid sprak van ‘Last Fright of the Proms’).

t

Hendrik de Clerck (1600-1629): De wedstrijd tussen Apollo en Pan

vr 19

48

De gek en het noodlot (Intro in situ)Rianne Wilbers sopraan

gustav Holst · the planets Marcel Verheggen orgelm.m.v. Hans Heykers orgel

The Planets is een zevendelige orkestsuite van de Engelse com po-nist Gustav Holst, geschreven tussen 1914 en 1916. Ieder deel van de suite is vernoemd naar een planeet in ons zonnestelsel, zoals in die tijd bekend was. Vanaf de première tot heden is de suite een van de meest uitgevoerde Engelse composities. Tijdens Musica Sacra spelen Marcel Verheggen en Hans Heykers een duizelingwekkende versie op het orgel van de Servaasbasiliek.


musica maX Café met Lex Bohlmeijer

Lex Bohlmeijer, bekend van onder meer de radio programma’s Casa Luna (NPO Radio 1) en Passaggio (NPO Radio 4), presenteert een muzikale talkshow in het souterrain van

Theater aan het Vrijthof. Onder het genot van een glas wijn of kop koffie luistert u naar internationale en lokale festivalgasten. Zij praten over hun gedachten bij het festivalthema, over muziekbeleving en andere onderwerpen. Er is gelegenheid voor vragen uit het publiek en uitwisseling over de actualiteit.

Musica Max Café komt tot stand in samenwerking met Omroep MAX.

16.45-16.55 uur

stadspark | vrij entree

zie vrijdag 14.00 uur, p.46

18.00-19.00 uur

sint servaasbasiliek

€ 12

zie de column van Marcel Verheggen op p.37

nog een bewerking:de orgelcyclus La Nativité du Seigneur van Olivier Messiaen door Artem Nyzhnyk (Oekraïne)vertolkt op bayan (accordeon)zondag 15.30 uur, zie p.61

19.15-19.25 uur



19.15-20.00 uur

theater aan het vrijthof, souterrain | vrij entree

Musica MAX Café op vrijdag 19.15-20.00 uurzaterdag 19.00-19.45 uurzondag 18.00-18.45 uur

zie de column van Lex Bohlmeijer op p.31

t

t

t

t


mechaniek van het hoofdorgel van de Sint Servaasbasiliek © Marcel Verheggen



een schrijnend gevalgeschreven en gespeeld door Saman Amini. Arie de Mol regie

Een orale roadmovie waarin de geschiedenis van ‘de vluchteling’ een gezicht en een stem krijgt. Een queeste naar een nieuwe, eigen plek, waar ontheemding kan worden ingeruild voor erkenning en herkenning. Ontzagwekkend, beklemmend, maar ook geestig voert de tocht van Iran naar Maastricht. Een begenadigd acteur, die het directe contact met zijn publiek niet schuwt, leidt de weg.

Deze voorstelling vervangt de eerder aangekondigde toneelproductie‘bodies renewed | bleeding afresh’.

Deep FielD ‘tien KlanKbelichtingen van een metamorfose’ Ballett am Rhein, Martin Schläpfer choreografie Adriana Hölszky muziek

rosalie media-licht-beeld en kostuums

In mei ging DEEP FIELD in Düsseldorf in première. Componiste Adriana

Hölszky stelt zich bij tien ‘KLANKbelichtingen’ evenveel instellingen van de

Hubble-ruimtetelescoop voor, die met zijn reuzenoog steeds dieper in het

universum doordringt. Eerst ziet men niets, dan alsmaar meer sterren en

uiteindelijk wordt alles verpulverd: het hele drama van de mensheid, de

verhalen van leven en sterven, alles wordt universum, mysterie. Deze blik

confronteert ons met de vragen: wie zijn we, hoe komen we hier, waar

gaan we heen? Grootse productie, ruim 40 dansers, eerste voorstelling

buiten Duitsland.

20.00-21.20 uur

toneelacademie

vrij entree

reserveren viawww.toneelacademie.nl

Studenten van de Toneelacademie Maastricht ontwikkelen in het

kader van festival korte voorstel-lingen, zie voor meer informatie

www.toneelacademie.nl

20.15-21.30 uur


€ 25


zie het beeldartikel op p.40

voor de hoekdelen van DEEP FIELD gebruikt

Adriana Hölszky teksten van Friedrich Hölderlin,

zie p.38

voorafgaand aan de voorstelling spreekt Samuel Wuersten,

artistiek directeur van Codarts en van het Holland Dance Festival,

in het Musica MAX Café met choreograaf Martin Schläpfer

(aanvang 19.15 uur)

t

t

vr 19

© Gert Weigelt

50

antoine Brumel · missa et ecce terrae motus antoine Brumel · Dies iraeguillaume Dufay · nuper rosarum floresJosquin des prez · praeter rerum seriemCut Circle (VS) o.l.v. Jesse Rodin

Cut Circle – ‘doorsneden cirkel’ – was een tempo-aanduiding in de Renaissance en werd de naam van een vocaal ensemble voor polyfonie, verbonden aan Stanford University in Californië. Dit wordt hun eerste Europese optreden. Met één stem per partij zingen ze de rond 1500 unieke twaalfstemmige Missa Et ecce terrae motus van Antoine Brumel; de aardbeving van de titel verwijst naar de Verrijzenis. De misdelen, onderbroken door Brumels Dies irae, worden afgewisseld met motetten. Daaronder Nuper rosarum flores, gecomponeerd door Guillaume Dufay voor de inwijding van de Dom in Florence, na de voltooiing in 1436 van Brunelleschi’s koepel, de grootste sinds de Oudheid. Het is gebaseerd op het gregoriaanse introitus voor kerkwijding, Terribilis est locus iste (‘Ontzagwekkend is deze plaats’). Besloten wordt met Josquins kerst-hymne Praeter rerum seriem, over het ondoorgrondelijke mysterie van de menswording.

Cut Circle is in residentie aan Stanford University, waar Jesse Rodin ook Assistant Professor of Music is, en richt zich op de uitvoering van muziek uit de Renaissance. Rodin, auteur van onder meer Josquin and the Poly-phonic Mass in the Sistine Chapel realiseerde met zijn ensemble een eerste dubbel-cd (De Orto and Josquin: Music in the Sistine Chapel around 1490) die door de internationale muziekpers zeer goed werd onthaald. Een opname met muziek van Dufay is in voorbereiding (verschijning 2015).

kHz#04, project door het ensemble voor experimentele elektronische muziek van de afdeling Compositie van het Koninklijk Conservatorium Den Haag. Darien Brito Vsig~ 1.0 Andrius Arutiunian Untitled (box) Eirik Brandal SJOF Liisa Hirsch Nieuw werk Yael Levy sound map, uitgevoerd door de componisten en Edgars Rubenis, m.m.v. Marianna

Soroka en Alfonso Salar Ruiz slagwerk en Novile Maceinaite viool.

Ensemble kHz onderzoekt in de Karlheinz Stockhausen Studio van het Koninklijk Conservatorium de mogelijkheden om met analoge elektro-nische instrumenten live concerten te geven, in plaats van concerten met elektronische muziek waarbij opnamen op band worden afgespeeld.

22.00-23.00 uur

martinuskerk

€ 16

eerste Europese optreden van Cut Circle, vocaal ensemble voor polyfonie

22.00-23.00 uur

lambertuskerk

€ 8

t

t


Koepel van de Dom in Florence



RagaAnupama Bhagwat bespeelt de sitar met een opmerkelijke spon-taniteit en veelzijdigheid. Vroege vogels kunnen haar horen in een betoverende ochtendraga, in de prachtige Keizerzaal, met Gurdain

Rayatt tabla. De raga Ahir Bhairav laat de ziel ontwaken in volkomen rust. Het roept beelden op van serene, met sneeuw bedekte heuvels, en van een rivier die rustig stroomt. Aan de horizon kondigt de zon de nieuwe dag aan.

mark Wilde · tenorDavid Owen norris · piano en clavecimbel Richard Watkins · hoorn, gareth Hulse · hobo Maurice Ohana Sacral d’Ilx Ralph Vaughan Williams 10 Blake Songs Olivier Messiaen Appel interstellaire (uit Des canyons aux étoiles) Benjamin Britten Still Falls the Rain

Een oeroude Iberische zonnecultus, hoorngeschal in het heelal, het verlies van een staat van onschuld door de industriële revolutie en een lamento voor de doden van de Blitz. Vier contrasterende aspecten van het ont-zagwekkende, door een ongebruikelijk kwartet met tenor Mark Wilde, ook vorig jaar in dit festival te gast.

9.00-10.00 uur

keizerzaal sint servaasbasiliek

€ 12

zie de column van Anupama Bhagwat op p.29

11.00-12.00 uur


€ 8


za 20

t

t

William Blake (1757-1827) The Great Red Dragon and the Woman Clothed with Sun (1805-1810)

51

52

giacomo Carissimi Diluvium universale & Judicium extremumCollegium ad Mosam o.l.v. Huub Ehlen

De Zondvloed en het Laatste Oordeel, cataclysmen uit een ver verleden en in een verbeelde toekomst. Het zijn rampen die getuigen van een goddelijk oordeel. Heel de aarde wordt overspoeld in De Zondvloed (Diluvium universale) en bij het Einde der Tijden (Judicium extremum) scheidt God als opperrechter de goeden van de kwaden. Carissimi, de meester van het vroege Romeinse oratorium, pakt muzikaal dramatisch uit.

mike svoboda · Die Bücher der zeitenSvea Schildknecht sopraan Céline Wasmer sopraan Anne-May Krüger mezzosopraan Michael Kiedaisch percussie Mike Svoboda trombone

Als trombonist bracht Mike Svoboda meer dan 400 werken voor zijn instrument in wereldpremière. Als componist zoekt hij vaak de schemer-zone tussen jazz, experimenteel en klassiek, en maakt daarbij gebruik van zowel traditionele als avant-garde technieken. Tijdens Musica Sacra brengt hij met zijn eigen ensemble de première van zijn grootschalige werk Die Bücher der Zeiten, voor 3 vrouwenstemmen, trombone en slagwerk, op een gedicht van Friedrich Hölderlin (1770-1843).


12.30-13.30 uur

kapel zusters onder de bogen

€ 16

14.00-14.45 uur

conservatorium

€ 12

WeRelDpRemièRe

zie p.38 voor een tekst over Friedrich Hölderlin

14.00-14.10 uur



t

t

t


Mike Svoboda



bodies renewed | bleeding afresh Deze productie is komen te vervallen en wordt vervangen door de voorstelling Een schrijnend geval, geschreven en gespeeld door Saman Amini in een regie van Arie de Mol. Een schrijnend geval wordt uitgevoerd op vrijdag en op zaterdag om 20.00 uur, zie p.49 en 55.

lets Radio Koor o.l.v. sigvards KlavaGyörgy Ligeti Lux aeterna Alfred Schnittke Koorconcert

Het Lets Radio Koor behoort tot de beste koren van de wereld. Centraal staat Schnittkes Koorconcert, dat wortelt in de orthodoxe koortraditie. Hij schreef het toen er in Rusland weer ruimte was voor oude tradities, op een tekst ontleend aan het tiende-eeuwse Armeense Boek der Klaag-zangen. In Lux aeterna verklankt Ligeti eeuwig licht als een klankprisma waarin het weefsel van stemmen voortdurend varieert.


schola Cantorum van het Ward-instituut vrouwenschola van het Choeur grégorien de paris

Mannen en vrouwen van beide schola’s wisselen elkaar af in gregoriaanse antifonen waarin ontzag, als wortel van het geloof, centraal staat.

‘Ontzag is meer dan een gevoel. Het is een antwoord op de tegenwoor-digheid van het mysterie in alle dingen. Een intuïtie voor een betekenis aan gene zijde van het mysterie, een besef van de transcendente waarde van het heelal.’Abraham Joshua Heschel, God zoekt de mens. Een filosofie van het jodendom (Houten, 1985)

15.00 uur

toneelacademie voorstelling is vervallen

zie voor meer informatie www.toneelacademie.nl

15.30-16.30 uur

onze lieve vrouwebasiliek

€ 16

16.45-16.55 uur



17.15-18.15 uur


€ 8

t

t

t

t

za 20

54

Richard Barrett · life-form voor cello en elektronica Arne Deforce cello Richard Barrett, Centre Henri Pousseur elektronica

Met life-form schreef Richard Barrett (1959) een visionaire partituur die tot een nieuwe verhouding tussen mens, technologie, kosmos en na-tuur wil komen. Het is niet de elek-tronica, ruimtelijk opgesteld rondom het publiek, die het spel van de musicus manipuleert (zoals in de klassieke live-elektronica) maar de akoestische klanken van de cello die vooraf gecomponeerde elektroni-sche structuren veranderen en tot leven wekken. Een ontzagwekkend werk met kosmische allures.

musica maX Café met Lex Bohlmeijer

Lex Bohlmeijer, bekend van onder meer de radio programma’s Casa Luna (NPO Radio 1) en Passaggio (NPO Radio 4), presenteert een muzikale talkshow in het souterrain van Theater aan het Vrijthof. Onder het genot van een glas wijn of kop koffie luistert u naar internationale en lokale festivalgasten. Zij

praten over hun gedachten bij het festivalthema, over muziekbeleving en andere onderwerpen. Er is gelegenheid voor vragen uit het publiek en uitwisseling over de actualiteit.



17.15-18.15 uur

sint janskerk

€ 8

voor ‘life-form‘ zie p.26

‘In ‘life-form’ staat de vraag centraal hoe en in welke mate verschillende organische levens-vormen kunnen functioneren als metafoor voor de ontwikkeling van nieuwe muzikale processen, het ‘tot leven’ wekken van elektronische klanken, en – verdergaand – tot nieuwe muzikale esthetische reflecties.’ Arne Deforce

19.00-19.45 uur


Musica MAX Café op vrijdag 19.15-20.00 uurzaterdag 19.00-19.45 uurzondag 18.00-18.45 uur

zie de column van Lex Bohlmeijer op p.31

19.15-19.25 uur




t

t

t

Arne Deforce



michael Finnissy · Remembrance DayHarry Bennett bariton Solisten van Brussels Philharmonic

en Vocaal Ensemble ExAUDI o.l.v. Ed Spanjaard

Michael Finnissy is na Liturgy of Saint Paul (2008) en De Allerheiligste Ledematen des Lijdenden Verlossers (2010) voor de derde keer te gast bij dit festival. Hij componeerde voor dit herdenkingsjaar van de Eerste Wereldoorlog een nieuw werk, Remembrance Day. Finnissy ziet het als een oorlogsdag boek, namelijk van Henry Lamont Simpson, een minder bekende War Poet. Zes weken voor de vrede is hij op 21-jarige leeftijd gesneuveld.

Zijn gedichten, gezongen door een bariton, gaan een dialoog aan met de proloog van Goethes Faust I, waar God en de Duivel de oorlogszucht van de mens bespreken, en met hymnen van Petrus Abelardus over christelijk martelaarschap. Finnissy heeft de structuur van Mahlers Achtste gespiegeld en maakt toespelingen op muziek uit de tijd: volks-muziek, salonmuziek, marsen en ragtime. De enorme omvang van Mahler en Britten heeft hij bewust niet nagestreefd.

The flowers will grow over the bones of my friends;(The birds’ song never ends);Winter and summer, their fair flesh turns to clay.Perhaps before all endsMy songs will come again that have fled away.(uit Last Song van Henry Lamont Simpson, 13 juni 1918)

een schrijnend gevalgeschreven en gespeeld door Saman Amini. Arie de Mol regie

Een orale roadmovie waarin de geschiedenis van ‘de vluchteling’ een gezicht en een stem krijgt.Deze voorstelling vervangt de eerder aangekondigde toneelproductie‘bodies renewed | bleeding afresh’.

20.00-21.15 uur


€ 20

WeRelDpRemièRe

141920

zie het interview met Michael Finnissy op p.8

Sacred is ‘dat transcendente, metafysische, misschien ookmagische, mysterieuze, zelfs

schrikwekkende gebied van demenselijke ervaring waar zowel

muziek als religie deel van uitmaken’, aldus Michael

Finnissy in een interview met Duncan Liefferink, Zuiderlucht

september 2010.

20.00-21.20 uur

toneelacademie | vrij entree


reserveren viawww.toneelacademie.nl

t

t

Henry Lamont Simpson

Michael Finnissy

za 20

56

BlesseD Meg Stuart choreografie Francisco Camacho dansAbraham Hurtado dans Kotomi Nishiwaki dans Hahn Rowe muziek

Een hutje, een palmboom en een zwaan in bordkarton vormen het stille paradijs waar een man traag en mechanisch doorheen wandelt. Tot het begint te regenen en zijn schijnbaar onverstoorbare wereld langzaam in elkaar zakt. Met BLESSED weet Meg Stuart op een poëtische en krachtige manier de essentie van het lot van de mens-heid te vatten. Eenvoudige elementen als regen, karton en het menselijk lichaam vormen een ultiem verweer tegen elke ondergang. Een struggle for life, die door de kracht van zijn esthetiek door alle somberheid heen ook troost weet te bieden.

Willem Boogman · sternenrest Spectra Ensemble, Olaf Tarenskeen gitaar Arnold Marinissen slagwerk

De kosmos maakt muziek. Dat is de conclusie van de asteroseismologe Conny Aerts die in 2005 het bestaan van geluidsgolven in sterren beschreef. ‘Kosmische symfonieën’ noemt ze het. De Nederlandse componist Willem Boogman raakte in de ban van deze bevindingen. Hoe klinken de sterren? Op basis van wetenschappelijke gegevens schreef Boogman Sternenrest, een compositie voor elektrische gitaar, slagwerk van glas, kamermuziek -ensemble, computer en Wave Field Synthesis (WFS), met als uitdagende

uitdagende ondertitel ‘Sterren maken geen muziek’, een productie van stich -ting Barooni / producent Roland Spekle.Het publiek bevindt zich letterlijk midden in een betoverend, kosmisch uitspansel, voortgebracht door gitarist Olaf Tarenskeen, slagwerker Arnold Marinissen, zes musici van het Vlaams Spectra Ensemble en de 192 luidsprekers van het WFS-systeem.

22.00-23.20 uur

bordenhal

€ 16

zie ook het artikel op p.20

BLESSED kreeg de Franse Prix de la Critique voor ‘meilleur spectacle étranger’ (2008) en een Bessie Award in de categorie ‘outstanding visual design’ (2012)

22.00-22.45 uur

lambertuskerk

€ 10

Aansluitend aan dit concert klinkt een uitvoering van ‘Dong-Nae Gut’ van de Zuid-Koreaanse componiste Ji Youn Kang. In dit werk voor Wave Field Synthesis verbindt zij oosterse en westerse tradities.(zie ook www.gameoflife.nl)


t

t




22.00-24.00 uur

sint janskerk

€ 12


141920

zie ook het artikel op p.32

La Belgique MartyreScriptschrijver en acteur Charles Tutelier speelt Robert, een jonge

Vlaamse boerenzoon die door zijn vader wordt belast met de

zorg voor zijn hoeve wanneer die wordt opgeroepen voor leger-

dienst. De Duitsers vermoorden zijn moeder, deporteren zijn

grootvader en steken zijn dorp in brand. De jonge Robert slaagt erin zijn vader te vinden in de

loopgraven en de Duitsers te doden die de executie van zijn

moeder hadden bevolen. Na de ondertekening van de wapen-

stilstand trouwt hij met zijn verloofde en bouwt hij de

geruïneerde boerderij weer op.

i.s.m. Brussel

FilmtWeelUiKmaudite soit la guerre (A. Machin, 1914) Live improvisatie door Gijs van Schoonhoven orgel

la Belgique martyre (Ch. Tutelier, 1919) Hanne Deneire muziek HERMESensemble o.l.v. Steven Verhaert

Valérie Vervoort mezzo Karin de Fleyt fluit Peter Merckx (bas)klarinet Stijn Saveniers cello Geert Callaert piano Centre Henri Pousseur klankregie

La Belgique Martyre was de eerste naoorlogse Belgische productie in een serie van in totaal elf producties. Deze waren alle gedraaid tussen 1919 en 1924. Ze vormen de eerste uitingen van een opkomende cinematografische industrie in België. De films worden gekarakteriseerd door compromisloos patriottisme, vurige idolatrie voor de koning en het vaderland, opofferings-zin en sterke anti-Duitse sentimenten en werden zeer populair in de jaren na de Eerste Wereldoorlog.La Belgique Martyre (België als Martelares) is de enige film geproduceerd vóór het Verdrag van Versailles en wil het het imago herstellen van het arme kleine België dat door de geallieerde propaganda tijdens de oorlog was geschapen. De film benadrukt ‘hoe België had geleden voor de overwinning van de rechtvaardigheid’ en hoe het land daarom een plaats verwachtte ‘in de voorhoede van de naties’. Elke mogelijke oorlogsmisdaad begaan door de Duitsers passeert de revue: de afwijzing van de Belgische neutraliteit; de invasie; de executies van onschuldige burgers; de plunde-ringen van de dorpen; de deportaties; de slagvelden en de opoffering in de modderige loopgraven aan de IJzer; de dood op het slagveld en de rouw van het Belgische volk. De nadruk ligt steeds op het leed van het land en zijn bevolking. De jonge Vlaamse componiste Hanne Deneire heeft deze zwijgende film van passende muziek voorzien.

La Belgique Martyre

t

za 20

58

Rechtstreekse uitzending van echo van eeuwigheid (NPO Radio 4, RKK) met Antoine Bodar met live muziek door La Cappelletta, Ensemble Agimont en Artem Nyzhnyk bayan.

Hoogmis Cappella sancti servatii o.l.v. Hans Heykers. Marcel

Verheggen orgel. Arthur Meulemans Missa exaudi nos Cyrilius Kreek

Psalm104 John Tavener I Will Lift up Mine Eyes unto the Hills (Psalm 121)

Hoogmis

Basilicakoor o.l.v. Hans Leenders. Sjef Streukens orgelWolfram Menschick Missa Antiqua

Dienst

m.m.v. la Cappellettazie het concert van La Cappelletta zondag 14.00 uur, p.60

9.00-10.00 uur


10.00 uur


Liturgische viering

10.00 uur

onze lieve vrouwebasiliek

Liturgische viering

10.15 uur

sint janskerk

Liturgische viering

t

t

t

t

De Klankatlas verenigt klankkunst, muzikaal erfgoed en auditieve cultuur in Belgisch en Nederlands Limburg

Ontdek de mooiste klankkunstwerken. Maak een wandeling in een van de zeldzame stiltegebieden. Beluister composities die een ode brengen aan Limburg. Geniet op een terrasje van een beiaardconcert.

Surf naar www.klankatlas.eu of reis naar het Maasland om er de eerste ‘klankroute’ van Limburg te fietsen. Een mobiele app leidt je door het landschap aan de hand van geluiden.

Download de app Klankroute Maasland voor maar € 0,89 via de Klankatlas. Fietsplannetjes zijn te verkrijgen bij de lokale VVV’s en bij Vespa Maaseik.

zondag 21 september



Xenakis - Reynolds Ensemble Echoi (VS)

Ine Vanoeveren fluit Nico Coeck gitaar Alice Teyssier sopraan Jonathan Hepfer percussie Brendan Nguyen piano & accordeon

Roger Reynolds Of this word’s being … heard / not heard opdrachtwerk voor fluit, percussie, sopraan en piano* Iannis xenakis Zyia; Psappha Trevor Baca l’Archipel du corps** Brian Ferneyhough Sisyphus Redux Victor Adán Tractus*** wereldpremière ** Nederlandse première

Diepzinnige muziek is angstwekkend, want het Universum is dat ook, aldus de Griekse componist/architect Iannis Xenakis (1922-2001). Xenakis was de eerste componist met een volledig exact-wetenschappelijke vorming, en zijn muziek is een radicale herformulering van het oude idee van de ‘imitatie van de natuur’. Zijn hele leven heeft hij geprobeerd de wetten van de natuur te doorgronden en er muzikale analogieën voor te vinden. Ensemble Echoi (University of California, San Diego) speelt twee werken van hem: het vroege Zyia, en Psappha, een indrukwekkende solo voor slagwerk. De Amerikaanse componist Roger Reynolds (winnaar Pulitzer Prize) schreef speciaal voor Musica Sacra een werk waarin hij

gebruikmaakt van een aantal van Xenakis’ muzikale principes. Reynolds had een nauwe band met Xenakis en verleende zijn mede-werking aan tal van zijn projecten. Daarnaast twee Nederlandse premières van werken van jonge Amerikaanse componis ten die ook door Xenakis zijn geïnspireerd: Trevor Bača en Victor Adán. Tot slot de recente compositie Sisyphus Redux voor altfluit solo van Brian Ferneyhough.

11.30-11.40 uur



12.30-13.30 uur

intro in situ

€ 8

(WeRelD)pRemièRes

ook muziek van Iannis Xenakis door het Nomos-Quartett,

zondag 17.15 uur, zie p.62

Ensemble Echoi is een research ensemble in de hedendaagse

uitvoerings praktijk, verbonden aan het Department of Music van

de University of California, San Diego, toonaangevend instituut

voor nieuwe muziek.

Iannis Xenakis

t

t

zo 21

Musica Sacra Maastrichtkunstenfestival t muziek, dans, theater, performance, film & beeldende kunst op historische locaties

60

the great War Vlaams Radio Koor o.l.v. Bart Van Reyn

Hubert Parry Songs of Farewell Herbert Howells Blessed are the dead Max Reger O Tod wie bitter bist du Maurice Ravel Trois beaux oiseaux du Paradis 1914. De Eerste Wereldoorlog breekt uit en sleurt heel Europa, Rusland en de VS mee in een bloedig conflict dat de kaart van Europa voor altijd zal hertekenen. Dit programma omvat zowel Engelse, als Duitse en Franse koormuziek. Centraal staan de Songs of Farewell, het muzikale testament van Hubert Parry (1848-1918), tijdens de oorlog voorzitter van de com-missie Music in Wartime. Deze cyclus componeerde hij tussen 1916 en 1918 en omvat zes motetten voor 4- tot 8-stemmig gemengd koor a cappella, op aangrijpende teksten van de 16de tot de 19de eeuw.

Bepalend voor zowel de keuze als voor de haast sym-fonische uitwerking van deze cyclus, is enerzijds de gruwelijke ‘Great War’ – die de idealist Parry hevig schokte – en anderzijds het aanvoelen van de eigen naderende dood. Met meesterlijke beheersing slaagt Parry erin de zes motetten in één adem op te bouwen naar het hoogtepunt van het zesde motet: Lord, let me know mine end, de ultieme smeekbede van iemand die zich voorbereidt op de dood. Songs of Farewell is hét meesterwerk van een veelzijdig musicus en boeiende persoonlijk heid: een krachtig maar gevoelig man met vele twijfels maar ook met rots vaste overtuigingen.

Rex salomon fecit templum La Cappelletta: Mariela Añazco, Cora Schmeiser en Mikae Natsuyama

zang m.m.v. Koen van der Meer organetto

Een programma met muziek in de 12de-eeuwse Notre Dame-stijl, uit het Officie van het Kerkwijdingsfeest met als introitus Terribilis est locus iste. Evenals de architectuur van de kerk mag deze muziek voluit stralen, om zo het volk te leiden naar het huis van God op aarde.


12.30-13.30 uur

stadhuis

€ 12

141920

14.00-15.00 uur


€ 12

14.00-14.10 uur



t

t

t


Ruïnes van de Lakenhal in Ieper © Frank Hurley, 3 september 1917

zondag 21 september


studenten piano Conservatorium maastricht

Alfredo Casella Pagine di guerra voor piano vierhanden door Marie François en Sofia Raichenko

Claude Debussy Berceuse héroïque; Les soirs illuminés par l’ardeur du charbon; Page d’album; Elégie door Za-Eun Choi

Frank Bridge Three improvisations André Devaere Grave et poignant door Helena Sobrino-Obeid

Max Reger Delen uit Träume am Kamin opus 143 door Gonzalo Alvarez

ensemble agimont Claudia Couwenbergh sopraan Elin Eriksson barokvioolTrudy Straus viola da gamba Remy Syrier clavecimbel

terribilis…Nicolas Bernier Intonuit de coelo André Campra Beati omnes, qui timent Dominum Andreas Anton Schmelzer Der Türkenschlacht bei Wien Johann Hermann Schein Aus tiefer Not schrei ich zu Dir; Erbarm mich dein, o Herre Gott Gaetano Piazza Tonat coelum cum furoreGeorg Philipp Telemann Ach Herr, strafe mich nicht in deinem Zorn;Cantate ‘Dass Herz und Sinn, o schwacher Mensch’

Componisten uit de 17de en 18de eeuw brengen het ontzagwekkende op sterk uiteenlopende manier muzikaal tot uitdrukking. Sierlijkheid en hoofse verfijning vormen de ingrediënten van de motetten van Bernier en Campra, terwijl in een cantate van Telemann Italiaanse zangerigheid de boventoon voert. Roept Schein een herinnering op aan de vroeg-barokke Venetiaanse dubbelkorigheid, uit het werk van de Milanees Piazza spreekt de stijl van Haydn en Mozart.

Olivier messiaen - la nativité du seigneur Artem Nyzhnyk bayan

Artem Nyzhnyk (Oekraïne) is een virtuoos bespeler van de bayan, een knoppen accordeon die begin vorige eeuw in Rusland is ontwik-keld. Artem Nyzhnyk vertaalt Mes-siaens indrukwekkende negendelige orgelcyclus La Nativité du Seigneur naar de accordeon.

14.00-15.00 uur

theater aan het vrijthof bovenzaal | € 5

141920

15.30-16.30 uur

matthiaskerk

€ 12

15.30-16.30 uur


€ 12

zie de column van Artem Nyzhnyk op p.43

nog een bewerking: The Planets van Holst door Marcel Verheggen en Hans Heykers op het orgel van

de Sint Servaasbasiliek, vr.18.00 uur, zie p.48

t

t

t

Artem Nyzhnyk © Volodymyr Kurylenko

zo 21

62


BlesseD Meg Stuart choreografie Francisco Camacho dansAbraham Hurtado dans Kotomi Nishiwaki dans Hahn Rowe muziek

Beethoven - Webern - Xenakis Nomos-Quartett

Heinrich Isaac (transcriptie Webern) Terribilis est locus iste Anton Webern Strijkkwartet (1905); 5 Sätze op.5; 6 Bagatellen op.9 Ludwig van Beethoven Große Fuge op.133 Iannis xenakis Tetras

In dit programma volgen we de ontwikkeling van Anton Webern, natuurmysticus, naar steeds meer kernachtigheid, in contrast met de uitwaaierende vormen van de late Beethoven en Xenakis.

erna (Stichting Maastrichtse Componisten)Muziek van o.a. Smulders, Diepenbrock, De Pauw en Vermin

Mine Stemkens regie

2014 markeert voor Maastricht zowel het uitbreken van de Eerste Wereld-oorlog, 100 jaar geleden, als de beëindiging, 70 jaar geleden, van de Tweede Wereldoorlog. Daarmee verwijst dit jaar naar een cruciaal tijdperk van transformatie op wereldniveau. Over deze aarzelende geboorte van een nieuw wereldperspectief, na een periode van wedijver, strijd, geweld en ongekende verwoesting, organiseren de stichtingen Maastrichtse Componisten en Maastricht in Dialoog een veelzijdige voorstelling van muziek, woord en beeld.

musica maX Café met presentator Lex Bohlmeijer

Muzikale talkshow. Onder het genot van een glas wijn of kop koffie luistert u naar internationale en lokale festivalgasten. Zij praten over hun gedach-ten bij het festivalthema, over muziekbeleving en andere onderwerpen.


16.00-16.10 uur



17.00-18.20 uur

bordenhal

€ 16

zie zaterdag 22.00 uur, p.56

17.15-18.30 uur

sint janskerk

€ 12

Iannis Xenakis staat centraal in het concert door Ensemble Echoi, zondag 12.30 uur, zie p.59

17.15-18.15 uur

dominicanenkerk

€ 12

141920

18.00-18.45 uur


Musica MAX Café ook op vrijdag 19.15-20.00 uurzaterdag 19.00-19.45 uurzie de column van Lex Bohlmeijer op p.31

t

t

t

t

t


zondag 21 september


slOtCOnCeRt les muffatti en vocaal ensemble Currende Peter Van Heyghen dirigentKatharine Fuge sopraan Robin Tritschler tenor

Georg Philipp Telemann Donner-OdeGeorg Friedrich Händel Ode for St Cecilia’s Day

Op Allerheiligen 1755, met het meeste volk in de kerk, werd Lissabon getroffen door een enorme aardbeving, gevolgd door een tsunami en vijf dagen brand. Binnen twee minuten waren er al 30.000 doden en de schok was voelbaar tot over de Alpen. Velen duidden de catastrofe als straffe Gods, maar ze inspireerde ook wetenschap, filosofie en kunst. Vier maanden later werd in een grote havenstad aan de andere kant van Europa een benefietconcert voor de slachtoffers gehouden, met de Donner-Ode van Telemann. Geen treur- maar danklied en een lofzang op Gods almacht. We besluiten dit festival met de macht van de muziek zelf, bezongen in Händels Ode for St Cecilia’s Day, uitgevoerd op 22 november 1739 tijdens de koudste winter sinds mensenheugenis.

19.00-21.00 uur


€ 20

Rechtstreekse uitzending door Omroep MAX

NPO Radio 4.

t

zo 21

Beeld in de ruïne van de kerk van het Carmoklooster (Lissabon), dat door de aarbeving en tsunami op 1 november 1755 grotendeels is vernietigd.

64

Pippi zet de boel op stelten! 6+Pippi is terug in het theater! In deze familievoorstelling zet het beroemde meisje uit de verhalen van Astrid Lindgren de boel flink op z’n kop.

zondag 14 december 2014 / 13.30 & 16.30 uur Theater aan het Vrijthof / vanaf € 14 www.theateraanhetvrijthof.nl

© S

teph

anie

Pis

tel Met de

(klein)kinderen naar het theater?

Bezoek deze voorstelling en geniet van extra voordeel! Op vertoon van een kaartje voor deze familie voor stelling koffie/thee/fris met verse Maastrichtse vlaai, twee voor de prijs van 1. Van € 12 voor € 6 ** Actie geldig van 12 t/m 19 december 2014, alleen op vertoon van een geldig entree bewijs voor ‘Pippi zet de boel op stelten!’.

Grand Café Maastricht Soiron in Museum aan het Vrijthof www.grandcafemaastricht.nl

Een cadeautje!

29 nov t/m 30 dec 2014

www.magischmaastricht.nl


Wandeling met verhalen en gedichten Raymond Glaser gids

Liefdesgedichten zoals Karl Marx die in Maastricht schreef. Of het verhaal over de terugkeer uit de concentratiekampen en de op-vang in Maastricht van de familie Meijer. Over de kosjere worst bij de slagerij van Salvatore Hertog en een gedicht van diens klein-zoon Salvador Hertog. Een tocht door eeuwen Joodse geschiedenis van Maastricht

Dialoogtafel vredesdialoog maastricht Aanmelden en informatie: www.maastrichtindialoog.nl

[14/14] IJzer, technologie, oorlog. Hoe de mensheid ineens massaal dood en verderf kon veroorzaken alsof het een natuurramp was.

[14/14] is een internationale samenwerking tussen studenten van de Academie Beeldende Kunsten

Maastricht (afdeling Visuele Communicatie) en Universidad Europea de Madrid.

toneelacademie Studenten van de Toneelacademie Maastricht ontwikkelen in het kader van Musica Sacra Maastricht korte voorstellingen die tijdens het festival gepresenteerd worden.Zie voor meer informatie www.toneelacademie.nl.

muziekeducatie In samenwerking met Carolien Leers en Ilse van Lieshout ontwikkelt Musica Sacra Maastricht een educatief traject voor het basisonderwijs en voortgezet onderwijs.

zondag 21 september

9.30-12.00 uur

vertrek vanaf de hoofdwacht op het vrijthof

€ 5

De wandeling duurt ongeveer 2,5 uur, inclusief bezoek aan de synagoge

zondag 21 september

10.15-12.00 uur

boekhandel dominicanen

vrij entree

do 18 t/m zo 21 september


vrij entree

141920

zie vrijdag 13.00, p.46

do 18 t/m za 20 september

toneelacademie | vrij entree

reserveren via • www.toneelacademie.nl• [email protected] • +31 (0)43-3466690

t

t

t

t

randprogrammering

interieur van de synagoge in Maastricht


65

66

De mooiste verhalen van Limburg Iedere dag op L1 TV

Óngerwaeg

L1.nlL1mburg live


CoproducentenMusica Sacra Maastricht is een coproductie van de Stichting Musica Sacra, Theater aan het Vrijthof Maastricht en Omroep MAX Radio 4.

Samenwerkingspartners Theater aan het Vrijthof, Omroep MAX, NPO Radio 4, RKK, Academie Beeldende Kunsten Maastricht, Collegium ad Mosam, Conserva-torium Maastricht, Koninklijk Conservatorium Den Haag, Intro in situ, Lumière Cinema Maastricht, Philharmonie Zuidnederland, Schola Cantorum van het Ward-Instituut, Stichting Maastrichtse Componisten, Studium Chorale, Toneelacademie Maastricht, VVV Maastricht, Universiteit Tilburg (School of Humanities, Department of Culture Studies), dr. Fons Kurris, ds. Joen Drost en alle deelnemende locaties.

Met dank aan Fonds Podiumkunsten, Gemeente Maastricht, Provincie Limburg, Stichting Elisabeth Strouven, Stichting Kanunnik Salden Nieuwenhof,Limburgs Festival Platform, VVV Maastricht, SNS Reaalfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds en de Vrienden van Musica Sacra Maastricht

MediapartnersOmroep MAX, L1, Media Groep Limburg, RTV Maastricht. Omroep MAX maakt opnamen voor (live) uitzending op NPO Radio 4.

FestivalteamFestivaldirectie Hugo HaeghensProgrammacommissie Jacques Giesen (voorzitter), Hugo Haeghens, Stijn Boeve en Fons Dejong (Theater aan het Vrijthof), Russell Postema (Omroep MAX), Jos Leussink en Sylvester BeelaertProjectleiding en fondsenwerving Stijn BoeveMarketing en publiciteit Nicole de BoerProductie Peter Noten Redactie Jacinta Wetzer en Philip LeussinkVormgeving Philip Leussink UITbalie Daan Grol, Diederik Honing en Elsbeth WillemsTechniek Remco van der GiessenFacilitair Claire Dullens en Nandi Nijsten Financiën Jos Spauwen en Joyce Paquay

Bestuur Jean Jacobs, Eddy Klomp, Bas Huijser

Comité van aanbeveling Prof. Drs. G. Cerfontaine voormalig President & CEO Schiphol GroupKardinaal G. Danneels Aartsbisschop emeritus van Mechelen-BrusselDr. J. Linden, oud-Oberbürgermeister Stadt Aachen, voorzitter Raad van Toezicht Stichting Culturele Hoofdstad Maastricht 2018Mw. W. Sorgdrager, lid Raad van State, oud-voorzitter Raad voor CultuurDhr. J. Thielemans, voorzitter Sectorraad Kunsten en Erfgoed Vlaamse GemeenschapMw. H. d’Ancona, oud-minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur

Drs. A.G.F. Boersma, oud-voorzitter Amsterdamse Kunstraad en Sweelinck ConservatoriumProf. F.C. de Ruiter, directeur Academie der Kunsten Universiteit Leiden en lid College van Bestuur Stichting Hogeschool der Kunsten Den Haag

Praktische informatieStichting Musica SacraVrijthof 47, 6211 LE Maastrichtinfo@musicasacramaastricht.nlwww.musicasacramaastricht.nl

Deadline van het magazine 15 juli 2014

KAARTVERKOOP EN RESERVERINGENKaarten zijn verkrijgbaar via www.musicasacramaastricht.nl (24u/dag 7 dagen per week) of bij de UITbalie van Theater aan het Vrijthof: di t/m za 12.00-18.00u, telefonisch vanaf 13.00u, +31 (0)43 350 5555. De UITbalie is gesloten van 14 juli t/m 18 augustus.Voor de voorstellingen van de Toneelacademie geldt vrij entree, wel kunt u daarvoor kaarten reserveren via [email protected] of telefonisch via +31 (0)43 3466690. Zie voor meer informatie www.toneelacademie.nl.

www.facebook.com/MusicaSacraMaastricht @FestivalMSM | #MSM2014

Foto omslag bewerking van een foto genomen in buurtschap Cartils, gemeente Gulpen-Wittem © Maurice Hertog Fotografie

Niets uit deze uitgave mag op welke manier dan ook vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande en uitdrukkelijke toestemming van de Stichting Musica Sacra. Deze brochure is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Eenieder die meent rechten te kunnen ontlenen aan gebruikt illustratie -materiaal wordt vriendelijk verzocht dit schriftelijk kenbaar te maken aan de Stichting. Voor de meest actuele informatie zie www.musicasacramaastricht.nl

• Bonbonnière, Achter de Comedie 1• Bordenhal, Plein 1992• Conservatorium, Bonnefantenstraat 15• Dominicanenkerk, Dominicanerkerkplein • Intro in situ, Capucijnengang 12• Kapel Zusters onder de Bogen, Sint Servaasklooster 14• Keizerzaal Sint Servaasbasiliek, Henric van Veldekenplein * (niet toegankelijk voor mindervaliden)• Lambertuskerk, Emmaplein• Matthiaskerk, Boschstraat 97• Onze Lieve Vrouwebasiliek, Onze Lieve Vrouweplein 7• Sint Janskerk, Henric van Veldekenplein• Sint Martinuskerk (Wyck), Rechtstraat 7• Sint Servaasbasiliek, Keizer Karelplein 5• Stadhuis, Markt

• Stadspark - Vijver bij de Vijf Koppen• Theater aan het Vrijthof, Vrijthof 47• Theresiakerk, Sint Theresiapark 8• Toneelacademie, Lenculenstraat 31-33

* locaties met een beperkte bezoekerscapaciteit

Toegankelijkheid festivallocaties• Geen toegang na aanvang concert of voorstelling• Niet alle locaties zijn rolstoeltoegankelijk• Eindtijden zijn bij benadering• Wijzigingen voorbehouden• Tijdens voorstellingen dienen mobiele telefoons uitgeschakeld te zijn• Het maken van foto’s en video- of geluidsopnamen op welke wijze dan ook is niet toegestaan

t Festivallocaties

t Colofon

68

t Steun Musica Sacra MaastrichtWord Vriend van het festival en geniet vele voordelen. Wij bieden u drie mogelijkheden:

Platina Vriend: c 160• 20%kortingoptweeavondconcerten*naarkeuzevoortweepersonen• 20%kortingopdrieconcertenuiteenselectie**vanTheatera/hVrijthofvoor2personen• gereserveerde plaatsen in OLV Basiliek, Zusters o/d Bogen, Servaas, Theresia- en Martinuskerk• vriendenmomentaansluitendaanhetOpeningsconcert• deprogrammatoelichtingenvanallevoorstellingenineenmooiebundel***•meet&greetmetdeprogrammacommissienaslotconcert

Gouden Vriend: c 80• 15%kortingoptweeavondconcerten*naarkeuzevoortweepersonen• 20%kortingopéénconcertuiteenselectie**vanTheatera/hVrijthofvoor2personen• gereserveerde plaatsen in OLV Basiliek, Zusters o/d Bogen, Servaas, Theresia- en Martinuskerk• vriendenmomentaansluitendaanhetOpeningsconcert

Zilveren Vriend: c 40• 10%kortingoptweeavondconcerten*naarkeuzevoortweepersonen• gereserveerde plaatsen in OLV Basiliek, Zusters o/d Bogen, Servaas, Theresia- en Martinuskerk• vriendenmomentaansluitendaanhetOpeningsconcert

*Keuzeuit • do 18 sept 20.30 uur | theresiakerk•Tavener The Beautiful Names •vr 19 sept 20.15 uur | theater aan het vrijthof•DEEP FIELD •za 20 sept 20.00 uur | theater aan het vrijthof•Finnissy Remembrance Day •zo 21 sept 19.00 uur | theater aan het vrijthof • SlotconcertLesMuffatti&VocaalensembleCurrende**ziewww.musicasacramaastricht.nl/over-ons/steun-het-festival***AftehalentijdensfestivalbijdeUITbalieopvertoonvanvoucher

Geven via de GeefwetSinds2012isdeGeefwetvankracht.VooreengiftaaneencultureleANBI(AlgemeenNutBeogende Instelling), zoals de Stichting Musica Sacra, kunt u een kwart meer van uw belastbaar inkomenaftrekkendanueigenlijkgeschonkenheeft.Wiltumeerwetenénonsfestivalsteunen? Alleinformatiestaatopwww.musicasacramaastricht.nlonder‘over-ons/steun-het-festival’.

© Sanne Willemsen


Musica Sacra Maastricht is een coproductie van de Stichting Musica Sacra, Theater aan het Vrijthof Maastricht en Omroep MAX Radio 4

en wordt mede mogelijk gemaakt door

en door de Vrienden van Musica Sacra Maastricht.

70

musicasacramaastricht.nl

Warum vertilgt mit dem Flammenschwert All die Greuel von der Erde Der Todesengel nicht?

Friedrich Hölderlin Die Bücher der Zeiten uit Sämtliche Gedichte (1788-1795)

Musica Sacra Maastricht 2014 - Magazine

Documents

Transcript of Musica Sacra Maastricht 2014 - Magazine