ภาพจตรกรรมฝาผนงวดพระธาตจอมปง จงหวดลำาปาง

อาทตยา ธมาศลป

ภาพจตรกรรมฝาผนง วดพระธาตจอมปง จงหวดลำาปาง

อาทตยา ธมาศลป

530310149

ภาษาไทย © 2556 ภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

สงวนลขสทธ

พมพครงแรก สงหาคม พ.ศ. 2556

จดพมพโดย ภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

ออกแบบโดย อาทตยา ธมาศลป

ออกแบบโดยใชฟอนท TH SarabunPSK ขนาด 17 pt.

ภาพจตรกรรมฝาผนงวดพระธาตจอมปง จงหวดลำาปาง

อาทตยา ธมาศลป

จตรกรรมฝาผนง

2 ภาพจตรกรรมฝาผนง

จตรกรรมฝาผนงสรางขนในสถานทอนเปนทศกดสทธและสงสง เชน

วดวาอาราม ศาสนสถาน พระบรมมหาราชวง พระมหาปราสาท ซงสงผล

โดยตรงกบจตใจ กอใหเกดความรสกสงบ อยในอาการสำารวม เปนสถานท

ควรเคารพสกการะ เปนทตงแหงสมาธ และนอมจตไปทางกศล

จตรกรรมฝาผนงเปนผลงานสรางสรรคของชางจตรกรไทย เปนสวนหนง

ของศลปวฒนธรรมของชาต มพฒนาการตอเนองเปลยนแปลงไปตามบรบท

ทางสงคมวฒนธรรม โดยมบทบาทและหนาทสำาคญ กลาวคอ เปนเครองหมาย

สะทอนถงความเจรญรงเรองทางศลปวฒนธรรมอนมคาตอสงคม เปนการแสดง

ภาพสญลกษณอนเปนผลผลตทางพทธปญญาของบรรพชน เปนภาพประดบ

ตกแตงอาคารใหวจตรสวยงาม สะทอนสภาพชวตความเปนอยของผคนในสงคม

วฒนธรรมไทย เปนแหลงสะสมความรหรอตำาราภาพทางพทธศาสนา ตลอดจน

เปนการแสดงออกถงจนตนาการความคดสรางสรรคของชางจตรกรไทย และม

ประโยชนดานวชาการความรในศาสตรและศลปอยางอเนกอนนต

แนวคดในการสรางสรรคงานจตรกรรมไทยดานเนอหาหรอเรองทใชเขยน

ภาพจตรกรรมไทยนน เปนไปตามความเชอและความเลอมใสศรทธาในพระพทธ-

ศาสนา ดงนน จตรกรรมไทยสวนใหญหรอเกอบทงหมด จะเปนเรองเกยวกบ

ศาสนาพทธ ทเนนในเรองคณงามความด ซงเขยนขนเพอเปนพทธบชา และ

ใชอบรมสงสอนใหพทธศาสนกชนประพฤตปฏบตแตสงทดงามตามปรชญาใน

พทธศาสนา จนอาจกลาวไดวาจตรกรรมไทยเปนพทธจตรกรรม

จตรกรรมฝาผนงลานนา

ภาพจตรกรรมฝาผนง 3

จตรกรรมฝาผนงสกลชางลานนา หมายถง จตรกรรมฝาผนงทสรางขนโดย

เงอนไขและบรบททางสงคมวฒนธรรมลานนา จะเหนไดจากเรองราวการดำาเนนชวต

คานยม คตความเชอ และขนบธรรมเนยมประเพณตางๆ โดยเฉพาะเรองราวทาง

พทธศาสนา

สำาหรบจตรกรรมฝาผนงลานนาเฉพาะทพบอยในเขตจงหวดภาคเหนอ

ของประเทศไทยปจจบนเปนดนแดนซงแตเดมคออาณาจกรลานนาอนรงเรอง

(พ.ศ. 1839 - 2101) แมวาตอมาจะเสยเอกราชใหกบพมามากกวา 200 ป

(พ.ศ. 2101 - 2317) และอยในฐานะประเทศราชของกรงเทพฯ (พ.ศ. 2317 - 2442)

จนกระทงถกผนวกเขาสวนหนงของสยามประเทศในสมยรชกาลท 5

ถงอยางไรกตาม ตวตนของลานนาในประวตศาสตร ศลปะ และวฒนธรรม

ยงปรากฏสบเนองตลอดมาภายใตเงอนไขแวดลอมทางสงคม การเมอง และ

เศรษฐกจทเปลยนแปลงไปในแตละชวงเวลา ดงนนจตรกรรมฝาผนงทพบ

อยในดนแดนลานนานจงเปนหลกฐานทสามารถแสดงถงความมอยและความ

สบเนองของลานนาไดอยางดยงอกทางหนง

นอกจากลกษณะเฉพาะถนแลว ยงพบวามอทธพลดานรปแบบศลปะ

จากภายนอกอยจำานวนไมนอย เนองจากลานนามการตดตอสมพนธกบดนแดน

และบานเมองอนโดยรอบอยตลอดเวลา ในสวนของจตรกรรมฝาผนงนน

กลาวกนวา ไดมการวาจางชางจากตางแดนเขามาเขยนดวย ไดแก พมา ไทใหญ

ลาว และไทยภาคกลาง ผลงานของชางเหลานมทงทใชรปแบบศลปะของตนเอง

โดยตรง และแบบทปรบเปลยนหรอประกอบขนใหม ตามความตองการของ

ทองถน แตสงทสำาคญกคอ ผลงานเหลานลวนเปนแบบอยางใหกบชางพนเมอง

ทำาตามในหลายรปลกษณะและหลายระดบ แลวแตพนฐานของชางแตละคน

เปนเหตใหจตรกรรมฝาผนงลานนายงเพมความหลากหลายขนไปอก

วดพระธาตจอมปง วดพระธาตจอมปง ตงอยท หมท 5 บานจอมปง ตำาบลนาแกว

อำาเภอเกาะคา จงหวดลำาปาง จากตวเมองลำาปางไปทาง ทศตะวนตกเฉยงใต

ระยะทาง 26 กโลเมตร

วดพระธาตจอมปงแหงนสรางขนในสมยของพระนางจามเทว ขณะมา

สรางวดพระธาตลำาปางหลวงเสรจแลวกเสดจมาสรางวดพระธาตจอมปงอก

จากนนวดกรางไป ตอมาทานนนทปญญาพเลยงของพระเจาลกคำา (เจาตโลกราช

เจาเมองเชยงใหม) ไดมาทำาการบรณะ ซงเมองนมชอวา “จมภตาราม”

ทานนนทปญญามเพอนชออายจอมแพร ทงสองไดสรางวดคนละวด

วดทอายจอมแพรสราง คอ วดจอมปงลม ในปจจบน สวนวดททานนนทปญญา

สราง ชอวดจอมพเลยง (วดพระธาตจอมปง) ถง พ.ศ. 2000 ไดเกดศกพระยาใต

(สมเดจพระบรมไตรโลกนาถแหงกรงศรอยธยา) ยกทพมาประชดเมองลำาปาง

เจาหมนดงนครไมอยไปราชการทเชยงใหม เหลอแตพระนางจามเทวกำาลงตง

ครรภเจาหาญ ไดแตงกายเปนชายออกไปสรบจนกองทพพระยาใตพายไป

เจาหมนดงนครและเจาตโลกราชทราบ ไดยกกองทพจากเมองเชยงใหมมาชวย

สถานทรบเรยกวา “มหาสนก” และไดฉลองชยชนะทวดน พระนางไดสรางเจดย

ไวองคหนง สวนสณฐานดงกองขาวเปลอก ไดตงชอเสยใหมวา “วดจอมพงคชยมงคล”

จนเพยนมาเปน จอมปง ในปจจบน

ภาพจตรกรรมฝาผนง 5

เมอพดถงวดพระธาตจอมปง ผคนสวนใหญมกจะนกถงเงาพระธาต

กลบหว แตสงทนาสนใจของวดพระธาตจอมปงแหงน ไมไดมเพยงแตความ

สวยงามของเงาพระธาตกลบหวเพยงอยางเดยว ยงมอกอยางทนาสนใจ

นนกคอ ภาพจตรกรรมทประดบอยในวหารหลวง

ภาพจตรกรรมฝาผนงทประดบอยในวหารหลวงของวดพระธาตจอมปง

แหงน เปนภาพเขยนทบอกเลาเรองพทธประวตตงแตเรมจนจบเรอง

“สลาแตม” เปนคนบานนาแสง ไดเขยนขนเมอ พ.ศ. 2464 ในการวาด

มการนำาศลปะและความเชอวฒนธรรมของทงสองภาคผสมกน คอ ภาคกลาง

กบภาคเหนอ และไดนำารปแบบการแตงกายสมยใหมผสมผสานเขาไปในงาน

จตรกรรมดวย

6 ภาพจตรกรรมฝาผนง

เงาพระธาตกลบหว

อานภาพจตรกรรม ภาพจตรกรรมฝาผนงทประดบอยในวหารวดพระธาตจอมปง เปนงาน

จตรกรรมเลาเรองพทธประวตตงแตตนจนจบลงบนฝาผนง จำานวนทงหมด 25 ภาพ

แตละภาพไดเลาถงพทธประวตตอนตางๆ ลกษณะทางสถาปตยกรรม การแตงกาย

การจดองคประกอบทางศลปะ สและเทคนคทใชในงานเขยน ทลวนแตแสดง

ความเปนเอกลกษณของงานสกลชางลานนาและการผสมผสานงานสกลชางอน

ในงานดวย

โดยเอกลกษณสำาคญทปรากฏอยในภาพจตรกรรมฝาผนง คอ การแตง

กายของบคคล จำาแนกการแตงกายในงานจตรกรรมฝาผนงไดดงน

ภาพจตรกรรมฝาผนง 7

ภายในวหาร

8 ภาพจตรกรรมฝาผนง

ภาพการแตงกายของชนชนกษตรยชางเขยนไดนำาประเพณการแตงกายสมยใหม

ผสมเขาไป ดงภาพเจาชายสทธตถะเปนเดกใสเสอยดลายขวางคอกลม บดาผก

เนคไทค มารดาสวมกระโปรงแบบนวลค

ภาพการแตงกายของกษตรยทยงคงรปแบบกษตรยในงานจตรกรรมไทยประเพณ

ภาคกลาง สวมสายสงวาล ไมสวมเสอ

การแตงกายของชนชนกษตรย

การแตงกายของชนชนกษตรยและเทวดาทงชายและหญงมลกษณะ

คลายการแตงกายแบบกษตรยในงานจตรกรรมไทยประเพณของภาคกลาง

การสวมชฎา เครองประดบทอง แพรพรรณทงดงามและความพเศษกวาคนทวไป

ทงหมด เพอบงบอกฐานะทเหนอกวาคนทวไป ในชนชนกษตรยรวมถงเทวดา

ปรากฏรปแบบการแตงกายทแตกตางกนเพยงเลกนอย อาท การสวมเสอหรอ

ไมสวมเสอ บางกเปนลกษณะของการพาดผาสไบหรอผาตมผาหม

ภาพจตรกรรมฝาผนงวหารวดพระธาตจอมปงมรปแบบการแตงกาย

ของชนชนสงทตางกนถง 4 รปแบบ

ภาพจตรกรรมฝาผนง 9

ภาพการแตงกายของกษตรยทยงคงรปแบบกษตรยในงานจตรกรรมไทยประเพณ

ภาคกลาง สวมชฎามงกฎกรวยยอดเปนทอง เสอแขนยาว และสวมสายสงวาล

การแตงกายของสมณะ

10 ภาพจตรกรรมฝาผนง

การแตงกายทปรากฏบนภาพจตรกรรมของเหลาผถอศล ประกอบดวย

พระสงฆ ฤาษ และพราหมณ การแตงกายของพระสงฆและฤาษ จะมลกษณะ

ทคลายกน จะนงผาสองชนทบกนเปนจวรและสบง ตางกนเพยงฤาษหนงเสอ

สวนพราหมณ มลกษณะเหมอนกบคนทวไป นงขาวหมขาว มผวสดำา

เพอแสดงความเปนคนตางชาตตางถน มกปรากฏตามงานจตรกรรมตางๆ

เนองจากพทธและพรามณคอนขางมความเกยวโยงกนมความสมพนธกน

ทางออมผานระบบกษตรย กษตรยนบถอศาสนาพทธ แตใชพธกรรมพราหมณ

ภาพงานจตรกรรมในศาสนาพทธจงมกปรากฏภาพพราหมณดวยเสมอๆ

ภาพการแตงกายของพระสงฆ

ภาพการแตงกายของพราหมณ ในงานอภเษกสมรส

การแตงกายของขาราชบรพาร

ภาพจตรกรรมฝาผนง 11

เสนาอำามาตย (ขนนาง) ลกษณะทชางเขยนเพอบอกวาเปนขนนาง

มกมเสอผาแบบผดใส ไมนยมเปลอยอก มหมวกหรอเครองประดบศรษะ

ทหาร ใสเสอผาคลายกนแตอาจใชสทตางออกไป ตวภาพไมใหญ

แตอยเรยงและรวมกน มกพบวาไวผมทรงมหาดไทยและบางกมหมวก และ

มกจะถออาวธไวเสมอๆ

นางกำานลหรอขารบใชฝายหญง ชางจะเขยนไมแตกตางจากหญง

ชาวบานมากนก แตจะมเครองบอกสถานะคอ การประดบมวยผมดวยรดเกลา

ทเปนเงนหรอทอง มผาคลมไหลทสวยงามไมนยมเปลอยอก และจะอยตาม

เขตพระราชฐาน ในพระราชวง มกพบเสมอกบการอยรวมกบกษตรย และ

มเหส ตวภาพมขนาดเลกกมหมอบหรอแอบอยตามสถาปตยกรรม

ภาพการแตงกายของนางกำานล ในราชสำานก

ภาพจตรกรรมฝาผนงของวหารวดพระธาตจอมปง ชางเขยนไดใชสฝน

และใชเทคนคการเขยนสฝนลงบนฝนง สทใชประกอบดวย

• สเหลอง เปนสทใชมากทสด ใชแทนสทองหรอทอง นยมใชใน

งานสถาปตยกรรม และเครองประดบของตวละคร

• สแดง มกใชในเครองแตงกายของตวละคร และงานสถาปตยกรรม

• สฟาคราม มกพบในสของฉาก ทองฟา แมนำา และเครองแตงกาย

• สดำา พบมากในงานตดเสน มทงเสนหนา และเสนบาง

• สขาว ถกนำาไปใชแทนสผว เครองแตงกายของตวละคร และ

งานสถาปตยกรรม

ภาพจตรกรรมฝาผนง 13

สทใชในงานจตรกรรม

การลำาดบเรองราวของชางเขยนงานจตรกรรมฝาผนงวดพระธาตจอมปง

มการลำาดบเรองราวไมเปนแบบแผนทแนนอนหรอตายตว มความหลากหลายใน

การใชลกเลนเลาเรอง ดงน

• การลำาดบเรองแบบแนวเสนขนาน บอกระยะไกล - ใกล

ลำาดบกอน-หลง จากซายไปขวา

• การลำาดบเรองแบบฟนปลา (ใชธรรมชาตเปนตวแบงภาพ)

นยมใชในตอนทเกดเหตการณกอนหลงในเวลาใกลเคยงกน

จากซายไปขวา

• สวนภาพทมฉากเดยวมกใชการลำาดบจากซายไปขวาเชนกน

14 ภาพจตรกรรมฝาผนง

ภาพการลำาดบภาพเหตการณกอนหลงในเวลาใกลเคยงกน จากขวาไปซาย

การลำาดบเรอง

ภาพจตรกรรมฝาผนง 15

การเลาเรองตอนเดยวในฉากเดยว จะวางภาพไวตรงกลาง โดยแบงภาพ

ออกเปนสองสวน คอ พนหลงสวนทใชดำาเนนเรอง และทองฟา การเลาเรองตอน

เดยวในสองฉาก และสามฉาก จะมแบงฉากดวย กำาแพง รว แมนำา และตนไม

ภาพการแบงฉากโดยการใชกำาแพง

ภาพการแบงฉากโดยการใชธรรมชาต

การแบงฉาก