MULTIFLEX & HAPPY TRASH PRODUCTION

MU

LTIF

LEX

& H

AP

PY

TR

AS

H P

RO

DU

CT

ION

MULTIFLEX & HAPPY TRASH PRODUCTION

Čas anatomije mrt ve prirode i društ va the anatomy Lesson o f s t i L L L i f e a n d s o c i e t y

MultiFlexHa

ppytr

aSHp r O D u C t i O N

Čas anatomije mrtve prirode i društva the anatomy Lesson of still Life and societyMulti trash – Happy Flex

Happy trash production / staniša dautović, Branislav petrić, dragan matić, Željko piškorić, vladimir markoMultiflex / dragan matić, dragan Živančević, Željko piškorić

Kustos izložbe / exhibition curatorVladimir Mitrović

producent / producerJovan Jakšić, MFx, Htp

tehnička podrška / tehnical supportpajica Dejanović, Marko ercegović, Happy trash production, Multiflex

video produkcija: mfX, htp, aleksandar ramadanović, Goran modrićaudio produkcija: mfX, htp, igor Lečićaudio stream: https://soundcloud.com/matiqivideo stream: https://www.youtube.com/user/multimatke/videos

Muzej savremene umetnosti Vojvodinemuseum of conterporary art vojvodina

3-26. oktobar 2014.

3

očigledno se na različite načine može tumačiti šta čini jedan umetnički kolektiv. po nekim definicijama, kolektivi se kreću u opsegu od labavih udruženja istomišljenika koji rade na postizanju istog cilja, do krutih, kadrovskih, jednomišljeničkih organizacija s avangardnim, demokratskim centralizmom u duši. ali, bar se može reći da kolektivi uglavnom zahtevaju neku vrstu saglasnosti o onome što treba da se obavi, bez obzira na to da li je reč o filmskoj produkciji ili jednostavnom vađenju krompira. Glavni prioriteti su iste preokupacije, dok društveni položaj ima manji značaj, pre svega zvanični položaj; podela rada ne treba da bude određena hijerarhijski, poslovi treba da se rotiraju, tako da svako može sve da radi.1 postoje dva tipa kolektivizma i saradničkih praksi, u istoj publikaciji zapisuje okvi envezor. prvi tip može da se svede na struktuirani način življenja zasnovan na stalnom, nepromenjivom okupljanju umetnika koji zajedno rade u određenom razdoblju. u takvim kolektivima autorstvo predstavlja izraz grupe, a ne umetnika pojedinca. drugi tip kolektiva sklon je promenjivim, nestalnim udruživanjima, daje prvenstvo saradnji na projektu nad trajnim savezom. ovaj oblik može se nazvati umreženim kolektivizmom.2 sa druge strane, kao u slučaju hrvatske umetničke grupe Gorgona, po rečima jerka denegrija koji u njihovom slučaju govori o „umetnosti kao načinu postojanja“ ili o „umetnosti kao obliku ponašanja“, 3 tako ni umetnici okupljeni na ovoj izložbi nisu samo puka grupa u smislu članstva, već skupina autora sličnog ljudskog i umetničkog senzibiliteta, duhovnih horizonata i uživanja u razmeni i dopunjavanju mišljenja i ideja u suptilnim igrama koje donose nove stimulacije za njihov individualni umetnički rad. dakle, kolektiv individualnih stvaralaca/autora koji u skupini deluju na jedinstven i svojstven način, zajednički, bez problema ili sujeta.4

u dosadašnjem kolektivnom radu, kroz brojne nastupe i medijska istraživanja, ove grupe novosadskih umetnika realizovale su niz zajedničkih radova u zemlji i inostranstvu. Koriste različite medijske i likovne jezike kao i načine umetničkog izražavanja u širokom rasponu od instalacija, rady made-a, audio-vizuelnih radova, upotrebljavaju marginalne jezike i postupke, istražuju na polju lične/kolektivne istorije, preko fotografija, digitalnih printova, asamblaža, ‘klasičnih’ slika, skulptura, do objekata izvedenih u konvencionalnim i nekovencionalnim materijalima.

njihova umetnost je naglašeno vesele naravi, ona ne postavlja genijalna pitanja niti na njih daje velike i ključne odgovore već nudi jedan estetski doživljaj oplemenjen povremenim transferom vremena i prenošenjem ili rekonstrukcijom vizuelnih podataka, slika i sećanja zajedničke, u ovom slučaju socijalističke prošlosti kao stalne umetničke inspiracije. relativna generacijska bliskost, redovne studije na novosadskoj akademiji umetnosti, rana iskustva u sferi slikarstva a potom i izražena želja za intermedijskim istraživanjima, prirodno su ujedinili dve umetničke grupe i pojedince kroz razne moduse rada i saradnje, što je rezultovalo

1 džesi dru, Kolektivni kamkorder u umetnosti i aktivizmu, u: Blejk stimson, Gregori šolet (ed.), Kolektivizam posle modernizma – Umetnost društvene uobrazilje posle 1945. godine, cLio, Beograd 2010, 130.2 okvi envezor, Proizvodnja društvenog prostora: protokoli zajednice u radu grupa Amos i Osam feseta, isto, 272.3 ješa denegri, Gorgona i posle, “podkulture” br. 2, Beograd 1986, 120.4 Kolektivni individualizam, kako su već i bili označeni zajednički radovi grupe Art cirkus i petrića i dautovića na 31. novosadskom salonu. videti: vladimir mitrović, Kolektivni individualizam – 31. novosadski salon, katalog izložbe, novi sad 2002.

Happy trash productionstaniša dautović / Branislav petrić / dragan matić / Željko piškorić / vladimir marko

Multiflexdragan matić / dragan Živančević / Željko piškorić

multi trash – happy flexУметност треба да бУде дУховита

Vladimir Mitrović

4

ovom izložbom koja ujedno pruža i neku vrstu rekapitulacije njihovog pojedinačnog i kolektivnog stvaralaštva kroz premijerno objedinjavanje radova nastalih u proteklom periodu. u poslednje vreme težište rada umetnici pomeraju ka stvaranju i preusmeravanju isfiltriranih sadržaja kao iskorak iz zauzetih pa i prenaseljenih prostora savremene umetnosti. njihov rad svesno postaje sve manje ambiciozan i samobrendirajući, a sve više poprima osobine samomarginalizacije iz koje se može suštinski stvaralački delovati.

Kroz radove prikazane na izložbi umetnika okupljenih oko dva povezana i isprepletena umetnička kolektiva, autori jasno iskazuju stav da postideologija u postsocijalizamu, uz estetizaciju ideologije koju zamenjuje umetnička pojavnost kao postinstitucionalni dizajn dezideologije, sa korektno/nekorektnim razlaganjem ideoloških predložaka proteklih vremena, uz uzbudljivu estetiku (socijalističkog i postsocijalističkog) otpada, aktivira angažovane procese različitih istraživačkih aktivnosti kroz njihovo beleženje ili inkorporiranje u sama umetnička dela. jednostavnijim rečima, umetnici ujedinjeni na ovoj izložbi sa entuzijazmom se obrušavaju na teme svojih istraživanja, bilo da one potiču iz dubina razmišljanja ili sa buvlje pijace.

Kako sami autori kažu, ta otvorenost i nedovršenost je komunikativni sistem koji pokušavaju da uspostave i ostvare u funkciji stalne potrage i potrebe za autentičnošću, svežinom rada i odsustvom manirizma. umetnost koju oni stvaraju upućuje nas i na širi kontekst kulture u kojoj nastaje kao i na ispitivanje (razorenog) postojećeg vrednosnog sistema. slaveći radost života i stvaranja, umetnici su poslednjih godina, u različitim kombinacijama i sastavu, postali istinski simbol urbanog i umetničkog života grada. redovni javni nastupi u zemlji i inostranstvu, desetogodišnji kontinuitet delovanja, izložbe, akcije i hepeninzi, učešća na brojnim umetničkim, video i filmskim festivalima, samo su deo aktivističkog pristupa umetničkom činu i njegovom javnom prezentovanju.

блиско и доступно

izlazak iz galerijskog i muzejskog prostora, po prirodi često umrtvljenog i tromog ili, pak, ovaj put ulazak u taj prostor, poseban je iskorak u njihovom radu. racionalno polazeći od potrebe i želja publike za organizovanim, osmišljenim i nanovo oblikovanim prostorom, njihova umetnost je okrenuta neposrednoj stvarnosti kao i potrebama života svakodnevice. shodno tome autori u radu upotrebljavaju vizuelni govor vlastite urbane sredine da bi povećali stepen razumevanja samih dela. ideja i izvođenje moraju bili jednostavni i čitljivi da bi komunicirali, u tu svrhu oni kao da pojmu umetnosti oduzimaju auru posvećenosti kako bi ona bila svima bliska i dostupna.

mada su ovom prilikom radovi zamišljeni i ostvareni za određeni galerijski prostor i namenjeni publici sa izvesnim umetničkim (pred)znanjima, oni nisu nekomunikativni i ne traže posebne intelektualne napore, već samo želju i afinitet za otvorenom i opuštenom percepcijom. po principu otvorenih dela umetnici prepuštaju, čak zahtevaju da svaki gledalac, samostalno i za sebe, odredi, dokuči i zamisli dubinu prikazanog dela, zavisno od svoje sklonosti, želja ili sposobnosti. njihovi radovi neumitno govore da umetnik nije previše ozbiljno i „strašno“ zanimanje. sve oko ovih umetnika blisko je nekoj vrsti strategije urbanog (anti)nomadizma, koja se javlja kod brojnih savremenih autora, a može se tumačiti i kao želja za demistifikacijom umetničkih dela pa i umetnosti uopšte.

umetnik, danas, pre ‘programira’ oblike nego što ih komponuje, opravdano smatra miško šuvaković i nastavlja tvrdnjom da umetnik radi sa podacima i pribavljenim oblicima iz kulture.5 tako se umetnik kreće od dišanovskog redimejda, preko postmodernih aproprijacija ili situacionističkih produkcija ‘situacija’, do dj kulture i njene primene na polju umetničke produkcije. više nema ‘završene celine dela’, već se delo prikazuje i umnožava različitim oblicima prikazivanja, posredovanja ili izlaganja tj. umrežavanja. umetničko delo, zaključuje šuvaković, ima više od jedne pojavnosti u zavisnosti od kulturnog komunikacijskog kanala kojim se uvodi u javnu sferu kulturnih razmena. ovaj njegov stav može se u celini primeniti na rad i medijsko stvaralaštvo umetničkih grupa Happy Trash Production i Multiflex.

5 miško šuvaković, Umetnost i politika: savremena estetika, filozofija, teorija i umetnost u vremenu globalne tranzicije, službeni glasnik, Beograd 2012, 31–32.

5

Уметност и рђава свакодневица

odnosi između klasičnih i prepoznatljivih formi i njihovih umetničkih interpretacija, ili pak nova okolina u kojoj se prikazuju, vremenom postaju temelj istraživačkog rada naših autora. sve to kao svojevrsni produžetak intervencija ne samo u urbanim prostorima već i u ambijentu masmedija ili noćnih izlazaka, odnosno u sferi jezika i medija (pa i zabave) kao takvih. u skladu sa radom bez originala i bez kopija ili reprodukcija, svaki doživljaj ostvaren u svesti publike zapravo je original. upotrebom predmeta iz svakodnevice što je klasični umetnički postupak – rady made, sada u novim okolnostima i kontekstima, autori uspostavlju nove oznake i tumačenja. mada zadržavaju već ‘učitanu’ likovnost, shvatanje i funkcionisanje radova ne proizilaze iz nje već iz smisla novootkrivenih predmeta, reči i slika ili njihovih kombinacija. pretvarajući misaone tokove u konkretne oblike i vizije, pa i u zvučne, audio dokumente, oni svojim radovima stavljaju melem umetnosti na stalno otvorene rane života svakodnevice.

većina radova ovih umetničkih grupa u svim medijima često deluje kao prenosilac poruka u domenu čvrstih veza aktuelne umetnosti i apsurda kroz istraživanje metajezika medija, što istovremeno problematizuje opšte teme svakog vremena i prostora. jednostavnost umetničkog postupka i upotrebljenih sredstava ova dela čini posebno prihvatljivim u procesu nastajanja, u svrhu proširivanja i produbljivanja mentalnih komunikacija pa i proširivanja umetničkog značenja. teško je izvesti istorijsku obradu iz pozicije trule stvarnosti svakodnevice ili njihov rad umetnuti u istorijat lokalne umetničke scene jer oni, kao niko do sada, uspešno kombinuju likovno i javno stvarajući svojevrsni mali društveni spektakl. pored nastupa van svoje sredine, domaći, gradski nastupi bili su u određenoj izolaciji od umetničkog sveta i scene, što svako malo okruženje, pa tako i naše, neminovno nameće svim inovacijama i nepoznanicama.

neki postulati i karakteristike tzv. nove umetničke prakse sa početka sedamdesetih godina proteklog stoleća mogu se primeniti i na ove autore i njihov rad, čak i posle skoro pola veka – upotreba novih medija kroz promenu načina delovanja i shvatanja pojma umetničkog dela prirodno dovodi do specifičnog društvenog angažmana sa primetnim otklonom od (para)političkog delovanja. radeći u kontinuitetu često su usmereni ka publici koja nije samo konzument umetnosti već i zabave. u radovima uključuju novi odnos prema ličnosti umetnika kao subjektu i sredstvu istraživanja, odnosno objektu u izabranim medijima, što je takođe oblik prisustva teme vlastitog identiteta. u tom traženju postupaka oni ispituju i istražuju funkcionisanje novih i starih likovnih vrednosti u sasvim novoj svesti promenjenog društvenog i kulturnog delovanja savremenog trenutka.

BooK one (BerLin), aKcija, 2007.

MFX

6

u svom radu umetnici su sačuvali kontinuitet i svežinu namera i razmišljanja prethodnih avangardi, od konceptualista do, idući unazad, akcija fluksusovog tipa, i nadrealizma, dade, sa željom da izgrade nove odnose praćene stvaralačkim zanosom i – šalom. njihove preokupacije jednako su intelektualne igre kao i poigravanje sa apsurdima i paradoksima, provučenim kroz filtere humora, pa i zabave, što nikako nije bilo svojstveno ranijoj generaciji progresivnih autora. oni su bili preozbiljni i nezainteresovani za ovakve intelektualne igre. mada ne direktno, primetna je interpretacija sopstvenog stava prema umetnosti ranijih epoha, proteklih tridesetak godina, pokazujući koliko kreacija i dosetka, kada se artistički modeluju, mogu biti ili jesu jedno te isto. ono što je danas od najveće važnosti nisu međusobni odnosi elemenata, nego međusobni odnosi tih odnosa, njihova konstanta a potom primenjivost, održivost ali i promenjivost. nema, valjda je to danas već svima jasno, ničeg dovršenog, poručuju ovi autori svojim radovima. Završetak umetničkog dela obezbeđen je tek u glavama, srcima i dušama (ako je nešto od njih i preostalo) posmatrača ili učesnika. jasno je takođe da se čovek od zemlje ne može odlepiti trkom niti skokom, za taj poduhvat potrebna su krila. promene nisu dovoljne, preobražaj, da bi bio let, mora biti potpun i opšti. a to se, nažalost, ne može i neće desiti.

umetnik ne ide ispred svog vremena, zapisao je dimitrije Bašičević još 1965, već on stvara svoje vreme, ili, tačnije, on učestvuje u svom dobu. umetnik nije prorok niti preteča, on je svedok i saučesnik (marko ristić). serijal javnih nastupa, samo na prvi pogled izmeštenih iz konkretne oblasti umetnosti, kombinuje akcije između hepeninga i fluxusa, između umetničkog nastupa i zabavnog partija. ima u tim nastupima i ponašanju neodadaističkih tragova, ali nikada rušilačkog niti negatorskog delovanja prema vlastitom radu i sredini kojoj se obraćaju, žive, rade, stvaraju i nastupaju.

од десанке до дизнија, напред и назад

etimološki duhovitost označava „okretni duh“, dok se u psihološkom smislu duhovitost može vezati za osobe čiji su mentalni sklopovi veoma živahni i originalni. duhovite osobe, kažu psiholozi, one ozbiljne ali i popularne (populizam), izrazito su kreativne, dok rezultat njihovog stvaralaštva nisu praktične stvari već kreiranje novih viđenja i značenja. te osobe, nastavljaju naučnici, stalno se igraju a predmet njihovih igara su mentalne slike kao i pojmovi i reči/iskazi. njihove razgibane asocijacije aktivno utiču na naše mentalne tokove čime se napuštaju svakodnevni obrasci i ustaljene rutine, pa i mi sami, kako i dolikuje umetnosti, počinjemo ili nastavljamo da se poigravamo sa mentalnim predstavama, čime se spontano dobija određena socijalna moć, nešto blisko ali i suprotno današnjem pojmu popularnosti. sve ovo može se bez zadrške pa i direktno primeniti na audiovizuelne radove ovih umetnika, kao poseban segment njihovog umetničkog stvaralaštva.

nije lako opisati efekte intervencija o kojima se može naširoko razmišljati i raspravljati, zbog nagomilane asocijativnosti koja se proteže od lokalnog do globalnog, razumljivog/nerazumljivog, ali osetnog i prepoznatljivog, nekada i skrivenog u svojoj nadrealističko-dadaističkoj pojavnosti. Kroz već standardne tehnike cut up-a, kolažiranja, mixa i remixa, dobijamo vokalvizuelna dela koja nas opominju i oplemenjuju novim kombinacijama, kojima se smejemo ali koja ostavljaju dubok trag na naša čula. mada sami postupci nisu novi – znamo ih iz istorije savremene umetnosti, kulture i, na kraju i posebno, iz muzike – njihova svežina, kontekstualizacija stvaranja i uobličavanja, oslonjena na nove tehnologije, čini nas posmatrače i (sa)učesnike, sretnim i zadovoljnim.

dok se u talasima smenjuju citati iz domaćih i stranih dela, poezije, drame ili filma, esperanta i starokineskog, mumlanje ili spelovanje, stiže se, u par reči, do novih vokalnih oblika, od desanke (maksimović) do diznija. Zato je i teško razjasniti o čemu se tu zapravo radi, mada se novost doživljaja oseća, čak je i prstima opipljiva, pa su dodatna objašnjenja ili komentari potrebni, mada ne i neophodni. u radovima ovih autora pojavljuje se deskriptivnost sekundarnih tema njihovih radova i anegdotski nivo, što zajedno prelazi u maštovitost koja se uzdiže na konceptualno razmišljanje o umetnosti i urbanom društvenom okruženju.

7

свако је свој мајстор или са чимe се поредити

Zbog navedenih iskaza, činjenica i tehnika, proces pisanja o grupaciji ovih autora i njihovom radu je novi korak u (raz)otkrivaju kroz klasične komentare dela, rada i delovanja aktera savremene umetnosti. Kao što radovi nisu svakodnevni, tako ni pisanje o njima ne može biti svakodnevno. teško je, takođe, u njihovom radu naći paralele, sličnost ili pripadnost nekom umetničkom pravcu ili pokretu. u istoriji savremene umetnosti možda su najbliži nekim radovima i akcijama dadaističkog Kabarea volter ali i tada samo pojavno i delimično, svakako ne sadržinski. Bez zadnjih namera, a posebno ne po nečijem ili nekom diktatu, ova dela zrače svežinom i dubinom odabira, etikom izbora, apsurdom, šalom i komikom, što na kraju vodi do estetskih konotacija koje u nama izazivaju prijatnu ekstazu urnebesnog i neobičnog doživljaja.

taj širok dijapazon delovanja, rada i samih ’konačnih’ dela, njihovih tehnika i materijalizacije, zahteva i novi pristup umetničkom stvaralaštvu u kome gledalac/slušalac/(sa)učesnik, uključuje i svoju memoriju, znanja, vizuelizaciju i fantaziju i ujedno je i završni čin umetnosti – svako je sam svoj majstor doživljaja, uz lične asocijacije, zvučne i vizuelne, koje isijavaju ih radova. mada na prvo gledanje ili slušanje ova materijalno/dematerijalna dela izgledaju kao igra umetnika i intelektualaca, njihov utisak u znatnoj meri prevazilazi sve dosadašnje kombinacije umetničkog stvaralaštva u našoj sredini. sa čime ih porediti, na šta se oslanjaju, koje su im inspiracije u radu, možemo, ipak, samo nagađati.

Уметност (је) и живот

tokom čitavog XX veka umetnici su želeli, težili i predano radili na spajanju umetnosti i života, često po cenu samog postojanja. taj tok imao je duboke korene u modernim umetničkim praksama – od naglašeno banalnih, apsurdnih i na početku komičnih akcija fluxusa tokom burnih šezdesetih pa, unazad, preko grubih hepeninga američkih umetnika s kraja pedesetih godina, i dalje i dublje, do teatralnih provokacija umetnika okupljenih oko dade i Kabarea volter.

umetnost je danas, zapisao je mondrijan pre stotinak godina, osuđena na izolovano postojanje jer je sadašnji život suštinski tragičan, ali u dalekoj budućnosti, umetnost i život biće jedna te ista stvar. sa bočne police knjiga dobacuje neumorni crnjanski da život i umetnost nikako nisu jedno, niti će biti, i da će život, lepo i jedino, jer mu i ne preostaje ništa drugo, neumitno poći za umetnošću. na njegov žamor nastavlja se pametni vinaver – niko živ, pa ni umetnost, ne može da pobegne od života, kada se najviše udaljavamo – možda smo mu i najbliži. ipak, evo, vek kasnije, život je i dalje suštinski tragičan ali kod nekih umetnika, kao u slučaju junaka naše priče, život i umetnost se poistovećuju postavši tako sinonim jedno drugom. poslednjih godina, u novim političkim, društvenim, kulturnim pa i psihološkim okolnostima, njihova umetnost donosi značajne novine na domaćoj savremenoj umetničkoj sceni.

BioZaBava / Bioparty

instaLacija, 2008.

HTP

8

трт-мрт, живот или смрт

ovaj natpis sa majice legendarnog Grunfa, otkačenog epikurejca iz stripa Alan Ford, na pravi način objašnjava pogled autora na smrt.6 u skladu sa tvrdnjama vensana tome da je smrt primeren i veoma osetljiv pokazatelj prirode doba u kome živimo i njegovih strahota i da nas razmišljanja o njoj vodi u samo jezgro humanizma čime tanatologija postaje velika čovekova pomoćnica, naši se umetnici, kao iskusni “smrtolozi”, kako i dolikuje, sa smrću, kao konačnim kolapsom života, sprdaju i zbijaju (vizuelne i filozofske) šale. tako i njihovi (tanatološki) radovi šalju poruku: da bi smrt postala humanija, mora se prethodno demistifikovati, čovek se mora lišiti straha i zazora od nje, ukratko, mora radikalno da menja i društveni i individualni stav prema smrti kao poslednjem činu života. suština tog stava je da je život neophodan ali ne i dovoljan uslov da bi čovek postojao kao čovek. Za tu prokletu akciju postojanja kakav je život, neophodna je i smrt. Česta upotreba tanatosa, kroz direktne slike u njihovim video radovima ili nekim od novih kolaža, ponovo ima duhovit ton. Gledajući ih moramo se setiti izreke znamenitog helenskog filozofa epikura, koju ju je osmislio pre više od dva milenijuma – smrt me se ne tiče, jer dok postojimo mi, nema smrti, a kada dođe smrt, tada više nema nas.

о уметнику у комунизму

marks je po nekim tumačenjima očekivao, na način koji jedva da nije utopistički, da će u budućem besklasnom društvu podela rada nestati, da će se (kao, valjda, u praistoriji) umetnik ponovo sjediniti sa društvom, smatrajući pri tom da svako može biti dobar, čak i originalan slikar. u jednom komunističkom društvu, uzvikivao je preteći marks, neće biti slikara (umetnika), već ljudi koji su, između ostalog, slikari i umetnici. ipak, marks greši u svom ukazivanju da će ukidanje klasne podele rada dovesti i do ukidanja slikanja (umetnosti) kao posebne i izrazito specifične profesije, kao specijalizovane delatnosti u okviru takve (komunističke) podele rada. on u svom stavu ide i dublje rekavši da, u komunističkom društvu, naravno, ne može biti slikara (umetnika) u smislu profesionalne delatnosti, već „ljudi koji između ostalog slikaju“. dakle, ljudi koji se slobodno bave različitim delatnostima, pa i onim stvaralačkim (umetničkim). međutim, u tom njegovom „tripu“, vezanom isključivo za klasnu podelu rada, slobodno izabrane delatnosti neće imati karakter profesionalnog delovanja. mada je besmisleno pripisivati marksu stav da svako može biti dobar, čak i originalni slikar, pa makar i u besklasnom komunizmu, u društvu u kome će doći do oslobođenja čovekove stvaralačke ličnosti.

6 Za predanije i ozbiljnije istraživače smrti, pored ogromne postojeće literature, predlažem dve studije Luj- vensana tome prevedene i na srpski jezik – Antropologija smrti, prosveta, Beograd 1978; Smrt danas, izdanje ivana Čolovića, Beograd 1989. o širim aspektima smrti, memorije i spomenika na našim prostorima videti: todor Kuljić, “spomenici i antispomenici – između pijeteta i identiteta” (feljton), Danas, 15. septembar – 1. oktobar 2013.

muLtifLeX Lupusi / the muLtifLeX Lupus, fotoGrafija, 2007.MFX

9

а ко су, заправо, наши уметници

pogledajmo, ukratko, sastav ovih umetničkih grupa, tačnije, čime se njihovi članovi bave osim umetnošću. staniša dautović (1964), jedini izvan likovnog okruženja, doktor tehničkih nauka, docent na fakultetu tehničkih nauka novosadskog univerziteta i pisac. Branislav Bane petrić (1959), školovani umetnik, rimski restaurator i antikvar koji, između ostalog, neguje i klasično, štafelajno slikarstvo. dragan matić (1965), prvo slikar i konzervator prestižne nacionalne ustanove, Galerije matice srpske, a potom i redovan profesor na novosadskoj akademiji umetnosti, dragan Živančević (1960), autor brojnih kratkih filmova i video radova, takođe profesor na akademiji umetnosti i Željko piškorić (1961), vajar i scenograf srpskog narodnog pozorišta. Grupi se u poslednjem momentu priključio i filozof vladimir marko (1961), predavač na filozofskom fakultetu univerziteta Komenskeho u Bratislavi, upotpunjujući kompleksnu sliku autora o kojima je reč. sve u svemu, fina i zanimljiva ekipa umetnika i intelektualaca koja je skoro svakodnevno u direknom kontaktu sa umetnošću, kao kod marksa. Karla, ne Gruča.

umetnička karijera staniše dautovića ponešto se razlikuje od razvojnog puta ostalih autora i izrazito je specifična. učestvujući zajedno sa petrićem na nekoliko izložbi/nastupa – msuv, Zlatno oko (novi sad), Galerija doma omladine u Beogradu, toronto – dautović je potencirao proces pripreme i samog rada na postavkama izložbi. stvarajući projekat Ikona koja diše nije zaobilazio ni duboke izvore kada govorimo o istoriji vizantijskog i sprskog ikonopisa. na tom primeru bio je uočljiv njegov naučni bekgraund u osmišljavanju i pripremi radova. pokazujući agilnost i preciznost kroz studiozno istraživanje, dautović vidi samo umetničko delo kao dugotrajan i iscrpljujući misaoni proces stvaranja kome se treba detaljno posvetiti. on je, pored svog baznog naučnog rada o kome ne znam ništa, uspeo da se pozicionira kao umetnik koji analizira naizgled banalne i svakodnevne pojave ili pak fenomene današnjice, propuštajući ih kroz lični umetnički filter.

Branislav petrić je jedan od onih umetnika čiju karijeru nije jednostavno ispratiti i opisati smeštanjem u neku od fioka savremene umetničke prakse. Kretao se od klasičnog slikarstva, kome se još uvek sa radošću vraća, preko studentskih sagalovskih projekata gipsanih figura razmeštenih u ambijent grada, aktivnog slikarstva, samostalno i u grupi Emisao, do postkonceptualnih radova posle odlaska u italiju u starom „fići“ (Zastava – fiat 600) koji će kasnije izlagati kao eksponat u Galeriji šKuc u Ljubljani (1993), do stalnog umetničkog i medijskog istraživanja, redy made-a, elektronske umetnosti i komplikovanih ali lako razumljivih umetničkih akcija, petrić je strastveno putovao stazama svog umetničkog odrastanja, života i saznanja.

dragan matić je umetničku karijeru započeo kroz klasičnu slikarsku produkciju i par samostalnih izložbi u matičnom umetničkom udruženju (uLuv) tokom prve polovine devedesetih godina. njegovi rani radovi oslanjaju se na slikarstvo znaka i naglašeno su apstraktni. Kolorit je poseban segment ovih slika i pažljivo je odabran. na trenutak neke od njegovih ranih slika lično me podsećaju na radove paula Klea, bez velikih pretenzija, sa osećajem za meru i poetski blagim koloritom. Kako sam kaže, posle nekoliko godina, nezadovoljan štafelajnim slikarstvom prestao je da slika, uvidevši sva ograničenja takvog izražavanja. Gledajući na kasniju umetničku karijeru on je sasvim opravdano morao izaći iz klasične slike. i onda se, posle dosta godina izopštenja od štafelaja, u poslednje vreme istom sa uživanjem vraća. redovan je posetilac novosadske „najlon“ (buvlje) pijace gde predano i strastveno pronalazi i prikuplja različite umetničke i neumetničke artefakte.

mreŽa / the net KomBinovana tehniKa

35x58 cm, 2014.

HTP

10

poveliki opus dokumentarnih, umetničkih i video filmova/radova dragana Živančevića primećen je na brojnim evropskim i srpskim festivalima. u svojim i zajedničkim radovima on je duboko skoncentrisan na sam motiv gde slikarskom preciznošću zapaža i beleži odabrane i duhovite detalje, čijim izborom i prezentacijom organizuje osnovnu naraciju. neinsistiranjem na klasičnim elementima filmskog izraza – kadriranje, montaža, svetlo, učesnici i sl. – stvara jednu novu, svežu i originalnu sliku sveta koji posmatra, vidi i oseća, ostavljajući gledaocu da, u svom ličnom tonu, dokuči i prepozna to što vidi. Živančević dozvoljava, što nije čest slučaj među autorima uvek željnim različitih sugestija, da slike, akteri i zatečene scene govore za sebe i da ih posmatrač prima po svom, slobodnom nahođenju, postajući tako neka vrsta saučesnika procesa koji uzima za temu svog dela.

po osnovnoj vokaciji vajar Željko piškorić je od početka rada umetničke grupe Art cirkus (sa draganom matićem i milošem vujanovićem) bio aktivan sudionik niza projekata izvedenih u različitim galerijskim i vangalerijskim prostorima a potom, od osnivanja htp i mf, čini i njihov sastavni deo. mada je u kolektivnom radu teško razložiti pojedinačne uloge umetnika, stiče se utisak, posebno kada su u pitanju video radovi, da je piškorić u njih uneo svoje bogato scenografsko (pozorišno i filmsko) iskustvo koje je uspešno kombinovano sa još jednim vidom pozorišne umetnosti – kostimografijom, često prisutnim pa i ključnim elementom većine video ostvarenja mf. izbori lokacija u kojima se odvija radnja brojnih video radova osmišljeni su i odabrani potpuno filmski, sa namerom da se pojača opšti umetnički utisak.

po stažu u kolektivu htp filozof vladimir marko je najmlađi član. dok je obiman ciklus kolaža prezentovan na izložbi istinski produkt kolektivnog rada, nastajalog tokom leta 2014. godine u svakodnevnim seansama, njegove slike su samosvojstvene i autentične. markovi slikarski radovi samo su svojom pojavnošću slični naivi (ili tzv. autsajderskoj umetnosti), tačnije oni se u formi približavaju toj odrednici, ali njihov urbani milje prikazanih događaja priziva različite priče i asocijacije pa i preživljena iskustva autora, svrstavaju ga u grupu umetnika čija dela zahtevaju pomno posmatranje u uključivanje kompletnog asocijativnog aparata gledaoca.

Za mf su od velike važnosti bili i njihovi pridruženi članovi – umetnica Bosiljka Zirojević Lečić (kreatorka kostima) i muzički producent igor Lečić – koji su aktivno učestvovali u različitim aktivnostima i projektima grupe.

tokom rada ovi umetnici formirali su različitu, međusobno povezanu i isprepletenu saradnju – Art cirkus, Multiflex, Happy Trash Production – pa i sada kada ih uvezujemo u grupu Multi Trash Happy Flex koja se temelji na individualnosti u formiranju zajedničkog umetničkog programa, bez čvrstog, kanonskog, pisanog manifesta. pauze koje su usledile u zajedničkom ali ne i u samostalnom radu plod su ličnih, ljudskih i svakodnevnih okolnosti u životima umetnika, kao i složena društvena klima u lokalnim razmerama te promena najpre ekonomske situacije u svetu, koja donosi i ogromne turbulencije na polju umetničkog delovanja i javne percepcije umetnosti. neki od njih u umetnost stižu direktno sa (ili još pre) akademije, neki iz tehničkih nauka ili iz fotografije i filma, u svakom slučaju svi su se permanentno, a potom i radikalno menjali kroz nove poetike, tehnike i senzibilitete svog stvaranja i javnih nastupa. stvarajući polifoniju poruka i emocija, prenoseći je simultano i paralelno, izloženi radovi prelaze iz vladavine nužnosti u vladavinu slobode stvaranja interpretacije.

Kupanje u diGitaLnom seLu / BathinG in the diGitaL viLLaGeaKcija, 2008.

pioneeraKcija, novi sad, 2014.

MFX

11

рециклажа и демистификација: филмови као ликовне форме

prirodom procesa stvaranja autori stižu do pokretnih slika, što se, objektivno, od njih moglo i očekivati. tako film prestaje da bude samo skup pokretnih slika već postaje delo koje je u stanju da izazove estetske efekte ali i da prenese autentične komplekse umetničkih poruka. filmovi Multiflexa imaju svoj predmet, cilj, svoju racionalnu i logičku ekspoziciju, postajući nizovi lepih pa i savršenih slika koje teku svojim tokom. nekada su to filmovi o nečemu, a nekada ni o čemu. nekada je to serija slika, klasično rađenih i prezentovanih a nekada su metafore, usporenog, lenjog ritma, sa intenzivnim emocionalnim i vizuelizovanim nabojem. junaci ovih filmova smešteni u likove samih autora, izvode naizgled besmislene radnje u pejzažima koji su u njihovim filmovima česta a nekad i ključna pojava. pažljivo odabrani i kadrirani – na brežuljcima titelske visoravni, u termalnoj praistoriji zemlje i vrelim izvorima mačve, na obalama dunava u leto ili pak na hladnim bačkim ravnicama u kasnu jesen – oni bi mogli biti i vizuelni omaži vojvođanskim slikarima pejzaža, kao starijim kolegama po umetnosti.

po scenariju i scenografiji posebno se ističe film Multiflex, Book one (2007). fantastične maske i likovi predstavljaju vrhovnu civilnu, vojnu i religijsku vlast i vešto (para)politički usmeravaju kretanje i ponašanje zbunjenih i zaplašenih gusaka (naroda). posebnom zvukovnom podlogom ističe se urnebesni miks samoglasnika u radu Book One – Chain reaction (vocals – samoglasnici) iz 2007, koji je obogaćen besmislenim šibanjem aktera na nekoj dunavskoj obali. svakako najpoznatiji i najpriznatiji rad Multiflexa je video film Mankey Spa (2011) koji je prikazivan na više evropskih i domaćih festivala alternativnog filma i na izložbama (hamburg, Berlin, novi sad, Zrenjanin, Beograd) a dobio je i nagradu na 27. međunarodnom festivalu kratkog filma u hamburgu 2011. godine u kategoriji No Budget. ovaj uzbudljiv i meditativan film ukazuje na nedovoljno korišćenje geotermalnih izvora energije u srbiji i preporučuje mere rešenja tog problema. sadašnja srpska energetska strategija ne uzima u obzir geotermalnu energiju kao veoma značajan izvor, nekoliko puta veći od ukupnih rezervi uglja u srbiji, a ima je svuda i u svako doba. Banja za majmune, kako su to podvukli autori.

preuzimanjem poznatih motiva, svesno ili ne, bilo da se tumače kao gorka kritika života na zemlji ili angažovani rad koji se bavi svojim neposrednim okruženjem, njihovi filmovi nabijeni su simboličkim slikama a potom i prenosnim značenjima, pa i titrajućim smislom i besmislom. u nekim ranijim ostvarenjima autori su bili vezani za (pseudo) mitologiju, izmišljenu i otelotvorenu u namenski rađenim maskama i kostimima a potom, poslednjih godina, prvenstveno u nastupima uživo autori kao da prelaze na teren urbane etnologije i antropologije koji je savremena umetnost tek načela. u radovima koji nastaju u proteklih par godina autori se okreću kontekstu i istraživanjima na vokal-vizuelnom planu, što ih čini pionirima na tom polju.

6+17, KomBinovana tehniKa 20,5x16,5 cm, 2014.

pićuKaiZeLeKtrovojvodine / pichouKaofeLeKtrovojvodinaKomBinovana tehniKa21x17 cm, 2014.

devojKe iZ seČuana / the sZechuan GirLs, KomBinovana tehniKa25x21 cm, 2014.

HTP

12

fotografije nastale u različitim trenucima života nepoznatih ljudi u nekim radovima su njihov ključni motiv i uz autorsku muziku/zvuk postaju poligon za emitovanje i urnebesno (re)miksovanje. recikliranjem slika, uglavnom starih fotografija, logotipa, znački i sličnog vizuelnog materijala kao i čitavih kolekcija predmeta najrazličitijih namena, umetnici uspevaju da očuvaju njihova prethodna značenja kojima se sada udahnjuju nove metafore i svojstva.

да ли сте слободни вечерас: аудио радови и музика

u svojim dj i vj nastupima, povremeno se skrivaju iza imena legendarnih jugoslovenskih i srpskih glumaca i komičara mije i Čkalje7 ili pak iza izmišljenih imena, kroz lucidan i „otkačen“ izbor muzike koju emituju sa starih singl ploča, namenski nabavljenih, naravno, na novosadskoj buvljoj pijaci. precizno osmišljeni nastupi (kvazi)komercijalnog karaktera, u kontinuitetu od nekoliko godina u gradskom klubu-galeriji Izba, pre pripadaju svetu i kontekstu noćnih gradskih zabava nego nekoj statičnoj izložbi. publika se obaveštava pozivnicama, putem društvenih mreža i plakatima dizajniranim posebno za svaku priliku. Kombinacijom slika, bliskih istorijsko-umetničkoj tehnici kolaža, stvaraju se nova, trenutna umetnička dela čiji bi se proces nastanka mogao nazvati i-džejing (images dj). u eklektičkoj simbiozi, preradi i manipulacijama sa raznim fotografskim materijalima, originalnim i umiksanim, i zatečenim situacijama – sahrane, automobili i fetiši koji ih prate ili javni skupovi pred spomenicima revolucije iz kojih kulja ideologija – nastaju umetničke interpretacije uz duhovite vizuelne komentare kao pozitivni atak na današnju percepciju i memoriju.

hepeninzi u kojima učestvuju zajedno sa publikom zadovoljavaju potrebe kolektivnog pražnjenja ili saučesništva i proizilaze iz atmosfere noćnih izlazaka, čime se zastupa teza o mrvljenju kulta umetnosti i umetničkog dela i nalaženju novih medija kroz upozorenja na neiskorišćene fenomene. povremeno se daje primat etičkom nad estetskim. ipak, većina audio radova, nastala u proteklih nekoliko godina, čini posebno umetničko polje pojedinačnog i kolektivnog delovanja kroz koje zrači individualni pristup zvuku ili kombinaciji zvukova, noseći sve odlike istinskog umetničkog dela, izvedenog u tehnici audio radova kao jedne vrste primenjene muzike koja prati njihove likovne i video radove.

Bliže posmatrajući karijere umetnika posebno je zanimljivo njihovo prisustvo u alternativnom, literarno-umetničkom Čas;opisu, već u podnaslovu definisanom kao „mesečnik za mesečare“ a potom i kao „Časopis za refleksivnost i antisimetriju“, gde skoro u svakom broju dautović, matić i petrić pojedinačno objavljuju tekstove, crteže, slike i ilustracije.8

Kao i u slučaju Čas;opisa, umetnici okupljeni oko Happy Trash Production su, mada ovaj put kroz sasvim drugačiji medij, bili vezani serijom živih nastupa u novosadskoj kafe-galeriji Izba, koja se, samo naizgled tiho i nenametljivo, tokom protekle decenije pozicionirala kao jedno od ključnih mesta nastanka i prezentovanja savremene umetničke prakse, kulture i urbanog života u novom sadu. izložbe i ostali umetnički ali i društveni događaji u popularnoj Izbi smenjivali su se munjevitom brzinom o čemu govori monografija ove kuće. 9 Izba je bila neka vrsta baze za javno delovanje u formi pozornice, pa i pozorišta, uz podršku brojnih umetnika, prijatelja i posetilaca kultne novosadske kafe-galerije. na tom opuštenom i neoficijelnom, alternativnom pa i andergraund mestu, u predratnoj ordinaciji dr poštića, premijerno je emitovana većina njihovih audio i video radova i, posebno, nastupi uživo koji u velikoj meri utiču na njihov razvojni put i stvaraju poligon umetničkih

7 Glumci i komičari miroslav mija aleksić (1923–1995) i miodrag petrović Čkalja (1924–2003) simboli su kolektivnog pamćenja bivše socijalističke zajednice.8 Čas;opis (novi sad), pod uredništvom pisca i izdavača milenka Bodirogića izašao je u pet svezaka. prvi, označen kao nulti broj, pojavio se decembra 1993, a poslednji kao dvobroj (minus) 6–7, u avgustu 1998. u fizičkom obliku Čas;opis je podsećao na školske sveske, a po sadržaju se isticao raznovrsnim interesovanjima autora i nadahnutim tekstovima u oblasti literature, umetnosti i stripa. 9 detaljnije: Izba: 10 godina: 2000–2010, nezavisna umetnička asocijacija izba, novi sad 2012. (urednik: nebojša marić). pored ove monografije Izba je objavila tri broja umetničkog magazina Katalog savremene umetnosti, koji na neki način nastavlja tradiciju Čas;opisa, kao i veći broj pojedinačnih kataloga izložbi i najavnih plakata, čime je ostavljen dubok trag u alternativnom umetničkom delovanju novog sada tokom prve decenije novog milenijuma. osnivači Izbe su svetozar i mileta poštić.

13

doživljaja i zabave za brojne ljubitelje, konzumente i saučesnike savremene umetnosti. Izba je ujedno bila i mesto vidžej nastupa, kao sasvim nove umetničke forme koja ujedinjuje zvuk, sliku i film, gde su u trenutnom (realnom) vremenu i za publiku koja se tu zatekla, nastajala specifična umetnička dela kao urnebesna mešavina zabave i umetnosti, noćnog provoda i emitovanja (ozbiljnih) umetničkih poruka.

Употреба музеја

nastavljajući se na, mada neveliku, tradiciju delovanja msuv10 kao kompleksnog eksperimenta u kome se umetnicima „prepuštaju“ prostori muzeja na određeno vreme tokom trajanja izložbe, ovaj put nastup umetnika okupljenih oko grupa Happy Trash Production i Multiflex proširen je i na ostale vidove njihovog stvaralaštva – dj, vj i snimanje dokumentarnog filma, čime se intenzivira i dinamizira nastup umetnika.

ovakav pristup saradnje i saučesništva msuv sa odabranim autorima u podsticanju njihovog ‘napada i osvajanja’ jedne zvanične, državne (budžetske) muzejske institucije i njenog izlagačkog prostora, u značajnoj meri prevazilazi dosadašnju standardizovanu prezentaciju umetničkih radova, na zidovima ili u samom ambijentu, donoseći i velike novine u odnosu umetnost – umetnici – muzej. prateći savremenu umetničku produkciju namera msuv-a je da se, u sadejstvu sa umetnicima, od muzeja, bar nakratko, stvori model kontrolisanog i osmišljenog (samo)upravljanja značajne institucije kulture kroz transformaciju od prevashodno reprezentativnog izložbenog prostora u svojstvenu otvorenu laboratoriju u kojoj se izvode zajednički umetnički eksperimenti namenjeni ne samo pukoj i jednostranoj prezentaciji savremene umetnosti već i aktivnom učešću svih zainteresovanih kao reprezenata društvene zajednice u otvorenom procesu nastanka i prikazivanja tokova savremene domaće umetničke prakse. ovakvim duboko kreativnim činom pokreće se i novi način upotrebe muzeja, od zatvorenog sakupljačko-izlagačkog prostora, do otvorene prakse u kojoj se iskustva uzajamno razmenjuju u kontekstu novog zajedništva i solidarnosti, bez sujeta bilo kojih vrsta i sa bilo koje strane.

muzej savremene umetnosti vojvodine i njegovi kustosi su tokom prethodnih dvadesetak godina u više navrata organizovali izložbe i projekte u kojima su učestvovali ovi umetnici. neki od petrićevih radova već odranije se nalazi u muzejskoj kolekciji.11 nedavno je otkupljen i video rad Multiflexa Mankey Spa. muzej je avgusta 1995. godine, u svom tadašnjem izlagačkom prostoru na spens-u, organizovao izložbu „Zgrada“ Branislava petrića i staniše dautovića, koju je pratio neobičan kutijasti katalog 12 a u leto 1998. i izložbu „fantastični projekat“ Art cirkusa (Željko piškorić, miloš vujanović, dragan matić), koja je potom prezentovana u somboru i Zemunu13. potom su, u prethodne dve godine, na većim studijskim izložbama i pojedinačnim nastupima u muzeju bili prisutni petrić, dautović, matić i Živančević.14 o njihovim radovima, projektima i umetničkim grupama kojima su pripadali, pisali su kustosi msuv, za izložbe u muzeju savremene umetnosti vojvodine kao i nastupe na drugim umetničkim manifestacijama, izlagačkim prostorima i izdavačkim projektima – sanja Kojić mladenov15, suzana vuksanović16 i vladimir mitrović.17

10 o delovanju msuv, izložbama, akcijama i izdanjima, detaljnije videti na sajtu www.msuv.org 11 Privremena istorija – izbor dela iz kolekcije Muzeja savremene umetnosti Vojvodine 1950–2012 (ur. d. ugren), msuv, novi sad 2012, 114. 12 Osvrt : Review : Sguardo retrospettivo : Branislav Petrić, GsLu, novi sad 1995. (ur. B. petrić i s. dautović)13 Art Cirkus – Fantastični projekti : Hram polarne svetlosti, GsLu, novi sad 1998. (kustoskinja suzana vuksanović)14 Osamdesete – Postomoderna u Vojvodini (1976–1990), januar – februar 2013. (kustoskinja svetlana mladenov); Tehnologija narodu! (studija slučaja: film i video u Vojvodini), februar – mart 2013. (kustosi Gordana nikolić i aleksandar davić); Situacije. Instalacije u Vojvodini, mart 2013. (kustoskinja sanja Kojić mladenov); Grupa Multiflex: Mrtva priroda i društvo, projekcija filmova, 16. oktobar 2013. 15 sanja Kojić mladenov, Flux Likvida – 10. bijenale akvarela, katalog izložbe, savremena galerija, Zrenjanin 2013.16 suzana vuksanović, Art circus Fantastični projekti: Hram polarne svetlosti, Likovni život br. 69–70, Zemun septembar–novembar 1997; suzana vuksanović, Intervju sa članovima grupe Art Circus, Projeka®t br. 10. novi sad decembar 1997; suzana vuksanović, Art Circus: Almanah – Iracionalnost. Efemernost. Naivnost, Bulevar br. 89, novi sad jul 2002.17 vladimir mitrović, Aktivisti – 31. novosadski salon, katalog izložbe, novi sad, 2002; vladimir mitrović, Novosadski aktivisti, Bulevar br. 96, novi sad oktobar 2002; maja erdeljanin, vladimir mitrović, sava stepanov, Slika grada – Novi Sad u likovnim umetnostima 18–21. veka, Kulturni centar novog sada, novi sad 2009, 44, 145–147, 185, 214.

14

KosmodisKo / the cosmodiscopLaKat, 43,7x30,7 cm, 2012.

HTP

15

art shouLd Be humorous

multi trash – happy flex

Happy trash productionstaniša dautović / Branislav petrić / dragan matić / Željko piškorić / vladimir marko

Multiflexdragan matić / dragan Živančević / Željko piškorić

under the collective name of multi trash happy flex this exhibition brings together artists that have over time worked together in various overlapping and interconnected groups under different names – art circus, multiflex, happy trash production – but always based on individuality in creating a collective artistic programme, even without a written manifesto. the pauses that have occurred in their collective but not individual works were a result of their private and everyday life circumstances as well as complex social climate locally and changes, primarily global economic situation that brings huge turbulences to the field of art practices and public perception of art. each one of them had their own singular creative path, whether through individual or collective work. some of them came to the art world directly from their art studies, or even earlier, some from studying technical sciences, some from film and photography. they were all, however, continuously and radically transforming the sensibilities and techniques of their creative and public practice through new poetics. By creating a polyphony of messages and emotions, by transmitting them simultaneously and in parallel, the works exhibited here pass from the domain of necessity to the domain of freedom of creation and interpretation.

during their collective work together these artists made a series of collective works at home and abroad. they made objects executed in conventional and non-conventional materials by using different visual languages and ways of artistic expression in a wide range of installations, ready-made objects, audio-visual pieces, and by using marginal/peripheral languages, methods and investigations in the field of personal and collective history, through photography, digital prints, assemblage, traditional paintings and sculptures.

their work is emphatically joyful. it neither asks big questions nor gives big answers. instead it offers an esthetic experience enriched by visual data, images and collective memories of, in this case, a socialist past as a constant artistic inspiration. this exhibition naturally brings together these artistic groups and individuals, and their different ways of working and collaborating through their relative generational closeness, study at the academy of arts in novi sad, early experiences in fine art, and their express desire for intermedia exploration. at the same time, the exhibition provides a sort of recapitulation of their most recent works on show here for the first time. the focus of their latest work has shifted towards the re-direction of mediated/filtered content as a step away from already occupied and overcrowded contemporary art spaces. most recently their work has become increasingly unambitious and self-branding but increasingly takes on the characteristics of self-marginalisation from which, according to the artists, one could truly artistically act. simply put, the artists gathered in this exhibition work with the same enthusiasm on the topics of their explorations regardless of their derivation from the depth of their thoughts or from a flea market.

this openness and incompleteness, accordings to the artists themselves, presents a communication system that they seek to establish and accomplish in a constant search for authenticity, freshness and resistance to mannnerism. the art that they produce points us towards the wider cultural context in which it was created as well as questioning the current (destroyed) value system. By celebrating the joy of life and creativity, the artists in recent years have become a symbol of urban and artisitc life in the town. regular

Vladimir Mitrović

16

presentations at home and abroad, along with over ten years of continuous activity, exhibitions, actions & happenings, participation in numerous art, video and film festivals are only a part of their activist approach to the artistic act and its public presentation.

the relationships between very familiar and recognisable materials and their artisitc interpretations, or the new environment in which they are shown, becomes over time the basis of the exploratory work of these artists. it is also a unique extension of intervention, not only in urban spaces in the literal sense, but also in the environments of mass media or night-life, in other words in the domain of language and media (and entertainment) as such. in line with their philosophy of artwork without originals, copies or reproductions, every event and experience is accomplished in the mind of the audience and is therefore actually an original. the use of everyday objects – by now an already traditional artistic approach, readymades, in different cirumstances and contexts – establishes new signifiers and interpretations. though they retain the already established visual reading, the understanding and functioning of the works do not come from that but from the sense of a new language of (newfound) objects, words, and images or their combinations. By transforming the streams of thought into concrete shapes and visions, and even audio documents, their work represents an artistic balm to the always open wounds of everyday life.

the majority of these artists’ works in all media often seem like the transmitters of messages in the domain of strong connections between current art practice and the art of the absurd through exploration of meta-languages of media which at the same time questions general topics of every space and time. the simplicity of their artistic approach, and the tools and techniques used, make these works particularly accessible.

But, let us see, just briefly, who is in those artistic groups and what they do outside their artistic practice. stanisa dautovic (b.1964) is the only one without a visual art background; he has a phd in mathematical sciences and is a professor at the faculty of technical sciences at the university of novi sad, and is also a writer. Branislav Bane petric (b.1959) is a fine art graduate, antiquarian and restorer based in rome, who also works in traditional easel painting. dragan matic (b.1965) was originally a painter then a conservationist in a prestigious national institution, the Gallery of matica srpska, and then also a professor of fine art at the academy of arts in novi sad. dragan Zivancevic (b.1960), is the author of numerous short films and video art works, and is also a professor at the academy of arts in novi sad. Zeljko piskoric (b.1961) is a sculptor and set designer at the serbian national theatre in novi sad. the last to join and really complete the complex picture of this collective is a philosopher vladimir marko (b.1961). this is a refined and interesting group of artists and intellectuals which is in touch with art practice almost on a daily basis.

the artistic career of stanisa dautovic is somewhat different from the others in this group and is quite unique. By taking part, together with petric, in several exhibitions / presentations in museum of contemporary art of vojvodina, gallery ’Zlatno oko’ in novi sad, Gallery of dom omladine in Belgrade, and in toronto, dautovic emphasised the process of preparation and art practice/work itself. By developing the project The Breathing Icon he did not shy away from distant sources when it comes to Byzantine and serbian iconography. in this example his scientific background was visible in the conception and preparation of the work. By demonstrating agility and precision through detailed research, dautovic regards the art work as a long and exhausting mental process of development that requires commitment. his scientific work aside, which is not visibly present in his art works, doutovic has succeeded in positioning himself as an artist who analyses and filters seemingly banal contemporary everyday phenomena through his artistic lens.

Branislav petric is one of those artists whose career is not easily described or consigned to one of the compartments of contemporary art practice. petric has travelled with full passion through the path of his artistic development, life and knowledge. his works include conventional fine art paintings in his early works, something he still happily engages with; segal-like projects with plaster cast figures placed across urban environments, made during his student days; action paintings, as solo works and in the group Emisio; and post-conceptual works, after his move to italy, in an old Zastava-fiat 600 or the popularly known car ’fica’ which was to be exhibited in 1993 in Galley sKuc in Ljubljana; also permanent art and media explorations, ready-made works, electronic music, and complicated but readily accessible art actions.

dragan matic started his artistic career with the production of traditional paintings and a couple of solo exhibitions in his art trade association at the beginning of the 90s. his early works are paintings and

17

have their origins in the visual language of symbols and they are distinctly abstract in character. colour is a particular feature here and is carefully selected. at times, some of his early works might remind us of works by paul Klee. after several years matic stopped painting because, according to him, he realised the limitations of that way of expression and was dissatisfied by traditional painting. considering his later career it is now obvious that he had to exit from the domain of traditional classical painting. however, now, years later he is happy to returns to it with the same relish. he is also a regular at najlon – a flea market in novi sad – where he devotedly and passionately finds and collects various artistic and non-artistic artifacts.

dragan Zivancevic already has a significant oeuvre of documentary and art films and video works and he is noted at a number of european and serbian art and film festivals. in his solo and group works he is deeply concentrated, with the precision of a visual artist, on the motif in which he observes and notices particular witty details whose selection and presentation makes up the basis of his narration. Without insisting on the conventional elements of film language such as framing, editing, lighting, and actors, Zivancevic creates an original and fresh image of the world he senses, allowing images and scenes to speak for themselves and leaving it up to viewers to understand what they see, according to their own individual sensibility – not often the case among artists that seek different interpretations – in that way making them a sort of accomplice in the process which is at the same time a theme of Zivancevic’s work.

even after half a century, some of the postulates and characteristics of the new art practice of the early 1970s could be applied to these artists and their work: the use of new media through the change of artistic praxis and understanding of the concept of art work that naturally leads to a specific social engagement with visible deflection from any kind of (para) political activism. their practise is also often directed towards audiences that are not only consumers of art but also consumers of entertainment. they would take a new stance towards their own own personalities (as artists), as subjects and means of expression, or rather as objects in the function of selected media which is also a way of investigating their own identity. in that exploration of their own acts, they also interrogate the functioning of new and old visual art values within a changed social and cultural engagement in the contemporary moment.

this exhibition also continues the recent tradition in the museum of contemporary art in vojvodina that includes a complex experiment in which the museum space is given over temporarily to the artists for the duration of their exhibition. in this case, the presentation of artists gathered under the groups happy trash production and multiflex is also broadened out to include other forms of their creative practise – dj-ing vj-ing, internet streaming and documentary making, which will intensify and make these artists’ show even more dynamic.

translation milica vuković

demBeLija / cocKaiGnediGitaLna štampa, 65,5 X 100 cm, 2012.

demBeLija (sreća i Gracija) / cocKaiGne (happiness and Grace), instaLacija, 2012.

MFX

18

20MFX

mars ne napada / mars doesn’t attacK, video instaLacija, 2005.

chinese death, video, 2006.

21 MFX

BooK one, video, 2007.

BooK one, diGitaLni printovi, 50x60 cm. 2007.

22MFX

BuBBLe Wrap paintinGsaKriL na Zaštitnoj foLiji, 50x70 cm, 2007.

ČoBanica / shepherdessaKriL na Zaštitnoj foLiji50x70 cm, 2008.

→→

23 MFX

MFX mrtva priroda i društvo / stiLL Life and society, video i Kostimi, 2013.

MFXmonKey spa, video i Kostimi, 2011.

26MFX

monKeys in diGitaL viLLaGe, aKcija, pLandište, 2008.

monKey Wc, aKcija, novi sad, 2009.

27 MFX

monKey spa, video, 2011.

28MFX

insiGniGnije muLtifLeXa / the muLtifLeX insiGnia, uLje na pLatnu, 150x110 cm, 2012.

29 MFX

insiGniGnije muLtifLeXa / the muLtifLeX insiGnia, uLje na pLatnu, 150x110 cm, 2012.

30MFX

sine Qua Qua non project, pLutajuća sKuLptura i video, niKšić, 2011.

31 MFX

portreti peČenih Životinja / the portraits of roasted animaLsinstaLacija, aKriL na aLuminujumu, uKupno 120x140 cm, 2012.

32MFX

demBeLija / cocKaiGne, diGitaLni print, 65x100 cm, 2012.

33 MFX

hiBridi / hyBrids, diGitaLni printovi, 20x (70x50 cm), 2012.

34MFX

35 MFX

36MFX

mrtva priroda i društvo / stiLL Life and society, fotoGrafija, 70x100 cm, 2013.mrtva priroda i društvo / stiLL Life and society, video i Kostim, 2013.

37 MFX

faBriKa reČne riBe muLtifLeX / the muLtifLeX freshWater fish factory, diGitaLni printovi, 70x100 cm, 2014.

38MFX

ovce u moru KrLjušti / sheep in the sea of fish scaLesinstaLacija, riBLja KrLjušt, 100 Gipsanih ovaca, portaBL tv, oKo 320x120 cm, 2014.

39 MFX

40MFX

pioneer, diGitaLni printovi, 100x150 cm

41 MFX

MFX 42

mfX + htp / aLBumi / the aLBums, instaLacija, dimenZije promenjive, 2014.

HTP43

44

46HTP

prohujaLo sa BuLdoŽerom / Gone With a BuLLdoZer, instaLacija, dimenZije promenjive, 2005.

47 HTP

šarmiranje / act of charminG, instaLacija, dimenZije promenjive, 2006.

48HTP

BioZaBava / Bioparty, instaLacija, dimenZije promenjive, 2008.

49 HTP

Brendovanje 14. BLatoBrana / BrandinG of 14th fender

instaLacija, dimenZije promenjive, 2014.

BeZ naZiva / untitLed instaLacija, 2014.

50HTP

BeZ naZiva / untitLed instaLacija, 2014.

51 HTP

52HTP

spremanje / cLeansinG, instaLacija, 2009.

53 HTP

Kosmodisco / cosmodisco, instaLacija, 2012.

54HTP

voLvoX, video instaLacija: dvoKanaLni hd video, dvoKanaLni Borescope video, ct video i oBjeKat, 2014.

55 HTP

prOJekat „VOlVOx – aNaliza uMetNiČkOg Dela“, 2014.centralni deo projekta pod nazivom „volvox – analiza umetničkog dela“ predstavlja skup kontingentnih predmeta svakodnevice -- predmeti su vremenom nehotično isprepleteni tako da su oblikovali prožimajuću celinu. izdvajanjem iz njegovog prirodnog okruženja, htp je objekat institucionalizovao kao umetnički artefakt. projekat predstavlja prikaz različitih načina sagledavanja jednog predmeta kao ilustraciju pokušaja da se sumom analitičkih sredstava slojevitije osvetli priroda umetničkog dela i, u isto vreme, doprinese njegovom dubljem razumevanju.

tHe VOlVOx prOJeCt – aN aNalySiS OF a WOrk OF art, 2014a collection of contingent everyday objects forms the central part of the the volvox project – an analysis of a Work of art; they are randomly intertwined in time, creating a permeating whole. By extracting an object from its natural surrounding, the htp have institutionalised the object as an artefact of art. the project shows us the ways of looking at an object as an attempt to elucidate the essence of a work of art by a number of analytical means, and to help it to be more clearly understood.

56HTP

dj ČKaLja, iZ cirKusa ‘’GrBavica’’ / from the GrBavica circusjajČana tempera na dasci, 34 X 41 cm. 2013-2014.

57 HTP

dj ČKaLja, iZ cirKusa ‘’GrBavica’’ / from the GrBavica circusjajČana tempera na dasci, 34x41 cm, 2013-2014.

58HTP

tuneL /the tunneL, KomBinovana tehniKa, 25x21 cm, 2014.

59 HTP

radni staŽ iZ LiKovnosti / WorK eXperience in fine art, KomBinovana tehniKa, 20,5x16,5 cm, 2014.

60HTP

Živ K’o Život Životinja / Live as Life of animaLs, KomBinovana tehniKa, 21x17 cm, 2014.

61 HTP

Bidermajer / Biedermeier, KomBinovana tehniKa, 25,5x21,5 cm, 2014.

62HTP

vLadimir marKo, šta sam ja ono neKad hteo? / What Was it that i Wanted?, jajČana tempera na dasci, 35,2 X 50 cm, 2014.

vLadimir marKo, ovo je mesto senKi, sna i pospane noći / this is the pLace of shadoWs, dream and sLeepy niGhtjajČana tempera na dasci, 30 X 49 cm, 2014.

63 HTP

vLadimir marKo, sLiKe / paintinGs, 2014.

64HTP

tetKa / the aunt, KomBinovana tehniKa, 37,5x33,5 cm, 2014.

65 HTP

fLajeri / fLyers, 2007-2009.

66HTP

postnutricioniZam / post-nutritionism, KomBinovana tehniKa, 21x17 cm, 2014.

smrt u GoLuBincima / death in GoLuBinci, KomBinovana tehniKa, 21x17 cm, 2014.

ne Živi se od LiKovnosti / you can’t Live from fine art, KomBinovana tehniKa, 21x17 cm, 2014.

ćuran na Levom KriLu / the turKey-cocK on a Left WinG, KomBinovana tehniKa, 36x25 cm, 2014.

67 HTP

tiGar Br. 209 / tiGer no. 209, KomBinovana tehniKa, 47x53 cm, 2014.

ĐuBrovaČKe Letnje iGre / the trash summer festivaL, KomBinovana tehniKa, 25x36 cm, 2014.

68HTP

Četiri Godišnja doBa / the four seasons, instaLacijaZidni tapet 270 x 200 cm. KomBinovana tehniKa 4 x (60 x 44 cm), 2014.

HTP69

70HTP

11. septemBar / 11/09, KomBinovana tehniKa, 13x33 cm

p.r., KomBinovana tehniKa, 25x21 cm, 2014.Žena muva / the fLy WomanKomBinovana tehniKa, 24x21 cm, 2014.

71 HTP

BaBin Konjic / Grandma’s draGon fLyKomBinovana tehniKa, 28,5x15,5 cm, 2014.

janiKa fLoyd, KomBinovana tehniKa, 25x21 cm, 2014.

streLjanje Krvave BajKe / the eXecution of a BLoody fairytaLe, KomBinovana tehniKa, 20x28 cm, 2014.

72HTP

BeZ naZiva / untitLed, instaLacija, 2014.

73

Happy traSH prODuCtiON & MultiFlex

„in nova fert animus mutatas dicere formas corpora...“1

Ovidije, Metamorfoze, i, 1–2

teško je u par reči sažeti dugogodišnju i raznorodnu aktivnost i iskustvo nekoliko stvaralaca, u biografskom i mnogim drugim pogledima različitih, okupljenih u slojevitom projektu htp/mfX. nema ni jednostavnih ni dovoljno obuhvatnih formulacija koje bi objasnile predmet njihove saradnje. jedan je razlog samo ograničenje prostora za predstavljanje, ali daleko značajniji je dinamički karakter predmeta i prirode saradnje stvaralaca o kojima je reč. Zbog toga ćemo pokušati da aktivnost htp/mfX tek približimo i naznačimo. sa tom namerom u našem tekstu usredsredićemo se na jedan skroman ali koliko-toliko karakterističan spisak načela i pitanja. ona su i na ovom projektu standardno i kontinuirano vezivno tkivo o čemu postoji nesumnjiva međusobna saglasnost autora.

Karakterizacija i kategorizacija

Kako bismo odmah na početku rešili temeljnu nedoumicu koja se može nametnuti posmatraču, okrenućemo se pitanju estetičke dimenzije ove postavke. da li prezentovani radovi htp/mfX imaju aspiraciju na umetnički karakter? da li je to umetnost?

odgovor na prethodno pitanje suočava nas sa nekim prećutnim pretpostavkama. one se nadovezuju na dodatan problem koji se, pre svega, tiče klasifikacije i prirode estetskih kriterija. određenje nekog rada kao umetničke aktivnosti i njegovog proizvoda kao umetničkog dela je složen problem. o tome ne postoji konsenzus (zbog toga je umetnost ne samo nezahvalno već i teško nedvosmisleno definisati). radi lakšeg napretka pođimo samo od nekih bazičnih pretpostavki.2 današnja ontološka mapa umetnosti u svom korenu pretpostavlja barem par ključnih elemenata. u taj izbor mogu se uvrstiti dve snažne i prepletene ustanove. na primer, s jedne strane to je tržište i akademska (stručna) javnost. sa druge stoji subjekt i njegova stvaralačka motivacija. naravno, pretpostavka je da je subjekt načelno ili bar koliko-toliko predusretljiv bilo za akceptovanje standardnih ili pak ekskluzivnih obrazaca ukusa, da je otvoren za ispunjavanje kriterijuma prihvatljivosti koje neka zajednica sugeriše kao poželjne. neispunjavanje uslova i očekivanja ove dve međusobno zavisne ustanove neku produkciju čini marginalnom ili spoljašnjom u odnosu na njih, autsajderskom. mogli smo spomenuti i druge kriterijume, njih je više, ali dovoljno je zaustaviti se ovde. razmotrimo samo odnos prema navedenima.

Za ambiciju htp/mfX projekata „javna,“ „usvojena“ ili „uvrežena“ estetička dimenzija navedenih dvaju „stubova umetnosti“ u potpunosti je sekundarnog karaktera. ne radi se o motivu za umetničkim oblikovanjem i proizvodnjom već o sasvim drugom karakteru delovanja. ovde nije reč toliko o produktivnoj već prevashodno o kritičkoj aktivnosti. dakle, priča se odvija na sasvim drugom terenu. ako dve konfrontirane aktivnosti, produktivna i kritička, imaju nešto dodirno, onda bismo mogli reći da je aktivnost htp/mfX pre komplement

1 „na umu mi je da govorim o telima koja se menjaju u druge oblike“.2 nedoumice o tome posebno su žive kada je u pitanju moderna umetnost. tradicionalan fenomenalistički pristup sve više uzmiče pred institucionalnim, antiesencijalističkim, koji pokušava da stvori značajniji prostor upravo za klasifikaciju savremene umetnosti, naglašavajući da umetnost određuje upravo institucionalni kontekst. spomenimo samo neke od zagovornika ovog, danas dominantnog, pristupa. danto (1964) konstatuje smrt tradicionalnog fenomenalističkog pojma umetnosti i prelaz umetnosti u ustanove, novi svet umetnosti, „artworld“. jednako dickie tvrdi da kandidatura za prihvatljivost nekog umetničkog dela počiva na kriterijumima „socijalne ustanove“ (a certain social institution (the artworld)“ (1971, p. 101). Kroz Gautov (2000) spisak kriterijuma takođe provejava institucionalni pristup (uzmimo samo napr. deveti uslov - „belonging to an established artistic form“).

Vladimir Marko

74

estetskoj sferi. reč je pre o preispitivanju aktualnih osnova na kojima počiva umetnost. središnji subjekt upravo su pretpostavke na koje se umetnost opire i njihov kulturološki, antropološki, etnološki ili, u širem smislu, civilizacijski aspekti. ovi aspekti nekada su lokalne a nekada globalne društvene topologije. Bitni su načini sagledavanja ove topologije, načini njenog tumačenja i analiza značenja materijala od kojih je sazdana. ukratko, radi se o različitim namerama - nije reč o uspostavljanju vrednosti već o njihovom testiranju, preispitivanju i pokušaju analize.

tako dolazimo i do odgovora na naše prvo pitanje da li radovi htp/mfX imaju umetničku ambiciju i karakter. nemaju. htp/mfX nije umetnost. niti su ovde predstavljeni radovi vođeni tom produktivnom namerom. namera je u otvaranju pitanja a ne u pružanju odgovora. naravno, to ne znači da u radovima ne provejavaju elementi koji korespondiraju sa umetničkom praksom tj. da nema simulacije, podražavanja ili citiranja produktivnih tehnika svojstvenih umetničkoj produkciji (htp čak u svom nazivu koristi pojam „produkcije“). ali nema mnogo mesta za nedoumice zbog toga što i funkcija, misija i kontekst korišćenih elemenata u ovoj izložbenoj postavci imaju sasvim drugi a u isto vreme nedvosmisleni karakter.

doba i njegove reprezentacije

radi preglednosti, pokušaćemo sada prethodne stavove da sagledamo u nešto drugačijoj formi, suočavajući pojam umetnosti i sa pojmom kulture. postoji predrasuda da ključ za razumevanje neke kulture vodi preko razumevanje njenog stvaralaštva. pre svega onog stvaralaštva koje tu kulturu reprezentuje u najboljem svetlu. na tom najjačem svetlu trebalo bi da izdvojeno stoje najreprezentativniji članci duha nekog naroda, njegovog karaktera ili epohe koja je njime obeležena i sl. međutim, zaboravlja se da svako aksiološko izdvajanje i standardizacija imaju karakter manipulacije - u pozadini se prećutkuje subjekt manipulacije i njegov motiv.

subjekt manipulacije može imati različite oblike. najčešće to mogu da budu akademska javnost, tržište, ministarstvo kulture i nosioci ideologije. mogu da budu i tzv. kulturni radnici, poslanici, kao i vojska stvaralaca ili drugi stubovi koji uobličavaju, podupiru i emituju vrednosti određene kulturne topologije. svi ovi činioci, bilo samostalno ili uzajamno, učestvuju u formiranju i unifikaciji vrednosti. Zapravo, učestvuju u manipulaciji formiranja obrasca vrednosti, pre svega poželjnih vrednosti. odatle se dalje one predstavljaju kao statusno reprezentativne za određeni kodirani obrazac. ovaj obrazac može biti kulturni obrazac neke zajednice, određene grupe, obrazac pojedinaca od uticaja. on može prožimati različite oblasti, sve do karaktera senzibiliteta nekog kolektiva a na kraju senzibiliteta njegovih članova. postupak izbora i manipulativna selekcija nameću obrasce i pružaju uzore - od heroja, poetske frazeologije, patriotskih načela. nekada su ova načela sugerisana kao neprolazna a nekad obuhvataju efemerne sezonske stvari, kao kada su u pitanju, recimo, frizure. obrazac ugrađen u standarde uglavnom je nevidljiv. on nije nikad dovoljno eksplicitan u stvarima koje nas okružuju. teško ga je na licu mesta pronaći u stvaralaštvu od kojeg je satkan duh nekog vremena ili kulturni karakter određenog prostora. ali, njegova prikrivenost još ne znači da je ovaj manipulativni karakter i tehnički nedodirljiv. htp/mfX destruktivnim sredstvima i postupkom na objektima otvara ovaj uskogrudo manipulisan prostor i čini ga transparentim. na taj način se otvaraju i postaju uočljiva svojstva, slojevitost i namera manipulacije uobličavanja - vrednosna unifikacija stvaralaštva, njegovih predmeta, njihovog konteksta itd. taj je svet obično iza zavesa. tek destruktivnim postupkom i sredstvima otkrivaju se i bivaju uočljiva dublja svojstva i karakter nekog vremena, prostora, ključnih aktera, njihovih preferentnih sistema, intenziteta uticaja, simboličkih sredstava i ideala itd.

postupak demaskiranja je relativno jednostavan. on se razvija putem izmeštanja nekog od gradivnih delova predmeta, raščlanjavanjem njegovog konteksta ili pridavanjem elemenata iz drugog konteksta. pogledajmo na primeru. uzmimo spot koji obuhvata simboliku desankine3 poezije u kontekstu vizuelne ikonografije godišnje skupštine udruženja golubara (sa početka sedamdesetih godina) uz relaksativno-meditativnu muzičku podlogu sri chimnoya. sva tri naizgled jednoslojna konfrontirana elementa progovaraju daleko više o jednom vremenu i vlastitoj slojevitosti nego što njihovi neposredni konteksti svedoče o sebi kao samostalne celine. posmatrani nezavisno, oni još zadržavaju duh nametnute iluzije poželjnih i smernih

3 desanka maksimović (1898–1993), srpska pesnikinja. njena ljubavna i patriotska poezija bila je sastavni deo osnovnog i srednjoškolskog obrazovanja.

75

jednoslojnih vrednosti. predstavljene u novoj zajednici, slojevite ljuske manipulisanih vrednosti postaju neodržive kao jedinstvene celine i raslojavaju se. Zavese koje prikrivaju pozadinu ovih predmeta otvaraju se same od sebe. Gradivni cement prividne nedodirljivosti i neprolaznosti odjednom otpada i lako pokazuje ono što je u svakom elementu ponaosob smerno ili nehotice zanemareno i gurnuto u pozadinu.

Koliko god, na prvi pogled, ovaj postupak delovao bizarno ili grubo, on vrlo lako i brzo pokazuje svoje dejstvo. Kamuflirani da deluju nestvarno, potporni stubovi svakog od izabranih elemenata odjednom počinju gotovo groteskno da štrče u svojoj očiglednosti.

priča o smeću - kolekcija i rekolekcija, organizacija i reorganizacija zbirke (individualnog ili kolektivnog) sećanja

sledi nešto složenija priča. pokušaćemo da je učinimo preglednom, koliko je to moguće. aktivnost htp/mfX nije vezana za neposredan dnevni angažman, bilo politički ili kulturni. posredno, ona može da bude i tako shvaćena, ali to nije prvenstvena ili primarna namera. namera je drastično obuhvatnija a samim tim i principijelnija. jedan od bitnih aspekata na kojima se postupak htp/mfX temelji jeste preispitivanje naših vrednosnih kapaciteta. oni su najočigledniji kada se preispituju naše simboličke i interpretativne moći. te su, opet, čvrsto utkane u vlastita sećanja. Kako ovde nije mesto za sveobuhvatniju analizu toga kako formiramo vlastite vrednosti i šta smatramo dostojnim sećanja i koja to izdvajamo, pođimo od jednog opšteprihvaćenog truizma. on govori o tome da se naše vrednosti formiraju bilo na vlastitim ili uslovljenim principima i iskustvu, ili na predrasudama. ove vrednosti vremenom se ispoljavaju u našim radnjama, organizuju u neki poredak, hijerarhiju i strukturu a na koncu talože. formiraju sedimente, izdvajaju se i čine snažne blokove sećanja. otelovljeni su u predmetima nadovezanim za sećanja.4 teme i predmete naših aktivnosti vrednih sećanja nekada shvatamo i kao uspomene - splet sećanja, aktualnih objekata i uobrazilje koja treba da dočara događaje koji su minuli i više ne postoje.

svakodnevno je oko nas mnogo stvari i događaja. prirodna je potreba da se izdvoje, pročiste i dovedu u neki poredak, vrednosni, hronološki, tematski itd. ali vreme je nemio gospodar - ili je stvari dostojnih pamćenja vremenom previše ili je moći da ih organizujemo premalo. takođe, tkanje sećanja vremenom ostane bez subjekta, nosioca ove tanane vezivne strukture u nekoj struktuiranoj zbirci. na kraju često preostane samo gomila prividno organizovanih stvari, bez ključnog posrednog interpretatora, čuvara zbirke. od pedantne kolekcije, često preostane samo bezvredno smeće. smrtni smo ljudi i ovaj ciklus rasta i raspada vrednosti je uobičajen. plima i oseka vrednosti karakteristična je za suvenire i fotografije. ht/ma dijagnostikuje ovaj ciklus na primeru sudbina fotografija. one su i artefakti i predmet kritičke obrade. sve korišćene fotografije potiču sa lokalne buvlje pijace, jednog od terminala tog ciklusa. nakon smrti njihovih vlasnika, interpretatora, članovi porodice lišavaju se balasta nečijeg sećanja. albumi sa slikama završavaju u smeću. odatle ih vade lokalni reciklatori, odnose na buvlju pijacu i prodaju po simboličnoj ceni. to je cena za vrednosti tuđih sećanja, bez jasnog interpretativnog ključa. odatle se ponovo vraćaju u ht/ma radionicu i oživljavaju u novom svetlu. Kada su u pitanju sećanja, krivulja vrednosti (individualne ili kolektivne vrednosti), varljiva je. ima svoj lagani uspon, vrhunac i pad.

u širim okvirima, sećanjem i njegovim poretkom bave se službe na budžetima, vezane za prosvetu ili kulturu, centri za jačanje nacionalne svesti. poredak u sećanju može biti integrativni motor za mobilisanje cele zajednice ili njenog lojalnog dela, ili crkve, političkih subjekata ili pokreta, sve do manjih zajednica ili pojedinaca koji se bore sa vlastitim zbirkama i potrebom da se nešto što je prohujalo i nestalo zadrži i održi u nekom novom obliku (kao u slučaju ovidijeve misije u njegovim metamorfozama). Za sećanja se nekad vodi borba, nekad se to čini vatreno, nekad oprezno. nekad se sećanja presvuku ili prećutno guraju u zaborav. nad prošlošću se redom navlače zavese.

predmeti sećanja su simbolički predstavnici aktivnosti koja je motivisana nekad, nečim i nekim. u pozadini svake zbirke uvek je neki subjekt, nosilac sećanja, bilo kolektivan ili individualan. u pozadini stoji neko ko je odgovoran za smisao i princip organizacije zbirke, zapravo, interpretator zbirke.

4 odnos privatnih i zajedničkih sećanja i njihova organizacija i funkcija u umetnosti trenutno zaokuplja diskusije podstaknute nedavnom knjigom joan Gibbons (2007).

76

rezimirajmo ceo postupak. sećanje i Zaborav, iako žive punim životom u sadašnjosti, označavaju ili reprezentuju predmete prošlosti. Zbirke predmeta utemeljene na sećanju, kao i sami predmeti, svedočanstva su vremena - na prvi pogled bespogovorna, koja ne bi trebalo da ostavljaju mesta za nedoumice. nekada imaju status gotovo sakralnih i nepovredivih svetih objekata. ali sakupljanje, svrstavanje i organizacija predmeta povezanih sa sećanjem, takođe je (silom okolnosti da ne možemo sačuvati sve) selektivna, dakle manipulativna aktivnost.5 nemoguće je popamtiti sve i zadržati sve u svrhu podsećanja i u funkciji uspomena. nekad je i nepoželjno održavati taj plamen. smrtni smo i zaboravni i nemoguće je svemu dati podjednaku vrednost. nekad su vrednosti u konfliktu. dakle, svako sećanje i njemu srodno sakupljanje je selektivno. nešto je bolje ili lošije, nešto je vrednije, nešto je efektniji podsetnik itd. sećanje i Zaborav idu ruku pod ruku i usko sarađuju. stvari na različite načine mogu da pređu iz jednih ruku u druge. Kad nešto nije vredno toga da ga prigrli sećanje, biće korisno za Zaborav.

nevolja sa sećanjem je, kao što smo pomenuli, između ostalog i u tome što ono nije aksiološki univerzalno. ne postoji konsenzus o tome šta je vredno sećanja. nije to samo zbog toga što prošlost više ne postoji. ono što jednom subjektu predstavlja vrednost, drugom može biti balast i izazivati mučninu ili čak označavati puko smeće. Kod individualnog sećanja, svi probrani predmeti koji su za nekog dragocena svedočanstva o, recimo, ushićujućim trenucima vlastite prošlosti, vlastitog života, sa svim njegovim gradivnim segmentima i celom obuhvatnom mrežom, za drugi subjekt ne moraju da imaju apsolutno nikakav značaj. stvar je tek nešto drugačija, barem naizgled, u slučaju kolektivnog sećanja. subjekte jedne zajednice karakteriše to da dele zajedničke vrednosti. ali ono što je nedvosmislena vrednost za jednu zajednicu, za drugu ne mora da ima veći ili čak bilo kakav značaj. na kraju krajeva, čak ni ista zajednica hodom vremena ne mora da deli isti stav prema vlastitim vrednostima i sećanjima, pa time ni da odabira ista svedočanstva kao simboličku prezentaciju vlastitog karaktera.

realnost kako zajednice tako i pojedinaca ima dinamički karakter. taj karakter dele i predmeti koji su izabrani ili poželjni da ih predstavljaju. Bilo da je reč o istoriji ili modi. u tom smislu, velike kragne ili double-decker cipele imaju daleko više toga zajedničkog sa nacionalnim junacima i zastavama na vetru nego što se o tome uči u školi ili piše u štampi.

na svako smeće može se gledati kao na svedočanstvo. moglo bi se reći da, recimo, arheolozi ili etnolozi takoreći ništa drugo i ne čine do da interpretiraju smeće kao svedočanstvo. uzmimo porodični foto album koji u kontejneru deli mesto sa zgaženom limenkom. imaju u jednom trenutku podjednaku vrednost iako su napustili različite vrednosne mreže i pozicije u njima. ali oba predmeta moguće je na neki način oživeti. i jedan i drugi predmet imaju još uvek neki preostali kapacitet, neki vlastiti potencijal. Bilo kao sirovina za recikliranje ili kao etnološko, arheološko itd. svedočanstvo. i u tim okolnostima imaju još neki kapacitet. dalje, oba predmeta su, u manjoj ili većoj meri, upravo svedočanstvo o izvesnoj aktivnosti i kao takvi mogu, gubeći jedan kontekst, da pronađu svoj novi život u drugom kontekstu. predmeti iz kuhinjske ostave lako pronalaze put do ustanova sećanja, muzeja ili etnoloških zbirki. htp/mfX računa sa ovim svojstvom predmeta. sa njihovim kapacitetom da budu svedočanstva. naravno, neki predmeti u nekom kontekstu imaju veći kapacitet i govore više, neki manje. u pažljivo izabranom kontekstu, pogotovo u zajednici sa drugim predmetima, njihov narativni kapacitet značajno se povećava.

opštost dobijena iz fragmenata

predmeti koje htp/mfX obrađuje najčešće nemaju jednu istinu. njihova istina kao svedočanstva o aktivnosti često je daleko kompleksnija. oni predstavljaju nagoveštaj često obuhvatnijih značenja vezanih za određene tipove aktivnosti ili događaja. izbor jednog zajedničkog tipa fotografije preuzetog iz različitih porodičnih albuma (kao što je, na primer, dete u kolevci, dete koje se kupa u dvorištu u lavoru, svadba itd.), u ovom postupku sada minimizira značaj samih pojedinačnih fotografija kao i njihovu individualnu pozadinu ali potencira obuhvatnost tog tipa svedočanstva, kao, na primer, određene vrste rituala u određenom prostoru i vremenu. ovaj postupak

5 pojam sećanja i njegovo mesto u kulturi krajnje su kontroverzni, od prvobitne koncepcije mémoiré collective koju nalazimo kod halbwacha, preko kritike ovog pristupa marca Blocha, do današnjih diskusija o značenju, funkciji kao i institucionalnoj manipulaciji predmetima od značaja za sećanje (cf. erll & nünning, 2008).

77

sada ističe opštost prikrivenu u svakoj pojedinačnoj fotografiji određenog tipa. Gradivni sastojak jedne zbirke, čiji se značaj u jednom trenutku gotovo ugasio, postaje gradivni sastojak druge zbirke u kojoj jedan aspekat njenog značenja u novoj ulozi gradi novo, daleko dublje, kompleksnije i obuhvatnije značenje. Karakter ovog postupka i njegov ishod tim su složeniji ali i efektniji. Lako je prepoznati ne samo individualni aspekat veći i onaj, za druge dragoceniji, kolektivni.

radovi htp/mfX često vibriraju na više frekvencija ili nivoa sasvim transparentnih značenja. u njima je kompleksna pozadina jedne stvari kao svedočanstava stavljena u prvi i dominantan plan. izbor konteksta radova najčešće je takav da se posmatrač, podstaknut prepoznatljivim vlastitim iskustvom ili posrednim poznavanjem, lako snalazi u ovim slojevitim predmetima, lako prepoznaje i situira njihova obuhvatna značenja koja nadilaze prvobitne elemente određenog predmeta. dodatno, u ovakvim slučajevima, jasno je da je, na primer, upotrebljena fotografija određenog tipa u isto vreme i deo nečijeg vlastitog iskustva (neke osobe okolnostima ili vlastitom sudbinom redukovane na anonimnost). percepciju prati snažna psihološka pozadina. poigravanje sa nivoima značenja (asocijacijama koje ukazuju istovremeno i na pojedinca, kao predmet i žrtvu neke vrste procesa sagorevanja identiteta, kao i na određeni tip iskustva), dodatno pojačava osećaj saučešća i saosećanja - neku vrstu empatije i solidarnosti. tim pre, jer se kontekst i okolnosti lako mogu predstaviti i projektovati na vlastito iskustvo i predstavu o vlastitoj sudbini. i, na kraju, mogu se projektovati na predstavu o sudbini vlastitih predmeta ovog tipa. time se otvara teška tema za svakog posmatrača, tema razgraničenja između onoga što prolazi i onoga što traje. to je pitanje neizvesnosti trajanja stvari u koje verujemo, koje su nam podrška, kojima se okružujemo, koje čine temelje vlastitih značenja i čine naš aktualni ambijent. pokušaj da se predstavi slojevitost izabranih predmeta često nas ostavlja zatečenim, pa su i naše reakcije na tu zatečenost (usled nepripremeljenosti na odgovore) složene ili spontane - nekad nas potresaju, nekad izazivaju simpatije i smeh.

neophodno razgraničenje: smeće kao posrednik u saznanju i smeće kao građa

iako je lako pronaći mnogo toga zajedničkog, htp/mfX je teško svrstati bilo u trash art, Garbagge art, art from trash i sl. Kao prvo, rekli smo da htp/mfX nema u korenu svojih aktivnosti nameru umetničke produkcije, već, ako sa umetnošću treba tražiti dodirne tačke, namera je upravo u kritičkom sagledavanju umetničke manipulacije. Kao drugo, čak i kada bismo zanemarili ovaj prethodni aspekat, predmeti sa kojima htp/mfX komunicira nisu reciklaža (kao kod Garbagge art, odnosno art from trash), gde se objekti jednog, često uništenog značenja, transformišu u objekte sasvim drugog značenja. htp/mfX ne ukida jedne transformacijom u druge, već zadržava sve slojeve značenja predmeta. menja samo njihovu naglašenost i mesto u perceptivnoj i vrednosnoj hijerarhiji i usredsređuje se na slojeve sa većom obuhvatnošću. pogledajmo još preostali termin iz klasifikacije - trash art. nekada se on shvata u smislu produkcije zasnovane na reciklaži smeća (dakle, u smislu Garbagge art, art from trash). sledeći smisao ovog termina je vrednosni. trash art često se shvata kao produkcija koja je, iz aspekta akademske ili kritičke zajednice, ili tržišta, nedostojna dalje i dublje procene - koja ne doseže prag kriterija za ulazak u okvire detaljnije analize i ozbiljnijeg vrednovanja. Kao što smo već rekli, iako deli mnoge dodirne aspekte, htp/mfX ni u ovom poslednjem slučaju ne zadovoljava sve kriterijume trash art-a, jer su načelna namera i rezultat drugačiji. ne samo da namera nije umetnička produkcija već je i pristup htp/mfX objektima i njihovoj slojevitosti daleko kompleksniji. naravno, smeće (kao termin za nešto što u jednom trenutku više nikome ne treba ili nema vrednost dostojnu dublje procene), jeste, između ostalog, predmet htp/mfX aktivnosti. ali nikako ne isključivo. dakle, nije primarni predmet aktivnosti i ciljeva. htp/mfX preispituje i komunicira sa određenim predmetima male vrednosti kako bi otvorio njihovu dublju perspektivu i naglasio kompleksnije ukazatelje koje oni kao nosioci sadrže (a koji su na prvi pogled prikriveni, neprimetni i u svakodnevnom životu deluju kao zanemarljivi). ovo bi bili neki od razloga zbog kojih je aktivnosti htp/mfX nezahvalno i zavodljivo podvesti u okvire navedenih i poznatih kategorija koje komuniciraju sa predmetima malih vrednosti ili sami po sebi, kao rezultat umetničke produkcije, nisu predmetima dostojnim obuhvatnijeg akademskog vrednovanja ili, iz perspektiva bilo kritičke javnosti bilo tržišta, sa, recimo, jeftinim neinventivnim rešenjima, redukovanom i neautentičnom, prepoznatljivom frazeologijom i bez većih produkcijskih aspiracija.

78

svedočanstva zaborava i njihov status

„predmeti manje vrednosti“, „bezvredni predmeti“, „smeće“ itd. fraze su koje srećemo u većini produkcije htp/mfX (iako smo naglasili da su ovi predmeti samo osnova za građu složenijih značenja). Gledajući celokupnu aktivnost htp/mfX, „smeće“ nije središnji predmet i funkcioniše kao složeni metaforički pojam. stvar postaje jasnija ako ga dovedemo u vezu sa jednim standardnim principom sa kojim htp/mfX operiše. ovaj princip možda bi se mogao sažeti truizmom da je sećanje komplement zaboravu. Komponenta vremena je ono što iz prvog plana naše pažnje (vremenom) potiskuje predmete u drugi plan. od njihove dominantne uloge u našim životima (ili životima nama bliskih bića, zajednice itd.), kreću se ka periferiji pažnje i beznačajnosti. stvari se vremenom troše, potiskuju ih nove, gube svoju funkciju, gube sjaj, blede, u istom procesu istanjuju se i njihova značenja. sudbine predmeta su različite kao i putanje gašenja i zalaska njihovih značaja. jasni predmeti jednoga konteksta u dinamičkom procesu gube značaj i postaju bezvredni, vremenom zapostavljeni i odlaze u zaborav. dobijaju metaforičnu oznaku - „smeće“.

htp/mfX pažljivo bira predmete koji predstavljaju ne samo svedočanstva o prošlosti nego i o procesu gubljenja njihovog značaja. izabrane zapostavljene stvari imaju dvostruki karakter - svedočanstva su o prošlosti i svojem, nekada dominantnom mestu kao i o trenutnom skromnom statusu. ovi predmeti jednako svedoče o zaboravu a u isto vreme, putem intervencija, iznova otvaraju prostor prisećanja na iskustvo, lično ili kolektivno. oni govore i o prošlosti - aktiviraju predstavu o tome da su pripadali živoj stvarnosti. u isto vreme svedoče ne samo o vlastitoj sudbini, kao zapuštenih i zaboravljenih stvari, nego i o svom statusu kao naših savremenika. njihovim izborom, njima se obraća nova pažnja i delimično vraća zanemareni sjaj. prvobitnu ulogu više nikada neće imati, ali ipak zadržavaju trag i obeležje svedočanstva. ovi predmeti ponovo počinju da funkcionišu, sada u novoj ulozi a po svemu sudeći i sa daleko većim kapacitetom i slojevitošću koju stiču ujedno i vremenom i svojom varljivom sudbinom. postizanje ove slojevite napetosti jedna je od procedura u stvaralačkom postupku ht/ma.

Kolektivan rad

htp/mfX čini strukturu složenu od dva lanca (ht & ma). praktično, pojedini članovi jedne skupine istovremeno su članovi i druge, koja je tek na osnovu nekih okolnosti ili izbora postupka različita. ali postavlja se daleko značajnije pitanje da li je kolektivan rad u ovom slučaju zbir nezavisnih pojedinačnih aktivnosti ili su te aktivnosti prožimajuće u celini? Kako objasniti karakter saradnje učesnika (jer u ovakvom kolektivnom radu uvek se nameće pitanje participacije i vrednost učešća pojedinca u celini rezultata). obe skupine deluju niz godina kao celine i treba podsetiti da su zajednički rad od početka redovno pratile nedoumice o ciljevima, pristupu i izboru načina realizacije. vremenom, nedoumice i sporna mesta se (uz nužnu pretpostavku dobre volje) kristalizuju i razjašnjavaju a ciljevi i načini se stabilnije situiraju, dok su uloge u realizaciji jasnije. upravo to je omogućilo intenzivniji zajednički napredak i konstruktivan pojedinačan doprinos, kao i veću preglednost ukupnog delovanja. rekli bismo da su prednosti kolektivnog rada u ovom slučaju u tome što zajedničko delovanje omogućava veći i značajniji zamah (čak i po cenu redukcije izvesnih pojedinačnih preferencija). razlozi za zajednički rad leže i u tome što takav oblik daleko brže i efektnije kristališe ishodišnu celinu kroz uzajamno kritičko sagledavanje pojedinačnih predloga. prvobitni nedostaci kolektivnog rada (napr. redukcija individualnih okvira delovanja), vremenom se transformišu u prednosti. u tom smislu, dosadašnje iskustvo htp/mfX potvrđuje da dobro definisan i uobličen kolektivni rad, doprinosom većeg broja pojedinaca, pruža efektnije i kompleksnije rezultate i precizniji i transparentniji ishod aktivnosti. mučni kompromisi i ustupci u početnom periodu definisanja postupka i ciljeva zajedničkog delovanja kasnije omogućavaju čvršću stvaralačku osnovu. prvobitne nedoumice preusmerene su ka solidarnoj i temeljnijoj uzajamnoj podršci učesnika koja sada omogućava bolje sinhronizovanu aktivnost (što je, na primer, prepoznatljivo u javnim akcijama ht kao i u ma ostvarenjima). Želja učesnika je da ova izložbu bude predstavljena prvenstveno kao jedinstven i celovit kolektivan rad sa zajedničkom namerom a ne kao rad koji čini zbir pojedinačnih nezavisnih dostignuća i namera. drugim rečima, želimo da sugerišemo da izložba bude shvaćena kao celina u kojoj se doprinos pojedinaca međusobno prožima.

79

ovo su samo neki od gradivnih slojeva na kojima htp/mfX temelji svoj rad. Zbog toga namera ovog teksta nije da objasni zavisnost ovih slojeva, da ih analizira i predstavi kao obuhvatnu celinu, već pre da nagovesti neke od stvaralačkih prioriteta i skrene pažnju na bitnije elemente prirode aktivnosti htp/mfX i da možda približi posmatraču kritičku pozadinu njihove kompleksne aktivnosti.

literatura:danto, a., “the art World”, Journal of Philosophy 61 (19): 571–584 (1964).dickie, G., Aesthetics, An Introduction, 1971.dickie, G., Art and the Aesthetic: An Institutional Analysis, cornell university press, 1974.dickie, G., The Century of Taste, oxford press, 1996.Gaut, B., “’art’ as a cluster concept”, in Theories of Art Today. n. carroll (ed), madison: university of Wisconsin press, 2000: 25–44.Gibbons, j., Contemporary Art And Memory: images of recollection and remembrance, 2007.erll, a., nünning, a., young, s. B., (eds.), Cultural Memory Studies: An International and Interdisciplinary Handbook Walter de Gruyter, 2008.

monKey spa, fotoGrafija sa snimanja videa, 2009.

MFX

80

Happy traSH prODuCtiON & MultiFlex

„in nova fert animus mutatas dicere formas corpora...“1

ovid, Metamorphoses, i, 1-2

it is difficult to summarize the long and diverse activity and experience of several creators, who are different in their biographies and many other aspects. there are no simple and all-inclusive descriptions of the collaboration of the artists who were engaged in the multilayered htp/mfX project. Limited space for their presentation is one of the reasons; another being the far more important- dynamic nature of subject matter and character of their collaboration.

We will therefore try to touch upon the htp/mfX activities. our focus will remain on a brief, but nevertheless characteristic catalogue of principles and issues, on which the authors undoubtedly agree on in this project, continuing that way to act as binding matter.

characterization and categories

in order to clear up a basic dilemma a reader might have right from the start, let us tackle the issue of aesthetic dimension of the exhibition- are the htp/mfX pieces presented aspiring to artistry, i.e. is that art? the response to the above question raises some implicit assumptions. they follow up on an additional problem regarding to, primarily the classification and nature of aesthetic criteria. it is complicated to designate some activity as art practice or its resulting product as a piece of art. that is why it is an arduous task to define art without ambiguity- because there is no clear concensus about this issue, so let’s start off with some basic assumptions:2 today’s ontology map of art assumes at least five basic elements- two major and intertwined institutions could be included among them: for example, the art market and art scholars on one side. on the other- creatives and their creative urges. one naturally assumes that creatives are susceptible to standard or exclusive patterns of taste, while being ready to meet acceptability criteria which, by a community is suggested as desirable. failure to meet the conditions and expectations of these two mutually dependent establishments, makes some productions marginal or out of keeping with them. We could have mentioned other criteria as well, but suffice to stop here as we shall only consider attitudes towards those mentioned above.

’public’, ’established’ or ’set’ aesthetic dimensions of ’the two pillars of art’ are but secondary for the htp/mfX project ambitions. it is not about motives for creation of artworks and production, but rather an entirely different character of action- giving reviews. if these two opposing activities- productive and critical, have anything in common, we could say that the htp/mfX activities complement the aesthetic field. therefore, it is more about questioning the foundations upon which art is based. it is the assumptions that present the central topic and their cultural, anthropological, ethnologic or broad civilization aspects. sometimes they are local, other times they are global social topologies. What matters are the methods of reviewing this topology, interpreting and analysis of meaning of constituent materials. in short, intentions are different- it is not about establishing values but rather testing, assessing and analyzing them.

1 now i am ready to tell how bodies are changed into other forms.2 uncertainty about meaning as regards this issue is particularly acute in modern art. conventional phenomenal approach is progressively receding before the institutional, antiessential one- attempting to create more space for classifying modern art and arguing that art is defined by institutional context. Let us mention some of the proponents of this prevalent approach. danto (1964) asserts that conventional phenomenal concept of art is dead- art moves into institutions: the new ‚artworld‘. Likewise, dickie claims that the candidacy for accepatance of a piece of art rests on the criteria of a certain social institution (the artworld)), (1971, p. 101). Gaut‘s list of criteria is (2000) laced with institutional approach (take, for example, condition number 9- ‚belonging to an established artistic form‘).

Vladimir Marko

81

Back to our first question: do the htp/mfX works have artistic ambitions and character? no, they have not. the htp/mfX is not art; neither are the works presented here carried out with such intention. Raising issues rather than giving answers was the intention. that is not to say that their works lack elements equivalent to art practice, i.e. that they are not simulating, imitating or quoting production techniques characteristic of art production (the htp even uses the term ’production’ in their title). there is no room for ambiguities since the function, mission and context of the elements used in this exhibition are, without a doubt, different in their character altogether.

age and its representations

for the sake of clarity, we will try to look at the previous issues differently- by juxtaposing the concept of art against culture. there is a myth that the key to understanding a culture lies in understanding its creative activities- especially the kind that represents the culture in its best light. the most prominent spirit of people that marked its character or era should stand alone in the limelight. it is often ignored that any axiological differentiation and standardization is characteristic of manipulating the subject of manipulation and its motive are not directly expressed. the subject of manipulation can take various forms- most often it is the art scholars, the art market, ministry of culture and proponents of ideology. the so-called culture workers, entrepeneurs and a host of creators or other pillars can also shape, support and emit values of certain culture topology.

all these factors, either alone or together, take part in creating and unifying values, i.e. manipulating patterns of value, especially desirable ones. from there on, they are presented as representing status of certain coded pattern which can be a cultural pattern of a community or group of influential individuals. this pattern can permeate different areas, all the way to a group‘s character of sensibility and its members, respectively. the choice and manipulative selection imposes patterns and offers idols- from heroes, down to to the likes of fleeting seasonal hairstyles. the pattern embedded in poetic idioms and patriotic ideals is sometimes suggested as everlasting, but at other times the standard is mostly invisible. however, it is never explicit enough in things that are around us. it’s difficult to track it readily in creating, which underlies the spirit of times or the cultural character of a certain space. Being almost hidden does not mean that this manipulative character is practically not feasible. the htp/mfX open up this scantily manipulated space through destructive means and actions on objects and that way make it transparent. the features, layering and intention of shaping thus become open and visible- unifying the values of creation, its objects and context, etc. that world is usually behind curtains and only through destructive means and processes can one reveal the deeper features and character of time; space; key players, their preferences, intensity of influence, symbolic means and ideals, etc.

unmasking is relatively simple: through the displacement of some constituent parts of an object, analysis of its context or attachment of elements from another context. take this example: the video on the symbolism of Desanka’s poetry3 in the context of visual iconography of the Annual Assembly of the Society of Pidgeon Breeders (early seventies), against the backdrop of sri chimnoy relaxation-meditation piece of music. all three elements, seemingly single-layered and juxtposed, speak much more about a period of time and its complexity than when their immediate contexts show themselves as independent entities. analyzed on their own, they still keep the spirit of imposed illusion of coveted and modest one-layer values. presented in a new community, layered peels of manipulated values cannot keep up as unique entities so they break into layers. the curtains that cover the background of these objects open by themselves and the building mortar of illusionary untouchability and continuity comes off, showing in each individual element what is modest or unwittingly ignored or pushed aside.

though this method might at first seem bizarre or crude, it soon shows its effect. camouflaged to seem unreal, the pillars supporting each chosen element suddenly stand out like a sore thumb in their obviousness.

3 desanka maksimović (1898 -1993), serbian poetess. her love and patriotic poems were part of elementary and secondary education curriculum.

82

the story about rubbish – the collection and recollection, organizing and reorganizing of the collection of (individual or collective) memory

a somewhat more intricate story follows, and we will try to make it a bit easier to follow. the htp/mfX activity is not connected with an actual political or cultural setup, though it could be indirectly construed as such. however, that is not its primary purpose, which is far more comprehensive and therefore more general.

the re-evaluation of our capacities for value is one of the cornerstones of the htp/mfX method. those capacities are most obvious when we re-value our symbolic and interpretational abilities, firmly lodged into our own memories. We shall not dwell upon how we form our values and what we consider worthy of remembering; our values are based on our own or conditional priciples and experiences, or prejudices. these values are manifested in what we do, they are arranged in our layouts, orders and structures- eventually depositing, separating and forming the strong blocks of our memories. they are embodied in the objects attached to our memories4. the subject matters of our activities that are worthy of remembering are sometimes interpreted as mementoes- the collections of memories, current objects and fantasies that bring to mind events that came to pass, and are not there anymore.

things and events around us abound- it is natural to tend to select them, clarify and classify in terms of value, order, subject, etc. time is a cruel master- the things worth remembering are either too many, or our abilities to arrange them are too few. also, the tissue of remembering (the carrier of this fine binding structure) in time loses its subject in some structured collection. What is left in the end is often just a pile of would-be arranged things without its key intervening interpreter- the attendant of the collection. a carefully sorted collection becomes worthless junk.

We are mere mortals, so this cycle of growth and deterioration is normal. the ebb and tide of values are typical of souvenirs and photographs. the ht/ma recognize this cycle on an example of the destiny of photographs. they are artefacts and topics for critical processing. all used photographs come from the local flea market, one of the terminals of the cycle. When their owner dies, the members of his family get rid of the load of someone’s memories. albums with photographs are taken to the tip. Local recyclers salvage them and sell for a song at flea markets. this is the price for the value of other people’s memories, without a clear interpretation key.

from there, they come back to the ht/ma workshop to be revived in a new light. the curve of values (personal or collective) for memories is deceptive- it has a slow rise, a peak and a fall.

on a broader scale, memories and their order are dealt with by government subsidised educational and cultural services- national awareness raising centres. the order of remembering can fuel the recruiting of whole communities or their loyal portions, church, political bodies or movements, down to minor communities or individuals struggling with their own confusion and need to stick to things long gone, maybe even in a new shape (like ovid’s mission in Metamorphoses). memories are sometimes fought for with passion, sometimes with caution. sometimes memories change into new clothes or are quietly pushed into oblivion. as a rule, curtains close over the past.

the topics of memories are symbolic representations of actions- all motivated by something, someone or some time. Behind every collection, there is always a subject that is the carrier of memories, be they communal or individual. in the background, there is someone responsible for the sense and method of arranging the mess- a collection interpreter.

to sum up - Rememberance and Oblivion

though they have a full life in the present, they denote or represent objects of the past. the collections of artefacts that are based on remembering, are testimonies of time, since the artefacts themselves are testimonies of time. they are unconditional at first sight, and should not leave any room for doubt. sometimes their status equals that of sacred and holy relics, however, collecting, sorting and arranging things connected with

4 the relationship between private and common memories and their arrangement and function in art are currently heating up dicussions stirred by a recent study by joan Gibbons (2007).

83

memories are also selective, i.e. manipulating activity5, because we cannot possibly save everything. it is not possible to remember everything, nor keep it for rememberance- sometimes it is not good to keep the flame burning. We are mortal and we forget- we therefore cannot value everything the same way.

some values are opposed to each other, hence, the process of remembering and collecting of things is selective. something is better or worse, something more valuable, something is a better reminder, etc. rememberance and Oblivion go hand in hand and work closely together. things can change hands in different ways- if something should not be cherished by Rememberance, it will be useful for Oblivion.

the trouble with remembering, as we said before, is that it is not axiologically universal, among other things. there is no concensus on what is worth remembering, not just beacuse the past is not here anymore, but because that which is valuable for someone might be a burden for someone else, nauseating or just mere trash. in individual remembering, all selected things which could be precious witness to delightful moments in somebody’s past, with all building blocks and supporting networks. for someone else, they may mean nothing at all.

things seem to be slightly different with collective remembering. people in a community share common values- what holds undeniable value in one community, may be worthless in another. moreover, one and the same community may not, in the passage of time, share the same attitude toward their own memories and values. hence, the same testimonies are not necessarily chosen as symbolic presentations of their character.

the reality of communities and individuals is dynamic in character, as are the artefacts chosen to represent them- be they history or fashion. oversized collars or double-decker shoes have much more in common with national heroes and flags flapping in the wind, than is taught in schools or shown in newspapers.

any rubbish can be seen as testimony: one could argue that archaeologists or ethnologists practically do nothing but interperet rubbish as testimony. take the family photo album sitting in the skip with a crushed can. at one point, they had the same value, though they left different value networks and positions within them. however, both of them can be revived in the same way- both have some residual potential as recycleables or ethnological or archaeological testimony. furthermore, both of them are, more or less, testimonies of certain activities and as such could have a new lease of life in a new context, by losing the previous one. things from kitchen larders easily find their way to institutions of rememberance, museums or ethnologic collections.

the htp/mfX count on this character of things to be testimonies. of course, some things have more capacity and speak more than others. in a carefully chosen context, together with other things, especially, their narrative capacity is significantly increased.

Generalization from fragments

things processed by the htpmfX most often have more than one truth. as testimony to actions, their truth is far more complex. they hint at often more comprehensive meanings related to certain types of activites or events. the choice of one common type of photographs, taken from various family albums, (e.g. a baby in a cradle; a child in a wash basin in a courtyard; a wedding; etc.) in this method lessens the importance of individual photos and their background, but rather emphasising the inclusivity of this type of testimony as certain rituals.

this method emphasises a general character which is concealed in each individual photo of certain types. the building blocks of a collection, the importance of which almost vanished one moment, become the building blocks of another collection, where one aspect of its meaning in a new role develops a new, far deeper, more complex and comprehensive meaning. the character of this method and its outcome is thus more complex, but more efficient to boot. it is easy to recognise not only the individual aspect, but also the common one, more precious for some.

the htp/mfX works often vibrate on multiple frequencies or levels of totally transparent meanings, where a complex backdrop- as testimony to one thing is put into a most dominant view. the choice of context of works makes it easy for viewers, encouraged by their own recognizable experience or vicarious knowledge,

5 the concept of memories and its place in culture is highly controversial, from the original concept of mémoiré collective in halbwach, though marc Bloch‘s critisicm of this approach, to modern discussions on meaning, function and institutional manipulation of things important for remembering (cf. erll & nünning, 2008).

84

to navigate through layers of things, readily recognize and locate their encompassing meanings that are beyond the original elements of certain things. furthermore, in such cases it is obvious that the photograph of a certain type used, was also part of someone’s personal experience (some person reduced to anonimity by circumstances or destiny). the perception is followed by a strong psychological background. playing with levels of meaning (by associations that also imply an individual, as object and victim of some kind of process of identity burn out, as well as a certain type of experience), increases sympathy and empathy even more. Which is just as well, since the context and circumstances can easily be shown and projected onto one’s own experience and perception of destiny. Lastly, they can be projected on the perception of one’s own things of this type, thus bringing up a tricky issue for every viewer- how to tell the lasting from the ephemeral. this is the matter of uncertainty of permanency of things we believe in and rely on, which we surround ourselves with; they form the basis of their own meaning. an attempt to present many layers of displayed artefacts often takes us by surprise, so we respond spontaneously- sometimes we get upset or laugh about it.

telling Between rubbish as intermediary in Knowledge or art material

though the htp/mfX share a lot in common with Trash Art, Garbage Art, Art from Trash etc., they fall in with neither of them; the htp/mfX are not based on artistic production, but rather seek to review artistic manipulation. secondly, even if we disregard the first, things that the htp/mfX process are not recycled as in Garbage Art and Art from Trash, where things of one (often destroyed) meaning are transformed into things with a totally different meaning. the htp/mfX do not destroy the former to transform into latter, but keep all their layers of meaning, changing their accent and position in the perception and value hierarchy and highlighting more comprehensive layers. Looking at the last term in the classification: Trash Art- sometimes it is known as art production based on recycling rubbish. an additional sense is that of value. Trash Art is often seen by art critics and the art market as a production unfit for any serious assessment. as mentioned above, even though it shares many common traits with Trash Art, the htp/mfX still do not meet all criteria- their approach to things in all their intricacy is far more complex. of course, rubbish (as worthless junk that no one needs anymore) is heavily used by the htp/mfX but it is by no means their primary interest. they communicate with items of little value to open up their broader perspective, and highlight complex indicators contained in them, neglectable and invisible at first sight. those are some of the reasons why the htp/mfX are tricky to classify with categories that engage with items of little value, or those artistic productions that in themselves are not worthy of much academic study. also, they do not belong with cheap uninventive solutions, pared down and unauthentic, of recognizable phrases and without significant production ambitions.

testimonies of oblivion and their status

’objects of low value’, ’worthless things’, ’trash’, etc. are phrases we find in most of the htp/mfX productions (we pointed out that these objects are just materials used to build more intricate meanings. Looking back at the entire scope of the htp/mfX activities, ’rubbish’ is not central to them, but rather a complex metaphor. it all becomes clearer if connected to a standard principle adopted by the htp/mfX and summed up by the platitude remembering complements oblivion. the time component pushes things from the front of our attention to the back (in time). from their leading role in our lives (or lives of our important ones, the community, etc.) they shift to the periphery of attention and to irrelevance. things wear out in time, get pushed back by new ones, lose their function, pale and become lacklustre. their meanings also thin down in the process. the destiny of things vary, as do the paths of their receding importance. things of clarity from one context in a dynamic process lose importance and become worthless, neglected and go into oblivion; getting from then on a metaphorical qualifier- ’rubbish’.

the htp/mfX carefully select things which are not only testimonies of the past, but also about losing their meaning: they have a double character: as testimonies of the past, and their previous, dominant place and their current, modest one. these things testify of forgetting as well, by intervention, opening space anew to

85

remembering experiences [be they individual or collective]. they also speak about the past- activating images of belonging to living reality. at the same time they bear witness not only to their own destiny as neglected and forgotten things, but to their status as our contemporaries. By choosing them, they also receive fresh attention and regain some of their former glory. they will never have their original role back, but they still keep a trace and feature of testimony. these things start functioning again in a new role, and apparently with much greater capacity and intricacy gained in time and through their precarious destiny. attaining this layered charge is one of the creative techniques used by the ht/ma.

the collective

the htp/mfX is a structure composed of two chains (ht & ma). some members of one group are also members of the other which becomes different only in certain circumstances or choice of method. Whether the collective work means adding up independent individual activities or if they are overlapping is more important in this instance. how to characterise the collaboration of members (since this kind of collaboration questions the value and input of individuals in the resulting outcome as a whole). Both groups have been working for many years as entities; right from the start, they had their differences and doubts about their purpose, approach and execution. in time, the uncertanties and moot points were ironed out (in good faith), aims and methods established firmly, and roles in execution got clearer. that is what enabled them to go forward together and contribute more constructively; their joint activities also got more readable. We could argue that the advantages of collaboration put a spring in their step (even at the cost of compromising individual preferences). another reason for their collaboration- such format much quicker and more efficiently crystalized results by brainstorming individual suggestions. the previous drawbacks of collaboration (such as limiting individual work) were in time transformed into advantages. hence, the htp/mfX experience so far confirmed that a well defined collaboration, which is put together gives more effective and intricate, and more accurate and transparent results.

When they first started outlining their method and aims of their work together, awkward compromises gave way to a stronger creative foundation later on. original doubts shifted towards a firmer support for one another, which now produces better synchronized activities, as visible in the ht public events and the ma works. it was the desire of participants to exhibit their unique and close-knit collaboration with common aims rather than a collection of separate individual works and disparate aims. We therefore want to suggest that the exhibition should be seen as a whole, where individual contributions are merged together.

these are just some of the building blocks for the htp/mfX works. therefore the purpose of this paper was not to explain the dependency of these layers, to analyze or set it out as an all-inclusive whole, but to suggest some of the creative priorities and to highlight major elements of the character of the htp/mfX work and possibly familiarise viewers with their elaborate collaboration.

references:danto, a., „the art World“ Journal of Philosophy 61 (19):571-584 (1964).dickie, G., Aesthetics, An Introduction, 1971.dickie, G, Art and the Aesthetic: An Institutional Analysis, cornell university press, 1974.dickie, G., The Century of Taste, oxford press, 1996.Gaut, B., “art’ as a cluster concept”, in Theories of Art Today. n. carroll (ed), madison: university of Wisconsin press, 2000: 25-44.Gibbons, j., Contemporary Art And Memory: images of recollection and remembrance, 2007.erll, a., nünning, a., young, s. B., (eds.), Cultural Memory Studies: An International and Interdisciplinary Handbook, Walter de Gruyter, 2008.

translation Zoe pavlevski

86

Dragan Matić (Bački petrovac, 1966)

diplomirao (1991) i magistrirao (2000) slikarstvo na akademiji umetnosti u novom sadu, gde trenutno radi kao redovan profesor na Katedri za slikarstvo. Bio je član umetničke grupe art circus (1995-2005). trenutno radi u umetničkim grupama happy trash production i multiflex.

Graduated in painting (1991) at the Academy of Fine Arts in Novi Sad and received his MFA in 2000 at the Academy where he now teaches at the Department of Painting as Associate Professor. From 1995 to 2005 he was a member of the Art Circus art collective. Currently engaged with the Happy Trash Production and the Multiflex collectives.

Novije samostalne izložbe / recent solo exhibitions: Multiflex – Zemlja Dembelija, Galerija hdLu (osijek, hrvatska, 2012); Tokyo Art Beat, Gendai heights Gallery den (tokyo, japan, 2009); Sur expositions Multiflex Live Video, centre culturel francaise (timisoara, romania, 2009); Bologna cut, Galerija suLuv (novi sad, 2007); Multiflex – book one, Galery prima center (Berlin, Germany, 2007); Shubara Trance - performans (art circus), infant, Kulturni centar (novi sad, 2006), Izba HTP (novi sad, 2001-2013).

Novije kolektivne izložbe / recent joint exhibitions: Mediamorfoze, Galerija hdLu (osijek, hrvatska, 2013); Tu smo 3, muzej suvremene umjetnosti istre (pula, hrvatska, 2012); 27th Hamburg International Short Film Festival, (hamburg, Germany, 2011); 11th Grande Filiale, Filmfestival (Speyer, Germany, 2011); TAXXI – MAXXI (roma, italy, 2011); 10. KEF, centar reX (Beograd, 2010); Real life presence, Kunstlerhaus (Graz, austria); Video festival (Kiev, ukraine, 2009); Projek-art, Galerija prima center (Berlin, Germany, 2008).

matic.dragan4@gmail.com

Željko piškorić (pančevo, 1961)

diplomirao vajarstvo na akademiji umetnosti u novom sadu (1995). Zaposlen u srpskom narodnom pozorištu u novom sadu. radi kao pozorišni i filmski scenograf. Bio je član umetničke grupe art circus (1995-2005). izlagao sa grupama art circus, mfX i htp u zemlji i inostranstvu.

Received his BFA in sculpture in 1995 from the Academy of Fine Arts in Novi Sad. Currently works for the Serbian National Theatre and is involved in theatrical and film scenography. From 1995 to 2005 he was a member of the Art Circus art collective. His work has been shown nationally and internationally, in collaboration with the the Art Circus, the MFX and HTP.

Novije autorske scenografije / recent scenography projects: Ostavite poruku (snp, 2014); Istrazivaci nocnih mora (pozoriste mladih,2014); Đakon (snp, 2013); High Life (snp, 2013); Galeb (snp, 2012); Urnebesna tragedija (snp, 2011);

Crvena (pozorište mladih, 2010); Poručnik sa Inišmora (snp, 2008).

asistent i stručni saradnik na predstavama/ assistant Scenographer and art Co-worker in plays: Seobe (snp, 2011); Mileva (snp, 2011); Otelo (Zetski dom Kraljevsko pozorište, cetinje 2009); Nahod Simeon (snp, 2006).

Filmska scenografija / Scenography projects in films: Srce (režija srđan radaković, 2011); Apofanija (režija marin malešević, 2011); Fragmenti (režija aleksandar davić, 2010); Kod kuće (režija nenad mikalački, 2009); Srce je mudrih u kući žalosti (režija marin malešević, 2009); Jesen u mojoj ulici (režija miloš pušić, 2008); Biti prah (režija marko Kaćanski, 2007), Uspavanka za dečaka (režija miloš pušić, 2007).

Novije samostalne izložbe / recent Solo exhibitions: Tokyo Art Beat, Gendai heights Gallery den (tokyo, japan, 2009); Surexpositions Multiflex Live Video, centre culturel francaise (timisoara, romania, 2009); 27th international short film festival, Germany. Galerija suLuv-a, (novi sad, 2007); Multiflex – book one, Galery prima center (Berlin, Germany, 2007); Shubara Trance - performans (art circus), infant, Kulturni centar (novi sad, 2006); Izba HTP (novi sad, 2001-2013).

zelp.zelp@gmail.com

Dragan Živančević (Beograd, 1967)

Završio srednju školu za dizajn ‘Bogdan šuput u novom sadu (1985). diplomirao slikartsvo (1992) u klasi prof. vladimira tomića i magistrirao crtanje (2001) na akademiji umetnosti u novom sadu, gde trenutno radi kao redovni profesor na Katedri za nove likovne medije. Bio je jedan od osnivača i član mmc Led art. trenutno radi u grupi multiflex.

Completed the Bogdan Šuput Design College, Novi Sad, in 1985. Studied painting at the Academy of Fine Arts in Novi Sad, where Professor Vladimir Tomić mentored him. Received his BFA in painting in 1992. Currently a Professor at the New Art Media Department of the Academy of Fine Arts in Novi Sad. Co-founder of the MMC Led Art. Now involved with the Multiflex collective.

Novije samostalne izložbe / recent solo exhibitions: Multiflex – Zemlja Dembelija, Galerija hdLu (osijek, hrvatska, 2012); Tokyo Art Beat, Gendai heights Gallery den (tokyo, japan, 2009); Sur expositions Multiflex Live Video, centre culturel francaise (timisoara, romania, 2009); Bologna cut, Galerija suLuv (novi sad, 2007); Multiflex – book one, Galery prima center (Berlin, Germany, 2007); Dumbo Arts Festival (new york, usa, 2005).

Novije grupne izložbe / recent joint exhibitions: Tu smo 3, muzej suvremene umjetnosti istre (pula, hrvatska, 2012); 27th Hamburg International Short Film Festival (hamburg, Germany, 2011); 11th Grande Filiale, Filmfestival (Speyer,

H a p p y t r a s h p r o d u c t i o n ( H t p ) & M u l t i f l e x ( M F x )

87

Germany, 2011); Cities on the river, collegium hungaricum (Wien, austria, 2010); Video festival (Kiev, ukraine, 2009); Projek-art, Galerija prima center, (Berlin, Germany, 2008); Dresden Film festival (dresden, Germany, 2007); 26th Uppsala International Short Film Festival (uppsala, sweden, 2007).

draganzivancevic@yahoo.com

Branislav petrić (Zemun, 1959)

diplomirao slikarstvo na akademiji umetnosti u novom sadu (1984). slobodni umetnik. osim izlagačkih aktivnosti, poslednjih godina radi video-scenografiju za koncerte i pozorišne predstave i nastupa kao trash ij (image jockey).

Received his BFA in painting in 1984 from the Academy of Fine Arts in Novi Sad. He is a freelance artist and has recently worked in video-scenography for concerts and plays, and as Trash IJ (Image Jockey).

Samostalne izložbe i projekti nakon 1994 / Solo exhibitions and projects after 1994: Galerija Zlatno oko (novi sad, 1994); Galerija doma omladine (Beograd, 1995); muzej savremene umetnosti vojvodine (novi sad, 1995); Galerija Zlatno oko (novi sad, 1996); Galerija uLus (Beograd, 1999); La chambre blanche (Quebec, canada, 2001); puoi sconfiggere la Guerra con la tua capacità stereofonica? i stereo telefono, dva projekta (slika i zvuk) u koautorstvu sa aleksandrom carićem, izvođena u gradovima italije (1999-2003); Galerija izba htp (novi sad, 2001-2013).

Novije grupne izložbe / recent joint exhibitions: Presenze, Chiesa di Santa Maria dei Servi (perugia, italija); Profondita Superfice, Chiesa di Santa Maria dello Spasimo (palermo, italija); Diventa quello che sei, Circolo degli artisti (roma, Link, Bologna, italija); Fondazione Bevilacqua la Massa, 49 Biennale di Venezia (venezia, italija); Ingerenze, Rialtosantambrogio (roma, italija); Moscio, Rialtosantambrogio (roma, italija); Gia e non ancora: artisti e liturgia oggi, 51 Biennale di Venezia (venezia, italija); O normalnosti, umetnost u Srbiji 1989-2001, muzej savremene umetnosti (Beograd).

petric.bane@yahoo.it

Staniša Dautović (Beograd, 1964)

hibrid nastao ukrštanjem umetnosti i nauke (art-science hybrid). formalno obrazovanje stekao na univerzitetu u novom sadu (Bee&cs ftn uns, m.sc. pmf uns, ph.d. ftn uns). Zaposlen, docent na ftn uns. Zauzima prostor, troši vreme i rasipa energiju u novom sadu, srbija.

A hybrid produced by crossing art with science (Art-Science hybrid). He gained his formal education at the University of Novi Sad (BEE&CS FTN UNS, M.Sc. PMF UNS, Ph.D. FTN UNS). He is Assistant Professor at the FTN UNS. A waste of space, biding his time and wasting away his energy in Novi Sad, Serbia.

Samostalne izložbe / Solo exhibitions: (u koautorstvu sa Branislavom petrićem): Galerija Zlatno oko (novi sad, 1994); Galerija doma omladine (Beograd, 1995); muzej savremene umetnosti vojvodine (novi sad, 1995); Galerija Zlatno oko (novi sad, 1996); Galerija uLus (Beograd, 1999); La chambre blanche (Quebec, canada, 2001); Galerija izba, htp (novi sad, 2001-2013); Galerija art klinika (novi sad, 2006).

Novije grupne izložbe / recent joint exhibitions: Profondita Superfice, Chiesa di Santa Maria dello Spasimo (palermo, italija); i Bijenale savremene likovne umetnosti vojvodine (pančevo); WLi, rex centar (Beograd); Paradoksi eklektičkog, muzej savremene umetnosti vojvodine (novi sad); vrednosti (pančevo); Postajanje manjim, Kulturni centar ( Beograd), Gia e non ancora: artisti e liturgia oggi, 51 Biennale di Venezia (venezia, italy); O normalnosti, umetnost u Srbiji 1989-2001, muzej savremene umetnosti (Beograd), Situacije, muzej savremene umetnosti vojvodine (novi sad).

dautovic@uns.ac.rs

Vladimir Marko (Beograd, 1961)

diplomirao filozofiju u Beogradu. doktorirao na filozofskom fakultetu univerzitetu Komenskog u Bratislavi (slovačka), gde je i zaposlen na Katedri za Logiku i metodologiju nauka. Bavi se savremenim formalnim interpretacijama antičkih logika i filozofijom nauke. Zajedno sa srđanom spasojevićem bio je autor talk show ‘’Braće Butkaj’’ emitovanom na novosadskom radiju 021 (2000-2002) što ih je svrstalo u umetnike koji su, kao i htp i mf, stvarali svojevrstan vid gradske duhovnosti i duhovitosti. učestvovao u različitim muzičkim i umetničkim, kako individualnim tako i kolektivnim, projektima vezanim pre svega za urbanu marginu. uglavnom se kloni institucionalnog predstavljanja a svoju trenutnu umetničku produkciju najrađe sagledava u okvirima bliskim Outsider Art-u.

Studied philosophy in Belgrade. Received his Ph.D. from the Philosophy School of the Komensky University in Bratislava, Slovakia, where he works in the Department of Logic and Methodology of Sciences. His practice engages in modern formal interpretations of ancient logic and philosophy of science. From 2000 to 2001 he co-authored with Srdjan Spasojević the Braća Butkaj talk show aired on the Novi Sad Radio 021. This show put them among artists like the HTP and the MF who have created a certain kind of urban spirituality and wit. He was part of various solo and collective music and art projects focusing primarily on the urban margin. Tends to stay away from the institutional presentation. Likes to view his current artistic production mostly as the Outsider Art.

H a p p y t r a s h p r o d u c t i o n ( H t p ) & M u l t i f l e x ( M F x )

vladimir.marko.021@gmail.com

88

Čas anatomije mrtve prirode i društva the anatomy Lesson of still Life and societyMulti trash – Happy Flex

izdavač / publisher byMuzej savremene umetnosti Vojvodinemuseum of conterporary art vojvodinawww.msuv.org

Za izdavača / executive publisherSanja kojić Mladenov

urednik / editorVladimir Mitrović

tekstovi / textsVladimir Mitrović, Vladimir Marko

prevod / translationzoe pavlevski, Milica Vuković

Lektura i korektura / proff readingVesna grginčević

dizajn / designMirjana Dušić lazić

fotografije / photographs bygoran Despotovski, zoran Jovanović, Marko Milović, aleksandar ramadanović, Vukašin Šoć,Happy trash production, Multiflex, Marko ercegović, ivan Milinkov

štampa / printSlužbeni glasnik Beograd

tiraž / print run400

CIP - Каталогизација у публикацијиБиблиотека Матице српске, Нови Сад

7.038.53(497.11) (083.824)

Čas anatomije mrtve prirode i društva = The Anatomy Lesson of Still Life and Society : Multi Trash - Happy Flex: Muzej savremene umetnosti Vojvodine, Novi Sad, 3 - 26.oktobar 2014. / [tekst Vladimir Mitrović ; Vladimir Marko; prevod Zoe Pavlevski, Milica Vuković ;fotografije Goran Despotovski ... [et al.]. - Novi Sad : Muzej savremene umetnosti Vojvodine, 2014 (Beograd : Službeni glasnik). - [88] str. : ilustr. ; 18 cm

Uporedo srp. tekst i engl. prevod. - Tiraž 400.

ISBN 978-86-6333-014-6 1. Уп. ств. насл.a) Мултимедијална уметност - Србија - Изложбени каталозиCOBISS.SR-ID 290504455