Conjugando espacios y alianzas para nombrar lo andino en ...
MUJERES EN LA TERCERA EDAD - Osakidetza - Hasiera · El reto al que nos enfrentamos deberemos...
Transcript of MUJERES EN LA TERCERA EDAD - Osakidetza - Hasiera · El reto al que nos enfrentamos deberemos...
MUJERES EN LA TERCERA EDAD ZAHARTZAROA, URRE-ARROA?
ABUELAS DE PLAZA DE MAYO
HIRUGARREN ADINA: AUKERA DESBERDINAK
SUECIA, ¿PARAÍSO O ILUSIÓN?
M ona Dan ie lssen 1940an ja io zen E s t o k o l m o n . A n d e r s I s a k s s o n idaz le e ta kaze ta r ia rek in e z k o n -d u t a d a g o e t a h a m a i k a u r t e k o ume bat dauka.
1 9 6 7 a z g e r o z t i k , be t i i z a n d u e m a -kume honek noiabaiteko karguren bat Sueziako Gobernuan , beti ere haurtza-roarekin edo e m a k u m e e n berdintasu-narekin lotua. Gaur egun , bestalde, Kultur Ministeri-t z a k o i d a z k a r i o r d e a e t a Z u z e n d a r i Orokorra da. Berak dioenez, bere senarrarekin kon-p a r t i t z e n d i t u , bai e t x e k o l a n a k e ta baita umearen ardura ere.
a c i d a e n 1 9 4 0 e n E s t o c o l m o , Mona Danielssen está casada con el e s c r i t o r y p e r i o d i s t a A n d e r s Isaksson y t iene un niño de once años.
Esta mujer, que desde 1967 s iempre ha o c u p a d o a l g ú n c a r g o e n el G o b i e r n o S u e c o , c a r g o r e l a c i o n a d o s iempre con la infancia o con la igualdad de opor tun idades para las mujeres, es a c t u a l m e n t e S u b s e c r e t a r í a y D i r e c t o r a G e n e r a l del M i n i s t e r i o de Cultura, Departamento de Igualdad. C o m o e l la m i s m a a f i r m a , c o m p a r t e c o n s u e s p o s o t a n t o las l a b o r e s d o m é s t i c a c o m o el cu idado del hi jo, sin que ello le suponga ningún impedimento para su desarrollo profesional.
I RAÍ LA 93
DIRECCIÓN: EMAKUNDE Instituto Vasco de la Mujer
COORDINACIÓN: Begoña Muruaga Arantzazu Zugasti
DISEÑO GRÁFICO: Isabel Madinabeitia Ana Badiola
MAQUETACION: Contraste
FOTOGRAFÍA: David Aguilar José Luis Calleja J. Ereño Natxo Etxebeste Mikel Fraile Enrique Moreno Carlos Villagrán Begoña Zanguitu Michaei Zapke
EDITA: EMAKUNDE Instituto Vasco de la Mujer Manuel Iradler, 36 01005 VITORIA-GASTÉIZ Tel. (945) 13 2613 Fax (945) 2 3 1 8 91
DEPOSITO LEGAL: VI - 356 - 89
I.S.S.N.: 0214-8781
FOTOCOMPOSICION: Blltex, S7A.
IMPRIME: Prlntek, S.A.
EMAKUNDEK egiten dituen artikuluak berridatzi daitezke, bai bere osotasunean, bai zatika, baina nondik atera diren aipatu behar da beti.
EKAMUNDEK ez ditu bereganatzen derrigorrez artikulu eta kolaborazioetan agertzen diren eritziak. Bere eritzia editorialetan ematen da ezagutzera.
EMAKUNDE permite la reproducción total o parcial de sus artículos siempre que se cite su procedencia.
EMAKUNDE no se identifica necesariamente con las opiniones incluidas en los artículos y colaboraciones. La opinión de la misma se vierte en sus editoriales.
PORTADA: Marta Cárdenas
PAPEL ECOLÓGICO
Eskutitzak Pág. 2
Editoriala Pág- 3
La edad del amor
Soledad Puértolas Pág. 4
Zahartzaroa: Zenbait datu eta gogoeta Pág. 6
Convivir en la vejez Carmen Navarro Pág. 8 Hirugarren adina eta pobrezia Sara Ojinaga Pág. 14
Amoma, quédate en casa Nekane Lauzirika Pág. 18
Zahartzaroa, urre-aroa? Nerea Azurmendi Pág. 22
La solidaridad no sólo es cosa de mujeres Paulino Luesma Pág. 26
Hirugarren adina: aukera desberdinak
Garbiñe Amotxategi/Xabier Gereño Pág. 28
Emakunde. Albisteak Pág. 32
Abuelas de Plaza de Mayo Pág. 34
Suecia: ¿Paraíso o ilusión? Nekane Serrano Pág. 40 Mujeres en el mundo Begoña Zanguitu Pág. 44
Centros Culturales de la Mujer de Eibar y Uretamendi Arantxa Lezamiz Pág. 46
Alice G. Gulick, educadora de la mujer vasca Félix Maraña Pág. 48
Zahartzarorako bidea Blanca Montiel Pág. 52
Nieves Sarria: Voluntad de gestión
Gloria Abanda Pág. 56
Asociaciones Pág. 60
Zinema/Antzerkia Begoña del Teso. Yolanda L. de Heredia Pág. 62 Comic. Nuria Pompeia Pág. 64
POLITA PREXIXO? WM de r tasunar i ema ten d iogun gar ran tz ia sa la tu
n a h i n u k e g u t u n h o n e n b i d e z . E d e r r a i zan mm behar da p rex ixo edo , ez ba ld in bazara ere ,
i za ten s a i a t u . H o r r e t a r a d e r r i g o r t z e n ga i tu |an bakarren batek gau eta egun begirada zorrotz-pean . E m a k u m e o k jasa ten dugu agindur ik zorro-tzena gainera.
H a n k a l u z e , m e h e , b e l t z a r a n e ta d e p i l a t u ber r iak ez ba ld in b a d i t u g u , ez in g o n a motz edo galtza laburrik jantz i .
H o n d a r t z a r a j o a t e k o a rg i za r i s a l d a t a n sa r tu behar lehenengo. Edo, diruz ondo ibiliz gero, urte o s o a n d e p i l a z i o e l e k t r i k o a e g i n e z j a r d u n i leak ahu ldu da i tezen . Ez okurr i tu beh in tzat i lez jos i ta hondartzan agertzea.
Emakumezkoetan oso itsusi geratzen omen da i lea. Ga l tzarbeetakoa ere lotsagarr i . G izonezkoe-t a n , ez. Na tu ra la da . I r ten eg i ten du e ta han txe uz ten da pake pakean . E m a k u m e z k o e t a n , a ld iz, zikin itxura ematen du .
Ez al d a l o t s a g a r r i a hor i h o r r e l a i k u s t e a ? Horrela pentsatzeak ez al du kezkatu behar? Ilea natura la da g izon eta e m a k u m e z k o e t a n . Gusta tu ala ez, beste kontu bat da eta horren arabera nor-berak erabaki beharko luke kendu ala zer egin.
Su tan ja r tzen nauen beste kontu bat zera da: hordartzan bularrak ager ian ibi l tzeko jar tzen diren ba ld in tzak. Jende askor i en tzun izan diot pol i tak bistan ibiltzea oso atsegina dela, baina lotsa eman behar l iekeela eror iak eta i tsusiak izan eta denen bistan ibiltzen di tuztenei.
L o t s a a h o a z a b a l t z e a k e m a n b e h a r l i eke horrela pentsatzen dutenei . Eder tasuna neurtzeko eta ba lo ra tzeko erab i l tzen d i ren i r izpide eta neu-rriak biziki salatuz amai tu nahi nuke protesta gutun hau.
Irene (Bilbao)
EMAKUMEAK ETA POLITIKA
• • M A K U N D E a l d i z k a r i a k e s k a i n t z e n d i g u n aukera erabili nahi nuke polit ika munduan gero
p a e t a urr iago d i rud ien e m a k u m e o n presentz iar i buruz hausnarketa egiteko.
Izan ere, i rudi tzen zait izan berri d i tugun hau-t e s k u n d e e t a n h a u t a g a i e n z e r r e n d e t a n e m a k u -meak ia ezku tuan gera tu d i re la eta zeresan ik ez hautatuen ar tean. Zergat iak pentsatzen ahaleginak egin beharko geni tuzke.
A lde batetik, bet iko leloa daukagu : g izonezko-entzat e m a k u m e o k espar ru pub l ikoetan ikustez i -nak gara: beraiek esparru pr ibatuan ikusi gai tuzte bet i e ta o ra i nd i k e re be r tan k o k a t z e n g a i t u z t e . Horrela, g izonezkoentzat polit ika garrantz i tsuegia l itzateke emakumeon esku uzteko. Bestalde, d i ru-d ienez, guretzat polit ika edo ez da hain garrantz i -tsua edo ez du merezi g izonezkoek in lehian has-teak. Emakumeok boterea nahi izatea gaizki ikusia dago. Halabaina, boterea nahi taezkoa dugu ego-era a ldatu nahi badugu eta gure pro iektuak gau -zatu.
Eg i teko ugar i d a u k a g u : espa r ru p u b l i k o e t a n nabarmendu, hautesle gisa dugun indarraz jabetu, a ldatu nahi d i tugun egoerak eta gure p ro iek tuen norabideak zehaztu, gure artean antolatu eta nahi duguna lortzeko estrategiak f inkatu.. . Gehiegi ez? Has gaitezen lanean!
Marian Zarraonaindia (Donostia)
IGUALDAD IMPLICA DISCRIMINACIÓN
A l parecer tanto Unidad Alavesa como el PSE-EE d e f i e n d e n la i g u a l d a d p a r a h o m b r e s y mu jeres en las p ruebas f ís icas de acceso al cuerpo de bomberos.
Todo el mundo sabe que la const i tución física de hombres y mujeres es distinta. Todo el mundo sabe, también, que en las distintas pruebas deport i vas que se p rac t i can ex is ten d is t in tos réco rds para mujeres y hombres , pero no por el lo se les impide a las mujeres la práctica de ningún deporte. No se ent iende, por tanto, que se apl iquen los mismos baremos a hombres y mujeres y que sean prec isamente ésos los determinantes - o los exc luyen-t e s - a la ho ra de e leg i r a las p e r s o n a s pa ra la práctica de una act ividad, en este caso profesional , cuando quizás otras capacidades, rapidez de reflejos, resistencia, etc., pudieran ser tan o más impor-i tantes que la fuerza física. ¡
Medidas de acción posit iva son las únicas que garant izan la plena incorporación de las mujeres a todos los ámbitos de la vida pública, pero también hay que empeza r a va lorar capac idades que las mu je res - p o r su cons t i tuc ión o e d u c a c i ó n - han desarrol lado a lo largo de su historia.
María M. (Gasteiz)
NOTA: En el cuerpo de bomberos de la C o m u nidad de Madrid hay, al menos, tres mujeres. Sería interesante saber cómo lo han conseguido.
i 1 endebaldeko gizarteetako garapena aldaketa sakonak eragiten ari da giza-antolaketan, II flbatez ere zahartzaroar i dagokionez. Historian lehen aldiz pertsona edadetuen kopurua II I garrantzi tsu bi lakatzen ari da. Hori dela eta, Europako Elkarteak «Hirugarren adinaren I I I eta belaunald ien arteko elkartasunaren urtea» izendatu du 1993a.
EMAKUNDEk , bere aldetik, «Emakumeak Hirugarren adinean» gaiari eskaini dio aldizkari honen zati nagusia, adin horretako emakumeen egoera, b iz imodua, esperientziak eta arazoak aztertu nahi direlarik. Eta hori bi arrazoirengatik. Alde batetik, kopuru handia osatzen dutelako iadanik (handiagoa osatuko dute hemendik aurrera) eta, bestetik, adin horretan areagotu egi-ten d i re lako g i zonezkoen eta e m a k u m e z k o e n ar teko desberd in tasunak ; eta hori g izar teak emakumeei ezarri dien paperaren ondor ioa besterik ez da.
Edertasuna eta gaztetasuna balore nagusi bihurtu diren gizarte honetan, bestalde, arazo bihurtu da zaharra izatea.
Uste dugu zahar tzaroak ez duela izan behar bakardade, pasibotasun, d iskr iminazio edo abandonu garaia. Bestela izan beharko luke, eta hori da, hain zuzen ere, aldizkari honetan jaso nahi duguna.
Aldaketa horiek aurrera eramateko giza-zerbitzu egokiak behar di tugu, baina baita belau-naldien arteko elkar tasuna ere, horrela gazte eta zaharren arteko ezagupenen eta jakitur iaren elkartrukatzea denontzat aberasgarr ia izan dadin.
MH desarrol lo acelerado que es tamos v iv iendo en las soc iedades ocidentales está produc iendo cambios profundos en la organización social , entre otros los der ivados del enveje-
• c imiento de la poblac ión. Por pr imera vez en la historia de la humanidad, las personas de más edad se están convi r t iendo en un grupo numér ica y soc ia lmente importante. Esta
BPproporción es actualmente del 12 ,4% en la Comun idad Autónoma de Euskadi y se calcula que será del 1 6 % el año 2001 y del 1 9 % el año 2016. Ello les convierte, por tanto, en un grupo con protagonismo y, a su vez, objeto de atención social .
La revista E M A K U N D E dedica el t ema central de este número a las mujeres en la tercera edad, a su realidad social , a sus espectat ivas, a sus problemas y v ivencias; no sólo por ser un colect ivo numér icamente impor tante, que además aumentará en el futuro, sino porque, en esta etapa de la v ida, las di ferencias entre hombres y mujeres aumentan debido al rol que a las mujeres se les ha as ignado en la soc iedad y que hace que la mayoría de ellas a lcance esta edad sin haber tenido un trabajo remunerado y dependa genera lmente de la pensión de su marido. Hay que tener en cuenta también que las mujeres v iven, como media, ocho años más que los hombres, por lo que muchas de ellas, al quedar v iudas, ven reducida su capaci dad adquisi t iva con lo cual su dependenc ia es aún mayor. La situación de mujeres separadas o solteras es también más precaria que la de los hombres en la m isma situación.
Por otra parte, resulta paradógico que un logro de la humanidad como es el aumento de años de v ida, que además t ranscurren genera lmente en relativo buen estado de sa lud, se acabe conv i r t iendo en prob lema deb ido a que esta soc iedad ha estab lec ido como va lores máx imos la juventud y la bel leza.
Cons ideramos que la vejez no debe ser s inónimo de desi lusión, pasiv idad, discr iminación, abandono, soledad. . . sino todo lo contrar io, y así pretendemos reflejarlo en este número de la revista.
El reto al que nos enf rentamos deberemos afrontarlo con jugando la adecuación de los servicios sociales a las nuevas necesidades que se plantean en este ámbito con la sol idar idad intergeneracional , entendida ésta como el necesario intercambio de saberes y conocimientos entre la juventud y las personas mayores.
T e x t o : S o l e d a d Puér to las ( e s c r i t o r a ) F o t o g r a f í a : J . E r e ñ o
l a e d a d d e l a m o r
M a i t a s u n a z
hitz e g i t e a n ,
b e r e i z k e t a k
eg in b e h a r r a
d a g o : zer i
de i tzen d i o g u
ma i tasuna? su
i r raz iona l
baten bi
per tsona
e lka r -
e r a k a r t z e n
di tuen
p a s i o a r i ? ,
e lka r -u le r t ze
m u g a g a b e a
edo ta
lagunar te
k o n p l i z e a r i ?
O r a i n d i k e r e ,
p a s i o a
b ihurtzen dugu
mai tasunaren
ikur ; b a i n a ,
a g i a n ,
ze r txoba i t
pentsatuko
b a g e n u ,
e r a b a k i k o
g e n u k e
mai tasun
l a s a i a ,
adiskidetasunez
eta
e lkaru le r t zez
b e t e r i k o a d e l a
e p e luzera
gure a p o s t u a ,
gure b e n e t a k o
d e s i o a .
Siempre que hab lamos de amor, nos detenemos, pr imero, en una serie de dist ingos, ¿a qué l lamamos amor, en real idad?, ¿a la pasión que atrae irracional y mutuamente entre sí a dos personas?, ¿a la placentera comprens ión, al apoyo incondic ional , a la compañ ía cómpl ice? Y aun que, todavía bajo los atract ivos mitos del romant ic ismo, nos exal tamos hablando de la pasión y la conver t imos en símbolo del amor, puede que, t ras un rato de ref lex ión, l l eguemos a conclu i r que el amor t ranqui lo, l leno de amis tad y c o m p r e n s i ó n , s e a f i n a l m e n t e n u e s t r a a p u e s t a a largo plazo, nuestro verdadero deseo.
El a p r e n d i z a j e s e n t i m e n t a l , lento e imperfecto, tan largo e imperfecto como la vida, hace que nuest ras exper ienc ias vayan s iendo interpretadas y que nuestra act i tud hacia los otros se vaya impregnando de conocimiento. El dolor no está ausente en este proceso. Todo aprendizaje impl ica una renuncia, toda lección t iene un lado oneroso. Más o menos en la mitad del proceso de la v ida, a las puer tas de la madurez , vo lvem o s la v i s t a a t r á s y n o s a s o m b r a m o s d e lo m u c h o q u e h a c a m b i a d o n u e s t r a v i s i ó n de l m u n d o . Y a q u e e s t a m o s h a b l a n d o de a m o r , r ememoremos los amores de juven tud , los primeros amores , los que qui taban el sueño y cort a b a n la resp i rac ión . C o n t o d a pos ib i l i dad , la característ ica de ese pr imer amor era la falta de c o r r e s p o n d e n c i a . La p a s i ó n e ra t a n t o m á s in tensa c u a n t o m e n o s pos ib i l i dades t en ía de rea l izarse, y el a m a n t e p e n s a b a que una so la mi rada del a m a d o le e levar ía a insospechadas al turas de fe l ic idad y placer. ¿Qué buscaba el a m a n t e a l s o ñ a r e s e a m o r ? Hui r de l m u n d o , disolverse.
Dada la intensidad del pr imer sueño, su real ización poster ior tenía un toque de desi lus ión. A q u e l l a u n i ó n y f e l i c i d a d p r e s e n t i d a s no se lograban , y las r iñas de amor , los rece los , los m a l e n t e n d i d o s , j a l o n a n los p r ime ros y la rgos d í a s de l t r a t o e n t r e los a m a n t e s . O u n o se e n t r e g a po r e n t e r o al o t r o , e m p u j a d o por un intenso deseo de disolución y una devoción sin l ími tes, o los aman tes , con sus cuerpos y sus a lmas , luchan y c h o c a n , h i r iéndose , en fadán dose , reconc i l i ándose , y a m á n d o s e de nuevo con más intensidad, f luctuando entre el éxtasis y la rabia. Es así el cam ino del amor . En lo que hace a las metas, ahí deber íamos detenernos, porque son muy diversas y las general izaciones resultarían demas iado pobres.
P e r o u n a c o s a s í h e m o s a p r e n d i d o : q u e amar exige generosidad y esfuerzo, y que todo a q u e l l o q u e q u e r e m o s o b t e n e r es a s i m i s m o d e s e a d o o r e c l a m a d o po r el o t r o , y q u e los remotos sueños eran, sin dejar de ser exal tados y r o m á n t i c o s , f ru to , t a m b i é n , del e g o í s m o , la van idad y la desesperac ión . La desesperac ión que empuja a todo deseo de conquista. De ahí nace el sueño adolescente.
El amor que surge en la mitad de la v ida, o en la te rcera parte de la v ida, no puede despren derse de las lecciones del pasado y si éstas no han d e j a d o un poso a m a r g o , p u e d e ser m á s fuer te y generoso que nunca , más va le roso y audaz, más alegre y constante.
¡Ojalá tuviéramos las claves para preservarnos de la amargu ra ! Esta es , segu ramen te , la g r a n d i f i c u l t a d de la m a d u r e z . P e r o si lo c o n s e g u i m o s , la recompensa está asegurada. Si después de pasear la mirada por el pasado , s o m o s c a p a ces de regresar de él s in r e p r o c h e s ni r e n cor , s a b i e n d o que en este di f íc i l c a m p o del a m o r las l íneas de la v i c t o r i a y la d e r r o t a e s t á n d e n t r o de las
almas, estaremos dando nuevas oportunidades al amor, sin el cual la v ida es mucho más ardua. Puede suceder, desde luego. Desde la sabiduría de la e d a d , amar de nuevo , y es ta vez s in falsa inocencia, sin falsa generos idad. Podemos concebir esa esperanza, ya que la v ida, que es, como decíamos, larga e imperfecta, nos ofrece, en sus ín t imos r e c o v e c o s , en el revés de las decepciones, inesperadas reservas de fuerza.
Tal vez sea ésta, la de la mitad de la v ida, la de su tercera parte, la edad del amor, porque si creemos, con Sócrates, que la meta de las personas es ser jus tas y sabias es después de la prueba de la juventud cuando puede alcanzarse la j us t i c ia y sab idu r í a q u e p rop i c ian el amor . Esta es, al menos , la opor tun idad de la m a d u rez, conseguir un amor hecho de comprens ión y entus iasmo, el amor que nace de saber que la v ida está s iempre ex tend iéndose por el ancho mundo y que, aunque a veces lo parezca, no se acaba.
Gauza bat,
behintzat ikasi
dugu: maitasunak
eskuzabaltasuna
eta ahalegina
eskatzen du, eta
guk lortu nahi
duguna lortu nahi
dute besteek ere.
EL JB aumento progre-
ÉtatfHr s'v«> de la población
de más edad es, además
de nuevo en la historia de
la humanidad, algo que se
ha producido con tal rapi
dez que no ha permitido
una adaptación social
adecuada. Ello hace que
actualmente raro sea el
día en que no o igamos
alguna reflexión sobre el
tema y sus posibles conse
cuencias. Reflexión que,
la mayoría de las veces,
va acompañada de una
valoración negat iva del
envejecimiento de la
población debido, sobre
todo, a la necesidad de
aumentar los servicios
sociales y sanitarios.
Sin olvidar la necesidad
de adecuar los servicios a
las necesidades, es tam
bién importante reflexio
nar sobre los aspectos
positivos que las personas
de más edad pueden
aportar a la sociedad.
Z A H 1
1 9 9 1 . u r t e a n E u s k a l A u t o n o m i E lka r tean 65 ur tet ik go rako 2 6 1 . 3 2 7 p e r t s o n a z e u d e n . K o p u r u ho r i , 1981.ean 207 .678koa zena , ugar i tuz joan da azken urte haue tan , izan ere zenbai t arrazoi direla eta (biz i -baldin-tzak hobetzea, medikuntzan lortutako aur re rakuntzak) b iz i - i txaroperak han-ditze nabaria izan baitu: 8,3 urte ema-kumezkoentzat eta 6,8 urte g izonezko-entzat 1960 eta 1988 urteen bitartean. Au r ten b i z i - i t xa ropena , ba taz bes te , 79 ,8 u r te ra inokoa izango da e m a k u -mezkoen tza t eta 72 ,3koa g izonezko-entzat.
Bes ta lde , E M A K U N D E k j a s o t a k o da tuen a rabe ra , 65 ur tet ik go rakoen he inekoa gero eta hand iagoa da eta geh i tzen jar ra i tuko du da tozen urtee-tan, b iz i - i txaropena handituz joan den neurr ian jaiotze kopurua urritu egin da eta.
H e i n e k o hor i 1 9 8 1 e a n % 9 , 8 k o a zen, gaur egun % 1 2 , 4koa, eta uste da 2001 ean %16rar te iritsi eta 2016.erako %19koa izango dela (1).
A d i n e k o h e r r i t a r r e n g e h i t z e garrantz i tsu hor i , g izak iaren histor ian guzt iz berr ia izateaz ga in , hain azkar gertatu da non ez baitu gizartea piska-naka eta batera egokitu dadin aukera-rik eman.
H o r r e k g u z t i a k a s p a l d i h o n e t a n k o m u n i k a b i d e e t a n e d o b e s t e b ide b e r e z i t u a g o b a t z u e t a n ga i hon i e ta i zan d i t z a k e e n o n d o r i o e i b u r u z k o g o g o e t a , h i t za ld i , ez taba idak e.a. ia
(1) D e m o g r a f i e g o e r a k . 2 0 1 6 . e r a k o a u r r i k u s p e n a . E k o n o m i a e ta P lang in t za Saila. Eusko Jaurlar i tza, 1990.
egunero entzutea edo irakurtzea ekarri du . Besta lde, aur tengo ur tea «3. ad i -nekoen eta belaunaldien arteko elkar-t a s u n a r e n ur tea» izendatu izanak ere area-gotu egin du gai h o n e n p r e s e n -tzia komunikabi -deetan.
D e n a d e l a , e g o e r a h o n e k i zan d i t z a k e e n o n d o r i o e i bu ruzko ba lora-z io e ta a u r r e r i -
t z i en a r t e a n , g a r r a n t z i h a n d i a g o a du te l a d i rud i o n d o r i o «ka l t ega r r i e i » buruzko oharpenak, batez ere sortuko den gizarte eta osasun-ar loko zerbi tzu-beharrari dagokionez. Baina kezka hori arrazoizkoa bada ere, premiazkoa da, e ra b e r e a n , b e h a r r e z k o e g i t a s m o a k eratu eta egitaratzea, ongieza eragiten ari da adin nagusikoengan, eta segur-tasun eta elkartasun gabeko sent imen-duak sor ditzake herri tarrengan.
Gar ran tz i hand ikoa d u g u , hor taz , alderdi onuragarr iez ohartu eta jakitera e m a t e a , 3. a d i n e k o e k be ren bu ruez ir i tzi h o b e a izan d e z a t e n , e ta g izar -teak , o rohar , b iz i tza e r a g i n k o r r a g o a eta aberasgarr iagoa, eta ad inekoek in beg i rune eta on-ir i tz i hand iagoa izan dezan eragitearren.
BIZITZAREN KALITATEA
A b a n t a i l e t a r i k o bat d u g u , e ta ez edonolakoa, lehendabiz i ger tatzen ari de la g i zak ia ren h is to r ian , p e r t s o n e k laneko, famil iako eta abarreko eginbe-
La aportación
que las personas
de la tercera
edad pueden
hacer a la
sociedad está
íntimamente
relacionada con
su calidad de
vida.
R T Z A R O A : zmbait datu eta Gogoeta
harrez arduratzeko aldia bukatuz gero bizitzaz gozatzeko aukera izatea.
Jak ina denez , aban ta i l a ho r re taz g o z a t u a h a l i z a t e k o e z i n b e s t e k o a d u g u o s a s u n - e g o e r a o n e a n i r i s tea z a h a r t z a r o r a . H o r r e t a r a k o , h o b e t o ezagu tu behar da ze in d i ren gorpu tz eta ad imenaren egoera ona man ten -t zeko e rag i l eak , ba i ta z a h a r t z e a r e n ondor iozko gaisotasunen sendabideak e r e . H o r r e k g u z t i a k , d u d a r i k g a b e , herr i tar guzt ientzat onuragarr i izango diren ikerketa-b ide berr iak zaba lduko ditu osasunaren ar loan.
Bizi-kalitate eta i txaropenaren han-d i t z e a r e n b e s t e a b a n t a i l e t a r i k o bat dugu adineko pertsonek beren bizitzan zeha r b e r e g a n a t u t a k o e z a g u t z a e ta esper ien tz ia g izar tearentzat aberas -garr i ge r ta da i t ezkee la . Hor i ho r re la i zan d a d i n , p e r t s o n a h o r i e n p a r t e -hartze eraginkorra bideratu eta bultza-tzeko bideak sortu beharko dira, bes-
t e a k b e s t e , e r r e t i r o a har -t z e k o a d i n a r e n m a l g u t a s u n a e ta e r r e t i r o - e r a d e s b e r d i n a k , a h o l k u - t a l d e a k s o r t z e a , e .a . Ar lo horr i dago -k i o n e z , a i t o n -a m o n e k g a u r e g u n f a m i l i a r i
ematen d io ten laguntza n a b a r m e n d u beharra dago, laguntza hori gabe fami-l ia askok a n t o l a k u n t z a a razo lar r iak izango bail i tuzke.
3. a d i n e k o e k g i za r tea r i eg in d i e -zaioketen ekarpena berek duten biz i -kalitateari lotuta dago zuzenean.
El aumento de los servicios
para la tercera edad va a tener incidencia en la
creación de nuevos puestos
de trabajo.
Bizi-kalitate horrek aurrezaintzazko ze in l agun t zazko ze rb i t zuak e ra t zea eskatzen du eta lehenengoen erag in-kor tasunak ba ld in tza tuko du b igar re-n e n b e h a r r a ; e d o n o l a e re , d a t o z e n u r t e e t a n , b i e ta r i ko z e r b i t z u e n g a r a -pena ger ta tuko dela soma dezakegu ,
e ta ho r rek l a n p o s t u be r r iak s o r t z e a eragingo du .
A i p a t u t a k o z e r b i t z u a k e r a t z e k o orduan, beraz, kontutan hartu beharko da e m a k u m e z k o e n eta g i z o n e z k o e n ar tean dagoen a ldea eta baita bako i -tzaren famil ia egoera ere.
E D A D T O T A L M U J E R E S % H O M B R E S %
65-69 92.654 50.226 54,2 42.428 45.5
70-74 63.984 37.697 59,0 26.287 41,0
75-79 49.968 31.435 62.9 18.533 37.1
80-84 33.129 22.283 67,3 10.846 32,7
85-89 16.048 11.465 71,4 4.583 28.6
90-94 4.659 3.528 75,7 1.131 24,3
95-99 769 620 90,6 149 19,4
>100 116 91 78,4 25 21,6
E D A D V I U D O S / V I U D A S T O T A L M U J E R E S % H O M B R E S %
65-69 17.519 14.635 83,5 2.884 16,5
70-74 18.463 15.644 84.7 2.819 15.3
75-79 20.242 17.149 84,7 3.093 15.3
80-84 17.882 14.814 82,8 3.074 17,2
85-89 10.496 8.540 81,4 1.956 18,6
>90 4.094 3.304 80,7 790 19,3
E D A D S O L T E R A S / O S T O T A L M U J E R E S % H O M B R E S %
65-69 10.401 6.255 60.2 4.146 39.8
70-74 7.770 5.403 69,6 2.367 30,4
75-79 6.732 5.035 74,8 1.697 25.2
80-84 4.752 3.738 78,7 1.014 21,3
85-89 2.340 1.933 82,6 407 17,4
>90 883 777 88,0 106 12,0
CONVIVIR Insti tuzio publ ikoek d iotenez gaur egun ez dago
"asilorik", ez behintzat antzina ulertzen zen modu-
kor ik ; ba ina ona r t zen du te , e ra b e r e a n , d e n o k
E N L A izango garela zaharrak —bidean geratzen ez ba-
gara—, eta horregatik ari dira norbere etxean ego-
tearen eta (zaharren) egoitza baten betirako sar-
VEJEZ t zearen ar teko bide a l te rnat iboak b i la tzen. Beti
ere kontutan hartuta per tsona zaharra, ahal den
heinean behintzat, bere inguruan
(dela famil ia, dela he- J^B—fjJ^^t^l rr'a)
dagoela hoberen. msm mwm
T e x t o : C a r m e n Navarro (periodista)
Fotograf ía: J. E r e ñ o
9
I secretar io de un gobernador de Te jas venía observando cómo su jefe f i rmaba, sin poner n inguna objeción, cualquier presupuesto dest inado a la creación y mejora de asi los y cárceles. En cambio se most raba re t icente a dar su v is to bueno a las invers iones en
escuelas o univers idades. Aprovechando la opor tun idad de una conversación distendida, el secretario se atrevió a preguntar le el porqué de esa act i tud y el gobernador le con tes tó m u y c o n v e n c i d o : "M i ra m u c h a c h o , lo q u e es seguro es que yo a la escuela no voy a volver, pero al asilo o a la cárcel no es imposible que vaya".
Que en esta anécdota, t íp icamente amer icana, se empare je la cárcel con el as i lo q u i z á es a lgo m á s que pu ra casual idad.
Asi lo ha sido s inónimo de soledad, dolor y muerte, las tres cosas que más teme el ser humano.
Las ins t i tuc iones púb l i cas a s e g u ran q u e el a s i l o , e n t e n d i d o c o m o a n t a ñ o , no ex i s te pe ro , igua l que el gobernador te jano, han asumido que todos hemos de l legar a v ie jos, si no nos q u e d a m o s por el c a m i n o , y por eso están desarro l lando una ser ie de p r o p u e s t a s a l t e r n a t i v a s q u e s u p o n g a n p o s i b i l i d a d e s intermedias entre el domici l io famil iar o el internamiento definit ivo en una residencia. S iempre part iendo de la convicción de que, mientras sea posible, la persona anc iana debe cont inuar en su entorno famil iar, social y geográf ico.
PILAR IRUNEAKOA DA ETA
NAFARROAKO GOBERNUAK
KONTZERTATUTA DAUKAN
ERRESIDENTZIETAKO BATEAN
DAGO. GAUR EGUN ZAIL EGITEN
ZAIO OROITZAPENETAN
MURGILTZEA, ETA, ERA BEREAN
ZER GERTATZEN ZAION
AZALTZEA. BAINA, HALA ERE,
ESPERO DU EGUNEN BATEAN
ORAINGO EGOERA GAINDITZEA.
Así, desde los comedores comuni tar ios o los centros de día (una especie de guardería para abuelos) , hasta los centros psicogeriátr icos, donde los ancianos reciben atenc ión espec ia l izada 24 horas al día (algo imposib le en el domici l io famil iar) hay toda una gama de propuestas en las que se van encajando diferentes si tuaciones.
El depar tamento de servicios sociales de la Diputación Foral de G ipuzkoa l lama IT INERARIOS al p roceso que
establece toda esa serie de recursos, en función del grado de autonomía de las p e r s o n a s , q u e los u t i l i z a r á n d e modo complementar io , encadenado y p rogres ivo de acue rdo con la evo lu ción del estado de necesidad.
Por ejemplo, para las que precisan a lo jamientos al ternat ivos al domici l io , es tán las res idenc ias , las v i v i endas , los cent ros para ingresos urgentes y a lgo c reado más rec i en temen te : las famil ias de acogida.
Por otra parte, aqué l las que quieran y puedan viv i r en sus domic i l i os podrán solicitar la ayuda domic i l iar ia; las " te lea la rmas" t amb ién ins ta ladas en las propias casas; usar los centros de d i a ; o ¿por q u é no? recu r r i r al
recién estrenado programa de estancias invernales.
Esta novedosa iniciativa permite alojar nueve meses al año en un c l ima ben igno a las personas mayores y "se conv ier te en una al ternat iva a la ins t i tuc iona l izac ión ya
que permite a estas personas residir en un entorno seguro y confortable, l iberándolos de las cargas domést icas y sin cortar con su en to rno propio, pues to que comb inan las estanc ias a su gusto en per iodos de t res, seis o nueve meses. Para ello la Diputación t iene cont ratado un hotel de 400 plazas en Guardamar de la Sierra.
Ca rmen Richard Errasti ocupa una de esas p lazas y todo son elogios a la iniciativa. "Nos tratan muy bien, las moni toras son maj ís imas, los méd icos nos v is i tan en el mismo hotel y hasta nos traen ellos mismos las medic inas que necesi tamos".
Viuda desde hace tres años, Carmen no t iene hijos y, aunque en Eibar t iene a lgunas amis tades , e m p e z a b a a pesarle la soledad.
Es abierta y generosa con su t iempo y t iene muy claro "que en la v i d a hay e t a p a s m u y c r u e l e s q u e hay q u e remontar y acordarte sólo de lo posit ivo, dejar lo malo a un lado para seguir adelante con más i lusión, con alegría."
T iene 75 años y ha t rabajado más de 40; pr imero en Alfa, como secretar ia, y luego en Lambret ta, como cajera.
Carmen le gusta tener gente cerca y echar una mano cuando haga falta; dice que "el bienestar de cada uno aumenta al tener una atención hacia los demás. Hay que salir de uno m ismo y de sus propias preocupaciones y darse a los otros."
Carmen Richard lleva tres meses en Guardamar pero al igual que sus compañeros y compañeras podrá renovar la solicitud para pasar todo el invierno allí. Quien seguro que pedirá prórroga es su amiga Conchi que, aunque acaba de cumplir 61 años, ya ha tenido que someterse a una prótesis completa de rodilla y le cuesta muchísimo subir los cuatro pisos de su casa de Lezo. "No podemos poner ascensor porque habría que quitar los colgadores de ropa de otros vecinos y hay que respetar los derechos de todo el mundo".
La estanc ia en Al icante les sale a ella y a su mar ido "poco más o m e n o s lo m ismo que gas to en casa , pero aquí me lo dan hecho". Se encuentran muy a gusto por el buen c l ima y las a t e n c i o n e s q u e rec iben y sob re todo desde que han enseñado a los cocineros a guisar a nuestro estilo "antes ponían todo amari l lo; el azafrán en todo, q u e ya d e c í a yo : ¡ como nos m i ren por d e n t r o , c h i n o s vamos a parecer!"
La fó rmula de las es tanc ias inverna les con temp la la vuelta a casa en Semana Santa, Navidad y los meses de verano, porque precisamente se trata de mantener vivos los lazos con lo que ha sido su vida. Pero Guardamar es, hoy por hoy, para 400 gu ipuzcoanos y gu ipuzcoanas su paraíso de salud, sol y amistad.
E n g r a c i a Bas t i da v i ve d e s d e hace unos m e s e s en Espejo, en un pequeño chalet que la Diputación de Álava ha conver t ido en res idenc ia para pe rsonas vá l idas con capacidad para 10 ó 12 plazas. Engracia t iene 82 años y l l egó al Pa ís V a s c o d e s p u é s de la g u e r r a j u n t o a un
m a r i d o r e c u p e r a d o después de t res años de ausenc ia y angus tia. "Se me fue el 12 de abr i l y me q u e d é con una hija de tres meses y otra de poco más de un a ñ o . No v o l v i ó h a s t a q u e a c a b ó la gue r ra y ¡gracias que volvió!"
Las balas respetaron al hombre , pero la f a l t a de r e c u r s o s les o b l i g ó a e m i g r a r . En un pueblecito cerca de Salinas de Anana arrendaron unas t ierras y allí t rabajaron muy duro para salir adelante con los tres hijos que sobrevivieron a los cinco que habían traído al mundo.
Tres hijos que ahora, ya casados, t ienen el trabajo en Vitoria. Engracia, que se había quedado viuda, no podía vivir sola y tampoco se sentía con fuerzas para andar en traslados.
El centro gerontológico de Espejo es hoy su casa, que compar te con otras tres mujeres, un mat r imonio y c inco hombres.
A la pregunta de si no encuentra novio entre sus compañeros ella dice que no porque son muy viejos.
"Aquí estamos muy bien, recogemos un poco la habitación por la mañana, luego un paseíto y la comida. Por la tarde, si hace bueno, también paseamos un poco o estamos char lando sentados por aqui".
E s o s p a s e o s los t i ene q u e dar c o n a y u d a de u n a cachava, porque las piernas empiezan a flojear. Eso y una ant igua a fecc ión de h ígado son las ún icas l imi tac iones que sus 82 años le han impuesto. "Tengo que tener cu i dado de no comer nada que tenga huevo, pero las chicas ya lo saben y nunca me ponen".
11
us h i jos y n ie tos v ie nen a v e r l a c o n f re c u e n c i a : "s í , s í , me t raen rega l i tos , e l los ya s a b e n q u e l u e g o
les voy a compensar y es lo que yo digo: una mano lava la o t ra ¿ v e r d a d ? " .
La parte que le queda de su p e n s i ó n y a l g ú n a h o r r i l i o le b a s t a y le sobra a Engracia para sus escasas necesidades.
R e s i d e n c i a s c o m o la de Espejo repartidas en la provincia de Álava están a cargo de la Diputación Foral que también a s u m e el m a n t e n i m i e n t o de los centros para no vál idos y los psicoge-riátricos provinciales. El Ayuntamiento de Vitoria, por su parte, se responsabiliza de las residencias ub icadas en la p rop ia c i u d a d y a m p l í a su o fe r ta de ayuda con los centros de día y los servicios de apoyo domicil iario.
En B i zka ia t a m b i é n D i p u t a c i ó n y Ayun tamien tos co laboran en la nada fácil tarea de dar so luc iones d ignas a los problemas de la tercera edad. Más de 60 r e s i d e n c i a s m u n i c i p a l e s , de órdenes rel igiosas o pr ivadas, funcionan en concier tos económicos con el Departamento de Bienestar Social .
Son sus responsables quienen establecen un baremo en el que se valoran si tuaciones convivenciales, la carencia de vivienda, el autoval imiento y, por supuesto, la situación económica.
egoña Urrutia ha estrenado una nueva modal idad: los a p a r t a m e n t o s t u te l ados . Se t ra ta de 10 p e q u e ñ o s a p a r t a m e n t o s c o m p u e s t o s por un s a l o n c i t o c o n cocina incorporada, baño y dormitor io. Están si tuados jus to enc ima del hogar del jub i lado de Ge txo . Así ,
durante el día, los inquil inos pueden disfrutar de todos los serv ic ios del Hogar : p o d ó l o g o , b ib l i o teca , pe luque r ía , cafetería, restaurante...
El hogar se cierra a las nueve de la noche y, a partir de esa hora, hay un vigi lante que, en caso de urgencia, sabe dónde t iene que acudir . "Los vigi lantes son unos chicos muy amables y, aunque se cierra a las nueve, si sal imos y que remos vo lver un poco más ta rde no ponen n inguna pega".
Begoña t iene 69 años y hace 20 que se quedó v iuda con 4 hijos, tres chicas y un chico. Ha sido ama de casa
CARMEN RICHARD ERRASTI FORU
ALDUNDIAK KONTRATATURIKO
HOTEL RATEAN DAGO. "OSO
ONDO TRATATZEN GAITUZTE.
OSO JATORRAK DIRA
MONITOREAK; ETA MEDIKUEK
ERE HOTELERA ETORRI ETA
RERTARA EKARTZEN DIZKIGUTE
ROTIKAK".
"una buena ama de casa" dice con mucha intención. Y s a b e q u e se le ent iende. Llevar bien una casa y cua t ro hi jos t iene mucho mérito.
C u a l q u i e r a de sus hijas ya casadas desearía t e n e r l a en c a s a y de hecho ha pasado tempor a d a s c o n e l l as " p e r o ¿sabes lo que pasa? que si estás allí al final te resp o n s a b i l i z a s de t o d o : la c o m p r a , la c o m i d a , los n i e t o s . . . t o d o . Y s i g u e s h a c i e n d o lo q u e has
h e c h o t o d a la v ida pe ro con m e n o s h u m o r y m e n o s e n e r g í a s . A d e m á s , creo que ya me había l legado la edad de emanc iparme. Y eso es lo que he hecho".
Apenas conoce a sus compañeros de apa r tamen to , un mat r imon io , dos hombres y otras siete mujeres. "Seguramente soy poco sociable, pero creo que es la mejor manera de no meterse en problemas. Cuando se hacen amistades a veces sin darse una cuenta se van cog iendo pequeñas ob l igac iones que a la larga resultan incómodas: el paseo a una hora determinada, la part ida de c a r t a s , el ca fé . . . y yo ya no quiero hacer nada por obl igación".
Este p a n o r a m a , apa ren temen te fel iz y a la med ida , t iene su cruz. Para Begoña la mayor preocupación ahora es la salud de sus ojos. Hace unos meses le operaron de una catarata con resultados poco satifactorios. "Nada, un desastre, veo igual que antes de operarme. El médico me dice que tengo que operarme el otro pero yo no tengo ningún ánimo y es que hay algunos médicos que nos tratan c o m o a n ú m e r o s , s in n inguna cons ide rac ión " . B e g o ñ a dice esto con amargura apenas contenida sin duda pensando que la pérdida, incluso parcial, de la vista le obl igaría a renunciar a una recién estrenada forma de vida en la que se encuentra a gusto y que, sin duda, se ha ganado.
C u a n d o la s i tuac ión es de g rave de te r io ro se hace imprescindible el internamiento definitivo. Las famil ias no s iempre pueden asumir, sin riesgo de desest ructurac ión de la propia un idad famil iar, el cu idado de una persona q u e p rec i sa a t e n c i ó n c o n s t a n t e . Pa ra es tos c a s o s el depar tamento de Bienestar Social del Gobierno de Navarra t iene concertados entre otros los servicios de la Residencia Nuestra Señora del Camino de las Madres Hospita lar ias con capac idad para 34 p lazas de anc ianos no vál idos. La mitad de estas plazas son para personas con demenc ias seni les o a lzhe imer muy avanzados o cua l -
qu ie r o t r a a f e c c i ó n q u e haya dest ru ido casi c o m pletamente sus capacidad e s . C o n c r i t e r i o m u y lóg i co se ha d i s p u e s t o que este grupo esté separado de la otra mitad en la q u e se s i t ú a n a q u é l l o s mejor c o n s e r v a d o s a los q u e se p u e d e a y u d a r a mantener un ritmo de vida relat ivamente normal.
e les ins ta a ar reg la r su h a b i t a c i ó n , hace r su aseo persona l - l o ¡llaman a u t o c u i d a d o - , y van a las c lases de
r e o r i e n t a c i ó n d o n d e la m o n i t o r a intenta que no pierdan el contacto con el mundo real. Saber en qué día, mes y año v iven, recordar sus propios datos persona les , contar qué han hecho la tarde anterior, y dibujar murales sobre la noticia más importante de cada día son las act iv idades de la clase; y están todas dir igidas a mantener al máx imo sus capacidades mentales.
En este grupo encontramos a Pilar que t iene 71 años: "los cumplo el 12 de octubre, el día del Pilar" nos dice con v o z p a u s a d a y l l ena de t e r n u r a un punto infantil.
ENGRACIA BASTIDA ESPEJON BIZI
DA, ARABAKO FORIJ ALDUNDIAK
BERTAN DUEN ERRESIDENTZIA
BATEAN. HURA DA, GAUR EGUN,
BERE ETXEA. EGOITZAN,
BESTALDE, BOST GIZON, HIRU
EMAKUME ETA BIKOTE BAT
DAUDE ENGRAZIAZ GAINERA.
p e r s o n a l q u e s u p o n e el m a n t e n i m i e n t o de es tos cent ros hace que las list as de e s p e r a n u n c a decrezcan.
El r e s p o n s a b l e de l centro comunal de acción S o c i a l de B a y o n a M o n -s i eu r F r a n ç o i s N i c o l á s nos ha i n fo rmado de las ofertas de acogida para la t e r c e r a e d a d en es te municipio.
Por una pa r t e e s t á n las Casas de retiro (resid e n c i a s ) q u e a c o g e n a pe rsonas vá l idas o a las
que mant ienen, aun con ciertas limitaciones, una autonomía suficiente tanto f ís ica c o m o ps íqu i ca . Los gas tos de estancias se establecen a partir de una cant idad por día y son cubiertos por el propio residente o, en caso necesar io, en par te o t o t a l m e n t e , por la A y u d a Social .
Estos precios osci lan entre los 200 y los 230 FF ( f rancos) d iar ios. (Entre 4.000 y 4.400 ptas.)
Pilar es de Pamplona y t rabajó hasta la jubi lación en una fábrica texti l . No llegó a casarse y hoy su única familia es un hermano casado y con tres hijos. "Mi cuñada y mis sobr inos v ienen a verme, pero mi hermano no. Dice que le da mucha pena verme así, y yo también cuando le veo me emociono mucho".
A Pilar le cuesta hurgar en el saco de sus recuerdos, habla muy despacio. Esto no es ajeno a la fuerte medicación que t iene que tomar para no caer en las crisis depresivas que la han l levado donde ahora está.
"Yo no quería comer, lo devolvía todo... me pongo muy nerviosa, no se por qué, me encontraba muy mal , pero no puedo explicar lo que me pasa".
Sus amigas de toda la vida van a veces a sacar la a dar una vue l ta por Pamp lona . A el la le gus ta , pero t iene la esperanza de que algún día la dejen salir sola sin tener que esperar que alguien se acuerde de venir a buscar la.
Casos como el de Pilar hay muchos y los responsables de Bienestar Social saben lo duro que es no poder resolver de forma inmediata si tuaciones que rozan el drama.
Faltan plazas, s iempre faltan plazas, sobre todo en los psicogeriátr icos y para ancianos "no válidos". El coste de
También encontramos los Hogares de acogida. Son establecimientos concebidos especia lmente para personas mayores (más de 65 años) capaces de
vivir de manera autónoma en apar tamentos independientes, teniendo la posibi l idad de beneficiarse de numerosos serv ic ios: restaurante, l impieza del apar tamento , bibl ioteca, sa la de juegos , etc., y, en caso necesar io , t ienen comunicac ión y atención inmediata de los servicios médi cos.
Otra opción que también ofrece el Centro Comuna l de Bayona es el emplazamiento de la persona anciana en el seno de una famil ia. Con esta iniciativa se trata de atender el d e s e o de a l g u n a s p e r s o n a s de vo lve r a v iv i r en un entorno familiar.
El procedimiento que se sigue es la realización de una encuesta médico-social para encontrar la famil ia más adecuada en cada caso. Se establece un contrato con el visto bueno del Pres idente del Conse jo Genera l de la inst i tución en el que se determinan los detal les económicos y de convivencia.
T e r m i n a m o s a p u n t a n d o un da to q u e se ha h e c h o públ ico en un reciente congreso sobre fami l ia y te rcera edad. Mas del 8 0 % de los ancianos encuestados af i rmaron que la mayor fuente de sat isfacciones es la famil ia. Y también las relaciones famil iares eran su segundo motivo de preocupación, justo después de las pensiones.
(/C¿u¿a¿¿&z&n/ ADINA
Testua: Sara Ojinaga UPNA, Pamplona Argazkia: J . Ereño.
La mayoría de los países
industrializados consideran que el
envejecimiento de su población va a
constituir, en el tramo final de este
siglo y durante el próximo, uno de sus
principales problemas sociales. De la
globalidad del problema se habla y se
escribe profusamente, no tanto de los
grupos específicos de población
mayor, entre los que puede
destacarse el de las mujeres que,
además de ser mayoría (el 60% en la
población mayor de 65 años)
constituyen un colectivo en situación
económica precaria, derivada de su
situación social de dependencia.
En este artículo, la autora se refiere,
principalmente, a las ancianas pobres,
avanzando algunas ideas contenidas
en la investigación que sobre
feminización de la pobreza ha
realizado la Escuela Universitaria de
Trabajo Social de Pamplona.
Adineko emakumeen pobrezia i txuratzen duen ezaugarr ie tako
bat g izonen eta emakumeen ar teko ezberd in tasunean datza
g izar te-babesaren s is teman duten egoeraren arabera. G izo-
nezkoek eta e m a k u m e e k jaso tzen duten d i ruaren ar tean ez
dago inolako proportziorik, genero arteko ezberdintasuna ger-
tatzen da heldutasunean, baina genero-ezberdintasun horren ibilbi-
dea askoz ere lehenago hasia da; lan-polit ikak sexuen arteko lan-
banaketa egi tean hain zuzen . Emakumeak lan-munduan bigarren
mai lan sartzen direnez gero, askoz ere oztopo gehiago izaten dute
soldata egokia i rabazteko. Bizitzeko lan egin eta soldata bat irabazi
behar de la ba iez ta tzen duen ora ind ik indar rean dagoen g izar te -
araua g izonezkoarek in lotu izan da beti , hau da, g izonezkoek sol-
data bat i rabazteko lan egin duten bitartean, emakumeek ez irabaz-
teko edo ba ld in tza txa r ragoe tan i rabazteko egin dute lan; beraz ,
batzuek adin batera hel tzerakoan erretiroa hartzen dute eta lan egi-
teari utzi egiten diote eta, besteek, inoiz lan egiterik izan ez dutenez,
lanari uzteko aukerar ik ere ez dute eta ordaindu gabeko zereginekin
jarraitu behar dute g izonezkoak baino askoz ere berandugo arte.
Estatu honetan diru-sarrerak gal tzen direnerako edo ez daude-
nerako gizarte-babes s istema pertsonen lan-ibilbideari lotua dago ia
erabat (dugun G izar te -Seguran tza e redua de la e ta) ; ib i lb ide hori
( ib i lb idea d a g o e n e a n ) l abu r ragoa bada , l egezko tasun ba ld in tza
e s k a s a g o e t a n e ta d i r u - s a r r e r a u r r i a g o e k i n , e m a k u m e h e l d u e n
kasuetan ger ta tzen den bezala , e m a k u m e he lduak oso kal tetuak
gertatzen dira pentsioak mugatu egiten baitzaizkie, mailarik tx ik ie-
netan ezartzen direlarik, eta pobrezia mai latara heltzen dira, pobre-
zia neurtzeko edozein estat ist ika-neurketa eredu hartzen dela ere;
beraz , g a u z a nabar ia da , i kerke ta , i taunketa eta az te rke ta o rok
ema ten dute ad i tzera , ad ineko e m a k u m e behar tsuak badaude la
pobrezia- ta ldeetan.
E m a k u m e heldu geh ienak ekono -m i a r e n a l d e t i k g i z o n a r e n m e n p e daude eta, demograf iaren ikuspuntutik b iz i tza- i txaropena luzeagoa du tenez , senarra baino urte gehiagoz biziko dira h o r i e t a k o a s k o ; e g o e r a h o r i e t a r a k o
h a r t u r i k , a s k o h i t z e g i n e ta i d a z t e n bada ere, er renta mai laren eta beste zenba i t g izar te -e rag i le ren a rabe rako adineko biztanlegoaren talde zehatzei ez za i e h o r r e n b e s t e a r d u r a e s k a i n -tzen.
1. Koadroa Gizarte-Segurantzako erretiro, albarritasun eta alrgun-sariak, laguntza-pentsioak eta LISMIkoak, jasotzen dituztenena, adinaren eta sexuaren arabera (Espainia, 1988. abendua)
1 ADINA GIZONAK EMAKUMEAK GUZTIRA
80 eta + 382.377 738.879 1.122.411 70-79 916.802 1.162.499 2.080.105 60-69 1.134.413 854.096 1.989.294 50-59 271.514 282.046 554.137 40-49 91.081 95.728 187.167 30-39 46.298 47.315 93.733 0-29 29.735 24.269 54.023
Guztira 2.872.220 3.204.832 6.080.870
Daturik gabe 5.286 14.227 36.067
GUZTIRA 2.877.506 3.219.059 6.116.937
Iturria: Lan-estatistiken urtekaria eta DGAS (Gizarte-Ekintzarako Zuzendaritza Nagusia).
2. Koadroa Gizarte-Segurantzaren sariak eta laguntza-pentsioak edo ekarpen gabeko pentsioak jasotzen dituztenena, adinaren eta sexuaren arabera (Espainia, 1988. abendua)
GIZARTE-SEGURANTZA LAGUNTZA-PENTSIOAK/
EKARPEN GABEKOA
ADINA GIZONAK EMAKUMEAK GUZTIRA GIZONAK EMAKUMEAK GUZTIRA
80 eta + 368.700 660.100 1.028.800 13.677 78.779 93.611 70-79 902.700 1.088.600 1.991.300 14.102 73.899 88.805 60-69 1.120.300 811.400 1.931.700 14.113 42.696 57.594 50-59 258.300 254.000 512.300 13.214 28.046 41.837 40-49 79.900 78.900 158.800 11.181 16.828 28.367 30-39 30.400 30.200 60.600 15.898 17.115 33.133 0-29 5.100 5.500 10.600 24.635 18.769 43.423
Guztira 2.765.400 2.928.790 5.694.100 106.820 276.132 386.770
Daturik gabe 5.286 14.227 36.067
Oí I7TIR A rdntnrik oahekruik harnpl i i ? i nis ?qn 159 47? 817
Iturria: Lan-estatistiken urtekaria eta DGAS (Gizarte-Ekintzarako Zuzendaritza Nagusia).
babes -s i s t ema bat b a d a g o , a l a rgun -sa r i ak , e ta sa r i ho r i ek d i ra G i z a r t e -Segu ran t za s i s t ema guz t ia ren ba taz bes teko kopuru apa lenak d i tuz tenak (e r re t i ro -sar ien bataz bes teko % 4 1 a g u t x i a g o ; z u r t z - s a r i a k b a k a r r i k d i ra apalagoak).
Ez in a h a z t u , a z k e n ald i h o n e t a n , herri industrial izatu gehienek aitortzen dutela beren biztanlegoaren zahartzea izango de la , m e n d e honen ama ie ran eta hur rengoan, g izar te-arazor ik han-d iena . A r a z o ho r re taz , o s o t a s u n e a n
E m a k u m e he lduen eta ad inekoen pob rez ia i t xu ra t zen d u e n e s p a r r u a k ha in e z a u g a r r i b e r e z i a k i zan i k , e t a ad i t ze ra e m a t e a ha in e r r a z a izan ik , harr igarr ia i rud i tzen zait gure herr iko mi laka emakumek jasaten duten ego-era, fami l ia edo auzo ikuspegit ik hain e z a g u n a eg i t en z a i g u n a , ha in gu tx i aipatzea komunikabideetan.
E m a k u m e heldu behar tsuen ikus-pun tu t i k o n a r t e z i n a da I ke rke ta rako S ind i ka tu - l ns t i t u tuak b i z t an legoa ren gizarte-babesaren berdintasun ezaren
arazoak direla eta egiten duen baiez-tapena (berez ez da nahikoa eta gero e ta a t z e r a g o e g i t e n du s i s t e m a r e n f inantzaketaren oztopoen ondor ioz).
«Evolucion Social de España», aldizka egiten den txostenak 1990.eko a l e a n h o n e l a z i o e n : « B i z t a n l e g o a zahar tzeak berdintasun eza sortaraz-ten du be launa ld ien a r t ean , gas tue i eutsi beharra dela eta, batez ere gas-tua e ta o s a s u n - l a g u n t z a g e h i e n b a t e r r e t i r o d u n e n t z a k o i za ten d i r e l a k o , lanerako adinean dagoen biztanlego-aren ka l te rako; d a g o e n e k o a ipa tzen da l e h e n a g o h i r u g a r r e n a d i n e k o e k j a s a t e n z u t e n p o b r e z i a b i z t a n l e g o
Las mujeres constituyen la mayoría de la
población que recibe pensiones, siendo gran
parte de éstas, insuficientes para cubrir
las necesidades más elementales.
g a z t e a g o r a n t z mug i t zen has ia de la , fami l ia-kargak di tuzten e m a k u m e lan-gabetuenganantz batipat» (1).
Adineko biztanlegoaren bataz bes-t e k o e r r e t i r o - s a r i a h i l e k o 6 0 . 0 0 0 pezeta ingurukoa izanik, alargun-sar ia 4 5 . 0 0 0 p e z e t a i n g u r u k o a g e h i e n e z e re , e ta baka r r i k d a g o e n e m a k u m e baten laguntza-pentsioa 33.000 peze-takoa, ez dut uste oso zuzena denik, gas tue i e u s t e k o , a d i n e k o e m a k u m e horiei pezeta bakar bat ere kentzea.
PENTSIOAK J A S O T Z E N DITUEN B I Z T A N L E G O A R E N ERREFERENTZIA-DATU BATZUK
O n d o r e n g o k o a d r o a k , l e h e n a g o aipatu dugun pobreziaren feminizazio-a r e n i k e r k e t a r a k o e g i n a k , L a n e ta Gizarte-Segurantza eta Gizarte-Arazo-etarako Ministerioen estatist ika-iturrie-
tan oinarr i tzen dira (Gizar te-Seguran-tzaren Zuzendar i tza eta Gizar te-Ekin-tzarako Zuzendar i t za Nagus ia) . Sexu eta adinaren araberako banaketa era-k u s t e a k , h e l b u r u a ha in z e h a t z a d e n e a n , e m a k u m e a r e n p o b r e z i a z rad iograf ia zaba la eg i tea kasu hone-tan, izugarr izko oz topoak p lanteatzen d i tu z e n b a t a s u n e z k o i k u s p u n t u t i k ; beharbada estatist ika osaketa batzuen azken joera datu guztiak maskul in iza-t zea ba ino o r o k o r t z e n e u t r o a g o bat egi tea da , kontu handia ipiniz genero f e m e n i n o a ez e r a b i l t z e k o , « g u r a s o b a k a r r e k o f a m i l i a k » e d o « a d i n e k o e m a k u m e a k e ta a l a r g u n a k » g i s a k o a d i e r a z p e n e t a n i zan ez i k , h o r i e t a n denok baitakigu zertaz ari garen.
Lehenengo koadroan ikus dai teke-en beza la e m a k u m e e k osa tzen dute , erretiro-saria jasotzen dutenen gehien-goa eta hor i , ad in ik a u r r e r a t u e n e t a n ger ta tzen da; b ien b i tar tean, 60 urtez behekoen ar tean banaketa nahiko ber-dintsua da.
G i z o n e n e ta e m a k u m e e n a r t e k o e z b e r d i n t a s u n a k j a s o t z e n d i t u z t e n p e n t s i o a k z e i n s i s t e m e t a n s a r t z e n d i ren e ta ze in mo ta takoak d i ren e ra -kustean nabari tzen dira (2. eta 3. koa-d r o a k ) . E m a k u m e e k o s a t z e n d u t e g e h i e n g o a bi s i s t e m e t a n , g i z a r t e -s e g u r a n t z a k e m a n d a k o sa r ie tan eta laguntza-pents ioetan. Azken kasu hori za lan tzazkoagoa da laguntza-eskub i -dea ahulagoa delako eta emakumeen k o p u r u a k g i z o n e n a b i k o i z t u e g i t e n duelako.
Bi s i s t e m a n a g u s i h a u e t a n ( G i z a r t e - S e g u r a n t z a e ta l a g u n t z a -pentsioak), emakume-kopuruak g izon-kopurua bikoiztu baino gehiago egiten d u , e t a a d i n a r e n a r a b e r a k o t a l d e batzuetan g izon bako i tzeko 5,7 e m a -kume azaltzen dira. Laguntza-pents io-etan edo ekarpen gabeko pentsioetan ( a p a l a g o a k ) bet i e m a k u m e g e h i a g o a z a l t z e n d a e ta l a g u n t z a - p e n t s i o e n proportzioa talde osoaren gain handia-goa da emakumeentzat . Bi arau horien salbuespen bakarra 0-29 urte bitarteko ta ldea da , ba ina ta lde hori ez da oso esangu ra t sua , zur tz -sar iak ez bai t i ra barruan sartzen.
Garrantz ' i tsua da, bai ta ere, a ipat-z e a G i z a r t e - S e g u r a n t z a r e n s a r i a k i a s o t z e n d i t u z t e n e m a k u m e e n ia
erd iak a la rgun-sa r iak j aso tzen d i tuz-tela. 4 . koadroak eskaintzen dizkigu 60 urtez gorako biztanlegoaren datuak.
Pen ts i oen z e n b a t e k o a r i dagok io -nez, laguntza-pents ioen bataz beste-k o a 2 7 . 0 0 0 p e z e t a k o a d a . G i z a r t e -
d i t u g u n a l a r g u n - s a r i e t a n g e r t a t z e n dira.
Azterketa honetan, nahiz eta azale-koa e ta m u g a t u a i z a n , i kus d a i t e k e p e n t s i o a k de f i n i t zen d i t uen g i za r t e -b a b e s s i s t e m a n e m a k u m e h e l d u e n
3. Koadroa Zenbat emakume gizon bakoitzeko, pentsioen izaeraren arabera eta ekarpen gabeko/laguntza-pentsioen proportzioa sexuka (Espainia, 1988. abendua)
ZENBAT ZENBAT EMAKUME GIZON LAGUNTZEN EHUNEKOA(%)
| APIÑA GIZ.
SEGURANTZA LAGUNTZA-PENTSIOAK GIZONAK EMAKUMEAK GUZTIRA
80 eta + 1,79 5,76 3,58 10,66 8,34 70-79 1,21 5,24 1,54 6,36 4,27 60-69 0,72 3,03 1,24 5,00 2,90 50-59 0,98 2,12 4,87 9,94 7,55 40-49 0,99 1,51 12,28 17,58 15,16 30-39 0,99 1,08 34,34 36,17 35,35 0-29 1,08 0,76 82,85 77,34 80,38
Guztira 1,06 2,59 3,72 8,62 6,36
Guztira (daturik gabekoa barne) 3,90 9,02 6,91
Iturria: Lan-estatistiken urtekaria eta DGAS (Gizarte-Ekintzarako Zuzendaritza Nagusia).
4. Koadroa
Hirurogei urtez gorako biztanlegoa eta pentsioak (Espainia, 1988. abendua)
1 60 URTEZ GORAKO
BIZTANLEAK, GUZTIRA
PENTSIOAK, GUZTIRA
ERRETIRO ETA
ELBARRITASUN-SARIAK
ALARGUN-SARIAK
LAGUNTZA-PENTSIOAK
Emakumeak 3.815.915 2.755.474 1.370.500 1.189.600 203.714
Gizonak 2.831.564 2.433.592 2.391.700 — 44.889
Sexu biak 6.647.479 5.189.066 3.762.200 1.189.600 248.603
1986. martxoa. Iturria: INEko udal-errolda. Lan-estatistiken urtekaria. DGAS.
Seguran tzak sar ien kopurua ka lku la-t zeko s i s t ema bat du e ta gu tx ieneko s is tema osagarr i bat; gutx ieneko kopu-ru ra i g o t z e n d i tu b e r t a r a i r i s ten ez d i r e n p e n t s i o a k , p e n t s i o d u n b a t e k berak pents io bat baino geh iago izan eta batu ondo ren gu t x i engoa ga ind i -tzen duen kasuetan izan ezik. Emaku-meen pents ioen bataz besteko kopu-ruak g i zonezkoenak baino tx ik iagoak izaten dira beti, adin eta pents io-mota talde bakoi tzaren barruan. Ezberdinta-sunak hauek dira: %28 gutx iago elba-rr i tasun-sar ien kasuan, % 3 6 gutx iago erret iro-sarien kasuan; eta ezberdinta-sunik naba rmenak dagoeneko aipatu
egoera nolakoa den . Ekarpen gabeko pen ts ioen eta a la rgun -sa r i en ma i lak eskasak di renez ta lde honek osatzen du e m a k u m e b e h a r t s u e n e ta b a b e s g u t x i e n d u t e n e n t a l d e a . A rg i d a g o e k a r p e n g a b e k o p e n t s i o a k k o p u r u egokira egoki tzea tresna garrantzi tsua izango l i tzatekeela ta lde garrantz i tsu baten pobreziaren aurka borrokatzeko.
A r a z o a b e n e t a n k o n p o n t z e k o bidea, hala ere, lan banaketa sexuala desagertzea l i tzateke, horrela, emaku-m e e k e re i n d e n p e n d e n t z i a e k o n o -miako izango luketelarik.
(1 ) E v o l u c i o n S o c i a l d e E s p a ñ a , C u a d e r n o s I .S.E., 6 z k a . , 1 5 3 or r . , M a d r i d , 1 9 9 2 .
Los parques, la sal ida de los colegios, las paradas de los autobuses escolares son citas cot id ianas de muchas abuelas con sus nietos/as. T ienen para éstos el t iempo y la dedicación que tal vez no tuvieron para disfrutar con sus hi jos/as. Están v iv iendo una segunda época maternal , con la ventaja de la exper ienc ia y de gozar aún de una relat iva buena salud.
Con las me jo ras soc ia les y los avances de la medic ina en las últ imas décadas se ha conseguido que la convivencia de las tres generaciones - a b u e l a s / m a d r e s / n i e t a s / o s - de je de ser una re lac ión e x c e p c i o n a l , pa ra conve r t i r se en a lgo pe r f ec ta men te n o r m a l . Más del 2 3 % de la pob lac ión de l Estado español - c a s i nueve m i l l o n e s - son perso-
Texto: Nekane Lauzirika (periodista) Fotografia: J . Ereño
55 urtetik 70 urtera bitarteko gaur egungo amona gehienak
etxeko lanetan aritu izan dira ia bizitza osoan, inolako
gratifikaziorik gabe.
Etxeko ekonomian eta antolaketan adituak, euren lana
ezinbestekoa izan da hilaren bukaerara ailegatzeko. Gaur
egun, bestalde, beraiek dira umeak autobusera edo eskolara
eraman, janaria prestatu, umeei ipuinak kontatu,
parkera eraman, etab. egiten dutenak.
Zer egingo lukete hainbat eta hainbat bikotek haien
laguntzarik gabe?
ñas mayores de 55 años; de el las, cuatro mil lones y medio t ienen entre 55 y 65 y el resto son mayores de 65. En ambos t ramos de edad existe un predominio neto de las mujeres, aumentando más la diferencia conforme avanza la edad. En consecuencia , y cada vez más, será normal la coinc idencia en el t i e m p o d e t res g e n e r a c i o n e s si la t e n d e n c i a al aumento en la esperanza de v ida cont inúa.
Así pues, las abuelas son cada vez más viejas en edad (en la últ ima década el salto ha sido espectacular en el número de mayores de 85 años) , pero t ienen más salud, mejor aspecto, se visten de modo más juven i l , no s iempre de negro r iguroso, d isponen de mayor poder adquisi t ivo y, sobre todo, cont inúan mani festando como algo propio de la senectud una actitud más sensata y serena ante la v ida, y son más comprensivas hacia los demás, lo que les permi te mantener un trato de pr iv i legio, de amiga mayor, con sus nietos/as.
Nacidas en el pr imer tercio del siglo, las abuelas de 55-70 años mant ienen un aspecto juveni l , como eternas cuarentonas. Tres de cada cuatro se dedi can a las labores del hogar hasta los 65 y práct icamente todas después. Son mujeres austeras, ahor radoras , m o d e r a d a s en sus gas tos pe rsona les , que sufr ieron en sus carnes la escasez de la postguer ra ; f o rmaron una fami l ia y "d i s f ru ta ron" des pués del auge de los sesenta, estando acostumbradas al duro trabajo cot idiano, la mayoría en casa en unas labores domést icas con muy pocas compensac iones , poco más que las grat i f icac iones sent i -
AMOMA,
DATE 11A A
menta les - c u a n d o las hay, I nmensa c o m p e n s a c i ó n - de ver fe l i ces a los suyos.
s és ta la fo tog ra f ía de nues t ras abuelas actuales, expertas y doctoradas en el difícil arte de la economía casera, de la organización del hogar para que todo esté en
su sit io y los d ineros l leguen a fin de mes, quedando incluso algo para ahorrar.
Es éste el modelo de mujer/abuela que lleva a los nietos/as al autobús, al colegio, quien los recoge, les prepara la comida, les entret iene con sus historias, juega con ellos en el parque, los lleva de compras e incluso les hace un regalo s iempre que las habas con ta das de su pensión se lo permiten.
Con todo ello se encuentra prorrogando la v ivencia de su propio hogar. La hija casada (no rma lmen te la hi ja, aunque también se ayude al hijo) y con varios hijos/as, t rabaja fuera de casa y su esposo tamb ién ; les co inc iden los horarios y pagar a una canguro, además de tener su riesgo de acierto en la e l e c c i ó n , c o n l l e v a u n o s g a s t o s no siempre fáciles de mantener.
Por ot ra parte, qu ién mejor que la a b u e l a - s e p r e g u n t a n los p a d r e s -
para cuidar y educar a los propios nietos. Y esto con los ya crecidi tos, porque la ayuda en los dos o tres pr imero años del n iño/a es aún más decis iva. No es és te un pa ís d o n d e la o fe r t a ac tua l de g u a r d e r í a s , b ien púb l i cas bien pr ivadas, sea, ni de lejos, la sufic iente y necesar ia . C o m o tampoco la
legis lación y la práct ica laboral están muy por los períodos de l iberación por m a t e r n i d a d , las m a d r e s que desean t rabajar fuera de casa se ven obl igadas a buscar " cu idado ras -cangu ros " q u e , a d e m á s de l l e v a r s e un b u e n pe l l i zco del p rop io sa la r io , t i enen la dif icultad de encontrar la persona adec u a d a ; y no d i g a m o s , a d e m á s , una p r e p a r a d a e s p e c í f i c a m e n t e . Es en es ta tes i tu ra c u a n d o el pape l de las
a b u e l a s a c t u a l e s a d q u i e r e t odo su valor y d imensión.
Cuidadoras, educadoras, maternales en sus consejos y en la dedicación de su t i empo sin med ida , son fundam e n t a l e s pa ra m i l es de p a r e j a s de jóvenes actuales, que t ienen en ellas la l iberación tanto para la propia dedicación laboral como para los compromisos sociales.
De es te m o d o y con es tas p remi sas, no es nada extraño escuchar a los yernos - y nueras t a m b i é n - hablando bien, y en ocasiones muy bien, de las antes denos tadas y ahora marav i l lo sas y sufr idas suegras. Y esto es así p o r q u e la i n m e n s a m a y o r í a d e las a m o m a s - s o l u c i ó n son pe rsonas que no suponen carga económica, muchas de e l l as t i e n e n su p r o p i a v i v i e n d a , mant ienen su vida independiente, bien con su esposo u otros hijos, bien ellas solas si son viudas o separadas. Y aun c o m p a r t i e n d o el hogar , es ta m i s m a independenc ia económica y f ís ica, el v a l e r s e por sí m i s m a s a e d a d b i en a v a n z a d a , son un lubr icante va l ios í s imo para los inevi tables roces de la convivencia diaria.
P e r o es te p a p e l f u n d a m e n t a l - fami l ia r y soc i a lmen te - de las abuelas c o m o ayuda en m u c h o s hogares de hijos/as jóvenes no recuerda ya a la a m o m a s iempre met ida en casa, cu i dando el fuego, l impiando la ropa, la casa y p reparando la comida , ta reas en las que emp leaba todas las horas del d ía , un año tras ot ro. Un poco la mental idad de colaboración mascul ina en casa, que va entrando lentamente, pero en esencia la técnica y los elect rodomést icos, están l iberando buena par te de las h o r a s q u e las m u j e r e s d e d i c a b a n a las labores de la c a s a . Así, a las abuelas de hoy, que son más jóvenes, y no sólo en apariencia física, sino también y muy especia lmente en menta l i dad , les queda l ibre bas tante más de su precioso t iempo. Esta razón sumada a otras de tipo cultural, social y económico está hac iendo que a su clásico y reconocido espíritu de auster i dad y s e r v i c i o a c a m b i o de n a d a material - s ó l o de a fec to - , hayan añadido en la últ ima década una capac i dad de d is f ru te prop io , de b ú s q u e d a de la fel icidad personal, de dedicación
handiagoa egiten die ilobei opariak egiteak
eurentzat ezer erosteak baino.
a su propia persona, algo impensable en la mayoría de las abuelas de hace 20 ó 30 años.
De esta forma logran combinar "sus o b l i g a c i o n e s " con los n ie tos y en la casa , j un to con v ia jes , es tanc ias de med ia durac ión en lugares tur ís t icos e s p e c i a l m e n t e a c o n d i c i o n a d o s para ellas, o, si se quedan en su ciudad, acuden a sus centros de recreo y reunión, juegan a las cartas, bailan, quedan para tomar café o char lar con las am igas . Viven un mundo y una situación que no se circunscribe a las cuatro paredes de la casa y al fogón de la cocina.
s c ie r to que la v o r á g i n e d e los anuncios, del vivir al día, del gastar en c o s a s a u n q u e no s e a n n e c e s a r i a s t a m b i é n a c e c h a a nuestras mayores , pero, aunque
las empresas de la soc iedad de c o n s u m o las b u s q u e n d e n o d a d a m e n t e como po tenc ia les consum ido ras , las abuelas de hoy, como las de ayer, cont i núan t e n i e n d o la s o b r i e d a d c o m o f o r m a de v i da y a c o s t u m b r a n a dar mucho por bien poco, siempre más de lo que reciben. Ellas que necesitan bien poco para vivir, que son ahorradoras y sumamente cuidadosas con sus gastos persona les , ponen más su i lusión en o f rece r r ega los a los n ie tos q u e en comprarse algo para ellas, o, a lo sumo, guardan día a día algo de su justita pensión para pagarse sus viajes o, mejor aún, para invitar a una comida-reunión a toda la familia. Ese es su gran día, las compras, los preparativos, qué le gusta al marido, al hijo/a, a la nieta o al nieto, el recuerdo para el ausente . . . y en el fondo la satisfacción de ver reunidos a todos a l rededor de la mesa famil iar... como cuando ella era la etxekoandre, tal vez lo que ella resulta seguir siendo
y de lo quizás cont inúe ejerciendo por muchos años.
B e g o ñ a A lbón iga ya ha cump l i do los sesenta y es viuda desde hace casi veinte años, cuando su esposo falleció a consecuenc ia de un fu lminante ataque al corazón "Era un hombre h ipe-ractivo, s iempre preocupado por nuestra pequeña cantera, los camiones, los o b r e r o s , se r v i r b ien el m a t e r i a l al cl iente... y al final para dejar todo aquí, y a mí con dos hijas muy jóvenes, una de diez y otra de doce años". Begoña cuenta y no para las penurias que tuvo que pasar para sacar adelante la casa y las hi jas, cómo los asuntos legales s i empre se hab ían ido de jando para después y cómo a su esposo la muerte se lo a r reba tó j oven y sin de jar b ien a r reg lados los pape les . "Nos queda mos bas tan te en p recar io , con unos i n g r e s o s m í n i m o s de la c a n t e r a , y hube de recurr ir a t rabajar, con tando con la ayuda de mis hermanos".
Begoña se jubiló hace unos años y, a u n q u e s in g r a n d e s lu jos , r econoce que la v ida le ha c a m b i a d o a mejor , aunque modes tamente . Las dos hijas ya se casaron; una de ellas jovencita, a los d iec iocho , y t iene dos n iñas y un niño ya mayorc i tos . "Aun t raba jando, mi horar io me permi t ía cu idar de los niños y recoger los en el colegio, además de atender un poco la casa, con lo cual ayudaba a mi hija, que así podía ir a trabajar fuera; ahora ya no necesita tan to po rque los h i jos son m a y o r e s , aunque alguna cosita ya le hago en su casa" . La ot ra hija se casó y tuvo un niño hace tres años - " e s la alegría de la casa y un trasto que no para qu ie to " -a quien Begoña ha cuidado con mimo y ded i cac ión c o m p l e t a has ta es te año que ha empezado en la ikastola. Ahora le levanta y prepara por las mañanas el desayuno, le acerca al autobús y le va a recoger por la tarde, y hasta que no llegan sus padres ella está con el niño, q u e t i ene a u t é n t i c a p a s i ó n por la amoma. "Se llevan muy bien la abuela y el nieto - c o m e n t a la h i ja /madre- . Por ella hemos podido seguir trabajando mi m a r i d o y yo t res a ñ o s s in p r o b l e m a alguno. Hay guarderías, pero no es lo m i s m o ; n u e s t r a p r o f e s i ó n l ibera l no tiene horario de fichar e igual l legamos a las t res de la ta rde c o m o t e n e m o s que sal i r de v ia je var ios d ías . C o m o
aña vale un potosí, tanto por la experiencia con los otros tres nietos como por la dedicación. Además, con ella el niño "ha mamado el euskera" que yo sólo tengo a medias".
La atención al niño no ha impedido a Begoña acercarse uno o dos días a la semana hasta el caserío para trabajar un poco la huer ta, ni reunirse con los h e r m a n o s / a s p a r a c e l e b r a r los s ie te c u m p l e a ñ o s y a l guna que o t ra f iesta "san quer iendo". "Mi madre t iene su casa, su pensión y su vida independiente, tanto económica como f ís icamente, pues se encuentra muy bien, y, aunque estos últ imos tres años ha pref e r i d o p a s a r l o s p r á c t i c a m e n t e c o n nosotros, yo creo que por el nieto, eso no qu i ta p a r a que t o d o s lo a ñ o s no haga una estancia de dos o tres semanas en Levante o Canar ias y realice un viaje al año por lo menos; ha estado en Roma, V iena, París e Israel , uno por año, y ya notamos su falta cuando sale de viaje, va al caserío o t iene reunión. Se nos amontona el trabajo".
Y c u a n d o B e g o ñ a c o n s i g u e el me jo r m o m e n t o es c u a n d o por S a n Roque logra reunir en su casa de Por-tugalete a toda la famil ia -h i j as , hermanas, sobr inos/as- ; ella es la etxekoandre y disfruta siéndolo, dando/dándose a los demás.
21
ZAHARTZAROA,
H a n c u m p l i d o los 6 5 , y d e s p l i e g a n u n a a c t i v i d a d q u e , si s
d e r i v a r a d e o b l i g a c i o n e s l a b o r a l e s , merecería sin d u d a e l a p e
l a t i v o d e p l u r i e m p l e o s a l v a j e . Cursi l los d i v e r s o s , c l a s e s , r e u n i o
nes o v i a j e s , s in d e s a t e n d e r las i n e v i t a b l e s y s i e m p r e p r e s e n t e s
t a r e a s domésticas, c o n v i e r t e n sus a g e n d a s e n b l o q u e s c o m p a c
tos e n los q u e r e s u l t a f r a n c a m e n t e c o m p l i c a d o e n c a j a r u n a ci ta
p a r a q u e p u e d a n c o n t a r cómo y p o r qué están d i s f r u t a n d o d e
u n a v e j e z e n o r m e m e n t e a c t i v a , r e s e r v a d a p o r e l l a s m i s m a s
p a r a p o d e r d a r r i e n d a s u e l t a a t o d a s e s a s i n q u i e t u d e s q u e h a n
i d o p o s t e r g a n d o a lo l a r g o d e su v i d a l a b o r a l .
C o i n c i d e n e n r e c o n o c e r s e c o m o u n a minoría, y están también
d e a c u e r d o e n q u e , a los 6 5 , se p u e d e e m p e z a r u n a n u e v a
v i d a . N o h a n d e s c u b i e r t o - todav ía - , e l s e c r e t o d e l a e t e r n a
j u v e n t u d , p e r o c o m o e l l a s m i s m a s a f i r m a n , " h a n r e v o l u c i o
n a d o el m e r c a d o d e las a b u e l a s " , a b a s e d e c u r i o s i d a d , d e s e o s
d e s e g u i r a p r e n d i e n d o , y l a v o l u n t a d d e q u i t a r s e e s a s «espini-
tas» q u e h a n i d o a c u m u l a n d o a lo l a r g o d e u n a v i d a d e t r a b a j o
y d e o b l i g a c i o n e s f a m i l i a r e s .
Testua: Nerea Azurmendi Argazkiak: Natxo Etxebeste
C A R M E N BALENZIAGA, antzezlea
A i t o r t zen du C a r m e n B a l e n z i a g a a n t z e z -leak b e r e a - a m a k esaten z ion b e z a l a - , « k l a s e h u m a n o »
ezohizko samarra ere izan dai tekeela, bet idanik izan d i tue la g o g o k o a n t z e r k i -gintza, musika, kantua eta antzerako «sal tsaker iak».
Baina «orain dela sei urte, erretiratu nintzenean, honela ibiliko nintzela esan izan bal idate.. .».
Ca rmen ez da oraindik Hollyvvoodera iritsi, hangoek ezagutzen ez dute lako seguruenik , beretzat k i lometroak, joan etorr iak eta lanak ez bait ira arazo larria. Euskal Herriko eskenatoki , plato eta komunikabideetan, aldiz, egin du azken urte hauetan hamaika buelta.
Zumaia jaioterr ian dendar i , erretiro laburra izan zuen 65 urte bete z i tuenean. «Azken egunerarte egon nintzen lanean, eta denda itxi orduko, bila etorri zitzaiz-k idan, bazek i ten eta antzerk ig in tzarako eta gauza guzt i hor ietarako za le tasuna neukala». Sei urte pasa dira ofizialki jubilatu zenetik; «eta oraindik ez dut erretira-tzeko denborar ik izan. Nik beti pentsatzen nuen lana utzitakoan lan, lo eta paseatu
J R R E - A R O A ?
egingo nuela. Baina orain, ez jan, ez lo e ta ez p a s e a t u » . Ibi l i b a i , g o r a e ta b e h e r a , e r r o d a i e t a t i k e n t s a i o e t a r a , casting-etatik bere kabuz egiten di tuen b ida ietara. «Eta, hau da hau , zenba t e ta g e h i a g o i kus i , ge ro e ta g e h i a g o dago ikusteko eta ikasteko».
Carmenek ez omen du balio jarrita egoteko, baina ez dio gehiegizko balio-rik ema ten bere «ezoh izko tasunar i» . « J e n d e a k a s k o t a n a r r a r o a i z a n g o ban in tz beza la b e g i r a t z e n n a u . "Hik balio den", esaten didate. Horiei, "egin ezan prueba" erantzuten diet, ez daite-zen bazter batean zahartuta eta triste-
Reconocen que son minoría, ya que para dedicarse a cualquier
actividad en la vejez se necesita, ante todo, tener los aspectos materiales
cubiertos.
t u t a g e l d i t u , hor i da e ta o k e r r e n a , poliki-poliki zuloan sartzen joatea».
Etxean ere ulertzen dituzte Carme-nen joan etorriak, baina hori ere pres-tatu egin behar da: «40 urtez edukatu ditut e txekoak, p i skanaka p i skanaka , konturatu gabe ia. Beraiek ez l irateke ni nabi len moduan ibil iko, horretarako ere jaio egin behar da eta, baina gau-zak nah iko o n d o o rgan i za tu d i tuda la us te d u t » . Ez d a g o e s a n b e h a r r i k esaldi hauek eragiten dioten irrifarreak ez duela zerikusirik antzezlearen lana-rekin...
O r a i n a r t e , o r d u e rd i e s k a s e k o a izan da Carmenen jubi lazioa, eta luzea da aur rean duen b idea , «ora ind ik 80 ur te ez d i tu t be te e ta . . . , ez d a g o ba g a u z a gutx i i kus teko e ta i k a s t e k o l » . Badak i t a r t e k a b i t x i ke r i a bat i z a n g o balitz bezala begi ratzen dute la, ba ina hauentzako ere badu erantzunik: «bizi zuek aha l d u z u e n m o d u a n , eta laga niri ere ahal dudan moduan bizi tzen».
Pena apur ba tez g o g o r a t z e n d i tu be rek in ba te ra , he r r i an , an t ze r k i g i n -t zan hasi e ta hor i ere ber tan behe ra u tz i d u t e n a k . B a i n a b e r a k b e r e a n jarrai tzen du , ETBko p latoan, aspald i -
t x o k o a m o n a d o t o r e b a t e n m o d u a n jantzir ik, errodaiak uzten dion tar tean gaz te tako gr ina eta gaurko zo r ion ta -suna parekatuz. «30 urte nituela, nor-baitek behatz batekin bul tzadatxo bat eman izan balit...».
65 u r te p a s a d i tu z a i , z o r i o n e z b a i n a z a i . I r i ts i d a a z k e n i k d e n d a n z e g o e n a n t z e z l e e ta k a n t a r i a r e n txanda. Adinak badu abantai larik.
JESUSA TARAMILLA, idazlea
aur re i beh in eta ber r i ro ga l -detzen diegu ea zer izan nahi du ten nagus i tu takoan , baina a h a z t u e g i t e n z a i g u g u r e buruari galdera bera egi tea»,
dio Jesusa Taramil lak. Bera ez da bere b u r u a z m i n t z a t z e n , a s p a l d i e r a b a k i ba i t z u e n f a m i l i a a u r r e r a a t e r a e ta lanari utzi takoan idazteari ekingo ziola.
Bere bizitzan egin duen guztia jaio a u r r e t i k p l a n i f i k a t u t a z e g o e l a us te d u e n e m a k u m e h o n e k g o g o a n du n e s k a k o s k o r bat z e n e a n i nb i r i az e n t z u t e n z i t u e l a « d o c t o r a » , « e s c r i -tora» eta antzerakoak, eta bere burua ere gogoz ikusten zuela zeregin horie-tan. Baina ez zen, ez, leku aproposean ez eta momentur ik egokienean ere jaio amets hor iek betetzeko, eta bizi tzako premiarik larrienak asetzen ere izan du eta orduan utzitako lanak ez zirela lan galduak, epe luzera egin zi tuen inber-tsioak baizik.
«Nik banekien momenturen batean i z a n g o n u e l a nah i n u e n a e g i t e k o auke ra , eta he lburu hori ez dut inoiz a h a z t u » . Nah i z u e n a , beha r z u e n a , idaztea zen, eta karpetetan gorde izan d i tu b e t i d a n i k i de iak , g a i a k , h i t zak , pe r t sona iak , i daz teko unea i r i s te ra -koan bere lanerako erabil i nahi z i tuen osagaiak.
Orain izan du urtetako lan hori idaz-lan b i l aka tzeko auke ra , berak bes te batzurek in sortu zuen e m a k u m e a r e n promoziorako elkartearen bidez anto-l a t u tako i d a z k e t a i k a s t a r o e n l a g u n -tzaz, bere famil ia eta senarraren ones-pen eta bu l tzadarek in , ora in , inoiz ez beza la , berea den denbo ra hor re taz baliaturik.
Ez da laburra Jesusaren eg ink izu-nen z e r r e n d a , l i t e r a t u r g i n t z a r e k i n batera informat ika, antzerk ig in tza eta h a i n b a t e ta h a i n b a t g a u z a d i tu e ta e s k u a r t e a n . B a i n a i d a z t e a , b e r e « b e h a r o r g a n i k o » h o r i , h o r i x e da geh ien bete tzen duena , bizir ik sen t i -t zeko behar duena , fa l ta z i tzaion alor hori osatzeko ez inbestekoa ger ta tzen zaiona. Eta ez dira makalak bere idaz-lanak, o rdenadore bat esku tan due la e re m a k i n a bat b i h u r r i k e r i a e g i t e k o gauza bada ere.
Adinak ez dio, bere hi tzetan, muga handi r ik ezar tzen . «Ongi nagoenean ez na i z z a h a r r a s e n t i t z e n , ez d a k i t z a h a r r a a la gaz tea n a i z e n . Bes teek s e n t i a r a z t e n g a i t u z t e z a h a r b e r e n hi tzekin, beren jakerrek in , borondate-rik hobe renak e r a g i n d a k o h i tzak e ta
Jesusa: «Tenemos que preparar "el retiro" antes de cumplir los 50 años.
Nos pasamos la vida preparando el futuro de
los demás y se nos olvida el nuestro».
j a r re rak izan a r ren . Inguruak j a r t zen dizkigu oztopoak, kanpotik datoz muga psikologikoak. Jende askok a in tzako-tzat hartzen ditu muga guzti horiek eta z a h a r t u e g i t e n da . O r d u a n d a t o z d e p r e s i o a k e ta a r a z o a k , z a h a r r a k
diren ai tzaki tan ezer egin gabe geld i -tzen d i renean».
O n a r t u e ta e s k e r t z e n d i tu e l ka r -teak , l agunek eta f am i l i a koak e m a n dizkioten aukera eta laguntzak, sena-r ra rengand ik e to r r i takoak batez e re . Ez, o rdea , i nguruan d i tuenen laudo-r ioak . F a l t s u k e r i a i t xu ra r i k g a b e k o apal tasunez, ez die garrantziarik ema-ten bere abi ldadeei , orain bizi guzt ian zehar e r e i n d a k o a j aso t zen ari ba i ta , pentsatua zeukan bezala, planif ikatua zeukan moduan.
Beti «gauza zai len bila» abiatu dela a i t o r t z e n d u , b a i n a e r r a z a da b e r e errezeta: «50 urte bete aurret ik pres-ta tu b e h a r d u g u e r r e t i r a t u t a k o a n eg ingo d u g u n a . B iz i tza guz t ia bes te batzuren etork izuna prestatzen pasa-tzen d u g u , eta gure b iz i tzaren e tapa hau a h a z t u e g i t e n d u g u . E ta e t a p a garrantzi tsua da, egin gabe utzi d i tugu-nak eg i teko erabi l da i tekeena . Lehe-nengo lana gure b iz i tzar i zen t zu bat e m a t e a da e ta , ga ine ra , bes tee i ere z e r b a i t e m a t e n b a d i e g u , a s k o z e re h o b e t o » . Ba ina , i np rob i saz ioa , poe -mak osa t zeko utzi behar da , ez ba i -t a g o p r e s t a k u n t z a r i k e ta i l us io r i k gabeko zahartzaro oparorik.
PILAR, C A R M E N ETA LIVINA, ikasleak
oizero, l iburuak besapean hartu e ta e u s k a l t e g i r a a b i a t z e n d i ra . Behin ba ino geh iago tan , gauer -d i ko o r d u e k h a r r a p a t u d i t u z t e etxeko lanak egiten, Nor Nork eta
Noriren artean dauden harreman mis-te r i o t sue taz j abe tu nah i r ik . P i la r rek , Carmenek eta Liv ianak euskara ikas-ten dute hirugarren adinekoak osatzen du ten ta lde ba tean . C a r m e n g izonak « l ia tu» z u e n a b e n t u r a h o n e t a n , e ta o n a r t z e n d u , g a u r r e g u n , i l obek «amona zuk ez dakizu euskaraz» esa-ten z i o t e n e a n , m in h a r t z e n z u e l a , n a h i z e ta b e r a b e t i d a n i k « z e r b a i t ulertu» duen hor ie takoa izan. Liv inak aspaldi eskatu zion Sailburu bati zaha-rrei u n i b e r t s i t a t e k o a t e a k i r e k i t z e a en tzu le m o d u a n ikas ten j a r ra i t zeko , e ta o ra in de la bi ur te e u s k a r a n jar r i zuen - i n g e l e s e a n , k i tarran eta beste hainbat gauzetan b e z a l a - bere jak in-gura. Pilarrek, berriz, urte luzeak eman ditu Frantz ian, Ingalaterran eta Italian
«Salir de casa te lleva a cuidarte, a vestirte con
ilusión, a no abandonarte». Livina.
lanean, eta beti saiatu izan da lekuko h i zkun tza i kas ten . Donos t i an hamar u r te d a r a m a t z a n h o n e t a n , no la ez saiatu euskara ikasten?
Ez d u t e a h o b a t e z h i t z e g i t e n , b a k o i t z a k d a u k a e ta z e r e s a n uga r i , ba ina unan imi ta tez a i tor tzen dute 65 urte bete ondoren, lana utzi eta famil ia aur re ra a te ra eta gero , e txean ge ld i -tzea dela irtenbiderik okerrena, depre-sio eta an tze rako ga iso tasunak lora-tzeko girorik aproposena.
«Zaharrei askotan esaten zaie "zuk ez d a k i z u eze r " e ta a l b o r a t u eg i t en d i r a , b e r a i e k e re hor i h o r r e l a d e l a sinestu arte. Baina ez da egia, kuriosi-t a t ea d a u k a z u n b i t a r t e a n , hor d a g o m u n d u a , hor d a g o b i z i t za i k a s t e n j a r r a i t z e k o » , d i o te . J a k i n m i n ho r rek bultzaturik, goizetik gauerainoko bete-beharrak dituzte, etxeko lanak ere tar-tean direla, noski .
Ez dute «erretirorik» onar tzen, eta bera ien h i t ze tan , «zerba i te tan jar ra i -tzeak, ikasten jarrai tzeak, izugarri abe-ras ten d i tu b e s t e e k i n , eta ba tez ere g a z t e e k i n , d i tuzun h a r r e m a n a k . Zuk
i k u s p e g i z a b a l a g o a k d i t u z u , e ta beraiek ere beste era batetan ikusten zaituzte».
Abantai la prakt ikoagoak ere baditu jarrera honek. Livinaren ustez, «zahar-t z a r o a i t sus i a d a » , e ta a u r r e eg in beha r za io e r rea l i t a t e ho r r i . E txe t i k irten beharrak, jende artean ibili beha-rrak, «zure burua za intzera eramaten zai tu, beste ilusio batekin jazten, orraz-ten eta t x u k u n t z e n duzu zu re bu rua goizero, ez duzu zure gorputza zahar-t za roaren eskue tan a b a n d o n a t z e n » . Eta esan beha r ra d a g o f o r m u l a hau e d e r k i a p l i k a t u d u t e l a h i ru i kas le hauek, ez baita erraza aitortzen dituz-ten urteak dituztela sinestea...
B a i n a , u r t eak u r te n e k e t s u a e re ger ta tzen zaie tar teka er r i tmoa m a n -tentzea. «Askotan, neka-neka eg inda b u k a t z e n d u z u e g u n a , ba ina be rd in dio, ordainetan jasotzen duzuna askoz ere gehiago da eta».
B iz imodu honek, gainera, aukerak egitera behartzen ditu. Carmenek dio-enez , « p r e m i a z k o a k ez d i ren g a u z a asko bazter tu egin behar d i tuzu , eta horrek izugarr izko aska tasun sentsa-zioa ematen dizu».
B a d a k i t e g u t x i e n g o bat o s a t z e n d u t e l a , e ta hor i e re u l e r t z e n d u t e , halako abenturatan abiatzeko, lehenik, nolabaiteko lasaitasun materiala behar da eta.
LA SOLIDARIDAD NO SOLO ES COSA
JM.UJERES
Euskal Gobernuko lan eta Gizarte Segu-
rantzako Kontselariak artikulu honetan
esaten digu emakumeek izugarrizko pro-
tagonismoa dutela hirugarren adina deitu-
rikoan; alde batetik, historian zehar
beraiek izan direlako talde horren zain-
tzaile "naturalak"; eta, bestetik, beraiek
osatzen dutelako taldearen portzentaia
altuena.Horregatik beharrezkoa da, ez
bakarrik instituzioen lana, baizik eta
belaundien arteko elkartasuna ere.
Texto: Paulino Luesma Correas (Consejero de Trabajo y Seguridad Social del Gobierno Vasco)
A lo largo de la segunda mitad del siglo XX, y de modo
más acentuado durante los últ imos quince años, determina
dos cambios demográf icos están generando un progresivo
enve jec imiento de la poblac ión en todo el occ idente euro
peo . Es te f e n ó m e n o , p rop i c i ado por el d e s c e n s o de las
tasas de natal idad y por la mayor esperanza de vida, no ha
hecho sino comenzar y a lcanzará su verdadera magni tud en
las próx imas décadas.
La mujer, aunque apenas se hable de ello, t iene un des
tacado protagonismo en todo lo referente a la Tercera Edad,
tanto por ser s iempre, y casi de manera exclusiva, la "cuida
dora natural" de las personas mayores, como por conformar
el porcenta je más e levado dentro de este colect ivo. En el
Pa ís V a s c o , por e j e m p l o , la p o b l a c i ó n f e m e n i n a ac tua l
mayor de 65 años supone un 6 0 % del total, porcentaje que
a lcanza el 6 6 % en el caso del colect ivo de personas mayo
res de 74 años.
Sin embargo, esta relevante labor social ejerc ida por la mujer dentro del colect ivo de nuest ros mayores no encuent ra cor respondenc ia ni reconoc i miento a lguno en nuestra soc iedad. Por desgracia, t ambién a partir de los 64 años s iguen exist iendo desigualdades, de muy di ferente orden, entre hombre y mujeres que impiden a éstas alcanzar en muchas ocas iones su pleno desarrol lo personal y social .
Sin duda a lguna, una de las pr incipales causas de esta si tuación es la desigualdad de rentas existente entre hombres y mujeres una vez que han entrado en la edad de la jubi lac ión. Según una encuesta socio-sani tar ia real izada por el Depar tamento de Trabajo y Segur idad Social como base para elaborar un Plan Geronto lóg ico para Euskadi , la mujer en edad avanzada t iene menos ingresos propios que el hombre. De hecho, el 1 8 % de ellas carece de ingresos personales, si tuación que afecta a menos del 1 % de hombres.
Mientra la mayor ía de los hombres dependen económicamente de la pensión de jubi lación, entre las mujeres es la de v iudedad la que se ha convert ido en la pr imordial fuente de ingresos. La causa de este fenómeno radica en la escasa incorporación de la mujer al mundo del trabajo hasta hace poco t iempo. Y, si t enemos en cuenta que en nues t ra s o c i e d a d el s ta tus v i e n e d a d o cas i e x c l u s i v a m e n t e por las ren tas de t r aba jo , las m u j e r e s d e e d a d avanzada se encuen t ran hoy en una c lara s i tuac ión de inferioridad social y económica respecto a los hombres de su misma edad.
Estoy convencido de que éste es un e lemento de reflexión muy a tener en cuenta. No podemos olvidar que, aunque se está produciendo una evolución posit iva en lo que se refiere a la tasa de act ividad femenina, lo que expresa un c la ro a v a n c e en el c a m i n o hac ia la i gua ldad con el hombre , hay todav ía suf ic ientes ind icadores que ponen de man i f ies to los m u c h o s obs tácu los , tan to mate r ia les como culturales, que la mujer encuentra tanto para hacer compat ib le su v ida profesional y famil iar, como para ser aceptada en trabajos cual i f icados o considerados históricamente mascul inos.
Si entre todos no t ra tamos de paliar desde ahora esta desventa ja laboral y no vamos asumiendo c ier tas cotas de responsabi l idad famil iar que s iguen ad jud icadas pr inc ipa lmen te a las mu je res , ent re e l las el cu idado de los n iños y los anc ianos , es ev iden te que du ran te m u c h a s g e n e r a c i o n e s de m a y o r e s v a n a segu i r s u b s i s t i e n d o , ent re h o m b r e s y mu je res , esas d e s i g u a l d a d e s que he apuntado.
Para que esto no ocurra, debemos concienciarn o s d e q u e la s o l i d a r i d a d p a r a c o n n u e s t r o s
mayores no sólo es cosa de mujeres. Es necesario que t odos , s in exc lus ión por razón de e d a d o
s e x o , a d o p t e m o s una ac t i tud de responsab i l i dad y afecto ante el colect ivo, cada vez más numeroso, de la
l lamada "Tercera Edad".
En este sent ido, es fundamenta l que de jemos de considerar la vejez como un prob lema social y económico y abordemos este estado natural de la persona como una etapa más de la vida. Los ancianos const i tuyen, al fin y al c a b o , un co lec t i vo m á s de la p o b l a c i ó n que t i ene sus pecul iar idades específ icas y una serie de necesidades y demandas que exigen respuesta.
Esta sol idaridad intergeneracional que planteo, puede, entre otras cosas, contrarrestar las consecuencias negat ivas que, para muchos ancianos, han provocado las t ransf o r m a c i o n e s de n u e s t r a s e s t r u c t u r a s f a m i l i a r e s y el acceso progresivo de la mujer al mundo del t rabajo. Por e jemplo: el descenso de la natal idad y la l iberación de la mujer, con su incorporación al mercado de trabajo, hace que nuestros mayores d ispongan de menos personas cercanas en las que apoyarse y de ciertos problemas de integración familiar.
Sin embargo, sería injusto culpar de ello a las mujeres por haber abandonado el rol tradicional de cu idadora que les ha c o r r e s p o n d i d o h i s t ó r i c a m e n t e . D e b e m o s de ja r claro que es la famil ia, como grupo integral, la única responsab le del b ienestar de cada unos de sus m iembros , incluidos, claro está, nuestros mayores. Además , aunque cada vez los ancianos d isponen de menos famil iares en el "minuto a minuto", s iguen siendo las hijas las que asumen la a tenc ión de sus m a y o r e s en mayo r m e d i d a que los hijos.
Desde la responsabi l idad que nos cor responde a las inst i tuc iones públ icas, es ev idente que la Tercera Edad neces i ta respues ta ráp ida y c lara , dent ro del marco de una polít ica general e integrada, que corr i ja las def ic iencias y di ferencias que afectan al conjunto de este colect ivo. En el Depar tamento de Trabajo y Segur idad Social es tamos e laborando, en coordinación con las tres Diputaciones Forales, el "Plan Gerontológico para Euskadi" para atender todas las demandas que p lantea el colect ivo de nuestro mayores.
Pero está claro que las demandas de las personas de edad avanzada no van dir igidas so lamente a las Administ rac iones Públ icas, s ino al conjunto de la soc iedad. Así , desde la perspect iva de toda la soc iedad, los c iudadanos
nos hemos de comprometer a re lacionarnos sol idaria y a fec tuosamente con nuestros mayores , a f in de res
ponder adecuadamente a las s i tuaciones de falta de integración, abandono y so ledad.
T
hirugarren ad ina
aukera desberdinak Los asilos de siglos precedentes han dado paso durante este siglo a residencias de ancianos, en las que no sólo ha cambiado el nombre sino también la filosofía. Si antiguamente eran personas sin familiares o en los límites de la miseria quienes los frecuentaban, hoy en día se puede encontrar en ellos a personas en buenas condiciones de salud, junto con personas enfermas o inválidas. Hay quienes opinan que todas las personas, llegadas a una determinada edad, deberían acudir a la residencia como su última casa. Otras, en cambio, opinan que, en la medida de lo posible, no se debería recurrir a las mismas, sino en situaciones extremas, buscando, a la par, propuestas alternativas: apartamentos tutelados, ayudas domiciliarias, etc. He aquí una muestra del debate planteado.
Fotografía: Carlos Villagrán
GARBIÑE AMOTXATEGI
Gizarte lanetan diplomatua
Biztanlegoa gero eta zaharragoa bada, bizitza gero eta luze-
agoa delako da. Biztanlegoa zahartzea kezkagarria izanik, are
kezkagarriago da zaharren zahartzea.
Zaharrei eman beharreko laguntza, beraz, goraka joango
da; izan ere, edadetuen kopurua gero eta handiagoa bada, orduan
eta gehiago dira dituzten menpekotasunak.
Aurrikusten denez, 85 urtetik gorakoak, Euskal Autonomi
Elkartean, hiru aldiz gehiago izango dira 2000 urtean. Ondorioz,
menpekotasunak ere ugaritu egingo dira: urritasunak, balio-
gutxitasunak, elbarritasunak...
Gizarteak badakienez, zaharrek nahiago dute beren etxee-
tan bizi, ahal den bitartean behintzat, eta hori eskatzen dute.
Opino que se debe ayudar a las personas ancianas con servicios
adecuados en su entorno y reservar las residencias para aquellas
personas que estén discapacitadas.
Horrela, bada, bultzatu behar den aurreneko zerbitzua elxez-
etxeko laguntza da.
Edadetuak etxean zaintzeko bideak huts eginez gero, bitar-
teko irtenbideak bilatu beharko dira egoitza batean sartu baino
lehen. Esate baterako:
-Abegi-familia: familia batean sattzen da zaharra, etxeko-
tzat hartzen dute eta zaindu egingo dute (jantziak, bizilekua,
harrera...) Ez du familiakoa izan behar.
-Zainpeko etxebizitzak: beren kabuz bizi daitezkeen per-
tsonei eskaintzen zaie aukera hau. Norbere elxean bi/.i beharrean
-eta baita etxerik euki ezean ere-, beste lagunekin elxekide iza-
teko aukera ematen zaie (bizilekua, etxeko laguntza, e.a.).
-Egun-e txea : mantenu-erdiko laguntza-etxeak dira.
Zaindu; behar izanez gero, garbitu; jaten eman; boliken ardura
eta horrelako eginkizunen arreta dute etxe horiek. Aisia eta den-
borapasa antolatuta daude beti ere lan terapeutikotzat hartuta eta
norberaren gaitasunari eta gizarte-harremanei begira.
Aurrekoek balio e/.ean, azken baliabide, EGOITZAK
ditugu ela, harrigarria bada ere, zerbil/.u horixe da gi/.arteak
gehien behar eta eskal/.en duena.
Lehen eta oraintsu arte mixerikordi-elxeak deitu i/.an dire-
nek, hots, zahar behartsuak jaso eta bi/.it/.eko etxeek, i/.ena ela
Idazlea
Jende askok ez du ondo ikusten adineko pertsonak erresi-
dentzietan sartzea, agian lehengo asilo ilunak direla uste dutelako.
Ez dakit eritzi ezezkor hori neurtzeko inkestarik egin ote
den, nik ez dut behintzat horren berririk, baina, egingo balitz,
%90 erresidentzien aurka egongo litzatekeela uste dut. Hori,
inkesta kanpokoen artean egingo balitz, hau da, erresidentzietan
bizi ez diren pertsonen artean. Besterik izango litzateke inkesta
hori erresidentzietan bizi direnen artean egingo balitz. Azken
kasu honetan portzentaiak zeharo aldatuko lirateke, eta %99k erresidentzien alde emango lukete botoa.
Pozik dago jendea erresidentzietan? Batzuk bai eta beste
batzuk ez hainbeste, baina denek aitortuko dizuete erresiden-
tziak baino irtenbide hobeagorik ez dela orain arte asmatu hiru-
garren adineko pertsonentzat. Bestalde, erresidentzia zenbat eta
handiagoa izan, nire eritziz, hobeago da, jende askoren artean
talde dinamizatzaileak sortu daitezkeelako, gainerako lagunak
entretenitzeko eta denon bizi-modua animatzeko.
- i erresidentzia batean bizi naiz, Residencia Reina de la
Paz delakoan, Bilbo-ko auzategia den San Ignacio-
Deustun kokatua. Hor 332 erresidente bizi gara eta 142
langilek egiten dute lan. Erresidenteen artean talde dina-
mizatzaile bat osotu dugu eta, adibidez, 1993. urtean
zehar, espektakuluetarako dugun areto ederrean ehun ekitalditik
gora aurkeztuko ditugu (hitzaldiak, kontzertuak, zinea, ballet eta
dantza, antzerkia, olerki errezitaldiak, etab.), batzuk kanpotik
ekarritako artistekin eginak eta beste asko gure artean presta-
tuak. Jende asko garelako, orfeoi bat egin ahal izan dugu, oler-
kari eta idazleak ditugu, pianoa, akordeoia eta biolina jotzen
dakitenak, etab. Hori guzti hori ezinezkoa izango litzateke erre-
sidentzia txiki batean. Eta ezin izango litzateke egin, erresiden-
tzia izan beharrean, gure etxea geriatriko hutsa izango balitz.
Puntu honetara helduz, bigarren eztabaida bati buruz hitz
egin behar dut. Nor sartu behar da erresidentzian? Zein adine-
kin? Nolako egoera fisikoan?
Yo apuesto por la residencia. Y diré más: cuanto mayor sea, mejor, ya que de esa forma uno tiene la posibilidad
de tener más y mejores servicios.
Batzuk esaten dute erresidentziak ondo daudela larogeitik
gorakoentzat eta ezinduentzat, baina ez besteentzat. Ni eritzi
horren aurka nago. Mugaketa hori egiteak suposatzen du erresi-
dentzia geriatriko bezala hartzea. Nire ustez, gauza bat da erresi-
dentzia eta beste bat geriatrikoa. Ni bizi naizen erresidentzian,
hirugarren solairuan, geriatrikoa-daukagu, eta gainerako bede-
izaera-aldatu dute azken urteotan; baita helburua eta bizikideen
ezaugarriak ere, gizartearen beharrizanaren eraginez.
Gaur egun egoitzak hauxe izan behar du: "Adindunei
laguntzeko zerbitzua, iharduerei buruzko bere programa bere-
ziak dituena, eta osasun- eta gizarte-arloetako plan orokorrean
sartua dagoena".
Egoitzek betebehar jakin batzu dituzte. Ondorengo hauek
bai, behintzat: kanpokoekin harremanak izatea, modulu-egitura
izatea, harrera berdina egitea egoiliarrei, zaintza-aiio bereziak
ezartzea (psikogeriatria, elbarri handiak, etab.), kalitatea balioz-
tatzeko, neurtzeko eta kontrolatzeko metodoak izatea, horreta-
rako talde alderdianitza ezinbestekoa dela, edadekoen funtsezko
eskubideak ziurtatzea (autonomta, askatasuna, norbere barneko-
tasun esparrua, partaidetza, etab.) eta kalitateko zerbitzuak
eskaintzea.
Ez dugu ahaztu behar aldatzen ari den garai batean gaudela
oraindik eta egunetik egunera zaharrei eskaintzen zaizkien zer-
bitzuak gehituz doazela, gizarteko eskariei erantzuna emanez.
Las previsiones para el año 2000 en la Comunidad Autónoma de Euskadi señalan que la población más anciana, mayor de 85 años, se triplicará.
Urritasun fisiko zein psikikoak dituztenentzat behar beste
lekurik ez izatea da gaur eguneko beharrik larriena. Horregatik,
elkarreango zerbitzuak ahalik eta gehien bultzatu arren eta zaha-
rra bere etxean gera dadin laguntzak ugaritu arren, egoitzak
ezinbestekoak dira gaur ere eta egokienak izaten dira eguneroko
zereginetan eragozpen gaindiezinak dituztenentzat.
Hori horrela, erakundeek elkarreango zerbitzuak bultzatu
beharko lituzkete beren kabuz bizitzeko gai diren zaharrentzat
eta egoitzak laguntza behar handiagoa dutenentzat gorde, hots,
urritasun fisiko edo psikikoren bat dutenentzat.
Gizartearen eskariak ere joera horretakoak direla dirudi.
1992an Donostian inaguratu zen Alai-Etxe egoitzak bere
hasierako helburua aldatu behar izan du. Hasieran 66
leku baziren urritasunik gabeko lagunentzat, gaur, eska-
riak kontuan, 40 ohe daude laguntza beharreko lagu-
nentzat eta 26 beren kabuz gai direnentzat; beraz, 3tik 2 lagun-
dutako pertsonak dira.
ratzi solairuetan beste pertsonen laguntzarik gabe mugitu gaitez-
keenok gaude. Beraz, gure edifizioa mistoa da, hamar solairuta-
tik bat geriatrikoa delarik.
ire ustez, erresidentzietan sartzea ez da gehiegi
mugatu behar. Sartzeko adin minimoa 65 urtetan
jarriko nuke, hau da, jubilatu ondoren. Eta beherago
ezinduentzat.
Erresidentziak garestiegiak direla gizartearentzat esaten
dute norbaitzuk. Aztertu dezagun puntu hori ere.
Erresidentzia pribatuak alde batera utziko ditut. Ni bizi nai-
zen erresidentzia Bilbao Bizkaia Kutxa-rena da. Diru kontutan,
erresidentzian gertatzen den diru mugimenduan, irteerak sarre-
rak baino handiagoak dira; beraz, "deficit" bat dago. Baina
aurrezki kutxa baten kasuan erresidentzia bat defizitarioa den
ala ez ikusteko, diru mugimendu horretaz aparte, beste zerbait
eduki behar da kontutan: erresidenteen kapital pribatua non
dagoen inbertituta. Eta nik, gure kasu zehatzean, esan behar dut
denok ditugula libretak edo kontu korronteak BBK delakoan.
Beraz, gurekin, BBk-k bezero seguru batzu ditu.
Erresidentzia pribatuetan, negozio bezala antolatuta daude-
netan, hor bai, hor defizita edo irabazia kalkulatzeko sarrerak eta
irteerak kontutan hartu behar dira, beste inolako aldaketarik gabe.
Erresidentzia publikoak, hau da, Euskal Gobernu, diputa-
zio eta udaletakoak, hauetan, erresidentzien kostoa ez da neurtu
behar diru sarrerak eta irteerak bakarrik kontutan hartuz. Bi
horiekin bakarrik erresidentziak defizitarioak dira, noski. Baina
erresidentziek ondorio on hauek ematen dizkiete:
a) Paroan dagoen jendeari lana ematea. Erresidentzietan lan
egitera sartzen direnei ez zaie jadanik paro subsidiorik ordaindu
behar. Eta kobratzen dituzten soldatetatik zergak kentzen diz-
kiete, gobernuarentzat eta aseguru sozialentzat.
b) Hasieran ez, baina erresidentea erresidentziara egokitzen
denean, lehen bizi zen pisua utzi egiten du. Pisu libre horiek
merkatu inmobiliariora doaz, pisu libreen eskaintza gehitzera.
Nire ustez, oso tristea da pertsona bakar bat etxe batean
bizitzea. Hor jarraitzen du, bakarrik bizitzen, erresidentzia
Opino que no se debería limitar el ingreso en una residencia. En mi
opinión la edad mínima podría ser 65 años, esto es, tras jubilarse, y menos edad para personas discapacitadas.
modernoak aspaldiko asiloekin parekatzen dituelako, eta ez da
horrela. Pertsona normal batek derrigorrezkoa du beste pertso-
nekin harremanak izatea, elkarrizketak mantentzea, adiskideak
egitea. Gizakia soziala da naturaz. Eta besteekin harremanak
izateko aukera ezin hobeagoa ematen dio erresidentzia on batek.
El progresivo aumento de la población está motivado, entre otros aspectos, por el aumento de la esperanza de vida. Lo preocupante no sólo es el
envejecimiento de la población, sino el envejecimiento de los más
ancianos.
Horrela, bada, egoitzek, laster batean, lagundutako zenlru
an beharko lukete, arreta handiagoa behar duten zaharrenlzat.
Edonola ere, ez da aha/.lu behar adindunaren esku egon
;har duela, ahal i/.anik cla perlsona bakoit/.aren inguruabarrak
intutan izanik, non eta nola bizi nahi duen bizil/aren azken
dian.
Ahalik eta ondoen aukeratu ahal i/.ateko ela. aldi berean,
uiden baliabideak inoduiik onenean aprobetxal/.eko, behar-
:harrczkoa da edadetuak edo, kasuan-kasuko arduradunak,
talik eta argibide gehicn i/.alea. Argibideak ematea oinarri/.ko
izarte-Zerbilzuei eta arlo horretan lan egiten dutenei dagokie.
Ondorioa: I.- Adindunak bere elxean iraungo du, ahal ducn
tartean.
2.- Zcnbait arra/.oircngatik e/.ine/.koa badu etxean geratzea,
tarteko irtenbideak bilatuko zai/.kio. norbere etxean geral/.ea-
n eta egoitzan sarl/.caren bilartekoak.
3.- A/.ken baliabidea: EGOITZAK.
4.- Ditugun baliabideak ahalik ela ondoen erabilt/.eko, argi-
deak eman behar dituzte arlo horretako leknikariek, aukcrarik
lokiena cgin dadin. B
Ni bizi naizan erresidentzian, espektakuluetarako areto
eder horretatik aparte, biblioteka oso ondo hornitua dugu, 2.000
libururekin, eta egunero hartzen dira egunkari pila bat, eta astero
hainbat astekari. Gero, kapilla daukagu, eguneroko mezarekin.
Kafetegi oso handia eta txukun dekoratuta, jokuetarako areto
oso handia, telebista salak solairu guztietan, jantoki handi bat
340 lagunentzat, ileapaindegia, enfenneria hogeitahamar gele-
kin, medikuen kontsulta, psikiatrarena, kallistarena, kultura are-
toa, etab. Eta gau osoan mediku bat dago gaixotegian.
Nik uste dut euskal erakunde publikoek garrantzi handia-
goa eman behar dietela erresidentziei. Eta berriro azpimarratu
nahi dut gauza bat direla erresidentziak eta beste bat geriatri-
koak. Geriatrikoak behar dira, noski; baina erresidentziak ere
bai. Eta horrela ez zaio bakarrik hirugarren adineko jendeari
irtenbide on bat eskaintzen. Horrekin, langileen kopurua gehitu
egiten da, eta pisu libreena ere bai. Beraz, arazoa bere globali-
tate osoan aztertu behar litzateke.
¿Está a gusto la gente en las
residencias? Algunos sí y
otros no tanto, pero todos os
reconocerán que no se ha
inventado nada mejor para las personas de la
tercera edad.
rresidentziei kontrajarriz, orain "pisos asistidos" dela-
koak asmatu dituzte. Irtenbide hori ez dut batere atsegin.
Horren alde daudenek esaten dute agureak bere etxean
bizitzen jarraitzen duela, bere betiko giroan eta bere oroi-
tzapenez inguratuta; alarma bat daramala berarekin, eta,
jausiko balitz, adibidez, alarmak jo eta berehala joango litzaio-
keela laguntza. Ondo. Alarmak jo eta laguntza bidali. Baina, zer
arraio egiten du pertsona batek etxeko bakardadean bera baka-
rrik bizitzen? Depriinitzeko aukera ederra dago hor, arraru bila-
katzeko, zoratzeko. Norekin egingo du hitz? Nora joango da
pasiatzera neguko egun hotz eta euritsuetan? Erresidentziek,
nireak ere, toki egokiak dituzte eguzkia hartzeko udan, eta euri-
tik libre pasiatzeko neguan. Toki egokiak adiskideak egiteko,
kartetan jokatzeko, billarrera, dominora, solasaldiak egiteko...,
hau da, bizitzeko. Agurea ez da ganbarara bota behar, trasto
zaharren moduan. Agureak bizi egin behar du azken momentu-
rarte. Eta bizirik sentituko da lagunen artean, ez etxeko bakarda-
dean. Beraz, "'pisos asistidos" delakoen aurka nago erabat. M
- J o a n den eka inaren 2 1 e a n , e ta E M A K U N -D E K d e i t u t a , b i l e ra bat eg in z e n G a s t e i z e n E .A .E .ko e m a k u m e t a l -deen partaidetza bi lduko d u e n ba tzo rde bat osa -t z e k o . H e l b u r u a : E M A -K U N D E e ta E m a k u m e -t a l d e e n a r t e a n K o m u -n i kaz iob ide e g o n k o r r a k ezartea.
- E M A K U N D E K , bes-ta lde, E m a k u m e e n t z a k o E l ka r teg in t za r i b u r u z k o Gidal iburu bat argi taratu berri du.
11J l M W ti 8lkl 1PKB Ikl LH Ri 1 e n i g u a l d a d d e o p o r t u n i d a d e s
\ Este au tobús recor re hab i -
g^ ^ ^ f l f l LIST^ t u a l m e n t e las d i f e r e n t e s ^P^^^ y p barr iadas de Oldham (Reine
j Y / Í Unido) o f rec iendo oportuni -dades para la formación de
gopwBTOTiEs MKjj'̂ B ' a s m u i e r e s Que P o r di feren-
g iosas , e c o n ó m i c a s , e t c . -^ P J ^ l~~M t i e n e n d i f i c u l t a d e s de
^^JÉÉ^^^^^JjÉj acceso y promoción dentro de l m u n d o l a b o r a l . Para
que las mujeres puedan asistir a estas clases, el
autobús lleva incluido un servicio de guardería per
manente y gratuito. Se t ra ta de una in i c ia t i va
del Cent ro de Opor tun ida d e s p a r a las M u j e r e s l lam a d o « R y a n a n d V a u s s e
A s s o c i a t e s » q u e f ue v i s i tado rec ientemente por una de legac ión de E M A K U N D E para conoce r in s i tu el t raba jo q u e r e a l i z a n . E s t a empresa pr ivada está especial izada en asesoramiento , o r i e n t a c i ó n y f o r m a c i ó n laboral de mujeres.
3 E M A K U N D E A L D I Z K A R I A J A S O T Z E N J A R R A I T U N A H I B A D U Z U . B E T E E T A B I D A L I E Z A G U Z U H A R P I D E T Z A T X A R T E L H A U A H A L I K E T A L A S T E R R E N , D A T U G U Z T I E K I N . B E S T E L A H A R P I D E T Z A E Z E Z T A T U K O DA.
Sl DESEA SEGUIR RECIBIENDO EMAKUNDE. POR FAVOR, RELLENE ESTA FICHA CON TODOSLOS DATOS A LA MAYOR BREVEDAD Y ENVIENOSLA. EN CASO CONTRARIO SE SUSPENDERA SU SUSCRIPCION
HARPIDETZA T X A R T E L A / BOLETIN DE SUSCRIPCION \ZEHNNOMBRE: miZEUhKIAPELUDOS: JAIOTEGUNA'FECTM DE NACIMIENTO: LANBIDEA/PROFES/ON: EGOERA ZIBILA/ ESTADO CIVIL: IKASKETAK/FSTUD/OS: EUSKERAZIRAKURTZEN OUZU (BAI-EZ):
ZUZENBIDEA/DOM/C//./0: HERRIA/POBMC/ON: '. LURRALDEA/PflOW/VCM: POSTA-KODEA/COD/GO POSTAL: TFNO: JASO NAHI DITUZUN ALE KOPURUA'NUM. EJEMPLARES QUE DESEA RECIBIR: (Elkarte. Erakunde. Ikaslelxeak etab bakarrik.'So/o para Asociaciones. Instituciones. Centros de Enseñanza. etc)
Sinadura/F/rma
U N I B E R T S I T A T E A J
J o a n d e n irai laren 1 , 2 e ta 3an E M A K U N D E k , E H U k an to la tu r iko i kas ta roen ba r ruan , « K o m u n i -k a b i d e e n b i d e z k o b a l o r e s e x i s t e n t r a n s m i s i o a » izenekoa anto la tu z u e n . Hiz lar ien ar tean, besteak beste , Iñaki Gab i londo eta Victor ia Prego kazeta-
riak izan z i ren. E M A K U N D E k , b e s t a l d e ,
KLj Y
~)ñAUSñO VASCO h o n a k o bi l iburu hauek arg i -neTber'tzT'* t a r a t u d i t u - E H U k o A r g i t a l -906-1936 'MnjBm P e n Z e r b i t z u a r e k i n : M e r c e -Wgf~- M^^Bfi d e s U g a l d e r e n « M u j e r e s y
T^? n a c i o n a l i s m o v a s c o . G e n e -HL * ' ^ * f l ! r aH^ s i s y d e s a r r o l l o d e E m a -
J ^ L P G F P ^ ^ j k u m e Abe r t za le Ba tza 1906-
L M U j l ^ i jmm c h e t r u - r e n « E c o n o m i a de l ^ B B ^ ^ H H m H t r a b a j o d e l as M u j e r e s . El
v c a s o d e Euskad i» .
El pasado 25 de junio se pro
c e d i ó en V i t o r i a - G a z t e i z , a la
ent rega de los fondos recauda
dos a lo largo de la Campaña de
apoyo y sol idar idad a las muje
res v i c t i
m o Ar -
danza y en
el que participó una representac ión de A C N U R (Alto Comis io n a d o de las N a c i o n e s U n i d a s para los Re fug iados ) , e n c a b e zada por José M. Mendi luze.
La recaudación obtenida tras es ta c a m p a ñ a - a l r e d e d o r de seis mi l lones de p e s e t a s - va a permitir f inanciar por un período
de más de seis meses un proyecto local de ayuda y as is tencia a las mujeres víct imas de la guer ra l lamado «Zenska ponoc s a d a » ( A y u d a a las m u j e r e s ,
ahora). — ^ , ^ An te la
^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ neas que -r e m o s
agradecer a las Insti tuciones y a t o d a la c i u d a d a n í a v a s c a su a p o y o y c o l a b o r a c i ó n en es ta c a m p a ñ a d e d e n u n c i a a n t e la s i s t e m á t i c a v i o l a c i ó n de las m u j e r e s en e s t a g u e r r a y d e recog ida de fondos para cubr i r n e c e s i d a d e s d e a s i s t e n c i a y apoyo.
f l l U ^ C o m i e n z a el plazo de la con
vocator ia para incentivar exper iencias y proyectos curr iculares coeducat ivos. Fin de plazo: 24 de octubre.
* • • ^f l [ H W ^ ^ V i t o r i a - G a s t e i z .
J o r n a d a d e o r i e n t a c i ó n a c a d é m i c o - p r o f e s i o n a l para una elección de estudios no discriminatorios.
* • • flflfl^Jl^Plenizia (B iz -
ka ia ) . S e m i n a rio de Formación para las Juntas Direct ivas de las Asoc iac iones de Mujeres integradas en la Comis ión Consul t iva EMAKUNDE-Asociac iones.
* • *
^ U S J f f J ^ ^ C a m p a ñ a -^mmmmmm^- K I R O L K U N D E .
Sens ib i l i zac ión soc ia l y f o m e n t o del deporte entre las mujeres.
* • *
C a m p a ñ a i t inerante para sensib i l izar al a l u m n a d o de e n s e ñ a n z a s med ias en la igualdad de oportunidades.
* * *
mfiVfíW\ i I m>Vitoria-Gasteiz. J o r n a d a s o b r e
i g u a l d a d de o p o r t u n i d a d e s en el acceso al empleo.
* * •
fl|M:WFin d e p l a z o p a r a
presentar trabajos a los Premios EMA-KUNDE.
iza-eskubideen aldeko erakundeak osatzen ditugun emakumeontzat gure ibilbide-
aren hasierak egun eta ordu jakin bat du: maite genuenaren desagerpena, zela
emea edo alaba, zela senarra, neba edo iloba.
^en.inako siZar,earen,W, ere bere eskubide indibidualen Salerak eSun seina,a,ua iu: ,976ko
martxoaren 24a, militarrek indarrez
boterea hartu eta milaka pertsonaren
desagerpena hasi zen etapa beltzaren
eguna.
Horrela dio "Abuelas de Plaza de
Mayo" izenez ezagutzen dugun tal-
deak. "Abuelas de Plaza de
Mayo" emakumez osatu-
riko elkarte bat da. 1977an
hasi zen lanean eta gaur egun
mundu guz.tiaren onespena lortu duen erakunde bat osatzen du.
Hasieran beren seme-alabak berreskuratzearen alde aritu baziren ere, gaur egun beren helburua
ilobak euren gurasoen berri izatea da eta, ahal den heinean behintz.at, beren jatorrizko familie-
tara itzultzea. Texto y fotografias: Abuelas de Plaza de Mayo
ara las mujeres que fo rmamos los o r g a n i s m o s de D e r e c h o s H u m a nos nuestra trayectoria tuvo hora y día precisos del inicio: la desapar i c ión del ser quer ido , ya sea hi jo,
esposo, hermano o nietito.
Para la sociedad argent ina el inicio de la p é r d i d a a b s o l u t a de t o d a s las l ibertades individuales, de la implantac ión de la incer t idumbre , el terror, el miedo tuvo también día preciso, el 24 de m a r z o de 1976 c u a n d o un go lpe m i l i t a r t o m ó el p o d e r y c o m e n z ó la negra etapa de las desapar ic iones de mi les de personas de todas las eda des, sexos e ideologías.
Las mu je res f u imos par te de esa sociedad y desde esa condición pasam o s a o c u p a r un luga r de l u c h a y resistencia.
P o d e m o s h a b l a r de las m u j e r e s persegu idas , secues t radas , ases inadas y las que no lo fu imos de manera tan brutal y manif iesta.
Porque la mujer fue blanco directo de la p e r s e c u c i ó n po l í t i ca del te r ro rismo de Estado. La joven estudiante, la obrera , la p ro fes iona l , su f r ie ron la represión organizada desde la cúpula m isma del poder mil i tar. Un alto porcenta je de los 30 .000 desaparec idos son mujeres.
De e l las se reg is t ran t es t imon ios hero icos de sus p a d e c i m i e n t o s . Las que fueron l iberadas después de largos y terribles años de caut iver io han podido contar sus vejaciones, torturas atroces, y cómo pudieron sobrel levarlas. Las que nunca más aparec ie ron t ienen su voz en los que fue ron sus c o m p a ñ e r o s de ce lda y que cuen tan cómo reaccionaron ante el poder irracional del represor y su segura muerte.
Qué decir de aquél las que cuando fueron "desaparecidas" llevaban un hijo en sus entrañas. Sabemos cómo defendieron su retoño, no pudieron doblegar su instinto maternal ni la descarga eléct r ica , ni la to r tu ra , ni los go lpes . Sus bebés nac ie ron a u n en c o n d i c i o n e s infrahumanas porque los habían concebido con amor dentro de un proyecto de vida. Aunque sólo pudieron abrazar lo por unos minutos antes de que los cancerberos se los quitaran para apropiárselo como un "botín de guerra". Alguna
Estatu-terrorismoaren
benetako helburua umeen
benetako existentzia
ezabatzea zen; familia eta
historia aldatuz, beren
nortasuna anulatzeko.
prisionera hizo una visible marca a su bebé en una oreja para que su familia lo reconociera, otras les dieron el nombre con que habían soñado. Las embarazadas se a c o m p a ñ a r o n en t re sí para da rse á n i m o , d u r a n t e su s e c u e s t r o , compartían el crecimiento de la vida que llevaban dentro. En algunos campos de
concentración funcionaron "maternidades" donde eran conducidas las jóvenes a tener sus niños, con esposas en sus manos , e n c a p u c h a d a s , t i radas en el suelo.
Hay tes t imon ios que t rasun tan el valor femenino , la fuerza del l lamado "sexo débil", el coraje con que enfrent a r o n la a n t e s a l a de l i n f i e r n o . U n a mujer l iberada narra en su libro: "...Los g u a r d i a s no d e j a b a n de g r i t a r n o s y azuzarnos con sus a rmas . Nos amenazaban con matar a nuestros parient es . Mi m e n t e se a f e r r a b a a su recuerdo . Los ve ía son r ien tes , a m a bles. Los ojos de mi esposo me acomp a ñ a b a n en t o d o m o m e n t o c o n su mirada f ranca, profunda. Conservaba mi vida interior a pesar de los torturadores, esos hombres que proc lamándose pa lad ines de la jus t i c ia y de la c iv i l izac ión - e n cuyo nombre cas t ra ban, violaban y r o b a b a n - apaleaban a las madres que habían inculcado a sus
hijos la necesidad de cumpl i r con sus obl igaciones con la soc iedad, el estudio y el trabajo...". Porque la mujer perseguida y secuest rada era invar iablem e n t e v i o l a d a po r los g u a r d i a s , humil lación que las privi legiaba.
Y la historia corrió paralela con las madres, abuelas, hermanas, hijas que comenzaron a buscar sin saber cómo a sus desaparec idos . En su mayor ía sin tener una idea acabada de lo que la lucha pol í t ica y su poder s ign i f icaban s ino con una ideo log ía no razonada, fueron sacando sus propias conc lus iones y teor ías , se lanzaron a la lucha sosteniendo como principio que lo que ellas hacían no era polít ica.
"Las mujeres que, rota la parál is is producida por el impacto de la desaparición, salen a las calles y a la plaza de manera individual, pero que allí -ex t ra m u r o s - inician un tipo de organización, al pr inc ip io e lementa l y e s p o n t á n e a , solamente con la intención de sobrevi
vir y ser escuchadas de alguna manera, son mujeres que transgreden la norma. Esa transgresión de la norma es la que las salva de la locura y las pone en el plano de la máxima expresión de la dignidad humana, pero, al mismo t iempo que transgreden, ejercen una agresión al cuest ionar la lógica socia l ; pero no só lo la lóg ica soc ia l p r e t e n d i d a a la fuerza por los mi l i tares, s ino también aquel la lógica ant igua, que v iene func i onando desde hace más de ve in te siglos y que asigna a la mujer un papel de te rm inado en la soc iedad . "Ese rol na tu ra l " -h i ja , mad re , esposa , nunca mujer ser humano".
as que después de recorrer día tras d ía las cá rce les , los reg im ien tos , las unidades mil i tares, las comisar ías , y t odo lugar q u e s u p u e s t a m e n t e p o d r í a ser u t i l i zado c o m o
ambiente clandest ino de detención de nuestro hijos nos fu imos encontrando, como además ten íamos en común la
desaparic ión de un nietito ya nacido o por nace r , d e c i d i m o s u n i r n o s p a r a caminar ese calvario juntas.
Unidas, dejando de lado las diferencias sociales, culturales, ideológicas y religiosas, comenzamos el más ecuménico de los proyectos: la búsqueda de nues t ros n ie tos . Nos o r g a n i z a m o s como Asociación de Abuelas de Plaza
Batzutan, umeak euren
amekin batera hiltzen
zituzten. Beste batzutan,
aldiz, beste familia bati
ematen zizkioten.
de Mayo, un nombre que ya había trasc e n d i d o por las in f in i tas v e c e s que , como madres, habíamos estado frente a la Casa de Gobierno o Casa Rosada.
Ese proyecto de lucha m a n c o m u nada nos llevó a abandonar las profes iones y t e m p o r a r i a m e n t e las casas para dedicar todo el t i empo a buscar casi de manera detect ivesca.
Debimos viajar al exterior en increíbles giras en busca de apoyo, sin conoce r e l i d i o m a de t a n t o s p a í s e s y s in saber a ciencia cierta si obtendr íamos el dinero para tantos gastos. Convencidas de que la solidaridad no tiene fronteras, fuimos divulgando el horror de lo que se vivía en nuestro país y recibimos comprens ión y ayuda de los Organ is mos In ternac iona les , las Ig lesias, los Gobiernos, los Pueblos del mundo.
Mientras tanto en Argent ina, cont i nuábamos sin descanso sal iendo a la calle en defensa de los Derechos Humanos, enfrentando a los tanques y los soldados armados como para un guerra.
Haciendo gala de una enorme creat iv idad, mot ivada en el amor y orgul lo por n u e s t r o s h i jos , f u i m o s a b r i e n d o caminos para ob tener logros concretos : la o r g a n i z a c i ó n y res t i tuc ión de centenares de niños.
A c t u a l m e n t e f o r m a m o s un O r g a n i smo de r e c o n o c i m i e n t o s m u n d i a l ,
e n t i d a d de b i en p ú b l i c o , s in o t r o s f ines que los que nos convocaron en 1977. Con acc iones tend ientes a preven i r y reparar es te f e n ó m e n o par t i c u l a r m e n t e a r g e n t i n o ya q u e c o m o técnica represiva n ingún otro país del m u n d o su f r ió la d e s a p a r i c i ó n s i s te mát ica de niños por mot ivos polí t icos. Q u e r e m o s p r e s e r v a r la m e m o r i a n a c i o n a l y a l e r t a r a l m u n d o s o b r e
es ta nueva t raged ia para que nunca jamás se repita.
V íc t imas i nde fensas del acc ionar terrorista de las fuerzas armadas fueron los menores. Es sabido que algunos fueron to r tu rados f rente a sus ine rmes padres para que éstos confesaran sus convicciones políticas, otros presenciaron la torturas de sus progenitores, visión horrenda que jamás podrán borrar.
c a r g o de las a u t o r i d a d e s p ú b l i c a s , c o n s e r v a n d o su n o m b r e o n o , a la espera de la famil ia o la condena de no ser e l los m i s m o s para ser d a d o s en adopción y ser civi lmente otras personas.
C a b e , no obs tan te , reconocer , el e n o r m e mér i to que s ign i f icó la reacc ión fami l iar o socia l para pro teger a estas pequeñas víct imas y acondic io-
Bilduta, desberdintasun
ideologiko, kultural eta sozialak alde batera
utzita, gure ilobak bilatzeari ekin genion.
a detención ilegal de sus padres en miles de casos ocurrió en el propio hogar donde los g rupos a r m a d o s de civil o con uni formes irrumpieron v io lentamente, s iendo los vastagos
test igos de este acto violatorio.
Los p e q u e ñ o s q u e d a b a n a veces abandonados a su suerte, tal vez a la c o m p a s i ó n de vec inos a te r ro r i zados que se hacían cargo de ellos hasta la l l egada de su fami l i a : a b u e l o s , t íos , que los t rasladaban a un nuevo hogar permanente o transitorio.
En el peor de los casos los menores e r a n i n t e r n a d o s en i ns t i t u t os a
nar su vida a las más ópt imas situaciones de v ida. Mi les de n iños padecen hoy en día la s i tuac ión de a fec tados por la desaparic ión de sus padres, ya que fueron somet idos al abandono por un acto de fuerza y crecen padeciendo la ausenc ia del padre, de la madre o de ambos . Con la incer t idumbre adem á s , de si e s t á n v i v o s o h a n s i do m u e r t o s s in p o d e r r e s p o n d e r a los demás y ni s iquiera a sí mismos preguntas fundamenta les : "¿dónde es tá mi padre?" "¿vive mi madre?".
C o n d e n a d o s m u c h a s v e c e s a la ca lumn ia o la s o s p e c h a de la soc ie d a d , a tenazados en otras tan tas cir-
cunstancias por el miedo, estos niños h a n d e j a d o r e t a z o s de v i d a en s u s años de infancia.
entro del plan elaborado por la dictadura militar para someter al pueb lo , un lugar s i ngu la r o c u p ó el secuest ro de niños. A lgunos fueron l levados junto con sus padres
cuando tenían escasos días o meses de v ida . O t ros fue ron c o n d e n a d o s a nace r en c a u t i v e r i o . El s e c u e s t r o y apropiación de niños por motivos políticos fue parte del proyecto repres ivo, fue sistemático y metódico en su ejecuc i ó n . Muy p o c o s m e n o r e s p u d i e r o n r e e n c o n t r a r s e con sus f a m i l i a r e s cuando fueron ingresados en los oríeli-
Umeak aurkitzea eta
beren inguru ekologikora
biltzea da, azken batean,
gure helburua.
natos o casas cunas , por las fuerzas represivas.
Po rque el p ropós i t o s in ies t ro de l t e r r o r i s m o de E s t a d o e ra bo r ra r su existencia verdadera, cambiándoles la famil ia y la historia al anularle su ident idad.
En af i rmaciones públ icas, el General R a m ó n C a m p s , uno de los m á s sanguinar ios represores declaró " p e r s o n a l m e n t e no e l i m i n é a n i n g ú n n i ñ o , y lo q u e h i ce f ue e n t r e g a r a a lguno de el los a o rgan i zac iones de benef icencia para que les encontraran nuevos padres. Los subvers ivos educan a sus hijos para la subvers ión. Eso hay que impedirlo..."
Los agentes del terror que, al ejecu ta r o p e r a t i v o s de d e s a p a r i c i ó n -secuestro, se quedaron con los niños, c o n o c í a n su f i l i a c i ó n ; las p e r s o n a s a l legadas o v incu ladas d i rec tamen te c o n e s t o s a g e n t e s q u e r e c i b i e r o n
niños de sus manos, conocían su filiación o, por lo menos, su procedencia; los juzgados y las inst i tuciones oficiales o de bene f i cenc ia , d o n d e fue ron l levados los niños por los represores, conoc ían su p rocedenc ia y, en a lgu nos casos , su f i l iac ión; las personas que fueron test igos o vec inos a quienes les fueron de jados los n iños por las fuerzas del terror, conocían su ori
gen ; toda otra personas que durante es tos años se hizo cargo de un niño conocía la posibi l idad de su procedencia.
Encontrar los y restituirlos a su verdadero nicho ecológico es tarea de las Abuelas de Plaza de Mayo que desde el m ismo m o m e n t o de sus desapar i c i o n e s se c o n v o c ó en la b ú s q u e d a ardua pero con notables logros.
Nazioaren memoria gorde
nahi dugu, eta mundu
osoari alerta mezu bat
bidali, honelako
tragediarik berriro
errepikatu ez. dadin.
Recuperarlos permite al niño saber que sus pad res no lo a b a n d o n a r o n , ser nombrado con su propio nombre , reencontrarse con su verdadera familia de la que formaron parte y los buscaron tenaz e incansablemente.
Ser restituido signif ica para el niño r ecupe ra r su i d e n t i d a d . A b u e l a s de Plaza de Mayo sabe que esta tarea es también de toda la comunidad ya que el cuerpo social ha sido desgarrado en sus v í c t i m a s m á s p e q u e ñ a s . Y q u e exigiendo mancomunadamente la verdad y la justicia podremos ubicar histór ica y soc ia lmen te la a f ren ta su f r ida por nuestro pueblo.
39
Na z i o B a t u e n G a r a p e n e r a k o P r o g r a m a r e n i k e r k e t a b a t e n a r a u e r a , S u e c i a d a m u n -d u k o l e h e n her r i a g i z o n e t a e m a k u m e e n o i n a r r i z k o e s k u b i d e e n d e f e n t s a n . H e r r i h o r r e t a n l o r t u t a k o g a r a p e n e t a
a s k a t a s u n m a i l a , b e r a z , d e r r i g o r r e z k o e r r e f e -ren tz ia b i l a k a t u d a , bai g i z a r t e a n e g i t e n d i r e n p o l i t i k a k a z t e r t z e a n e t a , b a i t a , g i z o n e n e t a e m a k u m e e n a r t e k o b e r d i n t a s u n p l a n g i n t z a k e g i t e a n e r e . S u e c i a n X I X . m e n d e a r e n e r d i a l d e a n j a r r i z i r e n m a r t x a n e m a k u m e e n b e r d i n t a s u n a b i d e r a t z e k o neur r i l e g a l a k . G a u r , ia b e r r e h u n u r t e b e r a n d u a g o , n o l a d a g o e n e g o e r a j a k i n n a h i d u g u . E t a h o r r e t a r a k o , M o n a D a n i e l -s s e n , S u e c i a k o K u l t u r M i n i s t e r i t z a k o B e r d i n -t a s u n S a i l e k o I d a z k a r i - O r d e a e t a Z u z e n d a r i O r o k o r r a , e l k a r r i z k e t a t u d u g u .
Paraíso o ilusión
Texto: Nekane Serrano Fotografía: Mlchael Zapke
Según un es tud io del P N U D (Prog r a m a de las N a c i o n e s U n i d a s para el Desarrol lo) Suec ia es uno de los países que encabeza el ran-k ing de lo que p o d r í a m o s l lamar
"grado de desarrol lo" de las l ibertades f u n d a m e n t a l e s de l ser h u m a n o , de hombres y de mujeres . Este nivel de desarrol lo de las l ibertades y el grado de b ienes ta r soc ia l l og rado por es te país, han convert ido a Suecia en punto de re fe renc ia o b l i g a d o a la ho ra de ana l i za r t an to las po l í t i cas soc i a l es como las medidas a favor de la igualdad de opor tun idades entre personas de ambos sexos.
Ya a mediados de 1800 se establec i e r o n c i e r t a s r e f o r m a s l e g a l e s en Suecia que permit ieron a las mujeres de aquel País incorporarse a a lgunos sectores soc ia les: aper tura a nuevas profes iones, reformas educac iona les , l ibertad de comerc io para las mujeres, a c c e s o al d e r e c h o de h e r e n c i a . . . y todas estas medidas se debieron tanto a razones ideológicas como a necesidades económicas.
P r e g u n t a - T e n i e n d o en c u e n t a todos es tos an teceden tes h is tór icos, S e ñ o r a D a n i e l s s e n , c a b r í a p r e g u n tarse si casi 200 años después existen también razones económicas en el origen de los p lanes de acc ión posi t iva que llevan ustedes adelante o, si por el contrar io , son f ruto de la conc ienc ia -c i ón de las p e r s o n a s a f a v o r d e la igualdad de oportunidades.
Respuesta - B i e n , siento decir que, efect ivamente, el objet ivo principal ha sido la razón económica pero, por otra par te, nosot ras las mu je res es tamos trabajando muy duramente para c a m b ia r la s o c i e d a d y m á s e s p e c í f i c a mente para que la legislación sobre la igualdad entre hombres y mujeres sea una real idad. Queda mucho por hacer y la legis lac ión por sí so la no puede , natura lmente, conduc i rnos al éxito de la igualdad ni a la el iminación de la disc r i m i n a c i ó n s e x u a l . P a r a a l c a n z a r es tas me tas se requ ie ren es fue rzos ininterrumpidos de la administración y un trabajo activo en todos los sectores de la c o m u n i d a d as í c o m o ent re las personas individuales.
P - L o s es tud ios aseguran que en Suecia la integración de la mujer en el
mercado de t rabajo es práct icamente total - e l 8 2 % de mu je res en edades comprendidas entre los 16 y 60 a ñ o s - . Sin embargo, un 4 5 % de ellas trabajan a jornada part ida frente a un 7 % de los hombres. ¿Cree Ud. que se cumpl i rán los ob je t ivos sobre la igua ldad antes de que 1993 llegue a su término?.
R - N o , desg rac iadamen te no, me temo. El mercado de trabajo presenta una fuerte segregación por sexos. En las profesiones asistenciales son práct icamente sólo mujeres las que trabaj an , mient ras que los hombres dom i nan en las p ro fes iones técn i cas . En genera l , la mujeres se encuent ran en pues tos subo rd inados , mient ras que los hombres t ienen cargos de respons a b i l i d a d ; y la g r a n m a y o r í a de las mu jeres todav ía t raba jan en pues tos con salar ios bajos, pr inc ipa lmente en el sec tor púb l ico . No obs tan te , debo dec i r que las mu je res , j un to con los sindicatos y el Gobierno, es tamos traba jando con tesón para romper esta segregación sexual en el mercado del trabajo.
El s is tema sueco del seguro paren-tai es el pr imero de esa categor ía en
el mundo. Se introdujo en 1974 y por aquel entonces sólo un 3 % de padres c a s a d o s p e r m a n e c i e r o n en c a s a . O n c e a ñ o s d e s p u é s , e l p o r c e n t a j e a u m e n t ó a un 2 7 % y en 1991 el número creció hasta un 4 2 % , durante el p r i m e r a ñ o d e v i d a de l n i ño . Los h o m b r e s se q u e d a n en c a s a con el bebé un promedio de 49 días y, en la mayor ía de las famil ias, reemplazan a la madre cuando los bebés t ienen de nueve a once meses. Los hombres no están respondiendo a las responsabi l i d a d e s p a t e r n a l e s d e la m i s m a manera que las mujeres; éstas s iguen acarreando con la principal responsab i l idad e m o c i o n a l . Los h o m b r e s t ie n e n p o c o c o n t a c t o d i r e c t o c o n sus h i j os y v a r i a s g e n e r a c i o n e s h a n sufr ido la falta de una verdadera relación personal .
P - A n t e estos datos, ¿Cree s inceramente que en Suec ia se ha p roduc ido un camb io de men ta l i dad en t re los hombres?
R - S i , de h e c h o c reo q u e sí . No hay m u c h o s p a d r e s q u e e s t é n cogiendo el permiso paternal pero, por otra parte, sabemos que está aumentando y es una pena que carezcamos de cifras y estadíst icas exactas a este respecto. Así que estamos trabajando para que la población mascul ina haga uso de él . Va despacio, pero está func i o n a n d o . Es cas i u n a r e v o l u c i ó n , p i e n s o , p o r q u e r e a l m e n t e c a d a v e z hay m á s h o m b r e s q u e p a s a n m á s t iempo con sus hijos. Cada vez vemos a más hombres l levando a los niños a las guarderías o s implemente jugando con ellos en los parques. ¡¡Hace diez años ni lo h u b i é r a m o s s o ñ a d o ! ! A s í q u e es to m u e s t r a q u e a l go e s t á p a s a n d o c o n los h o m b r e s s u e c o s . A h o r a t a m b i é n p o d e m o s ve r a los maridos asist iendo a los partos - c o s a rarísima hace unos a ñ o s - y creo que es muy importante porque los padres c o m i e n z a n a tener con tac to con sus hi jos inmed ia tamente . Sí, ve rdadera m e n t e , c reo q u e es u n a e v o l u c i ó n . Lleva t iempo cambiar las cosas, pero sí, están cambiando.
P - ¿ H a y d iscr iminación de salar io en t r e h o m b r e s y m u j e r e s d e s a r r o llando el mismo tipo de trabajo?
Suecian asko aldatu da azken urteetan
gizonezkoen jarrera aitatasunari dagokionez.
R - S í , d u r a n t e los 80 h u b o u n a d i f e r e n c i a e n t r e los s a l a r i o s ; d e b o admit ir que esta di ferencia descend ió pero de nuevo , en los ú l t imos años , parece que ha vuel to a aumentar . Se está l levando a cabo una invest igación especial para saber el por qué y, una vez la comis ión invest igadora dé con ello, será remit ido a la Comis ión para la I g u a l d a d de O p o r t u n i d a d e s p a r a que actúe pert inentemente de acuerdo con el Gobierno. De cualquier manera, d e b o admi t i r q u e es ta d i f e renc ia en salarios ha aumentado l igeramente, lo que nos t iene muy preocupadas.
P - P r e g u n t a m o s a M o n a Dan ie l -s s e n si S u e c i a p o d r í a se r t o m a d a como país modelo con respecto a los intereses de las mujeres.
R - S í , pienso que sí. Pero no solamente Suecia, sino también los países escand inavos se han imp l icado más en los t e m a s r e l a c i o n a d o s c o n las mujeres, yo diría que están más sensib i l i zados q u e , p o n g a m o s por c a s o , Japón. Sabemos que hay un gran interés de l res to de E u r o p a por lo q u e estamos haciendo. Pienso que hemos trabajado un poco más pero, como he d icho , no es so lamen te Suec ia , s ino Noruega y Finlandia también.
P - ¿ L a s mujeres suecas son conscientes de que su país es considerado o está mirado como nación modelo?.
R - E s a es u n a p r e g u n t a i n t e r e sante y creo que las mujeres, en conj u n t o , lo s a b e n . C u a n d o se e s t a b a decidiendo la entrada de Suecia en la CEE discut íamos este tema. Las mujeres están muy preocupadas con lo que pasará con su b ienestar en el marco de las polít icas de unif icación europea; la inclusión en la CEE nos va a acercar a soc iedades modernas , pero donde las mu je res han consegu ido m e n o s , medido bajo los standares escandinav o s . T e m e n q u e los h o m b r e s e s t é n t e n t a d o s por el m o d e l o c o n t i n e n t a l , person i f i cado por el Deu tsche Haus-frau (ama de casa a lemana) en el que las mu je res ded i can sus d ías al cu i dado de los niños y a la casa, y dependiendo del marido social y económicamente . Es ahora cuando las mujeres e s c a n d i n a v a s v e n m á s c l a r a m e n t e que hay diferencia entre ellas y el resto de las mujeres europeas. Las mujeres
en E u r o p a h a n a v a n z a d o m u c h o , qu ie ro dec i r , t o d a s n o s o t r a s h e m o s a v a n z a d o de f o r m a p a r e c i d a pe ro p o d e m o s dec i r que noso t ras h e m o s l legado un poco más lejos, hemos conseguido un poco más.
D e s p u é s de cas i ve i n te a ñ o s de pol í t icas de igua ldad p romoc ionadas desde el Estado, hoy muchas mujeres suecas se preguntan si el modelo pro-m o c i o n a d o e ra r e a l m e n t e el a d e cuado. Las mujeres preocupadas por este prob lema apuntan que esta polít ica de igualdad se ha traducido en asimilación de las mujeres a la soc iedad mascu l ina y, además , bajo las condi c iones que los hombres han impuesto. Es to ha c o l o c a d o a las m u j e r e s en desven ta ja ante la competenc ia , a la vez que ha tendido a menospreciar lo que eran las tareas de la cultura femenina. Algunos estudios históricos cont e m p o r á n e o s i n ten tan re i v ind ica r la histor ia de las mujeres y re lac ionar la con la historia oficial.
P - ¿ C u á l es su opinión?
R - S i miras a la historia de los últim o s v e i n t i t a n t o s a ñ o s , las m u j e r e s
s u e c a s l l egaron al m e r c a d o del t ra bajo de los hombres en gran número; ahora su número ha aumentado y las mujeres t ienen que defender sus salar ios y sus c o n q u i s t a s s in e m b a r g o , después de tantos años te das cuenta de que es tamos en el mercado de traba jo de y pa ra los h o m b r e s . Y d e s pués de estas conqu is tas hemos lleg a d o a l p u n t o d e p r e g u n t a r n o s si p o d r í a m o s c a m b i a r l o un p o c o . S e e s t á n f o r m a n d o g r u p o s de m u j e r e s que quieren formar un part ido polít ico de m u j e r e s ; t a m b i é n t e n e m o s un m o v i m i e n t o de m u j e r e s de G r e e n peace que pasan al Gob ierno problemas y temas de mujeres . Este es un b u e n m o m e n t o p a r a p r e s i o n a r al G o b i e r n o y a los p a r t i d o s p o l í t i c o s p a r a q u e se i n v o l u c r e n m á s en los t e m a s c o n c e r n i e n t e s a las m u j e r e s . Este es el resul tado de la revo luc ión de es tos ú l t imos 20 años . S a b e m o s que tenemos que estar ahí fuera para q u e d a r n o s y no v a m o s a v o l v e r a nuestros hogares.
La ac tua l cr is is e c o n ó m i c a no ha sido benevolente con nadie y tampoco se ha olvidado de Suecia.
El pasado año el Gob ie rno sueco presentó un proyecto para recortar el gas to públ ico en 20 .000 mi l lones de coronas que, fundamenta lmen te p r o v ienen del presupuesto social . Suecia, como el resto de Europa, está atravesando una fuerte recesión.
P - ¿ Q u i é n e s serán los pr imeros en sufrir este azote devastador? ¿En qué manera afectará a las mujeres y, por ende, a las capas menos favorecidas? ¿se rán las m u j e r e s las p r i m e r a s en perder sus puestos de trabajo?
R - N o n e c e s a r i a m e n t e . En es te m o m e n t o t e n e m o s en S u e c i a m á s g e n t e j o v e n p a r a d a q u e m u j e r e s . M u c h a g e n t e se e s t á h a c i e n d o la m i s m a p r e g u n t a y, de v e r d a d , no lo sabemos , pero se están produc iendo cambios a gran velocidad. Bueno, hay una crisis que afectará a nuestro bienestar, estoy segura de el lo. Pero de ah í a dec i r q u e a f e c t a r á m á s a las mu je res q u e a los h o m b r e s , es m u y difícil de saber.
¿ A c t u a r á el e s t a d o de b i e n e s t a r sueco como al iado de las mujeres?
Bai, uste dut gure kasua eredutzat har daitekeela,
baina ez bakarrik Sueciakoa. Hor daude,
besteak beste, Finlandia eta Noruega ere.
MUJERES EN EL
MUNDO Texto y fotografía: Begoña Zanguito
Cuando se publ icó el pr imer retrato de esta serie que hoy termina, me p i d i e ron d e s d e la r e d a c c i ó n d e esta revista, que hiciera una presentación. Un "perfi l", d i jeron:
- " Y a sabes una especie de curr iculum, qu ién eres , lo que haces. . . esas cosas".
M e n e g u é e n t o n c e s y hoy , s i n e m b a r g o , a l f i l o d e la d e s p e d i d a , quiero contaros algo.
Fue h a c e a ñ o s . T o d a v í a a d o l e s c e n t e , m e c a y ó un l i b ro e n t r e las m a n o s , se t i tu laba "H is to r ias que mi madre nunca me con tó " y ent re el las hubo una que me caló hondo.
La p ro tagon i s t a v i v ía en Es tados U n i d o s , en u n a p e q u e ñ a cap i t a l d e provincia. Era una joven encan tadora y senci l la, muy aprec iada por sus ami gos y vec inos . La j oven en cues t i ón , a l g u n o s d ías , p o c o s , se d e s p e r t a b a como asustada y tr iste. Nadie lo supo nunca, pero esos días seguían a unas n o c h e s a g i t a d a s . S e le r e p e t í a un sueño . S o ñ a b a q u e iba a n d a n d o por u n a c i u d a d d e s c o n o c i d a , e r a d e n o c h e , la n ieb la r e s b a l a b a en t re las casas d i fuminando la luz de las fa ro las. Ella andaba, andaba hasta llegar a la or i l la de un río oscu ro , c o n br i l los
esquivos. Paseando l legaba hasta un puente . La n ieb la se espesaba y el la s e n t í a m i e d o , pe ro a v a n z a b a c o m o ar ras t rada por una fuerza irresist ible. En la m i t a d de l p u e n t e , a c u r r u c a d a contra la baranda, había una montaña de harapos, era una mend iga vie ja que la m i raba f i j amente , c o m o si le es tu v iera esperando. Al l legar junto a ella, la v i e j a le e x t e n d í a los b r a z o s . U n a mezc la de repulsión y atracción le asf ix iaban. El deseo de abrazar a aquel la p o b r e mu je r y el m i e d o a hace r l o le hacían despertar asustada y tr iste.
La joven acabó sus estudios y l legó el m o m e n t o de casarse con su novio de toda la v ida. Sorprendió a vecinos y a m i g o s la e x c e n t r i c i d a d d e la n o v i a que , sin venir a cuento, se empeñaba en ir de viaje de novios a Europa. Pero s i endo c o m o e ra una ocas ión ún ica , hasta el novio estuvo de acuerdo.
R e c o r r i e r o n E u r o p a en 15 d í a s : Roma, Londres, París y más c iudades. En la úl t ima, Ber l ín , tenían que coger el av ión de regreso. Aquel la noche, a pesar del ago tamien to , el la qu iso ir a da r un paseo y sa l ió so la . Se perd ió entre cal les revest idas de niebla y, sin s a b e r c ó m o , l l e g ó a un r ío , a un puente.
S u b i ó i m p u l s a d a po r u n a f u e r z a i rresist ible. Al l í es taba la mend iga de sus sueños, extendiéndole los brazos. Sintió el miedo estru jándole el pecho, pero venció el impulso y se fundió con e l l a e n un a b r a z o i n f i n i t o , t e m i d o , deseado.
Un f r í o d o l o r o s o e n t u m e c i ó su cuerpo y le paral izó un cansanc io de s i g l o s . C u b i e r t a d e h a r a p o s v i o su f i g u r a q u e r e t r o c e d í a , se a l e j a b a , mientras ella, asustada, tr iste, fel iz, se acur rucaba contra la baranda convert ida en la vieja mendiga.
Ha pasado un largo t i empo desde que leí esta historia. He v ia jado, v iv ido en dist intos paises, en c iudades y en pueblos. He escuchado innumerables h istor ias y en casa tengo a rch ivados miles de rostros de mujeres, que en un m o m e n t o d a d o se c r u z a r o n en mi cam ino . He sen t ido su f r ío , su calor . He sufr ido con ellas y he gozado t a m bién.
Duran te m u c h o s a ñ o s pensé q u e había que luchar por acercarnos, hoy creo comprender que somos una, con d i fe ren tes f o r m a s , e s o sí , pe ro esas f o r m a s , s o n t a n s o l o e l r e f l e j o d e l espejo, en el que cada una proyectamos. Como en la foto.
44
C E N T R O C U L T U R A L
URKILORA El a p a r t a d o i n i c i a d o e n e l número a n t e r i o r d e la r e v i s t a E M A K U N D E c o n m u j e r e s d e B a s a u r i e Irún lo c o n t i n u a m o s e n e s t a ocasión c o n e l C e n t r o C u l t u r a l d e la M u j e r d e U r e t a -m e n d i y e l C e n t r o C u l t u r a l U r k i l o r a d e E ibar . L a s m u j e r e s d e a m b a s a s o c i a c i o n e s , a m a s d e c a s a e n s u c a s i t o t a l i d a d , a c u d e n p u n t u a l m e n t e a u n a c i ta q u e , a d e más d e h a c e r l e s s e n t i r s e más s a n a s física y m e n t a l m e n t e , les a y u d a a f o r m a r s e , a c o n o c e r s u s d e r e c h o s y a e x i g i r l o s . D e s d e aquí n u e s t r a más s i n c e r a felicitación.
Texto: Arantxa Lezamiz Fotoarafía: J . Luis Calleja
Em a k u m e e n e l k a r t e ho r i 1 9 8 9 k o a m a i e r a n s o r t u z e n « e m a k u m e ezkonduen» a lde , e t xekoandreen a lde , d i ruar i e ta g i za -ha r remane i dagok ienez senar ren menpekoak
i zan i k , i no rk s a l a t z e n ez z i t u e n e ta ora ind ik k o n p o n d u ez d i ren a r a z o a k zi tuztenen alde lan egi teko asmoz.
Emakumeak etxetik eta te lenobele-tatik ateraraztea da elkartearen helbu-r u a ; e m a k u m e h o r i e n g a n b e r e n buruak lantzeko eta beren eskubideak e z a g u t z e k o nah iz eska t zen ikas teko kezka eta beharra sortaraztea.
Z e r g a i t i k a l a r g u n g e r a t z e n d e n e m a k u m e a k ez du b e r e s e n a r r a r e n e r r e t i r o a r e n % 4 5 a b a i n o j a s o t z e k o eskudidea?
Ze rga i t i k k e n t z e n za i zk i e b e r e n s e m e - a l a b e i , 18 ur te b e t e t z e r a k o a n , umezurtz izateagatik dituzten laguntzak, goi-mailako ikasketak hasi eta laguntza-rik handienak behar dituztenean?
Ze rga i t i k j a s a n b e h a r du e m a k u -meak lan-bere izker ia , hau rdun gera -tzen direla, haurrak izaten dituztela eta an tzeko a i tzak iak med io enpresar iek er rentagar r iak ez d i re la esa ten dute-lako?
Ez al da , bada , g izar te guz t ia ren -tzako aberasgar r i haur rak ja io da i te -zen? Ez al da hori herri baten baliabi-d e r i k h o b e r e n a , h a u r h o r i e k prestatu takoan aberas tasuna eta lan-iharduera ekartzen dutelako?
Zergait ik e txekoandre diren emaku-m e e k b e r e n b e h a r r e t a n d i h a r d u t e n bitartean ez dute inolako istr ipu-asegu-rurik, ez eta hainbat urtetan behar egin o s t e a n z a h a r t z a r o d u i n a i z a t e k o zahar-sarir ik ere?
H o r i e k d i r a E i b a r k o e m a k u m e horiek - 1 5 0 b a t - beren buruari egiten d i z k i o t e n g a l d e r e n e t a b e r e n e s k u dituzten bitarteko guzt ien bidez aldarri-ka tzen d i tuz ten eskak i zunen ad ib ide ba tzuk . Ha la e re , g a u z a k a l d a t z e k o d u t e n g o g o b iz iak ez d ie ga le raz ten erreal i tatearen jabe izatea. Onartu egi-ten dute a ldaketa horiek oraindik urrun d a u d e l a , s e x u b a k o i t z a r i e z a r t z e n za izk ion eg inbehar rak ez dire la erraz a ldatzen, baina hurrengo belaunaldiek heziketa hobez eta askatasun handia-g o z b e r d i n t a s u n a l o r t z e k o b i d e a n
aurrerapausu handiak emango dituzte-lako uste osoa dute.
Era berean, E M A K U N D E bezalako e r a k u n d e ba tek e m a k u m e h o r i e t a z a rdu ra tu beha rko l ukee la us te du te : e t xekoandreek oso eskub ide gutx iko gehiengo isila osatzen dute eta gizar-teak ez die haien lanei eskerronik era-kusten.
Urk i lora Ku l tu r -E txearen inguruan b i l t z e n d i r en e m a k u m e e k e l k a r t e a sor tu zen ur tean ez zu ten non b i ldu , b a i n a G o i a r g i e l ka r t ea r i e s k e r b e r e lana eg in aha l izan z u t e n . G e r o a g o , Eibarko Udalak areto bat laga z ien.
Astero bi aldiz bi lkura-aretoan abo-ka tuek , med i kuek e ta bes te lako ad i -t u e k e m a t e n d i t u z t e n b e r b a l d i e t a r a joaten dira.
Poz i k d a u d e j o a n d e n m a r t x o a n egin zituzten ekitaldiak direla eta. Oso g o g o a n du te bera iek beza lako e m a -kume baten poemek in eg indako poe-s i a - e m a n a l d i a : e m a k u m e hor i b e r e bar reneko er rebo l ta ber tso tan aza la -razteko gai zen eta.
Bera ien ustez, e m a k u m e e n elkar-teen ar teko elkar lana oso lagungarr ia ger ta tuko l i tzakete eska tzen ari d i ren aldaketak lortzeko. ! I
C E N T R O C U L T U R A L
U R E T A M E N D I Texto: Arantxa Lezamiz Fotografía: Enrique Moreno
V i n i e n d o al C e n t r o , h a r e m o s m e n o s v i s i t a s al m é d i c o y seremos menos gravosas a la Segur idad Socia l». Lo que en pr incipio fue una f rase, ahora
es una real idad.
Las mujeres que acuden dos veces por semana al Centro Cultural de Ure-tamendi se s ienten más sanas, f ísica y menta lmente. Sobre todo las amas de casa, que han conqu is tado un nuevo espacio y han recuperado un poco de t iempo para ellas mismas.
Cerca de 80 mujeres, entre los 18 y los 74 años de edad, acuden puntual m e n t e a los loca les pa r roqu ia l es de este barrio bi lbaíno, todos los martes y jueves. Para mantener la fo rma física, h a c e n g i m n a s i a ; y p a r a m e j o r a r su es tado an ímico y sus conoc im ien tos , escuchan a diversos especial istas que les hablan de todo lo que les interesa conocer.
«El 7 de sep t i embre a las 5 de la ta rde v o l v e m o s . No f a l t é i s» , reza el mensaje escri to en la pizarra del local donde estas mu jeres se reúnen para aprender cada s e m a n a un poco más sobre el m u n d o que les rodea y que , d u r a n t e m u c h o s a ñ o s , les h a s i d o negado por el hecho de ser mujeres.
Las más « lanzadas» acuden t a m bién los lunes a clase de Yoga y todas c o i n c i d e n en a f i rmar q u e han m e j o rado mucho, que han aprendido a relaj a r s e , q u e d u e r m e n s in t e n e r q u e tomar pasti l las...
El últ imo lunes de cada mes se reún e n p a r a i n t e r c a m b i a r i n f o r m a c i ó n s o b r e lo q u e c o n f o r m a u n a p a r t e importante de su realidad como amas de casa: la cocina.
A comienzos y f inales de curso, es dec i r , a l l á po r S e p t i e m b r e y j u n i o ,
• Ü l
organizan excurs iones, de un solo día, para visitar lugares que s iempre desearon conocer.
N o q u e d a le jos la é p o c a en q u e t ras p r o g r a m a r la e x c u r s i ó n a l g u n a mujer volvía nerviosa a casa, sin atreverse a decir le al mar ido que tal día no iba a estar para servir les, para preparar la com ida , etc. Y, al dec i r lo ob tenían esta respuesta:
- « ¿ A quién has pedido permiso?»
En m u c h a s o c a s i o n e s , e r a n los h i jos/as qu ienes co locaban al mar ido en su s i t i o c o n e x p r e s i o n e s c o m o : «pero papá , m a m á ya t iene 56 años. ¿Es que t iene que pedir permiso para ir a donde quiera?».
Tras más de 10 años de acudir a la cita con el resto de las mujeres de Ure-t a m e n d i , en es te cen t ro cu l tura l han consegu ido los objet ivos que se marc a r o n : La p r o m o c i ó n i n t eg ra l d e la m u j e r y q u e las m u j e r e s de l b a r r i o sal ieran de casa.
Mujeres sin grandes estud ios, t rabajadoras, han sido capaces de auto-organizarse y se sienten l iberadas.
Ahora la mayor ía de los maridos no p o n e n n i n g u n a p e g a a sus m u j e r e s
para asistir al Centro. Todo lo contrar io. Les an iman para que no fa l ten a sus c i tas s e m a n a l e s . E l los t a m b i é n notan el cambio y les gusta. Sus mujeres v u e l v e n a c a s a m á s c o n t e n t a s , más real izadas.
S ienten que fo rman par te de a lgo importante para el las. Cuentan con el apoyo y el consejo de otras mujeres y de e s p e c i a l i s t a s q u e les a y u d a n a reso lver los p r o b l e m a s q u e e n c u e n tran en su vida.
En sept iembre, vo lverán a programar las charlas semanales. Abogados , méd icos , profesores. . . les enseñarán lo que más les interesa a estas mujeres: cu l tura genera l , ar te , p rob lemas m é d i c o s , d e r e c h o s l e g a l e s d e las mujeres, e t c . .
V o l v e r á n a p r o g r a m a r s a l i d a s y visitas culturales. Volverán a recuperar la forma física y mental .
Si tú , mujer, que lees estas l íneas, deseas sumarte a este grupo de mujeres , só lo t i enes q u e a c e r c a r t e a los locales parroquiales del barrio bi lbaíno de U r e t a m e n d i . Y es ta r d i s p u e s t a a pagar 600 pesetas al mes, cuota f i jada para cubrir gastos y organizar act iv idades. •
47
EL COLEGIO NORTEAMERICANO DE SAN SEBASTIAN (1881-1898),
PIONERO DE LA EDUCACIÓN SUPERIOR FEMENINA
El conocimiento de la presencia del protestantismo y de las diferentes iglesias cris
tianas surgidas de la Reforma en España corre parejo a la clandestinidad que, en las
distintas etapas de esta presencia, padecieron sus impulsores y practicantes. La his
toria y la literatura, salvo casos excepcionales -Caro Baroja, entre otros- han des
conocido o ignorado el sentido civil de algunas de las empresas que los protestan
tes han llevado a cabo. La vida cotidiana de estas comunidades ha sido retratada en
• l i c e G . G u 1 i c k • E D U C A D O R A D E L A M U J E R V A S C A
a l g u n o s c a s o s con r e l a t i v o a c i e r t o ,
como se presenta en la novela de Jesús
F e r n á n d e z S a n t o s . « E l l i b r o cíe l a
memoria de las cosas». En ocasiones,
las referencias se fijan en aspectos pro
pagandísticos, como aquellas que rela
tan la presencia en España de George
Borrow, «Jorgito El Inglés», personaje
singular que recorrió toda la Península
a partir de 1835 como mensajero de la
Sociedad Bíblica de Londres. Texto: Félix Maraña Fotografía: Carlos Villagrán
E R R E F O R M A G A R A I A N S O R T U R I K O E L I Z A
K R I S T A U D E S B E R D I N E N E K A R P E N A I Z K U -
T U A N M A N T E N D U I Z A N D A H I S T O R I A N
Z E H A R . S A L B U E S P E N B A T Z U K K E N D U T A ,
O R O H A R E S A N B E H A R D A E Z E Z A G U N A
D E L A G U R E A R T E A N P R O T E S T A N T E A K
E G I N D A K O L A N A .
J O A N D E N M E N D E B U K A E R A N E B A N G E -
L I S T E K E U S K A L H E R R I A N B U L T Z A T U R I K O
E S P E R I E N T Z I A B I T X I E N A , B E S T A L D E ,
A L I C E G O R D O N G U L I C K - I Z O R Z A I O .
1 8 8 1 E T I K 1 8 9 8 R A B I T A R T E A N E M A K U -
M E E N H E Z I K E T A R E N A L D E K O P R O I E K T U
B A T E N B U L T Z A T Z A I L E A D U G U A L I C E G O R -
D O N . B E R A R I E S K E R , E T A H A M A Z A Z P I
U R T E Z , D O N O S T I A K O E S K O L A I P A R - A M E -
R I K A R R A - N A Z I O A R T E K O I N S T I T U T U A I Z E -
N E Z E R E E Z A G U T Z E N D E N A - O R D U R A R T E
G U R E A R T E A N E Z E Z A G U N A Z E N H E Z I -
K E T A M O D E R N O E T A A S K A T Z A I L E B A T E N
I S L A D A I Z A N Z E N .
ALICE VVINFIELD G O R -
D O N ( 1 8 4 7 - 1 9 0 3 ) B O S -
T O N E N J A I O Z E N , EL I -
Z A K O G R E G A Z I O N A -
L A K B U L T Z A T U R I K O
INGURU ERL IJ IOSOAN.
a traducción al euskara de la Biblia por parte de Lizarraga (1571), el apoyo dado a esta lengua por el príncipe Bonaparte o la historia de la reina navarra Juana de Albret.
son referencias constantes en el tiempo de la incidencia de la labor religiosa o civil de la Reforma en Euskalherria. La reciente publicación por Juan María de Olaizola de su «Historia del Protestan
tismo en el País Vasco» (Pamiela, Pam
plona, 1993), aunque sea memorial, deja constancia suficiente de esa tra-yectoria histórica.
La experiencia más singular impulsada por los evangelistas en el País Vasco en el último tercio del pasado siglo es, sin duda, la creación y desarrollo de un proceso de educación de la mujer que dirige y alienta Alice Gordon Gulick en San Sebastián, desde 1881 a 1898. En estos diecisiete años, interrumpidos forzosamente ante la declaración de guerra con Estados Unidos, en el denominado Colegio Norte-Americano de San Sebastián, también conocido como Instituto Internacional, tiene lugar una experiencia educativa de la mujer, liberadora y moderna, por supuesto desconocida aquí hasta entonces. Este desconocimiento se agranda cuando la existencia de este colegio, donde en 1894 se
graduaron las primeras mujeres bachilleres, educadas por mujeres, no cuenta con una sola referencia en la historia social, civil o religiosa de la ciudad. La investigación dada a conocer en los últimos años por Carmen de Zulueta -hija de Luis de Zulueta, uno de los intelectuales más lúcidos de la Institución Libre de Enseñanza-, resuelve en buena medida esa ignorancia histórica de la tarea educativa desarrollada por Alice Gulick en San Sebastián en el referido período. Pero fue precisamente en esta ciudad donde se realiza la propuesta de liberación de la mujer, impulsada a través de la educación superior de la misma, ya que en su estancia en Santander (1872-1881), se dedicó a la formación de educación general de las jóvenes, consciente del analfabetismo que padecía la sociedad española.
Alice Winfield Gordon (1847-1903) nació en Boston. Mas-sachusetts, rodeada de un ambiente religioso y cultural fomentado por la Iglesia Congregacional, fundada en Nueva Inglaterra por los calvinistas que habían llegado a su vez a Massachusetts huyendo de las persecuciones de la Iglesia Anglicana en Gran Bretaña, ya en el siglo XVII. Alice Gordon había sido alumna del Mount Holyoke, creado en 1837 por Mary Lyon, feminista que
Cartel anunciador de un programa cultural del Colegio Norteamericano
en San Sebastián. IXH4.
entendía que las mujeres debían de formarse para desarrollar tareas que hasta entonces eran exclusivas de los hombres. El espíritu religioso y el movimiento generado desde principios de siglo por la American Board of Commisioner for Missions (ABCFM). ayudado por el propósito expansionista de los Estados Unidos de América, hizo posible con su apoyo económico y su solidaridad interreligiosa la experiencia del Instituto Internacional.
Alice Gordon contrajo matrimonio con William H. Gulick el 12 de diciembre de 1871. y tan sólo una semana después partieron para España. Recorrieron distintos lugares de la Península, entre otros Andalucía, y decidieron instalarse en Santander (1872). tras comprobar que la guerra carlista hacía desaconsejable su residencia en Bilbao o San Sebastián. La personalidad de W. H. Gulick. quien sustituiría a su esposa en 1903 en la dirección del Instituto Internacional en Madrid, parece reconocer en todo momento el papel rector de Alice, ayudándola en las tareas de dirección y en la organización de las clases y la administración de los centros. Alice Gulick, que era doctora en Filosofía y Letras y maestra de piano y canto, asume desde el principio el papel motor de aquel proyecto. Como tal. nada más llegar a San Sebastián, e instalarse en el edificio número 40 de la Avenida de la Libertad, esquina con la calle de Miramar. decide inscribir como alumnas libres del Instituto Oficial de Guipúzcoa, tutelado y reconocido por el Estado, a algunas estudiantes del Instituto Internacional. En 1894. cuatro de éstas (Esther Alonso, Juliana Campo. Isabel Alonso y Sara Marqués) reciben el título de bachilleres acaparando los premios especiales de latín, filosofía de la literatura y lógica. El director del Instituto de Guipúzcoa felicitó a la doctora Gulick por la excelente preparación de sus alumnas. Tanto el Instituto Internacional como la escuela de primera enseñanza dirigidos por Gulick cobran creciente prestigio en la sociedad vasca y el éxito de la formación hace que acudan al centro alumnas de distintas provincias españolas. Y es que el Instituto Internacional era pionero, no sólo en la formación integral de la mujer, sino en otros aspectos absolutamente innovadores en aquellos años, como es la educación preescolar.
ero Gulick. como el movimiento cristiano al que pertenecía, era consciente de que la mujer sólo obtendría su liberación a través del acceso a la enseñanza superior. Con este propósito, y entendiendo que no había ley en España que prohibiera el acceso de la mujer a la Universidad, anima a sus
alumnas Esther Alonso y Juliana Campo a prepararse para iniciar los estudios de Filosofía y Letras en la Universidad de Madrid. La personalidad de Gulick vuelve a manifestarse en toda su profundidad, y apuesta por preparar a sus alumnas por libre, elaborando ella misma el programa. Su capacidad intelectual se pone de nuevo a prueba, y hace el esfuerzo de aprender el idioma hebreo. En 1897 Esther y Juliana recibían la licenciatura en Filosofía y Letras, con la calificación de sobresaliente. El tribunal que las examinó estaba presidido por Nicolás Salmerón. Desde luego, ambas eran las primeras licenciadas españolas preparadas por mujeres, lo que añadía una nota liberadora a la situación.
El contacto con la Universidad de Madrid, se inició a través
de Gumersindo de Azcárate, uno de los prohombres de la Insti
tución Libre de Enseñanza, cuyo programa e ideario se corres-
50
ponde plenamente con el del Instituto Internacional. Azcárate
introdujo a Alice Gulick en los círculos más liberales y progre
sivos de la sociedad española.
Alice Gulick era, además, una madre de familia numerosa.
Su quebrada salud y su febril actividad, que se aceleraba en los
continuos viajes que hacía para recabar fondos para el colegio de
San Sebastián, recibía constantes golpes, entre éstos, la muerte
de tres de sus hijos. Sin embargo, su decisión de crear en España
la réplica del Mount Holyoke, le lleva a fundar en 1892 el Inter
national Institute for Girls in Spain, una institución separada de
la ABCFM, a la que añade una nota de modernidad, pues se
declara aconfesional y apolítico y centra todo su propósito en la
formación superior de la mujer. Y es también una prueba de la
diferencia de talante del Instituto Internacional y los propósitos,
por ejemplo, de la Sociedad Bíblica de Borrow. exclusivamente
centrados en la propagación de los conocimientos bíblicos.
Otro de los aspectos más sobresalientes de la noción
moderna de Alice Gulick era su integración en la sociedad,
poniendo al servicio de ésta cuanto podía ofrecer el Instituto Inter
nacional. Además de sus buenas relaciones con el director del Ins
tituto Oficial de Guipúzcoa, Gulick programaba veladas musica
les abiertas a toda la sociedad, que en aquel momento estaba
determinada en San Sebastián por la influencia que la monarquía
tenía sobre el ambiente social y político. Y son muchas las perso
nas de distintos estamentos que acuden a sus fiestas de gradua
ción, como es el caso de la Marquesa de la Paz, que era vecina del
Instituto Internacional en su residencia donostiarra.
En este proceso innovador se genera un clima de cierto cos
mopolitismo, que favorecía las tareas del Colegio Norteameri
cano de San Sebastián, y los propósitos pedagógicos de su direc
tora. En la ciudad se habían instalado otros apellidos de familias
que daban noción de ese cosmopolitismo: Lestgarens o Dupoy,
por ejemplo. Tal es el caso de la señora de Vigneau, quien sería
acusada por un periódico de Burgos -ahí la trascendencia del
Colegio Norteamericano- de ser la culpable de que un policía
municipal de San Sebastián fuera protestante, «por haber alqui
lado el piso a los señores de Lutero». La tolerancia y el respeto
a la acción educativa del Instituto Internacional fue siempre
superior a las agresiones, alentadas por un grupo denominado
«La Conferencia», que rezaba en San Sebastián «para que
muriesen todos los niños de las escuelas protestantes, preferen
temente de muerte repentina», según se afirma en el anuario de
1898 de la Woman ' s Board of Missions en Boston, como
recoge, en su excelente «Historia del Instituto Internacional»,
Carmen de Zulueta. Y a pesar de algunas persecuciones que se
registraron en 1876. lo cierto es que en Bilbao se abrió en octu
bre de 1887 una misión protestante, impulsada por José Marqués
y la Sociedad Coral de San Sebastián cantó en la boda de un
matrimonio protestante (1888), ante cuyo hecho la prensa local
trató con cierta benevolencia a este credo religioso. Los periódi
cos locales dan también noticia, a partir de 1884. de distintos
actos culturales que con carácter abierto, particularmente con
ciertos de piano y música en general, así como recitales de poe
sía, organiza el Colegio Norteamericano.
A L I C E G U L I C K - E N U S -
T E Z E M A K U M E E N A S -
K A P E N A GOI M A I L A K O
I K A S K E T E T A N P A R T E
H A R T Z E A R E K I N B A -
T E R A ETORRIKO Z E N .
a declaración de guerra con Estados Unidos (1898) marca el final de la experiencia educativa del Instituto Internacional en San Sebastián. El 21 de abril, el gobernador civil
ordena proteger aquel centro, frente a las posibles acciones de elementos patrióticos intolerantes. Aunque se profirieron algunos gritos de «mueran los americanos», lo cierto es que no hubo incidentes mayores y un grupo de 45 personas, entre profesoras y alumnas, partieron de la estación del Norte con destino a Biarritz. Era tal la confianza de los padres de aquellas alumnas, que dejaron partir al exilio a todas ellas. Alice. que se encuentra en Estados Unidos en el momento de la declaración de guerra, se dedica, junto a una de sus hijas, a la asistencia moral y material de los prisioneros de guerra españoles, en la isla de Seavey, en New Hampshire. En 1900. Gulick continúa con su tarea humanitaria dando clases a maestros cubanos y portorriqueños en Massachusetts, en programas organizados por la Universidad de Harvard. En 1901, habiendo recogido medios para construir su Mount
Holyoke en España, el Instituto Internacional compra una casa en la calle Fortuny en Madrid, a donde se traslada el Colegio de Biarritz. La tuberculosis y una vida dedicada en sobreesfuerzo a los demás, acabaron con la vida de Alice Gordon el 14 de septiembre de 1903. cuando había acudido a Londres para visitar a un médico.
La desaparición de Alice Gulick, pronta aunque esperada, truncó una experiencia moderna en la educación de la mujer. Su memoria aparece ligada a su tránsito y tarea en San Sebastián, donde puso en marcha un proyecto educativo solidario y eficaz. El valor de su proyecto cobra especial significación si en su análisis se tiene en cuenta el momento histórico y la retardada instrucción no sólo de la mujer, sino de toda la sociedad española. La presencia del Instituto Internacional alentó a una buena parte de la sociedad donostiarra de finales del pasado siglo. Otra parte, en cambio, se puso alerta frente al creciente poder e influencia en las jóvenes del magisterio de Alice Gulick. Parece como si la historia oficial se hubiera vengado de tan saludable experiencia, aunque tan molesta para muchos, administrando sobre la misma un injusto y lamentable silencio.
•Alumnas del Colegia de G. Gulick, en Donoslia
ZA
HA
RT
ZA
RO
RA
KO
B I D E A
Testua: Blanca Montiel (Osagilea) Argazkiak: Carlos Villagran
¿Qué es envejecer? Es difícil res
ponder a esta pregunta, pues hay
muchos aspectos de los que se
puede hablar. Quizás lo más ade
cuado sea responder que el enve
jecimiento es un proceso conti
nuado de adaptación ante el paso
del tiempo. Envejecemos progre
sivamente, muchas veces sin dar
nos cuenta; podemos decir, por
tanto, que ADAPTACIÓN es la
palabra clave en nuestra vida.
ZER DA ZAHARTZEA? Zai l da horri e rantzu ten, a lderdi asko e ta askor i bu ruz hi tz eg in ba i ta i teke ba ina , ba tez ere , zerba i t i za teko tan , denbo ra ren j oana ren au r rean egok i -tzeko etengabeko bidea da.
G i z a k i o n b i z i t z a n z e n b a i t e t a p a daude, eta horietar iko bakoi tzak ego-kitzapen bereziak eskatzen ditu horie-tan beretan barna igarotzen garenean. G a r a i ho r i ek , b a d a , e z a g u n a k d i ra : haur tzaroa, eskolaratzea, puber taroa, lehenengo lana, ezkontza, amatasun-ai tatasuna, gurasoen her iotza, meno-paus ia , s e m e - a l a b a k e txe t ik d o a z e -nean, ilobak, alarguntza.. . ; urteak joan ahala ikutzen gai tuzten gertaerak dira horiek.
Batzuetan denboraren joate horrek gure ad inean erag in ik ez due la uste dugun arren, gure ingurukoek gogora-razi egiten digute beren iruzkinen bidez eta gu t ra ta tzeko modua ren b i tar tez. Orohar, gure adinari legokiokeen ego-e ra b a i n o h o b e a n g a u d e l a e s a t e n dugu beh in eta ber r i ro ; g a i n e r a k o a k dira g izar tearen aur rean dugun adina o ro i t a raz ten d i gu tenak , a leg ia , gu re kul tura eta ba lo re -s i s temaren a rabe-rako adina burura dakarkigutenak.
Gorpu tza , ja r re ra , ib i lera, m in tza -e ra , p o r t a e r a a l da tu eg i t en d i ra e ta aldaketa horiek guztiak gureak bailiran hartzen di tugu. Ohi tzen gara, halaber, besteek ematen diguten tratura, modu ba teko edo bes teko a r rakas ta nah iz porrotera, ausart iak izatera, tokiak eta uneak besteen laguntzarekin ibiltzera, irabaztera edo galtzera.
a d a g o , ha la e re , zaha r t za roa ren irudi es tereot ipa tua : bakarka ibi l-t zeko joera , interesik eza, bakarta-suna eta besteen behar ezinbeste-koa ; h o r r e z g a i n , z u r r u n a g o a k
o m e n ga ra p e n t s a t z e k o o r d u a n , e ta interes-iturri berriak lortzeko gai tasuna galdu egin ohi dugu.
Inoiz ez gara lehengo berberak iza-t e n , e t e n g a b e a l d a t z e n ar i g a r a . Horren lekuko argazkiak dira, lehengo e ta o r a i n g o a r g a z k i a k : g e u r e b u r u a bertan ezagutzen dugun arren, denbo-raren joanaz jabetzen gara. Gizarteak adinari , edertasunari eta gaztetasunari buruzko balorazioak erabil iz zehazten du «gizartearen aurrean dugun adina».
Hay una frase que a mí me gusta repetir:
«Poca cama, poco plato y mucha suela
de zapato». Biz i t za ren a lde l ud i koa a r e a g o t u
eg in b e h a r d u g u d e n b o r a r e n j o a n a balioetsi ahal izateko, eta ezagututako esperientziak ematen digun ilusioa eta bare tasuna ibi lkide izan zahar tzarora iristeko.
Nor bere buruaren jabe izatea oso gar ran tz i t sua da , ba ina hori lo r tzeko z o r i o n e k o e r reze ta r i k ez d a g o . B iz i -modu osasuntsua egitea zentzunezko p lante iamendua da.
Geh iene tan , eta e m a k u m e o k are-a g o , a k t i b i t a t e - e z a r a j o t z e n d u g u , eman d igu ten hezkun tzak geldi ego -te ra e ta b i z i m o d u g e l d i k o r r a e rab i l -tzera bu l tzatzen ga i tue lako. Ihardue-rak egiten hasi behar dugu, iharduera atseginak burutu behar di tugu, areago mugiaraz iko gai tuztenak. Beste lagu-nekin batera egunero ibilaldiak egitea oso ariketa ona da; zer esanik ez egin oh i d u g u n b e s t e e d o z e i n k i ro l - iha r -duera.
J a n a r i a k bat eg in b e h a r du gu re iharduera-motarekin; komeni ez zaizki-gun bizio txiki horiek, ondo ezagutzen
ditugun horiek, baina hainbeste gusta-tzen zaizk igunak, egun berez ie tarako gordetzen ikasi behar dugu. Osasun -kont ro lak p rog ramatu eta egin beha -rreko kontuak dira.
B a d a g o esa ld i bat , niri beh in t za t e r r ep i ka t zea izugar r i g u s t a t z e n za i -dana eta nor bere buruaren jabe izate-aren ezaugarr ia laburtzen duena:
«OHEAN DENBORA LABUR, PLA-T E R E T I K G U T X I ETA I B I L T Z E A R I EUTSI».
A r i ke ta f i s ikoak gure go rpu t za ren i txura hobe tu , zaha r t za roa a t ze ra tu , koord inaz ioa, egonkor tasuna eta t re-betasun-b izkor tasuna hobetu eta ten-tsioak kanpora botatzen ditu eta, jen -d e a r e k i n b a t e r a b a d a , h o b e , gizarte-harremanak errazten ditu eta.
Ad ina ez da egin ohi dugun kirola ez egiteko aitzakia. Hasieran kirol hori a r i a n - a r i a n eg in b e h a r k o d u g u e ta , aha l b a d a , l eh i an e ta k o l p e - a r r i s k u handiegitan sartu gabe.
Ib i l t zea e ta iger i eg i t ea o s o ki ro l onak dira baita horretarako ohi turar ik ez duen jendearentzat ere.
Janar iak ahal ik e ta d e s b e r d i n e n a eta ugariena behar du izan, eta saiatu behar da j a t o rdu bat ba ino g e h i a g o egiten egunean zehar.
O r o h a r , l e h e n b a i n o b a r a z k i e ta f ru ta geh iago jan beha rko dugu e ta , a ld i b e r e a n , a z u k r e a k e ta k o i p e a k g u t x i a g o . E s n e k i g e h i a g o ha r t u beharko dugu eta prote ine i dagok ie -nez lehengoari eutsi.
Janariak erraz mamurtu eta txegos-keta egi teko modukoa behar du izan. B ide b a t e z , g u r e i n g u r u a n d a u d e n p e r t s o n e k i n e g o t e k o e ta komun ' ika-tzeko gizarte-ekintza izan dadin saiatu beharra dago.
N o r b e r a r e n ga rb i ke ta e ta kanpo -i txura za indu eta kontu hand iz j agon behar dugu, izan ere, bai guregan bai ga inerakoengan sor tzen duen atsegi -nagatik.
E k a i t z a r e n o s t e a n da to r b a r e a . O n d o a t s e d e t e a e ta g u r e g o g o a r e n a r a b e r a k o l o - e r r i t m o a i z a t e a o s o g a u z a ga r ran tz i t sua da , ba ina , bes -talde, ohean ez da denbora luze eman behar. Laburbi lduz esan genezake, lo
e g i t e k o d e n b o r a z e h a z t u b e h a r k o g e n u k e e l a e ta , o n d o r e n , horr i eu ts i . Egun batean, ag ian , okerrago eg ingo d u g u lo b e s t e b a t e a n b a i n o , b a i n a ho r rega t i k ez d u g u gure l o -e r r i tmoa aldatu behar.
Zenbait pertsonak bazkalosteko lo-kuluxka edo biaoa egiteko ohitura dute. E g i t e k o t a n , s e k u l a n ere ez j an e ta berehala; itxaron behar da apur batean liseriketa hobeto egiteko.
Begi b is tan denez , d e n o k e z a g u -tzen di tugun baina batzuetan ahazten za i zk igun z e n t z u n e z k o a razoak d i ra hauek guztiak.
EGOKITZEA da hitz giltzarria gure b iz i tza o s o a n , ba ina e tapa h o n e t a n , b e h a r b a d a , a r e a g o ; izan e re , saso i h o n e t a n g a i n d i t u b e h a r d i r en ga ra i zaurgarr iak pilo bat dira eta.
e h i e n e t a n , b a d a g o a lder ik nahi dugunet i k benetan eg i ten d u g u -nera, hain zuzen ere, krisira edo g a t a z k a r a g a r a m a t z a n a . G u r e i rud ia e ta b i z i t z a - b e h a r r i z a n a k
behin eta berr iro azter tzea bet i-bet iko gauza izan da , horregat ik , ausard iaz egin behar d iegu aur re , lotsa bazter-tzen sa ia tuz, nor bere inguruan ixtea sa i hes tuz edo z a p u z k e t a - s e n t i m e n -duak sor tzen d izk igu ten asmoe i edo zenba i t lan zu r run i gogo r lotu g a b e . K r i s i a l d i t i k o n d o r i o b a i k o r r a k a t e r a behar ditugu beti.
Bizitzaren etapa honek duen bal ioa e ta , e s k a i n t z e n d i z k i g u n i l us io e ta ordain onak berreskuratu behar di tugu.
M o d u ba teko edo bes teko s i nes -menak egokiak dira, bizi-bizi eta bete-b e t e a n e g o t e k o , bet i e re b i z i t z a k eskaintzen dizkigun aukera guztietatik mamia ateratzen saiatu behar dugula-rik.
Lehenago mintzatu gara zahar tza-roaren i ngu ruan bes teek du ten i rudi es terot ipatuaz, bakarka ibi l tzeko joe-raz, b a k a r t a s u n a z , b e s t e e n b e h a r ezinbestekoaz,.. .
Geure balore-sistemaren menpean dago ikusmolde hori . G izar tean, ihar-dunean ibiltzeak, gorputza egoera ezin obean egoteak eta gazte izateak balio handiagoa dute gorputz-egoeraren eta adinaren hainbesteko menpekotasunik ez duten baloreek baino.
Irudi hori , batzuetan, guk geuk ere h a r t z e n d u g u g e u r e g a i n , nah iz e ta k o n t u r a t u g a b e i z a n . Hor i de l a e ta , g i z a r t e a k a l d e z a u r r e t i k e z a r r i t a k o erreferentziak eraginda, krisialdia sor-tzen da zahar tzaroan.
G izar te - iharduna mai la apa lagoan geratzen da, interesak gero eta murriz-tuago daude, eta lortu nahi izan diren helburuak eskuratzeko ek imen berriak bertan behera gelditzen dira.
A i p a t u ber r i d u g u n hor i t r a n p a hutsa izateaz ga in , suf r imendu ugar i -ren iturri ere bada.
Eg ia da g e u r e g a i t a s u n e t a r a e ta b e n e t a k o e g o e r a r a egok i t u b e h a r r a dagoena, baina egoera hori ez da gel-d i k o r r a , a r i a n - a r i a n h o b e t u d a i t e k e b i z imodu o s a s u n t s u a eg inez . Hor re-lako b iz imoduarek in zenbat eta lehe-nago hasi hainbat eta hobe; agobiorik gabe eta i lusioa beti lagun dugula, izan e re , l e h e n e n g o o n u r a d u n a k gu geu izango gara eta.
Inguruan dugun guzt iaz lo tsa tzea b a z t e r t u eg in b e h a r da . E g u n e r o k o espe r i en t z i a ren l agun tzaz b e n e t a k o ba l i oa d u e n g u z t i a ge ro e ta h o b e t o aukeratuko dugu; ildo horretatik geure b i z i t z a r e n f u n t s a e ta m a m i a s o r t u z goaz.
D i t u g u n s i n e s m e n e i eu ts i eg in behar d iegu eta horre la ez gara inoiz bakarr ik sent i tuko, izan ere, s inesme-
nik gabe bakardadea aipatzeari berari ere beldurra izaten bait iogu.
Dena dela, argi eta garbi dago jaio-tzen garenet ik ber ta t ik has i ta zahar -t zen g a r e n a ; g e u r e b i z i t z a k o e t a p a guztiak ezagutu, bizi eta gozatu behar d i tugu eta, e t e n g a b e a n a ldake te ta ra e g o k i t u , bet i e re , g u r e t z a t e ta g u r e i n g u r u a n d a u d e n e n t z a t a t s e g i n a izango dena eginda.
HORIXE DA O S A S U N A ETA JAKI -TURIA.
IEVES
'ARRIA
-VOLUNTAD
DE
emin gizonezkoa semen-
^ • V 1 goa da be re lantaldean.
V J E S T I O N
Nieves Sarn'a Ibei-
m a t i c a - k o Z u / e n -
dari Orokor r ak hoj gei urte d a r a m a informat ika m u n d u a n lanean. Ent re-
presa honek gaur egun seirehunen bat langilc dauzka ela bosl-
ga r ren p o s l u a n d a g o es la tu m a i l a n . E u r o p a r i beg i r a erc
esan d a i l e k e e to rk i zun e s p e r a n t z a l s u a
duela Ibermalica-k.
Azken bi hamarkadetan. Ibermatica-ko Zuz.endariak
emakumeen parlehartzea ugarilzen ikusi du. nahiz. eta
Zuzendaritza lanetan oso emakume gutxi aritu oraindik ere.
Urte askotan gizonen arteko emakumc-arduradun bakarra izan den honek dioenez.
lan egitean ez du bereizketarik egiten. Taldean ian egitea gustalzen zaio ela gaur
egun gizonezkoa gehien-
goa da bere lantaldean.
Texto: Gloria Abanda Cendoya Fotografía: Mikel Fraile
Es tá r o n d a n d o el m e d i o s i g l o es ta m u j e r q u e ha a l c a n z a d o un p u e s t o t o d a v í a d i f í c i lmen te a s e q u i b l e a las mu je res : el de D i rec to ra Genera l de Ibermática, una empresa de servicios i n f o rmá t i cos con a l r e d e d o r de se is c ien tos e m p l e a d o s , g e s t a d a en San Sebast ián hace dos décadas, s i tuada actualmente en el 5. e lugar del ranking nac iona l y con una c iara p royecc ión europea.
Casada y madre de dos hijos, en el rostro f ranco de Nieves Sarr ia destac a n , sob re t odo , unos o jos j ó v e n e s , br i l lantes y de mi rada d i recta desve lando la personal idad d inámica de una m u j e r q u e , d e s d e n i ñ a , t i ene c o m o rasgo característ ico un marcado sentido de la responsabi l idad.
Fue u n a m o n j a , so r B e n e d i c t a , superiora del colegio Lizarán en el que estudió Nieves, c lave fundamenta l en su vida, aconsejando a sus padres que deses t imaran la opc ión convenc iona l de la Cul tura Genera l , d iscr iminator io saco para la mujer de entonces, en el que cabían todas las ambigüedades y ninguna concreción práct ica contenía, para que cursara el bachil lerato superior, abr iéndole el camino de la Univers idad, e l ig iendo la carrera de Empresariales. «Porque - e x p l i c a - ante todo soy una mujer de Ciencias; el paso por la Facultad no fue fácil ya que éramos tres mujeres estudiando en un aula de c incuen ta a l u m n o s que nos mi raban c o m o a b i c h o s ra ros . S in e m b a r g o , con el t ranscurso de los años, acabé c a s á n d o m e c o n un c o m p a ñ e r o de carrera, que en todo momento me ha apoyado en el desarrol lo de mi profes i ó n . De o t ra f o r m a la d i c o t o m í a hogar/despacho no habría podido func ionar y lo uno o lo otro habr ía aca bado rompiéndose».
Nerv iosa , an taño t ím ida , ac t i va y t remendamente i lusionada por cuanto le rodea, se declara abier tamente opt im i s t a . « C r e o m u c h o - d i c e - en la importancia del opt imismo, sobre todo en la mujer, puesto que nosotras, por el hecho de se r lo , n e c e s i t a m o s una mayor cant idad de energía y ésta se genera con el opt imismo».
Desde el ventanal de su despacho, senc i l l o y a u s t e r o , se c o n t e m p l a un
ampl io jardín en cuyo cuidado césped la s imetr ía de los setos de hortensias resuelven una geometr ía azul , b lanca y rosa sólo al terada por la rotundidad de las c o n i f e r a s y la b e l l e z a de los m a g n o l i o s de d i f íc i l y len to c r e c i m ien to , pero de larga v ida , s imbo l i zando, sin saber lo, el arduo camino de la mujer en su andadura profes ional .
Un solo c igarr i l lo en la hora larga de conversac ión para calmar los nerv i o s q u e s i e m p r e s u s c i t a el p r i m e r encuen t ro . D e s p u é s , el sos iego y la pa lab ra r e p o s a d a en la char la co ló-
ein lanetan, azkenean, zure gaitasuna da kontutan
hartzen dena, eta ez gizona ala emakumea
quial y un atisbo de ensoñación recordando pretér i tos t i empos . «¿Sabes? - d i c e t ra tando de ignorar la c á m a r a del fotógrafo acosándola desde todos los á n g u l o s - c u a n d o t e r m i n é la ca r re ra , t odos los l i cenc iados de mi p r o m o c i ó n s a l i e r o n p r á c t i c a m e n t e c o l o c a d o s . . . m e n o s yo , pero no me
r V X U T X I N A K A
GUTXINAKA ARI DIRA
-
-
arredré lo más mín imo porque desde que te rminé el bachi l lerato daba c lases part iculares, así que estaba acostumbrada a ganarme la vida. Está clar í s imo q u e las m u j e r e s lo t e n e m o s más difícil y no descubro nada nuevo al c o m e n t a r l o . Sin e m b a r g o , ac tua l mente, y al menos de forma personal , creo que ya no se da la misma si tuación de entonces».
Además , Nieves Sar r ia - c u y a jornada de trabajo se inicia entre seis y seis y media de la mañana para preparar la agenda laboral antes del desay u n o - c o n s i d e r a q u e «en c u a l q u i e r tipo de trabajo acabas s iendo admit ida por tu capacidad laboral y el hecho de ser mujer pasa a segundo plano. Por otra parte, yo tuve la suerte de entrar en I b e r m á t i c a en sus in i c ios , c a m i nando con jun tamente y, con fo rme la e m p r e s a se iba d e s a r r o l l a n d o yo lo hac ía con el la . D e s d e ese pun to de vista s iempre he tenido la aceptac ión interna».
Para esta donost ia r ra , aman te de la lectura y que ha encont rado en los largos paseos uno de los m e j o r e S : S Í s -
t e m a s de r e l a j a c i ó n n a t u r a l , el ungüen to mág ico que acor ta d i s tan c i as y a b r e las p u e r t a s de l m u n d o l abo ra l a la mu je r es , s in d u d a «El conocimiento y la extensión de trabajo, ya que n o s o t r a s s i e m p r e v a m o s un paso más allá de lo profesional, necesi tando mucha capac idad y energía».
DESDE MI PUESTO, T O D A V Í A S O R P R E N D O
En el transcurso de las dos últ imas décadas, la Directora General de Ibermática, ha ido comprobando la evoluc i ón p a r t i c i p a t i v a de la m u j e r « D e
manera c lara y con tundente ; aunque en áreas directivas aún somos un porc e n t a j e m u y p e q u e ñ o , de ta l f o r m a q u e , d e s d e mi p u e s t o , t o d a v í a sor prendo, a pesar de llevar veinte años mov iéndome en el sector de la informática, ascendiendo en mi trabajo peldaño a peldaño y siendo conocida por mis c o l e g a s de o t ras e m p r e s a s » .
Observadora y analí t ica, para Nieves la vida de la mujer en relación a la del hombre, s iempre y cuando realice un trabajo fuera de casa, «es part icula rmen te in tensa y si eres capaz de abordar los p r o b l e m a s que g e n e r a n t rabajo y hogar - l o que a veces produce una sob reca rga - ayuda a mantener el equil ibrio personal».
De la m i s m a m a n e r a , c o n s i d e r a que , c u a n d o se e n c u e n t r a d e s a r r o llando su trabajo, no t iene la sensación de e s t a r s e e n f r e n t a n d o al h o m b r e . «No creo que estoy en un entorno de competi t iv idad hombre/mujer, hago las cosas lo mejor que sé y puedo y aporto lo q u e p u e d o a la e m p r e s a y a mis c o m p a ñ e r o s . A d e m á s , soy una persona que cuenta mucho con su equipo - h o m b r e s en su m a y o r í a - a pesar de que en Ibermát ica la aportación de la mujer en plantil la es práct icamente del 50%».
CAMBIO EN LA C O N C E P C I Ó N DE EMPRESA
M e d i t a l a r g a m e n t e la r e s p u e s t a c u a n d o le c o m e n t o la c o n f u s i ó n del hombre en este final de siglo, en el que la part icipación de la mujer en todo el ámb i to soc ia l pa rece estar desba ra tando muchos de sus esquemas histór icamente inamovib les, con la sensac ión de q u e es ta a c t i t u d f e m e n i n a parece corresponder a una especie de cons igna: hay que dest ronar al hombre «Más que eso y concretando en el mundo laboral , lo que yo creo es que la e m p r e s a , en su c o n c e p c i ó n , es tá cambiando muchís imo, evolucionando conforme al nivel cultural de la población, que aumenta con su paso por la Universidad; en su conjunto, el cambio es muy fuer te y las e m p r e s a s es tán adoptando fo rmas de func ionamiento d i ferentes, con tando mucho más con el e l e m e n t o h u m a n o . A n t e s , po r lo
gene ra l , las e m p r e s a s es taban muy j e r a r q u i z a d a s , p r e d o m i n a n d o el ordeno y mando. Actualmente las pers o n a s d i r igen más y el l i de razgo es más relevante que la graduac ión o el ga lón y es ta c i r cuns tanc ia benef i c ia t a n t o a m u j e r e s c o m o a h o m b r e s , hasta tal punto que ya se habla de dos tipos de dirección. En este sent ido, la ven ta ja que t e n e m o s las mu je res es q u e s o m o s u n a s rec ién l l e g a d a s , adop tando sin es fuerzo esas nuevas maneras que van más allá de la pura
técnica. Personalmente, durante años, he estado como única mujer responsable entre hombres. Ahora, paulat ina y p r o g r e s i v a m e n t e , v a n a p a r e c i e n d o figuras femeninas con una mayor part ic ipación en la cúpu la empresar ia l» .
Af i rma con rotunda y no dis imulada satisfacción, que se le suele distinguir por decir las cosas muy c laramente y, cont inuando con el tema de la nueva or ientac ión en la fo rma de d i recc ión, asegura que «Esto inc ide favorab le m e n t e en la m u j e r q u e d i r i ge una
T^Lsko ari da aldatzen, azken
boladan, entrepresetako barne-funtzionamendua.
Giza baloreak lehen baino gehiago hartzen
dira kontutan.
e m p r e s a , ya q u e s a b e m o s h a c e r m u c h a s y d i f e r e n t e s c o s a s , p u e s t o que en el proceso educat ivo se nos ha llevado por caminos dist intos, haciéndonos desarro l lar hab i l idades que el h o m b r e d e s c o n o c e y, s in d u d a , los procesos, marcan»
¿La aportación humana de la mujer al mundo empresar ia l? Nieves Sarr ia, por u n a so la v e z , d u d a en la respuesta. «No lo sé, porque las general iz a c i o n e s nunca son b u e n a s ya que hay mujeres que son t remendamente duras y f r ías y, por con t ra , h o m b r e s muy humanos y vál idos. Sinceramente creo que, el hecho de que la mujer se abra al mundo del t rabajo y adquiera r e s p o n s a b i l i d a d e s , m á s q u e a la empresa beneficia a la soc iedad, porque hace que és ta se equ i l i b re surt iendo más efecto en la cultura social».
AMNISTÍA INTERNACIONAL B R A S I L
dméia da Silva Euzébio, integrante de un grupo de madres que había reclamado que se investigaran las «desapariciones» de sus hijos, fue asesinada el 15 de enero en Río de
Janei ro . Ocho días antes, Edméia da Silva Euzébio había prestado declaración durante la investigación judicial de la «desaparición», en 1990, de su hijo y otros 10 jóvenes, y había denunciado la part icipación de policías y mil itares en el secuestro de las víct imas.
Los t e s t i g o s p r e s e n c i a l e s d i c e n q u e en la t a r d e de l 15 de e n e r o Edméia da Si lva Euzéb io y su am iga She i la da C o n c e i ç o iban c a m i n a n d o por el centro de Río de Janeiro cuando dos hombres a rmados se bajaron de un vehículo y comenzaron a seguir las. Las mujeres in tentaron escapar pero sus perseguidores les dieron muerte a tiros y se dieron a la fuga en automóvi l .
Edméia da Si lva Euzéb io , al igual que otras madres de «desaparecidos», había rec ib ido a m e n a z a s de muer te . Por ejemplo, se dice que la noche del 26 de enero de 1992 tres agentes de policía presuntamente implicados en la «desapar ic ión» del hijo de Edméia da S i l va E u z é b i o les e n v i a r o n a las madres un mensaje en el que las amenazaban con «una suerte peor» que la de sus h i j os . T r a s es te i n c i d e n t e , Amn is t í a In te rnac iona l exho r tó a las au to r i dades a q u e t o m a r a n m e d i d a s para proteger a estas mujeres.
E d m é i a d a S i l va E u z é b i o e ra la madre de Luiz Henr ique da Si lva, uno de los 11 jóvenes secuestrados el 26 de ju l io de 1990 en una f inca de M a g é , estado de Río de Janeiro. Todavía no se ha acusado a nadie de los secuestros, pese a que un informe de la División de Inteligencia de la Policía Militar ident i f icaba a los perpetradores como agentes de la policía y el ejército. Según el informe, un grupo de policías encapuchados allanó la finca en busca de delincuentes comunes de poca monta. Se llevaron a las víctimas en dos vehículos, uno de los cuales fue encontrado posteriormente incendiado y con los asientos manchados de sangre.
R o g a m o s e s c r i b a n p i d i e n d o una invest igación exhaust iva del asesinato de Edméia da Si lva Euzébio y Shei la da Conceiço y el procesamiento de los
r e s p o n s a b l e s a: Sr. L e o n e l B r i zó la , G o b e r n a d o r de l E s t a d o d e Río de Janeiro. Palacio Guanabara, Rúa Pin-he i r o M a c h a d o s/n 2 2 . 2 3 1 R ío de Janeiro/Brasi l .
A D A P
a Asoc iac ión de A y u d a del Preso (ADAP) d e s e a in fo rmar les de las f u n c i o n e s q u e d e s e m p e ñ a c o m o Asociac ión, así como de la existencia de un Piso de Acogida para las
internas del C. Q P. e de Nanclares de la Oca (el cual l leva func ionando desde Octubre de 1992), y de las act iv idades que en dicho piso se real izan.
La Asoc iac ión A D A P , fo rmada por 3 0 m i e m b r o s , l l e va a c a b o un p ro -
A S O C I A C I O N E S grama de re inserc ión social y todo lo que dicho término conl leva:
- Log ra r la adaptación progresiva a la vida en libertad por medio de disfrute de permisos, haciendo un seguimiento personal e individual en cada caso.
- In ten ta r conseguir que acepten la realidad cot idiana.
- F o m e n t a r la búsqueda de motivaciones dentro de las posibi l idades que la sociedad actual ofrece.
- I n t e n t a r q u e los i n te rnos -as del C . 2 P . 5 de N a n c l a r e s e n c u e n t r e n el apoyo que necesi tan fuera de la instit u c i ó n y no se s i e n t a n s o l o s por el
mero hecho de carecer de vinculación familiar y afectiva.
Para todo ello, la Asociación A D A P real iza un sinfín de act iv idades, tanto dentro como fuera de la insti tución:
- V i s i t a s s e m a n a l e s a in te rnos-as del C . 9 P. e ( acompañamien to y recogida de demandas) .
- E n t r e g a de paquetes remit idos a la Asociación por los famil iares.
-Apor tac iones en especie de aquello que está dentro de las posibi l idades de la A s o c i a c i ó n ( t a b a c o , p r e n s a , ropa, zapatos...) ya que hasta la fecha, la Asociación no recibe ningún tipo de subvención.
-V is i tas a los centros hospitalarios. - A p o y o moral y material . - R e l a c i o n e s c o n las f a m i l i a s de
internos-as tanto de España como del extranjero.
Estas ac t iv idades se ven a veces reduc idas por el e s c a s o n ú m e r o de miembros de la Asociación (ya que no todos part ic ipan d i rectamente con los reclusos-as) , y el e levado número de internos-as en el C . s P. e
El Ayuntamiento de Vitor ia-Gasteiz ha cedido tempora lmente una v iv ienda al C . s P. e de Nanclares, quien de lega en la Asoc iac ión A D A P la real ización del programa de reinserción.
Dicha viv ienda está subvenc ionada por el A y u n t a m i e n t o , D i p u t a c i ó n y G o b i e r n o V a s c o , y d i r i g i d a po r un Equipo de Seguimiento, fo rmado por:
-P res iden te Asociación ADAP. - P s i c ó l o g a del C . 9 P. s de Nanc la
res. -Secretar io-Coord inador de CAS. - D o s educadoras (con exper iencia
en penitenciarías). Al p i so p u e d e n a c u d i r a q u e l l a s
in te rnas del C . 9 P . 9 q u e , t ras p rev io estudio por parte del equipo de seguimiento, se considere que necesi tan de dicho servicio para disfrutar permisos o r d i n a r i o s (6 ó 7 d ías c a d a d o s meses ) , permisos de fin de s e m a n a , l ibertad cond ic iona l , y en casos pun tuales l ibertad definit iva.
T o d a in terna que esté en el p iso, t e n d r á que desa r ro l l a r un p r o g r a m a e d u c a t i v o p r o p u e s t o por el e q u i p o , hac iendo un segu im ien to del m i s m o las educadoras.
En d i c h o p r o g r a m a se i n c l u y e n unos objet ivos generales:
- A p o y o al desarrol lo integral de la persona.
-Fac i l i t a r el ap rend iza je de todos a q u e l l o s a s p e c t o s q u e c a d a m u j e r necesite.
Y unos ob je t i vos espec í f i cos que abarcan distintas áreas:
-desar ro l lo personal ; - domés t i ca ; - re lac iones interpersonales; - r o l de madre; - l abo ra l ; - fo rmat i va ; -san i ta r ia ; - c o n o c i m i e n t o de la c iudad y sus
recursos; - recrea t iva ; - e c o n ó m i c a ; Dado lo complejo y extenso de todo
lo relacionado con el tema mujer-prisión y las actividades que se pueden llevar a cabo, desde aquí pedimos vuestra colaboración y os invitamos a participar en todo lo que podáis, tanto con la Asociación, como en el Piso de Acogida.
¿Como podéis part icipar?: - H a c i é n d o o s socios o co laborado
res de la Asociac ión. - D e d i c a n d o a l g u n o s f i n e s de
s e m a n a (casos puntua les) a d e s e m peñar labores de ve ladoras-educadoras en el Piso (s iempre asesoradas y en colaboración con las educadoras) .
Por t o d o e l lo a g r a d e c e m o s d e a n t e m a n o vues t ra co labo rac ión , y si podéis, an imaos a part ic ipar. Merece la pena.
Asociac ión de Ayuda al Preso Badaya, 35. 01008 GASTEIZ
Tel . : 22 25 13
COLECTIVO DE ANIMADORAS SOCIOCULTURALES DE ÁLAVA «HERRIA»
err ia» es una Asoc iac ión formada por mujeres, An imadoras S o c i o c u l t u r a l e s , c u y o á m b i t o de a c t u a c i ó n es el Terri torio Histórico de Álava.
La A s o c i a c i ó n s u r g e en el a ñ o 1988, con el f in de promover , o rgan i zar, gest ionar y d inamizar act iv idades socioculturales y de T iempo Libre.
Tras un período de maduración de la idea, para incidir con mayor determinación en la respuesta a las necesidades culturales, format ivas y de relación de las personas adultas, y específ ica-
mente de las mujeres, iniciamos nuestra andadura.
Para poner en marcha este amb i cioso proyecto organizamos unas Jornadas con el tema: «OCIO Y T IEMPO LIBRE DE LA MUJER», que desarrollamos en Vitoria, los días 7, 8, 14 y 15 de Octubre del pasado 1992, en la Sala Luis de A ju r ia , con a y u d a s de EMA-KUNDE, Instituto Vasco de la Mujer, del Dpto. de Bienestar Social del Ayuntamiento de Vitoria, y de Caja Vital.
Los objet ivos que nos p lanteamos para estas jornadas eran:
-Ana l i za r y ref lexionar sobre cómo emplea la mujer en general, y en particular, el t iempo libre, con el fin de descubrir necesidades y generar alternativas.
- T e n e r opor tun idad de trabajar en grupo, in tercambiando exper iencias y
A S O C I A C I O N E S haciendo propuestas de ocupación del t i empo l ibre, desde las inqu ie tudes y necesidades personales, para abrir un p r i m e r c a n a l de p a r t i c i p a c i ó n d e la mujer.
En los d e b a t e s ab ie r tos de es tas jo rnadas se recogieron esas inquietudes y aspiraciones de las personas allí p resentes , de cara a su t i empo l ibre, q u e se c e n t r a r o n s o b r e t odo en las áreas Cultural y Format iva, y que nos ha serv ido para e laborar el p royec to en el que estamos trabajando.
El p rog rama de ac t iv idades desarrol lado hasta ahora ha es tado encaminado a dar respuesta al:
-Conoc im ien to personal . -Desar ro l lo artístico. -Po tenc iac ión de las apt i tudes per
sonales. - S a t i s f a c c i ó n d e las i n q u i e t u d e s
culturales. Para el curso 1993-94, cont inuare
mos con es te P royec to , que se v e r á posiblemente ampliado con la incorporación de dos cursos de formación ocupa-cional, para mujeres, paradas de larga duración, en las especialidades de:
- E L A B O R A C I Ó N DE A L I M E N T O S PRECOCINADOS.
- A U X I L I A R EN GERIATRIA. Las s o c i a s de «Her r ia» t e n e m o s
constancia, a t ravés de los 18 años de t rabajo d i recto en la d inamizac ión de grupos, de que la s i tuac ión actual de las mujeres es de clara discr iminación con relación al hombre en los aspectos cultural, laboral y social .
Todavía hay que seguir t rabajando duro en favor de las mujeres sobre todo en las edades de 25 a 50 años, y con un nivel de formación de Estudios Primarios, las más afectadas por la situación de paro laboral, con una baja autoestima, y con cargas famil iares que, en la mayoría de los casos, son afrontadas por ellas solas, porque los varones no asumen las tareas del hogar.
La mujer ha centrado su v ida en el en to rno fami l ia r , a b a n d o n a n d o , en muchos casos, su vida social, lo que le acarrea una falta de intercambio, restándole capacidad de ampliar su horizonte.
Es la mujer de este nivel soc iocul -t u ra l , c o n d e d i c a c i ó n e x c l u s i v a a la fami l ia, la que ha perdido en muchas ocasiones esa otra faceta de interrela-ción y part icipación social .
Entendemos que en la relación con las/os otras/os, la persona recibe informaciones, y que con la confrontación y el análisis toma conciencia de su realidad. Este ser consciente es un primer paso hacia un posible cambio de actitudes.
«Her r i a» va a s egu i r t r a b a j a n d o para crear espacios culturales; fomentar todo t ipo de act iv idades culturales, formativas y de T iempo Libre y formar g rupos de e n c u e n t r o s , pa ra que las personas dediquen un t iempo al oc io, que les ayude a desar ro l la rse en las áreas que en su v ida laboral , social y personal no t ienen cubiertas.
La Asociación tiene su sede social en: Pintorería, 92-3 . s
VITORIA-GASTEIZ Tfnos.: (945) 25 19 62 y 28 91 16
JWBM m
PASIONARIA, NO PASARAN Texto: Yolanda López de Heredia
JANE CAMPION Testua: Begoña del Teso
PASIONARIA, NO PASARAN
acimientas de mineral de hierro, a l imento de altos hornos, d iques y ast i l leros. Pa isa je adus to . La Mining Corporat ion t iene
sus barcos apostados frente a las cos tas can tábr icas . El mar b o r r a s c o s o , el M o n t e S e r a n t e s . G a l l a r í a . F o c o minero. Octava de once hijos de Antonio Ibarruri.
« P A S I O N A R I A , NO PASARAN» es el último trabajo de la c o m p a ñ í a teatra l v i to-r iana T e a t r o Gas te i z . O b r a q u e r e c u p e r a la f i g u r a de una mu je r po l í t i ca , c o n t r o vert ida en un momento en el q u e el m u r o de Be r l í n se encuent ra desperd igado por todo el planeta.
A par t i r de un tex to de Ignacio Ames toy Egu iguren se ha ido c o n s t r u y e n d o un trabajo comp le tamente nuevo. El espectáculo de Salvador Távora, director con una larga trayector ia al f rente de LA C U A D R A , ha convocado todos los e lementos escéni cos . La mús i ca , el s i lenc io , los m o v i m i e n t o s , el d e c o rado... t ienen el mismo valor. C o n su t a l en to c rea t i vo ha t r a n s f o r m a d o « P A S I O N A RIA, NO P A S A R A N » en un trabajo visual y sensual . Los tex tos f í s i cos y e x p r e s i v o s están en el origen, a ellos se han ido añad iendo las palabras . Esta fó rmu la de creación deja de tener como límite la comprensión de la palabra para insertarse en el lenguaje i n t e r n a c i o n a l de los s e n t i mientos. «El espectácu lo es c o m p l e j o de exp l i ca r c o m o hombre . La f igura de Pasionaria sobrepasa su condición de mujer para inser tarse en su cond i c i ón de m i to» , nos comenta el director.
Pasionaria: Origen de una leyenda. Pasionaria: flor, que
según la gente del pueblo se abre para mostrar la Pasión y muerte de Cristo. Es una flor si lvestre. Corona de f i lamentos purpurinos y blancos, formando un círculo como una corona de espinas. Define a la mu je r « a r r e b a t a d a » , «ardorosa» y «transportada».
S a l v a d o r T á v o r a nos d e f i n e P A S I O N A R I A , N O P A S A R A N como un espectáculo en el que no se t rata d e ba ja r al m u n d o rea l d e Pasionaria, sino de l levarnos a P a s i o n a r i a a un m u n d o casi surreal. «En ese mundo de l a r te , de la i m a g i n a c i ó n s u b l i m a m o s a P a s i o n a r i a como un mito que necesi tamos rescatar, porque es un símbolo de la utopía que hoy es tan necesar ia».
Para lograr esto ha con tado con un reparto or iginal; se i s a c t o r e s : A n a L u c í a B i l l a t e , c o m o P a s i o n a r i a ; P e d r o L u k e c o m o R u b é n ; J a v i e r S á e z de la F u e n t e , como Juez; Lander Iglesias, c o m o so ldado; Te resa Calo c o m o M a g d a l e n a y Ma iken Beit ia, como Verón ica. Txa -lapartaris: Al icia Unzuetaba-r r e n a y Pa tx i F e r n á n d e z . D a n t z a r i s : A s i e r E l o s e g i , Pa tx i L a b o r d a y X a b i e r Urresti .
El d e c o r a d o cob ra v ida . H o r m i g o n e r a s , esca le ras y h ie r ro han s ido i n t e g r a d o s c o m o par te de un espec tá cu lo q u e e s t á d e s t i n a d o a captar la sensibi l idad de los espectadores.
A n a Luc ía B i l l a te es la mu je r q u e t i ene el re to d e encarnar a Pasionar ia . «Me e n c u e n t r o muy i l u s i o n a d a por defender este personaje cuyo rasgo más esencial es la coherencia. Es difícil sentir d u d a s con respec to a es ta m u j e r » . El g r a n d e s a f í o , según sus palabras, va a ser conseguir evocar la emoción que Pasionaria supo t ransmi
tir en los años treinta, actualiz a b a en este final de siglo.
En el espectáculo PASIONARIA, NO PASARAN, junto a P a s i o n a r i a se h a n c o n s truido dos nuevos personajes que protagonizan LOS A M O RES DE R U B É N . Las otras dos mujeres son Magdalena y Verón ica. En pa labras del director, presentan un t r iángu lo f e m e n i n o i n te resan te : M a g d a l e n a c o m o e n t r e g a física en función de una idea y Verón ica c o m o la idea de e n t r e g a de l e s p í r i t u . En medio de ellas dos, Pasionar ia es la m u j e r - i d e a c o m o dadora de vida, como madre.
El espectáculo plantea un debate de rescate ideológico en el terreno teatral . Una discusión estética en torno a los e lementos industr ia les. «Se utiliza una estét ica industrial para hacer arte con e lementos labora les , h ie r ro , esca le ra . . . I c o n o g r a f í a v a s c a d e n t r o de un a m b i e n t e i n d u s t r i a l y un p e r s o n a j e polémico que puede despertar todo tipo de pasiones».
PASIONARIA, NO PASARAN funciona a golpes. «Va l lamando al fuero interno de cada persona, b ien sea por el tema o por la forma de tratar el tema» - c o m e n t a Patxi L a b o r d a - «es un e s p e c t á culo del que será difícil salir y decir ¡qué bonito!».
El T e a t r o G a s t e i z ha apostado por una producción de r iesgo. No se trata de un teat ro de c o n s u m o , ni t a m p o c o u n a p r o d u c c i ó n de d i s e ñ o . D e s d e n o v i e m b r e veinte personas están trabaj a n d o de f o r m a t e n a z p a r a sacar este espectáculo adelante.
La cons t rucc ión del mito ya está en marcha.
JANE CAMPION, URRUNDIK DATORREN ZINEGILEA
e l a n d a B e r r i a n z i n e a zegoen ik ere oso gutx ik zek i ten. Gugand ik urrun d a u d e n a k m e s p r e t x u z hartzen di tugu. Hollyvvoo-
detik d a t o z e n i rud iek es ta l -t z e n d i t u z t e g u r e b e g i e k . H u r b i l e a n d u g u n e x k a s i bu la r tsuar i e re a p e n a s eg i -ten d iogu jaramonik . . . Nola-t an e r r e p a r a t u k o d i o g u , bada , gu regand i k mi la ki lo-m e t r o r a d a g o e n z e l u l o i d e puska horri?
Halare, z inea non , z inea ze r tan , z i nea ze r t a rako e ta z e r g a t i k g a l d e t z e n d u t e n z i ne b i l k u r e k b a z u t e n Z e l a n d a B e r r i a n g e r t a t z e n ari zenaren arrastorik.
Izan e re , J a n e C a m p i o -nek E u r o p a r a a i l ega tu z e n lehengo a ld ian ur rezko pa l -mor r ia esku ra tu zuen C a n -nesen. «Svveetie» izenburu-pean ager tu z i t za igun bere hurrengo obra.
Z i n e m a l d i e t a n be la r r i ak tente, beg iak erne dabi l tza-nek J a n e beg i b i s ta t i k ez ga l tzeko p r o m e s a eta ag in -dua egin zuten.
« S w e e t i e » k a k a t s a k z e u z k a n , b a i n a e g i l e a r e n j a k i n d u r i a i s l a d a t z e n z u e n burlati. Izan ere, hainbat eta hainbat sar iz apa indu zuten
Fran tz ian , Estatu Ba tue tan , Austral ian.
U r teak j o a n , u r teak e to -rri... Jada ez gara Cannesen, V e n e z i a n baiz ik . A s p a l d i k o laguna dugun miss Campio-nek «An angel at my tab le» e s k a i n t z e n d i gu b e r t a n . Z e l a n d a Be r r i a z e i n e n a r r o t z a z a i g u n e r a k u t s i k o d igu fo tog rama zaur i tue tan . Luze, pa txadaz , e r o m e n a z , p l a z e r r e z . . . e z e z a g u n a , a r r u n t e z e z a g u n a g e n u e n Jane Frame idazleaz arituko zaigu. Ausar ta zen idazle ile-gorri hura; mugarik onartzen -ez zuena . Esk izo f ren iko tza t jo zu ten eta Ib izan senda tu z i t uen b i z i t za ren apu r m i n -duak... Eta Jane hor zegoen, kon tak izun hori tonu prestu e ta h u n k i g a r r i a z , d o i n u h a r r o a z g u r e g a n a t z e k o zirrara biziaz.
Zi larrezko lehoia emanez eskertu zion Veneziako Mos-trak burutur iko ahalegin gar-dena . Handik gutx i ra, Val la-d o l i d e n , i k u s l e e k t x a l o z , m a l k o z , « b r a v o » - k a j a s o zuten mahaira etorri tako ain-geru haren agerpena.
1993.ko Maiatza. Canne-sek aurk i i rek iko di tu a teak. F ran tz iako a ld izkar i guz t ie -t a n , t i tu lar h a n d i e t a n , i zen -buru bakar ra : «La leçon de p i ano» . S i nadu ra e z a g u n a : J a n e C a m p i o n . Ba tek dak i z e r g a t i k , ze i n s u s m o t a n o i n a r r i t u r i k b a i n a o r r i a l d e o ro tan , ho rdago ku ra iosoa : f i lme horrek irabazi beharko zuen Urrezko Palmorr ia.
M a i a t z a r e n 17an G r a n d Aud i to r ium Lumie re -ko a re-t o k o a r g i a k i tza l i e ta « T h e piano» hastera doa.. .
E m a k u m e m u t u b a t e n a h o t s g o r d e a m i n t z a t u k o za igu; hitzak Michael Nyma-nen musikaz blai. Pianoa du hizpide, pianoa maitale baka-rra. Izan zuen amorante suz-koaren oroigarri jeloskorra.
Bel tzez dago jantz ia. Lur ezezagunera dator a labare-kin. Ezkondu egin behar du. Sekulan ikusi ez duen gizon batekin esposatu.
«Cumbres bor rascosas», « J a n e Ey re» d a t o z k i z u b u r u r a . A r r a p a l a d a n e to r r i e r e . I t s u - i t s u a n . Z e l a n d a B e r r i k o b a s o m a g i k o e ta b a s a t i e t a n g a u d e . P i a n o a , «maor i» har roak , konk i s ta -
tzaile zuriak eta hor, urrut ian, a rbo len a r t ean , b a s a j a u n a . Na tu ra ren sek re tuak buruz e ta b i h o t z e z d a k i z k i e n a . Gizon gozoa. Gizon zakarra. E m a k u m e hauskor ra . Ema-kume garratza.
Zer erakutsiko diote elka-rri? Zer aurki tuko batak bes-t e a r e n g a n ? O n d o a n , su f r i -m e n d u a ; izk ine tan, ze la tan , d e s i o g a i n d i e z i n a . Beg i
a u r r e a n , m i m o z bu ru tu r i ko irudiak.
B u k a t z e a n , b a g e n e k i e n u r rea J a n e r e n t z a t z e g o e l a gordea.
«The p i a n o » e d e r r e g i a o te? B a l i t e k e . A k a t s i k ez duten horiei darien handinahi a h a n t z u a z izan le ike g a i -n e z k a . S e n t i m e n d u a k ha in sakonak, ezen batzutan jakin
nahiaz geratzen garen. Per-sonaiak hain ixilak, ezen zaila den erraietan barneratzen.
H a l a r e , o r a i n b a d a k i g u urrundik etorr ia zenak z ine , b iz i tza , a m o d i o r a k o doha ia zue la . Hor ra t io , ma i t em ine -tan d a g o e n V a l l a d o l i d e k o z inemaldiak urrian eskeiniko d io o m e n a l d i a . H o r r a t i o , p i a n o h o r r e n o i h a r t z u n ozena noiz entzungo deses-peroan gaude.
NURIA POMPEIA
•
a no eres una niña.
Y si lo dejas te pesará.
Con el deporte tu cuerpo
y tu mente andarán más ligeros,
tu ánimo más alto
y tu salud saltará muchos
obstáculos.
EMAKUNDE EMAKUMEAREN EUSKAL ERAKUNDEA
INSTITUTO VASCO DE LA MUJER