Seid Bukurevi

MS L M A N SPAN YA

YKSEL VE SON

(711-1609)

CM

YK

MSLM

AN

SP

ANYA

Seid

Bukure

vi

Seid Bukurevi, 1958 ylnda Bosna Hersek'te

Visoko ehrinde dodu. Evli ve bir ocuk

babasdr. Soyu, eski ve kkl Visoko'lu

Bukurevi ailesinden gelmektedir. Byk dedesi

mer, Osmanl askeri olarak Bukre yaknlarnda

yaraland.

Seid Bukurevi bugn Saray Bosna'da ikamet

olup, radyatr ve kazan retimi Metal-AS

irketinin mdr olarak Visoko'da

almaktadr. Hobiler ise tarih hakknda

aratrmalar ve seyahatnameler. te bu kitap,

basit bir rehber olarak spanya Mslmanlarnn

tarihi yok oluunu ve Trk kardelerimize

bugnk Bonak halknn ve Balkan'lardaki

Mslmanlarn nekadar benzer bir durumda

olduunu sergilemektedir.

Seid Bukurevi

MSLMANSPANYA

Gayret bizden, tevfik Allahtandr ...

eviri: Saudin ve Aye ahinovieviride katkda bulunan:eyma Okur

PLANJAX GROUP TEANJBasm ve Yaynevi PLANJAX,

Teanj, 0.

Seid Bukurevi

MSLMANSPANYA

***Ortak niyetimizin gereklemesine sebep olanlara ve sabr gstererek bu sihirli yolculuumuzu tama-

mlayanlara zel teekkr bor bilirim: Omer-Faruk, Sabina, Kanita, Muvedeta ve Hikmete.

NSZ

Yce Allaha hamd-senalar olsun. O ki, rahmeti ve dile-mesiyle mutluluu balad ve isteklerimizin gerekleme annda bize n titreimini gsterdi.

Mutluluumuz ne kadar bykt, ok sonra rendik...Endlse yolculuk. Deeri biilemeyen ve izleri siline-

meyen eski Arap hanedanlklarnn kltr hakknda birka yl okuyarak rendikten sonra grmek, hafzalarda tutmak ve kendi imkanlarmzla izlenimlerimizi dostlarla paylaabilmek iin yola ktk.

Yaratann adna, niyet ve irade gc, her zorluu hafi-fletti. Byk Kurtuba Camisini grp, dokunmak, bir za-manlar Sevilladaki caminin narenciye bahesini kokla-mak ve muhteem Alhamra sarayn grmek. Ve gerekten, Alhamra saray, birok turiste ramen insana ina edildii zaman yaatabiliyor. Generalifenin (Cennetu-l arifin) hari-ka bahelerinde, sularn ahenkli sesiyle, kusursuz bir ekilde dzenlenmi iekler ve havuzdaki alm lotuslarla byk sultanlarn ve ailelerin ihtiamn dnmek ok kolayd.

Fakat, byk Kurtuba camisine geldiimizde hayallerimiz yok oldu ve gereklerle karlatk. O gerek ki; dindarlarn uzun saflarnn yok olmas ve o mehur mihraptan imamn

sesinin duyulmamasdr. Sadece bir turistin ksk sesle yce Kurandan sureleri mrldann duyabildik.

Uyumlu, neredeyse kusursuz lleri olan 800 stunun zerindeki iki renkli kemerlerden k, kolayca atdan aaya doru derken, kara demir parmaklklarn ardnda han bulunduu yerde yok oluyor. Mimari ahengi ve gzellii boz-maya cesaret eden iileri dndm.

Sanki balmumundan yaplmlar, sanki gzleri yokmu. Bunlar rtp, mumlarla dolu kk kilise ina etmiler Kurtuba stunlarnn arasnda. zerlerinde iaretleri vard, nasl emir verenlerin zerinde ise, ayn ekilde yaptranlarn zerinde de vard. Bunlar , karanlkla ve hakk batlla deitirmi tuhaf insanlard.

Sevilladaki gzelliklerden ok az bir ey kalm. Harem-deki narenciye bahesi ve minare. O minare ki, 10 yandaki ezan okuyan ocukla beraber lahi vahdete tekrar ebediyyen ehadet ediyor hep.

Sabina

...nsanlk tarihinde hibir millet Maur-spanyollar (Endlsller) gibi tamamen yok olmadlar. Neredeler imdi? Cezayir sahillerine ve llerine sorun. Srgne gnderilen bir zamanlarn en gl imparatorluunun kalntlar Afrika barbarlarnn arasnda yok oldu, bir millet olarak yok oldu-lar. Sekiz asrdan fazla stn bir millet olmalarna ramen, adlar bile kalmad arkalarnda. Fethettikleri topraklara ilim ve aydnlk getirmelerine ramen asrlar boyunca reddedilip, sadece bir dman ve gasp olarak kabul edildiler. Onlarn gcne ve ihtiamna ahitlik eden birka harabe halindeki anttan baka bir ey kalmad. Onlar, byk tufandan sonra yalnz kalan, tufann bykln sahillerden uzak bir yerde gsteren, tek bana braklm bir kaya gibi. Ayn ekilde Al-hamra da, Hristiyan topraklar iinde bir kaya sanki. Batnn gotik binalarnn arasnda, cesur, aydn, kibar, fetheden, yne-ten ve yok olan millet, sanki bir sade memento gibi...

Washington Irving Tales of the Alhambra, 1990.

8Tarihte kaytl kald ki, Ceutanin Bizans Valisi Kont Ju-lian eitimi tamamlayabilmek iin kzn Toledo ehrine Bat Gotlarn sarayna gndermiti. Bir gn Taho nehrinde yzerken onu Got kral Roderick grm ve ona ak olup, karmaya karar vermiti. Namusunu temizleyip, intikamn alabilmek iin Kont Julian Tangera valisi Tark bin Ziyad spanyaya zorla girerek, onun yardmyla fethetmesi iin ikna etmiti. Tark bunu kabul edip, Tarif bin Malik kumandasnda 100 atl ve 300 yaya askeri gndermiti.

O kk keif heyeti Algekirasn yaknlarnda karaya km ki, sonradan o yerin ismi Tarifa olmutur.

Tarifa, Avrupa ktasnn gneydeki son nokta.

Cebelitark ve Tarkn kayas (424m)

711 ylnn yaz balarnda Tark bin Ziyadn 12.000 Ber-

ber ile karya geip, karaya ktklar yer sonradan Cebel el-Tark (Tarkn Kayas) olarak adlandrlmt. Bugnk ad ise Gibraltardr.

Cebelitark BoazOraya geldikten sonra Tark, fazla askeri gce gerek kal-

madan kanaln etrafndaki topraklar fethetmiti. 20 Temmuz 711 ylnda Kadiz yaknlardaki savata Bat Gotlarn ordusunu malup etti ve bu ekilde Iber yarmadasnn tamamn fethet-me yolu ald. Halifenin valisi Musa fetihlere katld ve bu ekilde Arap ordusu ancak Pirineydeki Poatye savalarnda 732 ylnda durdurulabilirdi. O zamanlardan Grnatann d olan 1492ye kadar, daha dorusu slamla herhangi bir ba olan son Endlsl acmasz srgne gnderilene kadar, bu okkltrl toplum birok parlak dnemden geti. Elbette o dnemde dnyann en parlak, en aydn noktasyd Endls.

Endls 720. yl

0

Birkayz cami, hamam, 500.000den fazla kitap bulunduran ktphanesi ve muhteem Medine ez-Zehra saray ile Kurtuba ehri dnyann ilim ve kltr merkezlerinden saylmaktadr. Bu yzden byle bir toplumdan bn Rt (Averoes), Ibn Hazm, bn Arabi, el-Meymun, el-drisi ve dier dahilerin kmas hi artc deildir. Bunlarn ve tabii, daha dier alimlerin vesilesiyle ok ey yaplmtr. O zamana kadar gelen dnyada ilmin kurtarlmasna ve korunmasna, dnya genelindeki ilim ve kltrn ilerlemesine katklar ok byktr.

bn Rt (Averoes)

Bir zamanlar bu topraklarda, zamann ok ilerisinde, Avrupann karanlklar zamannda, stn bir toplumun var olduunu hatrlayabilmemiz iin, ok az ey kalmtr.

Kurtuba camii kirletilmi ekilde kald, Medine ez-Zehra kalntlar, Sevilladaki La-Giralde minaresinin kalntlar ve belki Endlsllerin en gzel mimari hatras olarak Alhamra - Girnatadaki Krmz saray...

imdi Siera Nevadann gney eteklerindeki Alpujar-ras zntl grnyor. Grnatann dnden sonra son Emevi temsilcisi, sa kalan Endlsllerle, 1568da en-gizisyona kar isyan balatt. Tek bana braklanlar, kalan

slam dnyasnn herhangi bir yardm olmadan malubiyete mahkum olmulard. Ayn zamanda bu bir mhr olarak ber yarmadasnda slamla son hesaplamaya girileceini anlamna geliyordu ve 17. asrn banda da yle oldu.

Alpujarras (el-Buarat)

Alpujarras (el-Buarat) ok gzel ve sularla zengin bir yerdir. Oralarda Orgiva, Valor, Ugihar, Lanharon ve dier kyler Don Kiot, Nar aacnn glgesi, Fatmann eli gibi romanlardaki zamanlarda deil uanda. Doa bu blgelerde yaayp, alanlarn ve refah getirenlerin yok olmasna sanki isyan ediyor.

O insanlar ki, sultanlarn gc geici olup, dnyann nok-san ve fani olduunu idrak edip, binlerce gzle grlebilecek yerde etkileyici sslemelerle tek bir mesaj braktlar:

GALIP OLAN ALLAH.

Lanharon Endls kalesinin kalntlar.

711 ylnda Araplarn gelii, Endls sreci (756-1492) ve bu milletin ber yarmadasnda yok olduu 1609 ylna kadar-ki devir birka dneme ayrabilir:

- Emirler dnemi ( 756-929)

- Halifeler dnemi (929-1031)

- Beylikler dnemi (1031-1238)

Murabtlar dnemi (1086-1025)

Muvahhidler dnemi (1147-1248)

- Grnata Sultanl (1238-1492)

-Alpujarras isyan (1568-1571)

Emevi hanedann soyaac

1. EMRLERN YNETM DNEMLER (756-929)

1.I. Abdurahman (756-783)2.I. Hiam (788-796)3.Al-Hakem (796-822) 4.II. Abdurahman (822-852) 5.I. Muhammed (852-886)6.Al-Mundhir (842-886)7.Abdullah bin Muhammed (888-912)8.III. Abdurahman (912-929)

1. I. Abdurrahman (756-788)

Yzyllk Emevi ynetimi, 750 ylnn Ocak aynda Ab-basilerin, Emevi halifesi II Mervan devirmesi ve yeni Abbasi halifesi Emevi hanedanna ait btn aile fertlerinin katlini em-retmesiyle son buldu. Bu aileden 60tan fazla kii ldrld, ancak iki kii sa kald. Abdurrahman ve onun drt yandaki olu. Abdurrahman sadk arkada olan Bedr ile birlikte Filistin, Msr ve frikiye (Tunus) zerinden geerek, Abbasi ynetimden uzak olan Fasta, geici bir snak bulmutu.

amdaki Emevi camii

Yeni fethedilmi Avrupa topraklarnn emirlerinden, son Emevi ehzadesi olarak Abdurrahman, Abbasi ynetimin-den ve bakenti olan Badattan uzak kalmak, yeni bir hayata balayabilmek iin bu topraklara kabul edilmesini istedi. zin ktktan sonra gen ehzade Abdurrahman (henz 26 yan tam doldurmamt) Kurtubaya yerleti. Burada allmn dnda, benzersiz, eitli kltr, din ve adetlerden oluan yeni Mslman milleti ve devleti domaya balamt. Msl-man fatihler yerli halk srgne gndermeyip, zorla dinlerini deitirmeye kalkmamlar, hatta lkeyi baka halk ve mil-letlere amlard. Abdurrahman yeni devlete Endls adn verdi. Btn topraklar birletirip, kendisini yeni kurulan mslman devletinin emiri ilan etti.

Gvadalkivir (Vadi el-kebir) nehrinin byk dn yapt yerde, Roma kprsnn temellerinin yannda hemen Kur-tuba camiisinin inaatna balad.

Roma kprsne ve Kurtuba camiisine bir bak

Kurtuba caminin ii

Kurtuba camisi, dnyann en muhteem yaptlardan birisi. Mslman mimarlarn amac, stun orman ve ikili kavislerle birbirine geen palmiye aalar izlenimi vermekti. (palmiye, hayat aac olarak, her arabn hatrasnda zel yer tutmaktadr.) Cami dndaki alan ise, bir palmiye orman ve haremdeki na-renciye aalaryla vahay andran, dnyadaki cenneti de tem-sil etmesidir. Ik ile glge, hayal ile gerek, bugn ile gelecek arasndaki spesifik bir ahenk ile kutsal yerin parlak bir efekti yaratld. O yer ki ezele olan hasretin doduu yerdir. Orada namaz ve dualarla Rahman ve Rahim olan Mevla zikredil-mektedir.

...Bu mslman mimari harikas, cesur inaat oyunlarnn sonucudur. Buraya lahi kudret inmekte ve inananlara ilham vermektedir. Stunlar zerinde bulunan kemerler stunlardan iki kat byktr. Yerekimine ramen btn arl ince st-nlar zerindedir. lahi kudret ykseklerdedir, camiideki iba-det eden inananlarn acizlii ise temellerdedir...

Ildefonso Falcones, Fatimann eli (282 s.)

18

Kurtuba camisinin krokisi - farkl renkler emirleri ve inaat dnemlerini gstermektedir. Camii haremle beraber 23.450m2 (175x134m) alan kaplamaktadr.

Mihrap

Kurtuba camisinin esiz mihrab, yapl itibariyle imamn sesinin btn camide ayn ekilde duyurulmas salard.

zerinde Hair Suresinin ayetleri yazlyd:Rahman ve Rahim olan Allahn adyla,22) O, yle Allahtr ki, Ondan baka tanr yoktur. Grl-

meyeni ve grleni bilendir. O, esirgeyendir, balayandr. 23) O, yle Allahtr ki, kendisinden baka hibir tanr yok-

tur. O, mlkn sahibidir, eksiklikten mnezzehtir, selmet ver-endir, emniyete kavuturandr, gzetip koruyandr, stndr, istediini zorla yaptran, byklkte ei olmayandr. Allah, mriklerin ortak kotuklar eylerden mnezzehtir.

24) O, yaratan, var eden, ekil veren Allahtr. En gzel isimler Onundur. Gklerde ve yerde olanlar Onun nn yceltmektedirler. O, galiptir, hikmet sahibidir.

(1523 ylnda katolik engizisyonu caminin ortasnda, ha eklinde bir katedralin yaplmas iin kraldan izin ald. Bu-nun yaplabilmesi iin 63 stunn yklmas lazmd. Harem

0

ile cami arasndaki boluk, duvar rlerek kapatlp, birka yl sren almalardan sonra katedral yapld. Aktarlyor ki; Kral (arl) V Karl (inaata izin veren) antiyeyi gezerken unu sylemi: Ne planladnz bilseydim asla izin ver-mezdim. Katedrali her yerde bulabilirsiniz, fakat yktnz alan dnyada hi bir yerde yoktur...)

Kurtuba camisi (ortada katedral grnmektedir)

Cami ile birlikte haremde onlarca narenciye aac bulunmaktadr (Narenciye bahesi) ve bgne dek asl ekli ile korunabilmitir.

Kurtuba camisi, Narenciye bahesi

Bahenin harika kompozisyonun yannda, bu bahede Endlsllerin basit aa sulama zm yntemleri serg-ilenmektedir. Her aa sulama kanalna balyd. Bahe ise taraftan merkezi kanalla evrilerek basit sulama yntem-leriyle su istenen aalara getirilirdi. Sular byk tankta ve birka abdest alma havuzunda depolanrd.

Abdurrahman, komutan ve devlet adam olarak stn zel-liklere sahipti. Yalnz bana tanmad bir lkeye gelip, dev-let kurmutu. Onun zamannda yaayan Abbasi halifesi olan El-Mensur onu Kureyilerin ahini olarak tantmt. nk o, tek bana, ordusuz, kendi gc, iradesi ve yeteneklerini kullanarak, o zamana kadar hi kimsenin baaramadn baarmt.

I. Abdurahman ant Almunekar, spanya

2. I. Hiam (788-796)

Abdurrahmann ikinci olu olan Hiam, otuzlu yalarnda babasnn yerine gemiti. Mavi gzleriyle ve sar salaryla spanyada dodu. Dindar bir adam idi. Babas, sadece onun bildii sebeplerden dolay, aabeyisi olan Sleymandan nce taht ona verdi.

I. Hiamn devlet ynetimi genellikle sakin gemiti. Bu durumun, yeni fkhi ve felsefi Maliki okulunun domasna olumlu etkileri oldu. Ki bu okul ileride drnc mezheb olarak kabul edildi (hanefi, hanbeli ve afii mezhepleri).

Endlste resmi fkhi reti olarak Maliki mezhebi uygulanyordu. Mslmanlar, maliki mezhebine bu topraklar-dan yok olana kadar sadk kalmlard.

I Hiam zamannda Endls

3. El-Hakem (796-822)

Babas gibi, El - Hakem de aabeyinin, Abdlmelikin, hakk olan tahta kendisi oturdu. Tarihte gaddar bir emir olarak anld. Ordusuyla Endlsn snrlar glendirdi ve ber yarmadasnn kuzey blgesine ald.

Abbasi hilafetinin merkezi olan Badatla ilikiler kurmutu. O zaman Abbasi halifesi ok mehur olan Harun el-Reid idi.

Yeni zirai metotlara dayanarak ekonomi byyordu. Bu krallk her alanda byk ark devletlerinin zelliklerini tayordu.

El-Hakem gururlu bir ekilde vefat etti nk kendisinin devletin organizasyonuna ve glenmesine katklar byk olmutu.

4. II. Abdurrahman (822-852)

II.Abdurahman, babasnn yerine getiinde 30 yalar-ndayd. Toledoda doan Abdurrahman, eitime ok byk

nem vermiti. iir yazard ve sanata byk ilgi gsterirdi.Badat halifelerinin yaratc gcne ve hayat tarzlarna

hayranlk duyard. Adalete ve bara byk hassasiyet gsterir-di. Vergileri indirip, rvet alan memurlar da cezalandrd.

Halk iktidarda farkl bir hkmdarn olduunu anlamt ve bu yzden onun zamannda nemli isyan ve problem kmamt. Din deitirip, slam seen insanlarn says artt, asimilasyon abuk ilerliyordu ve tamamen yeni bir milletin ekli grnmeye balamt.

Onun zamannda byk air, mzisyen ve ilim adam Ebu-l-Hasan Ali Ibn Nafi (Ziryab) Harun el-Reitin sarayndan, Badattan, spanyaya kamt. Onun etkisiyle byk bir kltr ve ilim dnemi balar ve bu dnem Endlsteki kl-trel ve ilmi devrimin balangc olarak saylr.

5. I.Muhammed (852-888)

Abdurrahmann ani lmnden sonra, tahta byk olu Muhammed geer. Onun zamannda ber yarmadasnn byk ksm fethedilip, merkezi ynetim altna girdi. Kurtu-ba eski dnyann en byk ehirlerden birisi olmutu. Byle karmak bir toplumda isyanlar ska grlrd fakat hepsi baaryla bastrld ve devlet ilerlemeye devam etti.

Byk ilerlemeler de ziraatte gereklemiti. Yeni icat-lar ve sulama teknikleriyle mahsul oald ve yeni kltrler yetitirildi. Gelenek haline gelen zeytinin yannda o zamana kadar bilinmeyen yeni meyve ve sebze trleri yetitirilmeye balamt: pamuk, eker kam-pancar, pirin, patlcan, spanak, karpuz, limon, portakal, eftali, muz, badem, nar ve bir sr baka bitki. ok verimli blgelerde toprak -drt

hasat verirdi. Deirmencilik sistemi mkemmel hale gelmiti. Btn bu etkiler daha iyi bir hayat yaayabilmek iin srekli gelen insanlara ve artan nfusa gda temin etmeyi salad.

Korunmu sulama sistemi (Kurtuba yaknlarnda) 6. Al-Mundhir (886-888)

El-Mundhir; kararl, kurnaz ve cesur prens, Vizigot Kontu Alonsonun neslinden gelen torunu, mslman olan,mer bin Hafsun isyan balatt zaman iktidara gemiti.

Ksa sren iktidarnda, Prens Omer bin Hafsunnun isyan bastramamt. Malaga yaknlarnda bulunan Bobastra kentin-de saklanan isyanc meri kuatrken vefat etti.

Bobastro-Malaga, kentin kalntlar

7. Abdullah bin Muhammed (888-912)

Abdullah iktidar abisi Mundhirden 40 yandayken devrald. Annesi Frank prensesi olup, kendisi ok dindar, adil ve lks hayat sevmeyen biriydi.

Onun zamannda yarmadadaki isyanlar oald. En by hala mer bin Hafsunun isyanyd. Bu arada mer hristiyanla geer ve ber yarmadasn Emevilerden kurtar-mak ister.

Abdullah, meri malup edene kadar, Kurtuba etraf ve Akdeniz blgeleri isyanclarn elindeydi. Galibiyetten sonra mer, Siera Nevada tepelerine ekildi, orada 917 ylnda ve-fat etti.

Abdullah yirmi yedi yllk iktidarndan sonra, 912 ylnda altmsekiz yanda vefat etmitir.

8. III.Abdurahman (912-929)

III.Abdurahman, vefat eden emir Abdullahn amca olu idi. Abdullah onu nceden halefi olarak belirlemiti. Haleflerle ilgili herhangi bir yasal dzenleme olmad iin iktidar istey-

en baka talipler de kacan korkusu vard. Abdurrahmann ciddiyeti ve gl kiilii aile fertlerinin ona tabii olup, sadk kalmalarnda etkili oldu.

Tahta ktnda Abdurrahman yirmi iki yandayd. Onun planlar net ve basitti, btn isyan eden emirlerin din ve nes-line baklmakszn boyun edirilmesi ve tekrar merkezi ynet-imin kurulmas. Bu amala kendisi askeri seferlere katld, ve bylelikle dokuzuncu asrn yirmili yllarnda Kurtuba emirlii yine sakin ve birleik bir yer oldu.

28

2. HALFELER DNEM (929-1031)

1.III. Abdurrahman (929-961)2.Al Hakem (961-976)3.II. Hiam (976-1008)4.II. Muhammed (1008-1009)5.Sleyman (1010-1012) 6.II. Hiam (1012-1017) 7.II. Sleyman (1012-1017)8.IV. Abdurrahman (1021-1022) 9.V. Abdurrahman (1022-1023)10.III. Muhammed (1023-1024) 11.III. Hiam (1027-1031)

1.III. Abdurrahman (929-961)

Abdurrahman, sadece onbe yl gibi ksa bir zaman iinde Endls yine birletirip, glendirmiti. Emevi halifeleri ailesinden geldii iin (750 ylnda Abbasiler halifelii zorla almlard) iinde Emevi onurunu geri alma ve Badattaki Abbasi halifesine ramen, kendisini halife ilan etme istei domutu.

Bu kararn lehine olarak Harun el-Reitin vefat, Abbasi halifeliinin zayflamas ve bakentin Badattan Samaraya gemesi etkili oldu.

Resmi bir ekilde halife olduktan sonra, Abdurrahman, Kurtuba yaknlarnda yeni bir saray ina etmeye karar vermiti. Adn da hanmlarnn birisinden esinlenerek Medinetz-Zehra verdi. O hanmn kendi mlknden byk bir ksmla sarayn inaatna katklar olmutur. Bu ehir-saray 100 hek-tar zerinde ve bir tepenin yamacnda kurulup, Kurtubaya bakyordu.

Kocaman projenin sorumluluu veliaht prens Hakeme verilmiti. Saray iin lazm olan malzemeler btn dnyadan getiriliyordu ve zerinde zamann en iyi ustalar alyordu.

Medinetz-Zehra, korunmu kalntlar

0

Medinetz-Zehra, Kurtubaya bir bak

na edildikten sonra Medinetz-Zehra, idari ve ynetim binalaryla: ordu blm, sivil ileri blm, yksek devlet temsilcilerini kabul salonu, dini binalaryla devletin en parlak brokrasi kompleksi olmutu.

Medinetz-Zehra, ilk devlet bakann kaplar

Korunmu blmlere baktmzda Medinetz-Zehra, ok gzel bir ehir olarak, allmam bir grnt vermektedir. Gnmze gelen her detayla, dnemin en gzel ve muhteem yapt, mimarlarnn gzellik anlayn sergilemektedir.

Medinetz-Zehradaki grkemli caminin yeri

Maalesef, bu kompleks ksa bir dnem asl amac iin kullanlmtr. 11. asrn balarnda isyan eden Berberler tarafndan soyulup yakld ve bu isyan dier Hristiyan hkmdarlara bir davetiye gibi oldu. Son yllarda kompleksin imar ve paha biilemez antnn korunma almalar srdrlmektedir.

Halife Abdurrahman komu devletlerle, zellikle Bizans ile ilikileri st seviyede tutuyordu. Devleti salamlatrd ve, hakl olarak, Endlsn gc ve ihtiam onun zamannda en yksek noktada olduu sylenebilir. Tarihi Hiti, Kurtubay, stanbul ve Badatla dnyann kltr merkezinden biri ve Avrupann en kltrel ehri olarak bildirir. Caddeler kilome-trelerce kapl olup, etrafndaki evlerden klandrlmt. 700

yl sonra bile Londra caddelerinde tek lamba varm. Oksford niversitesinde banyoya bir pagan adeti olarak baklrken Kurtuba alimleri nesiller boyunca evlerinde banyo keyfi yapi-yordu (Araplar Tarihi, 370 sayfa).

2. El-Hakem (961-976)

El-Hakem 15 ekim 961 ylnda babasnn yerine gemiti. Abdurrahmann varisine brakt gibi bir hkmdarn varise refah iinde, salam ve parlak bir devlet brakmas, insanlk tarihinde nadiren grlr.

El-Hakemn heykeli, Kurtuba

Kurtuba halifelii tarihinde II.Hakem dnemi bar ve saadetin doruk noktasyd. Bu dnem, ortaan en sekin hkmdarlarndan birisini vermiti. Kendisi tam bir ilmi an-siklopedi olarak, btn ilimlerin bir hamisi ve koruyucusu idi. Bu ynu ile, byk Kurtuba ktphanesini kurdu ve baz sylentilere gre, iinde 400.000den fazla kitap bulunuyordu. Kitaplar dnyann her tarafndan getirilip, fiyatna bakmakszn satn alnyorlard. Ardndan ilgili alimlere verilip, incelenip, okunduktan sonra baz kitaplar kopyalanp, eitli eserlerle

btnletirilirdi. Merkezi ktphanenin yannda Kurtubada ayrca yirmi kadar ktphane daha vard ve herkes orada okuyup, alabilirdi. Endlste isteyen herkes bir ok okul-da okuyabilirdi. Sadece Kurtubada, halife, nfusun en fakir ksm iin 27 okul amt.

Halifenin ilme olan tutkusu devlet nezdinde biliniyordu ve bir ok soylu, tacir, hatta i adamlar bile ktphaneler kuruyorlard. Saragusta valisi dnemin bilinen btn ilimleri-ni 100 ciltlik ansiklopedide birletirmiti.

El-Hakem 1 ekim 976da vefat etmiti. Onun yerine tek ve hala ocuk olan olu II. Hiam gemitir.

Hakemin zamannda Kurtubada o dnemin en byk doktorlarndan Ez Zahrevi (Albucasis) yayordu. Kurtuba yaknlarnda 936 ylnda domutu. Halifenin bahekimi idi ve biroklarna gre en byk Mslman cerrah. 30 ciltlik eser yazp, btn hastalklar aratrp, semptomlar ve tedavile-rini yazmt. almalarnda btn antik ilmini kullanyordu. Cerrahi ile ilgili olan blm latinceye evirilip, Venedikte 1497, Baselde 1541 ve Oxfordda 1778 yllarnda baslmtr. Bu eser, Avrupann eitli tbbi okullarda cerrahi tantm kitab olarak asrlarca okutulmutur.

Ez-Zahrevi

3. II. Hiam (976-1008, 1010-1012)

Annesi Baskl Aurora (Sabiha) idi. Onbir yandayken, ocuk olarak, tahta getiinde devletin gerek yoneticisi kim olacak diye entrikalar retilmeye balamt. Hristiyan krallklar kuzey snrlarna tehdit olmaya balarken Ebu Emir el-Mensur (Almanzor) bunu frsat bilip, kendini bakomutan ilan etmiti. Hristiyan ordularn hsrana urattnda, kend-isine Endlsn gerek hkmdar nvann garantilemiti.

Kalatanazor, el-Mensur heykeli

eitli entrika ve komplolara ramen el-Mensur arabulucu yetenekleriyle devleti idare edebilmek iin nemli kiilerin iltimasn salamt. Hristiyan krallara kar 50den fazla sefere katlp, kuzey snrlarnda askeri yardmla bar ve tek devleti koruyabilmiti.

Bu zaman ierisinde halife Hiam Medinetz-Zehrada tutmutu. Din ulemasndan bile btn Endls camilerde cuma hutbelerinde halifenin isminden sonra kendi ismi zi-kredilmesini salamt.

787 ylnda inaat balatlan Kurtuba Camisi, eitli hkmdarlarn ilavelerinden sonra El-Mensur tarafndan

tamamlanabilmiti. Cami etrafndaki serbest blge snrl olduu iin, son ilaveler asimetrik (soldan) yaplmt. Mihrabn biraz sada kald camii krokisinden grlebilir.

El-Mensur zamannda Endls

El-Mensur 10 austos 1002 ylnda vefat etmiti. lmnn ardndan Emevi halifeleri spanyada zayflamaya balamt. Baz tarihiler el-Mensuru Mslman spanyann en byk devlet adam, komutan ve 10. asrn Bismark olarak grmlerdir. (F.Hiti, Araplar Tarihi, 461 s.)

Devletin gerek ynetiminde olu Abdulmelik yerine gemiti. Ayn zamanda halife Hiam hala Medinetz-Zehrada tutsak olarak kaliyordu. 1008 ylnda vefat eden Abdulmelikin yerine, el-Mensurun ikinci olu Abdurrahman geer. Annesi hristiyan olduu iin Abdurrahmana soyunu unutmamak adna Sanelo (kk Sano) lakab vermiti. Yapt faaliyetlerle halkn beenisini toplayamamt. zel-likle halifenin yerine geme faaliyetleri hi beenilmemiti. Bir askeri seferde iken, kendisinin olmad zamanda Emevi Prensi II.Muhammed isyan balatmt.

4. II. Muhammed (1008-1009)

Emevi Prensi II.Muhammedin balatt isyan tam bir devrime dnmt. Sanelonun ldrlmesiyle Prens Mu-hammed iktidar ele geirip, tutuklu olan halife Hiam l, kendisini ise halife ilan etmiti. Halife yandalar protesto-lara balad ve neredeyse btn lke sava ortamna girmiti. Bu ayaklanma II.Muhammedin tutuklanma ve ldrlm-esiyle sonulanmt. Bunun ardndan Hiam tekrar iktidara gemiti. Btn bu karklklardan en byk fayday III.Abdurahmann torunun olu Sleyman grd.

5. Sleyman (1009-1010, 1012-1017)

1009 ylnda Berberler Sleyman mam olarak ilan etti, kendisi de onlarn yardmyla iktidar ele geirdi. Bu iktidar ksa srd nk II. Hiam, 1012 ylna kadar halifeliini ko-ruyabildi. O zamanlar Kurtuba kuatma altndayd ve Berber-lere tamamen muhta olan Sleyman ikinci kez iktidara geti. Berberler 1017 ylnda tekrar isyan kartp, halife Sleyman ldrrler.

Bundan sonra Kurtuba sakinleri, Emevi soyundan gelen adaylardan oylama eklinde halife seiyorlard. Bu yntem istenen sonucu vermemiti. Halifeliin dald, 1031 ylna kadar olan sre, I.Abdurahmann torunlarnn frkalararas iktidar mcadelesi olarak gemiti.

Sleymandan sonraki halifeler ise: Kasm, IV. Abdurah-man, V. Abdurahman, III. Muhammed ve III. Hiam (el-Mu-tad) iktidarda 1027 - 1031 ylna kadar kalmt.

Byk hekim el-Zahrevinin yannda hilafat zamannda bir-ok baka byk bilimadam, dnr ve air kt. Aralarnda ilk srada bn Hazm gelmektedir. Genel anlamda en byk ve en verimli slam yazarlardan birisidir. 994 ylnda Kurtubada

doup, genliinde vezir olarak halife Abdurahman ,el-Mus-tezir ve Hiam el-Mutadn saraylarnda bulunmutu. Hi-lafetin dalmasyla yanlzla ekilip, kendisini edebiyat almalarna adamt. Tarih, ilahiyat, mantk, iir hakknda drtyz kadar kitap yazmt. Ontolojik iir kitab, Gvercin gerdanlnda platonik ak vmt. Onun en deerli eseri ise Mezhep, heretik retiler hakknda kesin szdr. Bu es-erle dinleraras alanda sz sahibi olan ilk bilimadamdr. 1064 ylnda Sevilla taifindeki Manta Liam yerinde vefat etmiti.

Ibn Hazm, Kurtubadaki heykeli

bn Hazm yansra, zamann byk airi olan Ahmed ibn Zeydun, bazlara gre Endlsn en byk airidir. 1003 ylnda Kurtubadaki soylu bir aileden geldi. airin, el-Musteki hkmdarn kz olan, Valide hanma kar olan ak tarihte yazl kalmtr. Bu ak uruna gzden dmee, sulu

38

bulunmaya ve yllarca srgne maruz kalmt. Valideye atfedilmi iirlerde Metnetlz-Zehra ve etrafndaki bahelerin olaanst gzelliini tasvir edip, bu ekilde doaya kar olan inceliin Endls iirinin en nemli unsurlarndan biri olduunu gstermiti.

bn Zeydun, Kurtubadak ant

Burada elbette nl tarihiyi, Kurtubadan Ebu Bekir ibn Umar el-Kutiyah anmak gerekir (977 ylnda vefat etmitir). Eserlerinden birinde nl tarihi, Mslman den-izci bn Farukun 999 ylnda Kadizden kp, Atlas okya-nusa almasn yazmtr. Bu seferde, Kanar adalarna varp, oradan bat tarafnda bulunan iki aday kefedip, adlarn koymutu-Capoeira ve Pluitana.

3. TAFELER DNEM (1031-1238)

0

Hilafetin dalmasyla Endlls 26 ufak devlete, taifeye blnmt. Onlarn hkmdarlar eitli soylardan gelen prensler olup, hilafetin dalmasn kendi karlar iin ve bamszlklarn ilan etmek iin iyice kullanmlard.

Taif devletleri 1030. yl

Hayatta kalabilmek iin bu ufak devletler kendi aralarnda yada hristiyan krallarla mslman taifelerin aleyhine anlamalar yapp, eitli metotlar kullanmlard.

Murabtlar

Murabtlar hanedannn mensuplar, (Yusuf Tafin ncl ile) maliki fkh okuluna bal idiler. 1085 ylnda hristiyanlar, Toledo ve birka ehir ve hisar daha fethet-tikten sonra dalm, Endlsller Yusufu armlard. Kendisi, Avrupa slam Devletini koruyabilmek ve yeniden birletirmek iin yardma komutu.

1086 ylnda bar yarmadasna getikten sonraki Murabtlar Krall

Murabtlar taifeleri birletirmeyi, Valensiay geri almay baarmlard. Toledo ehri hristiyanlarda kalmt. Murabtlar balangta adaletli davrandklar iin halk desteini esirgememiti. O zamanlarda Sarakusta taifesinde Benu Hud hanedan bata idi. Bu ehir, zamann en gl ms-lman merkezi olduu iin, ilim ve kltr ehli Kurtubadan Sarakustaya yerlemiti. O zamanki Sarakusta valisi Ebu Cafer el-Muktedir, grkemli bir saray ina etmiti. Saray bu gnlere kadar gzelligini koruyabilmitir.

El-Caferiye d grn

El-Caferiye - ii

Yusufun lmyle slam adaleti de yok olmutu. Halk yabanc ordusunun igalini hissetmeye balamt, ordu ise

koruma ad altnda halk smrmt. 1121 ylnda Kurtuba ve dier ehirlerde isyanlar balamt. Halk, Muvahidlerden yardm istedi nk kendileri 1125 ylnda Fes fethedip, iktidar almlard.

Muvahhidler

Harekatn kurucusu Fasl Ibn Tumart temiz ve arndrlm slam iin aba gstermiti. Mekke ve Badatta islami aratrmalar yapmt. Fasa dndkten sonra bu dini hareket siyasete dnt ve Murabtlar yendiler. 1147 ylnda Fasta iktidara getikten hemen bir sene sonra boaz aarak Endlsn bir ksmn feth ettiler.

1157 ylnda Muvahhidi devletin haritas Ebu Yakub Yusuf, Muvahhidlerin kurucusunun to-

runu, byk bir asker ve devlet adam idi. Yine Endls birletirmeyi, Valensiya, Murisiya ve Taho vadisini geri almay baarmt. Askerleri Toledonun yaknlarnda durmulard. Askeri sahann yansra, inaat, ilim ve kltr gelitirip, destek vermiti. Devletin merkezini Sevillaya aktarmt. Sevilla, Gvadalkivir (Vadi el-Kebir) nehrinde ehir ve liman olarak bulunuyordu.

Sevilla - 12. asr

Sevillada, Kurtubadaki gibi, byk bir cami ina edilmiti. Ayn zamanda caminin elli metrelik Hiralda minaresi ve zamann harikas ehri aydnlatan fener kulesi de ina edilmiti. Minare drtgen eklindeydi ve kolay yrnebilmesi iin te-pesine kadar rampalar konulmutu. Bugn, minare haremle (narenciye bahesi) beraber ksmen korunmakla birlikte ve bir zamanlarn camisi imdi Avrupann en byk gotik katedral-lerden biridir (iinde Kolombonu mezar bulunmaktadr). Bgnk katedralin hemen yannda korunmu Alcazar kral saray durmaktadr.

Alkazar-bahe

Narenciye bahesinden bak-La Giralda

La Giralda SevillaSolda asl minare, ortada ise katedralin eklenen an kulesiMuvahhidlerin bakenti olan Sevillada, Gvadalkivir (Vadi

el-Kebir) nehrinde, zamann en modern liman ile birlikte giri klar kontrol edebilmek iin grkemli bir kule ina edilmitir. Ad ise Altn Kule (Torre del Oro) olup, bugn bile Endls mimarisinin korunmu ant olarak durmaktadr.

Altn Kule liman girii, Sevilla

Altn Kule bulvar, Sevilla Muvahhidler zamannda Sevillada, byk dnr ve filo-

zof Ebu Velid Muhammed Ibn Ahmed Ibn Rt yaamt. Se-

villa ehrinin bahekimi olup, bunun yannda islam ilimleri ve felsefe aratrm, Aristotelosun eserlerini evirimiti. Hakl olarak Ibn Rt, tm zamanlarn en byk islam dnr olarak kabul edilmektedir.

Ibn Rt heykeli- Kurtuba

Ayrca, 1165 ylnda Mursiyede slamn en byk mutasavvflarndan biri, Muhyiddin bn Arabi domutu. Kendisi hayat ve eserleriyle tasavvuf dnyasnda byk iz brakm olup, Endls medeniyetinin canlanmasnn en par-lak rneiydi. Ibn Arabi 1245 ylnda amda vefat etmi olup, orada da defnedilmitir. Osmanl sultan, I. Sultan Selim 1516 ylnda mezar bulup, trbe ina ettirmitir.

48

Muhyiddin Ibn Arabi

Muvahhidler dnemi tp, astroloji, felsefe ve dier ilmi safhalarda birok nemli isim ortaya karmtr. Onlardan bazlar ise:

- bn Bacce (Avempace): 1095 ylnda doup, 1138 ylnda vefat etmitir. Kendisi doktor, astronom ve filozof olarak Aristotelosun eserlerini yorumlamtr. Grnata ve Saragostada yaamtr. Felsefi eserlerinin yannda astrono-mi hakknda da grlerini yazp, Batlamyusun temellerini eletirmitir.

- bn Tufeyl (Abentofail). 1105. ylnda doup, 1185 ylnda vefat etmitir. Bir filozof olarak Aristotelesi takip edip, Grnatada hekim olarak almtr. 1163 ylnda Muvahhidlerin byk kumandan Ebu Yusuf Yakubun saray bahekimi olmutur (1182 ylnda bu makam terkettiinde yerine onun tavsiyesiyle arkada bn Rt gelir). bn Tufeylin aheseri phesiz Hay bin Yakzandr. Eserin ana fikri ise, insann kabiliyetlerinin, dardaki faktrlerden bamsz olarak, lahi kudrete baml olduunu kademe-li olarak idrak etmek iin yeterli olmasdr. Eser, orta a edebiyatn en orijinal, en zevkli yaptdr. 1671 ylnda latin-

ceye sonra birok Avrupa dillerine ve 1934 ylnda ispanyol-caya evirilmitir. Biroklar bu eserde Robinson Krusonun kkleri aramlardr.

- bn Zuhr (Avenzoar), zamann en tannm hekimlik temsilcilerdendi. Sevillada yaamtr (1094-1162). Mehur terapi kitapnn yazardr.bn Rd de bu kitap tavsiye etmitir.

bn Zuhr

bn Zuhr saray hekimi olarak almt ve ailesi de alt ne-sil boyunca hep hekim yetitirmiti.

Felsefe ve din konusunda bn Meymun ok tannan bir isimdi. Kurtuba yahudisi olarak btn dnyaya, mslman spanya modeli tantmt. Kendisi de Muvahhidler dnem-inde yaamtr (1135-1204).

bn Meymun

0

- El-Bekri; Kurtubada yaayan ve 1094 ylnda ve-fat eden bir yazardr. iir ve filoloji ile ilgilenmiti, fakat tarih onu seyahatname olarak yazd byk corafi es-erden tanmaktadr. Maalesef bu eserden sadece bir ksm korunabilmitir.

Mslman spanyann en byk coraiyacs elbette, Ceutada 1099 ylnda doan el-drisidir. Avrupada ok gezmi ve Sicilya kraln misafirperverliini kabul edip, ora-ya yerlemitir. Onun eserleri Yeni aa kadar Avrupada aratrlp, okutuluyordu. Kitab Rugar, Onun en byk es-eridir. Yol rotalarna gre, dnyay tanmlayp, ek olarak 71 harita eklemitir. Eserinde dnyay sekiz farkl iklim ile tarif etmitir.

El-drisinin haritas,1154 yl

(detayl kaydedilen Nil nehrinin kaynaklarna dikkatinizi e-kiyoruz. Resmi olarak bu kaynaklar 19. asrda bulunmutur)

El-drisi

Bu tarihi, Nzhetl Mtak fi htirakil Afak isimli mehur kitabnda, bir denizci grubun Lisboadan sisli ve karanlk okyanusuna alp, okyanusun srlarn ve nereye kadar uzandn kefetme almalarn yazmt. Bir adaya varp, orada insanlar ve medeniyetlerini grmler. Drdnc gn tercman onlara arapa hitap etmiti

Usturlab, navigasyon enstruman - Endlsllerin icad

Acaba Endlsller Kolombdan nce mi Amerikay kefetmilerdi? Bu soruya cevab, herhalde ilerideki

aratrmalar verecektir. Eer o toplumun gelime durumu, haritalar, navigasyon enstrmanlar, ilim ve denizcilerin te-crbesi dikkate alndnda, gemilerin Akdenizde dolat ve Suriye-Cebelitark rotasn kolayca getikleri (ki bu mesafe Avrupa-Amerika adalar arasnda 3/2ini oluturur) gznnde bulundurulursa, Endls denizcilerinin Kolombdan ok nce Amerika kylarna varmalar olaan ve beklenebilen bir eydir.

stte saydklarmzdan baka, Muvahhidlerin Endlsteki dnemini belirleyen, eitli ilimi alanlardan daha bir ok mehur isim mevcuttur. Bunlarn bazlar; matematiki bn Sehm, astrolog bn Kayyat, kresel trigonometriyi gelitiren bn Muaz, bn Saffarn astronomi tabelas, tp, teknoloji ve ziraatn gelitirmesi ile ilgilenen bn Vefid, btn mslman dnyasnn eczacs ve bahivan olan bn Baytara, tarihi ve seyyahatname yazar ibn Faradi ve biroklar daha

nemle belirtmek gerekir ki, Muvahhidler, Yusuf Yak-up hkmdarn zamannda, 12. asrn sonuna kadar bar Yarmadasndaki mslman spanya son kez askeri-siyasi ve kltrel-ilmi konuda dorua kt.

Yusuf Yakubun yerine olu Muhammed Nasr gemiti. Kendisinde babasnn siyaseti ve kumandan bykl olmad iin hristiyan krallar ve rekonkvista tekrar faaliyete geti. Ksa bir zaman iinde yarmadadaki ou mslman idaresi hsrana, hezimete ugrad. 14 temmuz 1212 ylnda Las Nevas de Tolosta (Madrid - Kurtuba yolunda) kritik bir sava yaplmt. Birleik hristiyan ordusu, banda kumandan Mu-hammed Nasr olan Muvahhidler ordusunu yenmitir.

Las Navas de Tolos sava

Sava ncesi ve sonras harita

Altn ve gm ilemeli muvahhidlerin sava sanca (220x330). Kenarlarda Saf sresinin (10-13) ayetleri yazldr. 10 - Ey man edenler! Sizi ac bir azabdan kurtaracak ticareti size gstereyim mi?11 - Allaha ve Resulne inanrsnz, mallarnzla ve canlarnzla Allah yolunda savarsnz. Eer bilirseniz sizin iin en iyisi budur.12 - (Eer byle yaparsanz Allah) sizin gnahlarnz balar ve sizi altlarndan rmaklar akan cennetlere, Adn cennetler-inde ho yerlere koyar. te byk kurtulu budur.13 - Seveceiniz bir ey daha var: Allahtan yardm ve yakn bir fetih.. Mminleri mjdele.

Sancak Burgos mzesinde sergilenmektedir.

Las Nevas de Tolostaki mslmanlarn yenilgisi geri dnlemeyecek bir sreci balatmt. Mslmanlar bar Yarmadasndan srgne gnderilecek ve Endls yok olacakt. Yedi aylk kuatmadan sonra Kurtuba hristiyanlarn eline dt (1236), iki yl sonra Akdenizin en byk liman-lardan Valensia da igal edildi. Sevilla 1248 ylnda onyedi aylk kuatmadan ve Kral Ferdinand tarafndan bizzat yrt-len kanl savalardan sonra dt. Hristiyan dnyasnn du-alarla takib ettii bir hal seferi olmutu. 535 yl sonra bu ehrin d Muvahhidlerin sonu anlamna geliyordu.

Cadiz 1262 ylnda dt, Mursiye bir yl sonra, Karta-gena ise 1274te. ehirlerin igali ve Ferdinandn vefat ile rekonkvista dnemi bitmi oldu. Mslmanlarn ellerinde ufak, tek bir para kalm, o da Endls mltecilerinin son dura olmutu. Grnata.

Muhamed Nasr, son muvahhidi hkmdar

4. GIRNATA KRALLII (1238-1492)

Grnata Krall

58

Grnata Nasiri sultanlarn hanedan

1.Muhammed ibn Yusuf ibn Nasr

Sevillann d ve Muvahhidlerin yenilmesiyle, Mu-hammed bn Yusuf ibn Nasr, kendisini Grnata blgesinin sultan olarak ilan etmiti. Zamannn nemli savas ve akll diplomat olarak tannmt. Byk gce sahip olduunu (ve olabilecek tehlikeler) bildii iin kral Ferdinandn en saygl vasallarndan olmutur. Grnata Endls mslmanlarnn tek gvenli sna olmutur ve bu yzden ehir zamanla bymtr.

Sultan, Alhamrann (740x220m) temelleri att, ilerideki bir buuk asr boyunca da kompleksin inaat srd. Alhamra, Siera Nevada eteklerinde bulunup, basamak eklinde ehrin merkezine kadar inmektedir. Bir devlet saray, bir bamsz idari ehir olarak, devletin btn ileri buradan ynetilecek-ti. Ayrca, hkmdara ait zel bir blm de mevcuttu. Saray ve kompleksin koruma surlar ortak olmakla birlikte, iinde birbirinden bamsz blmden olumaktayd. Birinci blm; ehrin kalesi olarak btn kompleksi koruyabilmek iin elit askerleri barndrrd. kinci blm; saraylardan oluup, Sultan, aile fertleriyle saray hayat yaard. nc blm ise; Medine idi. Burada Sultann istek ve ihtiyalarn yerine getirebilmek iin saray grevlileri, memurlar ve sanatlar bu-lunurdu. ehrin bu blm kark cadde ve gei sistem-leriyle bal olup, Sultann gvenlii iin birbirinden ayrlp, bamsz olabilirlerdi.

0

1. Ba kule (Tore de la Vela)

2. Alkazaba (askeri blm

) 3.

arap Kaps (P

uerta del Vino)

4. Adalet K

aps (Puerta del Justica)

5. V. arl S

aray 6. P

artal Saray

7. Prenses kuleleri (Tore de las Infantas)

8. Altn oda (C

uarto dorado)9. K

abul odas (Sala del M

exuar)10. K

omares odas

11. Mirtino bahesi

12. Aslanlar bahesi

13.ki kz karde odas 14. K

rallar odas15. A

bencerrajes odas

Saraylar blm

12

3

4

5

6

7

8

10

9

11

12 13

14

15

Sultan, Arka Tepelerinde 2 kmlik sur ve zerinde birka drtgen kule yaptrmt (inaat bitiinde Alhamrada 22 kule vard). Koruyucu duvarlarda, drt kap (kuzey ve gneyde ikier kap) vard. Siera Nevadadaki pnarlarn bolca sular byk su depolarna getirilir, bu ekilde su ihtiyac sorunsuz karlanrd.

Alhamra, ehrin zerinde muhteem bir ekilde ykse-lir, Avrupann en gzel yerlerinden saylr. Birok ziyareti iin Alhamra spanyadaki Endlsn talam hayalidir. ncelik ve kark stillerle Alhamra, mslmanlarn Avru-pa topraklarndaki son sava alan olarak izlenim ve tesir brakr.

Albayzinden Alhamraya bak(Sol tarafnda Komares, sada ise Torre de la Vela kuleler grlmek-

tedir.)

Alhamrann hemen aasnda Sultan, mlteciler iin Albayzini ina ettirmitir. Bugn bu yer, kk dkkanlaryla bir al veri merkezi olarak eski dou pazarlarn andrmaktadr.

Allahtan baka galip yokturNasirilerin sanca

2. II. Muhammed

kinci Sultann asl sorunu (amac da), hristiyan krallarn, ber Yarmadasndaki mslmanlarn son kalesini fethetme ve rekonkvista faaliyetleri durdurmakt. Usta siyasi manevralarla devletin snrlarn koruyup, Malagi limann da kullanmaya devam etmiti ki bu ekilde iktisadi geliim zedelenmemi oldu. II Muhammed, Alhamra zerinde almalara devam etti ve grkemli bir sarayn hatlar bu ekilde oluturulmu oldu.

Alhamraya bak (Ortada V. arl Saray, sada ise Alcazaba)

3. III. Muhammed (1302-1309)

III.Muhammed imkansz olan baarmt - boaz geip, Ceutay fethetmiti! Aragon ve Kastila krallar bu olaanst baary kabul edemeyip, eitli entrika ve hilelerle Sultan tahtndan vazgeirmeyi baarmlard.

Cebelitark Afrika tarafndaki Ceuta

III.Muhammed Alhamradaki mehur ve grkemli Gen-eralife (asl Cennetl-arif) bahesinin inaatna balatmt. Bu baheye gelen her ziyareti bylenir sanki ona bakarak insann yeryzndeki cennet idrakine tanklk ediyorlar!

Alhamradaki su fskiyeleri

4. Nasr (1309-1314)

Tahta getiinde yirmiiki yandayd. O zamanlar, ms-lman Grnata iin hi de elverili bir zaman deildi nk Grnata tek bana Kastila, Aragon ve Marinitler ile savatayd. Yine diplomatik yollarla Grnata Marinitlerini kendi tarafna ekerek, bu durumdan galib olarak kmt!

Sslenmi fayanslar-Alhamra detay

5. smail (1314-1325)

Kastla Grnataya sava atnda, nfant don Pedro or-dusuyla ehrin surlarna geldiinde (1319 ylnda), Ismail tahttayd. Yaplan gl ve zorlu savata, Kastila malup olmutu. Don Perdo bile bu savatan sa kmamt.

Sultan smail, Alhamrann, zellikle Generalife bahe-sinin sslemelerine devam etmiti.

Sulu basamaklar Alhamra-Generalife

6. IV. Muhammed (1325-1333)

IV.Muhammed dnemi, genelde sakin bir ekilde gemiti. Kendisi devletin organizasyonuna ve Alhamrann gzelletirmesine odaklanmt.

Alhamradan detay

7. I.Yusuf (1333-1354)Byk bir mimar ve sanat hamisi olarak hatralarda

kalmtr. Alhamrada Mirta bahesini, Adalet Kapsn (Puer-to de la Justica), Komares saraynn dou ksmn ve Siera Nevadadan Alhamrann iki byk su deposuna sular geti-recek kanallar ina etmiti.

Eliler Odasna giri (Komares kalesi)

El-Partal, Alhamra

68

Adalet Kaps, Alhamra

Kapnn dndaki kavisin zerindeki eli detay

Yusuf Malagada Alcazaba Hisarn ina etmiti. Halen mslman mimarisinin bir ant olarak durmaktadr.

Alcazaba -Malaga

8. V. Muhammed (1354-1359, 1362-1391)

V. Muhammed, Yusufun en byk olu idi. Onun zaman, olduka istikrarl ve bar iinde gemitir. Yetenek-li bir diplomat olarak hristiyan komularla birok anlama imzalamtr.

Onun zamannda Grnata refahn doruundayd. Alhamrada mehur olan Aslanlar bahesi ve etrafndaki drt yeni saray ina edilmiti.

Aslanlar avlusu-Alhamra

Sihirli fskiye, 12 aslanl su ile alan saat zaman aktif olan fskiye ile saati gsteriyordu - Alhamra

0

ki Kz Karde Odas (Aslanl avlunun kuzey taraf)

Doal grn veren mukarnaslarla sslenen grkemli kub-be. Stalaktitler maaray arndrmakta ve merkezde basamakl ekilde gelien yldzl motif bulunmaktadr. Bu odann ismi merkezi fskiyenin yannda bulunan iki byk mermerli st-ndan gelmektedir.

Abencerahes Odas (Aslanl Avlunun gney taraf) Sslenmi tonozla Sultann zel odas

Komares kalesindeki Eliler veya Tahtl Oda. Alhamrann belki en muhteem odas. i, Nasiri ssleme sanatnn son halini sergilemektedir. Bu odada Sultan, kabul ilerini dzen-liyordu.

9. VI. Muhammed (1360-1362)

Mslman dnyasnda tm zamanlarn dnr bn Haldunun sarayda grev yapmas, bu sultann ve Onun dneminin en nemli zelliklerinden birisidir. Kastila ile bar grmeleri ona verilmiti.

bn Haldun

Misyonunu baaryla tamamladktan ve Kastila ile bar anlamas imzaladktan sonra bn Haldun kuzey Cezayire ekildi. Orada mehur eserlerinden olan Genel Tarihi yazma-ya balad. Bu eserin giri ksm (Mukaddime) ok byk deer tamaktadr. Bu eserde bn Haldun, tarihin geliimi teorisinde iklimin ve corafyann etkisini, dier tarafta ise, bir milletin geliimindeki ahlaki ve dini etkileri dikkate almt. bn Haldun, bir milli ilerleme veya zedelemenin kanunlarn kartmaya alt iin kendisi sosyal bilimlerin kurucusu olarak kabul edilebilir. Hi bir Arap yazar, yada Avrupal bile, tarihe bukadar kapsaml ve felsefi olarak yaklamamt. Eletirmenlerin hepsi bn Haldunun sadece en byk slam tarihi filozofu olarak deil, genelde en byk dnr olarak kabul ediyorlar.

15. yzyln ba, Grnata krallnda bar dnemin bittii, hristiyan tehdidin canland ve rekonkvista faaliyetlerinin son bulduu zamandr.

Bu duruma mslmanlararas tahta geme atmalar neden olmutur. Ordular gelecek olan savalara glenip, donanmak yerine, krall sonsuz i atmalarla kendileri zayflatyorlard.

Prenselerin Kuleleri (Torre de las Infantas)VII Muhammed zamannda ina edilmitir (1392-1408)

1419 ylnda bir Arap ailesi (Benu Sarac), sekiz yandaki IX. Muhammedin yerine iktidar yneten vezire ,kar isyan balatmt. Yakalandnda onu ldrp, tahta IX. Muhammed geirmilerdi. Ayrca, Nasiri soyundan gel-en dier mensuplar da tahta geme hakk araynca orta-da karmakark durum olumutu. Ksa bir zaman iinde birka hkmdar tahta gemiti: X.Muhammed, IV.Yusuf, XI.Muhammed. Bazlar da iki defa tahta oturmutu. IX. Mu-hammed ise kez tahta kmt.

1431 ylnda Kastilallar Elvira savan kazannca, Grnatay fethetme yollar almt fakat hristiyanlar da bunu baka ekilde deerlendirmilerdi. Topraklar para para gasp edip, bulunan hereyi mahfedip, insanlar rahatsz etmilerdi.

1449 ylnda mslman ordular yine birlik kurup, gasp edilen topraklar geri almt. Hatta Sevilla etrafndaki birka kilometrelik blgeyi de fethetmilerdi. Ksa bir zaman son-ra yine iktidar atmalar alevlenmi, bu sefer yenilgi tam olmutur.

Ayn zamanda (1453 yl) Osmanl Sultan Mehmet Fatih stanbulu (1463 ylnda da Bosnay) fethedip, btn Avrupada panik kartmt. Vatikan alarmdayd nk Hristiyan Avrupa iki taraftan slamla kuatlm bulunuy-ordu.

Bu durumu bertaraf etmek iin ber yarmadasndaki slam devletinden kalann hzlca silinmesi lazmd.

Grnata Krall (yeil)

1479 ylnda Aragon kral Ferdinandn Kastila kraliesi sabela ile evlenmesi hristiyanlarn mslman Grnatay bitirebilmek iin olan isteini daha da glendirmiti.

Aragonlu I Ferdinand ve Kastilal kralie sabela

Bylelikle iki hristiyan devlet birleip, siyaseti yeniden yaplanmt. Rekonkvistay bitirebilmek iin son hazrlklar

yaplmt. atmalarla mslman liderler hristiyanlarn ilerini olduka kolaylatrmlard. 1464 ylnda veliaht prens Molla Hasan (Mulay Hacen), babas Sultan Saad devi-rip, tahta oturmutu. Orada kalabilmek iin radikal yntemler kullannca, halkn korku ve fkesini zerine ekmiti. Ara-gon kral ve Kastila kraliesinin dn yaplrken, (bu da iki hristiyan devletin birletirmesi anlamna geliyordu) Sultan Molla Hasan da hristiyan cariye sabela del Solis (Soraye) ile evlenmiti. lk hanm Fatma ve oullar Muhammed (Boab-dil) ve Yusufu ise Alhamra kulelerinden birine kapatmt.

Isabel del Solis (Soraye), Alhamra kabulu

Sultan, hayatn ahlaki deerlere gre srmedii iin halkn fkesini bytt. Hristiyan kars iin hem devleti hem orduyu ihmal etmiti. Sultan, aksini ispat edebilmek iin, dinin ve halkn sadk askeri olduunu, cesaret ve kararllkla gstermiti. htiyarlar meclisine kulak vermeyip, hristiyanlarla olan bar anlamasn tek tarafl fesh edip, yldrm hzyla Zahara saray fethetmiti. Bu saray Grnata krallnn snrlar dnda idi ve 1407 ylndan itibaren hristiyanlarn ellerindeydi.

Zahara sarayn etkileyici resim

Hristiyanlarn geri hamlesi ok iddetli olmutu. 1482 balarnda El-Hama kalesini igal ederek, (Grnatadan sadece 40 km uzaklktayd) gelecekteki ilerlemeler iin balang noktas oluturdular. Birka ay sonra Grnatann en byk kumandanlarn biri Ali el-Atar mslman ordusu ile Loha ehrindeki hristiyan kuatmasn krmt. Kral Ferdi-nand (hristiyan ordusunu bizzat ynetti) Kurtubaya kaarak hayatn kurtarmt. Arkasnda toplar, cephane, erzak, y-zlerce l ve esir brakmt. Malesef, bu grkemli zafer ok ge gelmiti, bu srada Grnatada isyanlar balamt.

20. Sultan Molla Hasan (Muley Hacen)

(1464-1482, 1483-1485)

Molla Hasann ilk hanmn byk olu Ebu Abdullah (Boabdil), kaleden kaarak, byk zaferin haberleri geldii gn babasndan iktidar almay baarmt.

Eski Sultan yenilgiyi kabul etmemiti. Malagaya ekilip, krall iki dman eyalete bltrmt. Aralarndaki sava ve tahribatlar hristiyanlarn sevin kayna olmutu.

Son, 22. sultan, XII. Muhammed Ebu Abdullah (Boabdil)

Tecrbesi olmayan Sultan Ebu Abdullah, 1483 ylnda Lu-cene Savanda hristiyanlar tarafndan tutuklanmt. Molla Hasan tekrar tahtna geip, 1485 ylnda vefat ettiinde yerine kardei XIII. Muhammed (El-Zegal) geti.

Kurnaz kral Ferdinand bu durumdan faydalanmay dnp, mslmanlararas ilikileri sarsmak iin Ebu Abdullah (Boabdili) esirlikten byk fidye vererek kurtarp, taht iin veliaht olarak ne kartmt. Ona tek art koymutu, tahta ktnda Grnatay ona teslim edecekti.

78

21. sultan XIII. Muhammed - El Zagal (1485-1486)

Yedi yldr sivil sava sryor. O sava ki olu babasn ldrmekte, karde kardei bomakta, komular birbirl-erini hainlikle sulamakta, yedi yldr bizim mahalle erkekleri Grnata Byk camisine tkrlp, tecavz edilip, dvlmeden gidememektedirler. Bazlarn da boazlayp ldryorlarm...

Amin Maluf, Afrika aslan, .s

O sene Grnatada en kanl ve acmasz mslmanlararas atmalar oldu. Anlatlr ki, cesetler caddeler boyunca sralanm. Ebu Abdullah (Boadbil) 1486 balarnda nihayet kazanm ve ayn yl hristiyanlar rekonkvistay bitirebilmek iin taarruza gemiti. Hristiyanlar birka kaleyi, sonraki sene Malagay fethettiler ve bu ekilde Grnatay gney tarafndan kuatm oldular. Bir yl sonra birka aylk kuatmadan sonra Baez de dmt. inde 20.000 insan alktan lmt.

Srayla dier ehirler de dyordu: El-Mneccer, Purch-ena, Almeria, Salobrena ve sonunda Gaudix.

Salobrena Almeria, ehir etrafndaki bedemler

1490 baharnda Grnata kuatmas balamt. Yaknnda lojistik merkezi olarak, kral Ferdinand, Santa Fe isimli bir hisar ina etmiti. Saldrlar sene boyunca her iki taraftan de-vam etmiti. Grnatada gda her gn azalyor, artlar gittike zorlayordu. Bu yzden Grnatann son kral Ebu Abdullah (Boabdil), teslimatla ilgili grmeler balatmt. ehir, 2 ocak 1492de teslim edilmiti.

Katolik krallara Grnatann teslimi

80

mzalanm anlamada mslmanlara, can ve mal gvenlii ve dinini yaama izni veriliyordu.

Mallar ellernde kalp, vergiler artrlmayacakt. Esirler serbest braklp, mslman ve hristiyanlar arasnda geen anlamazlklar ortak mahkemeler zecekti. Son mslman lideri Ebu Abdullah, Alpujarras ovasnda bir arsada kalmt.

Bir Msrl tarihiye gre bu olay slam iin en byk fela-ketlerden biri idi.

Bylece, bu muhteem Grnata Krall bitmi oldu. Belki doduunda byle bir kader yazlmt buna ramen 250 yl boyunca o topraklarda kalmlard.

Hristiyan krallklarn srekli bask ve tehditleri altnda olmalarna ramen, akll hkmdarlar 15. asra kadar kalabilmilerdi. Ondan sonra aralarnda entrika, hile ve kandrmalar balamt. O zaman hristiyanlarn tek bir karar vermeleri gerekiyordu - ufack krall yeryznden silmek. arlacak olan yan ise denizin yakn olmasna ve destekleyebilecek ve yardm edebilecek byk mslman dev-letler olmasna ramen, bu konuda hi bir ey yaplmamtr. Grnata kuatlm halde tek bana braklarak, 250 senelik te-hditlerden sonra hi bir yerden yardm alamadan dmtr.

Yine, Grnata ardndan gelecek olan halk ve milletlere iz ve uyar brakmt: Bir milletin hali, onun yaayna ve deiimine baldr, her nekadar o millet yalnz ve tek bana gibi gzkse de

81

5. ALPUJARRAS SYANI (1568-1571)

82

Grnatann dmesinden sonra nfusun ou Endlste yaamaya devam etti, nk Bari Teslim Antlamas onlara insani haklarn ve normal bir hayata devam etmelerini ga-ranti ediyordu. Fakat, hristiyan hkmdarlar, engizisyonun taleplerine uyarak hesaplamaya giriti...

Bu konudaki rneklerden bir tanesi olan psikopos Cisnerosun kralie zabellaya yazd mektubun bir ksm:

Moriskolarn aralarnda ve piyasadaki al verilerinde

arapa kullanlmasnn yasaklanmas. Kitaplarnn yok ed-ilmesi bu amac kolaylatrabilir. Ayrca:

- maur kiyafetleri giyilmesi,- avlu kaplarnn kapatlmas,- enliklerde, dnlerde, mzik ve arklar sylenmesi,- hamamlar kullanmasnn yasaklanmas, ve- ocuktan fazla ocuk sahibi olmamas iin uyarlmas. Ekselansnzn en sadk bendesi olarak acil cevabnz

bekliyorum, Francisco Ximenes de Cisneros. Tarik Ali, Nar Aacnn Glgesi, 140-141

Psikopos Cisneros

83

Grnatann en byk meydannda, asrlarca dikkatli bir ekilde korunan yzbinlerce kitap yaklp, yok edilmiti.

Bab el-Ramla meydan, Grnata

Bu meydanda 1. Aralk 1499da 195 ktphane ve saray-dan toplanan kitaplar byk bir atele yaklmt. Arap harfle-riyle yazlan herey yaklmt

O gn askerler yzbinlerce elyazmas kitap getiriyordu. Bab el-Ramlann nnde, yarmadann btn hikmeti, eski ipek meydannda duruyordu Ve ate yakld. Suskunluk yarm saniye srd. Bir feryad o aralk gecesini yrtmt. Kvlcmlar, ufukta Arap harflerinden hayali levhalar izerken, alevler ykseliyordu. Sanki yldzlar bile alyordu

Tarik Ali, Nar Aacnn Glgesi, 12-15

Bundan ve ayrca uygulanan basklardan sonra mslman-lara iki seenek sunuldu:

YA DN DETRECEKLER YADA SRGNE GNDERLECEKLER.

84

Yzlerce sene yaadklar evleri brok mslman terk etmiti. Sultan Sleymannn talimatyla, mehur kaptan Barbaros Hayrettinin, birka yl iinde onbinlerce mlteciyi Endlsten Kuzey Afrikaya aktard kaytlarda mevcut-tur!!

... sadece austos aynda 1533te Hayrettin Barbaros, byk Osmanl amiral, spanya kylarndaki zor durumda ka-lan Maurlarla gizlice irtibat kurup ve din kardeleri kurtar-mak iin 36 ufak gemi ile Oliva yaknlarnda yanat. On bin kiiyi hemen alp gtrd. Bu gemi kervan yedi defa gelip, gitti ve yetmibin Maur Endelusu terketti...

(Joseph von Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, Kitap I, s.400)

Barbaros Hayrettin Ant , Beikta -stanbul

Endlsllerin bundan daha fazlas (toplam nufu-sun 3/1i) kendi evlerinde kalmlard. Hristiyan ynetimi altnda yaamlarna devam edenler, her geen gn daha zor dayanabiliyorlard. Grnatann dnden sonra memlekette

85

kalan mslmanlara morisko ad verilmiti. Bu ad ilk bata slama geen spanyollara verilirdi ve moriskolarn ou spanyol kkenliydi. Bylece dedelerinin hristiyan olduunu hatrlayp eski dinlerine dnmeleri gerekiyordu, aksi tak-dirde olacak olanlardan kendileri sorumlu idiler. Hristiyanl tekrar seenlere, aalayc mdecar (mudacan kelimesinin trevi) lakab verildi (mudacan - evcillertirilmi olan). Arap-a ve geleneksel kyafetler yasakt. Devlete kar olan vergi ve dier ykmllkler kontrolsz bir ekilde artrld. Endl-sller en byk aalanmay, zorunlu katolik eitimiyle ve din adamlarnn zorba ve sapk davranlaryla grdler ki, bu daha fazla dayanlmaz bir hale gelmiti. 1568 sonlarna doru Alpujarras kylerinde, Siera Nevadann gney blgesinde, kendiliinden oluan isyan balad.

Maurlarn isyan balattklar dorudur, fakat onlar

byle umutsuz bir eye iten ise eski katoliklerin aalama, soygun ve kadnlara kar kstaha davranlar idi.

Din adamlar da ayn ekilde davranyorlard. Bir maur kynn sakinleri psikoposa papaz ikayet etmiler ve ikayetleri kontrol edilmiti.

Sakinler, papazn baka yere gnderilmesine veya ev-lendirilmesi konusunda yalvarmlard nk ocuklarn g-zleri onunkine benziyordu

Frances de Alava, Fransadaki spanya elisi kral Filipe, 1568 yl.

Ildefonso Falcones, Fatmanin Eli , s.

syann banda, Emevi soyundan gelen 23 yandaki Mu-hamed bin Humeye (Fernando de Valor) vardi.

86

Muhamed bin Humeye

Bata, 4000 olan isyanc says sadece bir ay sonra 150.000 ulat ki bunlardan 45.000i silahl idi. syan haberi Avrupa genelinde ok hzl yaylmt. syanclarn Cezayirde bulu-nan Osmanl Trkleriyle irtibat abuk kurmas ve bir heye-tin Sultan II Selimden yardm istemesi Avrupallarda korku ve belirsizlik hissi yaratmt. Btn spanya Krall arm durumdayd nk isyanclarla dalk blgelerde savamak ok zordu. Ayrca o tarafta bulunan sahiller mslman dev-letlerden gelen gemiler iin ok uygundu.

87

Podruje Las Alpujarasa (el-Buarat) Las Alpujarras (el-Buarat) blgesi- Siera Nevada gney

ksm verimli, sularyla zengin onlarca kyden oluan bir blge.

syanclara kar Kral Filip, kankas olan Avusturyal

Don Juan isyan bastrmak iin grevlendirmiti. Don Juan, soykrm ve toprak yakma gibi metotlarla mslmanlardaki morali ykmaya almt.

Don Juan Avusturyal

88

Malesef, ciddi bir Osmanl yardm eksik kalmt. ekimeler ve bn Humeyeye kar yaplan hileler 20 ekim 1569 tarihinde onun ldrlmesiyle sonulanmt. Yerine mu-halifi olan Abdulah Muhamed bn Abbu (Aben Abo) gemiti. Avusturyal Don Juann sivillere kar vahi metotlar ve o dnemdeki k artlar halkn moralini sarsp, isyann gcn azaltmt.

Kral II. Filip, nisandaki duyurusuyla her isyancnn silah brakp, teslim etmesi halinde hayatnn balanacan ga-ranti vermiti. Duyuru istenen sonucu getirdi ve isyan kon-trol altnda alnd. syanclardan kk gruplar, yeni lider bn Abbu ile Siera Nevada dalarna kap, 1571e kadar gerilla sava ile isyann gcn ve kuvvetini korumaya alt. Bu gruplar, Sultan II. Selmden hala yardm bekliyorlard, nk Sultan, Kbrs fethinden sonra gemilerle Ibar yarmadasna yneleceine sz vermiti.

Halife Sultan II. Selim

Malesef Osmanl gemileri hi bir zaman gelmedi. Az bir zaman sonra 7 ekim 1571 tarihinde Lepanta savanda btn gemiler yok edildi. bn Abbu hile yoluyla tutuklanp, 13 mart 1571de ldrld. Ba, metal kafes iinde konulup, Alhamra giriindeki Rastro kapsnn zerinde aslmt. Yannda uzun

89

yllar u yaz da durdu: te iren Aben Aboonun ba. Onun lm ile sava bitmi oldu.

lerideki isyann devam anlamsz ve neredeyse imkansz olmutu.

Abdulah Muhamed bn Abbu

Artk hristiyan liderler arasnda mslmanlarn (moriskolarn) lkeden srgne gnderilmesi fikri kuvvetleni-yor ve bu ekilde milli gvenlik sorunun ortadan kalkaca dnlyordu. Madrid saraynda, mslmanlardan ncelikle dinlerinden dolay nefret edilirdi. Bu milletin temel haklar ok nceden hie sayld iin ok az insan kral III. Filipin 16 eyll 1609 tarihli duyurusuna armt. Duyurusunda, Endlsller (moriskolar), lmle tehdit ederek, lkeden git-meleri iin gnlk sre verilmiti!!!

II. Filip (1556-1598) III. Filip (1598-1621)

0

Bu srgnle nekadar insann evinden olduu konusun-daki tahminler ok etlidir (500.000,00 - 1.000.000,00 kii arasnda). Btn toplum, toplu halde srgne gonderildi. slam ile dorudan veya dolayl olarak herhangi bir ilikiye sahip olanlar, sonradan hristiyanl kabul edenler de etmey-enler de herkesin gitmesi gerekiyordu. Sefillerin kolonlar, beyaz ha ile iaretlenen, hakszla urayan zavalllar, bir zamanlarn ileri grl, nc milletinin ocuklar, uanda ber yarmadasndan yok olma safhasndaydlar. Filip Hitinin Araplar Tarihinde (503.sayfa) 1492 Grnatann dnden 17.asrn balangcna kadar milyon mslmann srgne gnderilip, ldrldn bildirmiti!!!

Bu ekilde Endlsn hikayesi bitiyor.

SON SZ Mslman dnyasnda, byk Kordoba camisinde namaz

kld halde, slam ruhunun mihrabn nnde korunduunu kim duymad ki ?

Ben Sultan Ahmet Han, mslmanlarn halifesi, yce Al-lah ve peygamberin anna Istanbulda en byk camiyi inaa ediyorum. Camiinin alt yksek minaresi olup, binlerce koyu yeil kk mozaiklerden olan byk kubbesi olacaktr. Neka-dar gzel olursa olsun, hibir zaman bat hristiyan krallarnn zafer sembol olamayacaktr...

Sultan Ahmet camii stanbul

steim, batnn bir zamanlarn en byk camiinin duvarlar arasnda Yce Yaratcya hamd-senalarn sessiz olsa bile hala eda edilmesidir. Azlardan tek Tanrya en sa-mimi dualar duyulsun. ldn zaman ocuklarn ve ardnda onlarn ocuklar devam etsin. Dualarnz kardelerimizin dualaryla bir olsun

(1609 ylndaki srgnden sonra spanyada kalan nadir mslmanlarn birine Halife I Ahmetten mektup.)

Ildefonso Falcones, Fatmann Eli, 659.sayfa

Bylece maur sorunu zlm oldu ve hristiyan spanya ayyla ksa bir zaman iin parlad. Mslman spanya, her spanyolun derin uuraltnda rtl kald.

20. yzyln 30lu yllarna kadar slam dini resmi olarak yasak idi. Btn ber yarmadasnda mslman spanya iin olumsuz hatralar mevcuttu. Santiago nvan, aslnda Maur halknn, mslmanlarn, katillerine verilirdi. spanya gene-linde, dnyann bir tek yerinde, hristiyan ve mslmanlar arasndaki savalar ve zaferleri enlik ve festival eklinde dzenlenip, kutlanmaktadr. Grnatann gney giriinde son sultann Ebu Abdullahn Grnatay terk ederken dnp, ka-derine alad yer bulunmaktadr. O yerin ad El-Ultimo Sus-piro del Moro (Maurlarn son ah).

Maurlarn son ahn kt yer

Rekonkvista bitmitir ve ha hilali Alhamrann kulelernden kartmtr. imdilerde tarihin bilmeyenleri aniden ortaya kmaya balad ve spanyollar vicdan rahatlyla ve gururla Endls mirasn sahipleniyorlar. ou spanyol ve Avrupal iin, Mslman spanya bilinaltndaki bir meydan okuma gibidir ve davet szkonusudur. G, bask olmadan pek ok spanya vatanda slam semektedir. imdiden yeni inaa edilen camilerin minareleri grlmeye balad. Kurtuba camii,

hasarl bir ekilde olmasna ramen slam ruhunu barnda korumaktadr. Alhamra ise Avrupann en fazla ziyaret edilen mzelerinden birisi.

ber yarmadasnda bulunan Endlsller, bir medeniyet olarak, Avrupann kalanndan ok daha ileride idiler. Byk farklara ramen ileriye bakan, uyumlu bir toplum oluturmay baarmlard ki, bu toplum, bugn yaadmz zamanda bile ou devlete ve millete rnek ve klavuz olabilir.

Belki Avrupadaki yetkili kurumlar bir gn Endlste yaananlara doru ad verip, yaplanlar knayacaktr 900 yllk bir yolculuun sonunda sayszca soru akla gelebilir fak-at bir tek soru hayati onem tamaktadr: Bunca zaman sonra mslmanlar neden kaybedip, bu blgelerden yok oldular? Birinci sebep, elbette birleemedikleri iindir. Hal seferleri zamannda Selahettin Eyyubi komutanlnn altnda birleen mslmanlar yenilmez idiler. Ne zaman kendi aralarnda savaa girdiler ise, ok kolay yenilip, hezimete uradlar.

Selahettin Eyyubi, amdaki heykeli

Endls, asrlar boyunca klerek, ufak devlet, ey-aletlerden olumaktayd. Bu devletler aralarnda sk sk savap, birbirlerini yok ediyorlard.

kinci sebep ise hristiyanlarn, slama kar birletirilmi tek cephe oluturma gerei dncesidir. slamn sonsuza dek yok edilmesi ve Avrupada ilk milli devletin oluturulmas gayretidir. Bunun sonucu ise spanyann, Amerika bata ol-mak zere, birok kolonilerin sahibi olarak Avrupann ana imparator gc olmasdr.

nl spanyol Bilimadam Riberin yapt analizlere gre,spanya mslmanlar genelde spanyol kan tayorlard. Onun teorisine gre, nc emevi halifesi, II. Hiamn, damarlarnda olsa olsa bir promil kadar Arap kan vard. (F. Hiti, Araplar Tarihi, 492 sayfa)

ekime ve dardaki basklar, uursuz bir kombi-nasyon olarak, belirli bir dnemde mslmanlar k ve yok olmaya srklemiti. Belki bu durum ileride benzer durumda olabilecek olan dier milletlere ibret olabilir.

KAYNAKA

Akbar, Ahmed: ivi Islam, Preporod, Sarajevo, 1996.Ali, Tarik: Sjene narovog drveta, Buybook, Sarajevo, 2010.Clot, Andre: Muslimanska panija, Libris, Sarajevo, 2009.Falcones, Ildefonso: Fatimin dlan, Mozaik knjiga, Zagreb, 0.Hattstein, Markus: Islamska umjetnost i arhitektura, Libris, Sarajevo, 2010.Hiti, Filip: Istorija Arapa,Veselin Maslea, Sarajevo, 1988.Maluf, Amin: Leon Afrikanac, Laguna, Beograd, 2005.Peevija, Ibrahim: Historija Osmana, El-Kalem, Sarajevo, 000.Von Hamer, Joseph: Historija Turskog /Osmanskog/ carstva, Nerkez Smailagi, Zagreb, 1979.

Internet kayna:-Slobodna enciklopedija (Wikipedija)

NDEKLER

nsz 5Giri 7Hanedan soyaac 13

1. Emirler dnemi 14

I. Abdurrahman (Kurtuba camii) 15I. Hiam 22El-Hakem 23II. Abdurrahman 23I. Muhammed 24El-Mundhir 25Abdullah ibn Muhammed 26III. Abdurrahman 26

2. Halife ve taifler dnemi 28

III. Abdurrahman (Medinetz-Zehra) 29El-Hakem 32Hiam 34II. Muhammed 36Sleyman 36

3. Taifler dnemi 39Murabtlar 40Muvahhidler (Sevilla) 43

4. Grnata Krall 56

Nasiri sultanlarn hanedan 58I. Muhammed ibn Nasr (Alhamra) 59II. Muhammed (Alhamra) 63

III. Muhammed (Alhamra) 64Nasr (Alhamra) 65Ismail (Alhamra) 65IV. Muhammed (Alhamra) 66I.Yusuf (Alhamra) 67V. Muhammed (Alhamra) 69Muhammed VI. 71

5. Alpujarras isyan 81

Son sz 91Kaynaka 95

Page 1