MREKULLIA E KRIJIMIT T NJERIUT

MREKULLIA E KRIJMIT T NJERIUT

Zoti sht Ai I Cili e bri tokn shtpi/vendbanim

t qndrueshem pr ju dhe qiellin si kulm,

dhe ju dha form nga format m t mira, e ju furnizoi

me gjra t mira dhe t shndetshme. Ai sht Zoti, Sunduesi juaj.

Bekuar qoft Zoti, Sunduesi i t gjitha botrave.

(Kur'an, 40: 64)

PRMBAJTJA

HYRJE

NJ SISTEM I MREKULLUESHM PR NJ JET T RE

NJ ARMAT PERFEKTE E CAKTUAR

N QLLIMIN E SAJ

ROLI I QELIZS VEZ N FORMIMIN E NJ NJERIU T RI

KRIJIMI I NJERIUT NGA NJ QELIZ

DREJT NJ BOTE T RE

EMBRIOLOGJIA HEDH POSHT GNJESHTRN E EVOLUCIONIT

PRFUNDIM

EVOLUCIONI IDE E GABUAR

KOPERTINA E PASMEA ke menduar ndonjher pr pyetjen se si ke ardhur n kt bot?

Pr at se kush e bri trupin tnd?

Kush i ndrtoj syt, duart dhe organet e tua?

Nse pak u kushton vmendje ktyre pyetjeve do t ballafaqohesh me nj fakt tejet interesant: shum vite me par, ti ishe nj send i imt, nj send mikroskopik, shum i vogl pr tu par me sy, i prbr nga nj qeliz e vetme. As madhsia jote e as substancat q t prbnin ty nuk ishin shum m t ndryshme nga ato t bakterieve. Megjithat nj mrekulli ndodhi, dhe ajo qeliz u rrit me biliona her dhe u shndrrua n foshnje.

Ajo foshnje po ashtu u rrit, dhe u b nj qenie njerzore me arsye (mendje).

Dhe ai person tash sht duke lexuar kopertinn e nj libri pr krijimin e tij!

Si ndodhi ajo mrekulli?

Do t gjesh prgjigjen e ksaj pyetje n kt libr. Do t shohsh se far mrekullie e madhe n t vrtet sht krijimi i qenies njerzore, poshtu do t shohsh edhe dshmi t fuqis s pakufishme t Zotit, I Cili krijoj njeriun nga nj pik uji.

Gjithashtu do t kuptosh q teoria e evolucionit, e cila pohon se njeriu erdhi ne ekzistenc rastsisht, sht nj paragjykim q bie posht n syt e arsyes dhe shkencs.

Prveq ksaj, do t kuptosh q Zoti, I Cili t krijoj ty, sht mjaft I Plotfuqishm q t t ringjall ty prap. Sikur q sht shpallur n vargun e mposhtm:

A mendon njeriu se do t lihet t vazhdoj i pa vzhguar?

A nuk ishte nj pik sperme e derdhur,

e pastaj nj alaq (embrion) t cilin Ai e krijoj dhe i dha form,

duke i br nga ai t dy gjinit, mashkullin dhe femrn?

Ai I Cili e bri kt a nuk sht n gjendje t sjell t vdekurin n jet?

(Kur'an, 75: 36-40)

HYRJETrupi i njeriut sht makina m e komplikuar n bot. Ne shikojm me t, dgjojm me t, marrim frym me t, ecim dhe vrapojm me t, dhe ndjejm knaqsi me t. Eshtrat e tij, muskujt, arteriet, venat dhe organet e mbrendshme jan t organizuara me nj krijim t mrekullueshm, dhe kur shikojm kt krijim n detaje gjejm fakte edhe m mahnitse. do pjes e trupit, edhe pse secila duket tejet e ndryshme nga tjetra, sht e ndrtuar nga materiali i njejt: qelizat.

Qelizat, q secila prej tyre sht sa nj e njmijta pjes e milimetrit, jan njsi strukturale q formojn trupin ton dhe do gj n t.

Disa nga kto qeliza bashkohen q t formojn eshtra, t tjerat q t formojn nerva, mlin, shtresn e brendshme t stomakut, lkurn apo kornen e syrit. Secila e ka madhsin dhe formn q saktsisht i prgjigjet nevojave t asaj pjese t trupit.

Si dhe kur qeliza, e cila ka funksione aq t ndryshme, erdhi n ekzistenc?

Prgjigja n kt pyetje do t na drgoj n nj process i cili n do moment sht i mbushur me misterie. T gjitha prafrsisht 100 trilion qeliza t cilat sot e prbjn trupin tnd erdhn nga ndarja e nj qelize t vetme. Ajo qeliz e cila pati strukturn sikurse t gjitha qelizat n trupin tnd tash, erdhi nga bashkimi i vezs s nns tnde dhe spermatozoidit t babait tnd.

N Kuran, Zoti nganjhere iu referohet mrekullive n tok dhe n qiell, dhe nganjhere misterieve t krijimit t gjrave t gjalla si shenja t ndryshme t ekzistencs s Tij. Krijimi i mrekullueshm i qenies njerzore sht njra nga m t rndsishmet e ktyre shenjave. N shum vargje, si msim pr qenien njerzore, Zoti kshillon ata q t shikojn krijimin e tyre. Ai shpjegon n detaje krijimin e qenies njerzore dhe fazat e zhvillimit t tij. N Suren 56, Ai tregon pr krijimin e njeriut:

Ne iu krijuam juve, e prse nuk e pohoni t vrtetn? A keni menduar pr spermn q e derdhni? A jeni ju q e krijoni at apo Ne jemi Krijuesi? (Kur'an, 56: 57-59)Prmbajtja e njeriut q prbhet nga 60-70 kilogram mish dhe eshtra fillimisht ishte n nj pik lngu. Sigurisht q sht nj mrekulli q nj qenie njerzore intelegjente, me ndjenja me t gjitha aftsit e t folurit dhe dgjimit dhe me nj sistem fizik kompleks t mrekullueshm t vij n ekzistenc nga nje pik lngu. Ky zhvillim sigurisht q nuk ishte rezultat i nj procesi t rastit apo veprim i rastsishm, por sht nj proces i vetdijshm i Krijuesit. Ky libr do t shpjegoj n detaje mrekullin q prjetohet vazhdimisht, nga do person n faqen e toks, mrekullin e krijimit t njeriut. Duhet t jet e qart q gjrat t cilat shtjellohen n kt libr jan vetm nj pjes e ndrlikimeve t krijimit t njeriut; por edhe me aq sa paraqitet n kt libr del n pah fuqia e prhershme e Krijuesit, njohuria e Tij e pakufishme dhe intelegjente q rrethon dhe prqafon gjith universin. Ky libr do ti prkujtoj njerzit se Zoti I Madhrishm sht Krijuesi M I Mir. Ne e krijuam njeriun nga lloji i balts m t pastr; pastaj e bm pik (uji) n nj vend t sigurt; pastaj shndrruam pikn n nj drok dhe shndrruam drokn n nj cop mishi dhe shndrruam at cop mishi n eshtra dhe i veshm eshtrat me mish; dhe pastaj at e sollm n jet si krijes tjetr. I Bekuar qoft All-llahu, m i miri Krijues! (Kur'an, 23: 12-14)Nj Sistem i Mrekullueshm i Krijuar pr nj Jet t ReVazhdimsia e racs njerzore n bot sht e mundur me punn perfekte t sistemit riprodhues. Trupat e meshkujve dhe t femrave jan mjaft t ndryshm nga njri tjetri n funksionin e organeve t tyre riprodhuese, por kto sisteme shum t ndryshme funksionale n mnyr perfekte plotsojn njra tjetrn me rezultatin q nj qenie e re njerzore lind n kt bot. Nga elementet themelore t prodhuara n dy trupa t ndryshm, t pavarur nga njri tjetri, nj nga mrekullit m t mdha t bots ndodh: mrekullia e krijimit t njeriut.

N mnyr q mrekullia e krijimit t njeriut t ndodh, prgatitjet e duhura n t vrtet fillojn shum vite m hert. S pari, qelizat riprodhuese t mashkullit dhe t femrs duhet t bhen funksionale. Kjo ndodh gati n do qenie njerzore prmes procesit t quajtur pubertet. Elementi m i rndsishm n kt proces sigurisht q sht sistemi hormonal, i cili vendos komunikimin n mes t qelizave nn drejtimin e trurit.

Zoti ka krijuar nj sistem n t cilin t gjitha nevojat e trupit t njeriut dhe zhvillimi i tij jan nn kontrollin e trurit. Ai ka br q mesazhet q shkojn n tru nga organet t vlersohen n tru, i cili pastaj e jep prgjigjen e duhur; kjo pastaj drgohet n fushat e duhura n nj koh tejet t shkurtr. N kt proces sistemi hormonal prdoret pr t drguar informatat. Zoti ka krijuar n trupin e njeriut nj rrug postare perfekte pr komunikim. N kt rrug postare, molekulat mesazh-bartse quhen hormone ku secila prej tyre me t vrtet kryen funksionin e postierit. Ashtu si postieri q shkon npr rrugt e qytetit pr t shprndar letrat tek adresa e caktuar, ashtu edhe hormonet bartin urdhrat nga truri te qeliza prkatse. N kt mnyr, brenda trupit aktivizohen funksionet e nevojshme pr jetn e njeriut. Por ktu duhet t kujtohemi q hormonet nuk jan qenie njerzore t cilat posedojn vetdije pr t ditur far mesazhe duhet bartur, n cilin vend duhen bartur, apo t vendosin pr drejtimin e rrugs s tyre. Ato nuk kan pasur ushtrime apo nuk kan fituar njohuri pas viteve t studimit. Hormonet q ne po i quajm postier, jan t prbra nga molekulat q mund t paraqiten me formulat m komplekse. Me t vrtet sht nj mrekulli e madhe q nj molekul e di ku sht duke shkuar dhe ka duhet t drgoj; q d.m.th. t vendos se cilin mesazh ta drgoj t cila qeliz; ta gjej rrugn pa u humbur asnjher n terrin e plot t trupit t njeriut i cili sht me miliona her m i madh se sa ajo dhe kt detyr e kryen pa t meta, pa e dmtuar veten apo mesazhin. Vetm ky shembull sht dshmi e mjaftueshme e sistemit t jashtzakonshm q Zoti e ka vendosur n trupin e njeriut.

Funksionimi i sistemit hormonal t njeriut n prgjithsi fillon kur ende sht n mitrn e nns dhe vazhdon deri n vdekje. Gjndrrat ripordhuese fillojn t funksionojn po ashtu si rezultat i efekteve nga hormonet. Mirpo ndryshe nga pjest e tjera t trupit, sekretimi i hormoneve q ka t bj me gjndrrat riprodhuese fillon n pubertet. Hipotalamusi, nj vend i vogl n bazn e trurit, konsiderohet si kontrollues i sistemit hormonal; n purbertet, fillon tu drgoj mesazhe gjndrrave t hipofizs q ti bj organet ripordhuese t fillojn funksionimin. Edhe ktu sht e nevojshme t theksohet nj tjetr mrekulli. Hipotalamusi sht n dijeni pr zhvillimet n trupin e njeriut, p.sh. e di moshn e njeriut dhe a sht apo nuk sht personi i zhvilluar mjaft fizikisht q sistemi i tij i riprodhimit t filloj funksionimin. Dhe hipotalamusi kryen punn e tij n mnyr t vetdijshme. Me fjal t tjera, hipotalamusi, llogarit kohn dhe vendos se mosha madhore e personit ka ardhur, dhe u jep urdhrin e duhur gjndrrave t ndryshme endokrine n trup. Drgon mesazhet (hormonet) saktsisht n momentin e duhur te organet e paracaktuara riprodhuese dhe siguron fillimin e zhvillimit t nevojshm q t lejoj racn njerzore t vazhdoj. Dhe kjo nuk ndodh te hipotalamusi i nj njeriu t vetm; n kt moment hipotalamuset e milionave njerzve n bot jan duke kryer kt funksion n t njejtn mnyr dhe gati n t njejtn periudh. Fakti q kjo pjes mishi, q zen vend n trupat ton jo m shum se disa katror sheqer, sht e vetdijshme pr kohn dhe mund t bj rregullime pr pasazhet e kohs sigurisht q sht dika q krkon vmendjen ton. Si bn kalkulime t tilla hipotalamusi? A i ka treguar dikush hipotalamusit se ka duhet t bj, apo e kuptuar nga vetvetja? Si kalkulon hipotalamusi se gjndrrat riprodhuese duhet t zhvillohen n mnyr q qenia njerzore t vije n ekzistenc? Si e di q hormoni i posam duhet t sekretohet n kt koh t posame? Dhe si vendos q cili n mesin e t gjith hormoneve q prodhon, do t vendos sistemin riprodhues n veprim saktsisht n kohn e duhur? A ka parashikim q t vendos pr planin e s ardhmes, dhe bn masat e nevojshme dhe prgatitjet q ky plan t ndodh? Pse pret deri n kohn e sakt, kur trupi i njeriut sht gati fizikisht pr prodhim, e as m hert e as m von? Intelegjenca q mund t bj nj pjes mishi pa sy, vesh apo tru, t drejtoj qelizat sikur t ishte vet nj qenie intelegjente sht e pakrahasueshme dhe e madhe pr tu imagjinuar nga ne.

Nuk sht as rasti as ndonj forc tjetr q e v hipotalamusin n dijeni t kohs; intelegjenca e lart q ia jep atij funksionin e veant i prket Zotit. sht Zoti I Gjithdijshm I Cili inspiron kt pjes t vogl t mishit q t dij se ka duhet t bj. Se do gj sht nn kontrollin e Zotit sht shpallur n kt varg:

Zoti sht mbikqyrs i t gjitha gjrave. (Kuran, 33:52)

N faqet q pasojn, sht e dobishme t mbahet n mend ky fakt.Hormonet Mund ti Dallojn GjinitHipotalamusi ndrmerr hapat e par t nevojshm q t sjell meshkujt dhe femrat n fazn e pubertetit duke drguar Gn-RH hormonin (duke liruar Gonadtropinn) nprmes qarkullimit t gjakut te gjndrra e hipofizs. Gjndrra e hipofizs fillon funksionin e saj me urdhr nga hipotalamusi dhe fillon t drgoj hormone t cilat aktivizojn organet riprodhuese. Kto jan LH (luteinizing) hormoni dhe FSH hormoni (stimulojn folikulin). Secila nga kto hormone sekretohen (tajiten) te meshkujt dhe te femrat, por efekti i tyre sht i ndryshm.

Prkundr faktit q t njejtat hormone sekretohen (tajiten) te meshkujt dhe te femrat, sht shum befasuese se far ndryshimi t plot kan efektet e tyre. P.sh. FSH hormoni te femrat stimulon prodhimin e vezs; te meshkujt, i njejti hormon stimulon prodhimin e spermatozoidit. Te femrat hormoni LH kujdeset q veza t lshohet n rrugn e saj n mitr dhe q hormoni tjetr i quajtur progesteron t sekretohet (tajitet) nga sistemi riprodhues i femrs. Progesteroni shrben q mitra t prgatitet pr frytin. I njejti hormon kryen nj funksion plotsisht t ndryshm tek meshkujt, ku stimulon qelizat q t sekretojn (tajisin) hormonin testosteron. Testosteroni prodhon karakteristikat e mashkullit dhe kujdeset pr prodhimin e sperms.Sigurisht q sht interesant q hormone t njejta q prodhohen n trupa t ndryshm sipas formulave t njejta t shkaktojn rezultate plotsisht t ndryshme nga njra tjetra.

Kur nj hormon sekretohet (tajitet) n trupin e mashkullit, e di q i prket mashkullit dhe bn ndryshimet e duhura. P.sh. testosteroni bn zhvillimin e muskujve n trupin e mashkullit, e bn zrin m t thell dhe mjekrrn t rritet.

Hormoni i njejt sekretohet (tajitet) n trupin e femrs sipas formuls s njejt por, te femra, shkakton rezultate plotsisht t kundrta. Hormoni q i jep nj z femror femrs dhe nj z mashkullor mashkullit dhe rregullon zhvillimin e trupit duke u bazuar n gjini, sht nj hormon q di t dalloj n mes t anatomis dhe metabolizmit t mashkullit dhe t femrs. Fakti q nj hormon posedon njohuri t till domethn q ai ka intelegjenc dhe q ai ka pranuar udhzime.

Shum njerz nuk dijn rreth ndikimit t hormoneve n organet riprodhuese t mashkullit dhe t femrs, ndrlidhjet n mes t qelizave apo se si funksionet e trupit vendosen n veprim. Ata nuk kan ide pr zinxhirin komandues t trupit, drgimin dhe pranimin e mesazheve, q zhvillimi i trupit varet nga kta urdhra, dhe q pengesa m e vogl n fuksionimin e sistemit mund t sjell pasoja fatale, e as q kan kontrol mbi kto funksione. Nuk sht aspak e pazakonshme pr nj person i cili nuk ka pasur ushtrime t veanta n kt fush t mos ket njohuri pr kto gjra por fakti q nj grup molekulash ka kt njohuri sht i habitshm. Si hormonet, me stukturat e tyre molekualre q pam, erdhn n ekzistenc dhe mbartin informata kimike? Si ndodh q nuk jan t knaqura vetm me njohjen e metabolizmit t trupit, por secila sikur nj kimist, edhe e prdor njohurin q e posedon duke e adresuar at n fushat e trupit ku sht e nevojshme? Si i dirigjojn qelizat e tjera q t prodhojn hormonet e nevojshme n kohn kur ato nevojiten? Si mundet nj mas e pavetdijshme e molekulave t ket intelegjenc pr t br t gjitha kto gjra? sht e kuptueshme q molekulat e quajtura hormone nuk mund ta ken kt inteligjenc. sht e qart se t gjitha kto procese nuk u formuan nga rastsia nga ndonj veprim tjetr i rastsishm. sht vetm nj sqarim pr kt: proceset biokimike nga t cilat meshkujve dhe femrave iu ipen karakteristikat e tyre t ndara, paraqesin ekzistimin e nj plani dhe ndrtimi t qllimt. Ky ndrtim sht puna e intelegjencs supreme t Zotit. At q duhet ta bj njeriu sht q t mendoj thell pr kt art pa t meta dhe ti nnshtrohet Zotit I Cili sht sundimtari i do gjje.Zhvillimi i Qelizave Riprodhuese

N fabrika q prdoren mjete teknologjike, shum robot prdoren n fazat e ndryshme t prodhimit. T gjitha programet, sistemet funksionale, pjest mbshtetse t ktyre makinave, thn shkurt, do informat q sht e nevojshme pr prodhim sht e lokalizuar n qendrn kontrolluese t asaj fabrike. sht si nj bank t dhnash n t ciln depozitohen t gjitha informatat e nevojshme q duhen prdorur gjat fazave t prodhimit, pr cilsi dhe kontroll dmtimi. Trupi i njeriut sht struktura m e avancuar dhe m komplekse n bot; nse e bjm krahasimin me nj fabrik t till mund t themi se, n mnyr q kjo fabrik t vazhdoj funksionimin duhet ti ket t gjitha informatat t cilat jan t ruajtura n molekuln e ADN-s n brthamn e qelizs. Kur nj njeri sht ende nj qeliz e re vez e fekonduar n mitrn e nns, Zoti vendos t gjitha cilsit q ai do ti ket n t ardhmen dhe i shtyp ato n molekuln e ADN-s. Q nga ngjyra e flokve e deri te gjatsia e tij, smundja q sht preh gjat jets e deri te do karakteristik fizike do cilsi e njeriut ruhet me kujdes, por n nj madhsi aq t vogl sa q mund t shifet vetm me mikroskop elektronik.

ADN-ja gjendet n seciln qeliz t prafrsisht 100 trilion qelizave n trupin ton. Mesatarja e diametrit t nj qelize sht 10 mikrona (nj mikron sht nj e mijta e milimetrit); nse mendojm pr kt, do ta kemi m t leht q t kuptojm se sa shum informata jan t ruajtura n at hapsir aq t vogl.

Nse ADN-n, e cila lejon q jeta e gjrave t gjalla t vazhdoj sipas nj programi t planifikuar, e mendojm si nj enciklopedi, volumet e ksaj enciklopedie jan kromozomet e saja. sht shum e rndsishme q kto volume kromozomesh paraqiten n ifte n molekuln e ADN-s. N procesin e krijimit t tij, do qenie njerzore pranon nj pal t ktyre volumeve t kromozomeve nga nna dhe tjerin nga babai. 23 kromozome q vijn nga nna dhe 23 kromozome q vijn nga babai kompletojn njra tjetrn. Kjo sht, 46 kromozome n brthamn e nj qelize njerzore jan n t vrtet 23 qifte kromozomesh. Kromozomi i 23-t ka funksion t veant: zakonisht shenohet me shkronjn X ose Y. Te meshkujt, njeri antar i qiftit sht kromozomi X dhe tjetri sht kromozomi Y, te femrat kromozomi i 23-t sht i prbr nga dy X-a. N dritn e ksaj informate nj pyetje vije n mendje: pasiq do qeliz e njeriut prbhet nga 46 kromozome, si ndodh q si rezultat i kombinimit t qelizave t nns dhe babait, foshnja e re e lindur ka 46 kromozome? Do t dukej logjike q 46 kromozomet e nns dhe 46 kromozomet e babait t prodhojn nj foshnje abnormale me 92 kromozome. Por kjo nuk ndodh. Si ndodh pra q secili lindet me nga 46 kromozome?Prgjigja n kt pyetje paraqet mrekullin e shklqyeshme t krijimit.Nj Ndarje e Pagabueshme

N qelizat e trupit ndodhin dy lloje t ndarjeve. Lloji i ndarjes i quajtur mitoz ndodh n t gjitha qelizat e trupit. Gjat mitozs, nj qeliz jep dy qeliza bija gjenetikisht identike. Si rezultat i ksaj ndarje, nna qeliz ndahet pr t formuar dy bija, secila prej tyre prmban numrin e njejt dhe llojin e njejt t kromozomeve sikur qeliza nn.

Ktu, sht e nevojshme q t qartsohet nj pik. Sikur qelizat riprodhuese t ndaheshin n kt mnyr dhe sikur t kishin numrin e njejt t kromozomeve sikurse t qelizave t tjera t trupit, nuk do t ishte e mundur pr qenien njerzore t bhej qenie njerzore sepse sikurse q sqaruam m lart, lindja me kombinim t 46 kromozomeve nga babai dhe 46 nga nna do t prodhonte nj foshnj me 92 kromozome duke shkaktuar nj deformim t pamjes njerzore. Mirpo ndarja e qelizave riprodhuese bhet ndryshe; kjo ndarje quhet meioz. Gjat meioz-s numri i kromozomeve n qeliz reduktohet prgjysm, kjo d.m.th nga 46 n 23. Para se t kompletohen kto ndarje, qelizat riprodhuese nuk kan arritur pjekurin. N trupin e secilit mashkull dhe secils femr sht nj mekanizm q i bn kto qeliza t pjekura dhe i prgatit ato pr udhtimin e vshtir q e kan para vetes. Sistemet riprodhuese t mashkullit dhe t femrs, q jan plotsisht t panjohur pr njri tjetrin dhe shum t ndryshm n shum mnyra, mundohen ti bjn t gatshme pr njra tjetrn qelizat q i prodhojn.

Sa i prket ksaj teme do t prezantohen shpjegime n detaje n faqet n vijim. Por, derisa lexoni kto faqe, sht nj pik e rndsishme q duhet ta vreni. Prej momentit t par q qelizat riprodhuese fillojn t ndahen, ato i jan t nnshturara nj plani t qart (t caktuar). Asgj nuk sht rastsi. Qelizat ndahen saktsisht sipas nevojs dhe mbajn numrin e nevojshm t kromozomeve pa asnj ndryshim apo mangsi gjat tr procesit. do organ, do qeliz nga e cila ai prbhet, dhe organelet t cilat e prbjn qelizn, funksionojn n harmoni perfekte. Prveq ksaj, molekulat q i formojn enzimet dhe hormonet q luajn rol n funksionimin e trupit, dhe atomet q i formojn kto molekula, jan pjes t nj sistemi informativ tejet kompleks, i cili u tregon atyre se kur duhet t fillojn punn e tyre, dhe ato kurr nuk jan n padijeni se si dhe deri n far shkalle sht i nevojshm ndikimi i tyre.

Qelizat, enzimet, hormonet, shkurt harmonia q ekziston n mes t gjitha pjesve t trupit sigurisht s sht dika e cila ia vlen t mendohet rreth saj.

Fakti q molekula dhe atomet t cilat e prbjn kt molekul mund t bjn nj plan, dhe veprojn sipas tij; q njra pjes jep urdhr dhe pjesa tjetr bindet, e kupton at dhe vepron sht tejet e jashtzakonshme q t mund t jet e rastsishme. Fakti q kjo ka ndodhur dhe ende ndodh n t gjith trupat e milionave qenieve njerzore e bn at edhe m t jashtzakonshme, q e njejta harmoni funksionon perfekt n do individ. sht e qart q kjo nuk mund t ndodh rastsisht, dhe q nj intelegjenc e vetdijshme, supreme sht prgjegjse pr dhnjen e cilsive qelizave mikroskopike t cilat formojn trupin ton, gjithashtu edhe hormoneve q kto qeliza prodhojn, enzimeve dhe qindmijrave elementeve t imta n sistemin e njeriut. sht e qart se do pjes e do faze t sistemit q funksionon n trupin e njeriut sht larg t t kuptuarit nga njeriu dhe se kjo sht pun e nj intelegjence t fuqishme dhe t pakrahasueshme.Kjo intelegjenc supreme i takon Zotit, I Cili ka krijuar gjith universin deri n detajet m t vogla. N Kuran Zoti thot q nuk ka zot tjetr prve Tij:

All-llahu, ska Zot tjetr prpos Tij, Ai sht i gjall e Vet-Mbajts; At nuk e z as kotja as gjumi; gjithka n qiej e n Tok i prket Atij. Kush mund t ndrmjetsoj tek Ai prve me lejen e Tij? Ai e di se ka ata kan ln pas dhe ka kan prpara e ata nuk mund t kapin asgj nga ditura e Tij prve aq sa dshiron Ai. Pushteti i Tij prfshin qiejt e Tokn, At nuk e lodh ruajtja e tyre. Ai sht m I Larti, M I Madhrishmi. (Kur'an, 2: 255)

NJ ARMAT PERFEKTE E CAKTUAR

N QLLIMIN E SAJMendo pr nj armat tejet t madhe e prbr nga miliona ushtar. Ata lvizin drejt nj caku t prbashkt, hasin n pengesa gjat rrugs dhe prballohen me rrezik vdekjeprurs, por prkundr t gjitha ktyre vshtirsive armata nuk dorzohet. Hapsirn q kta ushtar duhet ta prshkojn n mnyr q t arrijn tek caku sht njqind mij her m e madhe se sa ata vet. Natyrisht, nj armat e till e ngjeshur e caktuar pr nj rrug t till t vshtir ka nevoj pr udhzime dhe pajisje q t sigurohet arritja e qllimit.Kjo armat gjigante me 300 milion ushtar sht brenda trupit t mashkullit. Ushtart jan spermatozoidt. Madhsia e secilit sht rreth nj e qinda e milimetrit. Caku i tyre sht q t arrijn te qeliza vez, dhe pr ta br kt, ata duhet t kalojn nj rrug shum t gjat.

Nga 300 milion spermatozoidet q s bashku nisen pr n rrug, vetm m t fortit rreth 1000 kan sukses q t arrijn te veza. E nga kta vetm nj spermatozoid e fiton garn dhe fekondon vezn. Para se t filloj kjo gar, spermatozoidet s pari kalojn nj udhtim t gjat brenda organeve riprodhuese t mashkullit, duke kaluar npr faza t ndryshme n rrugn e tyre t pjekuris. N kt proces t pjekuris, spermatozoidet kan shum ndihmsa.

Shtegu i Zhvillimit t Sperms

N mnyr q t fekondohet veza, rreth 200-300 milion spermatozoide prgatitn pr udhtim. Ky numr sht befasues, por ka nj rndsi sa i prket ksaj. Si do t shofim n detaje m von, nj numr i madh i spermatozoideve q hyn n trupin e nns s ardhshme vdesin gjat rrugs dhe numri i qelizave t spermatozoideve q arrijn deri te veza sht shum i vogl. Pr kt, numri i madh i spermatozoideve parandalon rrezikun q fekondimi i vezs t mos ket sukses. Kjo armat milionshe e sperms individuale prodhohet n organet riprodhuese t mashkullit q quhen testise. Spermatozoidet kalojn n shum faza gjat prodhimit n testise dhe, n myr q ata t mbijetojn, vendi ku ata prodhohen duhet t jet i freskt. Temperatura normale n trupin e njeriut sht 37oC. Kjo temperatur do t mbyste spermatozoidet, pr kt spermatozoidet nuk mund t jetojn brenda trupit. Nj nga karakteristikat m t dukshme t testiseve sht se ata gjenden jasht trupit. Pr shkak t ktij ndrtimi t veant q Zoti krijoj pr mashkullin, spermatozoidet kan nj vend t prgatitur posaqrisht pr prodhimin e tyre. Testiest prbhen nga nj sistem me tuba t vegjl. Ky sistem i tubave z nj hapsir mjaft t madhe, e cila iu lejon miliona spermatozoideve t prodhohen shpejt dhe n nj vend ku mund t ruhen leht. Arsyeja pse spermatozoidet duhet t prodhohen shpejt dhe t ruhen sht e kuptueshme kur kemi parasysh q pr t fekonduar nj vez duhet t prodhohen 200-300 milion spermatozoide.

Kur mendojm rreth numrit t spermatozoideve q prodhohen, mund ti quajm testiest fabrika n miniatur. Pr prodhimin e spermatozoideve ato kan rreth 1000 tuba me nj gjatsi t plot rreth 500 metra. Kta tuba t vegjl quhen tubtha seminifer. Secili sht rreth 50 cm. i gjat dhe prmban qelizat primare t spermatozoideve q t prodhoj spermatozoidet.

Tubthat seminifer jan t lidhura me qelizat formuese t spermatozoideve (spermatogonia) n faza t ndryshme t zhvillimit. M von, kto qeliza fillojn t shumohen, s pari kalojn npr mitoz dhe pastaj kalojn npr meioz. Si kemi shpjeguar m hert, para fekondimit, qeliza primare e spermatozoidit ndahet sipas meiozs dhe prgjysmon numrin e kromozomeve t veta, kshtu q foshnja do t pranoj 23 kromozome nga babai.

N fund t ksaj ndarje, jan formuar katr qeliza t quajtura spermatide t cilat ende nuk jan t afta pr t fekonduar vezn. N mnyr q kto qeliza sferike q prmbajn nga 23 kromozome t jen n gjendje t kryejn funksionin e fekondimit, ato duhet t kalojn npr ndryshime t mtejshme.

Nj grup qelizash jan vendosur n vend q ti prgjigjen ksaj nevoje t posaqme t sistemit riprodhues t mashkullit dhe t ndihmojn zhvillimin e qelizave spermatide saktsisht n kohn e duhur. Brenda dy ose tre javve mbas kryerjes s meiozs, secila qeliz spermatide fizikisht do t transformohet nga kto qeliza infermiere (qelizat Sertoli) t cilat i rrethojn ato. Qelizat Sertoli kan fuksion t ndihmojn dhe t ushqejn qelizat e papjekura t spermatozoideve duke iu dhn atyre ushqimin, hormonet dhe enzimet t cilat jan t nevojshme pr t shkaktuar ndryshimet e duhura n spermatide.3 N fazn finale t ktij procesi, arrihen cilsit e duhura t zhvillimit t plot t spermatozoidit, del bishti, koka dhe akrozomi, ajo pjes e koks e cila sht mbushur me enzime. (Pr detaje shiko informacionin n pjesn e titulluar Spermatozoidi Takon Vezn) Tr puna e transformimit bhet nga qelizat Sertoli t cilat gjenden n muret e tubthave. Kto qeliza kan zgjatje citoplazmike dhe jan bukur t mdha. Qelizat Sertoli mbajn shtrngueshm n kraht e tyre qelizat spermatide t zhvilluara, duke u siguruar q ato t jan mir t injektuara n citoplazmen e tyre. N kt mnyr i furnizojn me ushqim gjat zhvillimit t tyre dhe i monitorojn.4N kt proces t cilin e shpjeguam me pak fjal, me t vrtet ndodh nj mrekulli e madhe. Spermatozoidet q garantojn vazhdimin e racs njerzore vijn n ekzistenc duke iu falemnderuar qelizave Sertoli, t cilat prbhen nga proteinat dhe acidet nukleike. Le t mendojm pr nj moment. Fakti q, qelizat Sertoli t cilat jan pa intelegjenc apo vetdije dhe pa sy, vesh e tru, mund ta prkushtojn veten n nj detyr t till sht me t vrtet nj mrekulli. Fakti q nj gj e till ndodh sht nj dshmi e qart se qeliza sht nn udhzimin e nj intelegjence supreme. Prve ksaj, q kto qeliza jan saktsisht n vendin e duhur (n tubthat seminifer ku sperma zhvillohet) sht nj nga miliona dshmit e krijimit perfekt t trupit t njeriut. Zoti ka vendosur seciln nga prafrsisht 100 trilion qelizave q prbjn trupin e njeriut n vendin e saj t duhur; Ai iu ka dhn secils cilsit q nevojiten; dhe Ai iu ka dhn secils instinktin e kryerjes s puns n mnyr perfekte. Sikurse q na thuhet n Kuran:

Nuk ka asnj krijes q Ai nuk e mban nn vzhgim. Zoti im sht n Rrugn e Drejt. (Kur'an, 11: 56)Nj Sistem i Ndrvarur

N paragrafin e lart folm pr rolin e qelizave Sertoli n transformimin e spermatideve n spermatozoide. Cila sht forca fizike q i aktivizon kto qeliza dhe i bn ato t dijn detyrn e tyre q t ushqejn spermatidet dhe t monitorojn zhvillimin e tyre.

Impulsi i cili i bn qelizat Sertoli t kryejn funksionin e tyre vjen nga hormoni (FSH) q stimulon folikulin, t cilin e kemi prmendur n paragrafin e m hershm. Ky hormon sekretohet (tajitet) nga pjesa e prparme e hipofizs dhe stimulon qelizat Sertoli. Sikur ky hormon t mos prodhohet apo t dshtoj t arrij fushn e nevojshme, spermatozoidet nuk mund t prodhohen. Kur qelizat Sertoli marrin stimulimin, ato fillojn t sekretojn (tajisin) hormonin e quajtur estrogjen, i cili sht i domosdoshm pr prodhimin e sperms. Qeliza tjetr q ndikon n prodhimin e sperms quhet qeliza Leydig; ajo gjendet n mes t tubthave seminifer. Kto qeliza prodhojn nj hormon tjetr q nevojitet pr zhvillimin e sperms. LH-ja (hormoni luteinizing) sekretohet (tajitet) nga pjesa e prparme e hipofizs dhe stimulon qelizat Leydig. Pastaj, kto qeliza fillojn t prodhojn hormonin testosteron. Testosteroni sht hormon i cili ndikon n rritjen e organeve riprodhuese, zhvillimin e gjndrrave t ndryshme t ktij organi dhe zhvillimin e karakteristikave seksuale t mashkullit; prve ksaj, ky sht hormoni m i rndsishm n prodhimin e sperms. Qelizat Sertoli kan edhe funksione tjera si sht prodhimi proteins. Kjo protein do t bart hormonet e estrogjenit dhe testosteronit te nj lng q gjendet n tubthat seminifer. 5

Po ashtu edhe qelizat Leydig kan edhe nj fuksion sekondar. N mnyr q spermatozoidet t lvizin, ato kan nevoj pr energji; qelizat Leydig me fruktozn q e prodhojn i furnizojn me energji. (M von do t flasim pr kt tem n detaje.)

Si po e shikojm, sikurse n pjest e tjera t trupit, edhe sistemi hormonal po ashtu kryen nj organizim perfekt n sistemin e riprodhimit. do hormon menjher e kupton mesazhin q sillet dhe prgjigjet si krkohet. P.sh. gjndrra e hipofizs, kur e kupton se ka ardhur koha, futet n veprim dhe drgon urdhra n qeliza t ndryshme n testise duke i informuar ato pr punn q duhet t bjn n organe dhe n inde. Ajo q e stimulon aktivitetin e gjndrrs s hipofizs sht nj pjes tjetr e trurit q quhet hipotalamus. Faza e par e krijimit t njeriut ka lidhje me t kuptuarit korret t porosive q barten nga hormonet dhe me ekzekutimin e drejt t urdhrave.

N far mnyre qelizat dhe molekulat shquajn dhe reagojn n mesazhet e sjellura nga hormonet? Si e dijn prbrjen kimike t secils dhe far metoda duhet t zbatohen q t ndikojn n ato?Fakti q, n mnyr q prodhimi i sperms t ndihmohet, qelizat Sertoli dhe Leydig nisen n veprim me urdhr nga gjndrra e hipofizs (gjndrr mjaft larg tyre, t ciln kurr nuk e kan par dhe e cila ka plotsisht ndrtim tjetr nga ato) duke u kombinuar me faktin q kto qeliza nuk do t kryenin asnj funksion pa kt urdhr, e bn t pamundur sqarimin e aktivitetit t tyre me termin e rastsis. sht e pamundur q hormonet t ken fituar karakteristikat e tyre t veanta si rezultat i ndodhive serike t rastsishme, sepse nj ndarje apo nj ndrprerje gjat nj faze t sistemit do t ndikonte n tr zinxhirin e procesit. Nse nj element n sistem sht defekt, funksionimi i tr sistemit do t dmtohej. P.sh. sikur qelizat Sertoli t mos kuptonin domethnjen e FSH hormonit t drguar nga gjndrra e hipofizs dhe t mos fillonin t sekretonin (tajisin) estrogjenin, sperma nuk do t prodhohej. Ose, sikur qelizat Leydig t mos e kryenin funksionin e tyre, furnizimin me fruktoz, apo sikur ta prodhonin at n sasi t pamjaftueshme, nj sperm, edhe nse e pjekur n secilin aspekt, do t vdiste pasiq t hynte n mitrn e nns sepse nuk do t gjente ushqim, dhe pr kt shkak nuk do ta arrinte vezn, fekondimi nuk do t ndodhte. Kjo situat paraqet nj realitet t qart. Ai I Cili krijoj lidhjet n mes t organeve dhe qelizav sht Zoti. Ai ka inspiruar gjndrrn e hipofizs, hipotalamusin, qelizat Leydig dhe Sertoli, thn shkurt, do element t prfshir n kt proces, q t veproj n at mnyr q t sigurohet prodhimi i sperms n trupin e mashkullit. Ai iu jep atyre aftsin e t kuptuarit t gjuhs s njri tjetrit. do gj ndodh sipas urdhrave t Zotit. Si lexojm n Kuran:

Ai i sundon t gjitha, prej qiellit n tok (Kuran, 32:5)

Struktuart e Tjera q Ndihmojn Spermn n Arritjen e Cakut t Saj.

Nj element tjetr i sistemit riprodhues i quajtur epididymis i u ndihmon spermatoideve t zhvilluara n marrjen e aftsis s lvizjes dhe fekondimit t vezs. Epididymis sht i ngjitur lirshm n pjesn e jashtme t testiseve, sht tub spiral rreth 6 metra. Para se t filloj udhtimin, sperma ruhet pr ca koh n epididymis. Sperma pastaj lviz n drejtim t tubit lidhs vas deferens, nj tub i gjat q ngrihet (ngjitet) prej epididymis n zgavrn e komblikut (legenit). Sperma mund t ruhet n kt tub pr nj koh t gjat pa e humbur aftsin e fekondimit t vezs, dhe kur vjen koha, sperma del nga vas deferens dhe fillon udhtimin e gjat pr te qeliza vez n trupin e femrs. 6 Q spermatozoidet t jen n gjendje t fillojn funksionin e fekondimit, ata kan nevoj pr ndihmsa t tjer q t furnizohen me at q kan nevoj n kt udhtim t vshtir dhe t kan mbshtetjen q iu nevojitet pr t mbijetuar. Nj nga kta ndihmsa sht gjndrra e prostats. Prveq saj, jan edhe dy gjndrra sekretuese (tajuese) q quhen fshikzat seminale t vendosura n t dy ant e prostats. Kto gjndrra fillojn punn e tyre t prodhimit t lngjeve speciale q t shoqrojn spermatozoidet n udhtimin e tyre kur prodhimi i spermatozoideve t jet kompletuar. Ky lng prbhet nga acidi citrik, kalciumi, acidi fosfatik, enzimi trombotik dhe profibrinolizina. N organet riprodhuese t femrs gjendet nj przierje e trashe e acideve t cilat parandalojn shumimin e bakterieve. Prveq zvoglimit t aftsis s lvizjes s spermatozoideve, kjo przierje acidike mund ti mbyt ata, por lngu nga prostata neutralizon efektet e acidit, n kt mnyr ju mundson spermatozoidve q t notojn leht n drejtim t vezs. Ktu sht mir t ndalemi dhe mendojm pr nj moment. Gjndrra e prostats n sistemin riprodhues t mashkullit vepron me njohuri pr ambientin e trupit t femrs. E di q spermatozoidet do t ballafaqohen me ambientin acidik gjat udhtimit t tyre dhe q nuk do t jen n gjendje t mbijetojn n at ambient. Ve ksaj, di t vendos se si tia dal me kt rrezik dhe prodhon lngun e nevojshm pr kt. Nuk ka dyshim q ktu kemi t bjm me mrekulli. sht e pamundur t thuhet q nj gjndrr sekretuese (tajitse) n trupin e mashkullit e di nj ndrtim tjetr q nuk sht i lidhur me veten e tij, dhe duke vepruar sipas ksaj njohurie sjell vendime dhe i kryen ato. Vetm mendo: as qenia njerzore me intelegjenc dhe aftsin e dgjimit, t pamurit, t kalkulimit n kryerjen e veprimit dhe arritjes s zgjidhjes nuk mund t parasheh llojet e rreziqeve n nj ambient plotsisht t panjohur dhe t ndrmerr masat e duhura. Por, gjndrra e prostats, nj mas mishi e prbr nga qelizat, e parasheh kt. N asnj mnyr nuk mund t thuhet q sht gjndrra e prostats q bie kso vendime vitale dhe i zbaton ato. sht Zoti I Cili ka inspiruar kt gjndrr t kryej kt funksion; sht Ai I Cili ka krijuar do milimetr t trupit t sistemit riprodhues t mashkullit dhe t femrs.Gjithashtu, gjndrra e prostats nuk sht e vetmja gjndrr q prodhon at q krkohet n sistemin riprodhues t mashkullit pr udhtimin e spermatozoideve. Lngu q sekretohet (tajitet) nga fshikzat seminale pran prostats sht i domosdoshm pr kt udhtim. Pak pasiq spermatozoidet t ken filluar udhtimin, ky lng i bashkangjitet q tu ndihmoj atyre t arrijn fundin e udhtimit t vshtir. Ky lng prmban fruktoz t bollshme dhe substanca tjera ushqyese po ashtu edhe sasi t mdha t prostaglandins dhe fibrinogjenit. Fruktoza dhe ushqimet e tjera i mbshtesin spermatozoidet prej kohs q futen n trupin e femrs e deri n kohn e fekondimit t vezs. Veq ksaj, prostaglandina n kt lng n mnyra t ndryshme i ndihmon spermatozoidet n arritjen e vezs. Nj nga funksionet e prostaglandins sht t reagoj n mukozn e kanalit t mitrs dhe t ofroj nj ambient t prshtatshm pr lvizjen e spermatozoideve. Nj funksion sekondar sht t shkaktoj kontrakcione t kundrta n mitr dhe n tubat fallopian q tu lejoj spermatozoideve t lvizin m leht. N kt pik sht e qart se ndeshemi prap me nj mrekulli t madhe. Lngu i sekretuar (tajitur) nga fshikzat seminale e di perfekt se si t ngatrroj strukturn e trupit t femrs t cilin nuk e ka par kurr. E di qysh m par q kontrakcionet e kundrta n mitr dhe tubat fallopian do t ndihmojn lvizjen e spermatozoideve dhe duke vepruar me nj shkall t lart t parashikimit, i shton nj material kimit (prostaglandinn) prbrjes s vet e cila do t sjell kto kontrakcione. Sikur t pyessh cilindo kimist t kryej nj reaksion t till; far do t bnte?

S pari do ta kontrollonte spermatozoidin, ndrtimin e tij dhe krkesat q fekondimi t ndodh. Pastaj ai do t mundohej t msoj pr trupin e femrs, hormonet e saj, vezn, tubat fallopian t cilt bartin vezn n mitr, mitrn, indet e mitrs, sistemin nervor q shkakton kontrakcionet dhe shum detaje t tjera. Pastaj, duke kombinuar vitet e tij t studimit dhe prvojn e tij do t zbuloj substancat t cilat kan ndikim n kto gjra; ai do ti merr ato dhe me eksperimente dhe hulumtime do t gjej se n far proporcione duhet te kombinohen kto substanca. Nj qenie njerzore e pajisur me vetdije ndoshta do t jet n gjendje t bj tr kt me shum prkushtim dhe prpjekje. Megjithat, ajo q kompleton kto gjra nuk sht kimist i cili sht br ekspert n kt fush pas shum viteve studimi. Jan qelizat, indet dhe organet e prodhuara nga atomet dhe molekulat pavetdije. Po ashtu nuk mund t themi q ky grumbull i qelizave ka intelegjenc m t lart dhe njohuri m t madhe se sa nj kimist, apo se ato kryejn kto funksione duke iu bindur vullnetit t tyre.Nuk ka dyshim q ky lng i prodhuar n sistemin riprodhues t mashkullit dhe i projektuar n at mnyr q t ndikoj n sistemin riprodhues t femrs, s bashku me qelizat, indet dhe organet q e prodhojn at jan nj dshmi e qart e krijimit t Zotit.

sht tejet e qart q i tr ky proces harmonik nuk sht pun e rastsis. Nj person me intelegjenc dhe vetdije menjher do t mbrthej kto ngjarje mahnitse q ndodhin pa t meta n do qenie njerzore q ka jetuar ndonjher se jan pun e nj intelegjence supreme dhe e nj fuqie t prjetshme, dhe do ti shrbej Zotit, q vetm Atij i prket kjo intelegjenc dhe fuqi e prjetshme. O njerz! Keni frik nga Zoti i juaj I Cili iu krijoj prej nj vete dhe nga ajo krijoj paln dhe pastaj prej tyre u shtuan shum meshkuj e femra. Keni Zotin n mendje nga I Cili ju krkoni e gjithashtu edhe farefisin. All-llahu iu shikon juve vazhdimisht. (Kur'an, 4: 1)Lngu me Ndrtim Kompleks: Semeni

Kur spermatozoidet fillojn udhtimin e tyre, gjndrra e prostats sekreton (tajit) nj lng dhe menjher pas ksaj nj lng tjetr vjen nga fshikzat seminale; i bashkohet spermatozoideve dhe semeni sht prodhuar. T gjitha s bashku udhtojn drejt trupit t nns. Si kemi shpjeguar me hert n detaje, funksioni i ktij lngu sht q t ket ushqimin gati q t furnizoj spermatozoidet me energjin q ju nevojitet, dhe posaqrisht t neutralizoj acidet n hyrje t mitrs s nns, duke e br ambientin n t cilin do t lvizin spermatozoidet m t leht pr lvizje.

Trsia e ktij lngu i cili derdhet nga trupi i mashkullit pr procesin e fekondimit quhet semen. 10% e tij vjen nga kanalet e sperms, 60% nga fshikzat seminale, 30% nga gjndrra e prostats dhe pjesa tjetr jan spermatozoidet dhe nje sasi e vogl e lngut q vie nga gjndrrat tjera sekretuese (tajitse). 7 Kjo nnkupton, at t cilin ne e quajm semen sht nj kombinim kompleks i fruktozs, profibrinolizins, ergotioneins, acidit ascorbinik, flavins, prostaglandins, acidit citrik, kolesterolit, zinkut, acidit fosfatik, acidit laktik, fibrinoletiks, dhe enzimeve, hialuronidiazs dhe spermatozoideve.8 Ne kemi para syve nj mrekulli t ciln Zoti e ka shpallur n Kuran.N shum vende n Kuran Zoti thrret pr vmendje n krijimin e njeriut dhe na urdhron q t mendojm rreth ksaj shtje. Shkenctart t cilt kan shqyrtuar kto vargje t Kuranit kan zbuluar q nj numr i mrekullive t Kuranit jan t fshehura n ato vargje q japin informacionin rreth krijimit t njeriut. P.sh. me hulumtimet e bra me ndihmn e teknologjis moderne shkencore sht zbuluar q semeni prbhet nga przierja e substancave t ndryshme. Mirpo kjo informat sht treguar n Kuran para 1400 viteve. Semeni n Kuran sht prshkruar si nj pik e przier:Ne e krijuam at prej nj pike t przier, dhe Ne e bm at t dgjoj dhe t shoh. (Kur'an, 76: 2)Nga elementet q e prbjn kt lng, vetm nj spermatozoid fekondon vezn. Nj numr i madh i njerzve mendon q fekondimin e bn i tr semeni, mirpo, vetm nj pjes e vogl e semenit, spermatozoidi, e bn kt. Kjo d.m.th. q qenia njerzore vie n ekzistenc jo nga semeni si trsi por vetem nga nj pjes e vogl e tij (spermatozoidi).

Gjat bashkimit seksual, nga trupi i mashkullit derdhet semeni me 250 300 milion spermatozoide. Por nga miliona spermatozoide, vetm rreth 1000 arrijn deri te veza dhe nga kto 1000, veza e pranon vetm nj. Kjo d.m.th. q thelbi i qenies njerzore nuk sht n semenin si trsi, por vetm n nj pjes t vogl t saj. Ky fakt, pr t cilin shum njerz bile edhe sot nuk kan njohuri apo jan t keqinformuar, sht shpallur n Kuran 1400 vite m hert. Kurani e shpjegon kt realitet me kto fjal: A mendon njeriu se do t lihet t vazhdoj i pa vzhguar? A nuk ishte nj pik sperme e derdhur? (Kuran 75:36-37)

N nj varg tjetr, sht treguar prsri se semeni sht przierje dhe njerzimi sht krijuar nga ekstrakti (fragmenti - pjesa) i ksaj przierje.

Ai ka krijuar t gjitha gjrat n mnyrn m t mir. Ai filloi krijimin e njeriut nga balta, pastaj bri farn e tij nga ekstrakti i nj lngu t hedhur. (Kuran, 32:7-8)

Nse e shikojm domethnjen nga arabishtja, bhet e qart se jemi t konfrontuar me nj mrekulli t Kuranit. Fjala shqipe ekstrakt (fragment pjes) prkthen fjaln arabe sulala, dhe d.m.th. thelbi apo pjesa m e mir e nj gjje. Apo nnkupton, q ajo sht nj pjes e nj trsie. Kjo tregon qart q Kurani sht fjala e nj Testamenti q di rreth krijimit t njeriut deri n detajin m t imt. Ky Testament i takon Zotit, Krijuesit t qenieve njerzore.

Prgatitjet Prfundimtare n Zhvillim e SiprDukja e prgjithshme e spermatozoidve e mbshtetur nga lngjet n semen tani sht br e qart. do pjes e spermatozoidit koka, qafa, pjesa mesme, bishti dhe pjesa e fundme kan funksione t ndara.

Brthama (pjesa e koks) nuk sht m e madhe se 5 mikron. N kt 5 mikron hapsir jan vendosur informatat lidhur me trupin e njeriut dhe krkohet q nj qeliz t shndrrohet n qenie njerzore. N kokn e spermatozoidit sht nj paketim gjenetik me 23 kromozome t cilat do t barten n vez. Kjo d.m.th. se n kokn mikroskopike t spermatozoidit jan paketuar sigurt informatat se si do t punojn t gjitha organet e njeriut, ku do t lokalizohen, n ciln faz qelizat do t fillojn t zhvillohen dhe ndryshojn, thn shkurt, t gjitha informatat se si trupi i njeriut do t ndrtohet. Prve informatave gjenetike, koka e spermatozoidit ka edhe nj veori specifike. P.sh. n akrozom emr q i sht dhn shtress mbrojtse t jashtme t koks, jan substancat t cilat e ndihmojn spermatozoidin n fazn prfundimtare t udhtimit. Kto jan enzimet q mund t tretin indet. Duke prdorur kto enzime, gjat procesit t fekondimit spermatozoidi do t jet n gjendje t shpoj vezn dhe t deprtoj n t. (shih Spermatozoidi dhe Veza Takohen)Pjesa tjetr m e rndsishme e spermatozoidit sht bishti, i cili bn t mundur notimin e leht n ambientin e lngshm. Bishti i spermatozoidit vendos pr drejtimin n t cilin do t notoj dhe ndihmon at q t arrij te qeliza vez. Ky bisht, si e bn furnizimin me energji q nevojitet pr lvizjet e spermatozoidit? Nevojat e energjis pr spermatozoidin bhen n mnyr t mrekullueshme. Trupi i bishtit sht depo karburantesh, i cili furnizon me energji gjat udhtimit. N rrugn e gjat derisa t arrij te veza, nevojat e spermatozoidit pr energji i plotson mitokondria q gjendet n kt pjes. Duke prdorur bartsit e energjis n qafn e spermatozoidit, mitokondria furnizon me ATP energji, e cila ia mundson spermatozoidit t lviz leht. 10Si po shikojm, n t gjitha aspektet spermatozoidi paraqet ndrtim perfekt. Pa bishtin spermatozoidi nuk do t mund t lvizte, pa mitokondri energjia nuk do t mund t prodhohej dhe nuk do t kishte lvizje. Sikur koka e spermatozoidit t ishte e ndrtuar n mnyr perfekte prve se t mungonte akrozomi, enzimet e nevojshme nuk do t prodhoheshin dhe nuk do t kishte ndonj qllim n arritjen e vezs nga spermatozoidi; sepse nuk do t ishte n gjendje q t deprtonte n qelizn vez pr ta fekonduar. Prandaj, spermatozoidi nuk i siguroj t gjitha kto tipare npr faza gjat rrjedhs s kohs si pohon teoria e evolucionit. Kur qenia e par njerzore u paraqit n bot, spermatozoidi duhet ti ket pasur t gjitha kto tipare. Meqense, me cilndo mangsi nga kto tipare do t ishte e pamundur pr spermatozoidin t bnte fekondimin, dhe sikur, si pohojn evolucionistt, spermatozoidi n t kaluarn nuk i ka poseduar t gjitha kto tipare, ather njeriu nuk do t shumohej; do t ishte fshir nga faqja e toks. Kjo tregon se spermatozoidi erdhi n ekzistenc me ndrtim perfekt, kjo d.m.th. se demonstron faktin e krijimit. Krijuesi i ndrtimit perfekt t spermatozoidit sht Zoti, Krijuesi i do gjje. Sistemet e Krijuara pr Njri Tjetrin

Kur spermatozoidet largohen nga trupi i mashkullit me ann e semenit, nuk jan plotsisht t gatshm pr t fekonduar vezn. Derisa ta ln trupin e mashkullit, lvizja e tyre kontrollohet nga sekrecionet n fushn ku ato jan t ruajtura. Pr kt arsye, kur semeni formohet dhe arrin trupin e femrs, spermatozoidet nuk mund t kryejn funksionin e fekondimit. Si, ather ndodh q spermatozoidet, kur t ndahen nga sistemi riprodhues i mashkullit, marrin aftsin e fekondimit t vezs?N mnyr q procesi i fekondimit t lehtsohet, nj numr i sistemeve n trupin e femrs duhet t jen gati. Disa lngje q sekretohen n sistemin riprodhues t trupit t femrs ndihmojn spermatozoidet duke rritur aftsin e tyre q t fekondojn vezn. Ja disa nga ndryshimet q ndodhin n spermatozoide t cilt arrijn trupin e femrs:1. Lngjet q sekretohen (tajiten) n mitrn e femrs dhe tubthat fallopian prmbajn nj materie kimike q shkatrron faktort q frenojn lvizjet e spermatozoideve n aparatin riprodhues t mashkullit. N kt mnyr, rritet lvizja e spermatozoideve q arrijn aparatin riprodhues t femrs.

2. Lngjet n aparatin riprodhues t mashkullit (tubthat seminifer, n epididymis, dhe vas deferens) t gjith prmbajn nivel t lart t kolesterolit. Kolesteroli vazhdimisht i jepet membrans qelizore q mbshtjell akrozomin, duke e forcuar kt membran dhe duke penguar lirimin e enzimeve. Nga pikvshtrimi i mundsis q spermatozoidi t fekondoj vezn, kjo veori sht e dmshme. Pr kt arsye, spermatozoidet q kalojn n trupin e femrs duhet t shptohen nga ky efekt. Sikurse edhe pr miliona detaje n fazat e riprodhimit t njeriut, edhe pr kt qllim sht prgatitur nj sistem i veant. Spermatozoidet q hyjn n trupin e femrs i bashkohen lngut t mitrs. Ky lng e ul nivelin e kolesterolit n semen, i cili i prmban spermatozoidet, n kt mnyr e bn kokn e spermatozoideve (akrozomin) m t brisht. Kshtu q, kur spermatozoidi arrin qelizn vez, enzimet brenda akrozomit dalin jasht leht dhe sigurojn fekondimin e vezs me deprtimin e tyre n membrann e vezs. 3. Deprtueshmria e membrans n kokn e spermatozoidit i cili futet n trupin e femrs rritet n marrdhnje me jonet e kalciumit. Me hyrjen e nj sasie t madhe t kalciumit n spermatozoide, lvizja e spermatozoideve rritet. Bishti (flagellum) q shkakton lvizjen e spermatozoidit ndryshon lvizjet e dobta t valzuara n lvizje t forta dhe n kt mnyr lehtson arritjen e vezs. 11

Pa dyshim, pr ata t cilt mendojn me kujdes, ka shum tregues t rndsishm q gjenden n krijimin e spermatozoidit se ai sht tepr harmonik dhe plotsues me trupin e femrs. Fakti q spermatozoidi dhe trupi i femrs n mnyr t pavarur nga njri tjetri, bashkpunoj pr t sjellur t njejtn mrekulli, sht tregues i nj intelegjence t vetdijshme t madhe. Spermatozoidet, para se t futen n trupin e femrs dhe derisa jan n trupin e mashkullit, marrin masa q t prodhohet ka sht e nevojshme q t korrigjohen mangsit q mund t krijojn probleme pr ata n trupin e femrs. Nj ambient i veant sht i prgatitur n trupin e femrs q t rrit lvizjet e spermatozoidit i cili sht tejet i vogl pr tu par me sy. Duket sikur trupi i femrs t ket ditur q udhtimi i spermatozoideve sht shum i gjat dhe ju nevojitet energji q at ta prfundojn shpejt; duket sikur t ket ditur far komponimi kimik nevojitet pr t prshkuar vezn, ka supozuar se spermatozoidet kan mangsi n kt pik dhe ka vendosur q kolesteroli sht shkaku, dhe pastaj ka prodhuar dika pr neutralizimin e kolesterolit, n kt mnyr ka prgatitur ambientin n t cilin veza do t prshkohet n mnyrn m t leht. Dhe t gjitha kto i ka br vet. Duhet t prkujtojm se ajo q sht prmbledhur m lart sht vetm nj pjes e vogl e hapave t hyrjes s sperms n trup pr t fekonduar vezn. Kta hapa kompletohen si rezultat i mijrave reaksioneve komplekse kimike ku po ashtu jan t prfshira disa proteina, enzime dhe lngje. Por, sht veanrisht e rndsishme t prmendet se nuk sht qllimi yn t numrohen kto detaje thjesht pr t cekur njohuri shkencore, qllimi yn sht q t theksojm t vrtetn se, n kundrshtim me at q pohojn evolucionistt, formacioni i trupit t njeriut sht tejet kompleks q t jet produkt i rastsis s verbr: ai sht rezultat i sistemeve pa t meta plotsuese, t ndrvarura dhe t ndrlikuara. Nuk sht e mundur q nj qenie njerzore, apo edhe nj enzim i vetm apo molekul q aktivizon spermatozoidet, t vij n ekzistenc nga rastsia. Deri ktu kemi folur se si nj qeliz e sperms e prodhuar n trupin e mashkullit siguron aftsin e fekondimit t vezs me ndihmn e substancave kimike t trupit t femrs. T pauzojm dhe mendojm: a mundet nj sistem kaq kompleks t vij n ekzistenc npr faza si pohon teoria e evolucionit? Sigurisht q nj gj e till sht e pamundur, por gjithsesi do t shqyrtojm nj skenar t till.

Sperma e prodhuar rastsisht n trupin e mashkullit s pari vjen n kontakt me trupin e femrs. A mundet, q si rezultat i rastsis, ti gjej t gjitha lngjet t gatshme dhe duke pritur pr spermn q tia ofrojn aftsin e fekondimit? Nse jo, ather pas dshtimit t par t sperms pr t arritur sistemin riprodhues t femrs pr fekondim qelizat riprodhuese t femrs a do t sjellin vendim dhe t fillojn t prodhojn substancat kimike t nevojshme?sht e qart se kta dy shembuj nuk akordohen mir me logjik apo intelegjenc; ato jan skenare q nuk mund t ndodhin. Me shembujt q i kemi marr pr kt shtje, konfrontohemi me nj t vrtet: t gjitha kto sisteme jan dshmi e dituris dhe fuqis s pafund t Zotit I Cili krijoj gjithka. Zoti ka krijuar n thellsit e trupit t njeriut mrekulli t cilat jan shum t vogla pr syrin pr ti par dhe prtej kapacitetit t mendjes njerzore pr tu kuptuar. Me kt, Ai na tregon se ka dshmi pr besim t cilat ndodhin n trup, t cilat jan plotsisht t pavarura nga vullneti dhe dituria e njeriut. Dhe Ai na prkujton neve se dominimi I Tij sht mbi t gjitha, duke prfshir edhe vet qeniet njerzore. Me t vrtet, Zoti i juaj sht fals i madh. Ai iu njohu juve mir kur Ai iu krijoj prej toke, dhe kur ishit embrione n mitrat e nnave tuaja. Kshtu q mos deklaroni dlirsi pr vetveten. Ai e di m s miri se kush e ruan veten nga e ligsia. (Kur'an, 53: 32)ROLI I QELIZS VEZ N FORMIMIN E NJ NJERIU T RI

Me fillimin e pubertetit, ka ngjajshmri n zhvillimet e trupave t femrs dhe t mashkullit. Qeliza riprodhuese e femrs, veza, s bashku me sistemin riprodhues t femrs prgatitet pr t kompletuar sistemin riprodhues t mashkullit.

Me ardhjen e pubertetit te femrat, sikurse tek meshkujt, hipotalamusi saktsisht e di se kur vjen koha q t drgoj urdhra te gjndrra e hipofizs pr t prodhuar hormonet e nevojshme pr t nxitur qelizat vez n pjekuri. Gjndrra e hipofizs pranon urdhrat, menjher ju bindet atyre dhe fillon t prodhoj hormonet e nevojshme.

Prodhimi i qelizave riprodhuese te femrat nuk sht i vazhdueshm sikurse te meshkujt. Ky prodhim ndodh n kohra t veanta. sht detyr e gjndrrs s hipofizs t prcaktoj kohn. Gjndrra e hipofizs siguron prodhimin e hormonit q do t sjell n pjekuri qelizat vez n vezore. Ky hormon e di shum mir se ku duhet ta kryej funksionin e tij, shkon drejt e n vezore dhe njofton se koha pr pjekurin e vezs ka ardhur. Kshtu, qelizat vez e kuptojn urdhrin menjher dhe fillojn nj aktivitet intenziv brenda vezores i cili shpie n pjekurin e vezs.12Tani le t shikojm kt informat m thell. Si, kjo gjndrr sekretuese (tajitse) e quajtur hipotalamus e prcakton kohn? Dhe si e kalkulon pa u hutuar kohn e sakt t ktij procesi, i cili ka ndodhur n miliona femra n t kaluarn dhe t tashmen? Hipotalamusi sht i lokalizuar n pjesn e poshtme t trurit; nuk sht mekanizm kohor, nuk ka lidhshmri me botn jasht trurit; sht nj mas mishi e prbr nga qelizat. Funksioni i ksaj mase mishi n prcaktimin e kohs sht dika e jashtzakonshme q nuk mund t injorohet. Por ky sht vetm nj detaj i vogl i ndodhive t mrekullueshme q ndodhin vazhdimisht n trupin e njeriut. Ky lloj procesi mahnits vazhdon pafund, n do milimetr t trupit t njeriut. P.sh. nj mrekulli mahnitse ndodh n gjndrrn e hipofizs: nj urdhr i drguar nga hipotalamusi lexohet dhe kuptohet; bazuar n kt t kuptuar nj vendim mirret; sipas ktij vendimi, substancat prodhohen dhe drgohen me materialin tjetr prodhues pa asnj gabim n nj vend t largt dhe t papar. Po ashtu, gjndrra e hipofizs sht nj grumbull qelizash. Bashkimi i ktyre qelizave dhe kuptimi i vetdijshem i urdhrave q drgohen tek ato dhe zbatimi i komands q e kan kuptuar sht nj gj e jashtzakonshme. far vetdije ua bn t mundur ktij grumbulli t qelizave t kuptojn, konceptojn, nxjerrin prfundime, sjellin vendime dhe zbatojn vendime?Trupi i njeriut sht ambient i errt n t cilin nuk deprton drita dhe ka shum lngje q lvizin m nj shpejtsi t madhe; sht vend i dendur dhe i komplikuar. Evolucionistt kurr nuk kan qen n gjendje t shpjegojn se si nj mas molekulash n kso ambienti t dendur mund t shkojn, pa u dmtuar ose humbur, ku t dshirojn n masn komplekse duke kaluar npr materiale t tjera q jan shum her m t mdha se sa madhsia e tyre, ose se si ato edhe mund t prdorin disa mjete pr t drguar substancat tjera n vendet ku jan t nevojshme. Kjo pamundsi pr shpjegim ndodh sepse strehimi i vetm i evolucionistve, kur ballafaqohen me kto dshmi t mrekullueshme t krijimit, sht rastsia; por nuk ka hapsir pr rastsi n ndrtimin kompleks t trupit t njeriut apo t ndonj gjallese tjetr.Duhet t prkujtojm se intelegjenca dhe vetdija e prmendur n rrjedhn e t gjitha ktyre ndodhive nuk i prket asnj qelize. At t ciln e quajm qeliz nuk ka sy q t shikoj, gjuh q t flas apo t kuptohet dhe nuk ka vesh q t dgjoj. Qelizat jan krijime nga Zoti; ato jan vetm mjete t cilat zbatojn urdhrat e Tij; n do moment, me inspirim nga Ai, ato kryejn procese tepr mahnitse.

QELIZA VEZ FILLON T ZHVILLOHET

Veza prodhohet n nj organ i cili n do aspekt sht projektuar posaqrisht pr kt qllim; vezorja. N do femr, jan dy vezore, njra n t djatht e tjetra n t majt. N kto vezore, sht nj hapsir e mjaftueshme pr hyrje daljet e fijeve nervore, enve t gjakut dhe kanaleve limfatike. Brenda ksaj hapsire, jan indet fijzore t pasura me gjak. Q qelizat vez t formohen t sigurta, ato duhet t ruhen dhe ushqehen nga kto inde. Prbrenda ksaj sturkture mbrojtse, jan shum qeska (folikule) t madhsive t ndryshme. N secilin folikul sht nj qeliz vez primare. Por normalisht, nj vez e pjekur e vetme lirohet nga vezoret n secilin muaj n mnyr q gjat nj kohe vetm nj fetus (fryt) t rritet. Por ky prodhim nuk prbhet vetm nga nj faz. N mnyr q kjo qeliz vez t piqet, disa zhvillime duhet t ndodhin njra pas tjetrs. Q, qeliza vez primare t piqet dhe t bhen qelizat riprodhuese, duhet t bhet nj ndarje me mitoz dhe dy ndarje me meioz, n renditje t sakt pa hutime. Si rezultat i ndarjeve, ndodh ndryshimi n numrin e kromozomeve n qeliz dhe lloje t ndryshme t qelizave formohen. Sikurse n rastin e qelizave riprodhuese t mashkullit, po ashtu edhe te femra, 46 kromozomet n qelizat primare t vezs reduktohen n 23.Si rezultat i ndarjes s qelizs vez me an t mitozs dhe meiozs, prodhohen tri qeliza t vogla dhe nj qeliz e madhe (ootid). Qelizat e vogla vdesin pr shkak t mungess s ushqimit, ndrsa qeliza e madhe pson disa ndryshime dhe bhet vez. Sikur secila nga kto qeliza t kishte madhsin e njejt, nuk do t kishte ushqim t mjaftueshm pr zhvillimin e zigotit n fund t procesit fekondues. Por fakti q njra nga qelizat ka m shum ushqim, dhe t tjerat jan t vogla parandalon paraqitjen e problemit t till.

Zhvillimi i vezs nuk sht fenomen i pakontrolluar q ndodh rastsisht nga vetvetja. Si shpjeguam n fillim, ajo q i jep form ktij zhvillimi, sikur n rastin e sistemit riprodhues t mashkullit, jan hormonet e sekretuara (tajitura) nga gjndrra e hipofizs, e cila sht e lokalizuar nn tru. Fazat e formimit t vezs dhe hormoneve t prfshira n kt process mund ti radhisim kshtu:

1. Rritja e Folikulit: kjo sht faza n t ciln qeliza e vezs fillon t formsohet. Qeliza primare e vezs gjendet, si tham edhe m hert, n at q quhet folikul. Formimi i folikulit merr rreth 14 dit. Hormoni i hipofizs, FSH (hormoni stimulues i folikulit), vjen n vezore me qarkullim t gjakut. Ky hormon sht prgjegjs pr formimin dhe zhvillimin e folikulit n vezore dhe pr prodhimin e vezs nga qeliza primare q gjendet n folikul. N t njejtn koh, ky hormon sht shkaktar pr sekretimin (tajitjen) e estrogjenit nga folikuli i pjekur.Estrogjeni sht nj hormon i cili ndikon posaqrisht n mitr. Prshpejton ndarjen e qelizs me mitoz n mitr, kjo fush pastaj ajet (fryhet) duke formuar nj mbrojtse t but n t ciln embrioni do t ngjitet pas procesit t fekondimit. Prve ksaj kujdeset q sasi e mjaftueshme e gjakut dhe lngjeve indore t drejtohen n mitr. Kto prgatitje bhen do muaj. Nse veza fekondohet, ajo strehohet n kt plhur t prgatitur posaqrisht n t ciln ushqehet dhe vazhdon zhvillimin.

Sikurse n do faz t krijimit t njeriut, edhe ktu ndodh nj mrekulli po ashtu. Qelizat n sistemin riprodhues t femrs prcaktojn qysh me hert nevojat e embrionit t cilin do ta presin, bjn prgatitjet q t prmbushen nevojat dhe punojn q t furnizojn ambientin tepr t prshtatshm pr zhvillimin e fetusit. Si mundet nj grumbull qelizash t veprojn operacione q krkojn nj shkall t till t vetdijes dhe intelegjencs? Natyrisht q sht e pamundur t thuhet se qelizat posedojn vetdije dhe intelegjenc t till, por qelizat n sistemin riprodhues t femrs (edhe qelizat n gjndrrn e hipofizs) i bjn kto gjra q i deklaruam t pamundura pr ato, dhe prgatisin qysh m hert nj ambient m se t prshtatshm pr nevojat e embrionit t cilin nuk e kan par kurr.

Nuk sht e mundur pr askend me mendje intelegjente t pohoj se qelizat i bjn kto gjra nga vullneti dhe intelegjenca e vet. N t vrtet, vetm ndokush mendimi i t cilit sht seriozisht me t meta mund t pohoj se qelizat e komponuara nga atomet pa vetdije mund t bjn at q ai vet me intelegjencen e tij t vetdijshme nuk mundet ti bj. Duke qen rasti kshtu, realiteti para nesh sht i qart kristal: t gjitha qelizat t cilat kontribojn n krijimin e njeriut kryejn funksionet e tyre t inspiruara nga Krijuesi, ato jan mjete n realizimin e nj mrekullie q ndodh kur do qenie njerzore vjen n bot. 2. Ovulacioni: N kt faz folekuli q e bart vezn ahet dhe veza lirohet. Mirpo qeliza vez e cila sht liruar nga vezorja n hapsir ka nevoj pr ndihm. Prndryshe, qeliza vez nuk do t ishte ne gjendje kurr ta gjej vendin pr tu takuar me spermatozoidin. Kshtu, n kt faz, tubi fallopian, q gjendet n mes t vezors dhe mitrs, hyn n veprim. Qeliza vez, q sht liruar nga vezorja n hapsir, kapet nga tubi fallopian, i cili ka fije t gjata sikur nj oktapod. Tubi fallopian ofron nj ambient t prshtatshm pr fekondim dhe fazat e mvonshme varen nga ajo se a sht apo nuk sht sperma prezente n kt tub.

Kontrollues n tr kt proces sht hormoni luteinizing (LH) q sekretohet (tajitet) nga gjndrra e hipofizs. sht e vlefshme t prmendet nj gj tjetr interesante pr kt hormon. Hormoni LH sht absolutisht i nevojshm pr arjen e folikulit n t cilin sht lokalizuar qeliza vez e pjekur dhe pr lvizjen e saj n drejtim t vendit ku do t takohet me spermn. Mungesa e ktij hormoni rezulton n dshtimin e folikulit q t prparoj pr n fazn e ovalucionit, edhe nse nuk ka mangsi n sekretimin (tajitjen) e hormoneve tjera. Por ky lloj i problemit nuk ndodh dhe 2 dit para fazs s ovulacionit, pr nj arsye t ciln shkenctart ende nuk jan n gjendje ta shpjegojn, sekretimi (tajitja) i hormonit LH nga gjndrra e hipofizs rritet. E njejta ndodh edhe me hormonin FSH dhe me ndikim t ktyre dy hormoneve, ovulacioni ndodh do muaj. Me fjal t tjera, edhe ktu po ashtu gjndrra e hipofizs bn nj kalkulim mahnits t kohs dhe fillon sekretimin (tajitjen) e hormonit saktsisht n kohn dhe sasin e duhur.

Natyrisht se ky aktivitet i dijshm nuk pritet nga gjndrra e hipofizs apo qelizave q e prbjn kt gjndrr. Pasiq aty ka intelegjenc superiore dhe urdhr q shifet, sht Nj t Cilit kjo intelegjenc dhe ky urdhr i takon: sht intelegjenca dhe urdhri i Zotit q paraqiten n t gjitha kto ngjarje t mrekullueshme n fazat e zhvillimit t krijimit t njeriut. 3. Korpus Luteum (trupi i verdh) Faza Luteale: pas daljes s vezs nga folikuli, folikuli i zbrazur mbushet me gjak. Ekzistojn qeliza t veqanta t quajtura granuloza dhe theka t cilat rrethojne hapsirn boshe ku gjenden kto folikule; ato shumohen dhe zn vendin e gjakut t mpiksur n folikule. Kto qeliza akumulojn lipide t verdha dhe pr kt quhen qelizat luteine, nga fjala latine luteus saffron e verdh).

Kshtu q folikuli nga i cili sht liruar veza fryhet me lngje q e kan mbushur at dhe bhet element aktiv q quhet korpus luteum (trupi i verdh). 13 Korpus luteum luan nj rol t rndsishm n prgatitjen e mitrs pr embrionin dhe n udhheqjen e shtatzanis n mnyr t shndetshme. E veanta m e rndsishme e ktij elementi sht sekretimi (tajitja) i hormonit t quajtuar progesteron nn ndikimn e LH-s (hormonit luteinizing). Progesteroni ka nj funksion jashtzakonisht t rndsishm n stimulimin e mureve t mitrs. Ndryshimi m i rndsishm n mitr ndodh n mukozn e membrans (mucus) q vesh mitrn prmbrenda. Nn ndikimin e estrogjenit dhe progesteronit, mukoza membrans fillon t ajet (fryet). Gjndrrat dhe ent e gjakut bhen shum dredha-dredha dhe trashsia e mureve t mitrs rritet. Qllimi i ktyre ndryshimeve sht q t prgatitet nj vend i prshtatshm pr embrionin pas fekondimit. Prve ksaj, lejon q shtatznia t avancoj duke i br muret e mitrs t lirohen (zbuten). Progesteroni ndikon edhe n zhvillimin e gjndrrave t qumshtit. Q nj hormon t ket ndikim n nj hormon tjetr dhe t ken ndjesin pr ti br kto gjra saktsisht n kohn e duhur nuk mund t shpjegohet me veprimn e rastsis. Kjo sjell ca pyetje n mendje: Si mundet q nj molekul e formuar nga atomet pa vetdije t posedoj nj fuqi t lindur kaq t ndjeshme dhe t marr iniciativn pr organizim t veprimeve t trupit kaq lehtsisht. sht e qart se molekulat q prbjn hormonet nuk kan intelegjenc dhe vetdije. Kjo tregon se sistemi s bashku me tiparet plotsuese sht krijuar nga nj fuqi supreme. Ai sht Zoti, Sunduesi i toks dhe i qiellit I Cili ka inspiruar molekulat q prbjn hormonet dhe atomet q prbjn molekulat n aktivitetet e tyre t vetdijshme.

Faza korpus luteum zgjat 12-14 dit. N fund t ksaj periudhe, nse fekondimi nuk ka ndodhur, korpus leteum degjenerohet dhe faza e njejt prsritet. Me degjenerimin e korpus luteum-it, estrogjeni, progeseteroni dhe hormonet e tjera nuk sekretohen (tajiten) m; kjo d.m.th. se gjndrra e hipofizs prap fillon veprimin. Prap fillon sekretimi (tajitja) i FSH-s dhe LH-s n gjndrrn e hipofizs, duke ndikurar q rritja e folikulit t filloj. Por kto folikule nuk mund t zhvillohen mjaft sepse mungesa e estrogenit dhe progesteronit bjn q nj faz e re t filloj menstruacioni. 4. Menstruacioni: Kjo sht faz n t ciln veza e pafekonduar largohet nga trupi. Pasiq fekondimi nuk ka ndodhur, muret e prgatitura t mitrs tkurren, ent e gjakut shtrngohen dhe veza nxjerret jasht. Pas ksaj faze, trupi fillon prap t prgatitet pr kryerjen e t gjitha ktyre funksioneve.

Tr kjo faz prsritet te t gjitha femrat rregullisht gjat nj periudhe t caktuar kohore. do muaj qeliza vez t reja prodhohen, hormonet e njejta sekretohen (tajiten) vazhdimisht n t njejtn periudh dhe trupi i femrs prgatitet sikur fekondimi t ndodh. Por n fazn e fundit, drejtimi i prgatitjes ndryshon n baz t asaj se a sht apo nuk sht sperma prezente. Prgatitjet pr Fekondim

Qeliza vez sht 20-25 cm larg nga vendi ku hyn sperma n trupin e femrs. Kjo distanc sht rreth 3000 her e madhsis s spermatozoidit. Duke e marr n konsiderat proporcionin e madhsis s tij, kjo distanc sht mjaft e madhe dhe pr t kaluar at spermatozoidi ka nevoj pr mbshtetje t madhe.Para se veza t takohet me spermatozoidin, prgatitjet fillojn n t dy trupat t mashkullit dhe t femrs. Pjesa m e madhe e ktyre prgatitjeve jan pr mbrojtje t spermatozoidit gjat udhtimit n trupin e nns. P.sh. n mitr ndodhin tkurrje dhe dallgzime t ndryshme. Ky aktivitet i veant n mitr dhe tubin fallopian lehtson avancimin e sperms n drejtim t vezs. Gjja interesante rreth ktyre tkurrjeve sht substanca q i shkakton ato. Kjo substanc quhet prostaglandin dhe gjendet n lgun e fshikzs seminale q vjen me spermn nga trupi i mashkullit. Prkundr faktit se vjen nga nj trup tjetr, kjo substanc njeh strukturn e mitrs s nns dhe ndikon n at mnyr q rrugn pr spermn ta lehtsoj. 14 Q t ndodh fekondimi, ndryshimet q ndodhin n mitr nuk jan t kufizuara n kto. Gjat ksaj periudhe tubat zgjerohen; nn ndikimin e hormonit t estrogjenit, mukoza membrans q shtreson mitrn rritet n madhsi dhe pesh. Qelizat epiteliale t indeve t membrans t prbra nga nj apo m shum shtresa t qelizave e ndar nga nj substanc ndrqelizore shum e vogl shumohet. Ky ndrtim n mukoz merr nj form q do ti lejoj spermatozoidet q me lvizjen e bishtit t tyre t kalojn kto hapsira. Prve se i mundson spermatozoidit t lviz lehtsisht, ky transformacion ka edhe nj funksion tjetr shum t rndsishm: indet shrbjn si depo dhe hapsir filtruese duke lejuar q vetm spermatozoidet normale t kalojn. Nganjher spermatozoidet nuk kan formn e duhur q t sigurojn fekondimin. N kt rast, ato mnjanohen n kto inde. Si po shikojm, sht e qart se do lvizje n mitr dhe vezore sht projektuar n mnyr t veant pr arritjen e spermatozoidit tek veza. P.sh. mbasi t sht kryer ovulacioni dhe mundsia e takimit t vezs me spermatozoidin t jet siguruar, mukoza fillon t bj veprim t kundrt: ajo bhet e trash dhe e dendur, duke e ndaluar hyrjen e spermatozoideve t tjer.

Arsyeja e ndryshimeve q ndodhin n sistemin riprodhues t femrs sht q tia mundsoj spermatozoidit q t arrij vezn (ovum). Por, si pam m lart dhe n pjest e tjera, kjo sht nj shtje tejet interesante: elementet n sistemin riprodhues t femrs ndihmojn qelizat q vijn nga nj trup plotisht i ndryshm.

Si ndodh q nj qeliz t ket aq shum informata t detajuara pr qelizn tjetr me t ciln kurr nuk ka pasur nj ambient t njejt? (edhe sikur ta kishin t njejtin ambient rezultati nuk do t ishte ndryshe.) si e di, p.sh. se lvizja e ktyre qelizave duhet t lehtsohet? N t vrtet, nuk sht e mundur q qelizat q prodhojn lngun n mitr t dijn cilsit e spermatozoideve n mnyr q t prgatisin nj ambient t prshtatshm pr ata. T gjitha funksionet q i kemi prshkruar deri n kt pik ndodhin n trupat e t gjitha femrave me renditje perfekte t njejt. Kur shqyrtojm veprimin harmonik dhe plotsues t ktyre sistemeve, ballafaqohemi me nj plan dhe ndrtim t qart: sperma sht e ndrtuar pr trupin e nns, organet riprodhuese t nns jan t rregulluara posarisht pr strehim t sperms. Sikur t ishte edhe defekti m i vogl n kt harmoni, p.sh. sikur spermatozoidi t mos kishte bishtin q i mundson lvizjen, apo sikur t mungonte lngu pr balancimin e ambientit acidik n trupin e nns, riprodhimi nuk do t ndodhte.

Kjo qart tregon se harmonia e madhe q ekziston n mes t qelizave riprodhuese t trupit t mashkullit dhe t femrs sht pun krijimi e qllimshme dhe e planifikuar. sht Zoti I Plotfuqishm, Zoti i universit I Cili krijoj llojin njeri nga nj pik lngu, femrn dhe mashkullin, n harmoni me njri tjetrin. Njerzit duhet t mendojn pr mnyrn e prsosur t krijimit nga Zoti dhe ta nnshtrojn veten n mnyr t pakushtzuar ndaj Tij, duke u prkulur para fuqis s prhershme t Zotit.

Dhe n krijimin e juaj dhe t t gjitha krijesave q Ai shprndau, ka Shenja pr besimtart e vrtet. (Kur'an, 45: 4)

Spermatozoidi Takon Vezn

Pas kalimit t shum proceseve n rrugn pr pjekuri, veza lirohet nga tubat fallopian. N kt koh, ajo bart me vete shum qeliza q e rrethojn at. Para se veza t fekondohet, spermatozoidi i cili arrin n tubin fallopian duhet t kaloj nprmes ktyre qelizave, t cilat quhen qeliza granulosa, dhe pastaj deprton mantelin (mbulesn) e trash rreth vezs. Si kalon spermatozodi kto pengesa?

Ktu shikojm prap perfeksionin e qart t ndrtimit intelegjent t spermatozoidit. N pjesn e spermatozoidit t quajtur akrozom, pr t cilin kemi folur m hert, jan t vendosura enzimet hialuronidaz dhe proteolitik. Enzimi hialuronidaz zbrthen nj substanc (acidin hyaluronik) i cili i lidh shtresat e shumfishta t qelizave granulose q jan t ngjitura me pjesn e jashtme t ovules (vezs). N kt mnyr, i hap rrug spermatozoidit t prshkoj zarfin (membrann) e vezs. Enzimi proteolitik bn tretjen e proteinave n indet e ngjitura t vezs. Me ndihmn e ktyre dy enzimeve, spermatozoidi arrin vezn.15Si mundet q kto enzime t cilat i prkasin spermatozoidit, t prodhuara n trupin e mashkullit larg nga veza, jan t prbra nga lnda q n mnyr perfekte sht n gjendje t ndikoj n ndrtimin e vezs? Kush zbuloi formuln pr kt veprim? Kush i vendosi enzimet saktsisht n vendin e duhur, n kokn mikroskopike t spermatozoidit, q t mundsohet fekondimi i vezs?

Nuk sht vet spermatozoidi ai i cili i bn t gjitha kto gjra. Nuk sht e mundur q spermatozoidi t ket dituri pr ekzistimin e acidit hialuronik apo t efektit t ktij acidi q ka n qeliza, apo t di se enzimi hialuronidaza do t neutralizoj efektin e ktij acidi. Megjithat, nuk sht e mjaftueshme t dihet vetm formula e ktij acidi; por duhet t sigurohet po ashtu edhe prodhimi i tij n trupin e njeriut. Dhe sht e pamundur q spermatozoidi vet t formoj sistemin n trupin e njeriut q do t prodhoj kt enzim. P.sh. nse e pyet dikend, i cili nuk ka kualifikim n mjeksi apo kimi, pr emrin e enzimit i cili shkatrron strukturn e acidit hialuronik, apo nse i krkoni q ta shkruaj formuln e strukturs s ktij acidi, sigurisht se nuk do t jet n gjendje tju japi ndonj prgjigje. Por spermatozoidi bn gjra q njeriu me vetdije (mendje) nuk sht n gjendje ti bj; me nj vetdije t formulave kimike, t cilat formula megjithse nuk i di, ai prmban brenda trupit t tij substancn q garanton arritjen e qllimit. Sigurisht q, t thuhet se spermatozoidi bn kt sht plotsisht kundr intelegjencs dhe arsyes. Duke ln anash supozimet jo intelegjente dhe t paarsyeshme, kuptojm se vet prezenca e enzimeve n spermatozoid q t ndikoj n strukturn e vezs sht dshmi e krijimit. Kjo harmoni pa t meta nuk mund t shpjegohet n asnj mnyr si rastsi. Fakti q spermatozoidi sht n dijeni t strukturs kimike t nj qelize tjetr megjithse jeton plotsisht n nj ambient tjetr; q analizon efektet q kan kto kemikale; q pastaj prodhon kemikalet e nevojshme si rezultat i analizave; mund t shpjegohet vetm n adresim t nj Krijuesi me intelegjenc superiore, I Cili ka krijuar spermatozoidin me kto cilsi t veanta.Ndrtimi perfekt i spermatozoidit sht nj nga shum dshmit se Zoti krijoj njerzit dhe do gj tjetr.

Spermatozoidi Vazhdon Udhtimin e TijKur spermatozoidi arrin shtresn e jashtme t vezs, membrana e tij e jashtme lidhet fort me receptort siprfaqsor t vezs. Mbasi lidhja t arrihet, spermatozoidi lshon mbulesen e tij t jashtme (akrozomin). N t njejtn koh, membrana e vezs sekreton (tajit) nj substanc q quhet fertilizin, e cila nevojitet pr t trhequr spermatozoidin. Kjo molekul ia mundson spermatozoidit q t lviz m shpejt dhe t reagoj m leht me membrann e vezs. Prve ksaj, fertilizini ndihmon reaksionin e akrozomit q gjendet n kokn e spermatozoidit.Kur spermatozoidi prek membrann e vezs, substanca t reja hyjn n loj dhe nj reakcion i ri ndodh. Kur spermatozoidi prek vezn, sekretohet (tajitet) nj substanc q quhet anti-fertilizin e cila neutralizon efektin e fertilizinit t sekretuar (tajitur) nga veza. N kt mnyr, spermatozoidi i par q arrin vezn ndalon spermatozoidet e tjera ti afrohen vezs. 16 Membrana q rrethon qelizn vez fillon t riprtrij vetvehten menjher mbas dy sekondash nga hyrja e spermatozoidit dhe ju ndalon rreptsisht hyrjen e spermatozoideve t tjer. Jan br eksperimente ku sht vrejtur se hyrja e disa spermatozoideve n vez shkatrron membrann. Pr kt arsye sht e nevojshme q membrana fekonduese t formohet sa m shpejt q t jet e mundur. Pas formimit t membrans fekonduese, asnj spermatozoid nuk mund m t hyj n vez. N kt gjendje, qelizn e vezs mundemi ta krahasojm me nj ndrtes t mbrojtur nga sigurimi. Membrana e jashtme e qelizs s vezs me t vrtet vepron ashtu si nj sistem kontrollues sigurimi i nj ndrtese e cila prmban informata shum t rndsishme: hyrja sht e ndaluar n brendin e qelizs.

Pasiq spermatozoidi t hyj n ovum, koka e tij enjtet (fryhet) dhe lviz shum ngadal n drejtim t qendrs s vezs. Me von, brenda 30 minutave, veza bashkohet plotsisht me spermatozoidin. Si rezulatat i t gjitha ktyre proceseve, informacioni gjenetik i mbajtur n spermatozoid transferohet te veza. 17

Por edhe ktu sht nj pik e rndsishme: nse receptort e spermatozoidit dhe t vezs pranojn njri tjetrin, ata lidhen me njri tjetrin, nse jo lidhja sht e pamundur. Arsyeja pr kt sht si vijon: veza e do qenie t gjall sekreton (tajit) nj substanc t quajtur fertilizin, e cila ka prbrje kimike t veant. Kjo sht mas paraprake q parandalon qelizat sperm t llojeve t tjera (llojeve jo njeri) ti afrohen vezs dhe t shkaktojn degjenerim t llojit njeri. Kshtu q, nj mac nuk mund t shumohet me nje kal dhe qenia njerzore nuk mund t shumohet me ndonj gjalles tjetr. 18

Ngarkesa elektrike q bartet nga spermatozoidi dhe veza po ashtu kan nj efekt fekondimi. Veza doher bart ngarkes negative dhe spermatozidi bart at pozitive. Pasiq ngarkesat e kundrta trheqin njra tjetrn, veza trheq spematozoidin kah vetja. Por me hyrjen e spermatozoidit t par n vez, ngarkesa ndryshon menjhere. Tash veza merr nj ngarkes pozitive sikurse t spermatozoidit. Sikurse ngarkesat q zbrapsin njra tjetrn, n momentin e bashkimit edhe veza fillon t zbraps t gjith spermatozoidet e tjera. 19

Faza e Fundit e Fekondimit

Kur spermatozidi futet n vez, ai e lshon bishtin e tij dhe e le jasht. Kt mundemi ta krahasojm me nj anije kozmike e cila duke u kthyer n tok shkput tankun e lnds djegse. Sikur q e dijm, kur tanket me lnd djegse t cilat bartin anijen kozmike jasht atmosfers s toks, plotsojn qllimet, ato lirohen n hapsir; kur lnda djegse brenda tyre shfrytzohet, tanket jan nj pesh e panevojshme. Q t lehtsohet largimi nga atmosfera e toks, sht e nevojshme q kto tanke t lirohen saktsisht n kohn e duhur. N t njejtn mnyr, bishti i spermatozoidit, q ofron energjin e nevojshme dhe aftsin e lvizjes, lihet prapa derisa spermatozoidi prpiqet t hyj n vez.

sht e qart te lexuesi i vmendshm se fekondimi sht nj proces sistematik dhe i llogaritur mir. Shum ngadal lngjet q rrethojn vezn zbrthejn blindimin e spermatozoidit pasi ai t ket arritur membrann e jashtme q rrethon vezn. Enzimet t cilat lirohen n momentin q blindimi i spermatozoidit shpohet lejon spermatozoidin t prshkoj membrann e jashtme t vezs dhe t futet. Ndryshimi i ngarkess elektrike n kt moment zbraps spermatozoidet e tjera dhe mbron organizmin e ri n zhvillim nga mysafirt e paftuar. Sikur t mos ishte krijuar nj sistem i till kaq mbrojts dhe bashkpunues, bashkimi i spermatozoidit dhe vezs kurr nuk do t arrihej.

Sikur veza t mos sekretonte (tajiste) lngun udhheqs, nuk do t ishte e mundur pr spermatozoidin t arrinte vezn, e cila duke marr parasysh madhsin sht shum larg nga ai.

Sikur spermatozoidet t mos kishin blindimin e tyre, ato do t treteshin nga lngu q rrethon vezn sikurse mikroorganizmat e tjer.

Sikur enzimet speciale t mos ishin vendosur nn kt blindim, spermatozoidi kurr nuk do t mund t futej n vez, edhe pas atij udhtimi t gjat pr ta arritur at.

Sikur ngarkesa elektrike e spermatozoidit dhe e vezs, t ishte e njejt dhe jo e kundrt, veza do t zbrapste spermatozoidin dhe asnj spermatozoid nuk do t futej n vez.

Si po shofim, n bashkimin e nj spermatozoidi t vetm me vezn ekziston nj balancim dhe nj llogaritje e jashtzakonshme. Gjithashtu, ky balancim dhe kjo llogaritje nuk ka ndodhur vetm njher; por ato prsriten qysh nga fillimi i racs njerzore n secilin miliona njerz q jan t shprndar npr bot.

Edhe n nj faz t vetme nuk ka hapsir pr rastsi n kt proces t mrekullueshm, i cili paraqet qart se Zoti krijoj qenien njerzore.

Gjithka n qiej e n tok i takon Atij. T gjith jan t nnshtruar tek Ai. Ai sht I Cili nisi krijimin dhe pastaj e regjeneron at. Ajo sht shum e leht pr At. Shmblltyra m e lart n qiej e n tok sht vetm e Tij. Ai sht I Plotfuqishmi, I Urti. (Kur'an, 30: 26-27)KRIJIMI I NJERIUT NGA NJ QELIZTransformimi Fillon:

Tre Etapat e Foshnjs n Mitr

Nga ajo q pam deri ktu, shifet qart se do periudh kohore n formimin e sperms dhe t vezs dhe deri te takimi i tyre, do gj q ndodh sht nj mrekulli. Ndryshimet q ndodhin kur kto dy qeliza bashkohen, dhe t gjitha prgatitjet q bhen n trupin e femrs na paraqesin ndodhi t tjera t mrekullueshme.

Vetm brenda disa orve pasiq veza t jet fekonduar nga spermatozoidi, ajo ndahet dhe rritet shum shpejt. N ditt e sotme e dijm se foshnja shkon npr tri faza t zhvillimit t embrionit derisa sht n mitrn e nns. Por ky informacion q u arrit me ndihmn e teknologjise moderne pas shum viteve hulumtimi, sht dhn n Kuran 1400 vite m par. Kto fakte shkencore jan shpallur n kt varg:Ai iu krijon juve faz pas faze n mitrat e nnave tuaja n nj errsir t trefisht. Ai sht Zoti, Sunduesi i juaj, Sovraniteti sht I Tij. Nuk ka Zot tjetr prve Atij. ka ju bri pra t largoheni prej Atij? (Kuran, 39:6) (Kur'an, 39: 6)Do t vreni se ky varg paraqet se tri faza t ndryshme ndodhin gjat zhvillimit t njeriut derisa gjendet n mitrn e nns. Me t vrtet, biologjia moderne ka vrtetuar se foshnja n mitrn e nns kalon npr tri faza t ndryshme t zhvillimit, sikurse q sht paraqitur n kt varg. Kjo sht nj shtje e infomacionit baz n t gjitha librat embriologjike q krkohet t lexohet sot n fakultetet e mjeksis. P.sh. Embriologjia Bazike e Njeriut, nj punim baz pr embriologji, jep deklaratn n vijim:

Jeta n mitr ka tre etapa: 1) para-embrionike: java e par deri dy jav e gjysm; 2) embrionike: deri n fund t javs s tet, dhe 3) fetale - nga java e tet deri n lindje.20

Kto etapa prbhen nga faza t ndryshme t zhvillimit t foshnjs. Veorit kryesore t ktyre tre etapave mund ti prmbledhim si n vijim:

- Etapa para-embrionike: N etapn e par, zigoti (qeliza e sapo fekonduar) shumohet. Brenda tre javve t para, mbasi t jet br grumbull qelizash, e ngulit veten n muret e mitrs. Prderisa qelizat vazhdojn t shumohen, ato formojn tre shtresa.

- Etapa embrionike: Etapa e dyt zgjat plot pes jav e gjysm, gjat t cilave foshnja quhet embrion. N kt etap organet dhe sistemet themelore t trupit marrin form nga shtresat e qelizs.

- Etapa e fetusit: Me hyrjen n etapn e tret t shtatznis, embrioni quhet fetus. Kjo etap fillon nga java e tet e shtatznis dhe vazhdon deri n lindje, pr dallim nga etapat e m hershme, ktu fytyra, duart dhe kmbt e fetusit bhen t dallueshme dhe merr pamjen e jashtme t qenies njeri. N fillim t ksaj etape, t gjitha organet e fetusit 3 cm. jan npr vende. Kjo etap zgjat tridhjet jav dhe zhvillimi vazhdon deri n javn e lindjes.

Etapat t cilat i prshkruam ktu me pak fjal dhe zhvillimet mahnitse q ndodhin n seciln etap do t shpjegohen n detaje n faqet n vijim.

Qeliza e Par Fillon t Shumohet

Qeliza e par q prmban 46 kromozome e cila sht formuar me bashkimin e spermatozoidit dhe t vezs sht qeliza e par e njeriut t ri q do t hap syt n bot pas nnt muajve. Qeliza e par dhe e vetme e cila prmban planin pr tr trupin quhet zigot.

Ndarja e par e qelizs fillon 24 or pas bashkimit t spermatozoidit dhe vezs. Kto dy qeliza t formuara jan identike me njra tjetrn. Me kt, fillon dita e par e periudhs nnt muajshe t jets n mitrn e nns. Tash n mitrn e nns nuk sht nj qeliz por jan dy. M von ky numr rritet n katr dhe n kt mnyr vazhdon shumimi me ndarje.21Grumbulli i qelizave n tubin fallopian vazhdon t ndahet dhe rritet dhe lviz n drejtim t vendit ku ato do t kalojn nnt muajt e tjer. Kjo sht mitra e nns (uterus).

N kt faz, ndryshimet e nevojshme ndodhin n mitr. Gjaku nxiton n mitr dhe e bn at t zhvilluar dhe elastike. Sikur q kemi prmendur n pjest e mparshme, korpus luteumi n vezore rrit sekretimin (tajitjen) dhe informon trupin se shtatznia ka filluar. Ndrkoh, zigoti lviz me nj lvizje notuese n drejtim t mitrs dhe fillon t drgoj sinjale biokimike q prmban mesazhin, Un jam ktu. Kto mesazhe bjn trupin e nns t prgatitet dhe sigurohet pr prezencn e krips, hekurit, gjakut dhe vitaminave t nevojshme pr fetusin. N t njjtn koh, mesazhi biokimik q zigoti ka sekretuar (tajitur) (hCG hormoni), arrin vezorn e nns dhe bn q nj hormon tjetr aty t sekretohet (tajitet) q t parandaloj periudhn tjetr t ovulacionit (periudhn menstruale) n trupin e nns.22Zigoti ende sht i prbr nga disa qeliza. Fakti q e di se ku gjendet dhe menjher drgon sinjale lidhur me periudhn 9 mujorshe q pason sht nj gj e jashtzakonshme. Si e di zigoti kujt tia drgoj mesazhin? Si organelet e ndryshme q pranojn mesazhin e dijn se sht duke ardhur nga nj mas mishi mikroskopik t cilin kurr nuk e kan takuar m par, dhe fillojn ta ndihmojn duke prgatitur ambientin n t cilin do t jetoj? N fund t fundit, hormoni i sekretuar (tajitur) nga zigoti sht i prbr nga molekulat; kshtu q, n vendin q jan pranuar kto molekula, si e dijn qelizat se cili sht qllimi i ktyre molekulave me arritje n at vend? Kur nj mesazh drgohet te njeriu n gjuhn q ai e kupton, sht e mundur pr at ta lexoj dhe ta kuptoj, dhe t sjell nj vendim n baz t asaj se ka ka lexuar. Por n kt rast, mesazhi prmban nj hormon t prbr nga disa molekula; ato q drgojn mesazhin jan nj grumbull qelizash; ato q pranojn mesazhin jan nj grumbull pak m i madh qelizash. Me t vrtet sht nj mrekulli q qelizat lexojn dhe kuptojn mesazhet (hormonet) q ju vijn sikurse nj njeri q kupton nj mesazh q lexon. Prve ksaj, si e di zigoti se far materiali i nevojitet atij gjat rritjes s tij?

P.sh. mendo pr vetveten. far duhet ngrn n mnyr q trupi yt t bhet i fort? far minerale duhet t marrsh? Kt mund ta msosh vetm me msim nga punimet shkencore q jan br n kt fush. far efekti ka n trupin tnd kaliumi, fosfori dhe kalciumi? Prej cilit ushqim mund ti marrsh kto gjra? Kur dhe sa duhet ngrn kt ushqim? Kto jan gjra t cilat nuk mund ti dijsh pa u konsultuar me nj ekspert. Ti, nj qenie me aftsi mendore, shikim, intelegjenc dhe ndjenja, me mundsin e t folurit, mund t dijsh pr kto gjra vetm duke krkuar ndihm; ndrsa nj grumbull i vockl qelizash e dijn se pr far kan nevoj dhe far duhet t prodhohet pr tu prmbushur nevojat; e dijn se kush mund ta prodhoj at q sht e nevojshme dhe se duhet t drgohet nj sinjal pr t filluar procesi i prodhimit. Prve ksaj, prkundr faktit se ka qen n trup pr vetm ca dit, zigoti e di si duhet drguar informata kimike dhe llogarit se organe t ndryshme n trup jan t afta t pranojn kt informat kimike.Sigurisht se nuk mund t thuhet se nj grumbull qelizash ka kto informata t jashtzakonshme dhe sajon nj plan n baz t atyre. sht nj fuqi supreme q i bn kto qeliza t kryejn kto funksione t mrekullueshme dhe i krijon ato n at mnyr q iu mundson atyre t bjn punn e tyre. Kjo fuqi i takon Zotit, Sundimtarit t vetm t qiejve dhe toks. Si dshmi pr neve pr fuqin e Tij t patundshme, Zoti ka inspiruar qelizat e gjalla, t pavetdijshme, mikroskopike, n at mnyr q ta kryejn detyrn e tyre komplekse n mnyr perfekte q mendja e njeriut nuk mund ta kap,

Grumbulli i Qelizave Fillon t Lviz

Grumbulli i qelizave lviz n drejtim t vendit t sigurt t prgatitur pr t dhe vazhdon me ndarje nga dita n dit. N do 30 or nj ndarje ndodh. Duke u ndar n 2 ,4, 8, 16, qelizat gradualisht formojn grumbullin (togun); duke lvizur s bashku me spermatozoidet e pasuksesshme, shkon ngadal nga tubi fallopian drejt mitrs.

Sikur ta zmadhonit tubn fallopiane n t do t shikoni pamje q paraqitet n fund t oqeanit. Grumbulli i qelizave vazhdon rrugn e tij pr shkak t lvizjes se valzuar n tubn fallopiane. Kjo lvizje, e cila ka siguruar fekondimin e vezs me shtyerjen e spermatozoidit n drejtim t saj, ksaj radhe bart vezn pr n mitr. Qime t vogla (silia) q gjenden n siprfaqen e qelizave t tubs fallopiane lvizin n t njejtin drejtim. N kt mnyr, ato bartin vezn sikur t ishin duke bartur nj objekt shum t muar, n drejtim t vendit ku duhet t shkoj.

Ktu, sikur t gjitha elementet e prfshira n kt funksion kan pranuar nj urdhr nga nj qendr e prbashkt dhe ato fillojn prnjher t punojn pr qllimin e njejt. Ky urdhr sht i atill q do vend i ndryshm i trupit e kupton dhe e zbaton. Derisa grumbulli i qelizave sht n tubn fallopiane ai kalon npr nj numr t fazave t ndarjes. Grumbulli me rreth 100 qeliza hyn n mitr. Por n mnyr q t bhet ndarja, qelizat duhet t ushqehen. Kjo krkes duhet t konsiderohet si nj aspekt i rndsishm i mrekullis s krijimit t njeriut. Zoti e ka krijuar tubn fallopiane n at mnyr q ti prgjigjet nevojave t zigotit. N kt periudh t pritjes, qelizat tajitse alternojn me qelizat e vogla n form t qimeve q shtresojn (veshin prbrenda) tubn fallopiane. Qelizat tajitse prodhojn sasi t mdha t sekrecionit (lngut) mes tjerash molekula organike, jone dhe uj pr ushqyeshmrin e zigotit.24mitra rritet n madhsi pr t mbrojtur embrionin. Tubat fallopiane bjn at q sht e nevojshme pr t ushqyer qelizat Me kto fjali deri ktu kemi folur rreth indeve dhe organeve t cilat e mbrojn grumbullin e qelizave t formuara pas bashkimit t vezs dhe spermatozoidit, pr masat e duhura q t sigurohet ushqyeshmria dhe pr punn pr t strehuar kto qeliza. Nuk duhet t harrojm se kto organe dhe inde po ashtu jan t komponuara nga qelizat. Kshtu q, si ka mundsi q nj qeliz mund t ndiej nevojn e tjetrs dhe saktsisht n kohn e duhur, t bj ndryshimet e nevojshme pr t ushqyer dhe mbrojtur at?

Kur shtrojm kt pyetje, prgjigja e par q vjen n mendje do t jet se ktu ka nj intelegjenc q kontrollon qelizat. Askush nuk do t mendoj pr nj prrall n t ciln nj dit qelizat fillojn t bjn nj ndryshim rastsisht dhe pastaj kto qeliza disi bhen t afta pr t prodhuar ushqim q i nevojitet zigotit, dhe pastaj vazhdojn ti mbajn kto dukuri mahnitse q ndodhin n t gjitha femrat. sht e qart se kushdo q bn nj pohim t till do t akuzohej pr trillim. Prgatitjet q mitra i bn pr t strehuar embrionin dhe karakteristikat e veanta t tubave fallopian t cilt mundsojn furnizimin me ushqim pr zigotin, jan veprime t cilat ekzistojn vetm n njohurin e Zotit. Secila nga kto gjra sht nj manifestim i bekimit dhe mshirs q Zoti ka pr do gj t gjall t krijimit t Tij perfekt. Grumbulli i Qelizave Ngjitet n Mitr

Q shtatznia t vazhdoj n mnyr t shndetshme, grumbulli i qelizave duhet t gjej nj vend t duhur q t banoj. Duhet t zgjedhet nj vend q ofron mbrojtje dhe ti ket karakteristikat q t ndihmoj lindjen pas nnt muajve. Prve ksaj, ky vend duhet po ashtu t jet afr enve t gjakut t nns t cilat do t furnizojn foshnjn me ushqim. Vendi m i prshtatshm pr kt gj sht muri i mitrs.Grumbulli i qelizave, q prparon n drejtim t mitrs nga tuba fallopiane, lviz me vetdije pr at se ka sht duke br. Qndron n tubn fallopiane pr 3-4 dit por nuk prpiqet t ndalet apo t strehohet n ndonj vend aty. E di se para se t arrij n mitr, asnj vend n t cilin do ta ngjiste veten nuk do ta pranonte apo lejonte t mbijetonte. Vazhdon n drejtim t mitrs, e gjen n muret e mitrs nj vend ku ent e gjakut jan t bollshme dhe strehohet aty. Sikur nj far e mbjellur n tok q i nxjerr dhe i shtrin rrnjt e saj, ashtu dhe grumbulli i qelizave (zigoti) vazhdon t rritet dhe lviz thell n inde t cilat do t ushqejn at, pr veten ai prodhon kanale t reja pr kt ushqim. Ktu sht e dobishme t prmendet nj pik e rndsishme. sht mrekulli q nj grumbull qelizash sht n gjendje t zgjedh vendin m t prshtatshm pr t vendosur veten. N librin e tij, Fillimi i Jets, G. Flanagan po ashtu pyet Si grumbulli bn nj zgjedhje t till t kujdesshme mahnitse?

Pika n t ciln Flanagan trheq vrejtjen sht shum e rndsishme. N mnyr q t ilustrojm kt pik t rndsishme, le t marrin s pari nj shembull. Imagjinoni nj foshnje q sht sapo ka filluar t ec. Vendoseni kt foshnje n nj ndrtes q sht miliona her m e madhe se sa ajo, dhe n t ciln nuk ka qen kurr m par; pastaj prisni q kjo foshnje t zgjedh pr vete dhomn me ambientin m t prshtatshm n kt ndrtes. A mundet nj foshnje t bj nj gj t till? Sigurisht q jo. Nse ky veprim sht i pamundur pr nj foshnje q nuk e ka arritur moshn q t prdor aftsit mendore, dmth q nuk ka prvoj e njohuri t mjaftueshme, aq m shum sht e pamundur pr nj mas mishi, me disa centimetra, q t lviz n errsirn e nj trupi, e t gjej pr vetveten vendin m t prshtatshm, m t rehatshm dhe m t sigurt?Prve ksaj, ky grumbull qelizash nuk sht ende qenie njerzore. Kujtojm q, ajo s cils i referohemi ktu sht nj mas mishi e prbr (pr momentin) nga disa qindra qeliza, pa vesh, sy, tru, duar apo krah. Por kjo mas qelizore, duke demonstruar nj aftsi njohse t veant, strehon veten n mitr n vendin m t prshtatshem pr vetveten.

Mrekullit e krijimit t njeriut nuk ndalen ktu. N do faz t formimit t qenies njerzore sht nj zinxhir i mrekullueshm i dukurive mahnitse. Kemi folur se si veza e fekonduar shumohet dhe se si e gjen vendin e nevojshm pr zhvillimin e saj. N kt faz, nj pyetje tjetr e rndsishme lind: Ky grumbull qelizash, i prbr nga qelizat plotsisht t ngjajshme me njra tjetrn, nuk ka nj spiranc apo ndonj organ tjetr t ngjajshm q tia bj t mundur kapjen n nj vend. Pra, si sht e mundur t ngjitet n murin e mitrs?Mnyra se si grumbulli i qelizave ngjet veten n murin e mitrs sht nj pjes interesante dhe tejet komplekse e sistemit. Qelizat n shtresn e jashtme t grumbullit t qelizave sekretojn (tajisin) nj enzim qe quhet hialuronidaza. Tipari i veant i ktij enzimi ( si kemi prmendur m hert n rastin e spermatozoidit) sht aftsia pr t zbrthyer shtresn e acidit (acidin hialuronik) n indet e murit t mitrs. Kjo ju mundson qelizave q prbjn grumbullin e qelizave (zigotin) t tretin indin e mitrs dhe t deprtojn n mitr. Disa qeliza n grumbullin e qelizave tretin qelizat e mitrs, deprtojn m thell dhe ngulitin veten mir n mur. Ashtu si prmendm dhe m lart, fakti q nj mas qelizash ka aftsi t zgjedh vendin m t prshtatshm pr veten dhe vendos se sht e nevojshme t ngjitet n at vend mbetet nj dika vrtet mahnitse. Me sjelljen e vet, ky grumbull i vockl i qelizave paraqet aftsin e llogaritjes s nevojave t veta dhe veprimin sipas ksaj llogaritje. Akoma m mahnitse sht q e di si t bj kt ngjitje dhe q disa qeliza e kan kt aftsi t veant. Sigurisht q sht e pamundur q kto qeliza, duke prdorur intelegjencn dhe vullnetin e tyre, t analizojn acidin hyaluronik n murin e mitrs dhe t fillojn sekretimin (tajitjen) e enzimit hialuronidaza i cili do ta tret at.

Si shpjeguam m hert, nse nj person nuk ka prgatitje t