Mot So Van de Co Ban Ve Xac Suat Thong Ke

55
BÀI GIẢNG 3: ÔN TẬP XÁC SUẤT THỐNG KÊ ThS Phùng Thanh Bình 1 BÀI GIẢNG 3 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ XÁC SUẤT THỐNG KÊ TRONG KINH TẾ LƯỢNG MỤC TIÊU BÀI GIẢNG: 1. Ký hiệu tổng 2. Phép thử, không gian mẫu và biến cố 3. Biến ngẫu nhiên 4. Xác suất 5. Biến ngẫu nhiên và hàm phân phối xác suất 6. Hàm mật độ xác suất đa biến 7. Đặc điểm của các phân phối xác suất 8. Một số phân phối xác suất quan trọng 9. Một số phép toán ma trận 10. Suy diễn thống kê ĐỐI TƯỢNG BÀI GIẢNG: 1. Tài liệu bài giảng cho sinh viên đại học 2. Tài liệu tham khảo ôn tập cho học viên cao học KÝ HIỆU TỔNG Ký hiệu tổng Ký tự (sigma) được thống nhất sử dụng để chỉ tổng: n 2 1 n 1 i i i X ... X X X X (3.1) Thao tác với Eviews Trên cửa sổ lệnh của Eviews ta nhập: scalar sumX=@sum(x)

description

Xac Suat Thong Ke

Transcript of Mot So Van de Co Ban Ve Xac Suat Thong Ke

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    1

    BI GING 3

    MT S VN C BN

    V XC SUT THNG K

    TRONG KINH T LNG

    MC TIU BI GING:

    1. K hiu tng

    2. Php th, khng gian mu v bin c

    3. Bin ngu nhin

    4. Xc sut

    5. Bin ngu nhin v hm phn phi xc sut

    6. Hm mt xc sut a bin

    7. c im ca cc phn phi xc sut

    8. Mt s phn phi xc sut quan trng

    9. Mt s php ton ma trn

    10. Suy din thng k

    I TNG BI GING:

    1. Ti liu bi ging cho sinh vin i hc

    2. Ti liu tham kho n tp cho hc vin cao hc

    K HIU TNG

    K hiu tng

    K t (sigma) c thng nht s dng ch tng:

    n21

    n

    1iii X...XXXX

    (3.1)

    Thao tc vi Eviews

    Trn ca s lnh ca Eviews ta nhp: scalar sumX=@sum(x)

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    2

    Tnh cht ca php ton tng

    1. Khi k l mt hng s

    nkkn

    1i

    (3.2)

    2. Khi k l mt hng s

    n

    1ii

    n

    1ii XkkX (3.3)

    3. Tng ca tng hai bin Xi v Yi

    iiii YX)YX( (3.4)

    4. Tng ca mt hm tuyn tnh

    ii Xbna)bXa( (3.5)

    PHP TH, KHNG GIAN MU, V BIN C

    Php th

    Mt php th c hai c tnh:

    1) Khng bit chc kt qu no xy ra

    2) Nhng bit c cc kt qu c th xy ra

    Khng gian mu hay tng th

    Tp hp tt c cc kt qu c th xy ra ca mt php th

    c gi l tng th hay khng gian mu.

    Bin c

    Mt bin c l mt nhm cc kt qu c th xy ra c mt

    php th. Ni cch khc, l mt tp hp con ca khng

    gian mu.

    Cc php tnh v bin c:

    Bin c hi (AB): A xy ra hay B xy ra

    Bin c giao (AB): A xy ra v B xy ra

    Bin c ph (A ):A xy ra, A khng xy ra

    Bin c xung khc: AB =

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    3

    BIN NGU NHIN

    V d, tung hai ng xu, quan st v lp thnh bng kt

    qu ca cc php th nh sau:

    BNG 3.1: nh ngha khi nim bin ngu nhin

    ng xu th

    nht

    ng xu th

    hai

    S mt nga

    T

    T

    T

    H

    H

    T

    H

    H

    T

    H

    0

    1

    1

    1

    2

    Ngun: Gujarati, 2006, trang 25

    Ta gi bin s mt nga l mt bin ngu nhin. Ni mt

    cch tng qut, mt bin m gi tr (bng s) ca n c

    xc nh bi kt qu ca mt php th c gi l mt

    bin ngu nhin. Nh vy, bin ngu nhin l bin m gi

    tr ca n c xc nh mt cch ngu nhin.

    Mt bin ngu nhin c th c gi tr ri rc hoc

    lin tc. Mt bin ngu nhin ri rc ch c mt s gi

    tr hu hn (hoc v hn c th m c). Mt bin ngu

    nhin lin tc l mt bin ngu nhin c bt k gi tr

    no trong mt khong gi tr no .

    XC SUT

    Xc sut ca mt bin c: nh ngha c in

    Nu mt php th c th c n kt qu loi tr nhau v c

    kh nng xy ra nh nhau, v nu m kt qu t php th

    ny hp thnh bin c A, th P(A), xc sut A xy ra,

    l t s m/n.

    n

    m)A(P (3.6)

    Xc sut ca mt bin c: Tn sut tng i

    gii thiu khi nim ny, ta xem v d sau y. D

    liu trong bng 3.1 l phn phi im im thi m kinh t

    vi m ca 200 sinh vin. y l mt v d v phn phi

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    4

    tn sut cho bit cc im ngu nhin c phn phi nh

    th no. Cc con s trong ct 3 l cc tn sut tuyt

    i, ngha l s ln xy ra ca mt bin c nht nh.

    Cc con s trong ct 4 c gi l cc tn sut tng

    i, ngha l s tn sut tuyt i chia tng s ln xy

    ra.

    BNG 3.2: Phn phi im KTL ca 200 sinh vin

    im im gia ca

    khong

    Tn sut

    tuyt i

    Tn sut tng

    i

    0-9

    10-19

    20-29

    30-39

    40-49

    50-59

    60-69

    70-79

    80-89

    90-99

    5

    15

    25

    35

    45

    55

    65

    75

    85

    95

    0

    0

    0

    10

    20

    35

    50

    45

    30

    10

    Tng 200

    0

    0

    0

    0.050

    0.100

    0.175

    0.250

    0.225

    0.150

    0.050

    1.000

    Ngun: Gujarati, 2006, trang 28

    PHN PHI XC SUT

    Phn phi xc sut ca mt bin ngu nhin ri rc

    Gi s X l mt bin ngu nhin ri rc vi cc gi tr

    x1, x2, ... th hm f c xc nh bi

    f(X=xi) = P(X=xi) i = 1, 2, (3.7)

    =0 nu x xi

    c gi l hm phn phi xc sut ca bin ngu nhin X,

    k hiu l PMF hay PF, trong , P(X=xi) l xc sut X c

    gi tr xi. Hm PMF c cc tnh cht sau:

    0 f(xi) 1 (3.8)

    n

    1ii 1)x(f (3.9)

    V d, bin X l s mt nga khi tung hai ng xu, ta xt

    bng sau y:

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    5

    0.25

    0.5

    0.25

    0 1 2

    Hnh 3.1: PMF ca bin ngu nhin ri rc

    BNG 3.3: PMF ca bin ngu nhin ri rc

    Ngun: Gujarati, 2006, trang 34

    Phn phi xc sut ca bin ngu nhin lin tc

    V d, gi X l bin chiu cao ca mt ngi, c o

    bng mt. Gi s ta mun tnh xc sut chiu cao ca

    mt ngi trong khong 1.56m n 1.80m.

    Hnh 3.2: PDF ca mt bin ngu nhin lin tc

    0.04924276

    0.54924276

    1.04924276

    1.54924276

    2.04924276

    2.54924276

    3.04924276

    3.54924276

    4.04924276

    1.4 1.44 1.48 1.52 1.56 1.6 1.64 1.68 1.72 1.76 1.8 1.84 1.88 1.92 1.96

    Xc sut chiu cao ca mt c nhn nm trong khong t

    1.56m n 1.80m l din tch di dng phn phi gia

    hai gi tr 1.56 v 1.80. i vi mt bin ngu nhin

    lin tc X, th hm mt xc sut f(X) nh sau:

    P(x1 X x2) = 2

    1

    x

    x

    dx)x(f (3.10)

    Hm mt xc sut ca mt bin ngu nhin X c cc tnh

    cht sau y:

    S mt nga

    X

    PMF

    f(X)

    0 1 2

    Tng 1.00

    Xc sut chiu cao trong

    khong 1.56 n 1.8

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    6

    Tng din tch di ng f(x) bng 1

    P(x1 X x2) l din tch di ng f(x) gia x1 v x2, vi x2 > x1.

    V xc sut mt bin ngu nhin nhn mt gi tr nht nh bng khng, nn cc cng thc di y l

    tng ng nhau:

    P(x1 X x2) = P(x1 X x2) = P(x1 X x2) = P(x1 X x2) (3.11)

    Hm phn phi tch ly ca mt bin ngu nhin

    Lin quan n PMF hay PDF ca mt bin ngu nhin X l

    hm phn phi tch ly ca bin , c xc nh nh

    sau:

    F(X) = P(X x) (3.12)

    P(X x) ngha l xc sut mt bin ngu nhin X c gi tr nh thua hoc bng x, vi x bit. CDF c cc

    tnh cht nh sau:

    F(-) = 0 v F(+) = 1

    F(x) l mt hm khng gim, ngha l nu x2 > x1, th

    F(x2) F(x1)

    P(X k) = 1 F(k)

    P(x1 X x2) = F(x2) F(x1)

    BNG 3.4: Hm phn phi xc sut tch ly ca mt bin ngu nhin

    S mt nga

    (X)

    PDF CDF

    X PDF X CDF

    0 0 X < 1 1/16 X 0 1/16

    1 1 X < 2 4/16 X 1 5/16

    2 2 X < 3 6/16 X 2 11/16

    3 3 X < 4 4/16 X 3 15/16

    4 4 X 1/16 X 4 16/16

    Ngun: Gujarati, 2006, trang 37

    Nh vy, CDF ch l tch ly hay n gin l tng ca cc

    PDF ca cc gi tr X nh thua hoc bng x.

    Cc hm mt xc sut a bin

    V d, mt i l bn l my tnh bn hai loi thit b

    l my tnh c nhn v my in. S my tnh v my in c

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    7

    bn thay i gia cc ngy khc nhau, nhng gim c i

    l thu thp doanh s ca 200 ngy qua nh trong bng

    sau.

    BNG 3.5: Phn phi tn sut ca hai bin ngu nhin X v Y

    S my in c bn

    (Y)

    S my tnh c bn (X) Tng

    0 1 2 3 4

    0 6 6 4 4 2 22

    1 4 10 12 4 2 32

    2 2 4 20 10 10 40

    3 2 2 10 20 20 54

    4 2 2 2 10 30 46

    Tng 16 24 48 48 64 200

    Ngun: Gujarati, 2006, trang 39

    Bng trn cho thy trong 200 ngy c 30 ngy i l bn

    c 4 my tnh v 4 my in, c 2 ngy bn c 4 my

    tnh nhng khng bn c my in no. Gii thch tng t

    cho cc con s cn li. y l mt v d v phn phi tn

    sut kt hp. Nu chia tng con s trong bng trn cho

    200, ta s c cc tn sut tng i.

    BNG 3.6: Phn phi xc sut ca hai bin ngu nhin X v Y

    S my in c bn

    (Y)

    S my tnh c bn (X) Tng

    0 1 2 3 4

    0 0.03 0.03 0.02 0.02 0.01 0.11

    1 0.02 0.05 0.06 0.02 0.01 0.16

    2 0.01 0.02 0.01 0.05 0.05 0.23

    3 0.01 0.01 0.05 0.10 0.10 0.27

    4 0.01 0.01 0.01 0.05 0.05 0.23

    Tng 0.08 0.12 0.24 0.24 0.32 1.00

    Ngun: Gujarati, 2006, trang 39

    Do hai bin X v Y l cc bin ngu nhin ri rc, nn

    bng 3.6 c gi l hm phn phi xc sut kt hp ca

    hai bin ngu nhin.

    f(X,Y) = P(X = x v Y = y) (3.13)

    = 0 khi X x v Y y

    Hm xc sut kt hp c cc tnh cht sau:

    f(X,Y) 0

    x y

    1)Y,X(f

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    8

    Hm xc sut bin

    Xc sut X nhn mt gi tr nht nh bt k Y nhn gi

    tr g c gi l xc sut bin ca X, v phn phi ca

    cc xc sut ny c gi l hm phn phi xc sut bin.

    BNG 3.7: Phn phi xc sut bin ca X v Y

    X f(X) Y f(Y)

    0

    1

    2

    3

    4

    0.08

    0.12

    0.24

    0.24

    0.32

    0

    1

    2

    3

    4

    0.11

    0.16

    0.23

    0.27

    0.23

    Tng 1.00. 1.00

    Ngun: Gujarati, 2006, trang 41

    T bng xc sut kt hp gia X v Y ta c th tnh cc

    hm xc sut bin nh sau:

    f(X) = y

    )Y,X(f

    f(Y) =x

    )Y,X(f

    Nu hai bin X v Y l hai bin ngu nhin lin tc th

    ta s thay k hiu tng thnh k hiu tch phn.

    Hm xc sut iu kin

    Gi s ta mun tm xc sut c 4 my in c bn nu bit

    c 4 my tnh c bn trong ny, v chnh l xc sut

    c iu kin. Hm phn phi xc sut c iu kin ca mt

    bin ngu nhin c th c nh ngha nh sau:

    F(YX) = P(Y=yX=x) (3.14)

    F(XY) = P(X=xY=y) (3.15)

    Mt cng thc n gin tnh hm phn phi xc sut c

    iu kin s nh sau:

    F(YX) = )X(f

    )Y,X(f (3.16)

    F(XY) = )Y(f

    )Y,X(f (3.17)

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    9

    CC C IM CA PHN PHI XC SUT

    Gi tr k vng: Thc o nh tm

    Gi tr k vng ca mt bin ngu nhin ri rc, k hiu

    l E(X), c nh ngha nh sau:

    E(X) = X = x

    )X(xf (3.18)

    Gi tr k vng ca mt bin ngu nhin l trung bnh c

    trng s ca cc gi tr c th c ca bin , vi xc

    sut ca cc gi tr ny, f(X), ng vai tr nh cc

    trng s. Gi tr k vng ca mt bin ngu nhin cng

    c gi l gi tr trung bnh, mc d chnh xc hn l

    gi tr trung bnh tng th.

    Tnh cht ca gi tr k vng

    E(b) = b (3.19)

    E(X+Y) = E(X) + E(Y) (3.20)

    E(X/Y) )Y(E

    )X(E (3.21)

    E(XY) E(X)E(Y) (3.22)

    Nu X v Y l hai bin ngu nhin c lp, th

    E(XY) = E(X)E(Y) (3.23)

    E(X2) [E(X)]2 (3.24)

    E(aX) = aE(X) (3.25)

    E(aX+b) = aE(X) + b (3.26)

    Phng sai: Thc o phn tn

    Gi tr k vng ca mt bin ngu nhin n gin ch cho

    bit trng tm ca bin u ch khng cho bit cc

    gi tr ring l ca bin phn tn nh th no xung

    quanh gi tr trung bnh. Thc o ph bin nht cho s

    phn tn ny l phng sai, v c nh ngha nh sau:

    var(X) = 2x = E(X-x)

    2 (3.27)

    var(X) = )X(f)X(2

    x (3.28)

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    10

    Phng sai cho bit cc gi tr X ring l c phn phi

    hay phn tn xung quanh gi tr trung bnh nh th no.

    Nu cc gi tr X phn tn rng quanh gi tr trung bnh

    th phng sai s tng i ln (xem Hnh 3.3). Cn bc

    hai ca phng sai l lch chun, k hiu l x.

    Hnh 3.3: PDF ca cc bin ngu nhin lin tc cng gi tr k vng

    Tnh cht ca phng sai

    Phng sai ca mt hng s bng khng.

    Nu X v Y l hai bin ngu nhin c lp, th

    var(X+Y) = var(X) + var(Y) (3.29)

    var(X-Y) = var(X) var(Y)

    Nu b l hng s, th

    var(aX) = a2var(X) (3.30)

    Nu a v b l hng s, th

    var(aX+b) = a2var(X) (3.31)

    Nu X v Y l hai bin c lp v a v b l hng s, th

    var(aX+bY) = a2var(X) + b

    2var(Y) (3.32)

    Phng sai

    qu nh

    Phng sai

    qu ln

    X

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    11

    tin li cho vic tnh ton, cng thc phng sai cng c th c vit li nh sau:

    var(X) = E(X2) [E(X)]2 (3.33)

    H s bin thin

    Lu rng, v lch chun (hay phng sai) ph thuc

    vo cc n v o lng khc nhau, cho nn s kh cho

    vic so snh gia cc lch chun nu chng c cc

    thc o khc nhau. gii quyt vn ny, ta c th

    s dng h s bin thin (V) nh sau:

    V = 100.x

    x

    (3.34)

    Hip phng sai

    Gi s X v Y l hai bin ngu nhin vi E(X) = x v E(Y)

    = y, th hip phng sai (cov) gia hai bin s nh sau:

    Cov(X,Y) = E[(X-x)(Y-y)]

    = E(XY) - xy (3.35)

    Hip phng sai gia hai bin c th dng, m, hoc bng

    khng. Nu hai bin vn ng theo cng chiu, th hip

    phng sai s dng, nu khc chiu, th hip phng sai

    s m. Nu hip phng sai gia hai bin bng khng, th

    c ngha l khng c mi quan h tuyn tnh no gia hai

    bin .

    Ta c th tnh hip phng sai theo cng thc sau

    y:

    cov(X,Y) = x y

    yx )Y,X(f)Y)(X(

    = x y

    yx)Y,X(XYf (3.36)

    = E(XY) - xy

    Tnh cht ca hip phng sai

    Nu X v Y l hai bin ngu nhin c lp, hip phng sai ca chng bng khng v khi E(XY) =

    E(X)E(Y) = xy.

    cov(a+bX, c+dY) = bdcov(X,Y) (3.37)

    cov(X,X) = var(X) (3.38)

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    12

    Nu X v Y l hai bin ngu nhin nhng khng nht thit phi c lp, th cng thc tnh phng sai

    (3.29) c vit li nh sau:

    var(X+Y) = var(X) + var(Y) + 2cov(X,Y) (3.39)

    var(X-Y) = var(X) + var(Y) 2cov(X,Y) (3.40)

    H s tng quan

    H s tng quan l thc o mi quan h tuyn tnh gia

    hai bin ngu nhin, ngha l n cho bit hai c quan

    h vi nhau nh th no: mnh hay yu. H s tng quan

    tng th (, rho) c xc nh nh sau:

    = yx

    )Y,Xcov(

    (3.36)

    Tnh cht ca h s tng quan

    Ging hip phng sai, h s tng quan c th m hoc dng.

    H s tng quan l mt thc o mi quan h tuyn tnh gia hai bin.

    -1 1 (3.37)

    H s tng quan l mt con s thun ty khng c n v o lng.

    Nu hai bin c lp, h s tng quan bng khng.

    H s tng quan khng hm mi quan h nhn qu.

    K vng c iu kin

    Mt khi nim thng k khc c bit quan trng trong

    phn tch hi qui l khi nim k vng c iu kin.

    E(XY=y) = X

    )yY/X(Xf (3.38)

    nghing v nhn

    nghing v nhn cho ta bit iu g v hnh dng

    ca phn phi xc sut. nghing (S) l mt thc o s

    mt cn xng ca th phn phi xc sut, v nhn

    (K) l mt thc o cao hay thp ca th phn phi

    xc sut.

    M men th ba: E(X-x)3 (3.39)

    M men th t: E(X-x)4 (3.40)

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    13

    S = 3x

    3x )X(E

    (3.41)

    Hnh 3.4: nghing ca phn phi

    C ba kh nng xy ra nh sau:

    Nu S = 0, PDF i xng quanh gi tr trung bnh

    Nu S > 0, PDF b nghing phi

    Nu S < 0, PDF b nghing tri

    K = 2 2x

    4x

    ])X(E[

    )X(E

    (3.42)

    C ba kh nng xy ra nh sau:

    Nu K = 3, PDF c nhn chun v c gi l mesokurtic

    Nu K < 3, PDF c ui ngn v c gi l platykurtic

    Nu K > 3, PDF c ui di v c gi l leptokurtic

    X

    Nghing phi Nghing tri

    i xng

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    14

    Hnh 3.5: nhn ca phn phi

    T TNG TH N MU

    Trung bnh mu

    Trung bnh mu ca mt bin ngu nhin X c n quan st

    c k hiu l X (c l X ngang) v c nh ngha nh sau:

    n

    1i

    i

    n

    XX (3.43)

    Trung bnh mu c xem l mt c lng ca E(X), t

    trung bnh tng th. Mt c lng n gin l mt qui

    tc, mt cng thc, hay mt thng k cho ta bit lm sao

    c lng mt i lng ca tng th. Gi s X c 7

    quan st vi cc gi tr nh sau: 8, 9, 10, 11, 12, 13,

    14. Vy X = 11, v con s 11 ny c gi l mt gi tr c lng ca trung bnh tng th.

    Thao tc vi Eviews

    Trn ca s lnh ca Eviews ta nhp: scalar

    meanX=@mean(x)

    ui ngn

    ui di

    nhn chun

    X

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    15

    Phng sai mu

    Phng sai mu c k hiu bng 2xS , l c lng ca

    phng sai tng th 2x . Phng sai mu c nh ngha

    nh sau:

    n

    1i

    2i2

    x1n

    )XX(S (3.44)

    n-1 c gi l s bc t do (d.f.). Bc t do l s

    ngun thng tin (piece of information) v mt bin ngu

    nhin. hiu khi nim ny, ta xt v d sau y.

    BNG 3.8: nh ngha khi nim bc t do

    Quan st X (X- )X (X- )X2

    1 8 -3 9

    2 9 -2 4

    3 10 -1 1

    4 11 0 0

    5 12 1 1

    6 13 2 4

    7 14 3 9

    Tng 0 28

    Ngun: Tc gi

    Ta bit rng tng lch lun lun bng khng1, nn

    xem lch ca cc gi tr X so vi gi tr trung bnh

    ta phi ly lch bnh phng. Tng ca 7 lch bnh

    phng l 28, nhng thc s con s 28 ny ch do 6

    ngun ng gp, v quan st th t trng vi gi tr

    trung bnh. Nh vy, xem lch trung bnh ta ch ly

    28 chia cho s ngun thc s to ra n, tc 7-1 = 6. Vy

    phng sai l 4.67 (l mt gi tr c lng ca phng

    sai tng th) v cn bc hai ca phng sai mu c gi

    l lch chun mu (s.d.). lch chun (2.16) c

    xem nh mt thc o sp x cho trung bnh ca 6 lch

    tuyt i trn. M rng cho trng hp mt bin ngu

    nhin lin tc.

    Thao tc vi Eviews

    Trn ca s lnh ca Eviews ta nhp: scalar varX=@var(x)

    1 Chng minh: 0XXXnXXX)XX(

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    16

    Hip phng sai mu

    Hip phng sai mu gia hai bin ngu nhin X v Y l

    c lng ca hip phng sai tng th, v c nh

    ngha nh sau:

    Cov(X,Y) = 1n

    )YY)(XX( ii

    (3.45)

    Thao tc vi Eviews

    Trn ca s lnh ca Eviews ta nhp: scalar

    covXY=@cov(x,y)

    H s bin thin mu

    H s bin thin mu ca X c xc nh bng cng

    thc sau y:

    V = 100.X

    Sx (3.46)

    Thao tc vi Eviews

    Trn ca s lnh ca Eview ta nhp: scalar

    cvX=@stdev(x)/@mean(x)

    H s tng quan mu

    H s tng quan mu gia hai bin ngu nhin X v Y l

    c lng ca h s tng quan tng th, v c nh

    ngha nh sau:

    )Y.(d.s)X.(d.s

    )1n/()YY)(XX(r ii

    (3.47)

    Thao tc vi Eviews

    Trn ca s lnh ca Eviews ta nhp: scalar

    corXY=@cor(x,y)

    nghing v nhn mu

    tnh nghing v nhn mu, ta s dng cc m men

    mu th ba v th t nh sau:

    M men th ba: )1n(

    )XX( 3

    (3.48)

    M men th t: )1n(

    )XX( 4

    (3.49)

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    17

    Thao tc vi Eviews

    Trn ca s lnh ca Eviews ta nhp:

    scalar skewX=@skew (x)

    scalar kurtX=@kurt(x)

    MT S PHN PHI XC SUT QUAN TRNG

    Phn phi chun

    Kinh nghim cho thy rng phn phi chun l mt m hnh

    hp l cho mt bin ngu nhin lin tc vi gi tr ca

    n ph thuc vo nhiu yu t, nhng mi yu t ch c

    nh hng tng i nh ln gi tr ca bin s . Phn

    phi chun ca mt bin ngu nhin X c th hin thng

    qua hai tham s c bn l gi tr trung bnh v phng

    sai. C th nh sau:

    X ~ N(x,2x ) (3.50)

    Hnh 3.6: th phn phi chun

    -3 -2 -1 0 1 2 3

    -

    khong 68%

    -2 2 -3 3

    khong 99.7%

    khong 95%

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    18

    Tnh cht ca phn phi chun

    ng phn phi chun i xng quanh gi tr trung

    bnh x.

    Hm phn phi xc sut PDF ca mt bin ngu nhin theo phn phi chun cao nht ti gi tr trung bnh

    nhng nh dn v cc cc tr ca n. Ngha l, xc

    sut c mt gi tr ca mt bin ngu nhin theo

    phn phi chun cng xa gi tr trung bnh cng nh.

    Theo kinh nghim, khong 68% din tch di ng

    phn phi chun nm gia gi tr xx, khong 95%

    din tch nm gia x2x, v khong 99.7% din tch

    nm gia x3x.

    Mt phn phi chun c nh ngha hon ton bi hai

    tham s x v 2x . Mt khi bit c hai tham s ny

    th ta c th tnh c xc sut ca X nm trong mt

    khong nht nh theo cng thc sau:

    f(X) =

    2

    x

    x

    x

    X

    2

    1-exp

    2

    1 (3.51)

    Mt kt hp (hay mt hm) tuyn tnh ca hai hay nhiu bin ngu nhin theo phn phi chun s theo

    phn phi chun y l mt tnh cht c bit quan

    trng ca phn phi chun trong kinh t lng.

    i vi phn phi chun, th nghing S l 0 v nhn K l 3.

    Phn phi chun ha

    Mc d mt phn phi chun hon ton c xc nh bng

    hai tham s, gi tr trung bnh v phng sai tng th,

    nhng cc phn phi chun c th khc nhau hoc gi tr

    trung bnh, hoc phng sai, hoc c hai.

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    19

    Hnh 3.7: So snh cc phn phi chun c trung bnh v phng sai khc nhau

    -3 -2 -1 0 1 2 3 4

    Ta khng th so snh cc phn phi chun c cc tnh cht

    khc nhau. Cho nn, ngi ta qui v cng mt bin chun

    ha Z nh sau:

    x

    xXZ

    (3.52)

    Theo tnh cht ca phn phi chun, nu X l mt bin

    ngu nhin c trung bnh l x v phng sai l x, X ~

    N(X, 2X), th Z l mt k hp tuyn tnh ca X s l mt

    bin ngu nhin c phn phi chun vi trung bnh l

    khng v phng sai l mt, Z ~ N(0, 1)2.

    Nh vy, bt k mt bin ngu nhin theo phn phi

    chun vi mt gi tr trung bnh v phng sai nht nh

    u c th c chuyn i thnh mt bin chun ha, iu

    ny gip n gin ha rt nhiu vic tnh xc sut.

    hiu vai tr ca phn phi chun ha, ta xem xt v d

    sau y.

    2 Chng minh: E(Z) = E 0)xX(E

    x

    1

    x

    xX

    do E(X-x) = E(X) E(x) = x - x = 0. V Var(Z) =

    E[Z-E(Z)]2 = E(Z

    2), do E(Z) = 0, vy E(Z2) = E 12x2

    x

    12)xX(E2x

    12

    x

    xX

    1 2

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    20

    Gi s X, s lt khch du lch quc t hng ngy ca mt

    cng ty du lch, theo phn phi chun vi gi tr trung

    bnh l 70 v phng sai l 9; ngha l, X ~ N(70,9). Hy

    tnh xc sut cho mt ngy bt k cng ty c s khch du

    lch quc t nhiu hn 75 khch?

    Ta thy, do X theo phn phi chun vi gi tr trung

    bnh v phng sai bit, n ta c:

    67.1 3

    7075Z

    s theo phn phi chun ha vi trung bnh bng 0 v

    phng sai bng 1. Thay v tm P(X > 75), ta c th tm

    P(Z > 1.67). Lu , trong cc sch thng k v kinh t

    lng thng c km ph lc bng thng k gi tr hm

    phn phi xc sut tch ly (CDF) hay gi tr xc sut

    tch ly ca phn phi chun ha gia cc gi tr Z = -3

    v Z = 3 (ti sao?). Theo bng thng k ny th xc sut

    Z nm t -3 n 1.67 l 0.95253. Cho nn,

    P(Z > 1.67) = 1 P(Z < 1.67) = 1 0.9525 = 0.0475

    Vy xc sut mt ngy bt k cng ty c s lt khch

    du lch nhiu hn 75 ngi l 4.75%.

    Tm li, mt bin ngu nhin bt k m gi tr ca n

    ph thuc vo rt nhiu yu t, nhng khng c yu t no

    c nh hng quyt nh gi tr , th bin ngu nhin

    s theo phn phi chun4. V bt k mt bin X c phn

    phi chun vi gi tr trung bnh v phng sai bit

    th u c th chuyn c sang bin chun ha Z c gi

    tr trung bnh l 0 v phng sai l 1.

    Thao tc vi Eviews

    Trn ca s lnh ca Eviews ta nhp:

    scalar probm167=1-@cnorm(1.67) = 0.0475

    scalar probs167=@cnorm(1.67) = 0.9525

    scalar probs_167=@cnorm(-1.67) = 0.0475

    scalar Zval09525=@qnorm(0.9525) = 1.67

    3 Nu qu v ang s dng my vi tnh m li ci tra bng thng k th c y nh bn nhn qua ci khc kht .

    Hy m Excel ra l lm th ny: = NORMDIST(X, Mean, Standard_dev, Cumulative). Trong , X l gi tr cn tnh xc sut tch ly (1.67), Mean v Standard_dev y ln lt l trung bnh (0) v lch chun (1) ca bin X, v Cumulative c hai la chn l True (ng tnh xc sut tch ly) v False (khng tnh xc sut tch ly). trng hp ang xt, ta chn True. Ngc li, nu ta bit xc sut tch ly, gi tr trung bnh v phng sai th ta d dng tnh gi tr ca bin nh sau: =NORMINV(0.9525,0,1) = 1.67. 4 y l c s quan trng cho vic gi nh rng hn nhiu ui c phn phi chun (s c ni n bi ging

    6).

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    21

    Phn phi xc sut ca trung bnh muX

    Gi s ta chn ngu nhin mt mu vi n quan st gm cc

    gi tr X1, X2, , Xn t mt tng th c cng hm phn

    phi xc sut. Nu ta thc hin m mu nh th th gi tr

    trung bnh mu X s l mt bin ngu nhin. Nh vy, vn

    t ra l X s c phn phi nh th no?

    BNG 3.9: nh ngha bin trung bnh mu v phng sai mu

    Mu Gi tr ca mu Gi tr trung bnh mu X Phng sai mu 2xS

    1

    2

    3

    .

    .

    M

    X11 X12 . . . X1n

    X21 X22 . . . X2n

    X31 X32 . . . X3n

    .

    .

    Xm1 Xm2 . . . Xmn

    1X

    2X

    3X

    .

    .

    mX

    21xS

    22xS

    23xS

    . 2xnS

    V d, mt tng th c phn phi chun vi gi tr trung

    bnh l 10 v phng sai l 4, tc N(10,4). T tng th

    ny ta thu thp 20 mu ngu nhin vi 20 quan st/mu.

    Nh vy ta s c cc gi tr trung bnh, X nh sau.

    BNG 3.10: Phn phi xc sut ca trung bnh mu

    Cc trung bnh

    mu ( X )

    Khong ca trung bnh mu

    Tn sut tuyt i

    Tn sut tng i

    9.641

    10.040

    9.174

    10.840

    10.480

    11.386

    9.740

    9.937

    10.250

    10.334

    10.134

    10.249

    10.321

    10.399

    9.404

    8.621

    9.739

    10.184

    9.765

    10.410

    8.5 8.9

    9.0 9.4

    9.5 9.9

    10.0 10.4

    10.5 10.9

    11.0 11.4

    Tng

    1

    1

    5

    8

    4

    1

    20

    0.05

    0.05

    0.25

    0.40

    0.20

    0.05

    1.00

    Ngun: Gujarati, 2006, trang 86

    Tng ca 20 gi tr trung bnh l 201.05, 052.10n

    XX

    i

    ,

    v var(X) = 339.019

    )XX( 2

    .

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    22

    0.00

    0.05

    0.10

    0.15

    0.20

    0.25

    0.30

    0.35

    0.40

    0.45

    8.75 9.25 9.75 10.25 10.75 11.2

    Hnh 3.8: Phn phi ca 20 gi tr trung bnh mu t tng th c N(10,4)

    L thuyt thng k cho rng, nu X1, X2, , Xn l mt mu

    ngu nhin t mt tng th c phn phi chun vi trung

    bnh x v phng sai 2x , th trung bnh mu, X ,cng theo

    phn phi chun vi trung bnh x nhng phng sai n

    2x 5.

    Ngha l,

    X ~ N(x,n

    2x ) (3.53)

    Cn bc hai ca phng sai trung bnh mu, n

    x , c gi

    l sai s chun (se) ca X , tng t nh khi nim

    lch chun. Lu , cn bc hai ca phng sai ca mt

    5 Chng minh: Do

    n

    1iiX

    n

    1X nn ta c:

    x)xn(n

    1]x...xx[

    n

    1)]nX(E...)2X(E)1X(E[

    n

    1)X(E

    n

    2x)2xn(2n

    1

    )]nXvar(...)2Xvar()1X[var(2n

    1

    n

    nX...2X1Xvar)Xvar(

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    23

    bin ngu nhin c gi l lch chun (s.d.), v cn

    bc hai ca mt c lng c gi l sai s chun (se).

    nh l gii hn trung tm

    Nh ta va phn tch, trung bnh mu ca mt mu rt ra

    t mt tng th phn phi chun cng theo phn phi chun

    (bt k c mu bao nhiu). Vn t ra l nu cc mu

    rt ra t cc tng th khc khng theo phn phi chun

    th sao? nh l gii hn trung tm cho rng nu X1, X2,

    , Xn l mt mu ngu nhin t bt k tng th no vi

    trung bnh l x v phng l 2x , th trung bnh mu X s

    c xu hng theo phn phi chun vi trung bnh l x v

    phng sai l n

    2x khi c mu tng ln v cng6.

    Hnh 3.9: nh l gii hn trung tm: Cc mu c rt ra t mt tng th chun hay

    khng chun u c phn phi chun

    Phn phi mu ca gi

    tr trung bnh

    Tng th c phn

    phi chun

    Tng th khng c phn

    phi chun

    Phn phi t

    Phn phi xc sut c s dng rt nhiu trong phn kinh

    t lng cn bn l phn phi t, cng c gi l phn

    phi t Student.

    6 Trn thc t, cho d phn phi xc sut nn tng l g, trung bnh mu ca mt c mu t nht c 30 quan st s

    c th xp x chun (Gujarati, 2006, pp.88).

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    24

    Nu X ~ N(x,n

    2x ), th bin chun ha Z c nh ngha

    nh sau: Z =

    n

    )X(

    x

    x

    ~ N(0,1) nu c hai tham s x v

    n

    2x u c bit. Nhng gi s ta ch bit x v gi tr

    c lng ca 2x bi c lng mu

    1n

    )XX(S

    2i2

    x

    . Nh vy,

    nu thay x bng xS ta s c mt bin mi nh sau:

    t =

    n

    S

    )X(

    x

    x (3.54)

    L thuyt thng k cho rng bin t s theo phn phi t

    vi s bc t do l (n-1), y l tham s duy nht ca

    phn phi t.

    -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4

    Phn phi chun

    Phn phi t vi df=1

    Phn phi t vi df=4

    Phn phi t vi df=10

    Hnh 3.10: Phn phi t vi mt s bc t do khc nhau

    t

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    25

    Tnh cht ca phn phi t

    Ging nh phn phi chun, phn phi t i xng quanh gi tr trung bnh.

    Trung bnh ca phn phi t, ging nh phn phi chun ha, l khng, nhng phng sai l k/(k-2), vi k l

    s bc t do. V vy, phng sai ca phn phi t ch

    c xc nh khi s bc t do d.f. > 2.

    mimh ha ng dng ca phn phi t trn thc t ta xt

    tip v d v s lt khch du lch quc t ti mt cng

    ty du lch nh cp. Bit rng, trong giai on 15

    ngy qua, s lt khch quc t trung bnh mt ngy l 72

    v phng sai mu l 4. Hy tnh xc sut c c s

    lt khch trung bnh , bit rng gi tr trung bnh

    thc l 70 khch mt ngy?

    Nu bit lch thc ca tng th () th ta c th d dng s dng phn phi chun ha tnh xc sut

    trn. Nhng y ta c S, l mt c lng ca , nn ta c th s dng phn phi t nh sau:

    153

    7072t

    =1.9365

    s theo phn phi chun ha vi trung bnh bng 0 v

    phng sai bng 1.17. Thay v tm )72X(P , ta c th tm

    P(t > 1.9365). p dng hm phn phi t7 cho trng hp mt

    ui ta c:

    P(t > 1.9365) = 1 P(t < 1.9365) = 0.0366

    Vy xc sut s lt khch trung bnh mt ngy ca

    cng ty du lch ny l 3.66%.

    Thao tc vi Eviews

    Trn ca s lnh ca Eviews ta nhp:

    scalar probm19365=1-@ctdist(1.9365,14) = 0.0366

    scalar probs19365=@ctdist(1.9365,14) = 0.9634

    scalar probs_19365=@ctdist(-1.9365,14) = 0.0366

    scalar tval09634=@qtdist(0.9634,14) = 1.9365

    7 Hm phn phi xc sut t trn Excel l: =TDIST(X, Deg_freedom, Tails). X ngha l gi tr t cn tnh xc

    sut (1.9365), ngha l din tch di ng phn phi t t t n + (ta s bit y chnh l vng bc b gi thit H0). Deg_freedom l s bc t do (14). Tails c hai la chn: 1 (mt ui), v 2 (hai ui). Gi tr xc sut ta tnh c t cng thc ny chnh l P-Value (s c gii thiu bi ging 4). Nu ta bit mc ngha (s c trnh by bi ging 4) v s bc t do, ta s tm c gi tr t theo cng thc sau: =TINV(Probability, Deg_freedom). V d, =TINV(3.66%,14) = 1.9365. Lu , Ph lc B cui bi ging 3 s hng dn cch v th phn phi t bng Excel.

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    26

    Phn phi xc sut Chi bnh phng (2)

    Ta xc nh phn phi xc sut ca trung bnh mu, X ,

    vy cn phng sai mu, 1n

    )XX(S

    2i2

    s c phn phi nh

    th no? Phn phi xc sut cn cho mc ch ny chnh l

    phn phi xc sut Chi bnh phng (2), cng l mt phn phi c mi quan h rt gn vi phn phi chun. Lu ,

    ging nh trung bnh mu, phng sai mu cng thay i t

    mu ny qua mu khc. Cho nn, ging nh trung bnh mu,

    phng sai mu cng l mt bin ngu nhin.

    Ta bit rng nu mt bin ngu nhin X theo phn phi

    chun vi trung bnh l x v phng sai l 2x ,

    X~N(x,2x ), th bin chun ha Z~N(0,1). L thuyt thng

    k cho rng bnh phng ca mt bin chun ha c phn

    phi Chi bnh phng (2) vi mt bc t do. K hiu nh sau:

    Z2 ~ 2(1) (3.55)

    Ging nh phn phi t, bc t do l tham s ca phn phi

    Chi bnh phng (2). phng trnh (3.55) ch c mt bc t do v ta ang xt bnh phng ca mt bin chun ha8.

    Gi s Z1, Z2, , Zk l cc bin chun ha c lp

    (mi bin Z l mt bin ngu nhin c phn phi chun vi

    trung bnh bng 0 v phng sai bng 1). Nu ta ly bnh

    phng tng bin ny, th tng ca cc bin Z bnh phng

    ny cng theo phn phi Chi bnh phng vi k bc t do.

    2)k(

    21

    21

    21

    2i ~Z...ZZZ (3.56)

    8 Bc t do trong phn Chi bnh phng bng s bin ngu nhin c ly bnh phng

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    27

    0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

    vi df = 4 vi df = 6 vi df = 2

    Hnh 3.11: Phn phi chi bnh phng vi cc bc t do khc nhau

    Tnh cht ca phn phi 2

    Khc phn phi chun, phn phi Chi bnh phng9 ch c gi tr dng t 0 n v cng.

    Khc phn phi chun, phn phi Chi bnh phng l mt phn phi nghing, nghing ca phn phi ph

    thuc vo s bc t do. Khi bc t do thp, phn phi

    Chi bnh phng b nghing phi, nhng khi bc t do

    tng ln, phn phi s i xng v dn v phn phi

    chun.

    Gi tr trung bnh ca mt bin ngu nhin theo phn phi Chi bnh phng l k v phng sai l 2k (k l

    s bc t do). y l mt tnh cht ng ch ca

    phn phi Chi bnh phng v phng sai gp i gi

    tr trung bnh.

    9 Hm phn phi xc sut Chi bnh phng trn Excel l: =CHIDIST(X, Deg_freedom). X ngha l gi tr 2

    cn tnh xc sut (v d 6), ngha l din tch di ng phn phi Chi bnh phng t 2 n + (ta s bit y chnh l vng bc b gi thit H0). Deg_freedom l s bc t do (v d 2). Gi tr xc sut ta tnh c t cng thc ny (4.98%) chnh l P-Value. Nu ta bit mc ngha (s c trnh by bi ging 4) v s bc t do,

    ta s tm c gi tr 2 theo cng thc sau: =CHIINV(Probability, Deg_freedom). V d, =CHIINV(4.98%,2)

    =6. Lu , Ph lc C cui bi ging 3 s hng dn cch v th phn phi 2 bng Excel.

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    28

    Nu Z1 v Z2 l hai bin c phn phi Chi bnh phng c lp vi k1 v k2 bc t do, th (Z1+Z2) cng l

    mt bin c phn phi chi bnh phng vi bc t do

    l (k1+k2).

    Tm li, y l mt phn phi rt hay s dng trong phn

    tch kinh t lng cho cc bin ngu nhin dng bnh

    phng nh kim nh JB, kim nh phng sai ca hn

    nhiu, cc kim nh phn d s dng phng trnh hi qui

    ph (nR2),

    Thao tc vi Eviews

    Trn ca s lnh ca Eviews ta nhp:

    scalar probm6=1-@cchisq(6,2) = 0.0498

    scalar probs6=@cchisq(6,2) = 0.9502

    scalar chival09502=@qchisq(0.9502,2) = 6

    Phn phi F

    Mt phn phi xc sut khc cng rt quan trng trong

    kinh t lng l phn phi F vi tng nh sau. Gi s

    X1, X2, , Xm l mt mu ngu nhin vi c mu m t mt

    tng th c phn phi chun vi trung bnh X v 2X; v

    Y1, Y2, , Yn l mt mu ngu nhin vi c mu n t mt

    tng th phn phi chun vn trung bnh Y v phng sai

    2Y. Gi s hai mu c ny lp nhau v c ly t hai tng th c phn phi chun. Gi s ta mun xem phng

    sai ca hai tng th trn c ging nhau hay khng (2X =

    2Y). Do ta khng th quan st trc tip phng sai tng th nn ta suy ra t cc c lng phng sai nh sau:

    S2X =

    1m

    )X(X 2i

    (3.57)

    S2Y =

    1n

    )Y(Y 2i

    (3.58)

    By gi ta xt t s sau y:

    F =

    )1n/()YY(

    )1m/()XX(

    S

    S2

    i

    2i

    2Y

    2X (3.59)

    Cc phng sai cng khc nhau th t s F cng ln. Phn

    phi F ph thuc vo hai tham s l bc t do ca t (m-

    1) v bc t do ca mu (n-1).

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    29

    c im ca phn phi F

    Ging phn phi chi bnh phng, phn phi F10 cng b nghing phi v nm trong khong t 0 n v cng.

    Ging phn phi t v phn phi chi bnh phng, phn phi F s dn v phn phi chun khi k1 v k2 tng

    ln v cng.

    Bnh phng ca mt bin ngu nhin c phn phi t vi k bc t do s c phn phi F vi 1 v k bc t

    do.

    k,12k F~t (3.60)

    y l mt tnh cht c ngha rt quan trng trong phn

    phn tch hi qui bi.

    Cng nh mi quan h gia phn phi t v F, cng c mi quan h gia phn phi F v phn phi chi bnh

    phng nh sau.

    F(m,n) = m

    2 khi n (3.61)

    Tm li, phn phi F rt quan trng trong kinh t lng

    khi chng ta thc hin phn tch phng sai (ANOVA) v

    kim nh cc bin di dng t s gia cc phng sai v

    d kim nh gi thit ng thi, kim nh Wald, kim

    nh Chow, kim nh nhn qu Granger,

    Ngoi ra, qu v c th tham kho thm cc loi phn

    phi khc nh phn phi beta, phn phi nh thc, phn

    phi Gama, phi Poisson, phn phi Weibull, trong cc

    ti liu chuyn v thng k, v d Hong Trng (2007), v

    phn tr gip trong Eviews (statistical distribution

    functions). Do cc loi phn phi ny t s dng trong

    chng trnh kinh t lng c bn nn cun sch ny s

    khng cp.

    10 Hm phn phi xc sut F trn Excel l: =FDIST(X, Deg_freedom1, Deg_freedom2). X ngha l gi tr F

    cn tnh xc sut (v d 4), ngha l din tch di ng phn phi F t F n + (ta s bit y chnh l vng bc b gi thit H0). Deg_freedom1 l s bc t do ca t s (v d 2). Deg_freedom2 l s bc t do ca mu s (v d 14). Gi tr xc sut ta tnh c t cng thc ny (4.23%) chnh l P-Value (s c gii thiu bi ging 4). Nu ta bit mc ngha v s bc t do ca t v mu s, ta s tm c gi tr F theo cng thc sau: =FINV(Probability, Deg_freedom1, Deg_freedom2). V d, =FINV(4.23%,2,14) = 4.

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    30

    0.00

    0.20

    0.40

    0.60

    0.80

    1.00

    1.20

    1.40

    0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4

    vi df1=3, df2=10 vi df1=10, df2=30 vi df1=50, df2=50

    Hnh 3.12: Phn phi F vi cc bc t do khc nhau

    Thao tc vi Eviews

    Trn ca s lnh ca Eviews ta nhp:

    scalar probm4=1-@cfdist(4,2,14) = 0.0423

    scalar probs4=@cfdist(4,2,14) = 0.9577

    scalar fval09577=@qfdist(0.9577,2,14) = 4

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    31

    I S MA TRN

    Mt s khi nim

    Ma trn

    Ma trn A c M dng v N ct thng c k hiu gn l

    [aij] c th c th hin nh sau:

    MN3M2M1M

    N2232221

    N1131211

    ij

    a ... a a a

    ...................................

    a ... a a a

    a ... a a a

    ]a[A

    Trong aij l thnh t dng th i v ct th j ca ma

    trn A. Trong m hnh hi qui c in, ma trn X c gi

    l ma trn M dng v N ct. d dng nhn bit s bc

    ca mt ma trn, ngi ta thng k hiu s dng v ct

    ca ma trn nh sau:

    3 1 6

    5 3 2A

    3x2

    11 9 8

    4 0 1

    7 5 1

    B3x3

    Thao tc vi Eviews

    to ma trn A, th trn ca s lnh ca Eviews ta nhp: matrix(2,3) matrixA

    Sau nhp gi tr cc thnh t ca ma trn A nh sau:

    matrixA.fill 2, 6, 3, 1, 5, 3

    Vect ct

    Mt ma trn c M dng v ch mt ct c gi l mt

    vect ct, v c minh ha nh sau:

    9

    5

    4

    3

    Y4x1

    Trong m hnh hi qui c in, cc ma trn dng vect ct

    l ma trn bin ph thuc Y, ma trn h s hi qui B, v

    ma trn hng nhiu u.

    Thao tc vi Eviews

    to vect ct Y, th trn ca s lnh ca Eviews ta nhp: vector(4) vectorY

    Sau nhp gi tr cc thnh t ca vect Y nh sau: vectorY.fill 3, 4, 5, 9

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    32

    Vect dng

    Mt ma trn c mt dng v N ct c gi l mt vect

    dng, v c minh ha nh sau:

    17 10 4- 5 2Z5x1

    Thao tc vi Eviews

    to vect dng Z, th trn ca s lnh ca Eviews ta

    nhp: rowvector(5) vectorZ

    Sau nhp gi tr cc thnh t ca vect Z nh sau:

    vectorZ.fill 2, 5, -4, 10, 17

    Ma trn chuyn v

    Ma trn chuyn v ca ma trn A vi M dng v N ct, c

    k hiu l A l mt ma trn c N dng v M ct c c

    bng cch thay i dng v ct ca ma trn A nh sau:

    0 5

    1 3

    5 4

    A2x3

    0 1 5

    5 3 4A

    3x2

    Thao tc vi Eviews

    to ma trn chuyn v (AT) ca ma trn A, th trn ca

    s lnh ca Eviews ta nhp:

    matrix AT @transpose(A)

    Do vect l mt loi ma trn c bit, nn chuyn v mt

    vect dng l mt vect ct v ngc li.

    9

    5

    4

    3

    Y1x4

    9 5 4 3A4x1

    Ma trn con

    Ma trn A c 3 dng, 3 ct, gi s b i dng v ct th

    3 ca ma trn A, ta s c ma trn B vi 2 dng, 2 ct. B

    c gi l ma trn con ca ma trn A.

    11 9 8

    4 0 1

    7 5 1

    A3x3

    0 1

    5 1 B

    2x2

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    33

    Cc loi ma trn

    Ma trn vung

    Ma trn c s dng v s ct bng nhau c gi l ma

    trn vung, nh ma trn A v ma trn B trn.

    Ma trn ng cho

    Mt ma trn vung vi t nht mt thnh t khc khng

    trn ng cho chnh v cc thnh t khc c gi tr

    khng c gi l ma trn ng cho.

    1 0 0

    0 5 0

    0 0 2

    A3x3

    3 0

    0 2B

    2x2

    Ma trn v hng

    Mt ma trn ng cho vi cc thnh t trn ng cho

    u ging nhau c gi l ma trn v hng. Ma trn v

    hng hay gp trong kinh t lng l ma trn phng sai -

    hip phng sai ca hn nhiu trong m hnh hi qui tuyn

    tnh c in nh sau:

    2

    2

    2

    2

    2

    5x5

    0 0 0 0

    0 0 0 0

    0 0 0 0

    0 0 0 0

    0 0 0 0

    cov(u)var

    Ma trn n v

    Mt ma trn vi cc thnh t trn ng cho u bng 1

    c gi l ma trn n v, c k hiu l I. Ma trn

    n v l mt trng hp c bit ca ma trn v hng.

    1 0 0

    0 1 0

    0 0 1

    I3x3

    1 0 0 0

    0 1 0 0

    0 0 1 0

    0 0 0 1

    I4x4

    Ton t ma trn

    Php cng ma trn

    Ta c A = [aij] v B = [bij]. Nu A v B l cc ma trn c

    cng bc, th php cng ma trn c nh ngha nh sau:

    A + B = C

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    34

    Trong , C c cng s bc vi A v B v c tnh nh

    sau cij = aij + bij cho tt c cc i v j; ngha l, C c

    tnh bng cch cng cc thnh t tng ng ca A v B.

    V d:

    9 8 7 6

    5 4 3 2A

    4x2

    5 1 0 2

    3 1- 0 1 B

    4x2

    V C = A + B th:

    14 9 7 4

    8 3 3 3C

    4x2

    Thao tc vi Eviews

    thc hin php cng hai ma trn A v B, th trn ca

    s lnh ca Eviews ta nhp:

    matrix matrixC=A+B

    Php tr ma trn

    Php tr ma trn cng c thc hin theo mt nguyn tc

    nh php cng ma trn (C = A B); ngha l, ta tr cc

    thnh t ca A cho cc thnh t tng ng ca C.

    Thao tc vi Eviews

    thc hin php tr hai ma trn A v B, th trn ca s

    lnh ca Eviews ta nhp:

    matrix matrixC=A-B

    Tch v hng

    nhn mt ma trn A vi mt v hng , ta nhn mi

    thnh t ca ma trn A vi nh sau:

    A = [aij]

    V d, nu = 2 v

    0 1

    5 1 A

    2x2

    , th A =

    0 2

    10 2

    Thao tc vi Eviews

    thc hin php nhn mt s k v ma trn A, th trn

    ca s lnh ca Eviews ta nhp: matrix matrixD=k*A

    Php nhn ma trn

    Gi s ta c A l mt ma trn M dng, N ct, v B l mt

    ma trn N dng, P ct. Th ma trn C = AB s l mt ma

    trn c M dng v P ct nh sau:

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    35

    N

    1kkjikij bac i = 1, 2, M v j = 1, 2, , P

    Ngha l, thnh t dng th i v ct th j ca ma trn

    C c tnh bng cch nhn cc thnh t ca dng th i

    ca ma trn A vi cc thnh t tng ng ca ct j ca ma

    trn B v cng tt c cc tch li.

    Xem v d sau y11:

    1 6 5

    7 4 3A

    3x2

    2 6

    5 3

    1 2

    B2x3

    A*B =

    (1x2) (6x5) (5x1) (1x6) (6x3) (5x2)

    (7x2)(4x5)(3x1) (7x6)(4x3)(3x2)C

    2x2

    37 43

    37 06

    Thao tc vi Eviews

    nhn ma trn A v B, th trn ca s lnh ca Eviews

    ta nhp: matrix AB=A*B

    Lu :

    AB BA

    Tch ca mt vect dng v mt vect ct l mt v hng

    uu = [u1 u2 un]

    n

    2

    1

    u

    .

    .

    .

    u

    u

    = 2iu

    Tch ca mt vect ct v mt vect dng l mt ma trn

    uu =

    n

    2

    1

    u

    .

    .

    .

    u

    u

    [u1 u2 un] =

    s

    s

    uu u 2121

    11

    Thc hin php nhn ma trn trn Excel nh sau: Gi s trong bng tnh Excel ma trn A ang v tr A1:C2, v B ang v tr A4:B6. Bc mt, ta chn khi v tr s t ma trn C (gi s D4: E5). Bc hai, ti u tin ca ma trn C (tc D4) ta nhp cng thc =MMULT(A1:C2, A4:B6). Bc ba, nhn phm F2, sau gi ng phm Ctrl+Shift, v cui cng l nhn phm Enter.

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    36

    Nu AMN, BNP, CPK, th (AB)C = A(BC) v A(B + C) = AB + AC v (B+C)A = BA + CA

    Php chuyn v ma trn

    Php chuyn v ma trn c cc tnh cht nh sau:

    (A) = A

    C = A + B v C = (A + B) = A + B

    (AB) = BA v (ABCD) = DCBA

    I = I

    =

    (A) = A = A = A

    Nu A l mt ma trn vung v A = A, th A l mt ma trn i xng

    Php nghch o ma trn

    Nghch o ca mt ma trn vung A, k hiu l 1A c

    nh ngha nh sau:

    A1A = 1A A = I

    Xem v d sau y12:

    8 6

    4 2A

    2x2

    v

    4

    1-

    8

    62

    1 1-

    A 1

    2x2

    th

    1 0

    0 1AA 1

    Thao tc vi Eviews

    tm ma trn nghch o (AI) ca ma trn A, th trn

    ca s lnh ca Eviews ta nhp: matrix AI=@inverse(A)

    Ma trn nghch o c cc tnh cht sau y:

    (AB)-1 = B-1A-1

    (A-1) = (A)-1

    12 Thc hin php nhn ma trn trn Excel nh sau: Gi s trong bng tnh Excel ma trn A ang v tr A1:C2.

    Bc mt, ta chn khi v tr s t ma trn A-1 (gi s A4: B5). Bc hai, ti u tin ca ma trn A-1 (tc A4) ta nhp cng thc =MINVERSE (A1:C2). Bc ba, nhn phm F2, sau gi ng phm Ctrl+Shift, v cui cng l nhn phm Enter.

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    37

    nh thc ma trn

    Tng ng vi mi ma trn vung, A, l mt con s nht

    nh c gi l nh thc ca ma trn. nh thc ca ma

    trn A thng c k hiu l det A hay A . V d,

    11 9 8

    4 0 1

    7 5 1

    A v

    11 9 8

    4 0 1

    7 5 1

    A

    Vic tnh gi tr nh thc i vi ma trn 2 dng 2 ct

    tng i n gi bng cch ly tch ca hai thnh t

    trn ng cho chnh tr tch ca hai thnh t trn

    ng cho ph (a11a22 - a12a21). Tuy nhin, vic tnh gi

    tr nh thc ca cc ma trn nhiu dng v nhiu ct (v

    d 3 dng 3 ct, hay 5 dng 5 ct) s tr nn kh khn v

    lun lm nhiu sinh vin cm thy s hi! Tuy nhin, vic

    tnh gi tr nh thc trn Excel thc ra l mt vic ht

    sc nh nhng. V d, trn bng tnh Excel gi tr cc

    thnh t ca ma trn A nm trong khi A1:C3, ta ch cn

    nh cng thc =MDETERM(A1:C3) vo mt no th ta s

    bit gi tr ca nh thc A l 116.

    Thao tc vi Eviews

    tnh nh thc ca ma trn A, th trn ca s lnh

    Eviews ta nhp:

    scalar detA=@det(A)

    Cc tnh cht cn lu ca nh thc ma trn:

    Mt ma trn c gi tr nh thc l khng c gi l

    ma trn suy bin v mt ma trn c gi tr nh thc

    khc khng c gi l ma trn khng suy bin. D

    nhin, mt ma trn suy bin th khng th c ma trn

    nghch o. Tnh cht ny rt quan trng khi chng ta

    phn tch trng hp a cng tuyn hon ho. Mt ma

    trn suy bin c ngha l dng (hay ct) ny l mt

    hm tuyn tnh ca dng (hay ct) khc trong ma trn

    .

    Nu tt c cc thnh t ca bt k mt dng no ca

    ma trn u bng khng, th gi tr nh thc s bng

    khng.

    AA

    o v tr ca hai dng hay hai ct bt k no s lm

    thay i du ca nh thc.

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    38

    Nu mi thnh t ca mt dng hay mt ct ca ma trn

    c nhn vi mt v hng , th gi tr nh thc

    s tng thn ln.

    Nu hai dng hay hai ct ca ma trn l ging nhau,

    th gi tr nh thc s bng khng.

    Nu mt dng hay ct ca ma trn l bi s ca mt

    dng hay mt ct khc th gi tr nh thc s bng

    khng (ni cch khc, nu mt dng hay mt ct l mt

    kt hp tuyn tnh ca cc dng hay cc ct khc th

    gi tr nh thc s bng khng).

    BAAB

    Tm nghch o ca ma trn vung

    iu kin: 0A

    )adjA(A

    1A 1

    (adjA) l chuyn v ca ma trn ph hp ca A

    y ta khng trnh by chi tit (adjA) hay ma trn ph

    hp, m ch mun lm r tng c bn rng nu ma trn A

    c gi tr nh thc bng khng th ta khng th xc nh

    c ma trn nghch o ca n c.

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    39

    SUY DIN THNG K L G?

    Suy din thng k l vic nghin cu mi quan h gia mt

    tng th v mt mu c ly ra t tng th . hiu

    r khi nim ny, ta xem xt v d c th sau y v ROE

    (sut sinh li trn vn ch s hu, %) trn S giao dch

    chng khon TP.HCM.

    BNG 3.11: ROE ca 30 cng ty trn S giao dch chng khon TP.HCM

    Cng ty ROE Cng ty ROE

    ABT 13.7 VFC 13.2

    SC5 29.2 VGP 10.5

    SFI 41.9 VHC 32.5

    BHS 14.1 VHG 16.8

    BMP 22.8 VIC 14.6

    DHA 17.4 VIS 12.6

    DHG 19.7 TSC 44.3

    DQC 29.3 VNE 16.6

    ITA 11.1 VNM 22.3

    PAC 22.9 VPL 8.1

    REE 13.0 VSC 26.1

    SGH 17.6 VSH 12.7

    STB 19.0 BMC 56.2

    TAC 34.8 VTB 11.2

    UNI 32.5 VTO 30.2

    Trung bnh = 22.2 Phng sai = 131.9 lch = 11.5

    Ngun: Tc gi tng hp, 2008

    Gi s quan tm chnh ca ta khng phi l ROE ca

    mt cng ty nht nh no , m l ROE trung bnh ca

    ton b chng khon nim yt trn th trng TP.HCM. Trn

    nguyn tc, vic thu thp d liu t s ROE ca 152 cng

    ty nim yt tnh ROE trung bnh l hon ton c th

    thc hin c, nhng thc t, vic lm ny rt tn thi

    gian v chi ph (gi s trong tng lai c thm rt nhiu

    cng ty nim yt th sao?). Cho nn liu ta c th s

    dng ROE trung bnh ca 30 cng ty nh mt gi tr c

    lng ca ROE trung bnh tng th hay khng. C th, nu

    ta t X = ROE ca mt chng khon v X l ROE trung bnh ca 30 chng khon, th liu ta c th ni g v gi tr

    k vng ca ROE, E(X) ca ton b th trng chng khon

    TP.HCM hay khng. Qu trnh khi qut ha t gi tr mu,

    v d X, cho gi tr tng th, E(X), l ni dung ch yu

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    40

    ca suy din thng k. Ta s tho lun chi tit ch

    ny.

    Vic thu thp thng tin v tt c cc ROE ca c th

    trng chng khon tnh ROE trung bnh l rt tn km,

    nn ta c th thu thp mt mu ngu nhin mt s chng

    khon tnh ROE trung bnh mu, X. X l c lng ca ROE trung bnh tng th, E(X), v cng c gi l tham

    s tng th. Mt gi tr bng s ca c lng c gi

    l mt gi tr c lng. V th, c lng l bc u

    tin ca suy din thng k. Sau khi c gi tr c

    lng ca tham s, ta cn phi tm hiu xem gi tr c

    phi l mt gi tr c lng tt cho tham s tng th

    hay khng, v mt gi tr c lng c th khng bng gi

    tr tham s thc.

    Bc th hai ca suy din thng k l kim nh gi

    thit. Trong kim nh gi thit ta c th c phn

    on hay k vng trc v gi tr ca mt tham s nht

    nh. V d, da vo kin thc c hoc kin chuyn

    gia ta c th bit ROE trung bnh thc ca th trng l

    17.4. Nh vy, gi tr 22.2 t mu 30 cng ty c khc v

    mt thng so vi gi tr 17.4 hay khng.

    C LNG CC THAM S

    Thng thng, mt bin ngu nhin X c cho rng s theo

    mt phn phi nht nh, nhng ta khng bit gi tr cc

    tham s ca phn phi . Chng hn, nu X theo phn phi

    chun, ta mun bit gi tr ca hai tham s trung bnh

    E(X) = x v phng sai 2x . c lng cc tham s ny,

    qui trnh thng thng l ly mt mu ngu nhin vi n

    quan st t mt phn phi xc sut bit v s dng mu

    c lng cc tham s cha bit. V th, ta c th s

    dng trung bnh mu nh mt gi tr c lng ca trung

    bnh tng th v phng sai mu nh mt gi tr c lng

    ca phng sai tng th. Qui trnh ny c gi l vn

    c lng. Vn c lng c chia thnh hai loi: c

    lng im v c lng khong.

    c th ha tng ny, gi s bin ngu nhin X

    (ROE) l mt bin c phn phi chun vi mt gi tr

    trung bnh v mt gi tr phng sai nht nh, nhng ta

    khng bit gi tr ca cc tham s ny. Gi s ta c mt

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    41

    mu ngu nhin gm 30 ROE t mt tng th c phn phi

    chun nh Bng 3.11.

    Ta c th s dng mu ny tnh gi tr trung bnh

    tng th x = E(X) v phng sai tng th 2x nh th no.

    C th hn, gi s quan tm ca ta by gi l tm gi tr

    trung bnh x. Ta thy rng gi tr trung bnh mu, X, l

    22.2. Ta gi 22.2 l gi tr c lng im ca x, v

    cng thc 30

    XX i

    c dng tnh gi tr c lng im

    c gi l c lng im. Lu rng c lng im l

    mt bin ngu nhin v gi tr ca n s khc nhau cc

    mu khc nhau. V th, lm sao c th tin mt gi tr c

    th nh 22.2 l gi tr c lng ca x. Ni cch khc, lm th no ta c th ch da vo mt gi tr c lng

    ca trung bnh tng th. Tuy nhin, c v tt hn nu cho

    rng mt khong gi tr no c cha trung bnh tng

    th. l tng ca khi nim c lng khong. c

    lng khong l mt khong cc gi tr s cha gi tr

    thc ca tng th vi mt mc tin cy nht nh.

    tng nn tng ca c lng khong l khi nim

    phn phi mu ca mt c lng. Gi s, mt bin ngu

    nhin X c phn phi chun, X~ N(X, 2), th

    X ~ N(X,n

    2x ) (3.62)

    Z =

    n/

    X

    x

    x

    ~ N(0, 1) (3.63)

    iu ny c ngha rng phn phi mu ca trung bnh

    muX cng theo phn phi chun. Nu X khng theo phn phi

    chun, th theo nh l gii hn trung tmX s theo phn

    phi chun nu c mu ln.

    Tuy nhin, do khng bit gi tr phng sai2x , nhng

    ta c th s dng c lng ca n l 1n

    )XX(S

    2x2

    x

    th

    t =

    n/S

    X

    x

    X ~ td.f.=(n-1) (3.64)

    theo phn phi t vi (n-1) bc t do, (d.f.).

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    42

    bit phng trnh (3.64) c s dng nh th no cho

    c lng khong ca gi tr trung bnh tng th x ca ROE, ta s dng Bng A2 vi bc t do l 29 nh sau:

    P(-2.045 t 2.045) = 0.95 (3.65)

    Hnh 3.13: Khong tin cy 95% ca X vi s bc t do l 29

    Vi d.f. = 29, xc sut l 0.95 (hay 95%), th khong (-

    2.045, 2.045) s cha gi tr t tnh t cng thc (4.3).

    Cc gi tr t trn c gi l cc gi tr t ph phn

    (critical t values) s cho bit phn trm din tch di

    ng phn phi t gia hai gi tr ph phn ny. Trong

    , t = -2.045 c gi l gi tr t ph phn chn di

    (lower critical t value) v t = 2.045 c gi l gi tr

    t ph phn chn trn (upper critical t value).

    Th gi tr t t (3.64) vo (3.65) ta c:

    P(-2.045

    n/S

    X

    x

    X 2.045) = 0.95 (3.66)

    P(X - 2.045n

    Sx X X + 2.045n

    Sx ) = 0.95 (3.67)

    -2.045 2.045

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    43

    Hnh 3.14a: Khong tin cy 95% ca X vi s bc t do l 29

    Hnh 3.14b: Khong tin cy 99% ca X vi s bc t do l 29

    Phng trnh (3.67) l mt c lng khong (interval

    estimator) ca trung bnh tng th x.

    Trong thng k, phng trnh (3.67) c gi l 95%

    khong tin cy (confidence interval) cho gi tr thc

    nhng khng bit trung bnh tng th x v 0.95 c gi l h s tin cy (confidence coefficient). Ni cch khc,

    phng trnh (3.66) cho bit 95% khong ngu nhin

    ( )n/S045.2X x cha gi tr trung bnh thc x.

    ( )n/S045.2X x c gi l gii hn di ca khong v

    ( )n/S045.2X x l gii hn trn.

    n

    xS 045.2X

    n

    S 045.2X x

    X

    n

    S 756.2X x

    n

    xS 756.2X X

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    44

    Lu rng khong phng trnh (3.67) l mt khong

    ngu nhin v n ph thuc vo X v n

    Sx , m hai i lng

    ny khc nhau cc mu khc nhau. Nhng trung bnh tng

    th x, d khng bit, nhng thc ra l mt con s c nh v v th khng ngu nhin. Cho nn, s khng ng nu

    ni rng xc sut 95% x nm trong khong ny, m phi ni

    rng xc sut 95% khong ngu nhin cha x.

    Quay li v d trn vi n = 30, X = 22.2, v Sx = 11.5 th ta xc nh khong ngu nhin nh sau:

    22.2 - 30

    )5.11)(045.2(2.22

    30

    )5.11)(045.2(x

    17.91 26.49 (3.68)

    Phng trnh (3.68) cho rng nu ta xy dng c cc

    khong phng trnh (3.68), th trong 100 ln, c 95

    khong nh vy s cha gi tr x thc. Hy cn thn, khng th ni rng xc sut l 95% mt khong nht nh

    trong phng trnh (3.68) cha x.

    Thao tc vi Eviews (trn ca s lnh)

    Gi tr trung bnh mu ca ROE: scalar ROEmean=@mean(roe) = 22.2

    Gi tr t ph phn: scalar tc95=@qtdist(0.975,29) = 2.045

    lch chun ca ROE: scalar stdevROE=@stdev(roe) = 11.5

    S quan st ca mu: scalar obs=@obs(roe) = 30

    Gi tr chn di ca ROE: scalar ROE_lb=ROEmean-tc95*stdevROE/obs

    Gi tr chn trn ca ROE: scalar ROE_ub=ROEmean+tc95*stdev/obs

    * Lu : Khi qu v quen cc hm trn Eviews, qu v c th xy dng mt cc trc tip ch khng cn thc hin tng thao tc ring nh th ny.

    KIM NH GI THIT

    Sau khi xem xt nhnh c lng ca suy din thng k,

    by gi chng ta s xem xt chi tit hn nhnh th hai

    ca n l kim nh gi thit. Tr li v d v ROE

    trn, thay v tm khong tin cy cho x, gi s ta gi

    thit rng gi tr thc X bng mt gi tr bng s c

    th, v d X = 17.4. Cng vic ca ta by gi l kim

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    45

    nh gi thit ny. Ta s kim nh gi thit ny nh th

    no l ng h hay bc b n?

    Theo ngn ng kim nh gi thit th mt gi thit

    nh x = 17.4 c gi l gi thit khng v c k hiu

    l H0. Nh vy, H0: x = 17.4. Gi thit khng lun c kim nh ngc li vi gi thit khc, k hiu l H1. Gi

    thit khc c th di mt s hnh thc khc nhau nh

    sau:

    H1: x > 17.4, y l gi thit khc mt pha hay mt ui

    H1: x < 17.4, cng l gi thit khc mt pha hay mt ui

    H1: x 17.4, y c gi l gi thit khc kt hp, hai pha, hay hai ui.

    kim nh H0, ta s dng d liu mu v l thuyt thng

    k xy dng cc qui tc quyt nh nhm xem chng c

    ca mu c ng h gi thit khng hay khng. Nu chng c

    mu ng h gi thit khng, ta khng bc b H0, ngc li,

    ta bc b H0, iu ny cng c ngha ta chp nhn gi

    thit H1.

    Vn c ra l chng ta xy dng cc qui tc quyt

    nh ny nh th no? C hai cch tip cn kim nh c

    tnh b sung cho nhau: (i) Khong tin cy, v (ii) Kim

    nh ngha. Chng t s dng v d v ROE minh ha

    cho cc phng php kim nh ny. Gi s ta c cc gi

    thit kim nh nh sau:

    H0: x = 17.4

    H1: x 17.4

    Kim nh da vo khong tin cy

    Kim nh da vo khong tin cy c ngha l ta c gng

    xy dng khong tin cy cho mt c lng, ri kim tra

    xem gi tr thc c gi nh theo gi thit H0 s nm

    trong hay ngoi khong tin cy . V trn c s ta s

    c quyt nh bc b hay khng bc b gi thit H0.

    kim nh gi thit H0, gi s ta c d liu mu

    nh trong Bng 3.11. T d liu ny, ta tnh c gi tr

    trung bnh mu l 22.2. Ta bit rng trung bnh mu c

    phn phi chun vi trung bnh l x v phng sai l

    n/2x . Nhng do ta khng bit gi tr phng sai thc ca

    tng th, nn ta thay th phng sai ny bng phng sai

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    46

    mu, v nh th th trung bnh mu s theo phn phi t.

    Da vo phn phi t ta xy dng c khong tin cy 95%

    cho X nh sau:

    17.91 X 26.49 (3.69)

    Ta bit rng cc khong tin cy a ra mt khong cc gi

    tr c th bao gm gi tr x thc vi mt mc tin cy nht nh, chng hn 95%. V th, khong tin cy ny

    khng gi tr gi thit khng, x = 17.4, ta c th bc b gi thit H0 ny khng?

    Nh vy, khong tin cy v kim nh gi thit l hai

    ch c quan h mt thit vi nhau. Theo ngn ng kim

    nh gi thit, khong tin cy 95% c gi l vng chp

    nhn v vng ngoi vng chp nhn l vng ph phn hay

    vng bc b13 gi thit H0. Gi tr chn di v gi tr

    chn trn ca vng chp nhn c gi l cc gi tr ph

    phn14. Theo ngn ng thng k, nu vng chp nhn c cha

    gi tr tham s gi thit H0, ta khng bc b H0 (ngha

    l chp nhn H0 l ng). Nhng nu ri ngoi vng chp

    nhn (tc nm trong vng bc b), ta bc b H0. v d

    ang xt, ta bc b gi thit H0: x = 17.4 v vng chp nhn, nh phng trnh (3.69), khng cha gi tr gi

    thit khng ny. .

    Cc bc thc hin:

    Xc nh gi thit H0 v H1

    Chn mc ngha vi phn phi t hai ui

    Xy dng khong tin cy

    Kim tra xem khong tin cy c cha gi tr ca gi thit H0 hay khng

    a ra quyt nh

    13

    Acceptance region, critical region, v the region of rejection. 14

    Critical value. Lu , cc sch thng k hoc kinh t lng Vit Nam dch thut ng critical l ph phn hoc ti hn. Tuy nhin, iu quan trng l ta nn hiu bn cht ca thut ng ny. V d, ta thng ni a critical decision c ngha l mt quyt nh c ngha sng cn, theo kiu thng lm vui, thua lm gic. Trong thng k, cc ranh gii ca vng chp nhn c gi l cc gi tr ph phn, v cc ranh gii ny l ng phn chia gia vic chp nhn v bc b gi thit H0. Ngoi ra, cc gi tr ny l cc gi tr chun c tnh da trn mt phn phi nht nh (v trc y chng c nh km dng cc bng thng k phn ph lc cc sch gio khoa) gip sinh vin tra v so snh, cho nn i khi chng c gi l gi tr tra bng. Ngy nay, chng ta thng tra nhanh cc gi tr ny bng cc cng thc nh TINV, FINV, CHIINV, trn Excel hoc cc hm @qtdist, @fqdist, @qchisq, trn Eviews.

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    47

    Sai lm loi I v loi II

    Trong v d v ROE ta bc b gi thit H0: x = 17.4 bi

    v chng c t mu ca ta X = 22.2 dng nh khng ph hp vi gi thit ny. C phi iu ny c ngha l mu

    30 chng khon nh trong Bng 3.11 khng c ly t mt

    tng th c phn phi chun vi gi tr trung bnh l

    17.4? Chng ta hon ton khng chc chn, v khong tin

    cy y l 95% ch khng phi 100%. Nu iu ny l

    ng, ta c th b mc sai lm bc b gi thit H0: x = 17.4. y l loi sai lm loi I: sai lm trong vic bc

    b mt gi thit ng. Tng t, gi s H0: x = 20, v theo phng trnh (3.69) ta s khng bc b gi thit

    khng ny. Nhng rt c th mu 30 chng khon khng c

    ly t mt tng th c phn phi chun vi gi tr trung

    bnh l 20. Nh vy, ta c th mc sai lm loi II: sai

    lm trong vic chp nhn gi thit sai.

    BNG 3.12: Hai loi sai lm trong thng k

    Bc b H0 Khng bc b H0

    H0 l ng H0 l sai

    Sai lm loi I Quyt nh sai

    Quyt nh ng Sai lm loi II

    Ngun: Gujarati, 2006, trang 116

    Tht l tng nu ta c th ti thiu ha c hai loi sai

    lm ny. Tuy nhin, vi mt c mu nht nh ta khng th

    no ti thiu ha ng thi hai loi sai lm ny. Theo

    Gujarati (2006, 116), cch duy nht gim sai lm loi II

    m khng lm tng sai lm loi I l tng c mu. Nhng

    y khng phi l iu lun lun d dng. Cch tip cn

    c in cho rng sai lm loi I nghim trng hn sai lm

    loi II. Cho nn, ngi ta c gng gim thiu sai lm

    loi I cng nh cng tt, v d khong 0.01 hay 0.05, v

    c gng gim thiu sai lm loi II. Theo l thuyt thng

    k, xc sut chp nhn sai lm loi I c qui c l , c gi l mc ngha, v xc sut chp nhn sai lm

    loi II c qui c l . Nh vy,

    Sai lm loi I = = xc sut bc b H0 (H0 l ng)

    Sai lm loi II = = xc sut chp nhn H0 (H0 l sai)

    Xc sut khng chp nhn sai lm loi II, ngha l, bc

    b H0 khi H0 l sai, l (1-) v c gi l sc mnh ca kim nh.

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    48

    Theo cch tip cn c in v kim nh gi thit th thng c cho cc mc 1%, 5%, ri c gng gim thiu

    . Trong thc t, cch tip cn c in thng xc nh

    gi tr m khng cn quan tm nhiu n . Nhng lu rng, khi ra quyt nh lun tn ti s nh i gia mc

    ngha v sc mnh kim nh. iu ny c ngha rng,

    vi mt c mu nht nh, nu ta c gng gim xc sut

    ca sai lm loi I, ta c th tng xc sut sai lm loi

    II v v th gim sc mnh kim nh. Chng hn, thay v

    s dng = 5%, ta s dng = 1%, chng ta c th rt t tin khi bc b H0, nhng chng ta c th s khng t tin

    lm khi khng bc b H0.

    Quay li v d ROE nhng vi = 1% v ta s tnh c khong tin cy 99% nh sau:

    16.41 x 27.99 (3.70)

    So vi (3.69), th khong tin cy 99% rng hn khong tin

    cy 95%. V khong tin cy 99% ny c cha gi tr gi

    thit l 17.4, nn ta khng bc b gi thit khng. iu

    ny ni ln iu g? Bng cch gim sai lm loi I t 5%

    xung 1%, chng ta tng xc sut chp nhn sai lm

    loi II. Ngha l, vic khng bc b gi thit khng theo

    cng thc (3.70), chng ta c th ang chp nhn mt cch

    sai lm gi thit cho rng gi tr x thc l 17.4. Cho nn, hy nh rng lun lun c s nh i gia sai lm

    loi I v sai lm loi II.

    Kim nh da vo ngha

    Kim nh ngha l mt cch kim nh khc c tnh b

    sung v ngn gn hn so vi kim nh da vo khong tin

    cy15. Xin nhc li rng t = n/S

    )X(

    x

    X c phn phi t vi

    (n-1) bc t do. Cc thng tin X , n, v S bit t mu, nn nu c gi tr x di gi thit khng, ta s tnh c gi tr thng k t (cn c gi l gi tr t

    tnh ton). Hn na, vi (n-1) bc t do ta c th xc

    nh c cc gi tr t ph phn16.

    15

    V cc phn mm kinh t lng u cung cp cc thng tin gi tr thng k t v gi tr xc sut tng ng, nn phng php kim nh ny c s dng ph bin.

    16 Bit rng t=

    n/xS

    )XX( theo phn phi t vi bc t do l (n-1), nn ta c th d dng tnh c gi tr xc sut

    tng ng ca n bng cng thc =TDIST(x,Deg_Freedom,Tails). V d, =TDIST(2.045,29,2) = 5%. Ngoi ra,

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    49

    Nu khc bit gia X v x l nh (t s s nh v mu s khng i), th gi gi tr tuyt i ca t tnh ton s

    nh. Nu X = x, gi tr t tnh ton s bng khng, v chc chn ta s khng bc b gi thit H0. Cho nn, khi

    gi tr tuyt i ca t tnh ton cng khc khng, ta s

    c xu hng bc gi thit H0. Ni cch khc, khi gi tr

    tuyt i ca t tnh ton cng ln, ta cng c xu hng

    bc b gi thit H0. Tuy nhin, quyt nh bc b hay chp

    nhn H0 ty thuc vo mc ngha c chn. Nu gi tr t

    tnh ton nm gia cc gi tr t ph phn chn di v

    chn trn th ta chp nhn H0 ( 2/tt ). Ngc li, nu gi

    tr thng k t nm ngoi cc gi tr t ph phn chn di

    v chn trn th ta bc b H0 ( 2/tt ).

    V d, X = 22.2, Sx = 11.5, v n = 30. Gi s H0: x = 17.4 v H1: x 17.4. Ta c:

    t = 30/5.11

    )5.182.22( = 2.286

    Vi s bc t do l 29, cc gi tr t ph phn vi mc

    ngha 5% l -2.045 v 2.045. Nh vy, t tnh ton bng

    2.286 nm pha ui phi vng bc b ca phn phi t,

    nn ta bc b gi thit H0. Ngoi ra, ta d dng tnh xc

    sut 286.2t ch l 2.974%.

    Cc bc thc hin:

    Xc nh gi thit H0 v H1

    Tnh gi tr thng k t

    Chn mc ngha vi phn phi t hai ui v xc nh cc gi tr t ph phn chn di v chn trn

    So snh gi tr thng k t v gi tr t ph phn

    a ra quyt nh

    Theo ngn ng ca kim nh ngha ta thng gp hai

    thut ng sau y:

    Kim nh c ngha thng k17

    Kim nh khng c ngha thng k

    tnh gi tr t ph phn ta dng cng thc =TINV(Probability,Deg_Freedom). V d, =TINV(5%,29) = 2.045. Hoc ta cng c th s dng hm @qtdist(0.975,29) = 2.045 hoc 1-@ctdist(2.045,29) = 5%. 17

    Khi ni mt kim nh/kt qu nghin cu c ngha thng k, ngha l ta c th bc b gi thit H0. Ngc li, khi ta khng bc b gi thit H0, ta ni rng kim nh/kt qu nghin cu khng c ngha thng k.

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    50

    Kim nh mt ui hay hai ui?

    Cho n y tt c cc v d u xc nh gi thit H1 l

    hai ui. V th nu ROE bng 17.4 di gi thit H0, th

    di gi thit H1 th ROE c th hoc ln hn hoc nh

    thua 17.4. Nh vy, nu thng k kim nh ri vo bt k

    ui no ca phn phi (vng bc b) ta bc b H0.

    Hnh 3.15a: Kin nh mc ngha t: Hai ui

    95%

    2.5%2.5%

    Tuy nhin, cng c trng hp gi thit khng v gi

    thit khc l mt ui, hay mt pha. V d, H0: x 17.4

    v H1: x > 17.4, tc gi thit khc l mt ui. Ta s kim nh gi thit ny nh th no?

    Th tc kim nh hon ton ging cch kim nh

    cc v d trn ngoi tr vic thay v tm hai gi tr ph

    phn, by gi ta ch xc nh mt gi tr ph phn duy

    nht ca thng k kim nh.

    Lu , khi tra bng A2, trng hp kim nh hai pha

    ta chn mc ngha dng di, ngc li, kim nh mt

    pha ta chn mc ngha dng trn. Khi s dng cng

    thc TINV trn Excel, th mc ngha c chn lun l

    . Cho nn, nu kim nh hai pha vi = 5%, th TINV(5%,d.f.), ngc li, nu kim nh mt pha cng vi

    = 5%, th ta phi chn TINV(10%,d.f.).

    -2.045 2.045

    Vng chp

    nhn H0

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    51

    BNG 3.13: Tm tt kim nh t

    Gi thit

    khng, H0

    Gi thit khc,

    H1

    Vng ph phn/bc b

    H0 nu

    x = 0

    x = 0

    x = 0

    x > 0

    x < 0

    x 0

    t = n/S

    X

    x

    0 > t,d.f.

    t = n/S

    X

    x

    0 < t, d.f.

    t = n/S

    X

    x

    0 > t/2,d.f.

    Ngun: Gujarati, 2006, trang 122

    Hnh 3.15b: Kin nh mc ngha t: Mt ui

    95%

    5%

    Lu , v mt t ng, ta nn s dng cch pht biu bc

    b hoc khng bc b gi thit H0, hn l bc b hoc

    chp nhn mt gi thit. Theo Gujarati (2006), vic ta

    khng bc b gi thit khng khng nht thit c ngha

    rng gi thit ng, bi v mt gi thit khng khc

    c th cng tng thch vi d liu.

    Mc ngha v gi tr xc sut p

    Gi tr xc sut p (p-value) cng c gi l mc ngha

    chnh xc ca thng k kim nh (v d thng k t). Gi

    1.699

    Vng chp

    nhn H0

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    52

    tr xc sut p c th c nh ngha l mc ngha thp

    nht ti gi thit H0 c th b bc b. Qui tc quyt

    nh vi gi tr xc sut p nh sau: Gi tr xc sut p

    cng nh, th bng chng bc b gi thit H0 cng mnh.

    Cc phn mm kinh t lng u c bo co gi tr xc

    sut p. Chng ta s phn tch tht chi tit vn gi

    tr xc sut p Bi ging 7.

    Mi quan h gia hai phng php kim nh

    T phng trnh (3.64) ta thy rng bin ngu nhin t l

    mt hm tuyn tnh ca bin ngu nhin X. Di gi thit

    H0 ta c gi tr x, nn s tm c gi tr ca t theo

    X. Mi quan h c th hin qua th phn phi xc sut sau y:

    Hnh 3.16: Mi quan h gia hai phng php kim nh

    X

    t -2.045 2.045

    17.91 26.49

    2.5% 2.5%

    2.5% 2.5%

    Vng chp

    nhn H0

    Vng chp

    nhn H0

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    53

    Kim nh ngha 2

    Nh bit, nu S2 l phng sai mu t mt mu c ly

    ngu nhin vi n quan st t mt tng th c phn phi

    chun vi phng sai l 2, th

    (n-1)2

    )1n(2

    2

    ~S

    (3.71)

    Ngha l, t s ca phng sai mu/phng sai tng th

    c nhn vi s bc t do (n-1) c phn phi 2 vi s

    bc t do l (n-1). Lu rng, (n-1) v 2 ch l cc con s nht nh, ring bn thn S2 l mt bin ngu nhin v

    gi tr ca S2 s thay i t mu ny qua mu khc (tng

    t nh X). Do X l mt bin ngu nhin c phn phi

    chun, th S2 c xem gn nh mt 2

    X , nn theo nh

    ngha bi ging 3, S2 s c phn phi 2. Hn na, v tri ca phng trnh (3.71) l mt bin tng ca (n-1)

    bin 22S

    , nn s bc t do s l (n-1).

    BNG 3.14: Tm tt kim nh 2

    Gi thit khng, H0 Gi thit khc, H1 Vng ph phn/bc b H0 nu

    20

    2x

    20

    2x

    20

    2x

    20

    2x

    20

    2x

    20

    2x

    2)1n(,2

    0

    2xS)1n(

    2)1n(),1(2

    0

    2xS)1n(

    2)1n(),2/1(

    2)1n(,2/2

    0

    2x

    hay

    S)1n(

    Ngun: Gujarati, 2006, trang 124

    V d, t mt mu ngu nhin nh Bng 3.11 ta c phng

    sai mu l S2 = 131.9, ta kim nh xem gi tr ny c

    khc g mc ngha = 5% so vi gi tr phng sai thc ca tng th l 99.1 hay khng.

    H0: 2 = 99.1 v H1:

    2 99.1

    Lu , qu v cn xem y l loi gi thit g trn ba

    trng hp c trnh by Bng 3.14 xc nh gi tr

    2 ph phn cho ng. Ta c n = 30 nn thay vo phng

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    54

    trnh (3.70) ta s c gi tr 2 tnh ton l (30-1)1.99

    9.131 =

    38.598 vi s bc t do l 29. T cng thc

    =CHIINV(2.5%,29) = 45.72 > 38.598 > =CHIINV(97.5%,29) =

    16.05, ta khng bc b gi thit H0 mc ngha 5%.

    Ngoi ra, ta c th tnh xc sut c c gi tr 2 bng hoc ln hn 38.598 (vi 29 bc t do) theo cng

    thc =CHIDIST(38.598,29) = 0.1096 hay 10.96%. V xc sut

    ny ln hn mc ngha c chn l 5%, nn ta khng bc

    b gi thit H0 cho rng phng sai thc l 99.1.

    Thao tc vi Eviews (trn ca s lnh)

    Gi tr phng sai mu ca ROE: scalar ROEvar=@var(roe) = 131.9

    hoc scalar ROEvar=@stdev(roe)^2 = 131.9

    Gi tr 2 ph phn chn trn: scalar chisqc975=@qchisq(0.975,29) = 45.72

    Gi tr 2 ph phn chn di: scalar chisqc0025=@qchisq(0.025,29) = 16.05

    S quan st ca mu: scalar obs=@obs(roe) = 30

    Gi tr 2 tnh ton: scalar chival=(obs-1)*(ROEvar/99.1) = 38.598

    Kim nh ngha F

    Ta bit, nu ta c hai mu ngu nhin t hai tng th

    c phn phi chun X v Y, vi m v n quan st, th

    )1n/()YY(

    )1m/()XX(

    S

    SF

    2i

    2i

    2Y

    2X (3.72)

    s theo phn phi F vi (m-1) v (n-1) bc t do. Nu ta

    c gi thit H0: 2y

    2x th ta kim nh da vo bng sau:

    BNG 3.15: Tm tt thng k F

    Gi thit

    khng, H0

    Gi thit khc,

    H1

    Vng ph phn/bc b H0

    nu

    22

    21

    22

    21

    22

    21

    22

    21

    ddf,ndf,22

    21 F

    S

    S

    ddf,ndf),2/1(

    ddf,ndf,2/22

    21

    F hay

    FS

    S

    Ngun: Gujarati, 2006, trang 125

  • BI GING 3: N TP XC SUT THNG K

    ThS Phng Thanh Bnh

    55

    V d, gi s ta c hai mu ngu nhin 30 cng ty nim

    yt trn hai th trng TP.HCM v th trng H Ni (ngy

    26 thng 5 nm 2008). T hai mu ny ta thy ROE trung

    bnh hai th trng gn bng nhau (X=22.2 v Y=22.39). By gi ta mun xem phng sai ca hai th trng ny c

    ging nhau hay khng. T hai mu ta c phng sai ln

    lt l 131.9 v 79.6. Vi gi thit H0: 2y

    2x v H1:

    22

    21 , vi mc ngha = 5%. Mt ln na xin qu v hy

    lu loi gi thit chng ta a ra l g xc nh

    gi tr F ph phn cho ph hp. Ta c gi tr F tnh ton

    l 131.9/79.6 = 1.657, c phn phi F vi s bc t do

    ln lt l 29 v 29. Do gi tr F ph phn tnh t cng

    thc =FINV(5%,29,29) = 1.86 > 1.657, vy ta khng bc b

    gi thit H0 mc ngha 5% (ngha l hai phng sai

    tng th l ging nhau). Ta cng c th kt lun tng t

    bng cch so snh mc ngha 5% vi gi tr xc sut p

    =FDIST(1.657,29,29) = 8.99%. Tuy nhin, nu mc ngha

    10% th kt lun ca ta s thay i.

    Thao tc vi Eviews (trn ca s lnh)

    Gi tr phng sai mu ca ROE, TP.HCM: scalar

    ROE1var=@var(roe1) = 131.9

    Gi tr phng sai mu ca ROE, H Ni: scalar

    ROE2var=@var(roe2) = 99.6

    Gi tr F tnh ton: scalar Fval=ROE1var/ROEvar2

    Gi tr F ph phn: fc095=@qfdist(0.95,29,29) = 1.86

    By gi ta c th tm tt cc bc trong vic kim nh

    mt gi thit thng k bt k nh sau:

    Bc 1: Pht biu gi thit H0 v gi thit H1

    Bc 2: Chn la thng k kim nh thch hp (v d

    trung bnh, phng sai, hay so snh phng sai, )

    Bc 3: Xc nh phn phi xc sut thch hp ca

    thng k kim nh (v d t, 2, hay F)

    Bc 4: Chn mc ngha ( l xc sut chp nhn sai lm loi I)

    Bc 5: Chn phng php kim nh thch hp (xy

    dng khong tin cy hay kim nh ngha)