MOT SO GUY DjNH CUA PHAP LUAT PHONG KIÉN VIÉT NAM

TRONG VIÉC GIÀI QUYÉT CÀC KHIEU KIÈN CÙA NGl/ÒI DAN

Vù 'Tlìi Pliiing

Truijmg DH KHXH & NV - DH QG Ha Nói

Trong qui trinh xày dimg va quiìn ly dal nude, càc triéu dai pbong kidn Viét Nam dà nhàn thùc duge ring vin de dàn nguyén nèu kbdng dirgc giài quyèt leti sé din dèn viéc mit Idng din, khi dd nhà nude sé kbdng edn ebd dya, kbdng con sue manb eàn thièt dd bào ve dit nude va duy tri quydn thdng tri cùa mình. Ljch su dà ehiifng minh ring thucmg vào giai doan eudi cùa eie tridu dai phong kién eie nhà vua thuètng lo hudng thu, eboi bòi, l't quim tàm dèn dàn chùng, tang cudng bde Idt va dàn àp, han che dàn ebù. Didu dd dà dàn dèn càc eue)e kbdi ngbia ehdng lai tridu dình.

Chinh vi le dd, ngay tu thdi Ly - Tran va diie biét là dudi thèti Le va san này là thdi Nguyén, càc nhà nude dà quan tàm tói viéc ban bành bé thdng luàt le dd dd ra eie quy che diéu hành vi quàn ly xà bòi. So veti càc thèti ky tmóc, tbe'ti phong kién ò Viét Nam dà dat duge nbfmg thành tyu dàng kd trong boat dóng xày dimg va ban hành luat le. Trong nbùng thìmh tim dò, truóc hé't phài kd teli 4 bò luiit tétng he;tp, co quy mò tuong ddi Idn, ed nói dung phong phù va da dang. Dò là bò Hinb thu bim hành vào tbòi Ly (nam 1042); Bò Quete tridu bìnb luat cùa thèti Tran (ban bành nam 1341); Bò luilt Hong Due cùa thèti Le (ban hành nàm 1483) va Bò luàt Già Long, ban hành nàm 1815 (tbòi Nguyén). Ngoài ra, eàe nhà nude phong kién con ban hành mot so bò luàt de diéu chinh ve mot linb vye, mot quan he xà bòi cu the nhu: luàt vd quim chùc, luàt vd dit dai, luit vd to' tung... Trong so dò ding ebù y là Bò luàt co tèn: Kbàm tung diéu le duge ban hành vào tbòi Hàu Le (nàm 1777), trong dò eó rit nbiéu diéu kboàn eó lién quan va quy dinh viéc giài quyèt càc khié'u nai, to' ciò, kién tung cùa ngiròi dàn. Cùng vói eie bd luit trén diy, eie nhi vua (thdi nào cùng ed) con lién tue ban hiinh càc vàn ban don le nhu: lènb, le, du, ehi... de qui djnh cu thè, chi lièi vd vari de giài quyèt eie khié'u kién cùa ngirèti dàn '".

Càn eù vào eie nguón luit kd trén, chùng tói tam kbii quit mot sd nói dung chinh eó lién quan dèn viri dd giài quyèt càc khié'u kién cùa nguòi dàn nhu sau:

1. Tmóc hé't, luiil le thèti phong kién qui djnh mgi ngudi dàn déu ed quyén làm va giri don dd trinh bay eie kbièu nai, to' ciò, bay tò nói oan ùe va yèu càu giài quyèt nhfmg tranb chip ve quyén Igi cùa mình '"*. Nhimg luàt càc thdi déu quy djnh càc don kién va càc vàn tu ed lién quan dèn don kién déu phài làm theo dùng quy djnh cùa nhà nude indi duge chip nhàn. Di tao ra nhùng chuan mye này, ngay tu dàu the ky XIII, nhà Tran dà ra eàe quy djnh ve chùc thu, vàn khè vi vàn ty mua bàn dai dai, tài san - nbùng loai giiy td thuèmg phài xuat trinh kèm theo eàe don kién vd quydn Igi cùa nguèti dàn. Thàng 3 nàm 1292, vua Triìn Nhim Tdng dà xuòng Chièu quy djnh ring: nhfmg vàn ur bàn din hoàc càm dg Ibi phài limi hai han giòng nhau, mói ben càm

(1) So' lugiig iiliQiig villi bàli này rat Ioni, diic bièt et thcti Le. c:hùng tói kliòng thè liét kè lièt .so vàn bàn

này ma chi chù thi'ch trong khi tri'ch dàn dèn chùng (TG).

(2) Xin luu y là thcti phong kién moi dcfii lù cùa dàn déu goi chung là dcni kién

107

mot bàn '". Hoàc vào nam 1237, thèti vua Tran Thài Tòng, nhà nude ra quy djnh: mgi giiy tò vd

chùc thu, vàn khè mgng dal va vay mugn tièn bac tbì nguòi làm chùng in tay ò 3 dòng tmóc,

nguòi bin in tay ò 3 dòng sau "'. Dèn thdi Le, nhà nude lai tièp tue ban bành thém bang chue le

quy djnh vd vin dd này. Vf du: Sàc vd Chùc thu vàn khd cùa Le Thành Tdng (ban hành nàm

1479) quy djnh rò: Mgi chùc thu, vàn khè khi làp phài liy ngudi trong tbdn ip cùa mình ma

ludi tu 30 trd lén dd làm nguèti chùng kidn tbì mói eó già tri "'.

Nhùng quy djnh trén day nbàm giùp eho nhà nude eó co so vi eàn eù phàp ly de xem xét

va giài quydt càc yéu càu cùa nhàn dàn, trinh viéc gùi don tbièu eàn eù, giài quyèt tuy tién va

dai khài.

2. Luàt thdi phong kién quy djnh mgi don tu cùa dàn phài gùi dùng cip, nghìa là cip dàu

tién phài giri là cip xà (càp co sd), rdi tuy theo mùc dò cùa sy viéc, don tu mdi duge phin loai

va giri lén eie cip cao hon. De trinh tình trang nguèti din gùi don tuy tién, diéu 672 (Bd luit

Hong Due - Tbòi Le) dà quy djnh: càc viéc kién tung cùa dàn duge phàn thành 4 loai (tuy theo

mùc dd) va tuong img vói 4 loai dò là 4 cip xét va giài quyèt tu tmng uong dèn dja phuong.

Viéc rit nbò dèn kién d xà quan; viéc nbò dèn kién o lo quan; viéc tmng bìnb dèn kién ò quan

phù; con viéc Idn kién lén Kinh dò. Nèu cip dudi dà xù rdi ma kbòng hgp le, tbì nguèti dàn duge

kéu tièp lén cip cao hon '^'.

3. Luiìt phong kién con quy dinh thù tue va tràch nhiém cùa eie co quan va quan chùc khi

nhàn va giài quyèt don cùa nhàn dàn.

Theo quy djnh cùa nbiéu bò luiit thèti phong kién, vién quan nào eó nhiém vu nhàn don

cùa dàn, viéc tmde tién là phài xét ngay càc thù tue eàn thièt xem don ed hetp le, eàe chùng eù

va vàn ty kèm theo ed dùng theo quy dinh bay khóng rdi mói nhàn. Theo didu 18 - Bd luàt

Kbàm tung didu le (thdi Le), khi dàn dua don kién ve etién thd ma kbdng ed vàn ty; kién vd già

thù ma khdng eó thù tue nap sinh le (eó già tri gidng nhu giiy kèt hdn ngày nay); kién ve tài san

ma khdng ed chùc thu; kién ve dành nhau ma kbdng eó giiy (bién bàn) khàm thucmg; kién ve

gièt nguòi ma kbòng eó bién bàn kbàm nghièm tu Ibi... tbì don kién à'y kbòng duge nhàn, nèu

ed tình nhàn sé bj nghièm phat.

Khi giài quyèt don tir, luàt phàp quy djnh nèu dà nhàn don, quan chùc eó tràch nhiém

phài nhanh ehóng diéu tra, thu nhàn chimg eù va tién hành xét xù hoàc giài quyèt trong mot tbòi

gian nhit djnh, kbòng duge kéo dai, gay nhién nhièu eho dàn. Diéu 671 (Bò luàt Hong Due) dà

quy djnh ró ky han xét dim: nèu ve Iròm eudp Ibi trong 3thàng; viéc dèm pha, che bai, ndi xiu

làn nhau tbì trong 4 thàng; viéc lién quan dèn dit dai trong 3 thing; viéc ve hdn nhin vi già

dình, dành nhau vi càc viéc lat vat kbàc thì sau 2 thàng là phài giài quyèt. Nèu dd cbàm sau 1

thàng so vói ky han thì phat biém tude (bót mot phin tude vj); qui 3 thing thì bài chùc; qui 5

thing thì bj xù tói dd (tue là bit làm nhfmg viéc nhuc ha va thip kèm).

Cie quan xù vi giài quyèt ditn phài eó thài dò còng minh, chinh tryc, khàeh quan. Thdi

(1), (2) Dai viét su ky loiui Ihir, làp II. NXB KHXH, ha Nói 1985, Ir 66, 13

(3) Sàc này in trong sàch llèing tìùc lliicu chùih Ihir. Nguyén .Si (ìiàc dich, Vù Viui M6u de tua. Dai

hoc Luàt klioa .Sài Cniii, Nani Uà uii quàn. Sili ("iè)n, 1959, Ir 119.

(4) B6 luàt Hong Die con cc) Icn ehi'nh ihùc là Quòc triéu hìnli luat, ban hành nàm 1483, duge Vién Su

hoc Viét Nam va NXB Phàp ly dich ra chù quóc ngO va àn hìuih nam 1991

108

phong kiè'n, càc nhà nude rit chù trgng dèn viéc tuyén ehgn eàe quan xét xù, dae biét là d triéu

dình, noi xét xù nhfmg vii viéc quan trgng. Nhà vna thucmg ra eie du, ehi dd khuyén ran eie

quan xù in , eie quan lai dia phuong phài giù gin va nèu cao linb tbàn liém khièt, khdng nhàn

hdi lo, khdng gay phién nbiéu eho dàn. .Stich Dai Viét su ky toàn thu con ghi lai tam gUóng cùa

quan kidm phàp Tran Thì Kién (Ihèti Tnin). Khi óng giù chùc An phù su Thièn Truèmg (dùng

diu mot phù), eó ngircti trong vùng nhàn ngày gió dem bièu óng màm ed. Tbì Kién bòi vi eó gì

ma bièu, ngudi iy tri lèti vi d gin tri sd nèn dem bièu chù kbdng ed gì kéu xin eà. Miy ngày

sau, qua nhién ed viéc dèn kéu xin. Tbay thè Tran Thì Kién mdc bgng mùa ra. Mdi khi ed kién

tung, dng dùng ly le dd bit bè, mgi ngudi ddii eho là gidi xét doàn. Sau này dng duge vua eù

làm quan giàn nghj dai phu '". Mdi sd le cùa thèti Le con chi rò quan dja phuong, ngoài viéc xét

xù con phài chù y dèn viéc boa giài giùa càc dirong sy de giàm bòi su kién tung trong dàn. Sàch

Le triéu Chièu lènb tbién chinh thu con ghi lai mot vàn bàn cùa nhà Le, trong dò eó doan quy

djnh rò: "Nguòi làm chùc buyèn lènb... phài km tàm dèn viéc giào hi:)à, day dàn giù dao luàn

thuòng, làm cha phài bién, liim con phài bièu, liim imh phài Ihào, làm em phài kinh, va kfnb

ehóng, ty iu (nguòi nbò ludi - TG) phài lón kinh bàc lòn imimg. Nhfmg viéc ngo ngbjeh, bit

hié'u, du dàng va gian dàm direte dùng reii vgt ma Irùng phat, khié'n eho nhàn ngbia, le nbugng

duge thjnh bành, bd cài thdi td giàc va bòi mdc, còl liy su giàm kièn tung làm gde. Hoàc khi ed

nguòi nào vi sy phàn oàn do tire khi dem nhau di kién, hoàc vi ed rit nbò mi cùng tranb nhau

giành khdng doii gì dèn le phài, thì nén biéu du, khuyén ran ma dudi ve chù kbdng duge ddi

tién tài, liy tidn dàm le (tue tién le pbi) dd sinh ra mdi kién '"'.

4. Luàt phong kièn eó nbiéu quy djnh ve viéc giri dem va giài quyèt càc loai don td eào.

Ve vin de don td ciò, thèti Ly - Tran con chua eó nbiéu quy djnh cu thè. Dèn tbòi Le,

thdi Nguyén, vin de này dà direte quy dinh trong nbiéu vàn bàn va cu the hon. Nhin chung, luàt

phong kièn ddu khóng nghièm cam viéc vidi dem lo cao, nhung don phài luàn theo nhùng quy

djnh nhu: don phài do dinmg sy ty làm va nòp tai cip eó Ihàm quyén. Nèu nguèti viét don kbòng

bièt chù thì ngudi viét he) phiii ghi rò hg tèn, dja chi d cue'ii dem '"". Theo diéu 508 - Bd luàt

Hong Due, khi vié't dem td eào nguèti kbàc, phài ghi rò ngày thàng va trinh bay dùng su thire,

khdng duge nói là viéc con ngò (nói viéc dò khóng dàng tin cùng vily). Nèu trai luàt này sé bj

phat 80 trugng, quan nhàn dim loai này dem ra xét xù sé bi phat 30 quan tidn.

- Cùng theo luàt Hong Due thèti Le (diéu 25), nèu td eào dùng sy tbàt, giùp nhà nude phàt

bién ra nhùng ké pham tòi nguy hidm, sé duge ibueTìig. Ngudi td càei viéc mim phàn, mim dai

nghjch duge thuòng tire'te ba tu trd lén '^'; td eào viéc pham cam lón (nhu due làu tidn ddng)

duge thuòng tude hai tu; td eào viéc gict ngirèti, trdm càp duge thudng 100 quan tién trd xuòng...

' - Nèu tó eào kbòng dùng su tbàt thì sé hi xù nhu Igi ma mình vu eào, nhung giàm di mot

(1) Din theo Dai viét .su ky loiin Ihu, tàp II, Nxb KHXH, Ha Nói, 1985, Ir 72 - 73

(2) Le triéu Chièu lénh difilli thu. 'l'a licu luu lai Thu vién Vién nlià nirac va phàp luat, ky hiéu 50005, tr

43 - 44

(3) Le triéu Chièu lénh chnili thu. Tu liéu dà dàn. Ir 455.

(4) Tlicti phong kièn quan lai va qui toc (leu duetc phong litóc. M(")i titete chia thành 5 phàn. Nèu phat thì .sé

bót di inòl hoàc iiiiiéu phàn cùa liróc. Ncu ihirètiig thì tang lén mot hoàc nhiéu phàn, thucnig goi là ba tu,

hai tu, mot tu.

109

bàc, ndu xét ky kbòng phài eó làm là vu eào tbì tàu lén trén dd phàn xù eó thd giàm nhe hon

(Didu 501, 502 - Luat Hong Due). Nèu vu eào càc quan trén lai chùc a bàn phù thì sé bi phat

dùng nhu Idi ma mình dà vu eào eho nguèti kbàc (Luàt Hong Due - Diéu 505).

- Luàt pbong kièn dae biét nghièm càm con cài td eào eba me, chiù chat td c iò dng bà,

va td cao chdng, anb em td eào nhau, nd ty td eào chù. Ndu vi pham luàt này sé bj xù nang, co

thd tói mùc luu day di nhùng noi xa (tu càc tdi thuòc loai tbàp àe nhu: muu phàn ngbjeh chdng

lai tridu dình, me kd dinh giet cha thì eho td eào). Quy djnh này duge ghi trong diéu 504 cùa Bd

luàt Hdng Due va nhiéu le kbàc cùa tbòi Le, tbòi Nguyén. Day là quy djnh dae biét phàn inh

quan nièm theo tu tudng Nho giào, bài con ngudi phài luàn thù trat ty dàng cip eà trong già

eììnb cùng nhu ngoài xà bòi.

- Luàt phong kièn dae biét nghièm cam loai don thu td eào nac danh. Theo diéu 133 - Bò

luàt Hdng Due, kè niio vièi thu nac danh pham dèn viéc lón cùa qudc già tbì bj xù chém dàu;

nèu khóng phài viéc dai su Ibi bj km di chàu gàn, già san bj tjeh thu sung còng... Nguòi ebù ty

nhàn duge thu nac danh ma khóng dot di, lai dem nòp quan, tàu vua bay dem tmyén tung thì xir

phat 50 roi, biém mot tu. Càc quan ty nhàn duge thu nac danh ma dem ra xét thi tói sé bj phat

tang thém mot bàc. Quy djnh này nbàm ngàn eban eàe loai thu td eào nac danh, gay kbó khan

eho viéc diéu tra, giài quyèi, gay phùc tap trong viéc quàn ly xà bòi. Tòi vièt thu nàc danh dudi

thcti Nguyén edn bj nghièm càrn va phat nang hon so vói thdi Le '".

Trén day là mot so tu liéu ve van de giài quyèt eie kbièu nai, td ciò cùa nguèti din trong

phàp luàt thcti phong kièn d Viét Nam. Nhùng tu lièu trén day eho chùng ta nhin nhàn duge mot

khfa canh cùa vin de: dò là mot sd quim diem, nhàn thùc va nhfmg bién phàp eó ti'nh tién bò va

tfeh eye cùa eie triéu dai phong kién Vièt Nam trong vièe giài quyèl viin de din nguyén. Nhùng

quy djnh trén day dà phàn nìio giùp càc nhà nuóc phong kièn eó thè tam hoà dju nbùng màu

thuàn xà bòi vdn ludn kión xuat bién trong long xà bòi phong kidn. Ddi vói gidi quy tde, nbùng

bién phàp trén diy dà giùp hg cùng ed va bào ve quyén lye thdng tri cùa minh trén co sd boa

hoàn nhùng miu thuàn giai cip va vi quyén Igi chung cùa toàn dàn toc. TTiye tè Ijeb su dà chùng

minh ring: thcti nào eó nbùng nguèti càm quyén bièt thòng càm vói nói khd cùa dàn, biét làng

nghe va bòi y kidn cùa dàn, bièt Idn trgng va giài quyèt nbfmg nguyén vgng, kbièu nai cùa dàn...

thi thcti dd dit nude thanh bìnb, phàt trien, "vua tdi ddng long, eà nude hgp sue...", tao nén mdt

sue manb vd djeh, ed the vuitt qua mgi khó khan, chicn thàng mgi kè thù. Cd thd kd den eie

thcti ky liéu biéu de chimg minh eho nhàn xét trén: dò là tbòi ky dàu cùa eàe triéu dai nhà Ly,

nhà Tran, nhà Le...; ve'ti nhùng óng vua anh minh, nhin dire nhu Ly Tbii Td, Ly Tbii Tòng,

Tran Thài Tòng, Le Thài Td, Le Thành Tòng...; vói nbùng thành tyu rye rò cùa dit nude trén

eàe ITnh vyc kinh tè, vàn hoà va kbàng ehién chdng ngoai xàm.

Nhung, thyc tè Lieh su cùng con eho chùng ta tbay mdt khfa canh thù hai: dd là su tri già

cùa mdt sd triéu vua, nidi sd vuong tridu phong kièn, vi kbòng quan tàm dèn y dàn, dèn long

dàn, kbòng eó chfnb sàch "khoan thu sue dàn", khóng eó bién phàp giài quyèt tòt van dd "dàn

nguyén" nén dà dàn dèn nhfmg that bai tremg quàn ly dit nude, trong kbing ehién chdng ngoai

(1) Xem Ihéin: Kliàni dinh Dai Nani hói dicii su ié (.Sàch làp hgp càc vàn bàn luàt le cùa thèti

Neuvèn). Nxb niuiin Hoà. 1992. tr 232 - 233.

Ito

xim. Dd là thòi Le Long Dinh, mot óng vua tbam tàn, bao nguge (thè ky thù X), kbòng ehi eoi thuòng dàn ma con xùe pham dèn eà dèti song tàm linb cùa hg (ddi xù va nguge dai vói eàe nhà su), làm eho Idng din oin giàn va ddng Idng tung bd dua Ly Cdng Uin lén ngdi, tbay thè eho nhà Tidn Le. Dd là eàe giai doim eudi thcti Ly, eudi thòi Tran, eudi thòi Le, sau khi khép lai nhùng ehién còng hién hàeb ehÓng Tdng, ehóng Nguyén, ehóng Minh... gidi quy tde va eàe nhà vua dà lui vd hudng thu, mài vui eboi, sao nbàng viéc nude, l't chù y tói long dàn, dàn dèn nhùng miu thuàn trong nói bò, dàn dèn kbdi ngbia nòng dàn làm eho vuong quydn lung lay, ebi'nh tri khóng dn djnh, kinh td din suy thoài - Dò là nhùng nguyén nhàn quan trgng dàn dé'n sy tbàt bai cùa eie vuong tridu. Dàc biét là thèti Nguyén, khóng chi thire bién eàe bién phap ebuyèn che ciré doan, han che quyén dàn chù, ma nhà nuóc (triéu dình) con di nguge lai vói y nguyén cùa dàn (ngàn càn càc phong trào cheing Phàp, trùng tri nhfmg nguòi chi kbi va qua càm...) - Sai làm iy dà din dèn tbàm boa mit nude, dàn ta phài cbju kièp nd le, dit nude lim than. Gin mdt thè ky dau thuòng iy chi duge ehim diri khi Dàng cdng san Viét Nam bièt dya vào sue din, pbit huy sue manh cùa nhin din, làm nén eude càcb mang thing Tàm ljch su, mò ra mdt thèti ky mdi.

Il