Εκδότης ndash Διευθυντής Γιώργος ΤσιούκηςΑρχισυνταξία Λουκάς Τσουκνίδας Κωστής Αλεξανδρόπουλος Αλέξης Γαγλίας

Artwork Γιώργος Τσιούκης Νεκτάριος Ματσίκας Βασίλης Λαμπρόπουλος (λογότυπο)Φωτό Κωνσταντίνος Σταυρόπουλος Ελίνα Γιουνανλή Βενετία Σακελλαρίου Αλέξης Μητρογιώργος

Συνεργάτες Γιώργος Πασχαλίδης Γιάννης Παλαβός Γκέλυ Μαδεμλή Μαρία Δόγια Δημήτρης Δρένος Βάσω Μπελιά Νάνος Βαλαωρίτης Τάσος Ζαφειριάδης Μαρέττα Σιδηροπούλου Νίκος Σιδέρης

Χάρης Κότσογλου Ανδρέας Παύλου Αποστόλης Ξυδιάς Πάνος Αλιβιζάτος

Υπεύθυνος λογιστηρίου Αποστόλης ΠασχάληςΥπεύθυνος μηχανογράφησης Παναγιώτης Τζελέπης

Περιοδικό monkie διμηνιαία έκδοσηΠίνδου 69 11141 Πατήσια τηλ 210 2112506

e-mail monkiemagazinegmailcom wwwmonkiegr

Υπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο Τσιούκης ΓιώργοςΙδιοκτησία Τσιούκης Γιώργος

pdf issue 03

φωτό εξωφύλλου Βασίλης Λαμπρόπουλος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Τhe missing linkZoo Polizei

Ο Καλλιτέχνης Ήταν Ανιψιός του ΓκαλερίσταΤι μπορεί νrsquo αξιώσει ένα ανυπόγραφο έργο

Mor Ve OtesiΟι τούρκοι ρόκερς που δε σνόμπαραν τη Eurovision

Germans Go to HollywoodΠως ο Χίτλερ απογείωσε το αμερικάνικο σινεμά

Aubrey De GreyΈχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Jack JohnsonΓια τον μεγάλο πυγμάχο αλλά κι αμετανόητο ατομιστή

Σπιρτόκουτο Πόλεμος σε τέσσερις τοίχουςΜια κοινωνιολογική προσέγγιση του ομώνυμου θεατρικού

1 Λέξη Όσο 1000 ΕικόνεςΜια απαρίθμηση των ελληνικών χρήσεων μιας ιταλικής λέξης

the missing_link

Η φωτογραφία απεικονίζει τα πρόθυρα ενός αστυνομικού τμήματος στο Βερολίνο στην περιοχή του Tiergarten πολύ κοντά στον περίφημο ζωολογικό κήπο της πόλης Είναι μια κακή πρόχειρη φωτογραφία απrsquo αυτές που κόβονται πρώτες και δεν έχουν καμιά πιθανότητα δημο-σίευσης Τραβήχτηκε βιαστικά από έναν άνθρωπο (εμένα) που δε θα έκανε ποτέ κάτι ανάλογο δηλαδή να φωτογραφήσει ένα αστυνομικό τμήμα στην Αθήνα Λόγω του φόβου για τις συνέπειες που μπορεί να είχε το γρήγορο ldquoκλικrdquo αν κάποιος απrsquo το εσωτερικό του κτιρίου καταλόγιζε δόλο ή τάση ldquoδολιοφθοράςrdquo στην πράξη μου

Δεν θεωρώ τον εαυτό μου προβληματικά καχύποπτο Ούτε αφύσικα δειλό Χρησιμοποιώ την προσωπική μου εμπειρία στο κείμενο θε-ωρώντας πως η αίσθηση μου τη στιγμή της φωτογραφίας προσεγγίζει τον ελληνικό μέσο όρο αυτό που πάνω-κάτω θα νιώθατε και lsquoσεις σε μια ίδια περίπτωση Έτσι εκπαιδευτήκαμε mdashη ldquoκουλτούραrdquo μας περί αστυνομίας και αστυνόμευσης είναι αντανακλαστικά ελαστική Ενδεικτικό παράδειγμα Η εικόνα μιας διμοιρίας των ΜΑΤ να δέρνει ldquoon camerardquo συλληφθέντες πολίτες δεν αρκεί ώστε ο ανώτατος άρ-χοντας να διακόψει τη μπουκιά του στην εξοχική κατοικία του και να σηκώσει το τηλέφωνο Μια πραγματική mdashκαι όχι εξευτελιστική των ldquoθεσμώνrdquomdash απόδοση ευθυνών σε όργανα της πολιτείας που φορώντας το εθνόσημο στο πέτο συμμαχούν σε οδομαχίες με ναζί θα ήταν αρκετή Οι δυνατότητες της ΕΛΑΣ σε προληπτικές συλλήψεις και τραβήγματα για πλάκα στη ΓΑΔΑ βρισίδια σε μανάδες από κουρασμένες διμοιρίες των ΜΑΤ πλαστικές χειροπέδες πισθάγκωνα χαστούκια και κλωτσιές στα μούτρα ldquoτσουβαλιασμένωνrdquo ανθρώπων δε γνωρίζω πόσο εξελίχθηκαν απrsquo το πρόσφατο παρελθόν αλλά παραμένουν τουλάχιστον σημαντικές Όποιος αμφιβάλλει γιrsquo αυτές τις ldquoυπερβολέςrdquo ας δοκιμάσει την άποψη του (και την τύχη του) Θα διαπιστώσει ότι για να τις ldquoφαςrdquo απrsquo την ΕΛΑΣ συχνά αρκεί να βρεθείς κοντά της ενώ ldquoκάτι τρέχειrdquohellip Οι ldquoσυνήθεις ύποπτοιrdquo μετατρέπονται τότε αντανακλαστικά σε πρώτους τυχόντες

Zoo PolizeiΑλέξης Γαγλίας (fiaskoinfogmailcom) (975000 mW)

Στο Βερολίνο δεν αντιλήφθηκα ότι πλησίαζα σε ΑΤ παρά μόνο στην απόσταση που φαίνεται και στην εικόνα Μερικά αραγμένα βανάκια πράσινα κιόλας mdashστην ldquoΕλλαδάραrdquo ούτε η αγροφυλακή δε θα lsquoχει τόσο ldquoφιλικάrdquo μπατσικάmdash η κίτρινη ταμπέλα ldquopolizeirdquo με το καπε-λωμένο ανθρωπάκι και τέλος Γερμανικός μινιμαλισμός Ενθύμιο απrsquo την (πρώτη σύγχρονη) δημοκρατία της Βαϊμάρης Λίγα μέτρα μέσα απrsquo την εξώπορτα του κτιρίου πίσω από ένα γκισέ έστεκε ένας άνθρωπος με πράσινη καζάκα Παρότι έμοιαζε περισσότερο με θυρωρό τραπέζης παρά με ldquoμάτσοrdquo αστυνομικό υπάλληλο δε ρίσκαρα να συζητήσω την απορία μου μαζί του

Περίεργη πόλη άλλωστε το Βερολίνο mdashκι οι βερολινέζοι του μαζί Πέντε μέρες έμεινα στην πόλη και τις τέσσερις έβρεχε επί 24 ώρες Κι όμως οι φιγούρες που βημάτιζαν στο δρόμο δούλευαν ή έπιναν καφέ φορούσαν χαμόγελαhellip Στην παγωμένη ρουτίνα τους στην επίπεδη χώρα τους έδειχναν 100 πιο ήρεμοι απrsquo ότι οι περισσότεροι εξ ημών mdashκι ας τελούμε διαρκώς ακόμα και μες τις κακοφτιαγμένες πόλεις μας σε μια εν δυνάμει αισθησιακή πανδαισία Σε απόσταση βολής απrsquo τον ήλιο και μιας αναπνοής από τη θάλασσα Τα φράγκα που λείπουν απrsquo την τσέπη μας θα πει κάποιος ή το μετρό που δεν πάει ακόμα παντούhellip Σπάσαν τα νεύρα μας Μπορεί

Πάντως το παράδειγμα του Βερολίνου εμμένει Μια πόλη με τόσο φορτισμένο πολιτικό παρελθόν mdashπου η Αθήνα έχει να νιώσει από την εποχή του Περικλήmdash όπου συνυπάρχουν οι ουρανοξύστες της Potzdamerplatz με τα σοβιετικά μπλοκς και συμβιώνουν άνθρωποι απrsquo όλον τον κόσμο πάνκηδες νεοναζί και καλλιτέχνες ως εκ θαύματος δε νιώθει την ανάγκη κρανοφόρων διμοιριών σε κεντρικές της λεω-φόρους Στις εισόδους των ΑΤ δεν υπάρχουν σκοπιές ldquoκομάντοςrdquo που σε (αμφιλεγόμενες) καταστάσεις έντασης πυροβολούν στον αέρα ούτε ldquoαντάρτες πόλεωνrdquo εκστρατεύουν εναντίον τους Τη νύχτα οι δρόμοι που περνούν έξω από αυτά δεν αποκλείονται διαμορφώνοντας οδούς-νεκρές ζώνες όπως αυτές που σίγουρα λειτουργούν έως τα ξημερώματα και στη Βασόρα

Πετάξαμε απrsquo το Βερολίνο την πρώτη μέρα που είδαμε λίγο ήλιο Πήραμε τη βροχή μαζί μας και γυρίσαμε στην Αθήνα Τη φωτογραφία που ντύνει το κείμενο θα την ldquoέκαιγαrdquo αφού όταν παίχτηκε πάλι στην Πανεπιστημίου το ντέρμπυ ldquoΜΑΤ και Χρυσαυγίτες vs Αναρχικών και Αριστεριστώνrdquo αυτή αναπαυοταν στο φάκελο ldquoBerlin-petamardquo Διασώθηκε την τελευταία στιγμή Το επέβαλλε η τηλεοπτική εικόνα του επελαύνοντος μικτού αποσπάσματος αστυνομικών και ακροδεξιών στο (επί)κεντρο μιας ευρωπαϊκής χώρας το χειμώνα του 2008

Καταρχήν σκόπευα να γράψω ένα κείμενο γεμάτο στοιχεία και περιστατικά για τη γνωστή σε κάθε ζώο του κήπου μας πλην της στρουθο-καμήλου σχέση αλληλοεκτίμησης και ενίοτε συνεργασίας που πάντα συνέδεε την αστυνομία μας με ακροδεξιούς σχηματισμούς Η φωτο-γραφία ελπίζω ότι μπορεί μόνη της σχεδόν να κάνει κάτι πιο ενδιαφέρον να στοιχειοθετήσει μια ενστικτώδικη σύγκριση της κοινωνικής ldquoατμόσφαιραςrdquo και του πολιτικού πολιτισμού των δύο χωρών

Το πρωινό των συγκρούσεων στο κέντρο όταν είδα τις πρώτες εικόνες άρχισα να βάζω τα παπούτσια μου Απrsquo το σπίτι μου έως το Πανε-πιστήμιο με τα πόδια δεν είναι περισσότερο από 20 λεπτά Όταν έβαλα τη μηχανή στον ώμο το μετάνιωσα Δε φοβήθηκα ένα παράλογο παιχνίδι είναι Κι έχω δει τόσες φορές να το παίζουνε που θα μπορούσα πια να συμμετάσχω κιόλας σε μεγάλη ldquoπίσταrdquo mdashαντίπαλοι μου μπάτσοι που αντιγράφουν τοίχο τοίχο τις κινήσεις του Ράμπο στη ζούγκλα ψυχικά άρρωστοι που πίνουν σιρόπια στην υγειά του Ες και τύποι που χτυπούν το σύστημα σπάζοντας ldquoτσικουετσέντοrdquo με δοκάρια

Μπήκα στο αυτοκίνητο κι ανέβηκα στην Ακροκόρινθο με μια στάση στο χωράφι που κλείνει το κείμενο Τις τελευταίες γραμμές τις έγραψα εκεί κάτω απrsquo το δεντράκι και ατάραχος σα μοσχάρι στον ήλιο Τις μεταφέρω ldquocopy pasterdquo λοιπόν απrsquo το μπλοκάκι

ldquoόπως ο τζόγος η σιέστα το τσιγάρο ίσως μας είναι συλλογικά αναγκαία η απλή αναλογική ο δικομματισμός που παράγει ισχυρές κυ-βερνήσεις και μια αστυνομία που δέρνει πιο άγρια απrsquo τους κουκουλοφόρους κάποτε είχαμε βρεθεί στη δύσκολη θέση να χρειαζόμαστε μια Χούντα ldquoγια να γίνουμε Κράτοςrdquo για να φτιάξουν δρόμους και χέστρες στα χωριά τώρα όντας ο χώρος της Γης με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση σχιζοφρένειας στα μόρια του κι αφού τα οικονομικά μας δεν το επιτρέπουν να πληρώσουμε να πάει στο διάολο και να ομαδο-ψυχοθεραπευτούμε ίσως το ξύλο και η μαγκιά να βγαίνουν εσαεί από τον παράδεισο σrsquo αυτήν τη νότια μικρή πρώτη Δημοκρατίαrdquo

Καλή ανάγνωση του τέταρτου monkie μας mW=milli-Words μονάδα μέτρησης κειμένου

Έναν χρόνο περίπου πριν σημειώθηκε επίθεση με ρουκέτα στο κτήριο της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα καμία οργάνωση δεν ανέλαβε την ευθύνη και καμία προκήρυξη δεν εμφανί-στηκε όχι τόσο για να μας διαφωτίσει σχετικά με τα προφανή αίτια αλλά για να πραγματοποιηθεί κι ldquoεπισήμωςrdquo η τελετή αναλήψεως και το συμβάν να αποκτήσει ολοκληρωμένο χαρακτήρα Άνευ της υπογραφής το έργο παρέ-μενε ημιτελές και δόθηκε κατά συνέπεια χώρος σε θεωρίες συνομωσίας να κάνουν την αναπόφευκτη εμφάνιση τους σαν σαλιγκάρια μετά τη βροχή ύαινες μετά τη σφαγή ξυλοκόποι πάνω απrsquo την πεσμένη δρυ Αργότερα βέβαια εμφανίστηκε κι η προκήρυξη έτσι όμορφα και παστρικά μπήκε η υπόθεση στο χρονοντούλαπο Ευτυχώς που επετειακά σκεπτόμενοι οι αμερικάνοι φρόντισαν νrsquo αντιληφθούμε τα γενέθλια υπενθυμίζοντάς μας τα περί επικηρύξεως

Ο Καλλιτέχνης Ήταν Ανιψιός Του Γκαλερίστα

Κωστής Αλεξανδρόπουλος

Ζω στη Πλειστόκενο εποχή της μουσειολογίας Στέκομαι αραχνιασμέ-νος σrsquo ένα διάδρομο ψάχνοντας απεγνωσμένα με τα μάτια τριγύρω απrsquo τη νεοκλασική κάσα της πόρτας νrsquo ανακαλύψω το καρτελάκι με το περιεχόμενο της αίθουσας που ακολουθεί Δεν υπάρχει όμως πουθενά και πρέπει να υποθέσω ότι εξακολουθεί να ισχύει η αφηρη-μένη λακωνική πινακίδα που είδα πριν από ώρα στο κεφαλόσκαλο ldquoΑναπαραστάσεις Φύσηςrdquohellip Εκνευρισμένος κλοτσάω με το πόδι το λεπτεπίλεπτο κυματιστό σοβατεπί κι ένα κομμάτι σπάει και χάνεται καθώς το στέλνω με μια ακόμη βιαστική τώρα κλωτσιά στην άλλη μεριά του διαδρόμου Με ταπεινωμένο ύφος μπαίνω στην αίθουσα ντροπιασμένος αντιμέτωπος με την άγνοιά μου αναγκασμένος να παραδεχτώ τελικά το αναπόφευκτο mdashδεν είμαι τόσο καλλιεργημέ-νος όσο θα lsquoθελα να νομίζουν οι άλλοι Είμαι γνώστης και φωτεινός παντογνώστης όσο τα πράγματα κι οι συζητήσεις γύρω απrsquo αυτά κινούνται κι ακολουθούν τον ldquoορθόδοξοrdquo τρόποhellip

Το ζήτημα δεν είναι μόνο η δημοκρατικότητα της παρουσίασης των εκθεμάτων ενός μουσείου σε σχέση με το κοινό Το έργο-έκθεμα αποκτά πλέον αυτόνομη οντότητα και διεκδικεί αυτού καθrsquo αυτού τη δημοκρατικότητα της παρουσίασής του Για νrsquo αποσαφηνιστεί ότι ldquoεννοείταιrdquo θα πρέπει να επαναληφθεί το βασικό αξίωμα της δεοντο-λογικής δημοκρατίας mdashίσες ευκαιρίες σε όλους Τα υπόλοιπα έπονται του ορισμού υπονοούνται κι είναι υποσημειώσεις Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Αυτό απομονωμένο το αξίωμα αν εφαρμοστεί στον κόσμο του μουσείου θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα στους μεταμοντέρνους τρόπους εκθέσεως όπου προτάσσεται η έννοια έναντι του πλαισίου Τα δωμάτια κι οι πτέρυγες καθορίζονται από θεματικές ενότητες που αποδομούν τα έργα απrsquo τη χρονική σχετικότητά τους σε μια επιχείρηση προσέγγισης του ουτοπικού της αποτίμησης του έργου αυτού καθrsquo αυτού Μια θεωρία που αναγγέλλει μεν ίσες ευκαιρίες σrsquo όλα τα έργα τέχνης χωρίς μεσάζοντες χωρίς τον εξαναγκαστικό λόγω παιδείας θαυμασμό σε κάποια θεωρούμενα κλασικά αλλά που απομονώνει το ίδιο το έργοΤο πλαίσιο χρειάζεται ώστε οι καινοτομίες του έργου να γίνουν μέρος μιας αλληλουχίας που ξεκίνησε απrsquo το Lascaux (1) Νrsquo αποκαλυφθούν οι συναρπαστικές αγωνίες του καλλιτέχνη οι Σειρήνες οι Λαιστρυγό-νες κι οι Κύκλωπες που είχε να αντιμετωπίσει μέχρι να φτάσει στην Ιθάκη που εμείς βλέπουμε σαν τοπίο που θα μπορούσε να ΄ναι ένα οποιοδήποτε τοπίο Κι η Πηνελόπη Χωρίς τους μνηστήρες και τον αργαλειό θα lsquoναι μια μεσήλικη ελληνίδα που κανείς δε θα γυρίσει να κοιτάξει δεύτερη φορά

Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Ναι αλλά ένας Pollock θα χάνει πάντα δίπλα σrsquo έναν van Gogh και τα τοπία του Monet ή του Turner θα κατα-βαραθρώνουν πάντα την αρμονική διχρωμική αναπαράσταση του συναισθήματος σύμφωνα με τον Rothko Ειδομένη χωρίς πλαίσιο η εν προκειμένω ζωγραφική θα ευνοήσει αναπόφευκτα τους ρεα-λιστές στα μάτια του κοινού μετατρέποντας τους σύγχρονους σε μια εικαστική παρέμβαση νηπιακού χαρακτήρα Απονενοημένες πράξεις Ορφανές εμπνεύσεις ή αυνανισμοί παθολογικών περιπτώσεων εγω-πάθειας και ναρκισσισμού

Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Η γνωστή κίνηση της εκάστοτε ελίτ Ο χαμαιο-λεοντισμός κι η υποκρισία σrsquo όλο τους το μεγαλείο Προφανώς κάποια στιγμή οι ιθύνοντες νόες αποφάσισαν ότι τα πράγματα έγιναν πολύ εύκολα πως η μάζα τελικά (δυστυχώς) είχε τη δυνατότητα να μορφω-θεί Η τέχνη ήταν το έσχατο οχυρό που όπου να lsquoναι θα lsquoπεφτε γιατί υπήρχαν τα βιβλία Γιατί αποδεικνυόταν ότι δεν ήταν θέμα αίματος όσο διάθεσης κι όταν όλοι είχαν ίδιες ευκαιρίες στη μόρφωση τότε όλοι θα εκτιμούσαν και την τέχνη Αλλά τι θα lsquoκανε η ελίτ Πολιορκημέ-νη σε βίλες και μεζονέτες προσπαθούσε απεγνωσμένα να οργανώσει την αντίστασή της Πούρα κονιάκ και τραβηγμένα παντζούρια Μετά από έτη σκέψεως έφτασαν στο συμπέρασμα ότι αν τα ldquoπλαίσιαrdquo είναι ορατά είναι κι απτά και τελικά προσπελάσιμα

Αν τα όρια μπορούν να είναι κάτι που η ldquoπλέμπαrdquo μπορεί νrsquo αντιλη-φθεί τότε δεν τα χρειαζόμαστε κι όλοι σηκώσαν τα ποτήρια ενθουσι-ασμένοι Ανακάτεψαν σακάτεψαν την τράπουλα και με τα νέα φύλλα έφτιαξαν τον ενοιολογικό καταμερισμό των εκθεμάτων του μουσείου διακηρύττοντας πλέον πως η ανωτερότητα δεν είναι θέμα παιδείας αλλά ενστίκτου

Γενικά κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει τη θέση του έργου τέ-χνης δια μέσου των αιώνων την αδιαμεσολάβητη αισθητική αποτίμη-ση που απελευθερώνει εκδημοκρατικοποιεί το έργο Ένα έργο όμως κατά τrsquo άλλα απομακρυσμένο απrsquo το δημιουργό ο οποίος θα πεθάνει από φυματίωση ή σκορβούτο και κανείς δε θα ενδιαφερθεί να μάθει για lsquoκείνον πούθε ήρθε δηλαδή και για πού τραβούσε μετατρέποντας έτσι σε θεωρία της τέχνης το ldquoκάθε έργο είναι ένα νησιrdquo

Μια πράξη όμως αποστερημένη από το ιστορικό της πλαίσιο γυμνή από κίνητρα αιτιάσεις και ελπίδες δεν προξενεί αυτό που η ίδια ως ζωντανό παράγωγο μιας εποχής επιθυμεί Έχει ανάγκη το πλαίσιο που εξηγεί δημιουργεί απαιτήσεις ανασκαλεύει τη λίμπιντο το νοούμε-νο που κρύβεται το κεκαλυμμένο Η μαγεία ο πόθος η έξαψη της προσμονής ενός μακρόσυρτου ldquoστριπ-τιζrdquo μιας πιθανής διείσδυσης και κατανόησης

Το μόνο που μένει σα σαπισμένη σανιδα καλυμμένη με πεταλίδες που βολοδέρνει στο πέλαγος εινrsquo η υπογραφή κάπου παραχωμένη Αυτό που για κάποιους συνιστά αδιαφιλονίκητη ένδειξη ματαιοδοξίας τελικά αποκαλύπτεται ως από μηχανής θεός που σώζει την παράσταση ντύνοντας το αποσκελετωμένο νοούμενο με έστω και μία ταυτότητα Αυτή είναι που το δένει άρρηκτα με ότι ήταν και ότι θα ΄ναι που εγγυάται τη δέσμευση του δημιουργού ως προς το δημιούργημά και το κοινο του μια φωνή στη βαβούρα του βαβελικού εννοιολογικού μουσείου το οποίο καταπίνει βουλημικά ότι βρει στο πέρασμά του Η υπογραφή είναι που κάνει το ldquoΜαύρο Τετράγωνο σε Άσπρο Φόντοrdquo του Μάλεβιτς αυτό ακριβώς mdashή έστω περίπουmdash που δηλώνει ο δημι-ουργός του Η μουτζούρα του Rothko δίπλα στον Rembrandt σώζεται λόγω της υπογραφής ακόμη κι όταν η αποκρυπτογράφηση της θά lsquoναι αντικείμενο των ειδικών που θα τη διασταυρώνουν με γεγονότα και χαμένα στην άγνοια της υπερπληροφόρησης όνειρα

Σε τελική ανάλυση όταν κάποιος επιλέγει (ή τον επιλέγει) μια πορεία ldquoεκτόςrdquo όταν έχει νrsquo αντιμετωπίσει όλη τη κοινωνία όταν οι θυσίες είναι καθημερινότητα κι όχι μεγαλόκαρδος συμβιβασμός ανωτερότη-τας τότε η υπογραφή είναι αναμενόμενη Όταν κάποιος διακυβεύει τη ζωή του όλη στοχεύοντας επί της Βασ Σοφίας την αμερικάνικη πρεσβεία μrsquo ένα RPG (που δεν σου πέφτει τυχαία στα χέρια απrsquo το πουθενά και λες ldquoΤι κάνω απόψε Δεν το ρουκετάρω στην πρεσβείαrdquo) τότε πρέπει να υπάρξει υπογραφή Το πεπερασμένο της ανθρώπινης ζωής έχει την υπογραφή ενσταλαγμένη σε κάθε μόριο Όταν ο τζόγος είναι τέτοιος θέλεις να το μάθουν έστω και με κωδικοποιημένη μορφή επαναστατικών ακρωνυμικών όλοι Κανείς δεν είναι άμοιρος της ματαιοδοξίας κι ο αναμάρτητος πρώτος το λίθο βαλέτω Χωρίς υπογραφή η πράξη είναι μια μουντζούρα μια φάρσα Εκτός αν δεν υπήρξε τελικά το απαραίτητο ldquoρίσκοrdquo εκτός κι αν ήταν μια περίπτωση γόνου καλής οικογένειας που έχει εξ ορισμού τις κατάλληλες διασυν-δέσεις και το παίζει επαναστατημένος καλλιτέχνης ενώ ο γκαλερίστας είναι θείος του

ΥΓ Κανένας ακέραιος καλλιτέχνης εντωμεταξύ δεν κάνει σφυγμο-μέτρηση τριών εβδομάδων αφού έχει εκθέσει το έργο του για νrsquo αποφασίσει να βάλει επιτέλους την υπογραφή του Εκτός κι αν ο γκαλερίστας έχει το χρόνο με το μέρος του

Επεξηγήσεις(1) Lascaux Σύμπλεγμα σπηλαίων στη Νοτιοδυτική Γαλλία διάσημο για τις περίπου 2000 ζωγραφικές παραστάσεις του εκτιμούμενης ηλικίας 16000 ετών

laquoΟύτε για μας είναι εύκολο να εξηγήσουμε γιατί συμμετέχουμε στη EurovisionraquoΟι Mor Ve Otesi (laquoΠέρα από το Μοβraquo) είναι μία από τις κορυφαίες ροκ μπάντες της Τουρκίας Από το 1995 ως σήμερα κυκλοφόρησαν πέντε δίσκους ο τέταρτος εκ των οποίων (Duumlnya Yalan Soumlyluumlyor laquoΟ Κόσμος Ψεύδεταιraquo 2004) έχει χαρακτηριστεί ως ο καλύτερος τούρκικος ροκ δίσκος που κυκλοφόρησε ποτέ Δεδηλωμένοι υποστηρικτές της τουρκικής Αριστεράς συγκρότημα με γνώσεις και ενδιαφέρον για το μουσικό παρελθόν της Τουρκίας και αγαπημένα παιδιά της κρι-τικής οι Mor Ve Otesi εξέπληξαν το σύμπαν όταν αποφάσισαν να συμμετάσχουν στον ερχόμενο διαγωνισμό της EurovisionΟ Γιάννης Παλαβός στην πρώτη συνέντευξη της μπάντας στην Ελλάδα συζήτησε με τα μέλη της για την απόφασή τους να πάρουν μέρος στο διαγωνισμό τη σχέση τους με την παράδοση και τις ομοιότητες ανάμεσα στην ελληνική και την τουρκική κουλτούρα

mor ve otesi

Μετά την απόφασή σας να πάρετε μέρος στη Eurovision εισπρά-ξατε αρνητικά σχόλια από μερίδα των ακροατών σας ειδικά τους πιο σκληροπυρηνικούς Προφανώς ήσασταν προετοιμασμένοι γιrsquo αυτό σωστάΕίναι γεγονός ότι πολλοί από τους ακροατές μας ειδικά τους πιο αφοσιωμένους είχαν πρόβλημα με την επιλογή μας Για να πούμε την αλήθεια δεν είναι εύκολο να εξηγήσουμε την επιλογή αυτή mdashδεν είναι εύκολο ακόμα για μας τους ίδιουςmdash δεδομένου ότι το συγκρότημα είναι ένα από το πιο δημοφιλή στην Τουρκία Αλλά δεν απογοητευτήκαμε Ξέρουμε τις αντιρρήσεις γύρω απrsquo το ότι τέχνη και ανταγωνιστικές διοργανώσεις δεν συμβαδίζουν Και συμφωνούμε Παρόλrsquo αυτά έστω κι αν ένας ερμηνευτής ή μια μπάντα δεν είναι φυσικά εκτός του καλλιτεχνικού πεδίου μέρος της δουλειάς τους είναι κι η διασκέδαση Και στη δουλειά που λέγεται διασκέδαση υπάρχει το ανταγωνιστικό στοιχείο mdashείτε μας αρέσει είτε όχι Προ-τιμούμε να μην αντιμετωπίζουμε τη Eurovision απλώς και μόνο σαν έναν διαγωνισμό τραγουδιού Είναι ένα μεγάλο και παραδοσιακό τηλεοπτικό σόου κι είναι και μια μεγάλη παραγωγή Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν αν η επιλογή που κάναμε ήταν καλή

Το τραγούδι laquoDeliraquo (laquoΤρελόςraquo) γράφτηκε ειδικά για τη Eurovision ή είχε γραφτεί παλιότερα και το ξαναδουλέψατε για το διαγωνι-σμόΤο laquoDeliraquo γράφτηκε στα τέλη του 2007 πριν αποφασίσουμε να λάβουμε μέρος στη Eurovision

Αληθεύει ότι η κρατική τηλεόραση της Τουρκίας σας πίεσε να αλλά-ξετε τον ήχο του τραγουδιού ώστε να ακούγεται πιο laquoανατολίτικοraquo Πάντως μια και αρκετά από τα κομμάτια σας έχουν παραδοσιακά στοιχεία γιατί δεν στείλατε στο διαγωνισμό ένα τραγούδι πιο κοντά στον τούρκικο ήχοΚατrsquo αρχάς δεν υπήρξε καμιά πίεση Για τον ήχο είναι αλήθεια ότι θα μπορούσαμε να το είχαμε ηχογραφήσει διαφορετικά Πάντως είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς ότι κάθε τραγούδι κάθε δίσκος και κάθε ηχογράφηση έχουν τη δική τους αξία Κι όπως και να χει εμείς νομίζουμε ότι το τραγούδι έχει πολλές διαστάσεις που είναι πολύ περισσότερο laquoανατολίτικεςraquo από άλλα μας κομμάτια Πάρτε για παράδειγμα κάποιες ιδέες στους στίχους του τη μελωδία του κουπλέ και το τελικό του μέρος

Υποβάλατε τρία τραγούδια στην επιτροπή της Eurovision Είχαν και αυτά τούρκικο στίχο Γιατί επιλέχτηκε το laquoDeliraquo Τrsquo άλλα δύο θα περιληφθούν στον ερχόμενο δίσκο σαςΤrsquo άλλα δύο τραγούδια ήταν κι αυτά στα τούρκικα Εμείς έχουμε τα κριτήριά μας που κι αυτά δεν είναι εύκολο να τα εξηγήσουμε και η επιτροπή τα δικά της Αλλά την επιτροπή την αποτελούσαν και άλλοι οπότε τα δικά μας κριτήρια δεν ίσχυσαν στο ακέραιο Πάντως τα άλλα δύο κομμάτια θα είναι πράγματι στο επόμενο άλμπουμ

Η έδρα της μπάντας είναι η Ισταμπούλ Κατά ποιο τρόπο η πολυ-πολιτισμική πολυεθνική παράδοση και ατμόσφαιρα της πόλης επηρέασε τη μουσική σας Νιώθετε μέρος της παράδοσης αυτήςΗ Ισταμπούλ είναι μια πολύτιμη τεράστια παλιά χαοτική πολυπλη-θής και πολύχρωμη πόλη Μας είναι πραγματικά αδύνατο να πούμε με ποιο τρόπο έχουμε επηρεαστεί απrsquo αυτή τη μαγευτική πόλη

Τα ελληνικά Μέσα ιδίως τα πιο συντηρητικά τονίζουν συνεχώς ότι η Τουρκία είναι μια χώρα που δεν προστατεύει επαρκώς την ελευ-θερία έκφρασης και καλλιτεχνικής δημιουργίας Όντας μια μπάντα που υποστηρίζει ανοιχτά την Αριστερά είχατε ποτέ προβλήματαΠοτέ δεν δεχτήκαμε άμεση πίεση από το κράτος Ωστόσο θεωρούμε πως θα έπρεπε πράγματι να διαθέτουμε μια υγιέστερη δημοκρατία και προσπαθούμε με όλες τις δυνάμεις να συμβάλουμε σrsquo αυτό τον σκοπό Πρέπει να επισημάνουμε ότι εξrsquo όσων γνωρίζουμε τα ελληνικά και τουρκικά Μέσα αγνοούν τις εκπληκτικές ομοιότητες

ανάμεσα στους δύο λαούς και τις κοινές ιστορίες τους Αντίθετα επι-κεντρώνονται στις διαφορές Η αμφισβήτηση και κριτική των Μέσων είναι απολύτως απαραίτητες στην εποχή μας τόσο απαραίτητες όσο και η αμφισβήτηση της πολιτικής mdashαν όχι και παραπάνω

Γιατί οι Mor Ve Otesi δεν περιλαμβάνονταν στην ταινία του Fatih Akin laquoΟ Ήχος της ΠόληςraquoΜάλλον πρέπει να ρωτήσετε τον ίδιο Για να επανέλθουμε στη δεύ-τερη ερώτησή σας ίσως διότι δεν θεώρησε ότι ο ήχος μας είναι αρκετά ανατολίτικος μια και μιλάμε για μια ταινία που αναδείκνυε το ανατολίτικο χρώμα της περιοχής Όπως και να χει μάλλον δεν μπορούμε να απαντήσουμε

Πώς εξηγείται η μεγάλη δημοτικότητα της μπάντας τη στιγ-μή που ο ήχος και η ρητορική της είναι αρκετά μακριά από το mainstreamΚι αυτό είναι κάτι που πρέπει να σας το απαντήσουν άλλοι Εμείς κάναμε το καλύτερο μπορούσαμε και δεν το βάλαμε κάτω Δεν φοβηθήκαμε να μιλήσουμε δεν κρύψαμε τις απόψεις μας και προ-σπαθήσαμε να μην επαναλαμβανόμαστε

Ποιες είναι οι τρεις πρώτες λέξεις που έρχονται στο μυαλό σας ακούγοντας τη λέξη laquoΕλλάδαraquoΠλάτωνας Αθήνα είδος

Η αριστερόφρων ελληνική νεολαία έχει δύο κλασικά συνθήματα laquoΤο Αιγαίο ανήκει στα ψάρια τουraquo και laquoΗ Κύπρος είναι κινέζικηraquo Υπάρχουν ανάλογα συνθήματα στην ΤουρκίαΔεν γνωρίζουμε σχετικά συνθήματα αλλά αυτά ακούγονται πολύ ωραία

Ακούτε βαλκανική μουσική Έχετε σχέση με τη βαλκανική μουσική παράδοσηΔεν ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα για κάποια συγκεκριμένη εθνική πα-ραδοσιακή μουσική αλλά η ίδια η τουρκική παραδοσιακή μουσική είναι επηρεασμένη από τη βαλκανική Οπότε κατά κάποιο τρόπο συνδεόμαστε με τη βαλκανική παράδοση

Προτελευταία ερώτηση με παιδική αφέλεια όποιος έχει ταξιδέψει και στις δύο χώρες mdashΕλλάδα και Τουρκίαmdash ξέρει πόσο πολύ μοιάζουν οι δύο κουλτούρες Ποιος λοιπόν φταίει για την ένταση Η σχολική παιδεία που διδάσκει μισαλλοδοξία Οι πολιτικές σκο-πιμότητες Οι ΗΠΑ Μια ερώτηση κάνουμεhellipΛίγο απrsquo όλα μάλλον Όμως ένας πολιτισμικός παράγοντας εγγε-νής και στις δυο κουλτούρες είναι ίσως το κλειδί μας αρέσει να μαλώνουμε Να φωνάζουμε να καυγαδίζουμε να κατηγορούμε τους άλλους Επίσης είναι και η γεωγραφική θέση μιας και πάντα ψάχνουμε τον κοντινότερο εχθρό Ούτως ή άλλως η εποχή του Ψυχρού Πολέμου βασιζόταν σε πολλές εντάσεις και συγκρούσεις τοπικού χαρακτήρα παντού στον πλανήτη και τα προβλήματα με-ταξύ Τουρκίας κι Ελλάδας ανήκαν σrsquo αυτήν την κατηγορία Όμως πρέπει να δηλώσουμε ότι όσο προβληματικές κι αν είναι οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας σε επίπεδο κρατών οι έλληνες και οι τούρκοι γενικά δεν μισούνται

Και η τελευταία ερώτηση Ο Neil Young έλεγε laquoRockrsquonrsquoroll can never dieraquo οι Rolling Stones laquoItrsquos only rockrsquonrsquoroll but we like itraquo ο Marilyn Manson laquoRock is deadraquo και οι Smashing Pumpkins laquoLet me die for rockrsquonrsquorolllet me die to save my soulraquo Ποιο είναι το μότο των Mor Ve OtesiΕμείς θα λέγαμε laquoΓιατί τόση εμμονή με τον τίτλο Rockrsquonrsquorollraquo

Abstract Giannis Palavos talks to the popular Turkish rock group ldquoMor Ve Otesirdquo about their music and their cultural background

Germans Go to Hollywood

Γκέλυ Μαδεμλή

Θα μπορούσε να είναι σενάριο χολιγουντιανής ταινίας Οι σκηνοθέτες που εγκατέλειψαν τη δεκαετία του lsquo30 την Κεντρική Ευρώπη και δή τη Γερμανία που γνώριζε τότε τη χρυσή εποχή της κινηματογραφικά είχαν πολύ καλούς λόγους για να το κάνουν Η Ευρώπη σκεπαζόταν από μαύρα σύννεφα ενώ στην προέκταση της Πόλης των Αγγέλων η λιακάδα δεν ήταν ελκυστική μόνο επειδή ευνοούσε τα εξωτερικά γυρίσματα κι εξοικονομούσε ενέργεια Προεξοφλούσε την επιτυχία μιας πληθώρας ανθρώπων που έψαχναν την ελευθερία τους όσο πιο μακριά γίνεται απrsquo τη χώρα τους η οποία έμοιαζε με ηφαιστιογενή ζώνη Ακούγεται σαν american dream Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή

Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης αν και προϊόν ήττας άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την πολιτιστική κίνηση του Ράιχ mdashήταν κι αυτό μια κάποια νίκη Στον κινηματογράφο που στον Αrsquo Παγκόσμιο έτυχε εργαλειακής μεταχείρισης από το βασικότερο χρηματοδότη του δηλαδή το κρά-τος ως το λαϊκότερο σε πρόσβαση μέσο διακίνησης ιδεών αυτή η πολιτιστική άνθιση απέκτησε μυθικές διαστάσεις Βέβαια όταν μιλάει κανείς για την κινηματογραφική παραγωγή της Γερμανίας στο διάστημα του μεσοπολέμου μπορεί να χρησιμοποιήσει ως συνώνυμο ένα αρκτικόλεξο την UFA Η Universum Film AG ιδρύθηκε στο Μπάμπελσμπεργκ το 1917 για να εξυπηρετήσει σκοπούς προπαγάνδας Σύντο-μα όμως μετά τη λήξη του Μεγάλου Πόλεμου απεγκλωβίστηκε από αυτή τη δέσμευση συγχώνεψε όλες τις μικρές εταιρείες παραγωγής (ακόμα και τη μεγαλύτερης κλίμακας Nordisk της Δανίας) προσέλαβε 2500 χιλιάδες υπαλλήλους μέσα σε δύο χρόνια έχτισε δύο μεγάλες αίθουσες στο μητροπολιτικό κέντρο του Βερολίνου δικτυώθηκε σε 3000 κινηματογράφους ανά τη χώρα και το 1921 ιδιωτικοποιήθηκε διεκδικώντας και μεγαλύτερη καλλιτεχνική ελευθερία Έτσι κι αλλιώς η γλώσσα δεν αποτελούσε πρόβλημα στην εποχή του βωβού Με μια μικρή επέμβαση στους μεσότιτλους οι γερμανικές ταινίες μπορούσαν να ταξιδέψουν οπουδήποτε ανά την κατακερματισμένη υφήλιο

Ωστόσο οι νόμοι της εποχής προκειμένου να προστατεύσουν το γερμανικό ldquoπροϊόνrdquo επέβαλλαν να γυρίζεται και να εξάγεται μόνο μία ταινία για κάθε μια που εισάγεται mdashένας έλεγχος ποσοτικός αλλά όχι ποιοτικός και τελικά επιζήμιος Κι αυτό γιατί ο βασικός ανταγωνιστής της UFA σε παγκόσμιο επίπεδο δούλευε με ακριβώς τους αντίστροφους όρους Στην Αμερική το κόστος της κάθε παραγωγής έπρεπε να καλυφθεί από τα κέρδη που θα έφερνε η ταινία στις 54 πολιτείες αλλά το πλεόνασμα έβγαινε από τις πωλήσεις των ταινιών στην Ευρώπη Αυτή η κινηματογραφική πολιτική στη Γερμανία θα ήταν και η αρχή του τέλους Η διακεκομμένη ροή της παραγωγής η κακή διαχείριση η είσοδος του ήχου που επενέβη στη φύση του μέσου άρα και στους ανθρώπους που ασχολούνταν ποιοτικά με αυτό έφεραν το μόνο αντίπαλο δέος του Hollywood κοντά στη χρεωκοπία και ξεκίνησαν τη διαρροή του δημιουργικού ανθρώπινου δυναμικού του που θα ολοκληρωνόταν με τον προσεταιρισμό της UFA από τους Ναζί

Τι ειρωνεία λοιπόν η ldquoμετανάστευση των διαννοουμένωνrdquo όπως έμελλε να μείνει στο χρόνο με άλλα λόγια η αθρόα προσέλευση ανθρώ-πων του κινηματογράφου του θεάτρου και της μουσικής απrsquo την Ευρώπη (και μάλιστα περισσότερο απrsquo τη Γερμανία και την Αυστρία) στη Νότια Καλιφόρνια από το τέλος της δεκαετίας του lsquo20 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 ήταν κι η βασική μεταβλητή που μεταμόρφωσε το Χόλιγουντ που στο τέλος του Αrsquo Παγκοσμίου Πολέμου θύμιζε περισσότερο μια εξελιγμένη ldquoβιομηχανικήrdquo περιοχή Από τους πρώτους κιόλας μήνες το τοπίο άλλαξε άρδην καθώς αυτό το νέο κύμα συμπλήρωσε στο παζλ τα κομμάτια που έλειπαν Στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1933 (το έτος ανάληψης της εξουσίας από το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα) και 1952 περισσότεροι από 1500 Αυστριακοί και Γερμανοί δούλευαν στα μεγάλα στούντιο Ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων που δούλευαν στα στούντιο ήταν αμερικανικής καταγωγής αυτοί αναλάμβαναν να καλύπτουν τις χαμηλόμισθες επικουρικές θέσεις ξυλουργοί ελαιοχρωματιστές δακτυλογράφοι κουβαλητές εργάτες ldquoγενικών καθηκόντωνrdquo Αντίθετα τα μεγάλα ονόματα των παραγωγών των σκηνοθετών ακόμα και των πρωταγωνιστών είχαν ξενική εξωτική κατάληξη mdashοι αδερφοί Warner ο Sam Goldwyn ο Lewis B Mayer παραγωγοί κάποιων από τις μεγαλύτερες επιτυχιές της εποχής ήταν κι αυτοί μέτοικοι Οι Marlene Dietrich Hedy Lamarr κι άλλες σιωπηλές βαμπ έφεραν μιας άλλης κοπής φωτογένεια Οι Josef von Sternberg Max Ophuumlls Otto Preminger Fritz Lang Billy Wilder και Fred Zinnemann ήταν μερικοί μόνο από τους δεκάδες σκηνοθέτες που αναδείχθηκαν στη χώρα τους και βρήκαν στα ldquoμεγάλα μεγέθηrdquo της δυτικής ακτής το ιδανικό πεδίο δράσης τους Ο καθένας για διαφορετικούς λόγους (1) αλλά όλοι με το ίδιο αποτέλεσμα

Οι Γερμανοί δεν έφεραν στις αποσκευές τους για την Αμερική απλώς τεχνική κατάρτιση Βέβαια αυτή βοήθησε καθώς οι αμερικάνοι που ασχολούνταν με το σινεμά δεν φημίζονταν για την εφευρετικότητά τους αλλά για τον πραγματισμό τους Δε θα δίσταζαν να δώσουν διαβατήριο σε οποιαδήποτε ιδέα κι ευρεσιτεχνία από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη που θα μπορούσε να τους φανεί χρήσιμη στο μέλλον Περισσότερο δε οι άνθρωποι αυτοί άρχισαν να καλλιεργούν την αντίληψη πως η παραγωγή μιας ταινίας αποτελεί εξ ορισμού και μια καλλιτεχνική έκφραση Στις γραμμές μιας απόλυτα μηχανοποιημένης παραγωγής οι θεμέλιες λίθοι όχι μόνο της γερμανικής κουλτούρας αλλά και σύσσωμης της ευρωπαϊκής τέχνης της περιόδου του Μεσοπολέμου που επέστρεψε στον ανθρωποκεντρισμό άνοιξαν το δρόμο για μία και μόνη αρχή το θρίαμβο της υποκειμενικότητας Για παράδειγμα η παράδοση του βωβού γερμανικού κινηματογράφου ήθελε την κάμερα να δημιουργεί την εντύπωση της υποκειμενικής ψυχολογικής κατάστασης Η πεμπτουσία του εξπρεσσιονισμού στηριζόταν στην επιμονή στη φόρμα ως υποβολείο των σκέψεων των ηρώων Μέσα από αυτό το φίλτρο το κινηματογραφικό ldquoβλέμμαrdquo δεν ήταν πια μια μηχανική κίνηση η ματιά του θεατή προς την οθόνη αλλά εντοπιζόταν και μέσα στο φιλμικό ldquoκείμενοrdquo Συνήθη μοτίβα της τέχνης του Μεσοπολέμου στην Ευρώπη ανανέωσαν θεματικά το χολιγουντιανό ρεπερτόριο η αναζήτηση του ηδονισμού η εξύψωση του ατόμου η ειρωνεία το γύρισμα της τύχης χρωμάτισαν σε άλλους τόνους κάποιες πολυειπωμένες κατά τrsquo άλλα ιστορίες ώσπου να φτάσουν στις απο-χρώσεις του μαύρου mdashγιrsquo αυτό και οι ταινίες του τέλους του lsquo30 συγχέονται συχνά ως noir Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια πρόβα τζενεράλε Αν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο και για την επίγευση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σε σχέση με αυτήν του Δεύτερου

Μια πινελιά ειρωνείας συμπληρώνει τον καμβά Για όσο διάστημα το Hollywood δεχόταν τις σωτήριες ενέσεις του από την ομάδα των γερμανοαυστριακών σκηνοθετών οι γερμανοί διαννοούμενοι που φτάνουν παράλληλα στην Αμερική εκπρόσωποι του ldquoΙνστιτούτου Κοι-νωνικής Έρευναςrdquo (γνωστότεροι ως τα μέλη της ldquoΣχολής της Φρανκφούρτηςrdquo) έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το πεδίο που στην πορεία θα αποτελέσει πυρήνα της κριτικής τους τη μαζική κουλτούρα Την ίδια περίοδο που οι μεν στρέφονται σε έναν βασικό μηχανισμό της μαζικής κουλτούρας στην Αμερική τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας οι δε αποστρέφονται οποιασδήποτε κοινωνικής εκδήλωσης σχετί-ζεται με αυτήν και ορίζουν (έστω κι αποφατικά) την περιβόητη ldquoκριτική θεωρίαrdquo τους Είναι η πρώτη φορά που ένα φιλοσοφικό ρεύμα διαπιστώνει την παθογένεια που έπεται της γιγάντωσης των μέσων επικοινωνίας και της εξέλιξης της τεχνολογίας της εικόνας Δεν πρόκειται για αντίφαση Ο κινηματογράφος ως κατεξοχήν μέσο όπου οι αντιθέσεις συναντιούνται συνέστησε το ιδανικό πεδίο παρατήρησης για τους σκεπτόμενους της εποχής είτε αυτοί στέκονταν εντός είτε εκτός των τειχών των στούντιο Σήμερα στα credits των πιο επιτυχημένων αμερικάνικων blockbusters μπαίνουν οι υπογραφές των γερμανών Roland Emmerich και Wolfgang Petersen Κι ldquoέξω από τα τείχηrdquo εκτείνονται ορδές ανθρώπων που δηλώνουν θεσμικά ή εξω-θεσμικά αλλά και με επιπολαιότητα και ευκολία τον αντι-αμερικανισμό τους και τους τρόπους με τους οποίους καταδικάζουν τον ναζισμό Οι συγκρίσεις δικές μας

Σημειώσεις(1) Ο αυστριακός Οtto Preminger παρά την εβραϊκή του καταγωγή δέχτηκε να αφήσει τη χώρα του περισσότερο για μια επικερδή πρόταση που του έγινε από την 20th Century Fox Αργότερα μάλιστα σε ένα διάλειμμα αναδουλειάς θα έκανε κι ένα πέρασμα από το Braodway ως ηθοποιός όπου παραδόξως έγινε γνωστός παίζοντας τον ναζί Ο δανός Douglas Sirk (βαπτίστηκε Claus Detlev Sirk) επέλεξε να ζήσει στη χώρα του Goethe γιατί αγαπούσε το γερμανικό ρομαντισμό Σύντομα θα τοποθετούνταν το ίδιο ρομαντικά στο χώρο της αριστεράς αλλά το 1937 έφυγε από τη Γερμανία κυριολεκτικά νύχτα ως φυγάς mdashκατά φαντασίαν ασθενής σε ένα τραυματιοφορείο μαζί με τη δεύτερη (κι εβραία) γυναίκα του (η πρώτη προσχώρησε από νωρίς στο πλευρό των εθνικο-σοσιαλιστών) Ο Billy Wilder μπορεί να μην ήξερε καν αγγλικά όταν άρχισε να πουλά τα σενάριά του στο Hollywood το 1933 αλλά είχε προπολλού λάβει τα νάματα της αμερικανικής κουλτούρας την τζαζ το τσάρλεστον παρεμφερείς ήχους και εικόνες της εποχής Ο Ophuumlls έτσι κι αλλιώς άλλαζε με ευκολία περιβάλλον μόνο στο Μεσοπόλεμο γύρισε τέσσερα φιλμ σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και γλώσσες

Abstract This article by Gelly Mademli is a recollection of the german cultural and intellectual immigration between the two world wars mainly on grounds of political differences and how it shaped the great Hollywood of the years that followed

Ο Aubrey de Grey είναι ένας ξερακιανός ερευνητής του πανεπιστημίου του Cambridge Αντικομφορμιστής όπως τουλάχιστον μπορεί εύκολα κανείς να συμπεράνει κι απrsquo τη φωτογραφία-πορτρέτο που δημοσιεύουμε Έχει μακριά laquoαγι-οβασιλιάτικαraquo πυρόξανθα γένια φοράει ένα χιλιομπαλωμένο πουλόβερ και μιλάει δυσνόητα γρήγορα βομβαρδίζοντας το συνομιλητή του με αναφορικές προτάσεις και βρετανικό φλέγμα To όνομα του υπαινίσσεται γαλλική καταγωγή αλλά όπως ο ίδιος μου είπε θα πρέπει να ανατρέξει κανείς πολύ πίσω στην γαλλο-βρετανική ιστορία και το κοινό νορμανδικό τους παρελθόν για να δικαιωθεί αυτή η πρώτη λογικοφανής εντύπωση Ο κύριος de Grey είναι μεγαλωμένος στο Λονδίνο ldquoχίπηςrdquo φαινομενικά αλλά αρχετυπικός άγγλος στον τρόπο ζωής τις συνήθειες το ldquoλέγεινrdquo και το ldquoσκέπτεσθαιrdquo Ζει στην πόλη-μουσείο του Cambridge στα βρετανικά midlands δεν οδηγεί παρά μόνο ποδήλατο δεν καπνίζει παρά μόνο πίνει μπύρα πολύ κι όπως όλοι οι συμπολίτες του συνηθίζει να κάνει βαρκάδα μrsquo ένα ξύλινο πλεούμενο σα γόνδολα ακατέρ-γαστη απrsquo την ιταλική φινέτσα σrsquo ένα από τα πιο γαλήνια μέρη όπου προσωπικά έχω βρεθεί στον ποταμό Cam που διαπλέει την πόλη του Αν κι ο ίδιος σπούδασε την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών κι αρχικά εξειδικεύτηκε στην τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) το πεδίο του ερευνητικού προγράμματος που ldquoτρέχειrdquo τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά μακρινό απrsquo την αρχική του επιστημονική κατεύθυνση Ο κύριος de Grey κάνει έρευνα ldquoαιχμήςrdquo στην νεοσύστατη (sic) επιστήμη της βιογεροντολογίας Δεν είναι καθηγητής στο Cambridge έχει κάνει όμως το διδακτορικό του εκεί και τώρα το φημισμένο πανεπιστήμιο υποστηρίζει ανάμεσα σε πολλούς άλλους την έρευνα του διαθέτοντας του και δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές

Τον συνάντησα στο Cambridge σαν απεσταλμένος της εκ-πομπής ldquoTop Storiesrdquo της ΝΕΤ Κι αυτό που μας τράβηξε εκεί δε συμπεριλαμβάνεται στο ανεπίσημο μίνι βιογραφικό σημείωμα της πρώτης παραγράφου Ο de Grey ρισκάρο-ντας απροκάλυπτα το επιστημονικό του κύρος τοποθετεί

την έρευνα του στη βιογεροντολογία κάτω από βαρύγδου-πους τίτλους εκκωφαντικούς όσο και εξωφρενικούς στην πρώτη τους ανάγνωση ldquoΣε 30 χρόνια οι άνθρωποι θα είναι δυνατόν να ζούνε έως και 1000 έτηrdquo επαναλαμβάνει σε κάθε διάλεξη απέναντι σε κάθε κασετοφωνάκι μπλοκάκι και κάμερα Δελεαστικός τίτλος για κάθε ΜΜΕ κάθε εν δυνάμει τηλεθεατή ή αναγνώστη Με την περίπτωση de Grey και τη ldquoμέθοδο αναζωογόνησήςrdquo του έχουν ασχοληθεί μέσα μαζικής ενημέρωσης απrsquo όλον τον κόσμο και τηλεοπτικά δίκτυα απrsquo την ισπανική τηλεόραση έως το ldquoβικτοριανόrdquo BBC Ο ίδιος ο de Grey είναι απίστευτα εξοικειωμένος στη σχέση του με τα ΜΜΕ πρόθυμος να ldquoδανείσειrdquo το χρόνο του και ldquoπροπο-νημένοςrdquo σrsquo αυτά που θα πει mdashείναι χαρακτηριστικό ότι ldquoon camerardquo δεν έχασε τα λόγια του ούτε μια φορά πιθανώς δεν κόμπιασε καν Αυτό συμβαίνει γιατί ο ίδιος κι η έρευνα του μόνο όφελος μπορεί να έχουν απrsquo την επαφή με τα μέσα mdashκάθε πρωτοπόρος επιστημονική έρευνα χρειάζεται γερή χρηματοδότηση Η οικονομική υποστήριξη που αναζητά ο de Grey και (πραγματικά) απαιτεί η έρευνα του προϋποθέτει την προβολή της

Μη σπεύσετε να τον θεωρήσετε ldquoπονηρόrdquo mdashο de Grey αφήνει την εντύπωση μιας ιδιόρρυθμης ευφυΐας παρά ενός ldquoλα-μόγιουrdquo Ένας έλληνας φίλος μεταπτυχιακός καρδιολόγος στην Αγγλία που με βοήθησε στην μετάφραση επιστημονικών όρων κατά τη διάρκεια της συνέντευξης εντυπωσιάστηκε απrsquo το επιστημονικό υπόβαθρο του de Grey κι ανακάλεσε όλη την αρχική του προκατάληψη ―την οποία μάλλον μετέτρεψε μετά τη συζήτηση μας σε γνήσια εκτίμηση της έρευνας του άγγλου επιστήμονα Γιατί όσο τρελό κι αν ακούγεται αυτό που ο de Grey προβλέπει η ανθρώπινη διάνοια έχει πολλές φορές επιβεβαιώσει παρόμοιες ldquoεπιστημονικές φαντασίεςrdquo σε πείσμα της κοινής λογικής Ο τίτλος ldquoΈχεις 50 πιθανότη-τες να ζήσεις 1000 χρόνιαrdquo στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ίσως ισοδυναμούσε με την πρόταση ldquoΣε λίγα χρόνια ο άνθρωπος θα ταξιδεύει από την Ευρώπη στην Αμερική σε 7 ώρεςhelliprdquo

Έχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Aubrey De Grey

Αλέξης Γαγλίας φωτό Αλέξης Μητρογιώργος

Κύριε de Grey έχετε γίνει γνωστός απrsquo τη θεωρία σας ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει περισσότερο από χίλια χρόνιαΕίμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν πολύ περισσό-τερο από τώρα περίπου έως και χίλια χρόνια στο μέλλον Πιθανότατα θα αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία σχετικά σύντομα Κι αυτό δεν είναι μια προσωπική μου φαντασίωση Θα συμβεί σίγουρα

Αυτό που λέτε φαντάζει κάπως μαγικό πως είναι δυνατόν να συμ-βείΕίναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό δεν είναι μαγικό αν απλώς θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή Μια περί-πλοκη μηχανή της οποίας δεν έχουμε τrsquo ακριβή αντίγραφα του σχεδίου κατασκευής Παρrsquo όλrsquo αυτά το ανθρώπινο σώμα παραμένει μια μηχανή κι είναι παραδεκτό πως μπορεί να επισκευαστεί όπως και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασε ο άνθρωπος ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι για παράδειγμα Ξέρουμε ότι τα κτίρια πχ η Ακρόπολη μπορούν να μείνουν ανέγγιχτα για πολλές εκατοντάδες χρόνια Ένα αυτοκίνητο μπορεί να δουλεύει έως 100 χρόνια ακόμα κι αν σχεδι-άστηκε να λειτουργεί μόνο για δέκα Η σωστή επισκευή κι η συνεπής συντήρηση μπορούν να διατηρήσουν μια μηχανή λειτουργική για όσο χρόνο θέλουμε

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για την πραγμάτωση της έρευνάς σαςΕίναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πότε θα πραγματωθούν όλες οι νέες και φιλόδοξες τεχνολογίες Παραδείγματος χάριν όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν την προσπάθεια τους να πετάξουν μεσολάβησαν πολλοί αιώνες από το Λεονάρντο Ντα Βίντσι μέχρι τους αδερφούς Ράιτ Δε μπορούμε λοιπόν να ξέρουμε πόσο χρόνο ακριβώς θα πάρει αλλά μια καλή εκτίμηση μπορεί να γίνει απrsquo το πόσο λεπτομερειακά κατα-νοούμε τον τρόπο που θα το επιτύχουμε Προς το παρόν γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες mdashπως γερνάμε και ποιες είναι οι μοριακές και κυτταρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης Επίσης κατέχουμε πια αρκετά λεπτομερώς το πως θα επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί ο χρόνος Νομίζω ότι έχουμε 50 πιθανότητες νrsquo αναπτύξουμε την απαραίτητη τεχνολογία μέσα σε 25-30 χρόνια Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δε θα συμβεί είναι αν συναντήσουμε απρόβλεπτα εμπόδια ή δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν την απαιτούμενη έρευνα

Τι είναι τελικά η γήρανση Ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο ή μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτείΗ γήρανση είναι σαφέστατα ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο Είτε το ονομάζουμε ασθένεια είτε όχι αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα ορολογίας Εξαρτάται λοιπόν απrsquo το πώς ορίζουμε τη λέξη ασθέ-νεια Αλλά η γήρανση είναι σίγουρα μια ανθυγιεινή κατάσταση Σου κάνει κακό

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρά μας όσο γερνάμε όλο και πιο αργά πολλαπλασιάζονταιΤα γερασμένα κύτταρα διαιρούνται με πιο αργό ρυθμό απrsquo ότι συμ-βαίνει στις νεότερες ηλικίες Και πρέπει να αναζητήσουμε αυτό που ldquoφταίειrdquo στο περιβάλλον των κυττάρων Πάντως είτε συμβαίνει μέσα είτε έξω από το κύτταρο εξακολουθεί να είναι μια αλλαγή στη δομή του σώματος την οποία εμείς θα επισκευάσουμε Για πα-ράδειγμα ένα κύτταρο μπορεί να διαιρείται πιο αργά γιατί υπάρχει μέσα του πέψιμο υλικό κι αυτό επιβραδύνει το μεταβολισμό του ή γιατί το περιβάλλον του το υγρό που περικλείει το κύτταρο δεν ενθαρρύνει την αναπαραγωγή Τέτοιες είναι οι βλάβες που πρέπει να επισκευάσουμε

Θα δείχνουμε κιόλας νέοι Αν αυτές οι ldquoβλάβεςrdquo κάποτε επισκευ-αστούνΌταν αναπτύξουμε τις θεραπείες αναζωογόνησης που προτείνω δε θα έχει σημασία πόσο γερασμένος είσαι Γιατί αν επωφελείσαι από

αυτές θα είσαι για πάντα νέος Είτε λοιπόν κάποιος είναι τριάντα είτε εκατό είτε τριακοσίων ετών θα έχει νεανική εμφάνιση και θα παραμένει νέος κι εσωτερικά τόσο από πλευράς πνευματικής λειτουργίας όσο και σωματικής

Θα σταματήσουμε λοιπόν να πεθαίνουμε από γηρατειά ή αρρώ-στιες Θα καταστούμε αθάνατοιΤουλάχιστον δε θα έχουμε πια κανένα λόγο να πεθάνουμε από γη-ρατειά Μrsquo άλλα λόγια η πιθανότητα να πεθάνουμε κάποια στιγμή δε θrsquo αυξάνεται όσο γερνάμε Φυσικά θα εξακολουθούν να υπάρ-χουν άλλες αρρώστιες που όπως και σήμερα θα σκοτώνουν νέους ανθρώπους Θα εμφανίζονται λόγω της εξέλιξης των βακτηρίων και των ιών Και πολλές άλλες αιτίες θανάτου όχι βιολογικές αλλά πάντως υπαρκτές όπως να σε χτυπήσει ένα φορτηγό ή να σε πυρο-βολήσουν στον πόλεμο Σίγουρα λοιπόν δε θα γίνουμε αθάνατοι Αθανασία σημαίνει να μην έχεις καμιά πιθανότητα να πεθάνεις από οποιαδήποτε αιτία Δε θα το καταφέρουμε αυτό

Πόσο εμπλέκονται στην έρευνα και τη θεωρία σας όροι όπως γε-νετική κλωνοποίηση νανοτεχνολογίαΗ κλωνοποίηση έχει πολλαπλά νοήματα αλλά το πιο ενδιαφέρον ldquoπαρακλάδιrdquo της είναι η ldquoθεραπευτική κλωνοποίησηrdquo Είναι η πιο συγγενική εκδοχή της με την ιατρική επιστήμη Η μεταφορά πυρήνων που προτείνει είναι ένας έξυπνος τρόπος να θεραπεύσεις κύτταρα χωρίς να κεντρίσεις την προσοχή του ανοσοποιητικού συστήματος Η θεραπεία γονιδίων θrsquo αποδειχτεί σίγουρα πολύ σημαντική στο μέλλον Η κεντρική ιδέα είναι να εισάγουμε νέα γονίδια στα κύττα-ρά μας ενώ σε μερικές περιπτώσεις πρέπει νrsquo αφαιρούμε άχρηστο υλικό απrsquo αυτά ώστε να διατηρούμε το σώμα μας στην κατάλληλη κατασταση Η νανοτεχνολογία πιθανόν να γίνει πολύ σημαντική στις δεκαετίες που έρχονται αλλά στις πρώτες γενιές τεχνολογιών που θα επισκευάζουν και θα συντηρούν το ανθρώπινο σώμα δε νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα

Θα μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει τα 1000 χρόνια απrsquo τον καναπέ του Πίνοντας καπνίζοντας και τρώγοντας χωρίς κανένα αυτοέ-λεγχοΈνα απrsquo τα πιο σημαντικά σημεία στη θεραπεία αναζωογόνησης είναι ότι θα μπορούμε να επισκευάσουμε τη ζημιά που προκαλείται από τη γήρανση ακόμα κι αν αυτή είναι ασυνήθιστα γρήγορη Σήμερα αν κάποιος τρώει ανθυγιεινά ή δεν ασκείται θα υποφέρει κι ίσως τελικά δε ζήσει πολύ γιατί μπορεί να πάθει διαβήτη ή οτιδήποτε ανάλογο Αλλά οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορούν να σταματήσουν τέτοιες περιπλοκές Αν οι άνθρωποι που ζουν ανθυγιεινά έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν απrsquo αυτές τις θεραπείες συχνότερα από κάποιον που κάνει μια υγιεινή ζωή τότε πιθανόν η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους νrsquo αποδειχτεί πολύ μικρή Αν πήγαινες στην Αφρική τον προηγούμενο αιώνα ίσως πέθαινες από ελονοσία Τώρα όποιος σκοπεύει να ταξιδέψει μέχρι εκεί κάνει μια ένεση κι είναι ασφαλής Ανάλογα στο μέλλον θα κάνεις μια ένεση και θα είναι απολύτως ΟΚ να φας στα McDonaldrsquos

Οι συμπεριφορές αγάπης το γέλιο η καλή καρδιά πόσο βοηθάνε στη μακροζωίαΔεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον έλεγχο του ρυθμού γήρανσης Όταν εξετάζουμε υπερή-λικες πάνω από 100 χρονών σχεδόν πάντα αποδεικνύονται πολύ καλοί στην αντιμετώπιση αγχωδών καταστάσεων Δε στρεσάρονται υπερβολικά κι αυτό είναι πολύ σημαντικό Όταν οι άνθρωποι αγ-χώνονται απελευθερώνονται κάποιες ορμόνες που είναι αρνητικές για την υγεία κι επιταχύνουν τη γήρανση Αλλά η διαφορά τελικά είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τις τεχνολογίες που περιγράφω Ίσως 1-2 χρόνια Η τεχνολογία που θέλω να εξελίξω θα κρατά τους ανθρώπους νέους και υγιείς οριστικά

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Τhe missing linkZoo Polizei

Ο Καλλιτέχνης Ήταν Ανιψιός του ΓκαλερίσταΤι μπορεί νrsquo αξιώσει ένα ανυπόγραφο έργο

Mor Ve OtesiΟι τούρκοι ρόκερς που δε σνόμπαραν τη Eurovision

Germans Go to HollywoodΠως ο Χίτλερ απογείωσε το αμερικάνικο σινεμά

Aubrey De GreyΈχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Jack JohnsonΓια τον μεγάλο πυγμάχο αλλά κι αμετανόητο ατομιστή

Σπιρτόκουτο Πόλεμος σε τέσσερις τοίχουςΜια κοινωνιολογική προσέγγιση του ομώνυμου θεατρικού

1 Λέξη Όσο 1000 ΕικόνεςΜια απαρίθμηση των ελληνικών χρήσεων μιας ιταλικής λέξης

the missing_link

Η φωτογραφία απεικονίζει τα πρόθυρα ενός αστυνομικού τμήματος στο Βερολίνο στην περιοχή του Tiergarten πολύ κοντά στον περίφημο ζωολογικό κήπο της πόλης Είναι μια κακή πρόχειρη φωτογραφία απrsquo αυτές που κόβονται πρώτες και δεν έχουν καμιά πιθανότητα δημο-σίευσης Τραβήχτηκε βιαστικά από έναν άνθρωπο (εμένα) που δε θα έκανε ποτέ κάτι ανάλογο δηλαδή να φωτογραφήσει ένα αστυνομικό τμήμα στην Αθήνα Λόγω του φόβου για τις συνέπειες που μπορεί να είχε το γρήγορο ldquoκλικrdquo αν κάποιος απrsquo το εσωτερικό του κτιρίου καταλόγιζε δόλο ή τάση ldquoδολιοφθοράςrdquo στην πράξη μου

Δεν θεωρώ τον εαυτό μου προβληματικά καχύποπτο Ούτε αφύσικα δειλό Χρησιμοποιώ την προσωπική μου εμπειρία στο κείμενο θε-ωρώντας πως η αίσθηση μου τη στιγμή της φωτογραφίας προσεγγίζει τον ελληνικό μέσο όρο αυτό που πάνω-κάτω θα νιώθατε και lsquoσεις σε μια ίδια περίπτωση Έτσι εκπαιδευτήκαμε mdashη ldquoκουλτούραrdquo μας περί αστυνομίας και αστυνόμευσης είναι αντανακλαστικά ελαστική Ενδεικτικό παράδειγμα Η εικόνα μιας διμοιρίας των ΜΑΤ να δέρνει ldquoon camerardquo συλληφθέντες πολίτες δεν αρκεί ώστε ο ανώτατος άρ-χοντας να διακόψει τη μπουκιά του στην εξοχική κατοικία του και να σηκώσει το τηλέφωνο Μια πραγματική mdashκαι όχι εξευτελιστική των ldquoθεσμώνrdquomdash απόδοση ευθυνών σε όργανα της πολιτείας που φορώντας το εθνόσημο στο πέτο συμμαχούν σε οδομαχίες με ναζί θα ήταν αρκετή Οι δυνατότητες της ΕΛΑΣ σε προληπτικές συλλήψεις και τραβήγματα για πλάκα στη ΓΑΔΑ βρισίδια σε μανάδες από κουρασμένες διμοιρίες των ΜΑΤ πλαστικές χειροπέδες πισθάγκωνα χαστούκια και κλωτσιές στα μούτρα ldquoτσουβαλιασμένωνrdquo ανθρώπων δε γνωρίζω πόσο εξελίχθηκαν απrsquo το πρόσφατο παρελθόν αλλά παραμένουν τουλάχιστον σημαντικές Όποιος αμφιβάλλει γιrsquo αυτές τις ldquoυπερβολέςrdquo ας δοκιμάσει την άποψη του (και την τύχη του) Θα διαπιστώσει ότι για να τις ldquoφαςrdquo απrsquo την ΕΛΑΣ συχνά αρκεί να βρεθείς κοντά της ενώ ldquoκάτι τρέχειrdquohellip Οι ldquoσυνήθεις ύποπτοιrdquo μετατρέπονται τότε αντανακλαστικά σε πρώτους τυχόντες

Zoo PolizeiΑλέξης Γαγλίας (fiaskoinfogmailcom) (975000 mW)

Στο Βερολίνο δεν αντιλήφθηκα ότι πλησίαζα σε ΑΤ παρά μόνο στην απόσταση που φαίνεται και στην εικόνα Μερικά αραγμένα βανάκια πράσινα κιόλας mdashστην ldquoΕλλαδάραrdquo ούτε η αγροφυλακή δε θα lsquoχει τόσο ldquoφιλικάrdquo μπατσικάmdash η κίτρινη ταμπέλα ldquopolizeirdquo με το καπε-λωμένο ανθρωπάκι και τέλος Γερμανικός μινιμαλισμός Ενθύμιο απrsquo την (πρώτη σύγχρονη) δημοκρατία της Βαϊμάρης Λίγα μέτρα μέσα απrsquo την εξώπορτα του κτιρίου πίσω από ένα γκισέ έστεκε ένας άνθρωπος με πράσινη καζάκα Παρότι έμοιαζε περισσότερο με θυρωρό τραπέζης παρά με ldquoμάτσοrdquo αστυνομικό υπάλληλο δε ρίσκαρα να συζητήσω την απορία μου μαζί του

Περίεργη πόλη άλλωστε το Βερολίνο mdashκι οι βερολινέζοι του μαζί Πέντε μέρες έμεινα στην πόλη και τις τέσσερις έβρεχε επί 24 ώρες Κι όμως οι φιγούρες που βημάτιζαν στο δρόμο δούλευαν ή έπιναν καφέ φορούσαν χαμόγελαhellip Στην παγωμένη ρουτίνα τους στην επίπεδη χώρα τους έδειχναν 100 πιο ήρεμοι απrsquo ότι οι περισσότεροι εξ ημών mdashκι ας τελούμε διαρκώς ακόμα και μες τις κακοφτιαγμένες πόλεις μας σε μια εν δυνάμει αισθησιακή πανδαισία Σε απόσταση βολής απrsquo τον ήλιο και μιας αναπνοής από τη θάλασσα Τα φράγκα που λείπουν απrsquo την τσέπη μας θα πει κάποιος ή το μετρό που δεν πάει ακόμα παντούhellip Σπάσαν τα νεύρα μας Μπορεί

Πάντως το παράδειγμα του Βερολίνου εμμένει Μια πόλη με τόσο φορτισμένο πολιτικό παρελθόν mdashπου η Αθήνα έχει να νιώσει από την εποχή του Περικλήmdash όπου συνυπάρχουν οι ουρανοξύστες της Potzdamerplatz με τα σοβιετικά μπλοκς και συμβιώνουν άνθρωποι απrsquo όλον τον κόσμο πάνκηδες νεοναζί και καλλιτέχνες ως εκ θαύματος δε νιώθει την ανάγκη κρανοφόρων διμοιριών σε κεντρικές της λεω-φόρους Στις εισόδους των ΑΤ δεν υπάρχουν σκοπιές ldquoκομάντοςrdquo που σε (αμφιλεγόμενες) καταστάσεις έντασης πυροβολούν στον αέρα ούτε ldquoαντάρτες πόλεωνrdquo εκστρατεύουν εναντίον τους Τη νύχτα οι δρόμοι που περνούν έξω από αυτά δεν αποκλείονται διαμορφώνοντας οδούς-νεκρές ζώνες όπως αυτές που σίγουρα λειτουργούν έως τα ξημερώματα και στη Βασόρα

Πετάξαμε απrsquo το Βερολίνο την πρώτη μέρα που είδαμε λίγο ήλιο Πήραμε τη βροχή μαζί μας και γυρίσαμε στην Αθήνα Τη φωτογραφία που ντύνει το κείμενο θα την ldquoέκαιγαrdquo αφού όταν παίχτηκε πάλι στην Πανεπιστημίου το ντέρμπυ ldquoΜΑΤ και Χρυσαυγίτες vs Αναρχικών και Αριστεριστώνrdquo αυτή αναπαυοταν στο φάκελο ldquoBerlin-petamardquo Διασώθηκε την τελευταία στιγμή Το επέβαλλε η τηλεοπτική εικόνα του επελαύνοντος μικτού αποσπάσματος αστυνομικών και ακροδεξιών στο (επί)κεντρο μιας ευρωπαϊκής χώρας το χειμώνα του 2008

Καταρχήν σκόπευα να γράψω ένα κείμενο γεμάτο στοιχεία και περιστατικά για τη γνωστή σε κάθε ζώο του κήπου μας πλην της στρουθο-καμήλου σχέση αλληλοεκτίμησης και ενίοτε συνεργασίας που πάντα συνέδεε την αστυνομία μας με ακροδεξιούς σχηματισμούς Η φωτο-γραφία ελπίζω ότι μπορεί μόνη της σχεδόν να κάνει κάτι πιο ενδιαφέρον να στοιχειοθετήσει μια ενστικτώδικη σύγκριση της κοινωνικής ldquoατμόσφαιραςrdquo και του πολιτικού πολιτισμού των δύο χωρών

Το πρωινό των συγκρούσεων στο κέντρο όταν είδα τις πρώτες εικόνες άρχισα να βάζω τα παπούτσια μου Απrsquo το σπίτι μου έως το Πανε-πιστήμιο με τα πόδια δεν είναι περισσότερο από 20 λεπτά Όταν έβαλα τη μηχανή στον ώμο το μετάνιωσα Δε φοβήθηκα ένα παράλογο παιχνίδι είναι Κι έχω δει τόσες φορές να το παίζουνε που θα μπορούσα πια να συμμετάσχω κιόλας σε μεγάλη ldquoπίσταrdquo mdashαντίπαλοι μου μπάτσοι που αντιγράφουν τοίχο τοίχο τις κινήσεις του Ράμπο στη ζούγκλα ψυχικά άρρωστοι που πίνουν σιρόπια στην υγειά του Ες και τύποι που χτυπούν το σύστημα σπάζοντας ldquoτσικουετσέντοrdquo με δοκάρια

Μπήκα στο αυτοκίνητο κι ανέβηκα στην Ακροκόρινθο με μια στάση στο χωράφι που κλείνει το κείμενο Τις τελευταίες γραμμές τις έγραψα εκεί κάτω απrsquo το δεντράκι και ατάραχος σα μοσχάρι στον ήλιο Τις μεταφέρω ldquocopy pasterdquo λοιπόν απrsquo το μπλοκάκι

ldquoόπως ο τζόγος η σιέστα το τσιγάρο ίσως μας είναι συλλογικά αναγκαία η απλή αναλογική ο δικομματισμός που παράγει ισχυρές κυ-βερνήσεις και μια αστυνομία που δέρνει πιο άγρια απrsquo τους κουκουλοφόρους κάποτε είχαμε βρεθεί στη δύσκολη θέση να χρειαζόμαστε μια Χούντα ldquoγια να γίνουμε Κράτοςrdquo για να φτιάξουν δρόμους και χέστρες στα χωριά τώρα όντας ο χώρος της Γης με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση σχιζοφρένειας στα μόρια του κι αφού τα οικονομικά μας δεν το επιτρέπουν να πληρώσουμε να πάει στο διάολο και να ομαδο-ψυχοθεραπευτούμε ίσως το ξύλο και η μαγκιά να βγαίνουν εσαεί από τον παράδεισο σrsquo αυτήν τη νότια μικρή πρώτη Δημοκρατίαrdquo

Καλή ανάγνωση του τέταρτου monkie μας mW=milli-Words μονάδα μέτρησης κειμένου

Έναν χρόνο περίπου πριν σημειώθηκε επίθεση με ρουκέτα στο κτήριο της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα καμία οργάνωση δεν ανέλαβε την ευθύνη και καμία προκήρυξη δεν εμφανί-στηκε όχι τόσο για να μας διαφωτίσει σχετικά με τα προφανή αίτια αλλά για να πραγματοποιηθεί κι ldquoεπισήμωςrdquo η τελετή αναλήψεως και το συμβάν να αποκτήσει ολοκληρωμένο χαρακτήρα Άνευ της υπογραφής το έργο παρέ-μενε ημιτελές και δόθηκε κατά συνέπεια χώρος σε θεωρίες συνομωσίας να κάνουν την αναπόφευκτη εμφάνιση τους σαν σαλιγκάρια μετά τη βροχή ύαινες μετά τη σφαγή ξυλοκόποι πάνω απrsquo την πεσμένη δρυ Αργότερα βέβαια εμφανίστηκε κι η προκήρυξη έτσι όμορφα και παστρικά μπήκε η υπόθεση στο χρονοντούλαπο Ευτυχώς που επετειακά σκεπτόμενοι οι αμερικάνοι φρόντισαν νrsquo αντιληφθούμε τα γενέθλια υπενθυμίζοντάς μας τα περί επικηρύξεως

Ο Καλλιτέχνης Ήταν Ανιψιός Του Γκαλερίστα

Κωστής Αλεξανδρόπουλος

Ζω στη Πλειστόκενο εποχή της μουσειολογίας Στέκομαι αραχνιασμέ-νος σrsquo ένα διάδρομο ψάχνοντας απεγνωσμένα με τα μάτια τριγύρω απrsquo τη νεοκλασική κάσα της πόρτας νrsquo ανακαλύψω το καρτελάκι με το περιεχόμενο της αίθουσας που ακολουθεί Δεν υπάρχει όμως πουθενά και πρέπει να υποθέσω ότι εξακολουθεί να ισχύει η αφηρη-μένη λακωνική πινακίδα που είδα πριν από ώρα στο κεφαλόσκαλο ldquoΑναπαραστάσεις Φύσηςrdquohellip Εκνευρισμένος κλοτσάω με το πόδι το λεπτεπίλεπτο κυματιστό σοβατεπί κι ένα κομμάτι σπάει και χάνεται καθώς το στέλνω με μια ακόμη βιαστική τώρα κλωτσιά στην άλλη μεριά του διαδρόμου Με ταπεινωμένο ύφος μπαίνω στην αίθουσα ντροπιασμένος αντιμέτωπος με την άγνοιά μου αναγκασμένος να παραδεχτώ τελικά το αναπόφευκτο mdashδεν είμαι τόσο καλλιεργημέ-νος όσο θα lsquoθελα να νομίζουν οι άλλοι Είμαι γνώστης και φωτεινός παντογνώστης όσο τα πράγματα κι οι συζητήσεις γύρω απrsquo αυτά κινούνται κι ακολουθούν τον ldquoορθόδοξοrdquo τρόποhellip

Το ζήτημα δεν είναι μόνο η δημοκρατικότητα της παρουσίασης των εκθεμάτων ενός μουσείου σε σχέση με το κοινό Το έργο-έκθεμα αποκτά πλέον αυτόνομη οντότητα και διεκδικεί αυτού καθrsquo αυτού τη δημοκρατικότητα της παρουσίασής του Για νrsquo αποσαφηνιστεί ότι ldquoεννοείταιrdquo θα πρέπει να επαναληφθεί το βασικό αξίωμα της δεοντο-λογικής δημοκρατίας mdashίσες ευκαιρίες σε όλους Τα υπόλοιπα έπονται του ορισμού υπονοούνται κι είναι υποσημειώσεις Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Αυτό απομονωμένο το αξίωμα αν εφαρμοστεί στον κόσμο του μουσείου θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα στους μεταμοντέρνους τρόπους εκθέσεως όπου προτάσσεται η έννοια έναντι του πλαισίου Τα δωμάτια κι οι πτέρυγες καθορίζονται από θεματικές ενότητες που αποδομούν τα έργα απrsquo τη χρονική σχετικότητά τους σε μια επιχείρηση προσέγγισης του ουτοπικού της αποτίμησης του έργου αυτού καθrsquo αυτού Μια θεωρία που αναγγέλλει μεν ίσες ευκαιρίες σrsquo όλα τα έργα τέχνης χωρίς μεσάζοντες χωρίς τον εξαναγκαστικό λόγω παιδείας θαυμασμό σε κάποια θεωρούμενα κλασικά αλλά που απομονώνει το ίδιο το έργοΤο πλαίσιο χρειάζεται ώστε οι καινοτομίες του έργου να γίνουν μέρος μιας αλληλουχίας που ξεκίνησε απrsquo το Lascaux (1) Νrsquo αποκαλυφθούν οι συναρπαστικές αγωνίες του καλλιτέχνη οι Σειρήνες οι Λαιστρυγό-νες κι οι Κύκλωπες που είχε να αντιμετωπίσει μέχρι να φτάσει στην Ιθάκη που εμείς βλέπουμε σαν τοπίο που θα μπορούσε να ΄ναι ένα οποιοδήποτε τοπίο Κι η Πηνελόπη Χωρίς τους μνηστήρες και τον αργαλειό θα lsquoναι μια μεσήλικη ελληνίδα που κανείς δε θα γυρίσει να κοιτάξει δεύτερη φορά

Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Ναι αλλά ένας Pollock θα χάνει πάντα δίπλα σrsquo έναν van Gogh και τα τοπία του Monet ή του Turner θα κατα-βαραθρώνουν πάντα την αρμονική διχρωμική αναπαράσταση του συναισθήματος σύμφωνα με τον Rothko Ειδομένη χωρίς πλαίσιο η εν προκειμένω ζωγραφική θα ευνοήσει αναπόφευκτα τους ρεα-λιστές στα μάτια του κοινού μετατρέποντας τους σύγχρονους σε μια εικαστική παρέμβαση νηπιακού χαρακτήρα Απονενοημένες πράξεις Ορφανές εμπνεύσεις ή αυνανισμοί παθολογικών περιπτώσεων εγω-πάθειας και ναρκισσισμού

Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Η γνωστή κίνηση της εκάστοτε ελίτ Ο χαμαιο-λεοντισμός κι η υποκρισία σrsquo όλο τους το μεγαλείο Προφανώς κάποια στιγμή οι ιθύνοντες νόες αποφάσισαν ότι τα πράγματα έγιναν πολύ εύκολα πως η μάζα τελικά (δυστυχώς) είχε τη δυνατότητα να μορφω-θεί Η τέχνη ήταν το έσχατο οχυρό που όπου να lsquoναι θα lsquoπεφτε γιατί υπήρχαν τα βιβλία Γιατί αποδεικνυόταν ότι δεν ήταν θέμα αίματος όσο διάθεσης κι όταν όλοι είχαν ίδιες ευκαιρίες στη μόρφωση τότε όλοι θα εκτιμούσαν και την τέχνη Αλλά τι θα lsquoκανε η ελίτ Πολιορκημέ-νη σε βίλες και μεζονέτες προσπαθούσε απεγνωσμένα να οργανώσει την αντίστασή της Πούρα κονιάκ και τραβηγμένα παντζούρια Μετά από έτη σκέψεως έφτασαν στο συμπέρασμα ότι αν τα ldquoπλαίσιαrdquo είναι ορατά είναι κι απτά και τελικά προσπελάσιμα

Αν τα όρια μπορούν να είναι κάτι που η ldquoπλέμπαrdquo μπορεί νrsquo αντιλη-φθεί τότε δεν τα χρειαζόμαστε κι όλοι σηκώσαν τα ποτήρια ενθουσι-ασμένοι Ανακάτεψαν σακάτεψαν την τράπουλα και με τα νέα φύλλα έφτιαξαν τον ενοιολογικό καταμερισμό των εκθεμάτων του μουσείου διακηρύττοντας πλέον πως η ανωτερότητα δεν είναι θέμα παιδείας αλλά ενστίκτου

Γενικά κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει τη θέση του έργου τέ-χνης δια μέσου των αιώνων την αδιαμεσολάβητη αισθητική αποτίμη-ση που απελευθερώνει εκδημοκρατικοποιεί το έργο Ένα έργο όμως κατά τrsquo άλλα απομακρυσμένο απrsquo το δημιουργό ο οποίος θα πεθάνει από φυματίωση ή σκορβούτο και κανείς δε θα ενδιαφερθεί να μάθει για lsquoκείνον πούθε ήρθε δηλαδή και για πού τραβούσε μετατρέποντας έτσι σε θεωρία της τέχνης το ldquoκάθε έργο είναι ένα νησιrdquo

Μια πράξη όμως αποστερημένη από το ιστορικό της πλαίσιο γυμνή από κίνητρα αιτιάσεις και ελπίδες δεν προξενεί αυτό που η ίδια ως ζωντανό παράγωγο μιας εποχής επιθυμεί Έχει ανάγκη το πλαίσιο που εξηγεί δημιουργεί απαιτήσεις ανασκαλεύει τη λίμπιντο το νοούμε-νο που κρύβεται το κεκαλυμμένο Η μαγεία ο πόθος η έξαψη της προσμονής ενός μακρόσυρτου ldquoστριπ-τιζrdquo μιας πιθανής διείσδυσης και κατανόησης

Το μόνο που μένει σα σαπισμένη σανιδα καλυμμένη με πεταλίδες που βολοδέρνει στο πέλαγος εινrsquo η υπογραφή κάπου παραχωμένη Αυτό που για κάποιους συνιστά αδιαφιλονίκητη ένδειξη ματαιοδοξίας τελικά αποκαλύπτεται ως από μηχανής θεός που σώζει την παράσταση ντύνοντας το αποσκελετωμένο νοούμενο με έστω και μία ταυτότητα Αυτή είναι που το δένει άρρηκτα με ότι ήταν και ότι θα ΄ναι που εγγυάται τη δέσμευση του δημιουργού ως προς το δημιούργημά και το κοινο του μια φωνή στη βαβούρα του βαβελικού εννοιολογικού μουσείου το οποίο καταπίνει βουλημικά ότι βρει στο πέρασμά του Η υπογραφή είναι που κάνει το ldquoΜαύρο Τετράγωνο σε Άσπρο Φόντοrdquo του Μάλεβιτς αυτό ακριβώς mdashή έστω περίπουmdash που δηλώνει ο δημι-ουργός του Η μουτζούρα του Rothko δίπλα στον Rembrandt σώζεται λόγω της υπογραφής ακόμη κι όταν η αποκρυπτογράφηση της θά lsquoναι αντικείμενο των ειδικών που θα τη διασταυρώνουν με γεγονότα και χαμένα στην άγνοια της υπερπληροφόρησης όνειρα

Σε τελική ανάλυση όταν κάποιος επιλέγει (ή τον επιλέγει) μια πορεία ldquoεκτόςrdquo όταν έχει νrsquo αντιμετωπίσει όλη τη κοινωνία όταν οι θυσίες είναι καθημερινότητα κι όχι μεγαλόκαρδος συμβιβασμός ανωτερότη-τας τότε η υπογραφή είναι αναμενόμενη Όταν κάποιος διακυβεύει τη ζωή του όλη στοχεύοντας επί της Βασ Σοφίας την αμερικάνικη πρεσβεία μrsquo ένα RPG (που δεν σου πέφτει τυχαία στα χέρια απrsquo το πουθενά και λες ldquoΤι κάνω απόψε Δεν το ρουκετάρω στην πρεσβείαrdquo) τότε πρέπει να υπάρξει υπογραφή Το πεπερασμένο της ανθρώπινης ζωής έχει την υπογραφή ενσταλαγμένη σε κάθε μόριο Όταν ο τζόγος είναι τέτοιος θέλεις να το μάθουν έστω και με κωδικοποιημένη μορφή επαναστατικών ακρωνυμικών όλοι Κανείς δεν είναι άμοιρος της ματαιοδοξίας κι ο αναμάρτητος πρώτος το λίθο βαλέτω Χωρίς υπογραφή η πράξη είναι μια μουντζούρα μια φάρσα Εκτός αν δεν υπήρξε τελικά το απαραίτητο ldquoρίσκοrdquo εκτός κι αν ήταν μια περίπτωση γόνου καλής οικογένειας που έχει εξ ορισμού τις κατάλληλες διασυν-δέσεις και το παίζει επαναστατημένος καλλιτέχνης ενώ ο γκαλερίστας είναι θείος του

ΥΓ Κανένας ακέραιος καλλιτέχνης εντωμεταξύ δεν κάνει σφυγμο-μέτρηση τριών εβδομάδων αφού έχει εκθέσει το έργο του για νrsquo αποφασίσει να βάλει επιτέλους την υπογραφή του Εκτός κι αν ο γκαλερίστας έχει το χρόνο με το μέρος του

Επεξηγήσεις(1) Lascaux Σύμπλεγμα σπηλαίων στη Νοτιοδυτική Γαλλία διάσημο για τις περίπου 2000 ζωγραφικές παραστάσεις του εκτιμούμενης ηλικίας 16000 ετών

laquoΟύτε για μας είναι εύκολο να εξηγήσουμε γιατί συμμετέχουμε στη EurovisionraquoΟι Mor Ve Otesi (laquoΠέρα από το Μοβraquo) είναι μία από τις κορυφαίες ροκ μπάντες της Τουρκίας Από το 1995 ως σήμερα κυκλοφόρησαν πέντε δίσκους ο τέταρτος εκ των οποίων (Duumlnya Yalan Soumlyluumlyor laquoΟ Κόσμος Ψεύδεταιraquo 2004) έχει χαρακτηριστεί ως ο καλύτερος τούρκικος ροκ δίσκος που κυκλοφόρησε ποτέ Δεδηλωμένοι υποστηρικτές της τουρκικής Αριστεράς συγκρότημα με γνώσεις και ενδιαφέρον για το μουσικό παρελθόν της Τουρκίας και αγαπημένα παιδιά της κρι-τικής οι Mor Ve Otesi εξέπληξαν το σύμπαν όταν αποφάσισαν να συμμετάσχουν στον ερχόμενο διαγωνισμό της EurovisionΟ Γιάννης Παλαβός στην πρώτη συνέντευξη της μπάντας στην Ελλάδα συζήτησε με τα μέλη της για την απόφασή τους να πάρουν μέρος στο διαγωνισμό τη σχέση τους με την παράδοση και τις ομοιότητες ανάμεσα στην ελληνική και την τουρκική κουλτούρα

mor ve otesi

Μετά την απόφασή σας να πάρετε μέρος στη Eurovision εισπρά-ξατε αρνητικά σχόλια από μερίδα των ακροατών σας ειδικά τους πιο σκληροπυρηνικούς Προφανώς ήσασταν προετοιμασμένοι γιrsquo αυτό σωστάΕίναι γεγονός ότι πολλοί από τους ακροατές μας ειδικά τους πιο αφοσιωμένους είχαν πρόβλημα με την επιλογή μας Για να πούμε την αλήθεια δεν είναι εύκολο να εξηγήσουμε την επιλογή αυτή mdashδεν είναι εύκολο ακόμα για μας τους ίδιουςmdash δεδομένου ότι το συγκρότημα είναι ένα από το πιο δημοφιλή στην Τουρκία Αλλά δεν απογοητευτήκαμε Ξέρουμε τις αντιρρήσεις γύρω απrsquo το ότι τέχνη και ανταγωνιστικές διοργανώσεις δεν συμβαδίζουν Και συμφωνούμε Παρόλrsquo αυτά έστω κι αν ένας ερμηνευτής ή μια μπάντα δεν είναι φυσικά εκτός του καλλιτεχνικού πεδίου μέρος της δουλειάς τους είναι κι η διασκέδαση Και στη δουλειά που λέγεται διασκέδαση υπάρχει το ανταγωνιστικό στοιχείο mdashείτε μας αρέσει είτε όχι Προ-τιμούμε να μην αντιμετωπίζουμε τη Eurovision απλώς και μόνο σαν έναν διαγωνισμό τραγουδιού Είναι ένα μεγάλο και παραδοσιακό τηλεοπτικό σόου κι είναι και μια μεγάλη παραγωγή Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν αν η επιλογή που κάναμε ήταν καλή

Το τραγούδι laquoDeliraquo (laquoΤρελόςraquo) γράφτηκε ειδικά για τη Eurovision ή είχε γραφτεί παλιότερα και το ξαναδουλέψατε για το διαγωνι-σμόΤο laquoDeliraquo γράφτηκε στα τέλη του 2007 πριν αποφασίσουμε να λάβουμε μέρος στη Eurovision

Αληθεύει ότι η κρατική τηλεόραση της Τουρκίας σας πίεσε να αλλά-ξετε τον ήχο του τραγουδιού ώστε να ακούγεται πιο laquoανατολίτικοraquo Πάντως μια και αρκετά από τα κομμάτια σας έχουν παραδοσιακά στοιχεία γιατί δεν στείλατε στο διαγωνισμό ένα τραγούδι πιο κοντά στον τούρκικο ήχοΚατrsquo αρχάς δεν υπήρξε καμιά πίεση Για τον ήχο είναι αλήθεια ότι θα μπορούσαμε να το είχαμε ηχογραφήσει διαφορετικά Πάντως είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς ότι κάθε τραγούδι κάθε δίσκος και κάθε ηχογράφηση έχουν τη δική τους αξία Κι όπως και να χει εμείς νομίζουμε ότι το τραγούδι έχει πολλές διαστάσεις που είναι πολύ περισσότερο laquoανατολίτικεςraquo από άλλα μας κομμάτια Πάρτε για παράδειγμα κάποιες ιδέες στους στίχους του τη μελωδία του κουπλέ και το τελικό του μέρος

Υποβάλατε τρία τραγούδια στην επιτροπή της Eurovision Είχαν και αυτά τούρκικο στίχο Γιατί επιλέχτηκε το laquoDeliraquo Τrsquo άλλα δύο θα περιληφθούν στον ερχόμενο δίσκο σαςΤrsquo άλλα δύο τραγούδια ήταν κι αυτά στα τούρκικα Εμείς έχουμε τα κριτήριά μας που κι αυτά δεν είναι εύκολο να τα εξηγήσουμε και η επιτροπή τα δικά της Αλλά την επιτροπή την αποτελούσαν και άλλοι οπότε τα δικά μας κριτήρια δεν ίσχυσαν στο ακέραιο Πάντως τα άλλα δύο κομμάτια θα είναι πράγματι στο επόμενο άλμπουμ

Η έδρα της μπάντας είναι η Ισταμπούλ Κατά ποιο τρόπο η πολυ-πολιτισμική πολυεθνική παράδοση και ατμόσφαιρα της πόλης επηρέασε τη μουσική σας Νιώθετε μέρος της παράδοσης αυτήςΗ Ισταμπούλ είναι μια πολύτιμη τεράστια παλιά χαοτική πολυπλη-θής και πολύχρωμη πόλη Μας είναι πραγματικά αδύνατο να πούμε με ποιο τρόπο έχουμε επηρεαστεί απrsquo αυτή τη μαγευτική πόλη

Τα ελληνικά Μέσα ιδίως τα πιο συντηρητικά τονίζουν συνεχώς ότι η Τουρκία είναι μια χώρα που δεν προστατεύει επαρκώς την ελευ-θερία έκφρασης και καλλιτεχνικής δημιουργίας Όντας μια μπάντα που υποστηρίζει ανοιχτά την Αριστερά είχατε ποτέ προβλήματαΠοτέ δεν δεχτήκαμε άμεση πίεση από το κράτος Ωστόσο θεωρούμε πως θα έπρεπε πράγματι να διαθέτουμε μια υγιέστερη δημοκρατία και προσπαθούμε με όλες τις δυνάμεις να συμβάλουμε σrsquo αυτό τον σκοπό Πρέπει να επισημάνουμε ότι εξrsquo όσων γνωρίζουμε τα ελληνικά και τουρκικά Μέσα αγνοούν τις εκπληκτικές ομοιότητες

ανάμεσα στους δύο λαούς και τις κοινές ιστορίες τους Αντίθετα επι-κεντρώνονται στις διαφορές Η αμφισβήτηση και κριτική των Μέσων είναι απολύτως απαραίτητες στην εποχή μας τόσο απαραίτητες όσο και η αμφισβήτηση της πολιτικής mdashαν όχι και παραπάνω

Γιατί οι Mor Ve Otesi δεν περιλαμβάνονταν στην ταινία του Fatih Akin laquoΟ Ήχος της ΠόληςraquoΜάλλον πρέπει να ρωτήσετε τον ίδιο Για να επανέλθουμε στη δεύ-τερη ερώτησή σας ίσως διότι δεν θεώρησε ότι ο ήχος μας είναι αρκετά ανατολίτικος μια και μιλάμε για μια ταινία που αναδείκνυε το ανατολίτικο χρώμα της περιοχής Όπως και να χει μάλλον δεν μπορούμε να απαντήσουμε

Πώς εξηγείται η μεγάλη δημοτικότητα της μπάντας τη στιγ-μή που ο ήχος και η ρητορική της είναι αρκετά μακριά από το mainstreamΚι αυτό είναι κάτι που πρέπει να σας το απαντήσουν άλλοι Εμείς κάναμε το καλύτερο μπορούσαμε και δεν το βάλαμε κάτω Δεν φοβηθήκαμε να μιλήσουμε δεν κρύψαμε τις απόψεις μας και προ-σπαθήσαμε να μην επαναλαμβανόμαστε

Ποιες είναι οι τρεις πρώτες λέξεις που έρχονται στο μυαλό σας ακούγοντας τη λέξη laquoΕλλάδαraquoΠλάτωνας Αθήνα είδος

Η αριστερόφρων ελληνική νεολαία έχει δύο κλασικά συνθήματα laquoΤο Αιγαίο ανήκει στα ψάρια τουraquo και laquoΗ Κύπρος είναι κινέζικηraquo Υπάρχουν ανάλογα συνθήματα στην ΤουρκίαΔεν γνωρίζουμε σχετικά συνθήματα αλλά αυτά ακούγονται πολύ ωραία

Ακούτε βαλκανική μουσική Έχετε σχέση με τη βαλκανική μουσική παράδοσηΔεν ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα για κάποια συγκεκριμένη εθνική πα-ραδοσιακή μουσική αλλά η ίδια η τουρκική παραδοσιακή μουσική είναι επηρεασμένη από τη βαλκανική Οπότε κατά κάποιο τρόπο συνδεόμαστε με τη βαλκανική παράδοση

Προτελευταία ερώτηση με παιδική αφέλεια όποιος έχει ταξιδέψει και στις δύο χώρες mdashΕλλάδα και Τουρκίαmdash ξέρει πόσο πολύ μοιάζουν οι δύο κουλτούρες Ποιος λοιπόν φταίει για την ένταση Η σχολική παιδεία που διδάσκει μισαλλοδοξία Οι πολιτικές σκο-πιμότητες Οι ΗΠΑ Μια ερώτηση κάνουμεhellipΛίγο απrsquo όλα μάλλον Όμως ένας πολιτισμικός παράγοντας εγγε-νής και στις δυο κουλτούρες είναι ίσως το κλειδί μας αρέσει να μαλώνουμε Να φωνάζουμε να καυγαδίζουμε να κατηγορούμε τους άλλους Επίσης είναι και η γεωγραφική θέση μιας και πάντα ψάχνουμε τον κοντινότερο εχθρό Ούτως ή άλλως η εποχή του Ψυχρού Πολέμου βασιζόταν σε πολλές εντάσεις και συγκρούσεις τοπικού χαρακτήρα παντού στον πλανήτη και τα προβλήματα με-ταξύ Τουρκίας κι Ελλάδας ανήκαν σrsquo αυτήν την κατηγορία Όμως πρέπει να δηλώσουμε ότι όσο προβληματικές κι αν είναι οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας σε επίπεδο κρατών οι έλληνες και οι τούρκοι γενικά δεν μισούνται

Και η τελευταία ερώτηση Ο Neil Young έλεγε laquoRockrsquonrsquoroll can never dieraquo οι Rolling Stones laquoItrsquos only rockrsquonrsquoroll but we like itraquo ο Marilyn Manson laquoRock is deadraquo και οι Smashing Pumpkins laquoLet me die for rockrsquonrsquorolllet me die to save my soulraquo Ποιο είναι το μότο των Mor Ve OtesiΕμείς θα λέγαμε laquoΓιατί τόση εμμονή με τον τίτλο Rockrsquonrsquorollraquo

Abstract Giannis Palavos talks to the popular Turkish rock group ldquoMor Ve Otesirdquo about their music and their cultural background

Germans Go to Hollywood

Γκέλυ Μαδεμλή

Θα μπορούσε να είναι σενάριο χολιγουντιανής ταινίας Οι σκηνοθέτες που εγκατέλειψαν τη δεκαετία του lsquo30 την Κεντρική Ευρώπη και δή τη Γερμανία που γνώριζε τότε τη χρυσή εποχή της κινηματογραφικά είχαν πολύ καλούς λόγους για να το κάνουν Η Ευρώπη σκεπαζόταν από μαύρα σύννεφα ενώ στην προέκταση της Πόλης των Αγγέλων η λιακάδα δεν ήταν ελκυστική μόνο επειδή ευνοούσε τα εξωτερικά γυρίσματα κι εξοικονομούσε ενέργεια Προεξοφλούσε την επιτυχία μιας πληθώρας ανθρώπων που έψαχναν την ελευθερία τους όσο πιο μακριά γίνεται απrsquo τη χώρα τους η οποία έμοιαζε με ηφαιστιογενή ζώνη Ακούγεται σαν american dream Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή

Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης αν και προϊόν ήττας άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την πολιτιστική κίνηση του Ράιχ mdashήταν κι αυτό μια κάποια νίκη Στον κινηματογράφο που στον Αrsquo Παγκόσμιο έτυχε εργαλειακής μεταχείρισης από το βασικότερο χρηματοδότη του δηλαδή το κρά-τος ως το λαϊκότερο σε πρόσβαση μέσο διακίνησης ιδεών αυτή η πολιτιστική άνθιση απέκτησε μυθικές διαστάσεις Βέβαια όταν μιλάει κανείς για την κινηματογραφική παραγωγή της Γερμανίας στο διάστημα του μεσοπολέμου μπορεί να χρησιμοποιήσει ως συνώνυμο ένα αρκτικόλεξο την UFA Η Universum Film AG ιδρύθηκε στο Μπάμπελσμπεργκ το 1917 για να εξυπηρετήσει σκοπούς προπαγάνδας Σύντο-μα όμως μετά τη λήξη του Μεγάλου Πόλεμου απεγκλωβίστηκε από αυτή τη δέσμευση συγχώνεψε όλες τις μικρές εταιρείες παραγωγής (ακόμα και τη μεγαλύτερης κλίμακας Nordisk της Δανίας) προσέλαβε 2500 χιλιάδες υπαλλήλους μέσα σε δύο χρόνια έχτισε δύο μεγάλες αίθουσες στο μητροπολιτικό κέντρο του Βερολίνου δικτυώθηκε σε 3000 κινηματογράφους ανά τη χώρα και το 1921 ιδιωτικοποιήθηκε διεκδικώντας και μεγαλύτερη καλλιτεχνική ελευθερία Έτσι κι αλλιώς η γλώσσα δεν αποτελούσε πρόβλημα στην εποχή του βωβού Με μια μικρή επέμβαση στους μεσότιτλους οι γερμανικές ταινίες μπορούσαν να ταξιδέψουν οπουδήποτε ανά την κατακερματισμένη υφήλιο

Ωστόσο οι νόμοι της εποχής προκειμένου να προστατεύσουν το γερμανικό ldquoπροϊόνrdquo επέβαλλαν να γυρίζεται και να εξάγεται μόνο μία ταινία για κάθε μια που εισάγεται mdashένας έλεγχος ποσοτικός αλλά όχι ποιοτικός και τελικά επιζήμιος Κι αυτό γιατί ο βασικός ανταγωνιστής της UFA σε παγκόσμιο επίπεδο δούλευε με ακριβώς τους αντίστροφους όρους Στην Αμερική το κόστος της κάθε παραγωγής έπρεπε να καλυφθεί από τα κέρδη που θα έφερνε η ταινία στις 54 πολιτείες αλλά το πλεόνασμα έβγαινε από τις πωλήσεις των ταινιών στην Ευρώπη Αυτή η κινηματογραφική πολιτική στη Γερμανία θα ήταν και η αρχή του τέλους Η διακεκομμένη ροή της παραγωγής η κακή διαχείριση η είσοδος του ήχου που επενέβη στη φύση του μέσου άρα και στους ανθρώπους που ασχολούνταν ποιοτικά με αυτό έφεραν το μόνο αντίπαλο δέος του Hollywood κοντά στη χρεωκοπία και ξεκίνησαν τη διαρροή του δημιουργικού ανθρώπινου δυναμικού του που θα ολοκληρωνόταν με τον προσεταιρισμό της UFA από τους Ναζί

Τι ειρωνεία λοιπόν η ldquoμετανάστευση των διαννοουμένωνrdquo όπως έμελλε να μείνει στο χρόνο με άλλα λόγια η αθρόα προσέλευση ανθρώ-πων του κινηματογράφου του θεάτρου και της μουσικής απrsquo την Ευρώπη (και μάλιστα περισσότερο απrsquo τη Γερμανία και την Αυστρία) στη Νότια Καλιφόρνια από το τέλος της δεκαετίας του lsquo20 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 ήταν κι η βασική μεταβλητή που μεταμόρφωσε το Χόλιγουντ που στο τέλος του Αrsquo Παγκοσμίου Πολέμου θύμιζε περισσότερο μια εξελιγμένη ldquoβιομηχανικήrdquo περιοχή Από τους πρώτους κιόλας μήνες το τοπίο άλλαξε άρδην καθώς αυτό το νέο κύμα συμπλήρωσε στο παζλ τα κομμάτια που έλειπαν Στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1933 (το έτος ανάληψης της εξουσίας από το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα) και 1952 περισσότεροι από 1500 Αυστριακοί και Γερμανοί δούλευαν στα μεγάλα στούντιο Ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων που δούλευαν στα στούντιο ήταν αμερικανικής καταγωγής αυτοί αναλάμβαναν να καλύπτουν τις χαμηλόμισθες επικουρικές θέσεις ξυλουργοί ελαιοχρωματιστές δακτυλογράφοι κουβαλητές εργάτες ldquoγενικών καθηκόντωνrdquo Αντίθετα τα μεγάλα ονόματα των παραγωγών των σκηνοθετών ακόμα και των πρωταγωνιστών είχαν ξενική εξωτική κατάληξη mdashοι αδερφοί Warner ο Sam Goldwyn ο Lewis B Mayer παραγωγοί κάποιων από τις μεγαλύτερες επιτυχιές της εποχής ήταν κι αυτοί μέτοικοι Οι Marlene Dietrich Hedy Lamarr κι άλλες σιωπηλές βαμπ έφεραν μιας άλλης κοπής φωτογένεια Οι Josef von Sternberg Max Ophuumlls Otto Preminger Fritz Lang Billy Wilder και Fred Zinnemann ήταν μερικοί μόνο από τους δεκάδες σκηνοθέτες που αναδείχθηκαν στη χώρα τους και βρήκαν στα ldquoμεγάλα μεγέθηrdquo της δυτικής ακτής το ιδανικό πεδίο δράσης τους Ο καθένας για διαφορετικούς λόγους (1) αλλά όλοι με το ίδιο αποτέλεσμα

Οι Γερμανοί δεν έφεραν στις αποσκευές τους για την Αμερική απλώς τεχνική κατάρτιση Βέβαια αυτή βοήθησε καθώς οι αμερικάνοι που ασχολούνταν με το σινεμά δεν φημίζονταν για την εφευρετικότητά τους αλλά για τον πραγματισμό τους Δε θα δίσταζαν να δώσουν διαβατήριο σε οποιαδήποτε ιδέα κι ευρεσιτεχνία από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη που θα μπορούσε να τους φανεί χρήσιμη στο μέλλον Περισσότερο δε οι άνθρωποι αυτοί άρχισαν να καλλιεργούν την αντίληψη πως η παραγωγή μιας ταινίας αποτελεί εξ ορισμού και μια καλλιτεχνική έκφραση Στις γραμμές μιας απόλυτα μηχανοποιημένης παραγωγής οι θεμέλιες λίθοι όχι μόνο της γερμανικής κουλτούρας αλλά και σύσσωμης της ευρωπαϊκής τέχνης της περιόδου του Μεσοπολέμου που επέστρεψε στον ανθρωποκεντρισμό άνοιξαν το δρόμο για μία και μόνη αρχή το θρίαμβο της υποκειμενικότητας Για παράδειγμα η παράδοση του βωβού γερμανικού κινηματογράφου ήθελε την κάμερα να δημιουργεί την εντύπωση της υποκειμενικής ψυχολογικής κατάστασης Η πεμπτουσία του εξπρεσσιονισμού στηριζόταν στην επιμονή στη φόρμα ως υποβολείο των σκέψεων των ηρώων Μέσα από αυτό το φίλτρο το κινηματογραφικό ldquoβλέμμαrdquo δεν ήταν πια μια μηχανική κίνηση η ματιά του θεατή προς την οθόνη αλλά εντοπιζόταν και μέσα στο φιλμικό ldquoκείμενοrdquo Συνήθη μοτίβα της τέχνης του Μεσοπολέμου στην Ευρώπη ανανέωσαν θεματικά το χολιγουντιανό ρεπερτόριο η αναζήτηση του ηδονισμού η εξύψωση του ατόμου η ειρωνεία το γύρισμα της τύχης χρωμάτισαν σε άλλους τόνους κάποιες πολυειπωμένες κατά τrsquo άλλα ιστορίες ώσπου να φτάσουν στις απο-χρώσεις του μαύρου mdashγιrsquo αυτό και οι ταινίες του τέλους του lsquo30 συγχέονται συχνά ως noir Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια πρόβα τζενεράλε Αν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο και για την επίγευση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σε σχέση με αυτήν του Δεύτερου

Μια πινελιά ειρωνείας συμπληρώνει τον καμβά Για όσο διάστημα το Hollywood δεχόταν τις σωτήριες ενέσεις του από την ομάδα των γερμανοαυστριακών σκηνοθετών οι γερμανοί διαννοούμενοι που φτάνουν παράλληλα στην Αμερική εκπρόσωποι του ldquoΙνστιτούτου Κοι-νωνικής Έρευναςrdquo (γνωστότεροι ως τα μέλη της ldquoΣχολής της Φρανκφούρτηςrdquo) έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το πεδίο που στην πορεία θα αποτελέσει πυρήνα της κριτικής τους τη μαζική κουλτούρα Την ίδια περίοδο που οι μεν στρέφονται σε έναν βασικό μηχανισμό της μαζικής κουλτούρας στην Αμερική τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας οι δε αποστρέφονται οποιασδήποτε κοινωνικής εκδήλωσης σχετί-ζεται με αυτήν και ορίζουν (έστω κι αποφατικά) την περιβόητη ldquoκριτική θεωρίαrdquo τους Είναι η πρώτη φορά που ένα φιλοσοφικό ρεύμα διαπιστώνει την παθογένεια που έπεται της γιγάντωσης των μέσων επικοινωνίας και της εξέλιξης της τεχνολογίας της εικόνας Δεν πρόκειται για αντίφαση Ο κινηματογράφος ως κατεξοχήν μέσο όπου οι αντιθέσεις συναντιούνται συνέστησε το ιδανικό πεδίο παρατήρησης για τους σκεπτόμενους της εποχής είτε αυτοί στέκονταν εντός είτε εκτός των τειχών των στούντιο Σήμερα στα credits των πιο επιτυχημένων αμερικάνικων blockbusters μπαίνουν οι υπογραφές των γερμανών Roland Emmerich και Wolfgang Petersen Κι ldquoέξω από τα τείχηrdquo εκτείνονται ορδές ανθρώπων που δηλώνουν θεσμικά ή εξω-θεσμικά αλλά και με επιπολαιότητα και ευκολία τον αντι-αμερικανισμό τους και τους τρόπους με τους οποίους καταδικάζουν τον ναζισμό Οι συγκρίσεις δικές μας

Σημειώσεις(1) Ο αυστριακός Οtto Preminger παρά την εβραϊκή του καταγωγή δέχτηκε να αφήσει τη χώρα του περισσότερο για μια επικερδή πρόταση που του έγινε από την 20th Century Fox Αργότερα μάλιστα σε ένα διάλειμμα αναδουλειάς θα έκανε κι ένα πέρασμα από το Braodway ως ηθοποιός όπου παραδόξως έγινε γνωστός παίζοντας τον ναζί Ο δανός Douglas Sirk (βαπτίστηκε Claus Detlev Sirk) επέλεξε να ζήσει στη χώρα του Goethe γιατί αγαπούσε το γερμανικό ρομαντισμό Σύντομα θα τοποθετούνταν το ίδιο ρομαντικά στο χώρο της αριστεράς αλλά το 1937 έφυγε από τη Γερμανία κυριολεκτικά νύχτα ως φυγάς mdashκατά φαντασίαν ασθενής σε ένα τραυματιοφορείο μαζί με τη δεύτερη (κι εβραία) γυναίκα του (η πρώτη προσχώρησε από νωρίς στο πλευρό των εθνικο-σοσιαλιστών) Ο Billy Wilder μπορεί να μην ήξερε καν αγγλικά όταν άρχισε να πουλά τα σενάριά του στο Hollywood το 1933 αλλά είχε προπολλού λάβει τα νάματα της αμερικανικής κουλτούρας την τζαζ το τσάρλεστον παρεμφερείς ήχους και εικόνες της εποχής Ο Ophuumlls έτσι κι αλλιώς άλλαζε με ευκολία περιβάλλον μόνο στο Μεσοπόλεμο γύρισε τέσσερα φιλμ σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και γλώσσες

Abstract This article by Gelly Mademli is a recollection of the german cultural and intellectual immigration between the two world wars mainly on grounds of political differences and how it shaped the great Hollywood of the years that followed

Ο Aubrey de Grey είναι ένας ξερακιανός ερευνητής του πανεπιστημίου του Cambridge Αντικομφορμιστής όπως τουλάχιστον μπορεί εύκολα κανείς να συμπεράνει κι απrsquo τη φωτογραφία-πορτρέτο που δημοσιεύουμε Έχει μακριά laquoαγι-οβασιλιάτικαraquo πυρόξανθα γένια φοράει ένα χιλιομπαλωμένο πουλόβερ και μιλάει δυσνόητα γρήγορα βομβαρδίζοντας το συνομιλητή του με αναφορικές προτάσεις και βρετανικό φλέγμα To όνομα του υπαινίσσεται γαλλική καταγωγή αλλά όπως ο ίδιος μου είπε θα πρέπει να ανατρέξει κανείς πολύ πίσω στην γαλλο-βρετανική ιστορία και το κοινό νορμανδικό τους παρελθόν για να δικαιωθεί αυτή η πρώτη λογικοφανής εντύπωση Ο κύριος de Grey είναι μεγαλωμένος στο Λονδίνο ldquoχίπηςrdquo φαινομενικά αλλά αρχετυπικός άγγλος στον τρόπο ζωής τις συνήθειες το ldquoλέγεινrdquo και το ldquoσκέπτεσθαιrdquo Ζει στην πόλη-μουσείο του Cambridge στα βρετανικά midlands δεν οδηγεί παρά μόνο ποδήλατο δεν καπνίζει παρά μόνο πίνει μπύρα πολύ κι όπως όλοι οι συμπολίτες του συνηθίζει να κάνει βαρκάδα μrsquo ένα ξύλινο πλεούμενο σα γόνδολα ακατέρ-γαστη απrsquo την ιταλική φινέτσα σrsquo ένα από τα πιο γαλήνια μέρη όπου προσωπικά έχω βρεθεί στον ποταμό Cam που διαπλέει την πόλη του Αν κι ο ίδιος σπούδασε την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών κι αρχικά εξειδικεύτηκε στην τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) το πεδίο του ερευνητικού προγράμματος που ldquoτρέχειrdquo τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά μακρινό απrsquo την αρχική του επιστημονική κατεύθυνση Ο κύριος de Grey κάνει έρευνα ldquoαιχμήςrdquo στην νεοσύστατη (sic) επιστήμη της βιογεροντολογίας Δεν είναι καθηγητής στο Cambridge έχει κάνει όμως το διδακτορικό του εκεί και τώρα το φημισμένο πανεπιστήμιο υποστηρίζει ανάμεσα σε πολλούς άλλους την έρευνα του διαθέτοντας του και δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές

Τον συνάντησα στο Cambridge σαν απεσταλμένος της εκ-πομπής ldquoTop Storiesrdquo της ΝΕΤ Κι αυτό που μας τράβηξε εκεί δε συμπεριλαμβάνεται στο ανεπίσημο μίνι βιογραφικό σημείωμα της πρώτης παραγράφου Ο de Grey ρισκάρο-ντας απροκάλυπτα το επιστημονικό του κύρος τοποθετεί

την έρευνα του στη βιογεροντολογία κάτω από βαρύγδου-πους τίτλους εκκωφαντικούς όσο και εξωφρενικούς στην πρώτη τους ανάγνωση ldquoΣε 30 χρόνια οι άνθρωποι θα είναι δυνατόν να ζούνε έως και 1000 έτηrdquo επαναλαμβάνει σε κάθε διάλεξη απέναντι σε κάθε κασετοφωνάκι μπλοκάκι και κάμερα Δελεαστικός τίτλος για κάθε ΜΜΕ κάθε εν δυνάμει τηλεθεατή ή αναγνώστη Με την περίπτωση de Grey και τη ldquoμέθοδο αναζωογόνησήςrdquo του έχουν ασχοληθεί μέσα μαζικής ενημέρωσης απrsquo όλον τον κόσμο και τηλεοπτικά δίκτυα απrsquo την ισπανική τηλεόραση έως το ldquoβικτοριανόrdquo BBC Ο ίδιος ο de Grey είναι απίστευτα εξοικειωμένος στη σχέση του με τα ΜΜΕ πρόθυμος να ldquoδανείσειrdquo το χρόνο του και ldquoπροπο-νημένοςrdquo σrsquo αυτά που θα πει mdashείναι χαρακτηριστικό ότι ldquoon camerardquo δεν έχασε τα λόγια του ούτε μια φορά πιθανώς δεν κόμπιασε καν Αυτό συμβαίνει γιατί ο ίδιος κι η έρευνα του μόνο όφελος μπορεί να έχουν απrsquo την επαφή με τα μέσα mdashκάθε πρωτοπόρος επιστημονική έρευνα χρειάζεται γερή χρηματοδότηση Η οικονομική υποστήριξη που αναζητά ο de Grey και (πραγματικά) απαιτεί η έρευνα του προϋποθέτει την προβολή της

Μη σπεύσετε να τον θεωρήσετε ldquoπονηρόrdquo mdashο de Grey αφήνει την εντύπωση μιας ιδιόρρυθμης ευφυΐας παρά ενός ldquoλα-μόγιουrdquo Ένας έλληνας φίλος μεταπτυχιακός καρδιολόγος στην Αγγλία που με βοήθησε στην μετάφραση επιστημονικών όρων κατά τη διάρκεια της συνέντευξης εντυπωσιάστηκε απrsquo το επιστημονικό υπόβαθρο του de Grey κι ανακάλεσε όλη την αρχική του προκατάληψη ―την οποία μάλλον μετέτρεψε μετά τη συζήτηση μας σε γνήσια εκτίμηση της έρευνας του άγγλου επιστήμονα Γιατί όσο τρελό κι αν ακούγεται αυτό που ο de Grey προβλέπει η ανθρώπινη διάνοια έχει πολλές φορές επιβεβαιώσει παρόμοιες ldquoεπιστημονικές φαντασίεςrdquo σε πείσμα της κοινής λογικής Ο τίτλος ldquoΈχεις 50 πιθανότη-τες να ζήσεις 1000 χρόνιαrdquo στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ίσως ισοδυναμούσε με την πρόταση ldquoΣε λίγα χρόνια ο άνθρωπος θα ταξιδεύει από την Ευρώπη στην Αμερική σε 7 ώρεςhelliprdquo

Έχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Aubrey De Grey

Αλέξης Γαγλίας φωτό Αλέξης Μητρογιώργος

Κύριε de Grey έχετε γίνει γνωστός απrsquo τη θεωρία σας ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει περισσότερο από χίλια χρόνιαΕίμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν πολύ περισσό-τερο από τώρα περίπου έως και χίλια χρόνια στο μέλλον Πιθανότατα θα αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία σχετικά σύντομα Κι αυτό δεν είναι μια προσωπική μου φαντασίωση Θα συμβεί σίγουρα

Αυτό που λέτε φαντάζει κάπως μαγικό πως είναι δυνατόν να συμ-βείΕίναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό δεν είναι μαγικό αν απλώς θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή Μια περί-πλοκη μηχανή της οποίας δεν έχουμε τrsquo ακριβή αντίγραφα του σχεδίου κατασκευής Παρrsquo όλrsquo αυτά το ανθρώπινο σώμα παραμένει μια μηχανή κι είναι παραδεκτό πως μπορεί να επισκευαστεί όπως και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασε ο άνθρωπος ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι για παράδειγμα Ξέρουμε ότι τα κτίρια πχ η Ακρόπολη μπορούν να μείνουν ανέγγιχτα για πολλές εκατοντάδες χρόνια Ένα αυτοκίνητο μπορεί να δουλεύει έως 100 χρόνια ακόμα κι αν σχεδι-άστηκε να λειτουργεί μόνο για δέκα Η σωστή επισκευή κι η συνεπής συντήρηση μπορούν να διατηρήσουν μια μηχανή λειτουργική για όσο χρόνο θέλουμε

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για την πραγμάτωση της έρευνάς σαςΕίναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πότε θα πραγματωθούν όλες οι νέες και φιλόδοξες τεχνολογίες Παραδείγματος χάριν όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν την προσπάθεια τους να πετάξουν μεσολάβησαν πολλοί αιώνες από το Λεονάρντο Ντα Βίντσι μέχρι τους αδερφούς Ράιτ Δε μπορούμε λοιπόν να ξέρουμε πόσο χρόνο ακριβώς θα πάρει αλλά μια καλή εκτίμηση μπορεί να γίνει απrsquo το πόσο λεπτομερειακά κατα-νοούμε τον τρόπο που θα το επιτύχουμε Προς το παρόν γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες mdashπως γερνάμε και ποιες είναι οι μοριακές και κυτταρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης Επίσης κατέχουμε πια αρκετά λεπτομερώς το πως θα επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί ο χρόνος Νομίζω ότι έχουμε 50 πιθανότητες νrsquo αναπτύξουμε την απαραίτητη τεχνολογία μέσα σε 25-30 χρόνια Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δε θα συμβεί είναι αν συναντήσουμε απρόβλεπτα εμπόδια ή δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν την απαιτούμενη έρευνα

Τι είναι τελικά η γήρανση Ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο ή μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτείΗ γήρανση είναι σαφέστατα ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο Είτε το ονομάζουμε ασθένεια είτε όχι αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα ορολογίας Εξαρτάται λοιπόν απrsquo το πώς ορίζουμε τη λέξη ασθέ-νεια Αλλά η γήρανση είναι σίγουρα μια ανθυγιεινή κατάσταση Σου κάνει κακό

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρά μας όσο γερνάμε όλο και πιο αργά πολλαπλασιάζονταιΤα γερασμένα κύτταρα διαιρούνται με πιο αργό ρυθμό απrsquo ότι συμ-βαίνει στις νεότερες ηλικίες Και πρέπει να αναζητήσουμε αυτό που ldquoφταίειrdquo στο περιβάλλον των κυττάρων Πάντως είτε συμβαίνει μέσα είτε έξω από το κύτταρο εξακολουθεί να είναι μια αλλαγή στη δομή του σώματος την οποία εμείς θα επισκευάσουμε Για πα-ράδειγμα ένα κύτταρο μπορεί να διαιρείται πιο αργά γιατί υπάρχει μέσα του πέψιμο υλικό κι αυτό επιβραδύνει το μεταβολισμό του ή γιατί το περιβάλλον του το υγρό που περικλείει το κύτταρο δεν ενθαρρύνει την αναπαραγωγή Τέτοιες είναι οι βλάβες που πρέπει να επισκευάσουμε

Θα δείχνουμε κιόλας νέοι Αν αυτές οι ldquoβλάβεςrdquo κάποτε επισκευ-αστούνΌταν αναπτύξουμε τις θεραπείες αναζωογόνησης που προτείνω δε θα έχει σημασία πόσο γερασμένος είσαι Γιατί αν επωφελείσαι από

αυτές θα είσαι για πάντα νέος Είτε λοιπόν κάποιος είναι τριάντα είτε εκατό είτε τριακοσίων ετών θα έχει νεανική εμφάνιση και θα παραμένει νέος κι εσωτερικά τόσο από πλευράς πνευματικής λειτουργίας όσο και σωματικής

Θα σταματήσουμε λοιπόν να πεθαίνουμε από γηρατειά ή αρρώ-στιες Θα καταστούμε αθάνατοιΤουλάχιστον δε θα έχουμε πια κανένα λόγο να πεθάνουμε από γη-ρατειά Μrsquo άλλα λόγια η πιθανότητα να πεθάνουμε κάποια στιγμή δε θrsquo αυξάνεται όσο γερνάμε Φυσικά θα εξακολουθούν να υπάρ-χουν άλλες αρρώστιες που όπως και σήμερα θα σκοτώνουν νέους ανθρώπους Θα εμφανίζονται λόγω της εξέλιξης των βακτηρίων και των ιών Και πολλές άλλες αιτίες θανάτου όχι βιολογικές αλλά πάντως υπαρκτές όπως να σε χτυπήσει ένα φορτηγό ή να σε πυρο-βολήσουν στον πόλεμο Σίγουρα λοιπόν δε θα γίνουμε αθάνατοι Αθανασία σημαίνει να μην έχεις καμιά πιθανότητα να πεθάνεις από οποιαδήποτε αιτία Δε θα το καταφέρουμε αυτό

Πόσο εμπλέκονται στην έρευνα και τη θεωρία σας όροι όπως γε-νετική κλωνοποίηση νανοτεχνολογίαΗ κλωνοποίηση έχει πολλαπλά νοήματα αλλά το πιο ενδιαφέρον ldquoπαρακλάδιrdquo της είναι η ldquoθεραπευτική κλωνοποίησηrdquo Είναι η πιο συγγενική εκδοχή της με την ιατρική επιστήμη Η μεταφορά πυρήνων που προτείνει είναι ένας έξυπνος τρόπος να θεραπεύσεις κύτταρα χωρίς να κεντρίσεις την προσοχή του ανοσοποιητικού συστήματος Η θεραπεία γονιδίων θrsquo αποδειχτεί σίγουρα πολύ σημαντική στο μέλλον Η κεντρική ιδέα είναι να εισάγουμε νέα γονίδια στα κύττα-ρά μας ενώ σε μερικές περιπτώσεις πρέπει νrsquo αφαιρούμε άχρηστο υλικό απrsquo αυτά ώστε να διατηρούμε το σώμα μας στην κατάλληλη κατασταση Η νανοτεχνολογία πιθανόν να γίνει πολύ σημαντική στις δεκαετίες που έρχονται αλλά στις πρώτες γενιές τεχνολογιών που θα επισκευάζουν και θα συντηρούν το ανθρώπινο σώμα δε νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα

Θα μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει τα 1000 χρόνια απrsquo τον καναπέ του Πίνοντας καπνίζοντας και τρώγοντας χωρίς κανένα αυτοέ-λεγχοΈνα απrsquo τα πιο σημαντικά σημεία στη θεραπεία αναζωογόνησης είναι ότι θα μπορούμε να επισκευάσουμε τη ζημιά που προκαλείται από τη γήρανση ακόμα κι αν αυτή είναι ασυνήθιστα γρήγορη Σήμερα αν κάποιος τρώει ανθυγιεινά ή δεν ασκείται θα υποφέρει κι ίσως τελικά δε ζήσει πολύ γιατί μπορεί να πάθει διαβήτη ή οτιδήποτε ανάλογο Αλλά οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορούν να σταματήσουν τέτοιες περιπλοκές Αν οι άνθρωποι που ζουν ανθυγιεινά έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν απrsquo αυτές τις θεραπείες συχνότερα από κάποιον που κάνει μια υγιεινή ζωή τότε πιθανόν η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους νrsquo αποδειχτεί πολύ μικρή Αν πήγαινες στην Αφρική τον προηγούμενο αιώνα ίσως πέθαινες από ελονοσία Τώρα όποιος σκοπεύει να ταξιδέψει μέχρι εκεί κάνει μια ένεση κι είναι ασφαλής Ανάλογα στο μέλλον θα κάνεις μια ένεση και θα είναι απολύτως ΟΚ να φας στα McDonaldrsquos

Οι συμπεριφορές αγάπης το γέλιο η καλή καρδιά πόσο βοηθάνε στη μακροζωίαΔεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον έλεγχο του ρυθμού γήρανσης Όταν εξετάζουμε υπερή-λικες πάνω από 100 χρονών σχεδόν πάντα αποδεικνύονται πολύ καλοί στην αντιμετώπιση αγχωδών καταστάσεων Δε στρεσάρονται υπερβολικά κι αυτό είναι πολύ σημαντικό Όταν οι άνθρωποι αγ-χώνονται απελευθερώνονται κάποιες ορμόνες που είναι αρνητικές για την υγεία κι επιταχύνουν τη γήρανση Αλλά η διαφορά τελικά είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τις τεχνολογίες που περιγράφω Ίσως 1-2 χρόνια Η τεχνολογία που θέλω να εξελίξω θα κρατά τους ανθρώπους νέους και υγιείς οριστικά

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

the missing_link

Η φωτογραφία απεικονίζει τα πρόθυρα ενός αστυνομικού τμήματος στο Βερολίνο στην περιοχή του Tiergarten πολύ κοντά στον περίφημο ζωολογικό κήπο της πόλης Είναι μια κακή πρόχειρη φωτογραφία απrsquo αυτές που κόβονται πρώτες και δεν έχουν καμιά πιθανότητα δημο-σίευσης Τραβήχτηκε βιαστικά από έναν άνθρωπο (εμένα) που δε θα έκανε ποτέ κάτι ανάλογο δηλαδή να φωτογραφήσει ένα αστυνομικό τμήμα στην Αθήνα Λόγω του φόβου για τις συνέπειες που μπορεί να είχε το γρήγορο ldquoκλικrdquo αν κάποιος απrsquo το εσωτερικό του κτιρίου καταλόγιζε δόλο ή τάση ldquoδολιοφθοράςrdquo στην πράξη μου

Δεν θεωρώ τον εαυτό μου προβληματικά καχύποπτο Ούτε αφύσικα δειλό Χρησιμοποιώ την προσωπική μου εμπειρία στο κείμενο θε-ωρώντας πως η αίσθηση μου τη στιγμή της φωτογραφίας προσεγγίζει τον ελληνικό μέσο όρο αυτό που πάνω-κάτω θα νιώθατε και lsquoσεις σε μια ίδια περίπτωση Έτσι εκπαιδευτήκαμε mdashη ldquoκουλτούραrdquo μας περί αστυνομίας και αστυνόμευσης είναι αντανακλαστικά ελαστική Ενδεικτικό παράδειγμα Η εικόνα μιας διμοιρίας των ΜΑΤ να δέρνει ldquoon camerardquo συλληφθέντες πολίτες δεν αρκεί ώστε ο ανώτατος άρ-χοντας να διακόψει τη μπουκιά του στην εξοχική κατοικία του και να σηκώσει το τηλέφωνο Μια πραγματική mdashκαι όχι εξευτελιστική των ldquoθεσμώνrdquomdash απόδοση ευθυνών σε όργανα της πολιτείας που φορώντας το εθνόσημο στο πέτο συμμαχούν σε οδομαχίες με ναζί θα ήταν αρκετή Οι δυνατότητες της ΕΛΑΣ σε προληπτικές συλλήψεις και τραβήγματα για πλάκα στη ΓΑΔΑ βρισίδια σε μανάδες από κουρασμένες διμοιρίες των ΜΑΤ πλαστικές χειροπέδες πισθάγκωνα χαστούκια και κλωτσιές στα μούτρα ldquoτσουβαλιασμένωνrdquo ανθρώπων δε γνωρίζω πόσο εξελίχθηκαν απrsquo το πρόσφατο παρελθόν αλλά παραμένουν τουλάχιστον σημαντικές Όποιος αμφιβάλλει γιrsquo αυτές τις ldquoυπερβολέςrdquo ας δοκιμάσει την άποψη του (και την τύχη του) Θα διαπιστώσει ότι για να τις ldquoφαςrdquo απrsquo την ΕΛΑΣ συχνά αρκεί να βρεθείς κοντά της ενώ ldquoκάτι τρέχειrdquohellip Οι ldquoσυνήθεις ύποπτοιrdquo μετατρέπονται τότε αντανακλαστικά σε πρώτους τυχόντες

Zoo PolizeiΑλέξης Γαγλίας (fiaskoinfogmailcom) (975000 mW)

Στο Βερολίνο δεν αντιλήφθηκα ότι πλησίαζα σε ΑΤ παρά μόνο στην απόσταση που φαίνεται και στην εικόνα Μερικά αραγμένα βανάκια πράσινα κιόλας mdashστην ldquoΕλλαδάραrdquo ούτε η αγροφυλακή δε θα lsquoχει τόσο ldquoφιλικάrdquo μπατσικάmdash η κίτρινη ταμπέλα ldquopolizeirdquo με το καπε-λωμένο ανθρωπάκι και τέλος Γερμανικός μινιμαλισμός Ενθύμιο απrsquo την (πρώτη σύγχρονη) δημοκρατία της Βαϊμάρης Λίγα μέτρα μέσα απrsquo την εξώπορτα του κτιρίου πίσω από ένα γκισέ έστεκε ένας άνθρωπος με πράσινη καζάκα Παρότι έμοιαζε περισσότερο με θυρωρό τραπέζης παρά με ldquoμάτσοrdquo αστυνομικό υπάλληλο δε ρίσκαρα να συζητήσω την απορία μου μαζί του

Περίεργη πόλη άλλωστε το Βερολίνο mdashκι οι βερολινέζοι του μαζί Πέντε μέρες έμεινα στην πόλη και τις τέσσερις έβρεχε επί 24 ώρες Κι όμως οι φιγούρες που βημάτιζαν στο δρόμο δούλευαν ή έπιναν καφέ φορούσαν χαμόγελαhellip Στην παγωμένη ρουτίνα τους στην επίπεδη χώρα τους έδειχναν 100 πιο ήρεμοι απrsquo ότι οι περισσότεροι εξ ημών mdashκι ας τελούμε διαρκώς ακόμα και μες τις κακοφτιαγμένες πόλεις μας σε μια εν δυνάμει αισθησιακή πανδαισία Σε απόσταση βολής απrsquo τον ήλιο και μιας αναπνοής από τη θάλασσα Τα φράγκα που λείπουν απrsquo την τσέπη μας θα πει κάποιος ή το μετρό που δεν πάει ακόμα παντούhellip Σπάσαν τα νεύρα μας Μπορεί

Πάντως το παράδειγμα του Βερολίνου εμμένει Μια πόλη με τόσο φορτισμένο πολιτικό παρελθόν mdashπου η Αθήνα έχει να νιώσει από την εποχή του Περικλήmdash όπου συνυπάρχουν οι ουρανοξύστες της Potzdamerplatz με τα σοβιετικά μπλοκς και συμβιώνουν άνθρωποι απrsquo όλον τον κόσμο πάνκηδες νεοναζί και καλλιτέχνες ως εκ θαύματος δε νιώθει την ανάγκη κρανοφόρων διμοιριών σε κεντρικές της λεω-φόρους Στις εισόδους των ΑΤ δεν υπάρχουν σκοπιές ldquoκομάντοςrdquo που σε (αμφιλεγόμενες) καταστάσεις έντασης πυροβολούν στον αέρα ούτε ldquoαντάρτες πόλεωνrdquo εκστρατεύουν εναντίον τους Τη νύχτα οι δρόμοι που περνούν έξω από αυτά δεν αποκλείονται διαμορφώνοντας οδούς-νεκρές ζώνες όπως αυτές που σίγουρα λειτουργούν έως τα ξημερώματα και στη Βασόρα

Πετάξαμε απrsquo το Βερολίνο την πρώτη μέρα που είδαμε λίγο ήλιο Πήραμε τη βροχή μαζί μας και γυρίσαμε στην Αθήνα Τη φωτογραφία που ντύνει το κείμενο θα την ldquoέκαιγαrdquo αφού όταν παίχτηκε πάλι στην Πανεπιστημίου το ντέρμπυ ldquoΜΑΤ και Χρυσαυγίτες vs Αναρχικών και Αριστεριστώνrdquo αυτή αναπαυοταν στο φάκελο ldquoBerlin-petamardquo Διασώθηκε την τελευταία στιγμή Το επέβαλλε η τηλεοπτική εικόνα του επελαύνοντος μικτού αποσπάσματος αστυνομικών και ακροδεξιών στο (επί)κεντρο μιας ευρωπαϊκής χώρας το χειμώνα του 2008

Καταρχήν σκόπευα να γράψω ένα κείμενο γεμάτο στοιχεία και περιστατικά για τη γνωστή σε κάθε ζώο του κήπου μας πλην της στρουθο-καμήλου σχέση αλληλοεκτίμησης και ενίοτε συνεργασίας που πάντα συνέδεε την αστυνομία μας με ακροδεξιούς σχηματισμούς Η φωτο-γραφία ελπίζω ότι μπορεί μόνη της σχεδόν να κάνει κάτι πιο ενδιαφέρον να στοιχειοθετήσει μια ενστικτώδικη σύγκριση της κοινωνικής ldquoατμόσφαιραςrdquo και του πολιτικού πολιτισμού των δύο χωρών

Το πρωινό των συγκρούσεων στο κέντρο όταν είδα τις πρώτες εικόνες άρχισα να βάζω τα παπούτσια μου Απrsquo το σπίτι μου έως το Πανε-πιστήμιο με τα πόδια δεν είναι περισσότερο από 20 λεπτά Όταν έβαλα τη μηχανή στον ώμο το μετάνιωσα Δε φοβήθηκα ένα παράλογο παιχνίδι είναι Κι έχω δει τόσες φορές να το παίζουνε που θα μπορούσα πια να συμμετάσχω κιόλας σε μεγάλη ldquoπίσταrdquo mdashαντίπαλοι μου μπάτσοι που αντιγράφουν τοίχο τοίχο τις κινήσεις του Ράμπο στη ζούγκλα ψυχικά άρρωστοι που πίνουν σιρόπια στην υγειά του Ες και τύποι που χτυπούν το σύστημα σπάζοντας ldquoτσικουετσέντοrdquo με δοκάρια

Μπήκα στο αυτοκίνητο κι ανέβηκα στην Ακροκόρινθο με μια στάση στο χωράφι που κλείνει το κείμενο Τις τελευταίες γραμμές τις έγραψα εκεί κάτω απrsquo το δεντράκι και ατάραχος σα μοσχάρι στον ήλιο Τις μεταφέρω ldquocopy pasterdquo λοιπόν απrsquo το μπλοκάκι

ldquoόπως ο τζόγος η σιέστα το τσιγάρο ίσως μας είναι συλλογικά αναγκαία η απλή αναλογική ο δικομματισμός που παράγει ισχυρές κυ-βερνήσεις και μια αστυνομία που δέρνει πιο άγρια απrsquo τους κουκουλοφόρους κάποτε είχαμε βρεθεί στη δύσκολη θέση να χρειαζόμαστε μια Χούντα ldquoγια να γίνουμε Κράτοςrdquo για να φτιάξουν δρόμους και χέστρες στα χωριά τώρα όντας ο χώρος της Γης με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση σχιζοφρένειας στα μόρια του κι αφού τα οικονομικά μας δεν το επιτρέπουν να πληρώσουμε να πάει στο διάολο και να ομαδο-ψυχοθεραπευτούμε ίσως το ξύλο και η μαγκιά να βγαίνουν εσαεί από τον παράδεισο σrsquo αυτήν τη νότια μικρή πρώτη Δημοκρατίαrdquo

Καλή ανάγνωση του τέταρτου monkie μας mW=milli-Words μονάδα μέτρησης κειμένου

Έναν χρόνο περίπου πριν σημειώθηκε επίθεση με ρουκέτα στο κτήριο της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα καμία οργάνωση δεν ανέλαβε την ευθύνη και καμία προκήρυξη δεν εμφανί-στηκε όχι τόσο για να μας διαφωτίσει σχετικά με τα προφανή αίτια αλλά για να πραγματοποιηθεί κι ldquoεπισήμωςrdquo η τελετή αναλήψεως και το συμβάν να αποκτήσει ολοκληρωμένο χαρακτήρα Άνευ της υπογραφής το έργο παρέ-μενε ημιτελές και δόθηκε κατά συνέπεια χώρος σε θεωρίες συνομωσίας να κάνουν την αναπόφευκτη εμφάνιση τους σαν σαλιγκάρια μετά τη βροχή ύαινες μετά τη σφαγή ξυλοκόποι πάνω απrsquo την πεσμένη δρυ Αργότερα βέβαια εμφανίστηκε κι η προκήρυξη έτσι όμορφα και παστρικά μπήκε η υπόθεση στο χρονοντούλαπο Ευτυχώς που επετειακά σκεπτόμενοι οι αμερικάνοι φρόντισαν νrsquo αντιληφθούμε τα γενέθλια υπενθυμίζοντάς μας τα περί επικηρύξεως

Ο Καλλιτέχνης Ήταν Ανιψιός Του Γκαλερίστα

Κωστής Αλεξανδρόπουλος

Ζω στη Πλειστόκενο εποχή της μουσειολογίας Στέκομαι αραχνιασμέ-νος σrsquo ένα διάδρομο ψάχνοντας απεγνωσμένα με τα μάτια τριγύρω απrsquo τη νεοκλασική κάσα της πόρτας νrsquo ανακαλύψω το καρτελάκι με το περιεχόμενο της αίθουσας που ακολουθεί Δεν υπάρχει όμως πουθενά και πρέπει να υποθέσω ότι εξακολουθεί να ισχύει η αφηρη-μένη λακωνική πινακίδα που είδα πριν από ώρα στο κεφαλόσκαλο ldquoΑναπαραστάσεις Φύσηςrdquohellip Εκνευρισμένος κλοτσάω με το πόδι το λεπτεπίλεπτο κυματιστό σοβατεπί κι ένα κομμάτι σπάει και χάνεται καθώς το στέλνω με μια ακόμη βιαστική τώρα κλωτσιά στην άλλη μεριά του διαδρόμου Με ταπεινωμένο ύφος μπαίνω στην αίθουσα ντροπιασμένος αντιμέτωπος με την άγνοιά μου αναγκασμένος να παραδεχτώ τελικά το αναπόφευκτο mdashδεν είμαι τόσο καλλιεργημέ-νος όσο θα lsquoθελα να νομίζουν οι άλλοι Είμαι γνώστης και φωτεινός παντογνώστης όσο τα πράγματα κι οι συζητήσεις γύρω απrsquo αυτά κινούνται κι ακολουθούν τον ldquoορθόδοξοrdquo τρόποhellip

Το ζήτημα δεν είναι μόνο η δημοκρατικότητα της παρουσίασης των εκθεμάτων ενός μουσείου σε σχέση με το κοινό Το έργο-έκθεμα αποκτά πλέον αυτόνομη οντότητα και διεκδικεί αυτού καθrsquo αυτού τη δημοκρατικότητα της παρουσίασής του Για νrsquo αποσαφηνιστεί ότι ldquoεννοείταιrdquo θα πρέπει να επαναληφθεί το βασικό αξίωμα της δεοντο-λογικής δημοκρατίας mdashίσες ευκαιρίες σε όλους Τα υπόλοιπα έπονται του ορισμού υπονοούνται κι είναι υποσημειώσεις Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Αυτό απομονωμένο το αξίωμα αν εφαρμοστεί στον κόσμο του μουσείου θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα στους μεταμοντέρνους τρόπους εκθέσεως όπου προτάσσεται η έννοια έναντι του πλαισίου Τα δωμάτια κι οι πτέρυγες καθορίζονται από θεματικές ενότητες που αποδομούν τα έργα απrsquo τη χρονική σχετικότητά τους σε μια επιχείρηση προσέγγισης του ουτοπικού της αποτίμησης του έργου αυτού καθrsquo αυτού Μια θεωρία που αναγγέλλει μεν ίσες ευκαιρίες σrsquo όλα τα έργα τέχνης χωρίς μεσάζοντες χωρίς τον εξαναγκαστικό λόγω παιδείας θαυμασμό σε κάποια θεωρούμενα κλασικά αλλά που απομονώνει το ίδιο το έργοΤο πλαίσιο χρειάζεται ώστε οι καινοτομίες του έργου να γίνουν μέρος μιας αλληλουχίας που ξεκίνησε απrsquo το Lascaux (1) Νrsquo αποκαλυφθούν οι συναρπαστικές αγωνίες του καλλιτέχνη οι Σειρήνες οι Λαιστρυγό-νες κι οι Κύκλωπες που είχε να αντιμετωπίσει μέχρι να φτάσει στην Ιθάκη που εμείς βλέπουμε σαν τοπίο που θα μπορούσε να ΄ναι ένα οποιοδήποτε τοπίο Κι η Πηνελόπη Χωρίς τους μνηστήρες και τον αργαλειό θα lsquoναι μια μεσήλικη ελληνίδα που κανείς δε θα γυρίσει να κοιτάξει δεύτερη φορά

Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Ναι αλλά ένας Pollock θα χάνει πάντα δίπλα σrsquo έναν van Gogh και τα τοπία του Monet ή του Turner θα κατα-βαραθρώνουν πάντα την αρμονική διχρωμική αναπαράσταση του συναισθήματος σύμφωνα με τον Rothko Ειδομένη χωρίς πλαίσιο η εν προκειμένω ζωγραφική θα ευνοήσει αναπόφευκτα τους ρεα-λιστές στα μάτια του κοινού μετατρέποντας τους σύγχρονους σε μια εικαστική παρέμβαση νηπιακού χαρακτήρα Απονενοημένες πράξεις Ορφανές εμπνεύσεις ή αυνανισμοί παθολογικών περιπτώσεων εγω-πάθειας και ναρκισσισμού

Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Η γνωστή κίνηση της εκάστοτε ελίτ Ο χαμαιο-λεοντισμός κι η υποκρισία σrsquo όλο τους το μεγαλείο Προφανώς κάποια στιγμή οι ιθύνοντες νόες αποφάσισαν ότι τα πράγματα έγιναν πολύ εύκολα πως η μάζα τελικά (δυστυχώς) είχε τη δυνατότητα να μορφω-θεί Η τέχνη ήταν το έσχατο οχυρό που όπου να lsquoναι θα lsquoπεφτε γιατί υπήρχαν τα βιβλία Γιατί αποδεικνυόταν ότι δεν ήταν θέμα αίματος όσο διάθεσης κι όταν όλοι είχαν ίδιες ευκαιρίες στη μόρφωση τότε όλοι θα εκτιμούσαν και την τέχνη Αλλά τι θα lsquoκανε η ελίτ Πολιορκημέ-νη σε βίλες και μεζονέτες προσπαθούσε απεγνωσμένα να οργανώσει την αντίστασή της Πούρα κονιάκ και τραβηγμένα παντζούρια Μετά από έτη σκέψεως έφτασαν στο συμπέρασμα ότι αν τα ldquoπλαίσιαrdquo είναι ορατά είναι κι απτά και τελικά προσπελάσιμα

Αν τα όρια μπορούν να είναι κάτι που η ldquoπλέμπαrdquo μπορεί νrsquo αντιλη-φθεί τότε δεν τα χρειαζόμαστε κι όλοι σηκώσαν τα ποτήρια ενθουσι-ασμένοι Ανακάτεψαν σακάτεψαν την τράπουλα και με τα νέα φύλλα έφτιαξαν τον ενοιολογικό καταμερισμό των εκθεμάτων του μουσείου διακηρύττοντας πλέον πως η ανωτερότητα δεν είναι θέμα παιδείας αλλά ενστίκτου

Γενικά κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει τη θέση του έργου τέ-χνης δια μέσου των αιώνων την αδιαμεσολάβητη αισθητική αποτίμη-ση που απελευθερώνει εκδημοκρατικοποιεί το έργο Ένα έργο όμως κατά τrsquo άλλα απομακρυσμένο απrsquo το δημιουργό ο οποίος θα πεθάνει από φυματίωση ή σκορβούτο και κανείς δε θα ενδιαφερθεί να μάθει για lsquoκείνον πούθε ήρθε δηλαδή και για πού τραβούσε μετατρέποντας έτσι σε θεωρία της τέχνης το ldquoκάθε έργο είναι ένα νησιrdquo

Μια πράξη όμως αποστερημένη από το ιστορικό της πλαίσιο γυμνή από κίνητρα αιτιάσεις και ελπίδες δεν προξενεί αυτό που η ίδια ως ζωντανό παράγωγο μιας εποχής επιθυμεί Έχει ανάγκη το πλαίσιο που εξηγεί δημιουργεί απαιτήσεις ανασκαλεύει τη λίμπιντο το νοούμε-νο που κρύβεται το κεκαλυμμένο Η μαγεία ο πόθος η έξαψη της προσμονής ενός μακρόσυρτου ldquoστριπ-τιζrdquo μιας πιθανής διείσδυσης και κατανόησης

Το μόνο που μένει σα σαπισμένη σανιδα καλυμμένη με πεταλίδες που βολοδέρνει στο πέλαγος εινrsquo η υπογραφή κάπου παραχωμένη Αυτό που για κάποιους συνιστά αδιαφιλονίκητη ένδειξη ματαιοδοξίας τελικά αποκαλύπτεται ως από μηχανής θεός που σώζει την παράσταση ντύνοντας το αποσκελετωμένο νοούμενο με έστω και μία ταυτότητα Αυτή είναι που το δένει άρρηκτα με ότι ήταν και ότι θα ΄ναι που εγγυάται τη δέσμευση του δημιουργού ως προς το δημιούργημά και το κοινο του μια φωνή στη βαβούρα του βαβελικού εννοιολογικού μουσείου το οποίο καταπίνει βουλημικά ότι βρει στο πέρασμά του Η υπογραφή είναι που κάνει το ldquoΜαύρο Τετράγωνο σε Άσπρο Φόντοrdquo του Μάλεβιτς αυτό ακριβώς mdashή έστω περίπουmdash που δηλώνει ο δημι-ουργός του Η μουτζούρα του Rothko δίπλα στον Rembrandt σώζεται λόγω της υπογραφής ακόμη κι όταν η αποκρυπτογράφηση της θά lsquoναι αντικείμενο των ειδικών που θα τη διασταυρώνουν με γεγονότα και χαμένα στην άγνοια της υπερπληροφόρησης όνειρα

Σε τελική ανάλυση όταν κάποιος επιλέγει (ή τον επιλέγει) μια πορεία ldquoεκτόςrdquo όταν έχει νrsquo αντιμετωπίσει όλη τη κοινωνία όταν οι θυσίες είναι καθημερινότητα κι όχι μεγαλόκαρδος συμβιβασμός ανωτερότη-τας τότε η υπογραφή είναι αναμενόμενη Όταν κάποιος διακυβεύει τη ζωή του όλη στοχεύοντας επί της Βασ Σοφίας την αμερικάνικη πρεσβεία μrsquo ένα RPG (που δεν σου πέφτει τυχαία στα χέρια απrsquo το πουθενά και λες ldquoΤι κάνω απόψε Δεν το ρουκετάρω στην πρεσβείαrdquo) τότε πρέπει να υπάρξει υπογραφή Το πεπερασμένο της ανθρώπινης ζωής έχει την υπογραφή ενσταλαγμένη σε κάθε μόριο Όταν ο τζόγος είναι τέτοιος θέλεις να το μάθουν έστω και με κωδικοποιημένη μορφή επαναστατικών ακρωνυμικών όλοι Κανείς δεν είναι άμοιρος της ματαιοδοξίας κι ο αναμάρτητος πρώτος το λίθο βαλέτω Χωρίς υπογραφή η πράξη είναι μια μουντζούρα μια φάρσα Εκτός αν δεν υπήρξε τελικά το απαραίτητο ldquoρίσκοrdquo εκτός κι αν ήταν μια περίπτωση γόνου καλής οικογένειας που έχει εξ ορισμού τις κατάλληλες διασυν-δέσεις και το παίζει επαναστατημένος καλλιτέχνης ενώ ο γκαλερίστας είναι θείος του

ΥΓ Κανένας ακέραιος καλλιτέχνης εντωμεταξύ δεν κάνει σφυγμο-μέτρηση τριών εβδομάδων αφού έχει εκθέσει το έργο του για νrsquo αποφασίσει να βάλει επιτέλους την υπογραφή του Εκτός κι αν ο γκαλερίστας έχει το χρόνο με το μέρος του

Επεξηγήσεις(1) Lascaux Σύμπλεγμα σπηλαίων στη Νοτιοδυτική Γαλλία διάσημο για τις περίπου 2000 ζωγραφικές παραστάσεις του εκτιμούμενης ηλικίας 16000 ετών

laquoΟύτε για μας είναι εύκολο να εξηγήσουμε γιατί συμμετέχουμε στη EurovisionraquoΟι Mor Ve Otesi (laquoΠέρα από το Μοβraquo) είναι μία από τις κορυφαίες ροκ μπάντες της Τουρκίας Από το 1995 ως σήμερα κυκλοφόρησαν πέντε δίσκους ο τέταρτος εκ των οποίων (Duumlnya Yalan Soumlyluumlyor laquoΟ Κόσμος Ψεύδεταιraquo 2004) έχει χαρακτηριστεί ως ο καλύτερος τούρκικος ροκ δίσκος που κυκλοφόρησε ποτέ Δεδηλωμένοι υποστηρικτές της τουρκικής Αριστεράς συγκρότημα με γνώσεις και ενδιαφέρον για το μουσικό παρελθόν της Τουρκίας και αγαπημένα παιδιά της κρι-τικής οι Mor Ve Otesi εξέπληξαν το σύμπαν όταν αποφάσισαν να συμμετάσχουν στον ερχόμενο διαγωνισμό της EurovisionΟ Γιάννης Παλαβός στην πρώτη συνέντευξη της μπάντας στην Ελλάδα συζήτησε με τα μέλη της για την απόφασή τους να πάρουν μέρος στο διαγωνισμό τη σχέση τους με την παράδοση και τις ομοιότητες ανάμεσα στην ελληνική και την τουρκική κουλτούρα

mor ve otesi

Μετά την απόφασή σας να πάρετε μέρος στη Eurovision εισπρά-ξατε αρνητικά σχόλια από μερίδα των ακροατών σας ειδικά τους πιο σκληροπυρηνικούς Προφανώς ήσασταν προετοιμασμένοι γιrsquo αυτό σωστάΕίναι γεγονός ότι πολλοί από τους ακροατές μας ειδικά τους πιο αφοσιωμένους είχαν πρόβλημα με την επιλογή μας Για να πούμε την αλήθεια δεν είναι εύκολο να εξηγήσουμε την επιλογή αυτή mdashδεν είναι εύκολο ακόμα για μας τους ίδιουςmdash δεδομένου ότι το συγκρότημα είναι ένα από το πιο δημοφιλή στην Τουρκία Αλλά δεν απογοητευτήκαμε Ξέρουμε τις αντιρρήσεις γύρω απrsquo το ότι τέχνη και ανταγωνιστικές διοργανώσεις δεν συμβαδίζουν Και συμφωνούμε Παρόλrsquo αυτά έστω κι αν ένας ερμηνευτής ή μια μπάντα δεν είναι φυσικά εκτός του καλλιτεχνικού πεδίου μέρος της δουλειάς τους είναι κι η διασκέδαση Και στη δουλειά που λέγεται διασκέδαση υπάρχει το ανταγωνιστικό στοιχείο mdashείτε μας αρέσει είτε όχι Προ-τιμούμε να μην αντιμετωπίζουμε τη Eurovision απλώς και μόνο σαν έναν διαγωνισμό τραγουδιού Είναι ένα μεγάλο και παραδοσιακό τηλεοπτικό σόου κι είναι και μια μεγάλη παραγωγή Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν αν η επιλογή που κάναμε ήταν καλή

Το τραγούδι laquoDeliraquo (laquoΤρελόςraquo) γράφτηκε ειδικά για τη Eurovision ή είχε γραφτεί παλιότερα και το ξαναδουλέψατε για το διαγωνι-σμόΤο laquoDeliraquo γράφτηκε στα τέλη του 2007 πριν αποφασίσουμε να λάβουμε μέρος στη Eurovision

Αληθεύει ότι η κρατική τηλεόραση της Τουρκίας σας πίεσε να αλλά-ξετε τον ήχο του τραγουδιού ώστε να ακούγεται πιο laquoανατολίτικοraquo Πάντως μια και αρκετά από τα κομμάτια σας έχουν παραδοσιακά στοιχεία γιατί δεν στείλατε στο διαγωνισμό ένα τραγούδι πιο κοντά στον τούρκικο ήχοΚατrsquo αρχάς δεν υπήρξε καμιά πίεση Για τον ήχο είναι αλήθεια ότι θα μπορούσαμε να το είχαμε ηχογραφήσει διαφορετικά Πάντως είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς ότι κάθε τραγούδι κάθε δίσκος και κάθε ηχογράφηση έχουν τη δική τους αξία Κι όπως και να χει εμείς νομίζουμε ότι το τραγούδι έχει πολλές διαστάσεις που είναι πολύ περισσότερο laquoανατολίτικεςraquo από άλλα μας κομμάτια Πάρτε για παράδειγμα κάποιες ιδέες στους στίχους του τη μελωδία του κουπλέ και το τελικό του μέρος

Υποβάλατε τρία τραγούδια στην επιτροπή της Eurovision Είχαν και αυτά τούρκικο στίχο Γιατί επιλέχτηκε το laquoDeliraquo Τrsquo άλλα δύο θα περιληφθούν στον ερχόμενο δίσκο σαςΤrsquo άλλα δύο τραγούδια ήταν κι αυτά στα τούρκικα Εμείς έχουμε τα κριτήριά μας που κι αυτά δεν είναι εύκολο να τα εξηγήσουμε και η επιτροπή τα δικά της Αλλά την επιτροπή την αποτελούσαν και άλλοι οπότε τα δικά μας κριτήρια δεν ίσχυσαν στο ακέραιο Πάντως τα άλλα δύο κομμάτια θα είναι πράγματι στο επόμενο άλμπουμ

Η έδρα της μπάντας είναι η Ισταμπούλ Κατά ποιο τρόπο η πολυ-πολιτισμική πολυεθνική παράδοση και ατμόσφαιρα της πόλης επηρέασε τη μουσική σας Νιώθετε μέρος της παράδοσης αυτήςΗ Ισταμπούλ είναι μια πολύτιμη τεράστια παλιά χαοτική πολυπλη-θής και πολύχρωμη πόλη Μας είναι πραγματικά αδύνατο να πούμε με ποιο τρόπο έχουμε επηρεαστεί απrsquo αυτή τη μαγευτική πόλη

Τα ελληνικά Μέσα ιδίως τα πιο συντηρητικά τονίζουν συνεχώς ότι η Τουρκία είναι μια χώρα που δεν προστατεύει επαρκώς την ελευ-θερία έκφρασης και καλλιτεχνικής δημιουργίας Όντας μια μπάντα που υποστηρίζει ανοιχτά την Αριστερά είχατε ποτέ προβλήματαΠοτέ δεν δεχτήκαμε άμεση πίεση από το κράτος Ωστόσο θεωρούμε πως θα έπρεπε πράγματι να διαθέτουμε μια υγιέστερη δημοκρατία και προσπαθούμε με όλες τις δυνάμεις να συμβάλουμε σrsquo αυτό τον σκοπό Πρέπει να επισημάνουμε ότι εξrsquo όσων γνωρίζουμε τα ελληνικά και τουρκικά Μέσα αγνοούν τις εκπληκτικές ομοιότητες

ανάμεσα στους δύο λαούς και τις κοινές ιστορίες τους Αντίθετα επι-κεντρώνονται στις διαφορές Η αμφισβήτηση και κριτική των Μέσων είναι απολύτως απαραίτητες στην εποχή μας τόσο απαραίτητες όσο και η αμφισβήτηση της πολιτικής mdashαν όχι και παραπάνω

Γιατί οι Mor Ve Otesi δεν περιλαμβάνονταν στην ταινία του Fatih Akin laquoΟ Ήχος της ΠόληςraquoΜάλλον πρέπει να ρωτήσετε τον ίδιο Για να επανέλθουμε στη δεύ-τερη ερώτησή σας ίσως διότι δεν θεώρησε ότι ο ήχος μας είναι αρκετά ανατολίτικος μια και μιλάμε για μια ταινία που αναδείκνυε το ανατολίτικο χρώμα της περιοχής Όπως και να χει μάλλον δεν μπορούμε να απαντήσουμε

Πώς εξηγείται η μεγάλη δημοτικότητα της μπάντας τη στιγ-μή που ο ήχος και η ρητορική της είναι αρκετά μακριά από το mainstreamΚι αυτό είναι κάτι που πρέπει να σας το απαντήσουν άλλοι Εμείς κάναμε το καλύτερο μπορούσαμε και δεν το βάλαμε κάτω Δεν φοβηθήκαμε να μιλήσουμε δεν κρύψαμε τις απόψεις μας και προ-σπαθήσαμε να μην επαναλαμβανόμαστε

Ποιες είναι οι τρεις πρώτες λέξεις που έρχονται στο μυαλό σας ακούγοντας τη λέξη laquoΕλλάδαraquoΠλάτωνας Αθήνα είδος

Η αριστερόφρων ελληνική νεολαία έχει δύο κλασικά συνθήματα laquoΤο Αιγαίο ανήκει στα ψάρια τουraquo και laquoΗ Κύπρος είναι κινέζικηraquo Υπάρχουν ανάλογα συνθήματα στην ΤουρκίαΔεν γνωρίζουμε σχετικά συνθήματα αλλά αυτά ακούγονται πολύ ωραία

Ακούτε βαλκανική μουσική Έχετε σχέση με τη βαλκανική μουσική παράδοσηΔεν ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα για κάποια συγκεκριμένη εθνική πα-ραδοσιακή μουσική αλλά η ίδια η τουρκική παραδοσιακή μουσική είναι επηρεασμένη από τη βαλκανική Οπότε κατά κάποιο τρόπο συνδεόμαστε με τη βαλκανική παράδοση

Προτελευταία ερώτηση με παιδική αφέλεια όποιος έχει ταξιδέψει και στις δύο χώρες mdashΕλλάδα και Τουρκίαmdash ξέρει πόσο πολύ μοιάζουν οι δύο κουλτούρες Ποιος λοιπόν φταίει για την ένταση Η σχολική παιδεία που διδάσκει μισαλλοδοξία Οι πολιτικές σκο-πιμότητες Οι ΗΠΑ Μια ερώτηση κάνουμεhellipΛίγο απrsquo όλα μάλλον Όμως ένας πολιτισμικός παράγοντας εγγε-νής και στις δυο κουλτούρες είναι ίσως το κλειδί μας αρέσει να μαλώνουμε Να φωνάζουμε να καυγαδίζουμε να κατηγορούμε τους άλλους Επίσης είναι και η γεωγραφική θέση μιας και πάντα ψάχνουμε τον κοντινότερο εχθρό Ούτως ή άλλως η εποχή του Ψυχρού Πολέμου βασιζόταν σε πολλές εντάσεις και συγκρούσεις τοπικού χαρακτήρα παντού στον πλανήτη και τα προβλήματα με-ταξύ Τουρκίας κι Ελλάδας ανήκαν σrsquo αυτήν την κατηγορία Όμως πρέπει να δηλώσουμε ότι όσο προβληματικές κι αν είναι οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας σε επίπεδο κρατών οι έλληνες και οι τούρκοι γενικά δεν μισούνται

Και η τελευταία ερώτηση Ο Neil Young έλεγε laquoRockrsquonrsquoroll can never dieraquo οι Rolling Stones laquoItrsquos only rockrsquonrsquoroll but we like itraquo ο Marilyn Manson laquoRock is deadraquo και οι Smashing Pumpkins laquoLet me die for rockrsquonrsquorolllet me die to save my soulraquo Ποιο είναι το μότο των Mor Ve OtesiΕμείς θα λέγαμε laquoΓιατί τόση εμμονή με τον τίτλο Rockrsquonrsquorollraquo

Abstract Giannis Palavos talks to the popular Turkish rock group ldquoMor Ve Otesirdquo about their music and their cultural background

Germans Go to Hollywood

Γκέλυ Μαδεμλή

Θα μπορούσε να είναι σενάριο χολιγουντιανής ταινίας Οι σκηνοθέτες που εγκατέλειψαν τη δεκαετία του lsquo30 την Κεντρική Ευρώπη και δή τη Γερμανία που γνώριζε τότε τη χρυσή εποχή της κινηματογραφικά είχαν πολύ καλούς λόγους για να το κάνουν Η Ευρώπη σκεπαζόταν από μαύρα σύννεφα ενώ στην προέκταση της Πόλης των Αγγέλων η λιακάδα δεν ήταν ελκυστική μόνο επειδή ευνοούσε τα εξωτερικά γυρίσματα κι εξοικονομούσε ενέργεια Προεξοφλούσε την επιτυχία μιας πληθώρας ανθρώπων που έψαχναν την ελευθερία τους όσο πιο μακριά γίνεται απrsquo τη χώρα τους η οποία έμοιαζε με ηφαιστιογενή ζώνη Ακούγεται σαν american dream Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή

Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης αν και προϊόν ήττας άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την πολιτιστική κίνηση του Ράιχ mdashήταν κι αυτό μια κάποια νίκη Στον κινηματογράφο που στον Αrsquo Παγκόσμιο έτυχε εργαλειακής μεταχείρισης από το βασικότερο χρηματοδότη του δηλαδή το κρά-τος ως το λαϊκότερο σε πρόσβαση μέσο διακίνησης ιδεών αυτή η πολιτιστική άνθιση απέκτησε μυθικές διαστάσεις Βέβαια όταν μιλάει κανείς για την κινηματογραφική παραγωγή της Γερμανίας στο διάστημα του μεσοπολέμου μπορεί να χρησιμοποιήσει ως συνώνυμο ένα αρκτικόλεξο την UFA Η Universum Film AG ιδρύθηκε στο Μπάμπελσμπεργκ το 1917 για να εξυπηρετήσει σκοπούς προπαγάνδας Σύντο-μα όμως μετά τη λήξη του Μεγάλου Πόλεμου απεγκλωβίστηκε από αυτή τη δέσμευση συγχώνεψε όλες τις μικρές εταιρείες παραγωγής (ακόμα και τη μεγαλύτερης κλίμακας Nordisk της Δανίας) προσέλαβε 2500 χιλιάδες υπαλλήλους μέσα σε δύο χρόνια έχτισε δύο μεγάλες αίθουσες στο μητροπολιτικό κέντρο του Βερολίνου δικτυώθηκε σε 3000 κινηματογράφους ανά τη χώρα και το 1921 ιδιωτικοποιήθηκε διεκδικώντας και μεγαλύτερη καλλιτεχνική ελευθερία Έτσι κι αλλιώς η γλώσσα δεν αποτελούσε πρόβλημα στην εποχή του βωβού Με μια μικρή επέμβαση στους μεσότιτλους οι γερμανικές ταινίες μπορούσαν να ταξιδέψουν οπουδήποτε ανά την κατακερματισμένη υφήλιο

Ωστόσο οι νόμοι της εποχής προκειμένου να προστατεύσουν το γερμανικό ldquoπροϊόνrdquo επέβαλλαν να γυρίζεται και να εξάγεται μόνο μία ταινία για κάθε μια που εισάγεται mdashένας έλεγχος ποσοτικός αλλά όχι ποιοτικός και τελικά επιζήμιος Κι αυτό γιατί ο βασικός ανταγωνιστής της UFA σε παγκόσμιο επίπεδο δούλευε με ακριβώς τους αντίστροφους όρους Στην Αμερική το κόστος της κάθε παραγωγής έπρεπε να καλυφθεί από τα κέρδη που θα έφερνε η ταινία στις 54 πολιτείες αλλά το πλεόνασμα έβγαινε από τις πωλήσεις των ταινιών στην Ευρώπη Αυτή η κινηματογραφική πολιτική στη Γερμανία θα ήταν και η αρχή του τέλους Η διακεκομμένη ροή της παραγωγής η κακή διαχείριση η είσοδος του ήχου που επενέβη στη φύση του μέσου άρα και στους ανθρώπους που ασχολούνταν ποιοτικά με αυτό έφεραν το μόνο αντίπαλο δέος του Hollywood κοντά στη χρεωκοπία και ξεκίνησαν τη διαρροή του δημιουργικού ανθρώπινου δυναμικού του που θα ολοκληρωνόταν με τον προσεταιρισμό της UFA από τους Ναζί

Τι ειρωνεία λοιπόν η ldquoμετανάστευση των διαννοουμένωνrdquo όπως έμελλε να μείνει στο χρόνο με άλλα λόγια η αθρόα προσέλευση ανθρώ-πων του κινηματογράφου του θεάτρου και της μουσικής απrsquo την Ευρώπη (και μάλιστα περισσότερο απrsquo τη Γερμανία και την Αυστρία) στη Νότια Καλιφόρνια από το τέλος της δεκαετίας του lsquo20 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 ήταν κι η βασική μεταβλητή που μεταμόρφωσε το Χόλιγουντ που στο τέλος του Αrsquo Παγκοσμίου Πολέμου θύμιζε περισσότερο μια εξελιγμένη ldquoβιομηχανικήrdquo περιοχή Από τους πρώτους κιόλας μήνες το τοπίο άλλαξε άρδην καθώς αυτό το νέο κύμα συμπλήρωσε στο παζλ τα κομμάτια που έλειπαν Στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1933 (το έτος ανάληψης της εξουσίας από το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα) και 1952 περισσότεροι από 1500 Αυστριακοί και Γερμανοί δούλευαν στα μεγάλα στούντιο Ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων που δούλευαν στα στούντιο ήταν αμερικανικής καταγωγής αυτοί αναλάμβαναν να καλύπτουν τις χαμηλόμισθες επικουρικές θέσεις ξυλουργοί ελαιοχρωματιστές δακτυλογράφοι κουβαλητές εργάτες ldquoγενικών καθηκόντωνrdquo Αντίθετα τα μεγάλα ονόματα των παραγωγών των σκηνοθετών ακόμα και των πρωταγωνιστών είχαν ξενική εξωτική κατάληξη mdashοι αδερφοί Warner ο Sam Goldwyn ο Lewis B Mayer παραγωγοί κάποιων από τις μεγαλύτερες επιτυχιές της εποχής ήταν κι αυτοί μέτοικοι Οι Marlene Dietrich Hedy Lamarr κι άλλες σιωπηλές βαμπ έφεραν μιας άλλης κοπής φωτογένεια Οι Josef von Sternberg Max Ophuumlls Otto Preminger Fritz Lang Billy Wilder και Fred Zinnemann ήταν μερικοί μόνο από τους δεκάδες σκηνοθέτες που αναδείχθηκαν στη χώρα τους και βρήκαν στα ldquoμεγάλα μεγέθηrdquo της δυτικής ακτής το ιδανικό πεδίο δράσης τους Ο καθένας για διαφορετικούς λόγους (1) αλλά όλοι με το ίδιο αποτέλεσμα

Οι Γερμανοί δεν έφεραν στις αποσκευές τους για την Αμερική απλώς τεχνική κατάρτιση Βέβαια αυτή βοήθησε καθώς οι αμερικάνοι που ασχολούνταν με το σινεμά δεν φημίζονταν για την εφευρετικότητά τους αλλά για τον πραγματισμό τους Δε θα δίσταζαν να δώσουν διαβατήριο σε οποιαδήποτε ιδέα κι ευρεσιτεχνία από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη που θα μπορούσε να τους φανεί χρήσιμη στο μέλλον Περισσότερο δε οι άνθρωποι αυτοί άρχισαν να καλλιεργούν την αντίληψη πως η παραγωγή μιας ταινίας αποτελεί εξ ορισμού και μια καλλιτεχνική έκφραση Στις γραμμές μιας απόλυτα μηχανοποιημένης παραγωγής οι θεμέλιες λίθοι όχι μόνο της γερμανικής κουλτούρας αλλά και σύσσωμης της ευρωπαϊκής τέχνης της περιόδου του Μεσοπολέμου που επέστρεψε στον ανθρωποκεντρισμό άνοιξαν το δρόμο για μία και μόνη αρχή το θρίαμβο της υποκειμενικότητας Για παράδειγμα η παράδοση του βωβού γερμανικού κινηματογράφου ήθελε την κάμερα να δημιουργεί την εντύπωση της υποκειμενικής ψυχολογικής κατάστασης Η πεμπτουσία του εξπρεσσιονισμού στηριζόταν στην επιμονή στη φόρμα ως υποβολείο των σκέψεων των ηρώων Μέσα από αυτό το φίλτρο το κινηματογραφικό ldquoβλέμμαrdquo δεν ήταν πια μια μηχανική κίνηση η ματιά του θεατή προς την οθόνη αλλά εντοπιζόταν και μέσα στο φιλμικό ldquoκείμενοrdquo Συνήθη μοτίβα της τέχνης του Μεσοπολέμου στην Ευρώπη ανανέωσαν θεματικά το χολιγουντιανό ρεπερτόριο η αναζήτηση του ηδονισμού η εξύψωση του ατόμου η ειρωνεία το γύρισμα της τύχης χρωμάτισαν σε άλλους τόνους κάποιες πολυειπωμένες κατά τrsquo άλλα ιστορίες ώσπου να φτάσουν στις απο-χρώσεις του μαύρου mdashγιrsquo αυτό και οι ταινίες του τέλους του lsquo30 συγχέονται συχνά ως noir Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια πρόβα τζενεράλε Αν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο και για την επίγευση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σε σχέση με αυτήν του Δεύτερου

Μια πινελιά ειρωνείας συμπληρώνει τον καμβά Για όσο διάστημα το Hollywood δεχόταν τις σωτήριες ενέσεις του από την ομάδα των γερμανοαυστριακών σκηνοθετών οι γερμανοί διαννοούμενοι που φτάνουν παράλληλα στην Αμερική εκπρόσωποι του ldquoΙνστιτούτου Κοι-νωνικής Έρευναςrdquo (γνωστότεροι ως τα μέλη της ldquoΣχολής της Φρανκφούρτηςrdquo) έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το πεδίο που στην πορεία θα αποτελέσει πυρήνα της κριτικής τους τη μαζική κουλτούρα Την ίδια περίοδο που οι μεν στρέφονται σε έναν βασικό μηχανισμό της μαζικής κουλτούρας στην Αμερική τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας οι δε αποστρέφονται οποιασδήποτε κοινωνικής εκδήλωσης σχετί-ζεται με αυτήν και ορίζουν (έστω κι αποφατικά) την περιβόητη ldquoκριτική θεωρίαrdquo τους Είναι η πρώτη φορά που ένα φιλοσοφικό ρεύμα διαπιστώνει την παθογένεια που έπεται της γιγάντωσης των μέσων επικοινωνίας και της εξέλιξης της τεχνολογίας της εικόνας Δεν πρόκειται για αντίφαση Ο κινηματογράφος ως κατεξοχήν μέσο όπου οι αντιθέσεις συναντιούνται συνέστησε το ιδανικό πεδίο παρατήρησης για τους σκεπτόμενους της εποχής είτε αυτοί στέκονταν εντός είτε εκτός των τειχών των στούντιο Σήμερα στα credits των πιο επιτυχημένων αμερικάνικων blockbusters μπαίνουν οι υπογραφές των γερμανών Roland Emmerich και Wolfgang Petersen Κι ldquoέξω από τα τείχηrdquo εκτείνονται ορδές ανθρώπων που δηλώνουν θεσμικά ή εξω-θεσμικά αλλά και με επιπολαιότητα και ευκολία τον αντι-αμερικανισμό τους και τους τρόπους με τους οποίους καταδικάζουν τον ναζισμό Οι συγκρίσεις δικές μας

Σημειώσεις(1) Ο αυστριακός Οtto Preminger παρά την εβραϊκή του καταγωγή δέχτηκε να αφήσει τη χώρα του περισσότερο για μια επικερδή πρόταση που του έγινε από την 20th Century Fox Αργότερα μάλιστα σε ένα διάλειμμα αναδουλειάς θα έκανε κι ένα πέρασμα από το Braodway ως ηθοποιός όπου παραδόξως έγινε γνωστός παίζοντας τον ναζί Ο δανός Douglas Sirk (βαπτίστηκε Claus Detlev Sirk) επέλεξε να ζήσει στη χώρα του Goethe γιατί αγαπούσε το γερμανικό ρομαντισμό Σύντομα θα τοποθετούνταν το ίδιο ρομαντικά στο χώρο της αριστεράς αλλά το 1937 έφυγε από τη Γερμανία κυριολεκτικά νύχτα ως φυγάς mdashκατά φαντασίαν ασθενής σε ένα τραυματιοφορείο μαζί με τη δεύτερη (κι εβραία) γυναίκα του (η πρώτη προσχώρησε από νωρίς στο πλευρό των εθνικο-σοσιαλιστών) Ο Billy Wilder μπορεί να μην ήξερε καν αγγλικά όταν άρχισε να πουλά τα σενάριά του στο Hollywood το 1933 αλλά είχε προπολλού λάβει τα νάματα της αμερικανικής κουλτούρας την τζαζ το τσάρλεστον παρεμφερείς ήχους και εικόνες της εποχής Ο Ophuumlls έτσι κι αλλιώς άλλαζε με ευκολία περιβάλλον μόνο στο Μεσοπόλεμο γύρισε τέσσερα φιλμ σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και γλώσσες

Abstract This article by Gelly Mademli is a recollection of the german cultural and intellectual immigration between the two world wars mainly on grounds of political differences and how it shaped the great Hollywood of the years that followed

Ο Aubrey de Grey είναι ένας ξερακιανός ερευνητής του πανεπιστημίου του Cambridge Αντικομφορμιστής όπως τουλάχιστον μπορεί εύκολα κανείς να συμπεράνει κι απrsquo τη φωτογραφία-πορτρέτο που δημοσιεύουμε Έχει μακριά laquoαγι-οβασιλιάτικαraquo πυρόξανθα γένια φοράει ένα χιλιομπαλωμένο πουλόβερ και μιλάει δυσνόητα γρήγορα βομβαρδίζοντας το συνομιλητή του με αναφορικές προτάσεις και βρετανικό φλέγμα To όνομα του υπαινίσσεται γαλλική καταγωγή αλλά όπως ο ίδιος μου είπε θα πρέπει να ανατρέξει κανείς πολύ πίσω στην γαλλο-βρετανική ιστορία και το κοινό νορμανδικό τους παρελθόν για να δικαιωθεί αυτή η πρώτη λογικοφανής εντύπωση Ο κύριος de Grey είναι μεγαλωμένος στο Λονδίνο ldquoχίπηςrdquo φαινομενικά αλλά αρχετυπικός άγγλος στον τρόπο ζωής τις συνήθειες το ldquoλέγεινrdquo και το ldquoσκέπτεσθαιrdquo Ζει στην πόλη-μουσείο του Cambridge στα βρετανικά midlands δεν οδηγεί παρά μόνο ποδήλατο δεν καπνίζει παρά μόνο πίνει μπύρα πολύ κι όπως όλοι οι συμπολίτες του συνηθίζει να κάνει βαρκάδα μrsquo ένα ξύλινο πλεούμενο σα γόνδολα ακατέρ-γαστη απrsquo την ιταλική φινέτσα σrsquo ένα από τα πιο γαλήνια μέρη όπου προσωπικά έχω βρεθεί στον ποταμό Cam που διαπλέει την πόλη του Αν κι ο ίδιος σπούδασε την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών κι αρχικά εξειδικεύτηκε στην τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) το πεδίο του ερευνητικού προγράμματος που ldquoτρέχειrdquo τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά μακρινό απrsquo την αρχική του επιστημονική κατεύθυνση Ο κύριος de Grey κάνει έρευνα ldquoαιχμήςrdquo στην νεοσύστατη (sic) επιστήμη της βιογεροντολογίας Δεν είναι καθηγητής στο Cambridge έχει κάνει όμως το διδακτορικό του εκεί και τώρα το φημισμένο πανεπιστήμιο υποστηρίζει ανάμεσα σε πολλούς άλλους την έρευνα του διαθέτοντας του και δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές

Τον συνάντησα στο Cambridge σαν απεσταλμένος της εκ-πομπής ldquoTop Storiesrdquo της ΝΕΤ Κι αυτό που μας τράβηξε εκεί δε συμπεριλαμβάνεται στο ανεπίσημο μίνι βιογραφικό σημείωμα της πρώτης παραγράφου Ο de Grey ρισκάρο-ντας απροκάλυπτα το επιστημονικό του κύρος τοποθετεί

την έρευνα του στη βιογεροντολογία κάτω από βαρύγδου-πους τίτλους εκκωφαντικούς όσο και εξωφρενικούς στην πρώτη τους ανάγνωση ldquoΣε 30 χρόνια οι άνθρωποι θα είναι δυνατόν να ζούνε έως και 1000 έτηrdquo επαναλαμβάνει σε κάθε διάλεξη απέναντι σε κάθε κασετοφωνάκι μπλοκάκι και κάμερα Δελεαστικός τίτλος για κάθε ΜΜΕ κάθε εν δυνάμει τηλεθεατή ή αναγνώστη Με την περίπτωση de Grey και τη ldquoμέθοδο αναζωογόνησήςrdquo του έχουν ασχοληθεί μέσα μαζικής ενημέρωσης απrsquo όλον τον κόσμο και τηλεοπτικά δίκτυα απrsquo την ισπανική τηλεόραση έως το ldquoβικτοριανόrdquo BBC Ο ίδιος ο de Grey είναι απίστευτα εξοικειωμένος στη σχέση του με τα ΜΜΕ πρόθυμος να ldquoδανείσειrdquo το χρόνο του και ldquoπροπο-νημένοςrdquo σrsquo αυτά που θα πει mdashείναι χαρακτηριστικό ότι ldquoon camerardquo δεν έχασε τα λόγια του ούτε μια φορά πιθανώς δεν κόμπιασε καν Αυτό συμβαίνει γιατί ο ίδιος κι η έρευνα του μόνο όφελος μπορεί να έχουν απrsquo την επαφή με τα μέσα mdashκάθε πρωτοπόρος επιστημονική έρευνα χρειάζεται γερή χρηματοδότηση Η οικονομική υποστήριξη που αναζητά ο de Grey και (πραγματικά) απαιτεί η έρευνα του προϋποθέτει την προβολή της

Μη σπεύσετε να τον θεωρήσετε ldquoπονηρόrdquo mdashο de Grey αφήνει την εντύπωση μιας ιδιόρρυθμης ευφυΐας παρά ενός ldquoλα-μόγιουrdquo Ένας έλληνας φίλος μεταπτυχιακός καρδιολόγος στην Αγγλία που με βοήθησε στην μετάφραση επιστημονικών όρων κατά τη διάρκεια της συνέντευξης εντυπωσιάστηκε απrsquo το επιστημονικό υπόβαθρο του de Grey κι ανακάλεσε όλη την αρχική του προκατάληψη ―την οποία μάλλον μετέτρεψε μετά τη συζήτηση μας σε γνήσια εκτίμηση της έρευνας του άγγλου επιστήμονα Γιατί όσο τρελό κι αν ακούγεται αυτό που ο de Grey προβλέπει η ανθρώπινη διάνοια έχει πολλές φορές επιβεβαιώσει παρόμοιες ldquoεπιστημονικές φαντασίεςrdquo σε πείσμα της κοινής λογικής Ο τίτλος ldquoΈχεις 50 πιθανότη-τες να ζήσεις 1000 χρόνιαrdquo στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ίσως ισοδυναμούσε με την πρόταση ldquoΣε λίγα χρόνια ο άνθρωπος θα ταξιδεύει από την Ευρώπη στην Αμερική σε 7 ώρεςhelliprdquo

Έχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Aubrey De Grey

Αλέξης Γαγλίας φωτό Αλέξης Μητρογιώργος

Κύριε de Grey έχετε γίνει γνωστός απrsquo τη θεωρία σας ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει περισσότερο από χίλια χρόνιαΕίμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν πολύ περισσό-τερο από τώρα περίπου έως και χίλια χρόνια στο μέλλον Πιθανότατα θα αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία σχετικά σύντομα Κι αυτό δεν είναι μια προσωπική μου φαντασίωση Θα συμβεί σίγουρα

Αυτό που λέτε φαντάζει κάπως μαγικό πως είναι δυνατόν να συμ-βείΕίναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό δεν είναι μαγικό αν απλώς θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή Μια περί-πλοκη μηχανή της οποίας δεν έχουμε τrsquo ακριβή αντίγραφα του σχεδίου κατασκευής Παρrsquo όλrsquo αυτά το ανθρώπινο σώμα παραμένει μια μηχανή κι είναι παραδεκτό πως μπορεί να επισκευαστεί όπως και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασε ο άνθρωπος ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι για παράδειγμα Ξέρουμε ότι τα κτίρια πχ η Ακρόπολη μπορούν να μείνουν ανέγγιχτα για πολλές εκατοντάδες χρόνια Ένα αυτοκίνητο μπορεί να δουλεύει έως 100 χρόνια ακόμα κι αν σχεδι-άστηκε να λειτουργεί μόνο για δέκα Η σωστή επισκευή κι η συνεπής συντήρηση μπορούν να διατηρήσουν μια μηχανή λειτουργική για όσο χρόνο θέλουμε

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για την πραγμάτωση της έρευνάς σαςΕίναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πότε θα πραγματωθούν όλες οι νέες και φιλόδοξες τεχνολογίες Παραδείγματος χάριν όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν την προσπάθεια τους να πετάξουν μεσολάβησαν πολλοί αιώνες από το Λεονάρντο Ντα Βίντσι μέχρι τους αδερφούς Ράιτ Δε μπορούμε λοιπόν να ξέρουμε πόσο χρόνο ακριβώς θα πάρει αλλά μια καλή εκτίμηση μπορεί να γίνει απrsquo το πόσο λεπτομερειακά κατα-νοούμε τον τρόπο που θα το επιτύχουμε Προς το παρόν γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες mdashπως γερνάμε και ποιες είναι οι μοριακές και κυτταρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης Επίσης κατέχουμε πια αρκετά λεπτομερώς το πως θα επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί ο χρόνος Νομίζω ότι έχουμε 50 πιθανότητες νrsquo αναπτύξουμε την απαραίτητη τεχνολογία μέσα σε 25-30 χρόνια Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δε θα συμβεί είναι αν συναντήσουμε απρόβλεπτα εμπόδια ή δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν την απαιτούμενη έρευνα

Τι είναι τελικά η γήρανση Ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο ή μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτείΗ γήρανση είναι σαφέστατα ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο Είτε το ονομάζουμε ασθένεια είτε όχι αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα ορολογίας Εξαρτάται λοιπόν απrsquo το πώς ορίζουμε τη λέξη ασθέ-νεια Αλλά η γήρανση είναι σίγουρα μια ανθυγιεινή κατάσταση Σου κάνει κακό

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρά μας όσο γερνάμε όλο και πιο αργά πολλαπλασιάζονταιΤα γερασμένα κύτταρα διαιρούνται με πιο αργό ρυθμό απrsquo ότι συμ-βαίνει στις νεότερες ηλικίες Και πρέπει να αναζητήσουμε αυτό που ldquoφταίειrdquo στο περιβάλλον των κυττάρων Πάντως είτε συμβαίνει μέσα είτε έξω από το κύτταρο εξακολουθεί να είναι μια αλλαγή στη δομή του σώματος την οποία εμείς θα επισκευάσουμε Για πα-ράδειγμα ένα κύτταρο μπορεί να διαιρείται πιο αργά γιατί υπάρχει μέσα του πέψιμο υλικό κι αυτό επιβραδύνει το μεταβολισμό του ή γιατί το περιβάλλον του το υγρό που περικλείει το κύτταρο δεν ενθαρρύνει την αναπαραγωγή Τέτοιες είναι οι βλάβες που πρέπει να επισκευάσουμε

Θα δείχνουμε κιόλας νέοι Αν αυτές οι ldquoβλάβεςrdquo κάποτε επισκευ-αστούνΌταν αναπτύξουμε τις θεραπείες αναζωογόνησης που προτείνω δε θα έχει σημασία πόσο γερασμένος είσαι Γιατί αν επωφελείσαι από

αυτές θα είσαι για πάντα νέος Είτε λοιπόν κάποιος είναι τριάντα είτε εκατό είτε τριακοσίων ετών θα έχει νεανική εμφάνιση και θα παραμένει νέος κι εσωτερικά τόσο από πλευράς πνευματικής λειτουργίας όσο και σωματικής

Θα σταματήσουμε λοιπόν να πεθαίνουμε από γηρατειά ή αρρώ-στιες Θα καταστούμε αθάνατοιΤουλάχιστον δε θα έχουμε πια κανένα λόγο να πεθάνουμε από γη-ρατειά Μrsquo άλλα λόγια η πιθανότητα να πεθάνουμε κάποια στιγμή δε θrsquo αυξάνεται όσο γερνάμε Φυσικά θα εξακολουθούν να υπάρ-χουν άλλες αρρώστιες που όπως και σήμερα θα σκοτώνουν νέους ανθρώπους Θα εμφανίζονται λόγω της εξέλιξης των βακτηρίων και των ιών Και πολλές άλλες αιτίες θανάτου όχι βιολογικές αλλά πάντως υπαρκτές όπως να σε χτυπήσει ένα φορτηγό ή να σε πυρο-βολήσουν στον πόλεμο Σίγουρα λοιπόν δε θα γίνουμε αθάνατοι Αθανασία σημαίνει να μην έχεις καμιά πιθανότητα να πεθάνεις από οποιαδήποτε αιτία Δε θα το καταφέρουμε αυτό

Πόσο εμπλέκονται στην έρευνα και τη θεωρία σας όροι όπως γε-νετική κλωνοποίηση νανοτεχνολογίαΗ κλωνοποίηση έχει πολλαπλά νοήματα αλλά το πιο ενδιαφέρον ldquoπαρακλάδιrdquo της είναι η ldquoθεραπευτική κλωνοποίησηrdquo Είναι η πιο συγγενική εκδοχή της με την ιατρική επιστήμη Η μεταφορά πυρήνων που προτείνει είναι ένας έξυπνος τρόπος να θεραπεύσεις κύτταρα χωρίς να κεντρίσεις την προσοχή του ανοσοποιητικού συστήματος Η θεραπεία γονιδίων θrsquo αποδειχτεί σίγουρα πολύ σημαντική στο μέλλον Η κεντρική ιδέα είναι να εισάγουμε νέα γονίδια στα κύττα-ρά μας ενώ σε μερικές περιπτώσεις πρέπει νrsquo αφαιρούμε άχρηστο υλικό απrsquo αυτά ώστε να διατηρούμε το σώμα μας στην κατάλληλη κατασταση Η νανοτεχνολογία πιθανόν να γίνει πολύ σημαντική στις δεκαετίες που έρχονται αλλά στις πρώτες γενιές τεχνολογιών που θα επισκευάζουν και θα συντηρούν το ανθρώπινο σώμα δε νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα

Θα μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει τα 1000 χρόνια απrsquo τον καναπέ του Πίνοντας καπνίζοντας και τρώγοντας χωρίς κανένα αυτοέ-λεγχοΈνα απrsquo τα πιο σημαντικά σημεία στη θεραπεία αναζωογόνησης είναι ότι θα μπορούμε να επισκευάσουμε τη ζημιά που προκαλείται από τη γήρανση ακόμα κι αν αυτή είναι ασυνήθιστα γρήγορη Σήμερα αν κάποιος τρώει ανθυγιεινά ή δεν ασκείται θα υποφέρει κι ίσως τελικά δε ζήσει πολύ γιατί μπορεί να πάθει διαβήτη ή οτιδήποτε ανάλογο Αλλά οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορούν να σταματήσουν τέτοιες περιπλοκές Αν οι άνθρωποι που ζουν ανθυγιεινά έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν απrsquo αυτές τις θεραπείες συχνότερα από κάποιον που κάνει μια υγιεινή ζωή τότε πιθανόν η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους νrsquo αποδειχτεί πολύ μικρή Αν πήγαινες στην Αφρική τον προηγούμενο αιώνα ίσως πέθαινες από ελονοσία Τώρα όποιος σκοπεύει να ταξιδέψει μέχρι εκεί κάνει μια ένεση κι είναι ασφαλής Ανάλογα στο μέλλον θα κάνεις μια ένεση και θα είναι απολύτως ΟΚ να φας στα McDonaldrsquos

Οι συμπεριφορές αγάπης το γέλιο η καλή καρδιά πόσο βοηθάνε στη μακροζωίαΔεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον έλεγχο του ρυθμού γήρανσης Όταν εξετάζουμε υπερή-λικες πάνω από 100 χρονών σχεδόν πάντα αποδεικνύονται πολύ καλοί στην αντιμετώπιση αγχωδών καταστάσεων Δε στρεσάρονται υπερβολικά κι αυτό είναι πολύ σημαντικό Όταν οι άνθρωποι αγ-χώνονται απελευθερώνονται κάποιες ορμόνες που είναι αρνητικές για την υγεία κι επιταχύνουν τη γήρανση Αλλά η διαφορά τελικά είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τις τεχνολογίες που περιγράφω Ίσως 1-2 χρόνια Η τεχνολογία που θέλω να εξελίξω θα κρατά τους ανθρώπους νέους και υγιείς οριστικά

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Στο Βερολίνο δεν αντιλήφθηκα ότι πλησίαζα σε ΑΤ παρά μόνο στην απόσταση που φαίνεται και στην εικόνα Μερικά αραγμένα βανάκια πράσινα κιόλας mdashστην ldquoΕλλαδάραrdquo ούτε η αγροφυλακή δε θα lsquoχει τόσο ldquoφιλικάrdquo μπατσικάmdash η κίτρινη ταμπέλα ldquopolizeirdquo με το καπε-λωμένο ανθρωπάκι και τέλος Γερμανικός μινιμαλισμός Ενθύμιο απrsquo την (πρώτη σύγχρονη) δημοκρατία της Βαϊμάρης Λίγα μέτρα μέσα απrsquo την εξώπορτα του κτιρίου πίσω από ένα γκισέ έστεκε ένας άνθρωπος με πράσινη καζάκα Παρότι έμοιαζε περισσότερο με θυρωρό τραπέζης παρά με ldquoμάτσοrdquo αστυνομικό υπάλληλο δε ρίσκαρα να συζητήσω την απορία μου μαζί του

Περίεργη πόλη άλλωστε το Βερολίνο mdashκι οι βερολινέζοι του μαζί Πέντε μέρες έμεινα στην πόλη και τις τέσσερις έβρεχε επί 24 ώρες Κι όμως οι φιγούρες που βημάτιζαν στο δρόμο δούλευαν ή έπιναν καφέ φορούσαν χαμόγελαhellip Στην παγωμένη ρουτίνα τους στην επίπεδη χώρα τους έδειχναν 100 πιο ήρεμοι απrsquo ότι οι περισσότεροι εξ ημών mdashκι ας τελούμε διαρκώς ακόμα και μες τις κακοφτιαγμένες πόλεις μας σε μια εν δυνάμει αισθησιακή πανδαισία Σε απόσταση βολής απrsquo τον ήλιο και μιας αναπνοής από τη θάλασσα Τα φράγκα που λείπουν απrsquo την τσέπη μας θα πει κάποιος ή το μετρό που δεν πάει ακόμα παντούhellip Σπάσαν τα νεύρα μας Μπορεί

Πάντως το παράδειγμα του Βερολίνου εμμένει Μια πόλη με τόσο φορτισμένο πολιτικό παρελθόν mdashπου η Αθήνα έχει να νιώσει από την εποχή του Περικλήmdash όπου συνυπάρχουν οι ουρανοξύστες της Potzdamerplatz με τα σοβιετικά μπλοκς και συμβιώνουν άνθρωποι απrsquo όλον τον κόσμο πάνκηδες νεοναζί και καλλιτέχνες ως εκ θαύματος δε νιώθει την ανάγκη κρανοφόρων διμοιριών σε κεντρικές της λεω-φόρους Στις εισόδους των ΑΤ δεν υπάρχουν σκοπιές ldquoκομάντοςrdquo που σε (αμφιλεγόμενες) καταστάσεις έντασης πυροβολούν στον αέρα ούτε ldquoαντάρτες πόλεωνrdquo εκστρατεύουν εναντίον τους Τη νύχτα οι δρόμοι που περνούν έξω από αυτά δεν αποκλείονται διαμορφώνοντας οδούς-νεκρές ζώνες όπως αυτές που σίγουρα λειτουργούν έως τα ξημερώματα και στη Βασόρα

Πετάξαμε απrsquo το Βερολίνο την πρώτη μέρα που είδαμε λίγο ήλιο Πήραμε τη βροχή μαζί μας και γυρίσαμε στην Αθήνα Τη φωτογραφία που ντύνει το κείμενο θα την ldquoέκαιγαrdquo αφού όταν παίχτηκε πάλι στην Πανεπιστημίου το ντέρμπυ ldquoΜΑΤ και Χρυσαυγίτες vs Αναρχικών και Αριστεριστώνrdquo αυτή αναπαυοταν στο φάκελο ldquoBerlin-petamardquo Διασώθηκε την τελευταία στιγμή Το επέβαλλε η τηλεοπτική εικόνα του επελαύνοντος μικτού αποσπάσματος αστυνομικών και ακροδεξιών στο (επί)κεντρο μιας ευρωπαϊκής χώρας το χειμώνα του 2008

Καταρχήν σκόπευα να γράψω ένα κείμενο γεμάτο στοιχεία και περιστατικά για τη γνωστή σε κάθε ζώο του κήπου μας πλην της στρουθο-καμήλου σχέση αλληλοεκτίμησης και ενίοτε συνεργασίας που πάντα συνέδεε την αστυνομία μας με ακροδεξιούς σχηματισμούς Η φωτο-γραφία ελπίζω ότι μπορεί μόνη της σχεδόν να κάνει κάτι πιο ενδιαφέρον να στοιχειοθετήσει μια ενστικτώδικη σύγκριση της κοινωνικής ldquoατμόσφαιραςrdquo και του πολιτικού πολιτισμού των δύο χωρών

Το πρωινό των συγκρούσεων στο κέντρο όταν είδα τις πρώτες εικόνες άρχισα να βάζω τα παπούτσια μου Απrsquo το σπίτι μου έως το Πανε-πιστήμιο με τα πόδια δεν είναι περισσότερο από 20 λεπτά Όταν έβαλα τη μηχανή στον ώμο το μετάνιωσα Δε φοβήθηκα ένα παράλογο παιχνίδι είναι Κι έχω δει τόσες φορές να το παίζουνε που θα μπορούσα πια να συμμετάσχω κιόλας σε μεγάλη ldquoπίσταrdquo mdashαντίπαλοι μου μπάτσοι που αντιγράφουν τοίχο τοίχο τις κινήσεις του Ράμπο στη ζούγκλα ψυχικά άρρωστοι που πίνουν σιρόπια στην υγειά του Ες και τύποι που χτυπούν το σύστημα σπάζοντας ldquoτσικουετσέντοrdquo με δοκάρια

Μπήκα στο αυτοκίνητο κι ανέβηκα στην Ακροκόρινθο με μια στάση στο χωράφι που κλείνει το κείμενο Τις τελευταίες γραμμές τις έγραψα εκεί κάτω απrsquo το δεντράκι και ατάραχος σα μοσχάρι στον ήλιο Τις μεταφέρω ldquocopy pasterdquo λοιπόν απrsquo το μπλοκάκι

ldquoόπως ο τζόγος η σιέστα το τσιγάρο ίσως μας είναι συλλογικά αναγκαία η απλή αναλογική ο δικομματισμός που παράγει ισχυρές κυ-βερνήσεις και μια αστυνομία που δέρνει πιο άγρια απrsquo τους κουκουλοφόρους κάποτε είχαμε βρεθεί στη δύσκολη θέση να χρειαζόμαστε μια Χούντα ldquoγια να γίνουμε Κράτοςrdquo για να φτιάξουν δρόμους και χέστρες στα χωριά τώρα όντας ο χώρος της Γης με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση σχιζοφρένειας στα μόρια του κι αφού τα οικονομικά μας δεν το επιτρέπουν να πληρώσουμε να πάει στο διάολο και να ομαδο-ψυχοθεραπευτούμε ίσως το ξύλο και η μαγκιά να βγαίνουν εσαεί από τον παράδεισο σrsquo αυτήν τη νότια μικρή πρώτη Δημοκρατίαrdquo

Καλή ανάγνωση του τέταρτου monkie μας mW=milli-Words μονάδα μέτρησης κειμένου

Έναν χρόνο περίπου πριν σημειώθηκε επίθεση με ρουκέτα στο κτήριο της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα καμία οργάνωση δεν ανέλαβε την ευθύνη και καμία προκήρυξη δεν εμφανί-στηκε όχι τόσο για να μας διαφωτίσει σχετικά με τα προφανή αίτια αλλά για να πραγματοποιηθεί κι ldquoεπισήμωςrdquo η τελετή αναλήψεως και το συμβάν να αποκτήσει ολοκληρωμένο χαρακτήρα Άνευ της υπογραφής το έργο παρέ-μενε ημιτελές και δόθηκε κατά συνέπεια χώρος σε θεωρίες συνομωσίας να κάνουν την αναπόφευκτη εμφάνιση τους σαν σαλιγκάρια μετά τη βροχή ύαινες μετά τη σφαγή ξυλοκόποι πάνω απrsquo την πεσμένη δρυ Αργότερα βέβαια εμφανίστηκε κι η προκήρυξη έτσι όμορφα και παστρικά μπήκε η υπόθεση στο χρονοντούλαπο Ευτυχώς που επετειακά σκεπτόμενοι οι αμερικάνοι φρόντισαν νrsquo αντιληφθούμε τα γενέθλια υπενθυμίζοντάς μας τα περί επικηρύξεως

Ο Καλλιτέχνης Ήταν Ανιψιός Του Γκαλερίστα

Κωστής Αλεξανδρόπουλος

Ζω στη Πλειστόκενο εποχή της μουσειολογίας Στέκομαι αραχνιασμέ-νος σrsquo ένα διάδρομο ψάχνοντας απεγνωσμένα με τα μάτια τριγύρω απrsquo τη νεοκλασική κάσα της πόρτας νrsquo ανακαλύψω το καρτελάκι με το περιεχόμενο της αίθουσας που ακολουθεί Δεν υπάρχει όμως πουθενά και πρέπει να υποθέσω ότι εξακολουθεί να ισχύει η αφηρη-μένη λακωνική πινακίδα που είδα πριν από ώρα στο κεφαλόσκαλο ldquoΑναπαραστάσεις Φύσηςrdquohellip Εκνευρισμένος κλοτσάω με το πόδι το λεπτεπίλεπτο κυματιστό σοβατεπί κι ένα κομμάτι σπάει και χάνεται καθώς το στέλνω με μια ακόμη βιαστική τώρα κλωτσιά στην άλλη μεριά του διαδρόμου Με ταπεινωμένο ύφος μπαίνω στην αίθουσα ντροπιασμένος αντιμέτωπος με την άγνοιά μου αναγκασμένος να παραδεχτώ τελικά το αναπόφευκτο mdashδεν είμαι τόσο καλλιεργημέ-νος όσο θα lsquoθελα να νομίζουν οι άλλοι Είμαι γνώστης και φωτεινός παντογνώστης όσο τα πράγματα κι οι συζητήσεις γύρω απrsquo αυτά κινούνται κι ακολουθούν τον ldquoορθόδοξοrdquo τρόποhellip

Το ζήτημα δεν είναι μόνο η δημοκρατικότητα της παρουσίασης των εκθεμάτων ενός μουσείου σε σχέση με το κοινό Το έργο-έκθεμα αποκτά πλέον αυτόνομη οντότητα και διεκδικεί αυτού καθrsquo αυτού τη δημοκρατικότητα της παρουσίασής του Για νrsquo αποσαφηνιστεί ότι ldquoεννοείταιrdquo θα πρέπει να επαναληφθεί το βασικό αξίωμα της δεοντο-λογικής δημοκρατίας mdashίσες ευκαιρίες σε όλους Τα υπόλοιπα έπονται του ορισμού υπονοούνται κι είναι υποσημειώσεις Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Αυτό απομονωμένο το αξίωμα αν εφαρμοστεί στον κόσμο του μουσείου θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα στους μεταμοντέρνους τρόπους εκθέσεως όπου προτάσσεται η έννοια έναντι του πλαισίου Τα δωμάτια κι οι πτέρυγες καθορίζονται από θεματικές ενότητες που αποδομούν τα έργα απrsquo τη χρονική σχετικότητά τους σε μια επιχείρηση προσέγγισης του ουτοπικού της αποτίμησης του έργου αυτού καθrsquo αυτού Μια θεωρία που αναγγέλλει μεν ίσες ευκαιρίες σrsquo όλα τα έργα τέχνης χωρίς μεσάζοντες χωρίς τον εξαναγκαστικό λόγω παιδείας θαυμασμό σε κάποια θεωρούμενα κλασικά αλλά που απομονώνει το ίδιο το έργοΤο πλαίσιο χρειάζεται ώστε οι καινοτομίες του έργου να γίνουν μέρος μιας αλληλουχίας που ξεκίνησε απrsquo το Lascaux (1) Νrsquo αποκαλυφθούν οι συναρπαστικές αγωνίες του καλλιτέχνη οι Σειρήνες οι Λαιστρυγό-νες κι οι Κύκλωπες που είχε να αντιμετωπίσει μέχρι να φτάσει στην Ιθάκη που εμείς βλέπουμε σαν τοπίο που θα μπορούσε να ΄ναι ένα οποιοδήποτε τοπίο Κι η Πηνελόπη Χωρίς τους μνηστήρες και τον αργαλειό θα lsquoναι μια μεσήλικη ελληνίδα που κανείς δε θα γυρίσει να κοιτάξει δεύτερη φορά

Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Ναι αλλά ένας Pollock θα χάνει πάντα δίπλα σrsquo έναν van Gogh και τα τοπία του Monet ή του Turner θα κατα-βαραθρώνουν πάντα την αρμονική διχρωμική αναπαράσταση του συναισθήματος σύμφωνα με τον Rothko Ειδομένη χωρίς πλαίσιο η εν προκειμένω ζωγραφική θα ευνοήσει αναπόφευκτα τους ρεα-λιστές στα μάτια του κοινού μετατρέποντας τους σύγχρονους σε μια εικαστική παρέμβαση νηπιακού χαρακτήρα Απονενοημένες πράξεις Ορφανές εμπνεύσεις ή αυνανισμοί παθολογικών περιπτώσεων εγω-πάθειας και ναρκισσισμού

Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Η γνωστή κίνηση της εκάστοτε ελίτ Ο χαμαιο-λεοντισμός κι η υποκρισία σrsquo όλο τους το μεγαλείο Προφανώς κάποια στιγμή οι ιθύνοντες νόες αποφάσισαν ότι τα πράγματα έγιναν πολύ εύκολα πως η μάζα τελικά (δυστυχώς) είχε τη δυνατότητα να μορφω-θεί Η τέχνη ήταν το έσχατο οχυρό που όπου να lsquoναι θα lsquoπεφτε γιατί υπήρχαν τα βιβλία Γιατί αποδεικνυόταν ότι δεν ήταν θέμα αίματος όσο διάθεσης κι όταν όλοι είχαν ίδιες ευκαιρίες στη μόρφωση τότε όλοι θα εκτιμούσαν και την τέχνη Αλλά τι θα lsquoκανε η ελίτ Πολιορκημέ-νη σε βίλες και μεζονέτες προσπαθούσε απεγνωσμένα να οργανώσει την αντίστασή της Πούρα κονιάκ και τραβηγμένα παντζούρια Μετά από έτη σκέψεως έφτασαν στο συμπέρασμα ότι αν τα ldquoπλαίσιαrdquo είναι ορατά είναι κι απτά και τελικά προσπελάσιμα

Αν τα όρια μπορούν να είναι κάτι που η ldquoπλέμπαrdquo μπορεί νrsquo αντιλη-φθεί τότε δεν τα χρειαζόμαστε κι όλοι σηκώσαν τα ποτήρια ενθουσι-ασμένοι Ανακάτεψαν σακάτεψαν την τράπουλα και με τα νέα φύλλα έφτιαξαν τον ενοιολογικό καταμερισμό των εκθεμάτων του μουσείου διακηρύττοντας πλέον πως η ανωτερότητα δεν είναι θέμα παιδείας αλλά ενστίκτου

Γενικά κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει τη θέση του έργου τέ-χνης δια μέσου των αιώνων την αδιαμεσολάβητη αισθητική αποτίμη-ση που απελευθερώνει εκδημοκρατικοποιεί το έργο Ένα έργο όμως κατά τrsquo άλλα απομακρυσμένο απrsquo το δημιουργό ο οποίος θα πεθάνει από φυματίωση ή σκορβούτο και κανείς δε θα ενδιαφερθεί να μάθει για lsquoκείνον πούθε ήρθε δηλαδή και για πού τραβούσε μετατρέποντας έτσι σε θεωρία της τέχνης το ldquoκάθε έργο είναι ένα νησιrdquo

Μια πράξη όμως αποστερημένη από το ιστορικό της πλαίσιο γυμνή από κίνητρα αιτιάσεις και ελπίδες δεν προξενεί αυτό που η ίδια ως ζωντανό παράγωγο μιας εποχής επιθυμεί Έχει ανάγκη το πλαίσιο που εξηγεί δημιουργεί απαιτήσεις ανασκαλεύει τη λίμπιντο το νοούμε-νο που κρύβεται το κεκαλυμμένο Η μαγεία ο πόθος η έξαψη της προσμονής ενός μακρόσυρτου ldquoστριπ-τιζrdquo μιας πιθανής διείσδυσης και κατανόησης

Το μόνο που μένει σα σαπισμένη σανιδα καλυμμένη με πεταλίδες που βολοδέρνει στο πέλαγος εινrsquo η υπογραφή κάπου παραχωμένη Αυτό που για κάποιους συνιστά αδιαφιλονίκητη ένδειξη ματαιοδοξίας τελικά αποκαλύπτεται ως από μηχανής θεός που σώζει την παράσταση ντύνοντας το αποσκελετωμένο νοούμενο με έστω και μία ταυτότητα Αυτή είναι που το δένει άρρηκτα με ότι ήταν και ότι θα ΄ναι που εγγυάται τη δέσμευση του δημιουργού ως προς το δημιούργημά και το κοινο του μια φωνή στη βαβούρα του βαβελικού εννοιολογικού μουσείου το οποίο καταπίνει βουλημικά ότι βρει στο πέρασμά του Η υπογραφή είναι που κάνει το ldquoΜαύρο Τετράγωνο σε Άσπρο Φόντοrdquo του Μάλεβιτς αυτό ακριβώς mdashή έστω περίπουmdash που δηλώνει ο δημι-ουργός του Η μουτζούρα του Rothko δίπλα στον Rembrandt σώζεται λόγω της υπογραφής ακόμη κι όταν η αποκρυπτογράφηση της θά lsquoναι αντικείμενο των ειδικών που θα τη διασταυρώνουν με γεγονότα και χαμένα στην άγνοια της υπερπληροφόρησης όνειρα

Σε τελική ανάλυση όταν κάποιος επιλέγει (ή τον επιλέγει) μια πορεία ldquoεκτόςrdquo όταν έχει νrsquo αντιμετωπίσει όλη τη κοινωνία όταν οι θυσίες είναι καθημερινότητα κι όχι μεγαλόκαρδος συμβιβασμός ανωτερότη-τας τότε η υπογραφή είναι αναμενόμενη Όταν κάποιος διακυβεύει τη ζωή του όλη στοχεύοντας επί της Βασ Σοφίας την αμερικάνικη πρεσβεία μrsquo ένα RPG (που δεν σου πέφτει τυχαία στα χέρια απrsquo το πουθενά και λες ldquoΤι κάνω απόψε Δεν το ρουκετάρω στην πρεσβείαrdquo) τότε πρέπει να υπάρξει υπογραφή Το πεπερασμένο της ανθρώπινης ζωής έχει την υπογραφή ενσταλαγμένη σε κάθε μόριο Όταν ο τζόγος είναι τέτοιος θέλεις να το μάθουν έστω και με κωδικοποιημένη μορφή επαναστατικών ακρωνυμικών όλοι Κανείς δεν είναι άμοιρος της ματαιοδοξίας κι ο αναμάρτητος πρώτος το λίθο βαλέτω Χωρίς υπογραφή η πράξη είναι μια μουντζούρα μια φάρσα Εκτός αν δεν υπήρξε τελικά το απαραίτητο ldquoρίσκοrdquo εκτός κι αν ήταν μια περίπτωση γόνου καλής οικογένειας που έχει εξ ορισμού τις κατάλληλες διασυν-δέσεις και το παίζει επαναστατημένος καλλιτέχνης ενώ ο γκαλερίστας είναι θείος του

ΥΓ Κανένας ακέραιος καλλιτέχνης εντωμεταξύ δεν κάνει σφυγμο-μέτρηση τριών εβδομάδων αφού έχει εκθέσει το έργο του για νrsquo αποφασίσει να βάλει επιτέλους την υπογραφή του Εκτός κι αν ο γκαλερίστας έχει το χρόνο με το μέρος του

Επεξηγήσεις(1) Lascaux Σύμπλεγμα σπηλαίων στη Νοτιοδυτική Γαλλία διάσημο για τις περίπου 2000 ζωγραφικές παραστάσεις του εκτιμούμενης ηλικίας 16000 ετών

laquoΟύτε για μας είναι εύκολο να εξηγήσουμε γιατί συμμετέχουμε στη EurovisionraquoΟι Mor Ve Otesi (laquoΠέρα από το Μοβraquo) είναι μία από τις κορυφαίες ροκ μπάντες της Τουρκίας Από το 1995 ως σήμερα κυκλοφόρησαν πέντε δίσκους ο τέταρτος εκ των οποίων (Duumlnya Yalan Soumlyluumlyor laquoΟ Κόσμος Ψεύδεταιraquo 2004) έχει χαρακτηριστεί ως ο καλύτερος τούρκικος ροκ δίσκος που κυκλοφόρησε ποτέ Δεδηλωμένοι υποστηρικτές της τουρκικής Αριστεράς συγκρότημα με γνώσεις και ενδιαφέρον για το μουσικό παρελθόν της Τουρκίας και αγαπημένα παιδιά της κρι-τικής οι Mor Ve Otesi εξέπληξαν το σύμπαν όταν αποφάσισαν να συμμετάσχουν στον ερχόμενο διαγωνισμό της EurovisionΟ Γιάννης Παλαβός στην πρώτη συνέντευξη της μπάντας στην Ελλάδα συζήτησε με τα μέλη της για την απόφασή τους να πάρουν μέρος στο διαγωνισμό τη σχέση τους με την παράδοση και τις ομοιότητες ανάμεσα στην ελληνική και την τουρκική κουλτούρα

mor ve otesi

Μετά την απόφασή σας να πάρετε μέρος στη Eurovision εισπρά-ξατε αρνητικά σχόλια από μερίδα των ακροατών σας ειδικά τους πιο σκληροπυρηνικούς Προφανώς ήσασταν προετοιμασμένοι γιrsquo αυτό σωστάΕίναι γεγονός ότι πολλοί από τους ακροατές μας ειδικά τους πιο αφοσιωμένους είχαν πρόβλημα με την επιλογή μας Για να πούμε την αλήθεια δεν είναι εύκολο να εξηγήσουμε την επιλογή αυτή mdashδεν είναι εύκολο ακόμα για μας τους ίδιουςmdash δεδομένου ότι το συγκρότημα είναι ένα από το πιο δημοφιλή στην Τουρκία Αλλά δεν απογοητευτήκαμε Ξέρουμε τις αντιρρήσεις γύρω απrsquo το ότι τέχνη και ανταγωνιστικές διοργανώσεις δεν συμβαδίζουν Και συμφωνούμε Παρόλrsquo αυτά έστω κι αν ένας ερμηνευτής ή μια μπάντα δεν είναι φυσικά εκτός του καλλιτεχνικού πεδίου μέρος της δουλειάς τους είναι κι η διασκέδαση Και στη δουλειά που λέγεται διασκέδαση υπάρχει το ανταγωνιστικό στοιχείο mdashείτε μας αρέσει είτε όχι Προ-τιμούμε να μην αντιμετωπίζουμε τη Eurovision απλώς και μόνο σαν έναν διαγωνισμό τραγουδιού Είναι ένα μεγάλο και παραδοσιακό τηλεοπτικό σόου κι είναι και μια μεγάλη παραγωγή Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν αν η επιλογή που κάναμε ήταν καλή

Το τραγούδι laquoDeliraquo (laquoΤρελόςraquo) γράφτηκε ειδικά για τη Eurovision ή είχε γραφτεί παλιότερα και το ξαναδουλέψατε για το διαγωνι-σμόΤο laquoDeliraquo γράφτηκε στα τέλη του 2007 πριν αποφασίσουμε να λάβουμε μέρος στη Eurovision

Αληθεύει ότι η κρατική τηλεόραση της Τουρκίας σας πίεσε να αλλά-ξετε τον ήχο του τραγουδιού ώστε να ακούγεται πιο laquoανατολίτικοraquo Πάντως μια και αρκετά από τα κομμάτια σας έχουν παραδοσιακά στοιχεία γιατί δεν στείλατε στο διαγωνισμό ένα τραγούδι πιο κοντά στον τούρκικο ήχοΚατrsquo αρχάς δεν υπήρξε καμιά πίεση Για τον ήχο είναι αλήθεια ότι θα μπορούσαμε να το είχαμε ηχογραφήσει διαφορετικά Πάντως είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς ότι κάθε τραγούδι κάθε δίσκος και κάθε ηχογράφηση έχουν τη δική τους αξία Κι όπως και να χει εμείς νομίζουμε ότι το τραγούδι έχει πολλές διαστάσεις που είναι πολύ περισσότερο laquoανατολίτικεςraquo από άλλα μας κομμάτια Πάρτε για παράδειγμα κάποιες ιδέες στους στίχους του τη μελωδία του κουπλέ και το τελικό του μέρος

Υποβάλατε τρία τραγούδια στην επιτροπή της Eurovision Είχαν και αυτά τούρκικο στίχο Γιατί επιλέχτηκε το laquoDeliraquo Τrsquo άλλα δύο θα περιληφθούν στον ερχόμενο δίσκο σαςΤrsquo άλλα δύο τραγούδια ήταν κι αυτά στα τούρκικα Εμείς έχουμε τα κριτήριά μας που κι αυτά δεν είναι εύκολο να τα εξηγήσουμε και η επιτροπή τα δικά της Αλλά την επιτροπή την αποτελούσαν και άλλοι οπότε τα δικά μας κριτήρια δεν ίσχυσαν στο ακέραιο Πάντως τα άλλα δύο κομμάτια θα είναι πράγματι στο επόμενο άλμπουμ

Η έδρα της μπάντας είναι η Ισταμπούλ Κατά ποιο τρόπο η πολυ-πολιτισμική πολυεθνική παράδοση και ατμόσφαιρα της πόλης επηρέασε τη μουσική σας Νιώθετε μέρος της παράδοσης αυτήςΗ Ισταμπούλ είναι μια πολύτιμη τεράστια παλιά χαοτική πολυπλη-θής και πολύχρωμη πόλη Μας είναι πραγματικά αδύνατο να πούμε με ποιο τρόπο έχουμε επηρεαστεί απrsquo αυτή τη μαγευτική πόλη

Τα ελληνικά Μέσα ιδίως τα πιο συντηρητικά τονίζουν συνεχώς ότι η Τουρκία είναι μια χώρα που δεν προστατεύει επαρκώς την ελευ-θερία έκφρασης και καλλιτεχνικής δημιουργίας Όντας μια μπάντα που υποστηρίζει ανοιχτά την Αριστερά είχατε ποτέ προβλήματαΠοτέ δεν δεχτήκαμε άμεση πίεση από το κράτος Ωστόσο θεωρούμε πως θα έπρεπε πράγματι να διαθέτουμε μια υγιέστερη δημοκρατία και προσπαθούμε με όλες τις δυνάμεις να συμβάλουμε σrsquo αυτό τον σκοπό Πρέπει να επισημάνουμε ότι εξrsquo όσων γνωρίζουμε τα ελληνικά και τουρκικά Μέσα αγνοούν τις εκπληκτικές ομοιότητες

ανάμεσα στους δύο λαούς και τις κοινές ιστορίες τους Αντίθετα επι-κεντρώνονται στις διαφορές Η αμφισβήτηση και κριτική των Μέσων είναι απολύτως απαραίτητες στην εποχή μας τόσο απαραίτητες όσο και η αμφισβήτηση της πολιτικής mdashαν όχι και παραπάνω

Γιατί οι Mor Ve Otesi δεν περιλαμβάνονταν στην ταινία του Fatih Akin laquoΟ Ήχος της ΠόληςraquoΜάλλον πρέπει να ρωτήσετε τον ίδιο Για να επανέλθουμε στη δεύ-τερη ερώτησή σας ίσως διότι δεν θεώρησε ότι ο ήχος μας είναι αρκετά ανατολίτικος μια και μιλάμε για μια ταινία που αναδείκνυε το ανατολίτικο χρώμα της περιοχής Όπως και να χει μάλλον δεν μπορούμε να απαντήσουμε

Πώς εξηγείται η μεγάλη δημοτικότητα της μπάντας τη στιγ-μή που ο ήχος και η ρητορική της είναι αρκετά μακριά από το mainstreamΚι αυτό είναι κάτι που πρέπει να σας το απαντήσουν άλλοι Εμείς κάναμε το καλύτερο μπορούσαμε και δεν το βάλαμε κάτω Δεν φοβηθήκαμε να μιλήσουμε δεν κρύψαμε τις απόψεις μας και προ-σπαθήσαμε να μην επαναλαμβανόμαστε

Ποιες είναι οι τρεις πρώτες λέξεις που έρχονται στο μυαλό σας ακούγοντας τη λέξη laquoΕλλάδαraquoΠλάτωνας Αθήνα είδος

Η αριστερόφρων ελληνική νεολαία έχει δύο κλασικά συνθήματα laquoΤο Αιγαίο ανήκει στα ψάρια τουraquo και laquoΗ Κύπρος είναι κινέζικηraquo Υπάρχουν ανάλογα συνθήματα στην ΤουρκίαΔεν γνωρίζουμε σχετικά συνθήματα αλλά αυτά ακούγονται πολύ ωραία

Ακούτε βαλκανική μουσική Έχετε σχέση με τη βαλκανική μουσική παράδοσηΔεν ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα για κάποια συγκεκριμένη εθνική πα-ραδοσιακή μουσική αλλά η ίδια η τουρκική παραδοσιακή μουσική είναι επηρεασμένη από τη βαλκανική Οπότε κατά κάποιο τρόπο συνδεόμαστε με τη βαλκανική παράδοση

Προτελευταία ερώτηση με παιδική αφέλεια όποιος έχει ταξιδέψει και στις δύο χώρες mdashΕλλάδα και Τουρκίαmdash ξέρει πόσο πολύ μοιάζουν οι δύο κουλτούρες Ποιος λοιπόν φταίει για την ένταση Η σχολική παιδεία που διδάσκει μισαλλοδοξία Οι πολιτικές σκο-πιμότητες Οι ΗΠΑ Μια ερώτηση κάνουμεhellipΛίγο απrsquo όλα μάλλον Όμως ένας πολιτισμικός παράγοντας εγγε-νής και στις δυο κουλτούρες είναι ίσως το κλειδί μας αρέσει να μαλώνουμε Να φωνάζουμε να καυγαδίζουμε να κατηγορούμε τους άλλους Επίσης είναι και η γεωγραφική θέση μιας και πάντα ψάχνουμε τον κοντινότερο εχθρό Ούτως ή άλλως η εποχή του Ψυχρού Πολέμου βασιζόταν σε πολλές εντάσεις και συγκρούσεις τοπικού χαρακτήρα παντού στον πλανήτη και τα προβλήματα με-ταξύ Τουρκίας κι Ελλάδας ανήκαν σrsquo αυτήν την κατηγορία Όμως πρέπει να δηλώσουμε ότι όσο προβληματικές κι αν είναι οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας σε επίπεδο κρατών οι έλληνες και οι τούρκοι γενικά δεν μισούνται

Και η τελευταία ερώτηση Ο Neil Young έλεγε laquoRockrsquonrsquoroll can never dieraquo οι Rolling Stones laquoItrsquos only rockrsquonrsquoroll but we like itraquo ο Marilyn Manson laquoRock is deadraquo και οι Smashing Pumpkins laquoLet me die for rockrsquonrsquorolllet me die to save my soulraquo Ποιο είναι το μότο των Mor Ve OtesiΕμείς θα λέγαμε laquoΓιατί τόση εμμονή με τον τίτλο Rockrsquonrsquorollraquo

Abstract Giannis Palavos talks to the popular Turkish rock group ldquoMor Ve Otesirdquo about their music and their cultural background

Germans Go to Hollywood

Γκέλυ Μαδεμλή

Θα μπορούσε να είναι σενάριο χολιγουντιανής ταινίας Οι σκηνοθέτες που εγκατέλειψαν τη δεκαετία του lsquo30 την Κεντρική Ευρώπη και δή τη Γερμανία που γνώριζε τότε τη χρυσή εποχή της κινηματογραφικά είχαν πολύ καλούς λόγους για να το κάνουν Η Ευρώπη σκεπαζόταν από μαύρα σύννεφα ενώ στην προέκταση της Πόλης των Αγγέλων η λιακάδα δεν ήταν ελκυστική μόνο επειδή ευνοούσε τα εξωτερικά γυρίσματα κι εξοικονομούσε ενέργεια Προεξοφλούσε την επιτυχία μιας πληθώρας ανθρώπων που έψαχναν την ελευθερία τους όσο πιο μακριά γίνεται απrsquo τη χώρα τους η οποία έμοιαζε με ηφαιστιογενή ζώνη Ακούγεται σαν american dream Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή

Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης αν και προϊόν ήττας άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την πολιτιστική κίνηση του Ράιχ mdashήταν κι αυτό μια κάποια νίκη Στον κινηματογράφο που στον Αrsquo Παγκόσμιο έτυχε εργαλειακής μεταχείρισης από το βασικότερο χρηματοδότη του δηλαδή το κρά-τος ως το λαϊκότερο σε πρόσβαση μέσο διακίνησης ιδεών αυτή η πολιτιστική άνθιση απέκτησε μυθικές διαστάσεις Βέβαια όταν μιλάει κανείς για την κινηματογραφική παραγωγή της Γερμανίας στο διάστημα του μεσοπολέμου μπορεί να χρησιμοποιήσει ως συνώνυμο ένα αρκτικόλεξο την UFA Η Universum Film AG ιδρύθηκε στο Μπάμπελσμπεργκ το 1917 για να εξυπηρετήσει σκοπούς προπαγάνδας Σύντο-μα όμως μετά τη λήξη του Μεγάλου Πόλεμου απεγκλωβίστηκε από αυτή τη δέσμευση συγχώνεψε όλες τις μικρές εταιρείες παραγωγής (ακόμα και τη μεγαλύτερης κλίμακας Nordisk της Δανίας) προσέλαβε 2500 χιλιάδες υπαλλήλους μέσα σε δύο χρόνια έχτισε δύο μεγάλες αίθουσες στο μητροπολιτικό κέντρο του Βερολίνου δικτυώθηκε σε 3000 κινηματογράφους ανά τη χώρα και το 1921 ιδιωτικοποιήθηκε διεκδικώντας και μεγαλύτερη καλλιτεχνική ελευθερία Έτσι κι αλλιώς η γλώσσα δεν αποτελούσε πρόβλημα στην εποχή του βωβού Με μια μικρή επέμβαση στους μεσότιτλους οι γερμανικές ταινίες μπορούσαν να ταξιδέψουν οπουδήποτε ανά την κατακερματισμένη υφήλιο

Ωστόσο οι νόμοι της εποχής προκειμένου να προστατεύσουν το γερμανικό ldquoπροϊόνrdquo επέβαλλαν να γυρίζεται και να εξάγεται μόνο μία ταινία για κάθε μια που εισάγεται mdashένας έλεγχος ποσοτικός αλλά όχι ποιοτικός και τελικά επιζήμιος Κι αυτό γιατί ο βασικός ανταγωνιστής της UFA σε παγκόσμιο επίπεδο δούλευε με ακριβώς τους αντίστροφους όρους Στην Αμερική το κόστος της κάθε παραγωγής έπρεπε να καλυφθεί από τα κέρδη που θα έφερνε η ταινία στις 54 πολιτείες αλλά το πλεόνασμα έβγαινε από τις πωλήσεις των ταινιών στην Ευρώπη Αυτή η κινηματογραφική πολιτική στη Γερμανία θα ήταν και η αρχή του τέλους Η διακεκομμένη ροή της παραγωγής η κακή διαχείριση η είσοδος του ήχου που επενέβη στη φύση του μέσου άρα και στους ανθρώπους που ασχολούνταν ποιοτικά με αυτό έφεραν το μόνο αντίπαλο δέος του Hollywood κοντά στη χρεωκοπία και ξεκίνησαν τη διαρροή του δημιουργικού ανθρώπινου δυναμικού του που θα ολοκληρωνόταν με τον προσεταιρισμό της UFA από τους Ναζί

Τι ειρωνεία λοιπόν η ldquoμετανάστευση των διαννοουμένωνrdquo όπως έμελλε να μείνει στο χρόνο με άλλα λόγια η αθρόα προσέλευση ανθρώ-πων του κινηματογράφου του θεάτρου και της μουσικής απrsquo την Ευρώπη (και μάλιστα περισσότερο απrsquo τη Γερμανία και την Αυστρία) στη Νότια Καλιφόρνια από το τέλος της δεκαετίας του lsquo20 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 ήταν κι η βασική μεταβλητή που μεταμόρφωσε το Χόλιγουντ που στο τέλος του Αrsquo Παγκοσμίου Πολέμου θύμιζε περισσότερο μια εξελιγμένη ldquoβιομηχανικήrdquo περιοχή Από τους πρώτους κιόλας μήνες το τοπίο άλλαξε άρδην καθώς αυτό το νέο κύμα συμπλήρωσε στο παζλ τα κομμάτια που έλειπαν Στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1933 (το έτος ανάληψης της εξουσίας από το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα) και 1952 περισσότεροι από 1500 Αυστριακοί και Γερμανοί δούλευαν στα μεγάλα στούντιο Ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων που δούλευαν στα στούντιο ήταν αμερικανικής καταγωγής αυτοί αναλάμβαναν να καλύπτουν τις χαμηλόμισθες επικουρικές θέσεις ξυλουργοί ελαιοχρωματιστές δακτυλογράφοι κουβαλητές εργάτες ldquoγενικών καθηκόντωνrdquo Αντίθετα τα μεγάλα ονόματα των παραγωγών των σκηνοθετών ακόμα και των πρωταγωνιστών είχαν ξενική εξωτική κατάληξη mdashοι αδερφοί Warner ο Sam Goldwyn ο Lewis B Mayer παραγωγοί κάποιων από τις μεγαλύτερες επιτυχιές της εποχής ήταν κι αυτοί μέτοικοι Οι Marlene Dietrich Hedy Lamarr κι άλλες σιωπηλές βαμπ έφεραν μιας άλλης κοπής φωτογένεια Οι Josef von Sternberg Max Ophuumlls Otto Preminger Fritz Lang Billy Wilder και Fred Zinnemann ήταν μερικοί μόνο από τους δεκάδες σκηνοθέτες που αναδείχθηκαν στη χώρα τους και βρήκαν στα ldquoμεγάλα μεγέθηrdquo της δυτικής ακτής το ιδανικό πεδίο δράσης τους Ο καθένας για διαφορετικούς λόγους (1) αλλά όλοι με το ίδιο αποτέλεσμα

Οι Γερμανοί δεν έφεραν στις αποσκευές τους για την Αμερική απλώς τεχνική κατάρτιση Βέβαια αυτή βοήθησε καθώς οι αμερικάνοι που ασχολούνταν με το σινεμά δεν φημίζονταν για την εφευρετικότητά τους αλλά για τον πραγματισμό τους Δε θα δίσταζαν να δώσουν διαβατήριο σε οποιαδήποτε ιδέα κι ευρεσιτεχνία από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη που θα μπορούσε να τους φανεί χρήσιμη στο μέλλον Περισσότερο δε οι άνθρωποι αυτοί άρχισαν να καλλιεργούν την αντίληψη πως η παραγωγή μιας ταινίας αποτελεί εξ ορισμού και μια καλλιτεχνική έκφραση Στις γραμμές μιας απόλυτα μηχανοποιημένης παραγωγής οι θεμέλιες λίθοι όχι μόνο της γερμανικής κουλτούρας αλλά και σύσσωμης της ευρωπαϊκής τέχνης της περιόδου του Μεσοπολέμου που επέστρεψε στον ανθρωποκεντρισμό άνοιξαν το δρόμο για μία και μόνη αρχή το θρίαμβο της υποκειμενικότητας Για παράδειγμα η παράδοση του βωβού γερμανικού κινηματογράφου ήθελε την κάμερα να δημιουργεί την εντύπωση της υποκειμενικής ψυχολογικής κατάστασης Η πεμπτουσία του εξπρεσσιονισμού στηριζόταν στην επιμονή στη φόρμα ως υποβολείο των σκέψεων των ηρώων Μέσα από αυτό το φίλτρο το κινηματογραφικό ldquoβλέμμαrdquo δεν ήταν πια μια μηχανική κίνηση η ματιά του θεατή προς την οθόνη αλλά εντοπιζόταν και μέσα στο φιλμικό ldquoκείμενοrdquo Συνήθη μοτίβα της τέχνης του Μεσοπολέμου στην Ευρώπη ανανέωσαν θεματικά το χολιγουντιανό ρεπερτόριο η αναζήτηση του ηδονισμού η εξύψωση του ατόμου η ειρωνεία το γύρισμα της τύχης χρωμάτισαν σε άλλους τόνους κάποιες πολυειπωμένες κατά τrsquo άλλα ιστορίες ώσπου να φτάσουν στις απο-χρώσεις του μαύρου mdashγιrsquo αυτό και οι ταινίες του τέλους του lsquo30 συγχέονται συχνά ως noir Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια πρόβα τζενεράλε Αν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο και για την επίγευση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σε σχέση με αυτήν του Δεύτερου

Μια πινελιά ειρωνείας συμπληρώνει τον καμβά Για όσο διάστημα το Hollywood δεχόταν τις σωτήριες ενέσεις του από την ομάδα των γερμανοαυστριακών σκηνοθετών οι γερμανοί διαννοούμενοι που φτάνουν παράλληλα στην Αμερική εκπρόσωποι του ldquoΙνστιτούτου Κοι-νωνικής Έρευναςrdquo (γνωστότεροι ως τα μέλη της ldquoΣχολής της Φρανκφούρτηςrdquo) έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το πεδίο που στην πορεία θα αποτελέσει πυρήνα της κριτικής τους τη μαζική κουλτούρα Την ίδια περίοδο που οι μεν στρέφονται σε έναν βασικό μηχανισμό της μαζικής κουλτούρας στην Αμερική τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας οι δε αποστρέφονται οποιασδήποτε κοινωνικής εκδήλωσης σχετί-ζεται με αυτήν και ορίζουν (έστω κι αποφατικά) την περιβόητη ldquoκριτική θεωρίαrdquo τους Είναι η πρώτη φορά που ένα φιλοσοφικό ρεύμα διαπιστώνει την παθογένεια που έπεται της γιγάντωσης των μέσων επικοινωνίας και της εξέλιξης της τεχνολογίας της εικόνας Δεν πρόκειται για αντίφαση Ο κινηματογράφος ως κατεξοχήν μέσο όπου οι αντιθέσεις συναντιούνται συνέστησε το ιδανικό πεδίο παρατήρησης για τους σκεπτόμενους της εποχής είτε αυτοί στέκονταν εντός είτε εκτός των τειχών των στούντιο Σήμερα στα credits των πιο επιτυχημένων αμερικάνικων blockbusters μπαίνουν οι υπογραφές των γερμανών Roland Emmerich και Wolfgang Petersen Κι ldquoέξω από τα τείχηrdquo εκτείνονται ορδές ανθρώπων που δηλώνουν θεσμικά ή εξω-θεσμικά αλλά και με επιπολαιότητα και ευκολία τον αντι-αμερικανισμό τους και τους τρόπους με τους οποίους καταδικάζουν τον ναζισμό Οι συγκρίσεις δικές μας

Σημειώσεις(1) Ο αυστριακός Οtto Preminger παρά την εβραϊκή του καταγωγή δέχτηκε να αφήσει τη χώρα του περισσότερο για μια επικερδή πρόταση που του έγινε από την 20th Century Fox Αργότερα μάλιστα σε ένα διάλειμμα αναδουλειάς θα έκανε κι ένα πέρασμα από το Braodway ως ηθοποιός όπου παραδόξως έγινε γνωστός παίζοντας τον ναζί Ο δανός Douglas Sirk (βαπτίστηκε Claus Detlev Sirk) επέλεξε να ζήσει στη χώρα του Goethe γιατί αγαπούσε το γερμανικό ρομαντισμό Σύντομα θα τοποθετούνταν το ίδιο ρομαντικά στο χώρο της αριστεράς αλλά το 1937 έφυγε από τη Γερμανία κυριολεκτικά νύχτα ως φυγάς mdashκατά φαντασίαν ασθενής σε ένα τραυματιοφορείο μαζί με τη δεύτερη (κι εβραία) γυναίκα του (η πρώτη προσχώρησε από νωρίς στο πλευρό των εθνικο-σοσιαλιστών) Ο Billy Wilder μπορεί να μην ήξερε καν αγγλικά όταν άρχισε να πουλά τα σενάριά του στο Hollywood το 1933 αλλά είχε προπολλού λάβει τα νάματα της αμερικανικής κουλτούρας την τζαζ το τσάρλεστον παρεμφερείς ήχους και εικόνες της εποχής Ο Ophuumlls έτσι κι αλλιώς άλλαζε με ευκολία περιβάλλον μόνο στο Μεσοπόλεμο γύρισε τέσσερα φιλμ σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και γλώσσες

Abstract This article by Gelly Mademli is a recollection of the german cultural and intellectual immigration between the two world wars mainly on grounds of political differences and how it shaped the great Hollywood of the years that followed

Ο Aubrey de Grey είναι ένας ξερακιανός ερευνητής του πανεπιστημίου του Cambridge Αντικομφορμιστής όπως τουλάχιστον μπορεί εύκολα κανείς να συμπεράνει κι απrsquo τη φωτογραφία-πορτρέτο που δημοσιεύουμε Έχει μακριά laquoαγι-οβασιλιάτικαraquo πυρόξανθα γένια φοράει ένα χιλιομπαλωμένο πουλόβερ και μιλάει δυσνόητα γρήγορα βομβαρδίζοντας το συνομιλητή του με αναφορικές προτάσεις και βρετανικό φλέγμα To όνομα του υπαινίσσεται γαλλική καταγωγή αλλά όπως ο ίδιος μου είπε θα πρέπει να ανατρέξει κανείς πολύ πίσω στην γαλλο-βρετανική ιστορία και το κοινό νορμανδικό τους παρελθόν για να δικαιωθεί αυτή η πρώτη λογικοφανής εντύπωση Ο κύριος de Grey είναι μεγαλωμένος στο Λονδίνο ldquoχίπηςrdquo φαινομενικά αλλά αρχετυπικός άγγλος στον τρόπο ζωής τις συνήθειες το ldquoλέγεινrdquo και το ldquoσκέπτεσθαιrdquo Ζει στην πόλη-μουσείο του Cambridge στα βρετανικά midlands δεν οδηγεί παρά μόνο ποδήλατο δεν καπνίζει παρά μόνο πίνει μπύρα πολύ κι όπως όλοι οι συμπολίτες του συνηθίζει να κάνει βαρκάδα μrsquo ένα ξύλινο πλεούμενο σα γόνδολα ακατέρ-γαστη απrsquo την ιταλική φινέτσα σrsquo ένα από τα πιο γαλήνια μέρη όπου προσωπικά έχω βρεθεί στον ποταμό Cam που διαπλέει την πόλη του Αν κι ο ίδιος σπούδασε την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών κι αρχικά εξειδικεύτηκε στην τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) το πεδίο του ερευνητικού προγράμματος που ldquoτρέχειrdquo τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά μακρινό απrsquo την αρχική του επιστημονική κατεύθυνση Ο κύριος de Grey κάνει έρευνα ldquoαιχμήςrdquo στην νεοσύστατη (sic) επιστήμη της βιογεροντολογίας Δεν είναι καθηγητής στο Cambridge έχει κάνει όμως το διδακτορικό του εκεί και τώρα το φημισμένο πανεπιστήμιο υποστηρίζει ανάμεσα σε πολλούς άλλους την έρευνα του διαθέτοντας του και δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές

Τον συνάντησα στο Cambridge σαν απεσταλμένος της εκ-πομπής ldquoTop Storiesrdquo της ΝΕΤ Κι αυτό που μας τράβηξε εκεί δε συμπεριλαμβάνεται στο ανεπίσημο μίνι βιογραφικό σημείωμα της πρώτης παραγράφου Ο de Grey ρισκάρο-ντας απροκάλυπτα το επιστημονικό του κύρος τοποθετεί

την έρευνα του στη βιογεροντολογία κάτω από βαρύγδου-πους τίτλους εκκωφαντικούς όσο και εξωφρενικούς στην πρώτη τους ανάγνωση ldquoΣε 30 χρόνια οι άνθρωποι θα είναι δυνατόν να ζούνε έως και 1000 έτηrdquo επαναλαμβάνει σε κάθε διάλεξη απέναντι σε κάθε κασετοφωνάκι μπλοκάκι και κάμερα Δελεαστικός τίτλος για κάθε ΜΜΕ κάθε εν δυνάμει τηλεθεατή ή αναγνώστη Με την περίπτωση de Grey και τη ldquoμέθοδο αναζωογόνησήςrdquo του έχουν ασχοληθεί μέσα μαζικής ενημέρωσης απrsquo όλον τον κόσμο και τηλεοπτικά δίκτυα απrsquo την ισπανική τηλεόραση έως το ldquoβικτοριανόrdquo BBC Ο ίδιος ο de Grey είναι απίστευτα εξοικειωμένος στη σχέση του με τα ΜΜΕ πρόθυμος να ldquoδανείσειrdquo το χρόνο του και ldquoπροπο-νημένοςrdquo σrsquo αυτά που θα πει mdashείναι χαρακτηριστικό ότι ldquoon camerardquo δεν έχασε τα λόγια του ούτε μια φορά πιθανώς δεν κόμπιασε καν Αυτό συμβαίνει γιατί ο ίδιος κι η έρευνα του μόνο όφελος μπορεί να έχουν απrsquo την επαφή με τα μέσα mdashκάθε πρωτοπόρος επιστημονική έρευνα χρειάζεται γερή χρηματοδότηση Η οικονομική υποστήριξη που αναζητά ο de Grey και (πραγματικά) απαιτεί η έρευνα του προϋποθέτει την προβολή της

Μη σπεύσετε να τον θεωρήσετε ldquoπονηρόrdquo mdashο de Grey αφήνει την εντύπωση μιας ιδιόρρυθμης ευφυΐας παρά ενός ldquoλα-μόγιουrdquo Ένας έλληνας φίλος μεταπτυχιακός καρδιολόγος στην Αγγλία που με βοήθησε στην μετάφραση επιστημονικών όρων κατά τη διάρκεια της συνέντευξης εντυπωσιάστηκε απrsquo το επιστημονικό υπόβαθρο του de Grey κι ανακάλεσε όλη την αρχική του προκατάληψη ―την οποία μάλλον μετέτρεψε μετά τη συζήτηση μας σε γνήσια εκτίμηση της έρευνας του άγγλου επιστήμονα Γιατί όσο τρελό κι αν ακούγεται αυτό που ο de Grey προβλέπει η ανθρώπινη διάνοια έχει πολλές φορές επιβεβαιώσει παρόμοιες ldquoεπιστημονικές φαντασίεςrdquo σε πείσμα της κοινής λογικής Ο τίτλος ldquoΈχεις 50 πιθανότη-τες να ζήσεις 1000 χρόνιαrdquo στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ίσως ισοδυναμούσε με την πρόταση ldquoΣε λίγα χρόνια ο άνθρωπος θα ταξιδεύει από την Ευρώπη στην Αμερική σε 7 ώρεςhelliprdquo

Έχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Aubrey De Grey

Αλέξης Γαγλίας φωτό Αλέξης Μητρογιώργος

Κύριε de Grey έχετε γίνει γνωστός απrsquo τη θεωρία σας ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει περισσότερο από χίλια χρόνιαΕίμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν πολύ περισσό-τερο από τώρα περίπου έως και χίλια χρόνια στο μέλλον Πιθανότατα θα αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία σχετικά σύντομα Κι αυτό δεν είναι μια προσωπική μου φαντασίωση Θα συμβεί σίγουρα

Αυτό που λέτε φαντάζει κάπως μαγικό πως είναι δυνατόν να συμ-βείΕίναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό δεν είναι μαγικό αν απλώς θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή Μια περί-πλοκη μηχανή της οποίας δεν έχουμε τrsquo ακριβή αντίγραφα του σχεδίου κατασκευής Παρrsquo όλrsquo αυτά το ανθρώπινο σώμα παραμένει μια μηχανή κι είναι παραδεκτό πως μπορεί να επισκευαστεί όπως και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασε ο άνθρωπος ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι για παράδειγμα Ξέρουμε ότι τα κτίρια πχ η Ακρόπολη μπορούν να μείνουν ανέγγιχτα για πολλές εκατοντάδες χρόνια Ένα αυτοκίνητο μπορεί να δουλεύει έως 100 χρόνια ακόμα κι αν σχεδι-άστηκε να λειτουργεί μόνο για δέκα Η σωστή επισκευή κι η συνεπής συντήρηση μπορούν να διατηρήσουν μια μηχανή λειτουργική για όσο χρόνο θέλουμε

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για την πραγμάτωση της έρευνάς σαςΕίναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πότε θα πραγματωθούν όλες οι νέες και φιλόδοξες τεχνολογίες Παραδείγματος χάριν όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν την προσπάθεια τους να πετάξουν μεσολάβησαν πολλοί αιώνες από το Λεονάρντο Ντα Βίντσι μέχρι τους αδερφούς Ράιτ Δε μπορούμε λοιπόν να ξέρουμε πόσο χρόνο ακριβώς θα πάρει αλλά μια καλή εκτίμηση μπορεί να γίνει απrsquo το πόσο λεπτομερειακά κατα-νοούμε τον τρόπο που θα το επιτύχουμε Προς το παρόν γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες mdashπως γερνάμε και ποιες είναι οι μοριακές και κυτταρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης Επίσης κατέχουμε πια αρκετά λεπτομερώς το πως θα επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί ο χρόνος Νομίζω ότι έχουμε 50 πιθανότητες νrsquo αναπτύξουμε την απαραίτητη τεχνολογία μέσα σε 25-30 χρόνια Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δε θα συμβεί είναι αν συναντήσουμε απρόβλεπτα εμπόδια ή δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν την απαιτούμενη έρευνα

Τι είναι τελικά η γήρανση Ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο ή μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτείΗ γήρανση είναι σαφέστατα ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο Είτε το ονομάζουμε ασθένεια είτε όχι αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα ορολογίας Εξαρτάται λοιπόν απrsquo το πώς ορίζουμε τη λέξη ασθέ-νεια Αλλά η γήρανση είναι σίγουρα μια ανθυγιεινή κατάσταση Σου κάνει κακό

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρά μας όσο γερνάμε όλο και πιο αργά πολλαπλασιάζονταιΤα γερασμένα κύτταρα διαιρούνται με πιο αργό ρυθμό απrsquo ότι συμ-βαίνει στις νεότερες ηλικίες Και πρέπει να αναζητήσουμε αυτό που ldquoφταίειrdquo στο περιβάλλον των κυττάρων Πάντως είτε συμβαίνει μέσα είτε έξω από το κύτταρο εξακολουθεί να είναι μια αλλαγή στη δομή του σώματος την οποία εμείς θα επισκευάσουμε Για πα-ράδειγμα ένα κύτταρο μπορεί να διαιρείται πιο αργά γιατί υπάρχει μέσα του πέψιμο υλικό κι αυτό επιβραδύνει το μεταβολισμό του ή γιατί το περιβάλλον του το υγρό που περικλείει το κύτταρο δεν ενθαρρύνει την αναπαραγωγή Τέτοιες είναι οι βλάβες που πρέπει να επισκευάσουμε

Θα δείχνουμε κιόλας νέοι Αν αυτές οι ldquoβλάβεςrdquo κάποτε επισκευ-αστούνΌταν αναπτύξουμε τις θεραπείες αναζωογόνησης που προτείνω δε θα έχει σημασία πόσο γερασμένος είσαι Γιατί αν επωφελείσαι από

αυτές θα είσαι για πάντα νέος Είτε λοιπόν κάποιος είναι τριάντα είτε εκατό είτε τριακοσίων ετών θα έχει νεανική εμφάνιση και θα παραμένει νέος κι εσωτερικά τόσο από πλευράς πνευματικής λειτουργίας όσο και σωματικής

Θα σταματήσουμε λοιπόν να πεθαίνουμε από γηρατειά ή αρρώ-στιες Θα καταστούμε αθάνατοιΤουλάχιστον δε θα έχουμε πια κανένα λόγο να πεθάνουμε από γη-ρατειά Μrsquo άλλα λόγια η πιθανότητα να πεθάνουμε κάποια στιγμή δε θrsquo αυξάνεται όσο γερνάμε Φυσικά θα εξακολουθούν να υπάρ-χουν άλλες αρρώστιες που όπως και σήμερα θα σκοτώνουν νέους ανθρώπους Θα εμφανίζονται λόγω της εξέλιξης των βακτηρίων και των ιών Και πολλές άλλες αιτίες θανάτου όχι βιολογικές αλλά πάντως υπαρκτές όπως να σε χτυπήσει ένα φορτηγό ή να σε πυρο-βολήσουν στον πόλεμο Σίγουρα λοιπόν δε θα γίνουμε αθάνατοι Αθανασία σημαίνει να μην έχεις καμιά πιθανότητα να πεθάνεις από οποιαδήποτε αιτία Δε θα το καταφέρουμε αυτό

Πόσο εμπλέκονται στην έρευνα και τη θεωρία σας όροι όπως γε-νετική κλωνοποίηση νανοτεχνολογίαΗ κλωνοποίηση έχει πολλαπλά νοήματα αλλά το πιο ενδιαφέρον ldquoπαρακλάδιrdquo της είναι η ldquoθεραπευτική κλωνοποίησηrdquo Είναι η πιο συγγενική εκδοχή της με την ιατρική επιστήμη Η μεταφορά πυρήνων που προτείνει είναι ένας έξυπνος τρόπος να θεραπεύσεις κύτταρα χωρίς να κεντρίσεις την προσοχή του ανοσοποιητικού συστήματος Η θεραπεία γονιδίων θrsquo αποδειχτεί σίγουρα πολύ σημαντική στο μέλλον Η κεντρική ιδέα είναι να εισάγουμε νέα γονίδια στα κύττα-ρά μας ενώ σε μερικές περιπτώσεις πρέπει νrsquo αφαιρούμε άχρηστο υλικό απrsquo αυτά ώστε να διατηρούμε το σώμα μας στην κατάλληλη κατασταση Η νανοτεχνολογία πιθανόν να γίνει πολύ σημαντική στις δεκαετίες που έρχονται αλλά στις πρώτες γενιές τεχνολογιών που θα επισκευάζουν και θα συντηρούν το ανθρώπινο σώμα δε νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα

Θα μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει τα 1000 χρόνια απrsquo τον καναπέ του Πίνοντας καπνίζοντας και τρώγοντας χωρίς κανένα αυτοέ-λεγχοΈνα απrsquo τα πιο σημαντικά σημεία στη θεραπεία αναζωογόνησης είναι ότι θα μπορούμε να επισκευάσουμε τη ζημιά που προκαλείται από τη γήρανση ακόμα κι αν αυτή είναι ασυνήθιστα γρήγορη Σήμερα αν κάποιος τρώει ανθυγιεινά ή δεν ασκείται θα υποφέρει κι ίσως τελικά δε ζήσει πολύ γιατί μπορεί να πάθει διαβήτη ή οτιδήποτε ανάλογο Αλλά οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορούν να σταματήσουν τέτοιες περιπλοκές Αν οι άνθρωποι που ζουν ανθυγιεινά έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν απrsquo αυτές τις θεραπείες συχνότερα από κάποιον που κάνει μια υγιεινή ζωή τότε πιθανόν η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους νrsquo αποδειχτεί πολύ μικρή Αν πήγαινες στην Αφρική τον προηγούμενο αιώνα ίσως πέθαινες από ελονοσία Τώρα όποιος σκοπεύει να ταξιδέψει μέχρι εκεί κάνει μια ένεση κι είναι ασφαλής Ανάλογα στο μέλλον θα κάνεις μια ένεση και θα είναι απολύτως ΟΚ να φας στα McDonaldrsquos

Οι συμπεριφορές αγάπης το γέλιο η καλή καρδιά πόσο βοηθάνε στη μακροζωίαΔεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον έλεγχο του ρυθμού γήρανσης Όταν εξετάζουμε υπερή-λικες πάνω από 100 χρονών σχεδόν πάντα αποδεικνύονται πολύ καλοί στην αντιμετώπιση αγχωδών καταστάσεων Δε στρεσάρονται υπερβολικά κι αυτό είναι πολύ σημαντικό Όταν οι άνθρωποι αγ-χώνονται απελευθερώνονται κάποιες ορμόνες που είναι αρνητικές για την υγεία κι επιταχύνουν τη γήρανση Αλλά η διαφορά τελικά είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τις τεχνολογίες που περιγράφω Ίσως 1-2 χρόνια Η τεχνολογία που θέλω να εξελίξω θα κρατά τους ανθρώπους νέους και υγιείς οριστικά

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Έναν χρόνο περίπου πριν σημειώθηκε επίθεση με ρουκέτα στο κτήριο της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα καμία οργάνωση δεν ανέλαβε την ευθύνη και καμία προκήρυξη δεν εμφανί-στηκε όχι τόσο για να μας διαφωτίσει σχετικά με τα προφανή αίτια αλλά για να πραγματοποιηθεί κι ldquoεπισήμωςrdquo η τελετή αναλήψεως και το συμβάν να αποκτήσει ολοκληρωμένο χαρακτήρα Άνευ της υπογραφής το έργο παρέ-μενε ημιτελές και δόθηκε κατά συνέπεια χώρος σε θεωρίες συνομωσίας να κάνουν την αναπόφευκτη εμφάνιση τους σαν σαλιγκάρια μετά τη βροχή ύαινες μετά τη σφαγή ξυλοκόποι πάνω απrsquo την πεσμένη δρυ Αργότερα βέβαια εμφανίστηκε κι η προκήρυξη έτσι όμορφα και παστρικά μπήκε η υπόθεση στο χρονοντούλαπο Ευτυχώς που επετειακά σκεπτόμενοι οι αμερικάνοι φρόντισαν νrsquo αντιληφθούμε τα γενέθλια υπενθυμίζοντάς μας τα περί επικηρύξεως

Ο Καλλιτέχνης Ήταν Ανιψιός Του Γκαλερίστα

Κωστής Αλεξανδρόπουλος

Ζω στη Πλειστόκενο εποχή της μουσειολογίας Στέκομαι αραχνιασμέ-νος σrsquo ένα διάδρομο ψάχνοντας απεγνωσμένα με τα μάτια τριγύρω απrsquo τη νεοκλασική κάσα της πόρτας νrsquo ανακαλύψω το καρτελάκι με το περιεχόμενο της αίθουσας που ακολουθεί Δεν υπάρχει όμως πουθενά και πρέπει να υποθέσω ότι εξακολουθεί να ισχύει η αφηρη-μένη λακωνική πινακίδα που είδα πριν από ώρα στο κεφαλόσκαλο ldquoΑναπαραστάσεις Φύσηςrdquohellip Εκνευρισμένος κλοτσάω με το πόδι το λεπτεπίλεπτο κυματιστό σοβατεπί κι ένα κομμάτι σπάει και χάνεται καθώς το στέλνω με μια ακόμη βιαστική τώρα κλωτσιά στην άλλη μεριά του διαδρόμου Με ταπεινωμένο ύφος μπαίνω στην αίθουσα ντροπιασμένος αντιμέτωπος με την άγνοιά μου αναγκασμένος να παραδεχτώ τελικά το αναπόφευκτο mdashδεν είμαι τόσο καλλιεργημέ-νος όσο θα lsquoθελα να νομίζουν οι άλλοι Είμαι γνώστης και φωτεινός παντογνώστης όσο τα πράγματα κι οι συζητήσεις γύρω απrsquo αυτά κινούνται κι ακολουθούν τον ldquoορθόδοξοrdquo τρόποhellip

Το ζήτημα δεν είναι μόνο η δημοκρατικότητα της παρουσίασης των εκθεμάτων ενός μουσείου σε σχέση με το κοινό Το έργο-έκθεμα αποκτά πλέον αυτόνομη οντότητα και διεκδικεί αυτού καθrsquo αυτού τη δημοκρατικότητα της παρουσίασής του Για νrsquo αποσαφηνιστεί ότι ldquoεννοείταιrdquo θα πρέπει να επαναληφθεί το βασικό αξίωμα της δεοντο-λογικής δημοκρατίας mdashίσες ευκαιρίες σε όλους Τα υπόλοιπα έπονται του ορισμού υπονοούνται κι είναι υποσημειώσεις Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Αυτό απομονωμένο το αξίωμα αν εφαρμοστεί στον κόσμο του μουσείου θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα στους μεταμοντέρνους τρόπους εκθέσεως όπου προτάσσεται η έννοια έναντι του πλαισίου Τα δωμάτια κι οι πτέρυγες καθορίζονται από θεματικές ενότητες που αποδομούν τα έργα απrsquo τη χρονική σχετικότητά τους σε μια επιχείρηση προσέγγισης του ουτοπικού της αποτίμησης του έργου αυτού καθrsquo αυτού Μια θεωρία που αναγγέλλει μεν ίσες ευκαιρίες σrsquo όλα τα έργα τέχνης χωρίς μεσάζοντες χωρίς τον εξαναγκαστικό λόγω παιδείας θαυμασμό σε κάποια θεωρούμενα κλασικά αλλά που απομονώνει το ίδιο το έργοΤο πλαίσιο χρειάζεται ώστε οι καινοτομίες του έργου να γίνουν μέρος μιας αλληλουχίας που ξεκίνησε απrsquo το Lascaux (1) Νrsquo αποκαλυφθούν οι συναρπαστικές αγωνίες του καλλιτέχνη οι Σειρήνες οι Λαιστρυγό-νες κι οι Κύκλωπες που είχε να αντιμετωπίσει μέχρι να φτάσει στην Ιθάκη που εμείς βλέπουμε σαν τοπίο που θα μπορούσε να ΄ναι ένα οποιοδήποτε τοπίο Κι η Πηνελόπη Χωρίς τους μνηστήρες και τον αργαλειό θα lsquoναι μια μεσήλικη ελληνίδα που κανείς δε θα γυρίσει να κοιτάξει δεύτερη φορά

Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Ναι αλλά ένας Pollock θα χάνει πάντα δίπλα σrsquo έναν van Gogh και τα τοπία του Monet ή του Turner θα κατα-βαραθρώνουν πάντα την αρμονική διχρωμική αναπαράσταση του συναισθήματος σύμφωνα με τον Rothko Ειδομένη χωρίς πλαίσιο η εν προκειμένω ζωγραφική θα ευνοήσει αναπόφευκτα τους ρεα-λιστές στα μάτια του κοινού μετατρέποντας τους σύγχρονους σε μια εικαστική παρέμβαση νηπιακού χαρακτήρα Απονενοημένες πράξεις Ορφανές εμπνεύσεις ή αυνανισμοί παθολογικών περιπτώσεων εγω-πάθειας και ναρκισσισμού

Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Η γνωστή κίνηση της εκάστοτε ελίτ Ο χαμαιο-λεοντισμός κι η υποκρισία σrsquo όλο τους το μεγαλείο Προφανώς κάποια στιγμή οι ιθύνοντες νόες αποφάσισαν ότι τα πράγματα έγιναν πολύ εύκολα πως η μάζα τελικά (δυστυχώς) είχε τη δυνατότητα να μορφω-θεί Η τέχνη ήταν το έσχατο οχυρό που όπου να lsquoναι θα lsquoπεφτε γιατί υπήρχαν τα βιβλία Γιατί αποδεικνυόταν ότι δεν ήταν θέμα αίματος όσο διάθεσης κι όταν όλοι είχαν ίδιες ευκαιρίες στη μόρφωση τότε όλοι θα εκτιμούσαν και την τέχνη Αλλά τι θα lsquoκανε η ελίτ Πολιορκημέ-νη σε βίλες και μεζονέτες προσπαθούσε απεγνωσμένα να οργανώσει την αντίστασή της Πούρα κονιάκ και τραβηγμένα παντζούρια Μετά από έτη σκέψεως έφτασαν στο συμπέρασμα ότι αν τα ldquoπλαίσιαrdquo είναι ορατά είναι κι απτά και τελικά προσπελάσιμα

Αν τα όρια μπορούν να είναι κάτι που η ldquoπλέμπαrdquo μπορεί νrsquo αντιλη-φθεί τότε δεν τα χρειαζόμαστε κι όλοι σηκώσαν τα ποτήρια ενθουσι-ασμένοι Ανακάτεψαν σακάτεψαν την τράπουλα και με τα νέα φύλλα έφτιαξαν τον ενοιολογικό καταμερισμό των εκθεμάτων του μουσείου διακηρύττοντας πλέον πως η ανωτερότητα δεν είναι θέμα παιδείας αλλά ενστίκτου

Γενικά κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει τη θέση του έργου τέ-χνης δια μέσου των αιώνων την αδιαμεσολάβητη αισθητική αποτίμη-ση που απελευθερώνει εκδημοκρατικοποιεί το έργο Ένα έργο όμως κατά τrsquo άλλα απομακρυσμένο απrsquo το δημιουργό ο οποίος θα πεθάνει από φυματίωση ή σκορβούτο και κανείς δε θα ενδιαφερθεί να μάθει για lsquoκείνον πούθε ήρθε δηλαδή και για πού τραβούσε μετατρέποντας έτσι σε θεωρία της τέχνης το ldquoκάθε έργο είναι ένα νησιrdquo

Μια πράξη όμως αποστερημένη από το ιστορικό της πλαίσιο γυμνή από κίνητρα αιτιάσεις και ελπίδες δεν προξενεί αυτό που η ίδια ως ζωντανό παράγωγο μιας εποχής επιθυμεί Έχει ανάγκη το πλαίσιο που εξηγεί δημιουργεί απαιτήσεις ανασκαλεύει τη λίμπιντο το νοούμε-νο που κρύβεται το κεκαλυμμένο Η μαγεία ο πόθος η έξαψη της προσμονής ενός μακρόσυρτου ldquoστριπ-τιζrdquo μιας πιθανής διείσδυσης και κατανόησης

Το μόνο που μένει σα σαπισμένη σανιδα καλυμμένη με πεταλίδες που βολοδέρνει στο πέλαγος εινrsquo η υπογραφή κάπου παραχωμένη Αυτό που για κάποιους συνιστά αδιαφιλονίκητη ένδειξη ματαιοδοξίας τελικά αποκαλύπτεται ως από μηχανής θεός που σώζει την παράσταση ντύνοντας το αποσκελετωμένο νοούμενο με έστω και μία ταυτότητα Αυτή είναι που το δένει άρρηκτα με ότι ήταν και ότι θα ΄ναι που εγγυάται τη δέσμευση του δημιουργού ως προς το δημιούργημά και το κοινο του μια φωνή στη βαβούρα του βαβελικού εννοιολογικού μουσείου το οποίο καταπίνει βουλημικά ότι βρει στο πέρασμά του Η υπογραφή είναι που κάνει το ldquoΜαύρο Τετράγωνο σε Άσπρο Φόντοrdquo του Μάλεβιτς αυτό ακριβώς mdashή έστω περίπουmdash που δηλώνει ο δημι-ουργός του Η μουτζούρα του Rothko δίπλα στον Rembrandt σώζεται λόγω της υπογραφής ακόμη κι όταν η αποκρυπτογράφηση της θά lsquoναι αντικείμενο των ειδικών που θα τη διασταυρώνουν με γεγονότα και χαμένα στην άγνοια της υπερπληροφόρησης όνειρα

Σε τελική ανάλυση όταν κάποιος επιλέγει (ή τον επιλέγει) μια πορεία ldquoεκτόςrdquo όταν έχει νrsquo αντιμετωπίσει όλη τη κοινωνία όταν οι θυσίες είναι καθημερινότητα κι όχι μεγαλόκαρδος συμβιβασμός ανωτερότη-τας τότε η υπογραφή είναι αναμενόμενη Όταν κάποιος διακυβεύει τη ζωή του όλη στοχεύοντας επί της Βασ Σοφίας την αμερικάνικη πρεσβεία μrsquo ένα RPG (που δεν σου πέφτει τυχαία στα χέρια απrsquo το πουθενά και λες ldquoΤι κάνω απόψε Δεν το ρουκετάρω στην πρεσβείαrdquo) τότε πρέπει να υπάρξει υπογραφή Το πεπερασμένο της ανθρώπινης ζωής έχει την υπογραφή ενσταλαγμένη σε κάθε μόριο Όταν ο τζόγος είναι τέτοιος θέλεις να το μάθουν έστω και με κωδικοποιημένη μορφή επαναστατικών ακρωνυμικών όλοι Κανείς δεν είναι άμοιρος της ματαιοδοξίας κι ο αναμάρτητος πρώτος το λίθο βαλέτω Χωρίς υπογραφή η πράξη είναι μια μουντζούρα μια φάρσα Εκτός αν δεν υπήρξε τελικά το απαραίτητο ldquoρίσκοrdquo εκτός κι αν ήταν μια περίπτωση γόνου καλής οικογένειας που έχει εξ ορισμού τις κατάλληλες διασυν-δέσεις και το παίζει επαναστατημένος καλλιτέχνης ενώ ο γκαλερίστας είναι θείος του

ΥΓ Κανένας ακέραιος καλλιτέχνης εντωμεταξύ δεν κάνει σφυγμο-μέτρηση τριών εβδομάδων αφού έχει εκθέσει το έργο του για νrsquo αποφασίσει να βάλει επιτέλους την υπογραφή του Εκτός κι αν ο γκαλερίστας έχει το χρόνο με το μέρος του

Επεξηγήσεις(1) Lascaux Σύμπλεγμα σπηλαίων στη Νοτιοδυτική Γαλλία διάσημο για τις περίπου 2000 ζωγραφικές παραστάσεις του εκτιμούμενης ηλικίας 16000 ετών

laquoΟύτε για μας είναι εύκολο να εξηγήσουμε γιατί συμμετέχουμε στη EurovisionraquoΟι Mor Ve Otesi (laquoΠέρα από το Μοβraquo) είναι μία από τις κορυφαίες ροκ μπάντες της Τουρκίας Από το 1995 ως σήμερα κυκλοφόρησαν πέντε δίσκους ο τέταρτος εκ των οποίων (Duumlnya Yalan Soumlyluumlyor laquoΟ Κόσμος Ψεύδεταιraquo 2004) έχει χαρακτηριστεί ως ο καλύτερος τούρκικος ροκ δίσκος που κυκλοφόρησε ποτέ Δεδηλωμένοι υποστηρικτές της τουρκικής Αριστεράς συγκρότημα με γνώσεις και ενδιαφέρον για το μουσικό παρελθόν της Τουρκίας και αγαπημένα παιδιά της κρι-τικής οι Mor Ve Otesi εξέπληξαν το σύμπαν όταν αποφάσισαν να συμμετάσχουν στον ερχόμενο διαγωνισμό της EurovisionΟ Γιάννης Παλαβός στην πρώτη συνέντευξη της μπάντας στην Ελλάδα συζήτησε με τα μέλη της για την απόφασή τους να πάρουν μέρος στο διαγωνισμό τη σχέση τους με την παράδοση και τις ομοιότητες ανάμεσα στην ελληνική και την τουρκική κουλτούρα

mor ve otesi

Μετά την απόφασή σας να πάρετε μέρος στη Eurovision εισπρά-ξατε αρνητικά σχόλια από μερίδα των ακροατών σας ειδικά τους πιο σκληροπυρηνικούς Προφανώς ήσασταν προετοιμασμένοι γιrsquo αυτό σωστάΕίναι γεγονός ότι πολλοί από τους ακροατές μας ειδικά τους πιο αφοσιωμένους είχαν πρόβλημα με την επιλογή μας Για να πούμε την αλήθεια δεν είναι εύκολο να εξηγήσουμε την επιλογή αυτή mdashδεν είναι εύκολο ακόμα για μας τους ίδιουςmdash δεδομένου ότι το συγκρότημα είναι ένα από το πιο δημοφιλή στην Τουρκία Αλλά δεν απογοητευτήκαμε Ξέρουμε τις αντιρρήσεις γύρω απrsquo το ότι τέχνη και ανταγωνιστικές διοργανώσεις δεν συμβαδίζουν Και συμφωνούμε Παρόλrsquo αυτά έστω κι αν ένας ερμηνευτής ή μια μπάντα δεν είναι φυσικά εκτός του καλλιτεχνικού πεδίου μέρος της δουλειάς τους είναι κι η διασκέδαση Και στη δουλειά που λέγεται διασκέδαση υπάρχει το ανταγωνιστικό στοιχείο mdashείτε μας αρέσει είτε όχι Προ-τιμούμε να μην αντιμετωπίζουμε τη Eurovision απλώς και μόνο σαν έναν διαγωνισμό τραγουδιού Είναι ένα μεγάλο και παραδοσιακό τηλεοπτικό σόου κι είναι και μια μεγάλη παραγωγή Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν αν η επιλογή που κάναμε ήταν καλή

Το τραγούδι laquoDeliraquo (laquoΤρελόςraquo) γράφτηκε ειδικά για τη Eurovision ή είχε γραφτεί παλιότερα και το ξαναδουλέψατε για το διαγωνι-σμόΤο laquoDeliraquo γράφτηκε στα τέλη του 2007 πριν αποφασίσουμε να λάβουμε μέρος στη Eurovision

Αληθεύει ότι η κρατική τηλεόραση της Τουρκίας σας πίεσε να αλλά-ξετε τον ήχο του τραγουδιού ώστε να ακούγεται πιο laquoανατολίτικοraquo Πάντως μια και αρκετά από τα κομμάτια σας έχουν παραδοσιακά στοιχεία γιατί δεν στείλατε στο διαγωνισμό ένα τραγούδι πιο κοντά στον τούρκικο ήχοΚατrsquo αρχάς δεν υπήρξε καμιά πίεση Για τον ήχο είναι αλήθεια ότι θα μπορούσαμε να το είχαμε ηχογραφήσει διαφορετικά Πάντως είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς ότι κάθε τραγούδι κάθε δίσκος και κάθε ηχογράφηση έχουν τη δική τους αξία Κι όπως και να χει εμείς νομίζουμε ότι το τραγούδι έχει πολλές διαστάσεις που είναι πολύ περισσότερο laquoανατολίτικεςraquo από άλλα μας κομμάτια Πάρτε για παράδειγμα κάποιες ιδέες στους στίχους του τη μελωδία του κουπλέ και το τελικό του μέρος

Υποβάλατε τρία τραγούδια στην επιτροπή της Eurovision Είχαν και αυτά τούρκικο στίχο Γιατί επιλέχτηκε το laquoDeliraquo Τrsquo άλλα δύο θα περιληφθούν στον ερχόμενο δίσκο σαςΤrsquo άλλα δύο τραγούδια ήταν κι αυτά στα τούρκικα Εμείς έχουμε τα κριτήριά μας που κι αυτά δεν είναι εύκολο να τα εξηγήσουμε και η επιτροπή τα δικά της Αλλά την επιτροπή την αποτελούσαν και άλλοι οπότε τα δικά μας κριτήρια δεν ίσχυσαν στο ακέραιο Πάντως τα άλλα δύο κομμάτια θα είναι πράγματι στο επόμενο άλμπουμ

Η έδρα της μπάντας είναι η Ισταμπούλ Κατά ποιο τρόπο η πολυ-πολιτισμική πολυεθνική παράδοση και ατμόσφαιρα της πόλης επηρέασε τη μουσική σας Νιώθετε μέρος της παράδοσης αυτήςΗ Ισταμπούλ είναι μια πολύτιμη τεράστια παλιά χαοτική πολυπλη-θής και πολύχρωμη πόλη Μας είναι πραγματικά αδύνατο να πούμε με ποιο τρόπο έχουμε επηρεαστεί απrsquo αυτή τη μαγευτική πόλη

Τα ελληνικά Μέσα ιδίως τα πιο συντηρητικά τονίζουν συνεχώς ότι η Τουρκία είναι μια χώρα που δεν προστατεύει επαρκώς την ελευ-θερία έκφρασης και καλλιτεχνικής δημιουργίας Όντας μια μπάντα που υποστηρίζει ανοιχτά την Αριστερά είχατε ποτέ προβλήματαΠοτέ δεν δεχτήκαμε άμεση πίεση από το κράτος Ωστόσο θεωρούμε πως θα έπρεπε πράγματι να διαθέτουμε μια υγιέστερη δημοκρατία και προσπαθούμε με όλες τις δυνάμεις να συμβάλουμε σrsquo αυτό τον σκοπό Πρέπει να επισημάνουμε ότι εξrsquo όσων γνωρίζουμε τα ελληνικά και τουρκικά Μέσα αγνοούν τις εκπληκτικές ομοιότητες

ανάμεσα στους δύο λαούς και τις κοινές ιστορίες τους Αντίθετα επι-κεντρώνονται στις διαφορές Η αμφισβήτηση και κριτική των Μέσων είναι απολύτως απαραίτητες στην εποχή μας τόσο απαραίτητες όσο και η αμφισβήτηση της πολιτικής mdashαν όχι και παραπάνω

Γιατί οι Mor Ve Otesi δεν περιλαμβάνονταν στην ταινία του Fatih Akin laquoΟ Ήχος της ΠόληςraquoΜάλλον πρέπει να ρωτήσετε τον ίδιο Για να επανέλθουμε στη δεύ-τερη ερώτησή σας ίσως διότι δεν θεώρησε ότι ο ήχος μας είναι αρκετά ανατολίτικος μια και μιλάμε για μια ταινία που αναδείκνυε το ανατολίτικο χρώμα της περιοχής Όπως και να χει μάλλον δεν μπορούμε να απαντήσουμε

Πώς εξηγείται η μεγάλη δημοτικότητα της μπάντας τη στιγ-μή που ο ήχος και η ρητορική της είναι αρκετά μακριά από το mainstreamΚι αυτό είναι κάτι που πρέπει να σας το απαντήσουν άλλοι Εμείς κάναμε το καλύτερο μπορούσαμε και δεν το βάλαμε κάτω Δεν φοβηθήκαμε να μιλήσουμε δεν κρύψαμε τις απόψεις μας και προ-σπαθήσαμε να μην επαναλαμβανόμαστε

Ποιες είναι οι τρεις πρώτες λέξεις που έρχονται στο μυαλό σας ακούγοντας τη λέξη laquoΕλλάδαraquoΠλάτωνας Αθήνα είδος

Η αριστερόφρων ελληνική νεολαία έχει δύο κλασικά συνθήματα laquoΤο Αιγαίο ανήκει στα ψάρια τουraquo και laquoΗ Κύπρος είναι κινέζικηraquo Υπάρχουν ανάλογα συνθήματα στην ΤουρκίαΔεν γνωρίζουμε σχετικά συνθήματα αλλά αυτά ακούγονται πολύ ωραία

Ακούτε βαλκανική μουσική Έχετε σχέση με τη βαλκανική μουσική παράδοσηΔεν ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα για κάποια συγκεκριμένη εθνική πα-ραδοσιακή μουσική αλλά η ίδια η τουρκική παραδοσιακή μουσική είναι επηρεασμένη από τη βαλκανική Οπότε κατά κάποιο τρόπο συνδεόμαστε με τη βαλκανική παράδοση

Προτελευταία ερώτηση με παιδική αφέλεια όποιος έχει ταξιδέψει και στις δύο χώρες mdashΕλλάδα και Τουρκίαmdash ξέρει πόσο πολύ μοιάζουν οι δύο κουλτούρες Ποιος λοιπόν φταίει για την ένταση Η σχολική παιδεία που διδάσκει μισαλλοδοξία Οι πολιτικές σκο-πιμότητες Οι ΗΠΑ Μια ερώτηση κάνουμεhellipΛίγο απrsquo όλα μάλλον Όμως ένας πολιτισμικός παράγοντας εγγε-νής και στις δυο κουλτούρες είναι ίσως το κλειδί μας αρέσει να μαλώνουμε Να φωνάζουμε να καυγαδίζουμε να κατηγορούμε τους άλλους Επίσης είναι και η γεωγραφική θέση μιας και πάντα ψάχνουμε τον κοντινότερο εχθρό Ούτως ή άλλως η εποχή του Ψυχρού Πολέμου βασιζόταν σε πολλές εντάσεις και συγκρούσεις τοπικού χαρακτήρα παντού στον πλανήτη και τα προβλήματα με-ταξύ Τουρκίας κι Ελλάδας ανήκαν σrsquo αυτήν την κατηγορία Όμως πρέπει να δηλώσουμε ότι όσο προβληματικές κι αν είναι οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας σε επίπεδο κρατών οι έλληνες και οι τούρκοι γενικά δεν μισούνται

Και η τελευταία ερώτηση Ο Neil Young έλεγε laquoRockrsquonrsquoroll can never dieraquo οι Rolling Stones laquoItrsquos only rockrsquonrsquoroll but we like itraquo ο Marilyn Manson laquoRock is deadraquo και οι Smashing Pumpkins laquoLet me die for rockrsquonrsquorolllet me die to save my soulraquo Ποιο είναι το μότο των Mor Ve OtesiΕμείς θα λέγαμε laquoΓιατί τόση εμμονή με τον τίτλο Rockrsquonrsquorollraquo

Abstract Giannis Palavos talks to the popular Turkish rock group ldquoMor Ve Otesirdquo about their music and their cultural background

Germans Go to Hollywood

Γκέλυ Μαδεμλή

Θα μπορούσε να είναι σενάριο χολιγουντιανής ταινίας Οι σκηνοθέτες που εγκατέλειψαν τη δεκαετία του lsquo30 την Κεντρική Ευρώπη και δή τη Γερμανία που γνώριζε τότε τη χρυσή εποχή της κινηματογραφικά είχαν πολύ καλούς λόγους για να το κάνουν Η Ευρώπη σκεπαζόταν από μαύρα σύννεφα ενώ στην προέκταση της Πόλης των Αγγέλων η λιακάδα δεν ήταν ελκυστική μόνο επειδή ευνοούσε τα εξωτερικά γυρίσματα κι εξοικονομούσε ενέργεια Προεξοφλούσε την επιτυχία μιας πληθώρας ανθρώπων που έψαχναν την ελευθερία τους όσο πιο μακριά γίνεται απrsquo τη χώρα τους η οποία έμοιαζε με ηφαιστιογενή ζώνη Ακούγεται σαν american dream Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή

Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης αν και προϊόν ήττας άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την πολιτιστική κίνηση του Ράιχ mdashήταν κι αυτό μια κάποια νίκη Στον κινηματογράφο που στον Αrsquo Παγκόσμιο έτυχε εργαλειακής μεταχείρισης από το βασικότερο χρηματοδότη του δηλαδή το κρά-τος ως το λαϊκότερο σε πρόσβαση μέσο διακίνησης ιδεών αυτή η πολιτιστική άνθιση απέκτησε μυθικές διαστάσεις Βέβαια όταν μιλάει κανείς για την κινηματογραφική παραγωγή της Γερμανίας στο διάστημα του μεσοπολέμου μπορεί να χρησιμοποιήσει ως συνώνυμο ένα αρκτικόλεξο την UFA Η Universum Film AG ιδρύθηκε στο Μπάμπελσμπεργκ το 1917 για να εξυπηρετήσει σκοπούς προπαγάνδας Σύντο-μα όμως μετά τη λήξη του Μεγάλου Πόλεμου απεγκλωβίστηκε από αυτή τη δέσμευση συγχώνεψε όλες τις μικρές εταιρείες παραγωγής (ακόμα και τη μεγαλύτερης κλίμακας Nordisk της Δανίας) προσέλαβε 2500 χιλιάδες υπαλλήλους μέσα σε δύο χρόνια έχτισε δύο μεγάλες αίθουσες στο μητροπολιτικό κέντρο του Βερολίνου δικτυώθηκε σε 3000 κινηματογράφους ανά τη χώρα και το 1921 ιδιωτικοποιήθηκε διεκδικώντας και μεγαλύτερη καλλιτεχνική ελευθερία Έτσι κι αλλιώς η γλώσσα δεν αποτελούσε πρόβλημα στην εποχή του βωβού Με μια μικρή επέμβαση στους μεσότιτλους οι γερμανικές ταινίες μπορούσαν να ταξιδέψουν οπουδήποτε ανά την κατακερματισμένη υφήλιο

Ωστόσο οι νόμοι της εποχής προκειμένου να προστατεύσουν το γερμανικό ldquoπροϊόνrdquo επέβαλλαν να γυρίζεται και να εξάγεται μόνο μία ταινία για κάθε μια που εισάγεται mdashένας έλεγχος ποσοτικός αλλά όχι ποιοτικός και τελικά επιζήμιος Κι αυτό γιατί ο βασικός ανταγωνιστής της UFA σε παγκόσμιο επίπεδο δούλευε με ακριβώς τους αντίστροφους όρους Στην Αμερική το κόστος της κάθε παραγωγής έπρεπε να καλυφθεί από τα κέρδη που θα έφερνε η ταινία στις 54 πολιτείες αλλά το πλεόνασμα έβγαινε από τις πωλήσεις των ταινιών στην Ευρώπη Αυτή η κινηματογραφική πολιτική στη Γερμανία θα ήταν και η αρχή του τέλους Η διακεκομμένη ροή της παραγωγής η κακή διαχείριση η είσοδος του ήχου που επενέβη στη φύση του μέσου άρα και στους ανθρώπους που ασχολούνταν ποιοτικά με αυτό έφεραν το μόνο αντίπαλο δέος του Hollywood κοντά στη χρεωκοπία και ξεκίνησαν τη διαρροή του δημιουργικού ανθρώπινου δυναμικού του που θα ολοκληρωνόταν με τον προσεταιρισμό της UFA από τους Ναζί

Τι ειρωνεία λοιπόν η ldquoμετανάστευση των διαννοουμένωνrdquo όπως έμελλε να μείνει στο χρόνο με άλλα λόγια η αθρόα προσέλευση ανθρώ-πων του κινηματογράφου του θεάτρου και της μουσικής απrsquo την Ευρώπη (και μάλιστα περισσότερο απrsquo τη Γερμανία και την Αυστρία) στη Νότια Καλιφόρνια από το τέλος της δεκαετίας του lsquo20 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 ήταν κι η βασική μεταβλητή που μεταμόρφωσε το Χόλιγουντ που στο τέλος του Αrsquo Παγκοσμίου Πολέμου θύμιζε περισσότερο μια εξελιγμένη ldquoβιομηχανικήrdquo περιοχή Από τους πρώτους κιόλας μήνες το τοπίο άλλαξε άρδην καθώς αυτό το νέο κύμα συμπλήρωσε στο παζλ τα κομμάτια που έλειπαν Στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1933 (το έτος ανάληψης της εξουσίας από το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα) και 1952 περισσότεροι από 1500 Αυστριακοί και Γερμανοί δούλευαν στα μεγάλα στούντιο Ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων που δούλευαν στα στούντιο ήταν αμερικανικής καταγωγής αυτοί αναλάμβαναν να καλύπτουν τις χαμηλόμισθες επικουρικές θέσεις ξυλουργοί ελαιοχρωματιστές δακτυλογράφοι κουβαλητές εργάτες ldquoγενικών καθηκόντωνrdquo Αντίθετα τα μεγάλα ονόματα των παραγωγών των σκηνοθετών ακόμα και των πρωταγωνιστών είχαν ξενική εξωτική κατάληξη mdashοι αδερφοί Warner ο Sam Goldwyn ο Lewis B Mayer παραγωγοί κάποιων από τις μεγαλύτερες επιτυχιές της εποχής ήταν κι αυτοί μέτοικοι Οι Marlene Dietrich Hedy Lamarr κι άλλες σιωπηλές βαμπ έφεραν μιας άλλης κοπής φωτογένεια Οι Josef von Sternberg Max Ophuumlls Otto Preminger Fritz Lang Billy Wilder και Fred Zinnemann ήταν μερικοί μόνο από τους δεκάδες σκηνοθέτες που αναδείχθηκαν στη χώρα τους και βρήκαν στα ldquoμεγάλα μεγέθηrdquo της δυτικής ακτής το ιδανικό πεδίο δράσης τους Ο καθένας για διαφορετικούς λόγους (1) αλλά όλοι με το ίδιο αποτέλεσμα

Οι Γερμανοί δεν έφεραν στις αποσκευές τους για την Αμερική απλώς τεχνική κατάρτιση Βέβαια αυτή βοήθησε καθώς οι αμερικάνοι που ασχολούνταν με το σινεμά δεν φημίζονταν για την εφευρετικότητά τους αλλά για τον πραγματισμό τους Δε θα δίσταζαν να δώσουν διαβατήριο σε οποιαδήποτε ιδέα κι ευρεσιτεχνία από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη που θα μπορούσε να τους φανεί χρήσιμη στο μέλλον Περισσότερο δε οι άνθρωποι αυτοί άρχισαν να καλλιεργούν την αντίληψη πως η παραγωγή μιας ταινίας αποτελεί εξ ορισμού και μια καλλιτεχνική έκφραση Στις γραμμές μιας απόλυτα μηχανοποιημένης παραγωγής οι θεμέλιες λίθοι όχι μόνο της γερμανικής κουλτούρας αλλά και σύσσωμης της ευρωπαϊκής τέχνης της περιόδου του Μεσοπολέμου που επέστρεψε στον ανθρωποκεντρισμό άνοιξαν το δρόμο για μία και μόνη αρχή το θρίαμβο της υποκειμενικότητας Για παράδειγμα η παράδοση του βωβού γερμανικού κινηματογράφου ήθελε την κάμερα να δημιουργεί την εντύπωση της υποκειμενικής ψυχολογικής κατάστασης Η πεμπτουσία του εξπρεσσιονισμού στηριζόταν στην επιμονή στη φόρμα ως υποβολείο των σκέψεων των ηρώων Μέσα από αυτό το φίλτρο το κινηματογραφικό ldquoβλέμμαrdquo δεν ήταν πια μια μηχανική κίνηση η ματιά του θεατή προς την οθόνη αλλά εντοπιζόταν και μέσα στο φιλμικό ldquoκείμενοrdquo Συνήθη μοτίβα της τέχνης του Μεσοπολέμου στην Ευρώπη ανανέωσαν θεματικά το χολιγουντιανό ρεπερτόριο η αναζήτηση του ηδονισμού η εξύψωση του ατόμου η ειρωνεία το γύρισμα της τύχης χρωμάτισαν σε άλλους τόνους κάποιες πολυειπωμένες κατά τrsquo άλλα ιστορίες ώσπου να φτάσουν στις απο-χρώσεις του μαύρου mdashγιrsquo αυτό και οι ταινίες του τέλους του lsquo30 συγχέονται συχνά ως noir Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια πρόβα τζενεράλε Αν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο και για την επίγευση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σε σχέση με αυτήν του Δεύτερου

Μια πινελιά ειρωνείας συμπληρώνει τον καμβά Για όσο διάστημα το Hollywood δεχόταν τις σωτήριες ενέσεις του από την ομάδα των γερμανοαυστριακών σκηνοθετών οι γερμανοί διαννοούμενοι που φτάνουν παράλληλα στην Αμερική εκπρόσωποι του ldquoΙνστιτούτου Κοι-νωνικής Έρευναςrdquo (γνωστότεροι ως τα μέλη της ldquoΣχολής της Φρανκφούρτηςrdquo) έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το πεδίο που στην πορεία θα αποτελέσει πυρήνα της κριτικής τους τη μαζική κουλτούρα Την ίδια περίοδο που οι μεν στρέφονται σε έναν βασικό μηχανισμό της μαζικής κουλτούρας στην Αμερική τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας οι δε αποστρέφονται οποιασδήποτε κοινωνικής εκδήλωσης σχετί-ζεται με αυτήν και ορίζουν (έστω κι αποφατικά) την περιβόητη ldquoκριτική θεωρίαrdquo τους Είναι η πρώτη φορά που ένα φιλοσοφικό ρεύμα διαπιστώνει την παθογένεια που έπεται της γιγάντωσης των μέσων επικοινωνίας και της εξέλιξης της τεχνολογίας της εικόνας Δεν πρόκειται για αντίφαση Ο κινηματογράφος ως κατεξοχήν μέσο όπου οι αντιθέσεις συναντιούνται συνέστησε το ιδανικό πεδίο παρατήρησης για τους σκεπτόμενους της εποχής είτε αυτοί στέκονταν εντός είτε εκτός των τειχών των στούντιο Σήμερα στα credits των πιο επιτυχημένων αμερικάνικων blockbusters μπαίνουν οι υπογραφές των γερμανών Roland Emmerich και Wolfgang Petersen Κι ldquoέξω από τα τείχηrdquo εκτείνονται ορδές ανθρώπων που δηλώνουν θεσμικά ή εξω-θεσμικά αλλά και με επιπολαιότητα και ευκολία τον αντι-αμερικανισμό τους και τους τρόπους με τους οποίους καταδικάζουν τον ναζισμό Οι συγκρίσεις δικές μας

Σημειώσεις(1) Ο αυστριακός Οtto Preminger παρά την εβραϊκή του καταγωγή δέχτηκε να αφήσει τη χώρα του περισσότερο για μια επικερδή πρόταση που του έγινε από την 20th Century Fox Αργότερα μάλιστα σε ένα διάλειμμα αναδουλειάς θα έκανε κι ένα πέρασμα από το Braodway ως ηθοποιός όπου παραδόξως έγινε γνωστός παίζοντας τον ναζί Ο δανός Douglas Sirk (βαπτίστηκε Claus Detlev Sirk) επέλεξε να ζήσει στη χώρα του Goethe γιατί αγαπούσε το γερμανικό ρομαντισμό Σύντομα θα τοποθετούνταν το ίδιο ρομαντικά στο χώρο της αριστεράς αλλά το 1937 έφυγε από τη Γερμανία κυριολεκτικά νύχτα ως φυγάς mdashκατά φαντασίαν ασθενής σε ένα τραυματιοφορείο μαζί με τη δεύτερη (κι εβραία) γυναίκα του (η πρώτη προσχώρησε από νωρίς στο πλευρό των εθνικο-σοσιαλιστών) Ο Billy Wilder μπορεί να μην ήξερε καν αγγλικά όταν άρχισε να πουλά τα σενάριά του στο Hollywood το 1933 αλλά είχε προπολλού λάβει τα νάματα της αμερικανικής κουλτούρας την τζαζ το τσάρλεστον παρεμφερείς ήχους και εικόνες της εποχής Ο Ophuumlls έτσι κι αλλιώς άλλαζε με ευκολία περιβάλλον μόνο στο Μεσοπόλεμο γύρισε τέσσερα φιλμ σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και γλώσσες

Abstract This article by Gelly Mademli is a recollection of the german cultural and intellectual immigration between the two world wars mainly on grounds of political differences and how it shaped the great Hollywood of the years that followed

Ο Aubrey de Grey είναι ένας ξερακιανός ερευνητής του πανεπιστημίου του Cambridge Αντικομφορμιστής όπως τουλάχιστον μπορεί εύκολα κανείς να συμπεράνει κι απrsquo τη φωτογραφία-πορτρέτο που δημοσιεύουμε Έχει μακριά laquoαγι-οβασιλιάτικαraquo πυρόξανθα γένια φοράει ένα χιλιομπαλωμένο πουλόβερ και μιλάει δυσνόητα γρήγορα βομβαρδίζοντας το συνομιλητή του με αναφορικές προτάσεις και βρετανικό φλέγμα To όνομα του υπαινίσσεται γαλλική καταγωγή αλλά όπως ο ίδιος μου είπε θα πρέπει να ανατρέξει κανείς πολύ πίσω στην γαλλο-βρετανική ιστορία και το κοινό νορμανδικό τους παρελθόν για να δικαιωθεί αυτή η πρώτη λογικοφανής εντύπωση Ο κύριος de Grey είναι μεγαλωμένος στο Λονδίνο ldquoχίπηςrdquo φαινομενικά αλλά αρχετυπικός άγγλος στον τρόπο ζωής τις συνήθειες το ldquoλέγεινrdquo και το ldquoσκέπτεσθαιrdquo Ζει στην πόλη-μουσείο του Cambridge στα βρετανικά midlands δεν οδηγεί παρά μόνο ποδήλατο δεν καπνίζει παρά μόνο πίνει μπύρα πολύ κι όπως όλοι οι συμπολίτες του συνηθίζει να κάνει βαρκάδα μrsquo ένα ξύλινο πλεούμενο σα γόνδολα ακατέρ-γαστη απrsquo την ιταλική φινέτσα σrsquo ένα από τα πιο γαλήνια μέρη όπου προσωπικά έχω βρεθεί στον ποταμό Cam που διαπλέει την πόλη του Αν κι ο ίδιος σπούδασε την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών κι αρχικά εξειδικεύτηκε στην τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) το πεδίο του ερευνητικού προγράμματος που ldquoτρέχειrdquo τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά μακρινό απrsquo την αρχική του επιστημονική κατεύθυνση Ο κύριος de Grey κάνει έρευνα ldquoαιχμήςrdquo στην νεοσύστατη (sic) επιστήμη της βιογεροντολογίας Δεν είναι καθηγητής στο Cambridge έχει κάνει όμως το διδακτορικό του εκεί και τώρα το φημισμένο πανεπιστήμιο υποστηρίζει ανάμεσα σε πολλούς άλλους την έρευνα του διαθέτοντας του και δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές

Τον συνάντησα στο Cambridge σαν απεσταλμένος της εκ-πομπής ldquoTop Storiesrdquo της ΝΕΤ Κι αυτό που μας τράβηξε εκεί δε συμπεριλαμβάνεται στο ανεπίσημο μίνι βιογραφικό σημείωμα της πρώτης παραγράφου Ο de Grey ρισκάρο-ντας απροκάλυπτα το επιστημονικό του κύρος τοποθετεί

την έρευνα του στη βιογεροντολογία κάτω από βαρύγδου-πους τίτλους εκκωφαντικούς όσο και εξωφρενικούς στην πρώτη τους ανάγνωση ldquoΣε 30 χρόνια οι άνθρωποι θα είναι δυνατόν να ζούνε έως και 1000 έτηrdquo επαναλαμβάνει σε κάθε διάλεξη απέναντι σε κάθε κασετοφωνάκι μπλοκάκι και κάμερα Δελεαστικός τίτλος για κάθε ΜΜΕ κάθε εν δυνάμει τηλεθεατή ή αναγνώστη Με την περίπτωση de Grey και τη ldquoμέθοδο αναζωογόνησήςrdquo του έχουν ασχοληθεί μέσα μαζικής ενημέρωσης απrsquo όλον τον κόσμο και τηλεοπτικά δίκτυα απrsquo την ισπανική τηλεόραση έως το ldquoβικτοριανόrdquo BBC Ο ίδιος ο de Grey είναι απίστευτα εξοικειωμένος στη σχέση του με τα ΜΜΕ πρόθυμος να ldquoδανείσειrdquo το χρόνο του και ldquoπροπο-νημένοςrdquo σrsquo αυτά που θα πει mdashείναι χαρακτηριστικό ότι ldquoon camerardquo δεν έχασε τα λόγια του ούτε μια φορά πιθανώς δεν κόμπιασε καν Αυτό συμβαίνει γιατί ο ίδιος κι η έρευνα του μόνο όφελος μπορεί να έχουν απrsquo την επαφή με τα μέσα mdashκάθε πρωτοπόρος επιστημονική έρευνα χρειάζεται γερή χρηματοδότηση Η οικονομική υποστήριξη που αναζητά ο de Grey και (πραγματικά) απαιτεί η έρευνα του προϋποθέτει την προβολή της

Μη σπεύσετε να τον θεωρήσετε ldquoπονηρόrdquo mdashο de Grey αφήνει την εντύπωση μιας ιδιόρρυθμης ευφυΐας παρά ενός ldquoλα-μόγιουrdquo Ένας έλληνας φίλος μεταπτυχιακός καρδιολόγος στην Αγγλία που με βοήθησε στην μετάφραση επιστημονικών όρων κατά τη διάρκεια της συνέντευξης εντυπωσιάστηκε απrsquo το επιστημονικό υπόβαθρο του de Grey κι ανακάλεσε όλη την αρχική του προκατάληψη ―την οποία μάλλον μετέτρεψε μετά τη συζήτηση μας σε γνήσια εκτίμηση της έρευνας του άγγλου επιστήμονα Γιατί όσο τρελό κι αν ακούγεται αυτό που ο de Grey προβλέπει η ανθρώπινη διάνοια έχει πολλές φορές επιβεβαιώσει παρόμοιες ldquoεπιστημονικές φαντασίεςrdquo σε πείσμα της κοινής λογικής Ο τίτλος ldquoΈχεις 50 πιθανότη-τες να ζήσεις 1000 χρόνιαrdquo στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ίσως ισοδυναμούσε με την πρόταση ldquoΣε λίγα χρόνια ο άνθρωπος θα ταξιδεύει από την Ευρώπη στην Αμερική σε 7 ώρεςhelliprdquo

Έχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Aubrey De Grey

Αλέξης Γαγλίας φωτό Αλέξης Μητρογιώργος

Κύριε de Grey έχετε γίνει γνωστός απrsquo τη θεωρία σας ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει περισσότερο από χίλια χρόνιαΕίμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν πολύ περισσό-τερο από τώρα περίπου έως και χίλια χρόνια στο μέλλον Πιθανότατα θα αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία σχετικά σύντομα Κι αυτό δεν είναι μια προσωπική μου φαντασίωση Θα συμβεί σίγουρα

Αυτό που λέτε φαντάζει κάπως μαγικό πως είναι δυνατόν να συμ-βείΕίναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό δεν είναι μαγικό αν απλώς θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή Μια περί-πλοκη μηχανή της οποίας δεν έχουμε τrsquo ακριβή αντίγραφα του σχεδίου κατασκευής Παρrsquo όλrsquo αυτά το ανθρώπινο σώμα παραμένει μια μηχανή κι είναι παραδεκτό πως μπορεί να επισκευαστεί όπως και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασε ο άνθρωπος ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι για παράδειγμα Ξέρουμε ότι τα κτίρια πχ η Ακρόπολη μπορούν να μείνουν ανέγγιχτα για πολλές εκατοντάδες χρόνια Ένα αυτοκίνητο μπορεί να δουλεύει έως 100 χρόνια ακόμα κι αν σχεδι-άστηκε να λειτουργεί μόνο για δέκα Η σωστή επισκευή κι η συνεπής συντήρηση μπορούν να διατηρήσουν μια μηχανή λειτουργική για όσο χρόνο θέλουμε

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για την πραγμάτωση της έρευνάς σαςΕίναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πότε θα πραγματωθούν όλες οι νέες και φιλόδοξες τεχνολογίες Παραδείγματος χάριν όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν την προσπάθεια τους να πετάξουν μεσολάβησαν πολλοί αιώνες από το Λεονάρντο Ντα Βίντσι μέχρι τους αδερφούς Ράιτ Δε μπορούμε λοιπόν να ξέρουμε πόσο χρόνο ακριβώς θα πάρει αλλά μια καλή εκτίμηση μπορεί να γίνει απrsquo το πόσο λεπτομερειακά κατα-νοούμε τον τρόπο που θα το επιτύχουμε Προς το παρόν γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες mdashπως γερνάμε και ποιες είναι οι μοριακές και κυτταρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης Επίσης κατέχουμε πια αρκετά λεπτομερώς το πως θα επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί ο χρόνος Νομίζω ότι έχουμε 50 πιθανότητες νrsquo αναπτύξουμε την απαραίτητη τεχνολογία μέσα σε 25-30 χρόνια Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δε θα συμβεί είναι αν συναντήσουμε απρόβλεπτα εμπόδια ή δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν την απαιτούμενη έρευνα

Τι είναι τελικά η γήρανση Ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο ή μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτείΗ γήρανση είναι σαφέστατα ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο Είτε το ονομάζουμε ασθένεια είτε όχι αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα ορολογίας Εξαρτάται λοιπόν απrsquo το πώς ορίζουμε τη λέξη ασθέ-νεια Αλλά η γήρανση είναι σίγουρα μια ανθυγιεινή κατάσταση Σου κάνει κακό

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρά μας όσο γερνάμε όλο και πιο αργά πολλαπλασιάζονταιΤα γερασμένα κύτταρα διαιρούνται με πιο αργό ρυθμό απrsquo ότι συμ-βαίνει στις νεότερες ηλικίες Και πρέπει να αναζητήσουμε αυτό που ldquoφταίειrdquo στο περιβάλλον των κυττάρων Πάντως είτε συμβαίνει μέσα είτε έξω από το κύτταρο εξακολουθεί να είναι μια αλλαγή στη δομή του σώματος την οποία εμείς θα επισκευάσουμε Για πα-ράδειγμα ένα κύτταρο μπορεί να διαιρείται πιο αργά γιατί υπάρχει μέσα του πέψιμο υλικό κι αυτό επιβραδύνει το μεταβολισμό του ή γιατί το περιβάλλον του το υγρό που περικλείει το κύτταρο δεν ενθαρρύνει την αναπαραγωγή Τέτοιες είναι οι βλάβες που πρέπει να επισκευάσουμε

Θα δείχνουμε κιόλας νέοι Αν αυτές οι ldquoβλάβεςrdquo κάποτε επισκευ-αστούνΌταν αναπτύξουμε τις θεραπείες αναζωογόνησης που προτείνω δε θα έχει σημασία πόσο γερασμένος είσαι Γιατί αν επωφελείσαι από

αυτές θα είσαι για πάντα νέος Είτε λοιπόν κάποιος είναι τριάντα είτε εκατό είτε τριακοσίων ετών θα έχει νεανική εμφάνιση και θα παραμένει νέος κι εσωτερικά τόσο από πλευράς πνευματικής λειτουργίας όσο και σωματικής

Θα σταματήσουμε λοιπόν να πεθαίνουμε από γηρατειά ή αρρώ-στιες Θα καταστούμε αθάνατοιΤουλάχιστον δε θα έχουμε πια κανένα λόγο να πεθάνουμε από γη-ρατειά Μrsquo άλλα λόγια η πιθανότητα να πεθάνουμε κάποια στιγμή δε θrsquo αυξάνεται όσο γερνάμε Φυσικά θα εξακολουθούν να υπάρ-χουν άλλες αρρώστιες που όπως και σήμερα θα σκοτώνουν νέους ανθρώπους Θα εμφανίζονται λόγω της εξέλιξης των βακτηρίων και των ιών Και πολλές άλλες αιτίες θανάτου όχι βιολογικές αλλά πάντως υπαρκτές όπως να σε χτυπήσει ένα φορτηγό ή να σε πυρο-βολήσουν στον πόλεμο Σίγουρα λοιπόν δε θα γίνουμε αθάνατοι Αθανασία σημαίνει να μην έχεις καμιά πιθανότητα να πεθάνεις από οποιαδήποτε αιτία Δε θα το καταφέρουμε αυτό

Πόσο εμπλέκονται στην έρευνα και τη θεωρία σας όροι όπως γε-νετική κλωνοποίηση νανοτεχνολογίαΗ κλωνοποίηση έχει πολλαπλά νοήματα αλλά το πιο ενδιαφέρον ldquoπαρακλάδιrdquo της είναι η ldquoθεραπευτική κλωνοποίησηrdquo Είναι η πιο συγγενική εκδοχή της με την ιατρική επιστήμη Η μεταφορά πυρήνων που προτείνει είναι ένας έξυπνος τρόπος να θεραπεύσεις κύτταρα χωρίς να κεντρίσεις την προσοχή του ανοσοποιητικού συστήματος Η θεραπεία γονιδίων θrsquo αποδειχτεί σίγουρα πολύ σημαντική στο μέλλον Η κεντρική ιδέα είναι να εισάγουμε νέα γονίδια στα κύττα-ρά μας ενώ σε μερικές περιπτώσεις πρέπει νrsquo αφαιρούμε άχρηστο υλικό απrsquo αυτά ώστε να διατηρούμε το σώμα μας στην κατάλληλη κατασταση Η νανοτεχνολογία πιθανόν να γίνει πολύ σημαντική στις δεκαετίες που έρχονται αλλά στις πρώτες γενιές τεχνολογιών που θα επισκευάζουν και θα συντηρούν το ανθρώπινο σώμα δε νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα

Θα μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει τα 1000 χρόνια απrsquo τον καναπέ του Πίνοντας καπνίζοντας και τρώγοντας χωρίς κανένα αυτοέ-λεγχοΈνα απrsquo τα πιο σημαντικά σημεία στη θεραπεία αναζωογόνησης είναι ότι θα μπορούμε να επισκευάσουμε τη ζημιά που προκαλείται από τη γήρανση ακόμα κι αν αυτή είναι ασυνήθιστα γρήγορη Σήμερα αν κάποιος τρώει ανθυγιεινά ή δεν ασκείται θα υποφέρει κι ίσως τελικά δε ζήσει πολύ γιατί μπορεί να πάθει διαβήτη ή οτιδήποτε ανάλογο Αλλά οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορούν να σταματήσουν τέτοιες περιπλοκές Αν οι άνθρωποι που ζουν ανθυγιεινά έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν απrsquo αυτές τις θεραπείες συχνότερα από κάποιον που κάνει μια υγιεινή ζωή τότε πιθανόν η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους νrsquo αποδειχτεί πολύ μικρή Αν πήγαινες στην Αφρική τον προηγούμενο αιώνα ίσως πέθαινες από ελονοσία Τώρα όποιος σκοπεύει να ταξιδέψει μέχρι εκεί κάνει μια ένεση κι είναι ασφαλής Ανάλογα στο μέλλον θα κάνεις μια ένεση και θα είναι απολύτως ΟΚ να φας στα McDonaldrsquos

Οι συμπεριφορές αγάπης το γέλιο η καλή καρδιά πόσο βοηθάνε στη μακροζωίαΔεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον έλεγχο του ρυθμού γήρανσης Όταν εξετάζουμε υπερή-λικες πάνω από 100 χρονών σχεδόν πάντα αποδεικνύονται πολύ καλοί στην αντιμετώπιση αγχωδών καταστάσεων Δε στρεσάρονται υπερβολικά κι αυτό είναι πολύ σημαντικό Όταν οι άνθρωποι αγ-χώνονται απελευθερώνονται κάποιες ορμόνες που είναι αρνητικές για την υγεία κι επιταχύνουν τη γήρανση Αλλά η διαφορά τελικά είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τις τεχνολογίες που περιγράφω Ίσως 1-2 χρόνια Η τεχνολογία που θέλω να εξελίξω θα κρατά τους ανθρώπους νέους και υγιείς οριστικά

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Ζω στη Πλειστόκενο εποχή της μουσειολογίας Στέκομαι αραχνιασμέ-νος σrsquo ένα διάδρομο ψάχνοντας απεγνωσμένα με τα μάτια τριγύρω απrsquo τη νεοκλασική κάσα της πόρτας νrsquo ανακαλύψω το καρτελάκι με το περιεχόμενο της αίθουσας που ακολουθεί Δεν υπάρχει όμως πουθενά και πρέπει να υποθέσω ότι εξακολουθεί να ισχύει η αφηρη-μένη λακωνική πινακίδα που είδα πριν από ώρα στο κεφαλόσκαλο ldquoΑναπαραστάσεις Φύσηςrdquohellip Εκνευρισμένος κλοτσάω με το πόδι το λεπτεπίλεπτο κυματιστό σοβατεπί κι ένα κομμάτι σπάει και χάνεται καθώς το στέλνω με μια ακόμη βιαστική τώρα κλωτσιά στην άλλη μεριά του διαδρόμου Με ταπεινωμένο ύφος μπαίνω στην αίθουσα ντροπιασμένος αντιμέτωπος με την άγνοιά μου αναγκασμένος να παραδεχτώ τελικά το αναπόφευκτο mdashδεν είμαι τόσο καλλιεργημέ-νος όσο θα lsquoθελα να νομίζουν οι άλλοι Είμαι γνώστης και φωτεινός παντογνώστης όσο τα πράγματα κι οι συζητήσεις γύρω απrsquo αυτά κινούνται κι ακολουθούν τον ldquoορθόδοξοrdquo τρόποhellip

Το ζήτημα δεν είναι μόνο η δημοκρατικότητα της παρουσίασης των εκθεμάτων ενός μουσείου σε σχέση με το κοινό Το έργο-έκθεμα αποκτά πλέον αυτόνομη οντότητα και διεκδικεί αυτού καθrsquo αυτού τη δημοκρατικότητα της παρουσίασής του Για νrsquo αποσαφηνιστεί ότι ldquoεννοείταιrdquo θα πρέπει να επαναληφθεί το βασικό αξίωμα της δεοντο-λογικής δημοκρατίας mdashίσες ευκαιρίες σε όλους Τα υπόλοιπα έπονται του ορισμού υπονοούνται κι είναι υποσημειώσεις Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Αυτό απομονωμένο το αξίωμα αν εφαρμοστεί στον κόσμο του μουσείου θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα στους μεταμοντέρνους τρόπους εκθέσεως όπου προτάσσεται η έννοια έναντι του πλαισίου Τα δωμάτια κι οι πτέρυγες καθορίζονται από θεματικές ενότητες που αποδομούν τα έργα απrsquo τη χρονική σχετικότητά τους σε μια επιχείρηση προσέγγισης του ουτοπικού της αποτίμησης του έργου αυτού καθrsquo αυτού Μια θεωρία που αναγγέλλει μεν ίσες ευκαιρίες σrsquo όλα τα έργα τέχνης χωρίς μεσάζοντες χωρίς τον εξαναγκαστικό λόγω παιδείας θαυμασμό σε κάποια θεωρούμενα κλασικά αλλά που απομονώνει το ίδιο το έργοΤο πλαίσιο χρειάζεται ώστε οι καινοτομίες του έργου να γίνουν μέρος μιας αλληλουχίας που ξεκίνησε απrsquo το Lascaux (1) Νrsquo αποκαλυφθούν οι συναρπαστικές αγωνίες του καλλιτέχνη οι Σειρήνες οι Λαιστρυγό-νες κι οι Κύκλωπες που είχε να αντιμετωπίσει μέχρι να φτάσει στην Ιθάκη που εμείς βλέπουμε σαν τοπίο που θα μπορούσε να ΄ναι ένα οποιοδήποτε τοπίο Κι η Πηνελόπη Χωρίς τους μνηστήρες και τον αργαλειό θα lsquoναι μια μεσήλικη ελληνίδα που κανείς δε θα γυρίσει να κοιτάξει δεύτερη φορά

Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Ναι αλλά ένας Pollock θα χάνει πάντα δίπλα σrsquo έναν van Gogh και τα τοπία του Monet ή του Turner θα κατα-βαραθρώνουν πάντα την αρμονική διχρωμική αναπαράσταση του συναισθήματος σύμφωνα με τον Rothko Ειδομένη χωρίς πλαίσιο η εν προκειμένω ζωγραφική θα ευνοήσει αναπόφευκτα τους ρεα-λιστές στα μάτια του κοινού μετατρέποντας τους σύγχρονους σε μια εικαστική παρέμβαση νηπιακού χαρακτήρα Απονενοημένες πράξεις Ορφανές εμπνεύσεις ή αυνανισμοί παθολογικών περιπτώσεων εγω-πάθειας και ναρκισσισμού

Ίσες ευκαιρίες σrsquo όλους Η γνωστή κίνηση της εκάστοτε ελίτ Ο χαμαιο-λεοντισμός κι η υποκρισία σrsquo όλο τους το μεγαλείο Προφανώς κάποια στιγμή οι ιθύνοντες νόες αποφάσισαν ότι τα πράγματα έγιναν πολύ εύκολα πως η μάζα τελικά (δυστυχώς) είχε τη δυνατότητα να μορφω-θεί Η τέχνη ήταν το έσχατο οχυρό που όπου να lsquoναι θα lsquoπεφτε γιατί υπήρχαν τα βιβλία Γιατί αποδεικνυόταν ότι δεν ήταν θέμα αίματος όσο διάθεσης κι όταν όλοι είχαν ίδιες ευκαιρίες στη μόρφωση τότε όλοι θα εκτιμούσαν και την τέχνη Αλλά τι θα lsquoκανε η ελίτ Πολιορκημέ-νη σε βίλες και μεζονέτες προσπαθούσε απεγνωσμένα να οργανώσει την αντίστασή της Πούρα κονιάκ και τραβηγμένα παντζούρια Μετά από έτη σκέψεως έφτασαν στο συμπέρασμα ότι αν τα ldquoπλαίσιαrdquo είναι ορατά είναι κι απτά και τελικά προσπελάσιμα

Αν τα όρια μπορούν να είναι κάτι που η ldquoπλέμπαrdquo μπορεί νrsquo αντιλη-φθεί τότε δεν τα χρειαζόμαστε κι όλοι σηκώσαν τα ποτήρια ενθουσι-ασμένοι Ανακάτεψαν σακάτεψαν την τράπουλα και με τα νέα φύλλα έφτιαξαν τον ενοιολογικό καταμερισμό των εκθεμάτων του μουσείου διακηρύττοντας πλέον πως η ανωτερότητα δεν είναι θέμα παιδείας αλλά ενστίκτου

Γενικά κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει τη θέση του έργου τέ-χνης δια μέσου των αιώνων την αδιαμεσολάβητη αισθητική αποτίμη-ση που απελευθερώνει εκδημοκρατικοποιεί το έργο Ένα έργο όμως κατά τrsquo άλλα απομακρυσμένο απrsquo το δημιουργό ο οποίος θα πεθάνει από φυματίωση ή σκορβούτο και κανείς δε θα ενδιαφερθεί να μάθει για lsquoκείνον πούθε ήρθε δηλαδή και για πού τραβούσε μετατρέποντας έτσι σε θεωρία της τέχνης το ldquoκάθε έργο είναι ένα νησιrdquo

Μια πράξη όμως αποστερημένη από το ιστορικό της πλαίσιο γυμνή από κίνητρα αιτιάσεις και ελπίδες δεν προξενεί αυτό που η ίδια ως ζωντανό παράγωγο μιας εποχής επιθυμεί Έχει ανάγκη το πλαίσιο που εξηγεί δημιουργεί απαιτήσεις ανασκαλεύει τη λίμπιντο το νοούμε-νο που κρύβεται το κεκαλυμμένο Η μαγεία ο πόθος η έξαψη της προσμονής ενός μακρόσυρτου ldquoστριπ-τιζrdquo μιας πιθανής διείσδυσης και κατανόησης

Το μόνο που μένει σα σαπισμένη σανιδα καλυμμένη με πεταλίδες που βολοδέρνει στο πέλαγος εινrsquo η υπογραφή κάπου παραχωμένη Αυτό που για κάποιους συνιστά αδιαφιλονίκητη ένδειξη ματαιοδοξίας τελικά αποκαλύπτεται ως από μηχανής θεός που σώζει την παράσταση ντύνοντας το αποσκελετωμένο νοούμενο με έστω και μία ταυτότητα Αυτή είναι που το δένει άρρηκτα με ότι ήταν και ότι θα ΄ναι που εγγυάται τη δέσμευση του δημιουργού ως προς το δημιούργημά και το κοινο του μια φωνή στη βαβούρα του βαβελικού εννοιολογικού μουσείου το οποίο καταπίνει βουλημικά ότι βρει στο πέρασμά του Η υπογραφή είναι που κάνει το ldquoΜαύρο Τετράγωνο σε Άσπρο Φόντοrdquo του Μάλεβιτς αυτό ακριβώς mdashή έστω περίπουmdash που δηλώνει ο δημι-ουργός του Η μουτζούρα του Rothko δίπλα στον Rembrandt σώζεται λόγω της υπογραφής ακόμη κι όταν η αποκρυπτογράφηση της θά lsquoναι αντικείμενο των ειδικών που θα τη διασταυρώνουν με γεγονότα και χαμένα στην άγνοια της υπερπληροφόρησης όνειρα

Σε τελική ανάλυση όταν κάποιος επιλέγει (ή τον επιλέγει) μια πορεία ldquoεκτόςrdquo όταν έχει νrsquo αντιμετωπίσει όλη τη κοινωνία όταν οι θυσίες είναι καθημερινότητα κι όχι μεγαλόκαρδος συμβιβασμός ανωτερότη-τας τότε η υπογραφή είναι αναμενόμενη Όταν κάποιος διακυβεύει τη ζωή του όλη στοχεύοντας επί της Βασ Σοφίας την αμερικάνικη πρεσβεία μrsquo ένα RPG (που δεν σου πέφτει τυχαία στα χέρια απrsquo το πουθενά και λες ldquoΤι κάνω απόψε Δεν το ρουκετάρω στην πρεσβείαrdquo) τότε πρέπει να υπάρξει υπογραφή Το πεπερασμένο της ανθρώπινης ζωής έχει την υπογραφή ενσταλαγμένη σε κάθε μόριο Όταν ο τζόγος είναι τέτοιος θέλεις να το μάθουν έστω και με κωδικοποιημένη μορφή επαναστατικών ακρωνυμικών όλοι Κανείς δεν είναι άμοιρος της ματαιοδοξίας κι ο αναμάρτητος πρώτος το λίθο βαλέτω Χωρίς υπογραφή η πράξη είναι μια μουντζούρα μια φάρσα Εκτός αν δεν υπήρξε τελικά το απαραίτητο ldquoρίσκοrdquo εκτός κι αν ήταν μια περίπτωση γόνου καλής οικογένειας που έχει εξ ορισμού τις κατάλληλες διασυν-δέσεις και το παίζει επαναστατημένος καλλιτέχνης ενώ ο γκαλερίστας είναι θείος του

ΥΓ Κανένας ακέραιος καλλιτέχνης εντωμεταξύ δεν κάνει σφυγμο-μέτρηση τριών εβδομάδων αφού έχει εκθέσει το έργο του για νrsquo αποφασίσει να βάλει επιτέλους την υπογραφή του Εκτός κι αν ο γκαλερίστας έχει το χρόνο με το μέρος του

Επεξηγήσεις(1) Lascaux Σύμπλεγμα σπηλαίων στη Νοτιοδυτική Γαλλία διάσημο για τις περίπου 2000 ζωγραφικές παραστάσεις του εκτιμούμενης ηλικίας 16000 ετών

laquoΟύτε για μας είναι εύκολο να εξηγήσουμε γιατί συμμετέχουμε στη EurovisionraquoΟι Mor Ve Otesi (laquoΠέρα από το Μοβraquo) είναι μία από τις κορυφαίες ροκ μπάντες της Τουρκίας Από το 1995 ως σήμερα κυκλοφόρησαν πέντε δίσκους ο τέταρτος εκ των οποίων (Duumlnya Yalan Soumlyluumlyor laquoΟ Κόσμος Ψεύδεταιraquo 2004) έχει χαρακτηριστεί ως ο καλύτερος τούρκικος ροκ δίσκος που κυκλοφόρησε ποτέ Δεδηλωμένοι υποστηρικτές της τουρκικής Αριστεράς συγκρότημα με γνώσεις και ενδιαφέρον για το μουσικό παρελθόν της Τουρκίας και αγαπημένα παιδιά της κρι-τικής οι Mor Ve Otesi εξέπληξαν το σύμπαν όταν αποφάσισαν να συμμετάσχουν στον ερχόμενο διαγωνισμό της EurovisionΟ Γιάννης Παλαβός στην πρώτη συνέντευξη της μπάντας στην Ελλάδα συζήτησε με τα μέλη της για την απόφασή τους να πάρουν μέρος στο διαγωνισμό τη σχέση τους με την παράδοση και τις ομοιότητες ανάμεσα στην ελληνική και την τουρκική κουλτούρα

mor ve otesi

Μετά την απόφασή σας να πάρετε μέρος στη Eurovision εισπρά-ξατε αρνητικά σχόλια από μερίδα των ακροατών σας ειδικά τους πιο σκληροπυρηνικούς Προφανώς ήσασταν προετοιμασμένοι γιrsquo αυτό σωστάΕίναι γεγονός ότι πολλοί από τους ακροατές μας ειδικά τους πιο αφοσιωμένους είχαν πρόβλημα με την επιλογή μας Για να πούμε την αλήθεια δεν είναι εύκολο να εξηγήσουμε την επιλογή αυτή mdashδεν είναι εύκολο ακόμα για μας τους ίδιουςmdash δεδομένου ότι το συγκρότημα είναι ένα από το πιο δημοφιλή στην Τουρκία Αλλά δεν απογοητευτήκαμε Ξέρουμε τις αντιρρήσεις γύρω απrsquo το ότι τέχνη και ανταγωνιστικές διοργανώσεις δεν συμβαδίζουν Και συμφωνούμε Παρόλrsquo αυτά έστω κι αν ένας ερμηνευτής ή μια μπάντα δεν είναι φυσικά εκτός του καλλιτεχνικού πεδίου μέρος της δουλειάς τους είναι κι η διασκέδαση Και στη δουλειά που λέγεται διασκέδαση υπάρχει το ανταγωνιστικό στοιχείο mdashείτε μας αρέσει είτε όχι Προ-τιμούμε να μην αντιμετωπίζουμε τη Eurovision απλώς και μόνο σαν έναν διαγωνισμό τραγουδιού Είναι ένα μεγάλο και παραδοσιακό τηλεοπτικό σόου κι είναι και μια μεγάλη παραγωγή Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν αν η επιλογή που κάναμε ήταν καλή

Το τραγούδι laquoDeliraquo (laquoΤρελόςraquo) γράφτηκε ειδικά για τη Eurovision ή είχε γραφτεί παλιότερα και το ξαναδουλέψατε για το διαγωνι-σμόΤο laquoDeliraquo γράφτηκε στα τέλη του 2007 πριν αποφασίσουμε να λάβουμε μέρος στη Eurovision

Αληθεύει ότι η κρατική τηλεόραση της Τουρκίας σας πίεσε να αλλά-ξετε τον ήχο του τραγουδιού ώστε να ακούγεται πιο laquoανατολίτικοraquo Πάντως μια και αρκετά από τα κομμάτια σας έχουν παραδοσιακά στοιχεία γιατί δεν στείλατε στο διαγωνισμό ένα τραγούδι πιο κοντά στον τούρκικο ήχοΚατrsquo αρχάς δεν υπήρξε καμιά πίεση Για τον ήχο είναι αλήθεια ότι θα μπορούσαμε να το είχαμε ηχογραφήσει διαφορετικά Πάντως είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς ότι κάθε τραγούδι κάθε δίσκος και κάθε ηχογράφηση έχουν τη δική τους αξία Κι όπως και να χει εμείς νομίζουμε ότι το τραγούδι έχει πολλές διαστάσεις που είναι πολύ περισσότερο laquoανατολίτικεςraquo από άλλα μας κομμάτια Πάρτε για παράδειγμα κάποιες ιδέες στους στίχους του τη μελωδία του κουπλέ και το τελικό του μέρος

Υποβάλατε τρία τραγούδια στην επιτροπή της Eurovision Είχαν και αυτά τούρκικο στίχο Γιατί επιλέχτηκε το laquoDeliraquo Τrsquo άλλα δύο θα περιληφθούν στον ερχόμενο δίσκο σαςΤrsquo άλλα δύο τραγούδια ήταν κι αυτά στα τούρκικα Εμείς έχουμε τα κριτήριά μας που κι αυτά δεν είναι εύκολο να τα εξηγήσουμε και η επιτροπή τα δικά της Αλλά την επιτροπή την αποτελούσαν και άλλοι οπότε τα δικά μας κριτήρια δεν ίσχυσαν στο ακέραιο Πάντως τα άλλα δύο κομμάτια θα είναι πράγματι στο επόμενο άλμπουμ

Η έδρα της μπάντας είναι η Ισταμπούλ Κατά ποιο τρόπο η πολυ-πολιτισμική πολυεθνική παράδοση και ατμόσφαιρα της πόλης επηρέασε τη μουσική σας Νιώθετε μέρος της παράδοσης αυτήςΗ Ισταμπούλ είναι μια πολύτιμη τεράστια παλιά χαοτική πολυπλη-θής και πολύχρωμη πόλη Μας είναι πραγματικά αδύνατο να πούμε με ποιο τρόπο έχουμε επηρεαστεί απrsquo αυτή τη μαγευτική πόλη

Τα ελληνικά Μέσα ιδίως τα πιο συντηρητικά τονίζουν συνεχώς ότι η Τουρκία είναι μια χώρα που δεν προστατεύει επαρκώς την ελευ-θερία έκφρασης και καλλιτεχνικής δημιουργίας Όντας μια μπάντα που υποστηρίζει ανοιχτά την Αριστερά είχατε ποτέ προβλήματαΠοτέ δεν δεχτήκαμε άμεση πίεση από το κράτος Ωστόσο θεωρούμε πως θα έπρεπε πράγματι να διαθέτουμε μια υγιέστερη δημοκρατία και προσπαθούμε με όλες τις δυνάμεις να συμβάλουμε σrsquo αυτό τον σκοπό Πρέπει να επισημάνουμε ότι εξrsquo όσων γνωρίζουμε τα ελληνικά και τουρκικά Μέσα αγνοούν τις εκπληκτικές ομοιότητες

ανάμεσα στους δύο λαούς και τις κοινές ιστορίες τους Αντίθετα επι-κεντρώνονται στις διαφορές Η αμφισβήτηση και κριτική των Μέσων είναι απολύτως απαραίτητες στην εποχή μας τόσο απαραίτητες όσο και η αμφισβήτηση της πολιτικής mdashαν όχι και παραπάνω

Γιατί οι Mor Ve Otesi δεν περιλαμβάνονταν στην ταινία του Fatih Akin laquoΟ Ήχος της ΠόληςraquoΜάλλον πρέπει να ρωτήσετε τον ίδιο Για να επανέλθουμε στη δεύ-τερη ερώτησή σας ίσως διότι δεν θεώρησε ότι ο ήχος μας είναι αρκετά ανατολίτικος μια και μιλάμε για μια ταινία που αναδείκνυε το ανατολίτικο χρώμα της περιοχής Όπως και να χει μάλλον δεν μπορούμε να απαντήσουμε

Πώς εξηγείται η μεγάλη δημοτικότητα της μπάντας τη στιγ-μή που ο ήχος και η ρητορική της είναι αρκετά μακριά από το mainstreamΚι αυτό είναι κάτι που πρέπει να σας το απαντήσουν άλλοι Εμείς κάναμε το καλύτερο μπορούσαμε και δεν το βάλαμε κάτω Δεν φοβηθήκαμε να μιλήσουμε δεν κρύψαμε τις απόψεις μας και προ-σπαθήσαμε να μην επαναλαμβανόμαστε

Ποιες είναι οι τρεις πρώτες λέξεις που έρχονται στο μυαλό σας ακούγοντας τη λέξη laquoΕλλάδαraquoΠλάτωνας Αθήνα είδος

Η αριστερόφρων ελληνική νεολαία έχει δύο κλασικά συνθήματα laquoΤο Αιγαίο ανήκει στα ψάρια τουraquo και laquoΗ Κύπρος είναι κινέζικηraquo Υπάρχουν ανάλογα συνθήματα στην ΤουρκίαΔεν γνωρίζουμε σχετικά συνθήματα αλλά αυτά ακούγονται πολύ ωραία

Ακούτε βαλκανική μουσική Έχετε σχέση με τη βαλκανική μουσική παράδοσηΔεν ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα για κάποια συγκεκριμένη εθνική πα-ραδοσιακή μουσική αλλά η ίδια η τουρκική παραδοσιακή μουσική είναι επηρεασμένη από τη βαλκανική Οπότε κατά κάποιο τρόπο συνδεόμαστε με τη βαλκανική παράδοση

Προτελευταία ερώτηση με παιδική αφέλεια όποιος έχει ταξιδέψει και στις δύο χώρες mdashΕλλάδα και Τουρκίαmdash ξέρει πόσο πολύ μοιάζουν οι δύο κουλτούρες Ποιος λοιπόν φταίει για την ένταση Η σχολική παιδεία που διδάσκει μισαλλοδοξία Οι πολιτικές σκο-πιμότητες Οι ΗΠΑ Μια ερώτηση κάνουμεhellipΛίγο απrsquo όλα μάλλον Όμως ένας πολιτισμικός παράγοντας εγγε-νής και στις δυο κουλτούρες είναι ίσως το κλειδί μας αρέσει να μαλώνουμε Να φωνάζουμε να καυγαδίζουμε να κατηγορούμε τους άλλους Επίσης είναι και η γεωγραφική θέση μιας και πάντα ψάχνουμε τον κοντινότερο εχθρό Ούτως ή άλλως η εποχή του Ψυχρού Πολέμου βασιζόταν σε πολλές εντάσεις και συγκρούσεις τοπικού χαρακτήρα παντού στον πλανήτη και τα προβλήματα με-ταξύ Τουρκίας κι Ελλάδας ανήκαν σrsquo αυτήν την κατηγορία Όμως πρέπει να δηλώσουμε ότι όσο προβληματικές κι αν είναι οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας σε επίπεδο κρατών οι έλληνες και οι τούρκοι γενικά δεν μισούνται

Και η τελευταία ερώτηση Ο Neil Young έλεγε laquoRockrsquonrsquoroll can never dieraquo οι Rolling Stones laquoItrsquos only rockrsquonrsquoroll but we like itraquo ο Marilyn Manson laquoRock is deadraquo και οι Smashing Pumpkins laquoLet me die for rockrsquonrsquorolllet me die to save my soulraquo Ποιο είναι το μότο των Mor Ve OtesiΕμείς θα λέγαμε laquoΓιατί τόση εμμονή με τον τίτλο Rockrsquonrsquorollraquo

Abstract Giannis Palavos talks to the popular Turkish rock group ldquoMor Ve Otesirdquo about their music and their cultural background

Germans Go to Hollywood

Γκέλυ Μαδεμλή

Θα μπορούσε να είναι σενάριο χολιγουντιανής ταινίας Οι σκηνοθέτες που εγκατέλειψαν τη δεκαετία του lsquo30 την Κεντρική Ευρώπη και δή τη Γερμανία που γνώριζε τότε τη χρυσή εποχή της κινηματογραφικά είχαν πολύ καλούς λόγους για να το κάνουν Η Ευρώπη σκεπαζόταν από μαύρα σύννεφα ενώ στην προέκταση της Πόλης των Αγγέλων η λιακάδα δεν ήταν ελκυστική μόνο επειδή ευνοούσε τα εξωτερικά γυρίσματα κι εξοικονομούσε ενέργεια Προεξοφλούσε την επιτυχία μιας πληθώρας ανθρώπων που έψαχναν την ελευθερία τους όσο πιο μακριά γίνεται απrsquo τη χώρα τους η οποία έμοιαζε με ηφαιστιογενή ζώνη Ακούγεται σαν american dream Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή

Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης αν και προϊόν ήττας άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την πολιτιστική κίνηση του Ράιχ mdashήταν κι αυτό μια κάποια νίκη Στον κινηματογράφο που στον Αrsquo Παγκόσμιο έτυχε εργαλειακής μεταχείρισης από το βασικότερο χρηματοδότη του δηλαδή το κρά-τος ως το λαϊκότερο σε πρόσβαση μέσο διακίνησης ιδεών αυτή η πολιτιστική άνθιση απέκτησε μυθικές διαστάσεις Βέβαια όταν μιλάει κανείς για την κινηματογραφική παραγωγή της Γερμανίας στο διάστημα του μεσοπολέμου μπορεί να χρησιμοποιήσει ως συνώνυμο ένα αρκτικόλεξο την UFA Η Universum Film AG ιδρύθηκε στο Μπάμπελσμπεργκ το 1917 για να εξυπηρετήσει σκοπούς προπαγάνδας Σύντο-μα όμως μετά τη λήξη του Μεγάλου Πόλεμου απεγκλωβίστηκε από αυτή τη δέσμευση συγχώνεψε όλες τις μικρές εταιρείες παραγωγής (ακόμα και τη μεγαλύτερης κλίμακας Nordisk της Δανίας) προσέλαβε 2500 χιλιάδες υπαλλήλους μέσα σε δύο χρόνια έχτισε δύο μεγάλες αίθουσες στο μητροπολιτικό κέντρο του Βερολίνου δικτυώθηκε σε 3000 κινηματογράφους ανά τη χώρα και το 1921 ιδιωτικοποιήθηκε διεκδικώντας και μεγαλύτερη καλλιτεχνική ελευθερία Έτσι κι αλλιώς η γλώσσα δεν αποτελούσε πρόβλημα στην εποχή του βωβού Με μια μικρή επέμβαση στους μεσότιτλους οι γερμανικές ταινίες μπορούσαν να ταξιδέψουν οπουδήποτε ανά την κατακερματισμένη υφήλιο

Ωστόσο οι νόμοι της εποχής προκειμένου να προστατεύσουν το γερμανικό ldquoπροϊόνrdquo επέβαλλαν να γυρίζεται και να εξάγεται μόνο μία ταινία για κάθε μια που εισάγεται mdashένας έλεγχος ποσοτικός αλλά όχι ποιοτικός και τελικά επιζήμιος Κι αυτό γιατί ο βασικός ανταγωνιστής της UFA σε παγκόσμιο επίπεδο δούλευε με ακριβώς τους αντίστροφους όρους Στην Αμερική το κόστος της κάθε παραγωγής έπρεπε να καλυφθεί από τα κέρδη που θα έφερνε η ταινία στις 54 πολιτείες αλλά το πλεόνασμα έβγαινε από τις πωλήσεις των ταινιών στην Ευρώπη Αυτή η κινηματογραφική πολιτική στη Γερμανία θα ήταν και η αρχή του τέλους Η διακεκομμένη ροή της παραγωγής η κακή διαχείριση η είσοδος του ήχου που επενέβη στη φύση του μέσου άρα και στους ανθρώπους που ασχολούνταν ποιοτικά με αυτό έφεραν το μόνο αντίπαλο δέος του Hollywood κοντά στη χρεωκοπία και ξεκίνησαν τη διαρροή του δημιουργικού ανθρώπινου δυναμικού του που θα ολοκληρωνόταν με τον προσεταιρισμό της UFA από τους Ναζί

Τι ειρωνεία λοιπόν η ldquoμετανάστευση των διαννοουμένωνrdquo όπως έμελλε να μείνει στο χρόνο με άλλα λόγια η αθρόα προσέλευση ανθρώ-πων του κινηματογράφου του θεάτρου και της μουσικής απrsquo την Ευρώπη (και μάλιστα περισσότερο απrsquo τη Γερμανία και την Αυστρία) στη Νότια Καλιφόρνια από το τέλος της δεκαετίας του lsquo20 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 ήταν κι η βασική μεταβλητή που μεταμόρφωσε το Χόλιγουντ που στο τέλος του Αrsquo Παγκοσμίου Πολέμου θύμιζε περισσότερο μια εξελιγμένη ldquoβιομηχανικήrdquo περιοχή Από τους πρώτους κιόλας μήνες το τοπίο άλλαξε άρδην καθώς αυτό το νέο κύμα συμπλήρωσε στο παζλ τα κομμάτια που έλειπαν Στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1933 (το έτος ανάληψης της εξουσίας από το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα) και 1952 περισσότεροι από 1500 Αυστριακοί και Γερμανοί δούλευαν στα μεγάλα στούντιο Ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων που δούλευαν στα στούντιο ήταν αμερικανικής καταγωγής αυτοί αναλάμβαναν να καλύπτουν τις χαμηλόμισθες επικουρικές θέσεις ξυλουργοί ελαιοχρωματιστές δακτυλογράφοι κουβαλητές εργάτες ldquoγενικών καθηκόντωνrdquo Αντίθετα τα μεγάλα ονόματα των παραγωγών των σκηνοθετών ακόμα και των πρωταγωνιστών είχαν ξενική εξωτική κατάληξη mdashοι αδερφοί Warner ο Sam Goldwyn ο Lewis B Mayer παραγωγοί κάποιων από τις μεγαλύτερες επιτυχιές της εποχής ήταν κι αυτοί μέτοικοι Οι Marlene Dietrich Hedy Lamarr κι άλλες σιωπηλές βαμπ έφεραν μιας άλλης κοπής φωτογένεια Οι Josef von Sternberg Max Ophuumlls Otto Preminger Fritz Lang Billy Wilder και Fred Zinnemann ήταν μερικοί μόνο από τους δεκάδες σκηνοθέτες που αναδείχθηκαν στη χώρα τους και βρήκαν στα ldquoμεγάλα μεγέθηrdquo της δυτικής ακτής το ιδανικό πεδίο δράσης τους Ο καθένας για διαφορετικούς λόγους (1) αλλά όλοι με το ίδιο αποτέλεσμα

Οι Γερμανοί δεν έφεραν στις αποσκευές τους για την Αμερική απλώς τεχνική κατάρτιση Βέβαια αυτή βοήθησε καθώς οι αμερικάνοι που ασχολούνταν με το σινεμά δεν φημίζονταν για την εφευρετικότητά τους αλλά για τον πραγματισμό τους Δε θα δίσταζαν να δώσουν διαβατήριο σε οποιαδήποτε ιδέα κι ευρεσιτεχνία από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη που θα μπορούσε να τους φανεί χρήσιμη στο μέλλον Περισσότερο δε οι άνθρωποι αυτοί άρχισαν να καλλιεργούν την αντίληψη πως η παραγωγή μιας ταινίας αποτελεί εξ ορισμού και μια καλλιτεχνική έκφραση Στις γραμμές μιας απόλυτα μηχανοποιημένης παραγωγής οι θεμέλιες λίθοι όχι μόνο της γερμανικής κουλτούρας αλλά και σύσσωμης της ευρωπαϊκής τέχνης της περιόδου του Μεσοπολέμου που επέστρεψε στον ανθρωποκεντρισμό άνοιξαν το δρόμο για μία και μόνη αρχή το θρίαμβο της υποκειμενικότητας Για παράδειγμα η παράδοση του βωβού γερμανικού κινηματογράφου ήθελε την κάμερα να δημιουργεί την εντύπωση της υποκειμενικής ψυχολογικής κατάστασης Η πεμπτουσία του εξπρεσσιονισμού στηριζόταν στην επιμονή στη φόρμα ως υποβολείο των σκέψεων των ηρώων Μέσα από αυτό το φίλτρο το κινηματογραφικό ldquoβλέμμαrdquo δεν ήταν πια μια μηχανική κίνηση η ματιά του θεατή προς την οθόνη αλλά εντοπιζόταν και μέσα στο φιλμικό ldquoκείμενοrdquo Συνήθη μοτίβα της τέχνης του Μεσοπολέμου στην Ευρώπη ανανέωσαν θεματικά το χολιγουντιανό ρεπερτόριο η αναζήτηση του ηδονισμού η εξύψωση του ατόμου η ειρωνεία το γύρισμα της τύχης χρωμάτισαν σε άλλους τόνους κάποιες πολυειπωμένες κατά τrsquo άλλα ιστορίες ώσπου να φτάσουν στις απο-χρώσεις του μαύρου mdashγιrsquo αυτό και οι ταινίες του τέλους του lsquo30 συγχέονται συχνά ως noir Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια πρόβα τζενεράλε Αν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο και για την επίγευση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σε σχέση με αυτήν του Δεύτερου

Μια πινελιά ειρωνείας συμπληρώνει τον καμβά Για όσο διάστημα το Hollywood δεχόταν τις σωτήριες ενέσεις του από την ομάδα των γερμανοαυστριακών σκηνοθετών οι γερμανοί διαννοούμενοι που φτάνουν παράλληλα στην Αμερική εκπρόσωποι του ldquoΙνστιτούτου Κοι-νωνικής Έρευναςrdquo (γνωστότεροι ως τα μέλη της ldquoΣχολής της Φρανκφούρτηςrdquo) έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το πεδίο που στην πορεία θα αποτελέσει πυρήνα της κριτικής τους τη μαζική κουλτούρα Την ίδια περίοδο που οι μεν στρέφονται σε έναν βασικό μηχανισμό της μαζικής κουλτούρας στην Αμερική τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας οι δε αποστρέφονται οποιασδήποτε κοινωνικής εκδήλωσης σχετί-ζεται με αυτήν και ορίζουν (έστω κι αποφατικά) την περιβόητη ldquoκριτική θεωρίαrdquo τους Είναι η πρώτη φορά που ένα φιλοσοφικό ρεύμα διαπιστώνει την παθογένεια που έπεται της γιγάντωσης των μέσων επικοινωνίας και της εξέλιξης της τεχνολογίας της εικόνας Δεν πρόκειται για αντίφαση Ο κινηματογράφος ως κατεξοχήν μέσο όπου οι αντιθέσεις συναντιούνται συνέστησε το ιδανικό πεδίο παρατήρησης για τους σκεπτόμενους της εποχής είτε αυτοί στέκονταν εντός είτε εκτός των τειχών των στούντιο Σήμερα στα credits των πιο επιτυχημένων αμερικάνικων blockbusters μπαίνουν οι υπογραφές των γερμανών Roland Emmerich και Wolfgang Petersen Κι ldquoέξω από τα τείχηrdquo εκτείνονται ορδές ανθρώπων που δηλώνουν θεσμικά ή εξω-θεσμικά αλλά και με επιπολαιότητα και ευκολία τον αντι-αμερικανισμό τους και τους τρόπους με τους οποίους καταδικάζουν τον ναζισμό Οι συγκρίσεις δικές μας

Σημειώσεις(1) Ο αυστριακός Οtto Preminger παρά την εβραϊκή του καταγωγή δέχτηκε να αφήσει τη χώρα του περισσότερο για μια επικερδή πρόταση που του έγινε από την 20th Century Fox Αργότερα μάλιστα σε ένα διάλειμμα αναδουλειάς θα έκανε κι ένα πέρασμα από το Braodway ως ηθοποιός όπου παραδόξως έγινε γνωστός παίζοντας τον ναζί Ο δανός Douglas Sirk (βαπτίστηκε Claus Detlev Sirk) επέλεξε να ζήσει στη χώρα του Goethe γιατί αγαπούσε το γερμανικό ρομαντισμό Σύντομα θα τοποθετούνταν το ίδιο ρομαντικά στο χώρο της αριστεράς αλλά το 1937 έφυγε από τη Γερμανία κυριολεκτικά νύχτα ως φυγάς mdashκατά φαντασίαν ασθενής σε ένα τραυματιοφορείο μαζί με τη δεύτερη (κι εβραία) γυναίκα του (η πρώτη προσχώρησε από νωρίς στο πλευρό των εθνικο-σοσιαλιστών) Ο Billy Wilder μπορεί να μην ήξερε καν αγγλικά όταν άρχισε να πουλά τα σενάριά του στο Hollywood το 1933 αλλά είχε προπολλού λάβει τα νάματα της αμερικανικής κουλτούρας την τζαζ το τσάρλεστον παρεμφερείς ήχους και εικόνες της εποχής Ο Ophuumlls έτσι κι αλλιώς άλλαζε με ευκολία περιβάλλον μόνο στο Μεσοπόλεμο γύρισε τέσσερα φιλμ σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και γλώσσες

Abstract This article by Gelly Mademli is a recollection of the german cultural and intellectual immigration between the two world wars mainly on grounds of political differences and how it shaped the great Hollywood of the years that followed

Ο Aubrey de Grey είναι ένας ξερακιανός ερευνητής του πανεπιστημίου του Cambridge Αντικομφορμιστής όπως τουλάχιστον μπορεί εύκολα κανείς να συμπεράνει κι απrsquo τη φωτογραφία-πορτρέτο που δημοσιεύουμε Έχει μακριά laquoαγι-οβασιλιάτικαraquo πυρόξανθα γένια φοράει ένα χιλιομπαλωμένο πουλόβερ και μιλάει δυσνόητα γρήγορα βομβαρδίζοντας το συνομιλητή του με αναφορικές προτάσεις και βρετανικό φλέγμα To όνομα του υπαινίσσεται γαλλική καταγωγή αλλά όπως ο ίδιος μου είπε θα πρέπει να ανατρέξει κανείς πολύ πίσω στην γαλλο-βρετανική ιστορία και το κοινό νορμανδικό τους παρελθόν για να δικαιωθεί αυτή η πρώτη λογικοφανής εντύπωση Ο κύριος de Grey είναι μεγαλωμένος στο Λονδίνο ldquoχίπηςrdquo φαινομενικά αλλά αρχετυπικός άγγλος στον τρόπο ζωής τις συνήθειες το ldquoλέγεινrdquo και το ldquoσκέπτεσθαιrdquo Ζει στην πόλη-μουσείο του Cambridge στα βρετανικά midlands δεν οδηγεί παρά μόνο ποδήλατο δεν καπνίζει παρά μόνο πίνει μπύρα πολύ κι όπως όλοι οι συμπολίτες του συνηθίζει να κάνει βαρκάδα μrsquo ένα ξύλινο πλεούμενο σα γόνδολα ακατέρ-γαστη απrsquo την ιταλική φινέτσα σrsquo ένα από τα πιο γαλήνια μέρη όπου προσωπικά έχω βρεθεί στον ποταμό Cam που διαπλέει την πόλη του Αν κι ο ίδιος σπούδασε την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών κι αρχικά εξειδικεύτηκε στην τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) το πεδίο του ερευνητικού προγράμματος που ldquoτρέχειrdquo τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά μακρινό απrsquo την αρχική του επιστημονική κατεύθυνση Ο κύριος de Grey κάνει έρευνα ldquoαιχμήςrdquo στην νεοσύστατη (sic) επιστήμη της βιογεροντολογίας Δεν είναι καθηγητής στο Cambridge έχει κάνει όμως το διδακτορικό του εκεί και τώρα το φημισμένο πανεπιστήμιο υποστηρίζει ανάμεσα σε πολλούς άλλους την έρευνα του διαθέτοντας του και δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές

Τον συνάντησα στο Cambridge σαν απεσταλμένος της εκ-πομπής ldquoTop Storiesrdquo της ΝΕΤ Κι αυτό που μας τράβηξε εκεί δε συμπεριλαμβάνεται στο ανεπίσημο μίνι βιογραφικό σημείωμα της πρώτης παραγράφου Ο de Grey ρισκάρο-ντας απροκάλυπτα το επιστημονικό του κύρος τοποθετεί

την έρευνα του στη βιογεροντολογία κάτω από βαρύγδου-πους τίτλους εκκωφαντικούς όσο και εξωφρενικούς στην πρώτη τους ανάγνωση ldquoΣε 30 χρόνια οι άνθρωποι θα είναι δυνατόν να ζούνε έως και 1000 έτηrdquo επαναλαμβάνει σε κάθε διάλεξη απέναντι σε κάθε κασετοφωνάκι μπλοκάκι και κάμερα Δελεαστικός τίτλος για κάθε ΜΜΕ κάθε εν δυνάμει τηλεθεατή ή αναγνώστη Με την περίπτωση de Grey και τη ldquoμέθοδο αναζωογόνησήςrdquo του έχουν ασχοληθεί μέσα μαζικής ενημέρωσης απrsquo όλον τον κόσμο και τηλεοπτικά δίκτυα απrsquo την ισπανική τηλεόραση έως το ldquoβικτοριανόrdquo BBC Ο ίδιος ο de Grey είναι απίστευτα εξοικειωμένος στη σχέση του με τα ΜΜΕ πρόθυμος να ldquoδανείσειrdquo το χρόνο του και ldquoπροπο-νημένοςrdquo σrsquo αυτά που θα πει mdashείναι χαρακτηριστικό ότι ldquoon camerardquo δεν έχασε τα λόγια του ούτε μια φορά πιθανώς δεν κόμπιασε καν Αυτό συμβαίνει γιατί ο ίδιος κι η έρευνα του μόνο όφελος μπορεί να έχουν απrsquo την επαφή με τα μέσα mdashκάθε πρωτοπόρος επιστημονική έρευνα χρειάζεται γερή χρηματοδότηση Η οικονομική υποστήριξη που αναζητά ο de Grey και (πραγματικά) απαιτεί η έρευνα του προϋποθέτει την προβολή της

Μη σπεύσετε να τον θεωρήσετε ldquoπονηρόrdquo mdashο de Grey αφήνει την εντύπωση μιας ιδιόρρυθμης ευφυΐας παρά ενός ldquoλα-μόγιουrdquo Ένας έλληνας φίλος μεταπτυχιακός καρδιολόγος στην Αγγλία που με βοήθησε στην μετάφραση επιστημονικών όρων κατά τη διάρκεια της συνέντευξης εντυπωσιάστηκε απrsquo το επιστημονικό υπόβαθρο του de Grey κι ανακάλεσε όλη την αρχική του προκατάληψη ―την οποία μάλλον μετέτρεψε μετά τη συζήτηση μας σε γνήσια εκτίμηση της έρευνας του άγγλου επιστήμονα Γιατί όσο τρελό κι αν ακούγεται αυτό που ο de Grey προβλέπει η ανθρώπινη διάνοια έχει πολλές φορές επιβεβαιώσει παρόμοιες ldquoεπιστημονικές φαντασίεςrdquo σε πείσμα της κοινής λογικής Ο τίτλος ldquoΈχεις 50 πιθανότη-τες να ζήσεις 1000 χρόνιαrdquo στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ίσως ισοδυναμούσε με την πρόταση ldquoΣε λίγα χρόνια ο άνθρωπος θα ταξιδεύει από την Ευρώπη στην Αμερική σε 7 ώρεςhelliprdquo

Έχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Aubrey De Grey

Αλέξης Γαγλίας φωτό Αλέξης Μητρογιώργος

Κύριε de Grey έχετε γίνει γνωστός απrsquo τη θεωρία σας ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει περισσότερο από χίλια χρόνιαΕίμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν πολύ περισσό-τερο από τώρα περίπου έως και χίλια χρόνια στο μέλλον Πιθανότατα θα αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία σχετικά σύντομα Κι αυτό δεν είναι μια προσωπική μου φαντασίωση Θα συμβεί σίγουρα

Αυτό που λέτε φαντάζει κάπως μαγικό πως είναι δυνατόν να συμ-βείΕίναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό δεν είναι μαγικό αν απλώς θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή Μια περί-πλοκη μηχανή της οποίας δεν έχουμε τrsquo ακριβή αντίγραφα του σχεδίου κατασκευής Παρrsquo όλrsquo αυτά το ανθρώπινο σώμα παραμένει μια μηχανή κι είναι παραδεκτό πως μπορεί να επισκευαστεί όπως και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασε ο άνθρωπος ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι για παράδειγμα Ξέρουμε ότι τα κτίρια πχ η Ακρόπολη μπορούν να μείνουν ανέγγιχτα για πολλές εκατοντάδες χρόνια Ένα αυτοκίνητο μπορεί να δουλεύει έως 100 χρόνια ακόμα κι αν σχεδι-άστηκε να λειτουργεί μόνο για δέκα Η σωστή επισκευή κι η συνεπής συντήρηση μπορούν να διατηρήσουν μια μηχανή λειτουργική για όσο χρόνο θέλουμε

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για την πραγμάτωση της έρευνάς σαςΕίναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πότε θα πραγματωθούν όλες οι νέες και φιλόδοξες τεχνολογίες Παραδείγματος χάριν όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν την προσπάθεια τους να πετάξουν μεσολάβησαν πολλοί αιώνες από το Λεονάρντο Ντα Βίντσι μέχρι τους αδερφούς Ράιτ Δε μπορούμε λοιπόν να ξέρουμε πόσο χρόνο ακριβώς θα πάρει αλλά μια καλή εκτίμηση μπορεί να γίνει απrsquo το πόσο λεπτομερειακά κατα-νοούμε τον τρόπο που θα το επιτύχουμε Προς το παρόν γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες mdashπως γερνάμε και ποιες είναι οι μοριακές και κυτταρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης Επίσης κατέχουμε πια αρκετά λεπτομερώς το πως θα επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί ο χρόνος Νομίζω ότι έχουμε 50 πιθανότητες νrsquo αναπτύξουμε την απαραίτητη τεχνολογία μέσα σε 25-30 χρόνια Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δε θα συμβεί είναι αν συναντήσουμε απρόβλεπτα εμπόδια ή δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν την απαιτούμενη έρευνα

Τι είναι τελικά η γήρανση Ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο ή μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτείΗ γήρανση είναι σαφέστατα ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο Είτε το ονομάζουμε ασθένεια είτε όχι αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα ορολογίας Εξαρτάται λοιπόν απrsquo το πώς ορίζουμε τη λέξη ασθέ-νεια Αλλά η γήρανση είναι σίγουρα μια ανθυγιεινή κατάσταση Σου κάνει κακό

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρά μας όσο γερνάμε όλο και πιο αργά πολλαπλασιάζονταιΤα γερασμένα κύτταρα διαιρούνται με πιο αργό ρυθμό απrsquo ότι συμ-βαίνει στις νεότερες ηλικίες Και πρέπει να αναζητήσουμε αυτό που ldquoφταίειrdquo στο περιβάλλον των κυττάρων Πάντως είτε συμβαίνει μέσα είτε έξω από το κύτταρο εξακολουθεί να είναι μια αλλαγή στη δομή του σώματος την οποία εμείς θα επισκευάσουμε Για πα-ράδειγμα ένα κύτταρο μπορεί να διαιρείται πιο αργά γιατί υπάρχει μέσα του πέψιμο υλικό κι αυτό επιβραδύνει το μεταβολισμό του ή γιατί το περιβάλλον του το υγρό που περικλείει το κύτταρο δεν ενθαρρύνει την αναπαραγωγή Τέτοιες είναι οι βλάβες που πρέπει να επισκευάσουμε

Θα δείχνουμε κιόλας νέοι Αν αυτές οι ldquoβλάβεςrdquo κάποτε επισκευ-αστούνΌταν αναπτύξουμε τις θεραπείες αναζωογόνησης που προτείνω δε θα έχει σημασία πόσο γερασμένος είσαι Γιατί αν επωφελείσαι από

αυτές θα είσαι για πάντα νέος Είτε λοιπόν κάποιος είναι τριάντα είτε εκατό είτε τριακοσίων ετών θα έχει νεανική εμφάνιση και θα παραμένει νέος κι εσωτερικά τόσο από πλευράς πνευματικής λειτουργίας όσο και σωματικής

Θα σταματήσουμε λοιπόν να πεθαίνουμε από γηρατειά ή αρρώ-στιες Θα καταστούμε αθάνατοιΤουλάχιστον δε θα έχουμε πια κανένα λόγο να πεθάνουμε από γη-ρατειά Μrsquo άλλα λόγια η πιθανότητα να πεθάνουμε κάποια στιγμή δε θrsquo αυξάνεται όσο γερνάμε Φυσικά θα εξακολουθούν να υπάρ-χουν άλλες αρρώστιες που όπως και σήμερα θα σκοτώνουν νέους ανθρώπους Θα εμφανίζονται λόγω της εξέλιξης των βακτηρίων και των ιών Και πολλές άλλες αιτίες θανάτου όχι βιολογικές αλλά πάντως υπαρκτές όπως να σε χτυπήσει ένα φορτηγό ή να σε πυρο-βολήσουν στον πόλεμο Σίγουρα λοιπόν δε θα γίνουμε αθάνατοι Αθανασία σημαίνει να μην έχεις καμιά πιθανότητα να πεθάνεις από οποιαδήποτε αιτία Δε θα το καταφέρουμε αυτό

Πόσο εμπλέκονται στην έρευνα και τη θεωρία σας όροι όπως γε-νετική κλωνοποίηση νανοτεχνολογίαΗ κλωνοποίηση έχει πολλαπλά νοήματα αλλά το πιο ενδιαφέρον ldquoπαρακλάδιrdquo της είναι η ldquoθεραπευτική κλωνοποίησηrdquo Είναι η πιο συγγενική εκδοχή της με την ιατρική επιστήμη Η μεταφορά πυρήνων που προτείνει είναι ένας έξυπνος τρόπος να θεραπεύσεις κύτταρα χωρίς να κεντρίσεις την προσοχή του ανοσοποιητικού συστήματος Η θεραπεία γονιδίων θrsquo αποδειχτεί σίγουρα πολύ σημαντική στο μέλλον Η κεντρική ιδέα είναι να εισάγουμε νέα γονίδια στα κύττα-ρά μας ενώ σε μερικές περιπτώσεις πρέπει νrsquo αφαιρούμε άχρηστο υλικό απrsquo αυτά ώστε να διατηρούμε το σώμα μας στην κατάλληλη κατασταση Η νανοτεχνολογία πιθανόν να γίνει πολύ σημαντική στις δεκαετίες που έρχονται αλλά στις πρώτες γενιές τεχνολογιών που θα επισκευάζουν και θα συντηρούν το ανθρώπινο σώμα δε νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα

Θα μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει τα 1000 χρόνια απrsquo τον καναπέ του Πίνοντας καπνίζοντας και τρώγοντας χωρίς κανένα αυτοέ-λεγχοΈνα απrsquo τα πιο σημαντικά σημεία στη θεραπεία αναζωογόνησης είναι ότι θα μπορούμε να επισκευάσουμε τη ζημιά που προκαλείται από τη γήρανση ακόμα κι αν αυτή είναι ασυνήθιστα γρήγορη Σήμερα αν κάποιος τρώει ανθυγιεινά ή δεν ασκείται θα υποφέρει κι ίσως τελικά δε ζήσει πολύ γιατί μπορεί να πάθει διαβήτη ή οτιδήποτε ανάλογο Αλλά οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορούν να σταματήσουν τέτοιες περιπλοκές Αν οι άνθρωποι που ζουν ανθυγιεινά έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν απrsquo αυτές τις θεραπείες συχνότερα από κάποιον που κάνει μια υγιεινή ζωή τότε πιθανόν η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους νrsquo αποδειχτεί πολύ μικρή Αν πήγαινες στην Αφρική τον προηγούμενο αιώνα ίσως πέθαινες από ελονοσία Τώρα όποιος σκοπεύει να ταξιδέψει μέχρι εκεί κάνει μια ένεση κι είναι ασφαλής Ανάλογα στο μέλλον θα κάνεις μια ένεση και θα είναι απολύτως ΟΚ να φας στα McDonaldrsquos

Οι συμπεριφορές αγάπης το γέλιο η καλή καρδιά πόσο βοηθάνε στη μακροζωίαΔεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον έλεγχο του ρυθμού γήρανσης Όταν εξετάζουμε υπερή-λικες πάνω από 100 χρονών σχεδόν πάντα αποδεικνύονται πολύ καλοί στην αντιμετώπιση αγχωδών καταστάσεων Δε στρεσάρονται υπερβολικά κι αυτό είναι πολύ σημαντικό Όταν οι άνθρωποι αγ-χώνονται απελευθερώνονται κάποιες ορμόνες που είναι αρνητικές για την υγεία κι επιταχύνουν τη γήρανση Αλλά η διαφορά τελικά είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τις τεχνολογίες που περιγράφω Ίσως 1-2 χρόνια Η τεχνολογία που θέλω να εξελίξω θα κρατά τους ανθρώπους νέους και υγιείς οριστικά

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

laquoΟύτε για μας είναι εύκολο να εξηγήσουμε γιατί συμμετέχουμε στη EurovisionraquoΟι Mor Ve Otesi (laquoΠέρα από το Μοβraquo) είναι μία από τις κορυφαίες ροκ μπάντες της Τουρκίας Από το 1995 ως σήμερα κυκλοφόρησαν πέντε δίσκους ο τέταρτος εκ των οποίων (Duumlnya Yalan Soumlyluumlyor laquoΟ Κόσμος Ψεύδεταιraquo 2004) έχει χαρακτηριστεί ως ο καλύτερος τούρκικος ροκ δίσκος που κυκλοφόρησε ποτέ Δεδηλωμένοι υποστηρικτές της τουρκικής Αριστεράς συγκρότημα με γνώσεις και ενδιαφέρον για το μουσικό παρελθόν της Τουρκίας και αγαπημένα παιδιά της κρι-τικής οι Mor Ve Otesi εξέπληξαν το σύμπαν όταν αποφάσισαν να συμμετάσχουν στον ερχόμενο διαγωνισμό της EurovisionΟ Γιάννης Παλαβός στην πρώτη συνέντευξη της μπάντας στην Ελλάδα συζήτησε με τα μέλη της για την απόφασή τους να πάρουν μέρος στο διαγωνισμό τη σχέση τους με την παράδοση και τις ομοιότητες ανάμεσα στην ελληνική και την τουρκική κουλτούρα

mor ve otesi

Μετά την απόφασή σας να πάρετε μέρος στη Eurovision εισπρά-ξατε αρνητικά σχόλια από μερίδα των ακροατών σας ειδικά τους πιο σκληροπυρηνικούς Προφανώς ήσασταν προετοιμασμένοι γιrsquo αυτό σωστάΕίναι γεγονός ότι πολλοί από τους ακροατές μας ειδικά τους πιο αφοσιωμένους είχαν πρόβλημα με την επιλογή μας Για να πούμε την αλήθεια δεν είναι εύκολο να εξηγήσουμε την επιλογή αυτή mdashδεν είναι εύκολο ακόμα για μας τους ίδιουςmdash δεδομένου ότι το συγκρότημα είναι ένα από το πιο δημοφιλή στην Τουρκία Αλλά δεν απογοητευτήκαμε Ξέρουμε τις αντιρρήσεις γύρω απrsquo το ότι τέχνη και ανταγωνιστικές διοργανώσεις δεν συμβαδίζουν Και συμφωνούμε Παρόλrsquo αυτά έστω κι αν ένας ερμηνευτής ή μια μπάντα δεν είναι φυσικά εκτός του καλλιτεχνικού πεδίου μέρος της δουλειάς τους είναι κι η διασκέδαση Και στη δουλειά που λέγεται διασκέδαση υπάρχει το ανταγωνιστικό στοιχείο mdashείτε μας αρέσει είτε όχι Προ-τιμούμε να μην αντιμετωπίζουμε τη Eurovision απλώς και μόνο σαν έναν διαγωνισμό τραγουδιού Είναι ένα μεγάλο και παραδοσιακό τηλεοπτικό σόου κι είναι και μια μεγάλη παραγωγή Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν αν η επιλογή που κάναμε ήταν καλή

Το τραγούδι laquoDeliraquo (laquoΤρελόςraquo) γράφτηκε ειδικά για τη Eurovision ή είχε γραφτεί παλιότερα και το ξαναδουλέψατε για το διαγωνι-σμόΤο laquoDeliraquo γράφτηκε στα τέλη του 2007 πριν αποφασίσουμε να λάβουμε μέρος στη Eurovision

Αληθεύει ότι η κρατική τηλεόραση της Τουρκίας σας πίεσε να αλλά-ξετε τον ήχο του τραγουδιού ώστε να ακούγεται πιο laquoανατολίτικοraquo Πάντως μια και αρκετά από τα κομμάτια σας έχουν παραδοσιακά στοιχεία γιατί δεν στείλατε στο διαγωνισμό ένα τραγούδι πιο κοντά στον τούρκικο ήχοΚατrsquo αρχάς δεν υπήρξε καμιά πίεση Για τον ήχο είναι αλήθεια ότι θα μπορούσαμε να το είχαμε ηχογραφήσει διαφορετικά Πάντως είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς ότι κάθε τραγούδι κάθε δίσκος και κάθε ηχογράφηση έχουν τη δική τους αξία Κι όπως και να χει εμείς νομίζουμε ότι το τραγούδι έχει πολλές διαστάσεις που είναι πολύ περισσότερο laquoανατολίτικεςraquo από άλλα μας κομμάτια Πάρτε για παράδειγμα κάποιες ιδέες στους στίχους του τη μελωδία του κουπλέ και το τελικό του μέρος

Υποβάλατε τρία τραγούδια στην επιτροπή της Eurovision Είχαν και αυτά τούρκικο στίχο Γιατί επιλέχτηκε το laquoDeliraquo Τrsquo άλλα δύο θα περιληφθούν στον ερχόμενο δίσκο σαςΤrsquo άλλα δύο τραγούδια ήταν κι αυτά στα τούρκικα Εμείς έχουμε τα κριτήριά μας που κι αυτά δεν είναι εύκολο να τα εξηγήσουμε και η επιτροπή τα δικά της Αλλά την επιτροπή την αποτελούσαν και άλλοι οπότε τα δικά μας κριτήρια δεν ίσχυσαν στο ακέραιο Πάντως τα άλλα δύο κομμάτια θα είναι πράγματι στο επόμενο άλμπουμ

Η έδρα της μπάντας είναι η Ισταμπούλ Κατά ποιο τρόπο η πολυ-πολιτισμική πολυεθνική παράδοση και ατμόσφαιρα της πόλης επηρέασε τη μουσική σας Νιώθετε μέρος της παράδοσης αυτήςΗ Ισταμπούλ είναι μια πολύτιμη τεράστια παλιά χαοτική πολυπλη-θής και πολύχρωμη πόλη Μας είναι πραγματικά αδύνατο να πούμε με ποιο τρόπο έχουμε επηρεαστεί απrsquo αυτή τη μαγευτική πόλη

Τα ελληνικά Μέσα ιδίως τα πιο συντηρητικά τονίζουν συνεχώς ότι η Τουρκία είναι μια χώρα που δεν προστατεύει επαρκώς την ελευ-θερία έκφρασης και καλλιτεχνικής δημιουργίας Όντας μια μπάντα που υποστηρίζει ανοιχτά την Αριστερά είχατε ποτέ προβλήματαΠοτέ δεν δεχτήκαμε άμεση πίεση από το κράτος Ωστόσο θεωρούμε πως θα έπρεπε πράγματι να διαθέτουμε μια υγιέστερη δημοκρατία και προσπαθούμε με όλες τις δυνάμεις να συμβάλουμε σrsquo αυτό τον σκοπό Πρέπει να επισημάνουμε ότι εξrsquo όσων γνωρίζουμε τα ελληνικά και τουρκικά Μέσα αγνοούν τις εκπληκτικές ομοιότητες

ανάμεσα στους δύο λαούς και τις κοινές ιστορίες τους Αντίθετα επι-κεντρώνονται στις διαφορές Η αμφισβήτηση και κριτική των Μέσων είναι απολύτως απαραίτητες στην εποχή μας τόσο απαραίτητες όσο και η αμφισβήτηση της πολιτικής mdashαν όχι και παραπάνω

Γιατί οι Mor Ve Otesi δεν περιλαμβάνονταν στην ταινία του Fatih Akin laquoΟ Ήχος της ΠόληςraquoΜάλλον πρέπει να ρωτήσετε τον ίδιο Για να επανέλθουμε στη δεύ-τερη ερώτησή σας ίσως διότι δεν θεώρησε ότι ο ήχος μας είναι αρκετά ανατολίτικος μια και μιλάμε για μια ταινία που αναδείκνυε το ανατολίτικο χρώμα της περιοχής Όπως και να χει μάλλον δεν μπορούμε να απαντήσουμε

Πώς εξηγείται η μεγάλη δημοτικότητα της μπάντας τη στιγ-μή που ο ήχος και η ρητορική της είναι αρκετά μακριά από το mainstreamΚι αυτό είναι κάτι που πρέπει να σας το απαντήσουν άλλοι Εμείς κάναμε το καλύτερο μπορούσαμε και δεν το βάλαμε κάτω Δεν φοβηθήκαμε να μιλήσουμε δεν κρύψαμε τις απόψεις μας και προ-σπαθήσαμε να μην επαναλαμβανόμαστε

Ποιες είναι οι τρεις πρώτες λέξεις που έρχονται στο μυαλό σας ακούγοντας τη λέξη laquoΕλλάδαraquoΠλάτωνας Αθήνα είδος

Η αριστερόφρων ελληνική νεολαία έχει δύο κλασικά συνθήματα laquoΤο Αιγαίο ανήκει στα ψάρια τουraquo και laquoΗ Κύπρος είναι κινέζικηraquo Υπάρχουν ανάλογα συνθήματα στην ΤουρκίαΔεν γνωρίζουμε σχετικά συνθήματα αλλά αυτά ακούγονται πολύ ωραία

Ακούτε βαλκανική μουσική Έχετε σχέση με τη βαλκανική μουσική παράδοσηΔεν ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα για κάποια συγκεκριμένη εθνική πα-ραδοσιακή μουσική αλλά η ίδια η τουρκική παραδοσιακή μουσική είναι επηρεασμένη από τη βαλκανική Οπότε κατά κάποιο τρόπο συνδεόμαστε με τη βαλκανική παράδοση

Προτελευταία ερώτηση με παιδική αφέλεια όποιος έχει ταξιδέψει και στις δύο χώρες mdashΕλλάδα και Τουρκίαmdash ξέρει πόσο πολύ μοιάζουν οι δύο κουλτούρες Ποιος λοιπόν φταίει για την ένταση Η σχολική παιδεία που διδάσκει μισαλλοδοξία Οι πολιτικές σκο-πιμότητες Οι ΗΠΑ Μια ερώτηση κάνουμεhellipΛίγο απrsquo όλα μάλλον Όμως ένας πολιτισμικός παράγοντας εγγε-νής και στις δυο κουλτούρες είναι ίσως το κλειδί μας αρέσει να μαλώνουμε Να φωνάζουμε να καυγαδίζουμε να κατηγορούμε τους άλλους Επίσης είναι και η γεωγραφική θέση μιας και πάντα ψάχνουμε τον κοντινότερο εχθρό Ούτως ή άλλως η εποχή του Ψυχρού Πολέμου βασιζόταν σε πολλές εντάσεις και συγκρούσεις τοπικού χαρακτήρα παντού στον πλανήτη και τα προβλήματα με-ταξύ Τουρκίας κι Ελλάδας ανήκαν σrsquo αυτήν την κατηγορία Όμως πρέπει να δηλώσουμε ότι όσο προβληματικές κι αν είναι οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας σε επίπεδο κρατών οι έλληνες και οι τούρκοι γενικά δεν μισούνται

Και η τελευταία ερώτηση Ο Neil Young έλεγε laquoRockrsquonrsquoroll can never dieraquo οι Rolling Stones laquoItrsquos only rockrsquonrsquoroll but we like itraquo ο Marilyn Manson laquoRock is deadraquo και οι Smashing Pumpkins laquoLet me die for rockrsquonrsquorolllet me die to save my soulraquo Ποιο είναι το μότο των Mor Ve OtesiΕμείς θα λέγαμε laquoΓιατί τόση εμμονή με τον τίτλο Rockrsquonrsquorollraquo

Abstract Giannis Palavos talks to the popular Turkish rock group ldquoMor Ve Otesirdquo about their music and their cultural background

Germans Go to Hollywood

Γκέλυ Μαδεμλή

Θα μπορούσε να είναι σενάριο χολιγουντιανής ταινίας Οι σκηνοθέτες που εγκατέλειψαν τη δεκαετία του lsquo30 την Κεντρική Ευρώπη και δή τη Γερμανία που γνώριζε τότε τη χρυσή εποχή της κινηματογραφικά είχαν πολύ καλούς λόγους για να το κάνουν Η Ευρώπη σκεπαζόταν από μαύρα σύννεφα ενώ στην προέκταση της Πόλης των Αγγέλων η λιακάδα δεν ήταν ελκυστική μόνο επειδή ευνοούσε τα εξωτερικά γυρίσματα κι εξοικονομούσε ενέργεια Προεξοφλούσε την επιτυχία μιας πληθώρας ανθρώπων που έψαχναν την ελευθερία τους όσο πιο μακριά γίνεται απrsquo τη χώρα τους η οποία έμοιαζε με ηφαιστιογενή ζώνη Ακούγεται σαν american dream Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή

Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης αν και προϊόν ήττας άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την πολιτιστική κίνηση του Ράιχ mdashήταν κι αυτό μια κάποια νίκη Στον κινηματογράφο που στον Αrsquo Παγκόσμιο έτυχε εργαλειακής μεταχείρισης από το βασικότερο χρηματοδότη του δηλαδή το κρά-τος ως το λαϊκότερο σε πρόσβαση μέσο διακίνησης ιδεών αυτή η πολιτιστική άνθιση απέκτησε μυθικές διαστάσεις Βέβαια όταν μιλάει κανείς για την κινηματογραφική παραγωγή της Γερμανίας στο διάστημα του μεσοπολέμου μπορεί να χρησιμοποιήσει ως συνώνυμο ένα αρκτικόλεξο την UFA Η Universum Film AG ιδρύθηκε στο Μπάμπελσμπεργκ το 1917 για να εξυπηρετήσει σκοπούς προπαγάνδας Σύντο-μα όμως μετά τη λήξη του Μεγάλου Πόλεμου απεγκλωβίστηκε από αυτή τη δέσμευση συγχώνεψε όλες τις μικρές εταιρείες παραγωγής (ακόμα και τη μεγαλύτερης κλίμακας Nordisk της Δανίας) προσέλαβε 2500 χιλιάδες υπαλλήλους μέσα σε δύο χρόνια έχτισε δύο μεγάλες αίθουσες στο μητροπολιτικό κέντρο του Βερολίνου δικτυώθηκε σε 3000 κινηματογράφους ανά τη χώρα και το 1921 ιδιωτικοποιήθηκε διεκδικώντας και μεγαλύτερη καλλιτεχνική ελευθερία Έτσι κι αλλιώς η γλώσσα δεν αποτελούσε πρόβλημα στην εποχή του βωβού Με μια μικρή επέμβαση στους μεσότιτλους οι γερμανικές ταινίες μπορούσαν να ταξιδέψουν οπουδήποτε ανά την κατακερματισμένη υφήλιο

Ωστόσο οι νόμοι της εποχής προκειμένου να προστατεύσουν το γερμανικό ldquoπροϊόνrdquo επέβαλλαν να γυρίζεται και να εξάγεται μόνο μία ταινία για κάθε μια που εισάγεται mdashένας έλεγχος ποσοτικός αλλά όχι ποιοτικός και τελικά επιζήμιος Κι αυτό γιατί ο βασικός ανταγωνιστής της UFA σε παγκόσμιο επίπεδο δούλευε με ακριβώς τους αντίστροφους όρους Στην Αμερική το κόστος της κάθε παραγωγής έπρεπε να καλυφθεί από τα κέρδη που θα έφερνε η ταινία στις 54 πολιτείες αλλά το πλεόνασμα έβγαινε από τις πωλήσεις των ταινιών στην Ευρώπη Αυτή η κινηματογραφική πολιτική στη Γερμανία θα ήταν και η αρχή του τέλους Η διακεκομμένη ροή της παραγωγής η κακή διαχείριση η είσοδος του ήχου που επενέβη στη φύση του μέσου άρα και στους ανθρώπους που ασχολούνταν ποιοτικά με αυτό έφεραν το μόνο αντίπαλο δέος του Hollywood κοντά στη χρεωκοπία και ξεκίνησαν τη διαρροή του δημιουργικού ανθρώπινου δυναμικού του που θα ολοκληρωνόταν με τον προσεταιρισμό της UFA από τους Ναζί

Τι ειρωνεία λοιπόν η ldquoμετανάστευση των διαννοουμένωνrdquo όπως έμελλε να μείνει στο χρόνο με άλλα λόγια η αθρόα προσέλευση ανθρώ-πων του κινηματογράφου του θεάτρου και της μουσικής απrsquo την Ευρώπη (και μάλιστα περισσότερο απrsquo τη Γερμανία και την Αυστρία) στη Νότια Καλιφόρνια από το τέλος της δεκαετίας του lsquo20 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 ήταν κι η βασική μεταβλητή που μεταμόρφωσε το Χόλιγουντ που στο τέλος του Αrsquo Παγκοσμίου Πολέμου θύμιζε περισσότερο μια εξελιγμένη ldquoβιομηχανικήrdquo περιοχή Από τους πρώτους κιόλας μήνες το τοπίο άλλαξε άρδην καθώς αυτό το νέο κύμα συμπλήρωσε στο παζλ τα κομμάτια που έλειπαν Στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1933 (το έτος ανάληψης της εξουσίας από το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα) και 1952 περισσότεροι από 1500 Αυστριακοί και Γερμανοί δούλευαν στα μεγάλα στούντιο Ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων που δούλευαν στα στούντιο ήταν αμερικανικής καταγωγής αυτοί αναλάμβαναν να καλύπτουν τις χαμηλόμισθες επικουρικές θέσεις ξυλουργοί ελαιοχρωματιστές δακτυλογράφοι κουβαλητές εργάτες ldquoγενικών καθηκόντωνrdquo Αντίθετα τα μεγάλα ονόματα των παραγωγών των σκηνοθετών ακόμα και των πρωταγωνιστών είχαν ξενική εξωτική κατάληξη mdashοι αδερφοί Warner ο Sam Goldwyn ο Lewis B Mayer παραγωγοί κάποιων από τις μεγαλύτερες επιτυχιές της εποχής ήταν κι αυτοί μέτοικοι Οι Marlene Dietrich Hedy Lamarr κι άλλες σιωπηλές βαμπ έφεραν μιας άλλης κοπής φωτογένεια Οι Josef von Sternberg Max Ophuumlls Otto Preminger Fritz Lang Billy Wilder και Fred Zinnemann ήταν μερικοί μόνο από τους δεκάδες σκηνοθέτες που αναδείχθηκαν στη χώρα τους και βρήκαν στα ldquoμεγάλα μεγέθηrdquo της δυτικής ακτής το ιδανικό πεδίο δράσης τους Ο καθένας για διαφορετικούς λόγους (1) αλλά όλοι με το ίδιο αποτέλεσμα

Οι Γερμανοί δεν έφεραν στις αποσκευές τους για την Αμερική απλώς τεχνική κατάρτιση Βέβαια αυτή βοήθησε καθώς οι αμερικάνοι που ασχολούνταν με το σινεμά δεν φημίζονταν για την εφευρετικότητά τους αλλά για τον πραγματισμό τους Δε θα δίσταζαν να δώσουν διαβατήριο σε οποιαδήποτε ιδέα κι ευρεσιτεχνία από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη που θα μπορούσε να τους φανεί χρήσιμη στο μέλλον Περισσότερο δε οι άνθρωποι αυτοί άρχισαν να καλλιεργούν την αντίληψη πως η παραγωγή μιας ταινίας αποτελεί εξ ορισμού και μια καλλιτεχνική έκφραση Στις γραμμές μιας απόλυτα μηχανοποιημένης παραγωγής οι θεμέλιες λίθοι όχι μόνο της γερμανικής κουλτούρας αλλά και σύσσωμης της ευρωπαϊκής τέχνης της περιόδου του Μεσοπολέμου που επέστρεψε στον ανθρωποκεντρισμό άνοιξαν το δρόμο για μία και μόνη αρχή το θρίαμβο της υποκειμενικότητας Για παράδειγμα η παράδοση του βωβού γερμανικού κινηματογράφου ήθελε την κάμερα να δημιουργεί την εντύπωση της υποκειμενικής ψυχολογικής κατάστασης Η πεμπτουσία του εξπρεσσιονισμού στηριζόταν στην επιμονή στη φόρμα ως υποβολείο των σκέψεων των ηρώων Μέσα από αυτό το φίλτρο το κινηματογραφικό ldquoβλέμμαrdquo δεν ήταν πια μια μηχανική κίνηση η ματιά του θεατή προς την οθόνη αλλά εντοπιζόταν και μέσα στο φιλμικό ldquoκείμενοrdquo Συνήθη μοτίβα της τέχνης του Μεσοπολέμου στην Ευρώπη ανανέωσαν θεματικά το χολιγουντιανό ρεπερτόριο η αναζήτηση του ηδονισμού η εξύψωση του ατόμου η ειρωνεία το γύρισμα της τύχης χρωμάτισαν σε άλλους τόνους κάποιες πολυειπωμένες κατά τrsquo άλλα ιστορίες ώσπου να φτάσουν στις απο-χρώσεις του μαύρου mdashγιrsquo αυτό και οι ταινίες του τέλους του lsquo30 συγχέονται συχνά ως noir Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια πρόβα τζενεράλε Αν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο και για την επίγευση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σε σχέση με αυτήν του Δεύτερου

Μια πινελιά ειρωνείας συμπληρώνει τον καμβά Για όσο διάστημα το Hollywood δεχόταν τις σωτήριες ενέσεις του από την ομάδα των γερμανοαυστριακών σκηνοθετών οι γερμανοί διαννοούμενοι που φτάνουν παράλληλα στην Αμερική εκπρόσωποι του ldquoΙνστιτούτου Κοι-νωνικής Έρευναςrdquo (γνωστότεροι ως τα μέλη της ldquoΣχολής της Φρανκφούρτηςrdquo) έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το πεδίο που στην πορεία θα αποτελέσει πυρήνα της κριτικής τους τη μαζική κουλτούρα Την ίδια περίοδο που οι μεν στρέφονται σε έναν βασικό μηχανισμό της μαζικής κουλτούρας στην Αμερική τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας οι δε αποστρέφονται οποιασδήποτε κοινωνικής εκδήλωσης σχετί-ζεται με αυτήν και ορίζουν (έστω κι αποφατικά) την περιβόητη ldquoκριτική θεωρίαrdquo τους Είναι η πρώτη φορά που ένα φιλοσοφικό ρεύμα διαπιστώνει την παθογένεια που έπεται της γιγάντωσης των μέσων επικοινωνίας και της εξέλιξης της τεχνολογίας της εικόνας Δεν πρόκειται για αντίφαση Ο κινηματογράφος ως κατεξοχήν μέσο όπου οι αντιθέσεις συναντιούνται συνέστησε το ιδανικό πεδίο παρατήρησης για τους σκεπτόμενους της εποχής είτε αυτοί στέκονταν εντός είτε εκτός των τειχών των στούντιο Σήμερα στα credits των πιο επιτυχημένων αμερικάνικων blockbusters μπαίνουν οι υπογραφές των γερμανών Roland Emmerich και Wolfgang Petersen Κι ldquoέξω από τα τείχηrdquo εκτείνονται ορδές ανθρώπων που δηλώνουν θεσμικά ή εξω-θεσμικά αλλά και με επιπολαιότητα και ευκολία τον αντι-αμερικανισμό τους και τους τρόπους με τους οποίους καταδικάζουν τον ναζισμό Οι συγκρίσεις δικές μας

Σημειώσεις(1) Ο αυστριακός Οtto Preminger παρά την εβραϊκή του καταγωγή δέχτηκε να αφήσει τη χώρα του περισσότερο για μια επικερδή πρόταση που του έγινε από την 20th Century Fox Αργότερα μάλιστα σε ένα διάλειμμα αναδουλειάς θα έκανε κι ένα πέρασμα από το Braodway ως ηθοποιός όπου παραδόξως έγινε γνωστός παίζοντας τον ναζί Ο δανός Douglas Sirk (βαπτίστηκε Claus Detlev Sirk) επέλεξε να ζήσει στη χώρα του Goethe γιατί αγαπούσε το γερμανικό ρομαντισμό Σύντομα θα τοποθετούνταν το ίδιο ρομαντικά στο χώρο της αριστεράς αλλά το 1937 έφυγε από τη Γερμανία κυριολεκτικά νύχτα ως φυγάς mdashκατά φαντασίαν ασθενής σε ένα τραυματιοφορείο μαζί με τη δεύτερη (κι εβραία) γυναίκα του (η πρώτη προσχώρησε από νωρίς στο πλευρό των εθνικο-σοσιαλιστών) Ο Billy Wilder μπορεί να μην ήξερε καν αγγλικά όταν άρχισε να πουλά τα σενάριά του στο Hollywood το 1933 αλλά είχε προπολλού λάβει τα νάματα της αμερικανικής κουλτούρας την τζαζ το τσάρλεστον παρεμφερείς ήχους και εικόνες της εποχής Ο Ophuumlls έτσι κι αλλιώς άλλαζε με ευκολία περιβάλλον μόνο στο Μεσοπόλεμο γύρισε τέσσερα φιλμ σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και γλώσσες

Abstract This article by Gelly Mademli is a recollection of the german cultural and intellectual immigration between the two world wars mainly on grounds of political differences and how it shaped the great Hollywood of the years that followed

Ο Aubrey de Grey είναι ένας ξερακιανός ερευνητής του πανεπιστημίου του Cambridge Αντικομφορμιστής όπως τουλάχιστον μπορεί εύκολα κανείς να συμπεράνει κι απrsquo τη φωτογραφία-πορτρέτο που δημοσιεύουμε Έχει μακριά laquoαγι-οβασιλιάτικαraquo πυρόξανθα γένια φοράει ένα χιλιομπαλωμένο πουλόβερ και μιλάει δυσνόητα γρήγορα βομβαρδίζοντας το συνομιλητή του με αναφορικές προτάσεις και βρετανικό φλέγμα To όνομα του υπαινίσσεται γαλλική καταγωγή αλλά όπως ο ίδιος μου είπε θα πρέπει να ανατρέξει κανείς πολύ πίσω στην γαλλο-βρετανική ιστορία και το κοινό νορμανδικό τους παρελθόν για να δικαιωθεί αυτή η πρώτη λογικοφανής εντύπωση Ο κύριος de Grey είναι μεγαλωμένος στο Λονδίνο ldquoχίπηςrdquo φαινομενικά αλλά αρχετυπικός άγγλος στον τρόπο ζωής τις συνήθειες το ldquoλέγεινrdquo και το ldquoσκέπτεσθαιrdquo Ζει στην πόλη-μουσείο του Cambridge στα βρετανικά midlands δεν οδηγεί παρά μόνο ποδήλατο δεν καπνίζει παρά μόνο πίνει μπύρα πολύ κι όπως όλοι οι συμπολίτες του συνηθίζει να κάνει βαρκάδα μrsquo ένα ξύλινο πλεούμενο σα γόνδολα ακατέρ-γαστη απrsquo την ιταλική φινέτσα σrsquo ένα από τα πιο γαλήνια μέρη όπου προσωπικά έχω βρεθεί στον ποταμό Cam που διαπλέει την πόλη του Αν κι ο ίδιος σπούδασε την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών κι αρχικά εξειδικεύτηκε στην τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) το πεδίο του ερευνητικού προγράμματος που ldquoτρέχειrdquo τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά μακρινό απrsquo την αρχική του επιστημονική κατεύθυνση Ο κύριος de Grey κάνει έρευνα ldquoαιχμήςrdquo στην νεοσύστατη (sic) επιστήμη της βιογεροντολογίας Δεν είναι καθηγητής στο Cambridge έχει κάνει όμως το διδακτορικό του εκεί και τώρα το φημισμένο πανεπιστήμιο υποστηρίζει ανάμεσα σε πολλούς άλλους την έρευνα του διαθέτοντας του και δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές

Τον συνάντησα στο Cambridge σαν απεσταλμένος της εκ-πομπής ldquoTop Storiesrdquo της ΝΕΤ Κι αυτό που μας τράβηξε εκεί δε συμπεριλαμβάνεται στο ανεπίσημο μίνι βιογραφικό σημείωμα της πρώτης παραγράφου Ο de Grey ρισκάρο-ντας απροκάλυπτα το επιστημονικό του κύρος τοποθετεί

την έρευνα του στη βιογεροντολογία κάτω από βαρύγδου-πους τίτλους εκκωφαντικούς όσο και εξωφρενικούς στην πρώτη τους ανάγνωση ldquoΣε 30 χρόνια οι άνθρωποι θα είναι δυνατόν να ζούνε έως και 1000 έτηrdquo επαναλαμβάνει σε κάθε διάλεξη απέναντι σε κάθε κασετοφωνάκι μπλοκάκι και κάμερα Δελεαστικός τίτλος για κάθε ΜΜΕ κάθε εν δυνάμει τηλεθεατή ή αναγνώστη Με την περίπτωση de Grey και τη ldquoμέθοδο αναζωογόνησήςrdquo του έχουν ασχοληθεί μέσα μαζικής ενημέρωσης απrsquo όλον τον κόσμο και τηλεοπτικά δίκτυα απrsquo την ισπανική τηλεόραση έως το ldquoβικτοριανόrdquo BBC Ο ίδιος ο de Grey είναι απίστευτα εξοικειωμένος στη σχέση του με τα ΜΜΕ πρόθυμος να ldquoδανείσειrdquo το χρόνο του και ldquoπροπο-νημένοςrdquo σrsquo αυτά που θα πει mdashείναι χαρακτηριστικό ότι ldquoon camerardquo δεν έχασε τα λόγια του ούτε μια φορά πιθανώς δεν κόμπιασε καν Αυτό συμβαίνει γιατί ο ίδιος κι η έρευνα του μόνο όφελος μπορεί να έχουν απrsquo την επαφή με τα μέσα mdashκάθε πρωτοπόρος επιστημονική έρευνα χρειάζεται γερή χρηματοδότηση Η οικονομική υποστήριξη που αναζητά ο de Grey και (πραγματικά) απαιτεί η έρευνα του προϋποθέτει την προβολή της

Μη σπεύσετε να τον θεωρήσετε ldquoπονηρόrdquo mdashο de Grey αφήνει την εντύπωση μιας ιδιόρρυθμης ευφυΐας παρά ενός ldquoλα-μόγιουrdquo Ένας έλληνας φίλος μεταπτυχιακός καρδιολόγος στην Αγγλία που με βοήθησε στην μετάφραση επιστημονικών όρων κατά τη διάρκεια της συνέντευξης εντυπωσιάστηκε απrsquo το επιστημονικό υπόβαθρο του de Grey κι ανακάλεσε όλη την αρχική του προκατάληψη ―την οποία μάλλον μετέτρεψε μετά τη συζήτηση μας σε γνήσια εκτίμηση της έρευνας του άγγλου επιστήμονα Γιατί όσο τρελό κι αν ακούγεται αυτό που ο de Grey προβλέπει η ανθρώπινη διάνοια έχει πολλές φορές επιβεβαιώσει παρόμοιες ldquoεπιστημονικές φαντασίεςrdquo σε πείσμα της κοινής λογικής Ο τίτλος ldquoΈχεις 50 πιθανότη-τες να ζήσεις 1000 χρόνιαrdquo στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ίσως ισοδυναμούσε με την πρόταση ldquoΣε λίγα χρόνια ο άνθρωπος θα ταξιδεύει από την Ευρώπη στην Αμερική σε 7 ώρεςhelliprdquo

Έχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Aubrey De Grey

Αλέξης Γαγλίας φωτό Αλέξης Μητρογιώργος

Κύριε de Grey έχετε γίνει γνωστός απrsquo τη θεωρία σας ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει περισσότερο από χίλια χρόνιαΕίμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν πολύ περισσό-τερο από τώρα περίπου έως και χίλια χρόνια στο μέλλον Πιθανότατα θα αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία σχετικά σύντομα Κι αυτό δεν είναι μια προσωπική μου φαντασίωση Θα συμβεί σίγουρα

Αυτό που λέτε φαντάζει κάπως μαγικό πως είναι δυνατόν να συμ-βείΕίναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό δεν είναι μαγικό αν απλώς θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή Μια περί-πλοκη μηχανή της οποίας δεν έχουμε τrsquo ακριβή αντίγραφα του σχεδίου κατασκευής Παρrsquo όλrsquo αυτά το ανθρώπινο σώμα παραμένει μια μηχανή κι είναι παραδεκτό πως μπορεί να επισκευαστεί όπως και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασε ο άνθρωπος ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι για παράδειγμα Ξέρουμε ότι τα κτίρια πχ η Ακρόπολη μπορούν να μείνουν ανέγγιχτα για πολλές εκατοντάδες χρόνια Ένα αυτοκίνητο μπορεί να δουλεύει έως 100 χρόνια ακόμα κι αν σχεδι-άστηκε να λειτουργεί μόνο για δέκα Η σωστή επισκευή κι η συνεπής συντήρηση μπορούν να διατηρήσουν μια μηχανή λειτουργική για όσο χρόνο θέλουμε

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για την πραγμάτωση της έρευνάς σαςΕίναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πότε θα πραγματωθούν όλες οι νέες και φιλόδοξες τεχνολογίες Παραδείγματος χάριν όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν την προσπάθεια τους να πετάξουν μεσολάβησαν πολλοί αιώνες από το Λεονάρντο Ντα Βίντσι μέχρι τους αδερφούς Ράιτ Δε μπορούμε λοιπόν να ξέρουμε πόσο χρόνο ακριβώς θα πάρει αλλά μια καλή εκτίμηση μπορεί να γίνει απrsquo το πόσο λεπτομερειακά κατα-νοούμε τον τρόπο που θα το επιτύχουμε Προς το παρόν γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες mdashπως γερνάμε και ποιες είναι οι μοριακές και κυτταρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης Επίσης κατέχουμε πια αρκετά λεπτομερώς το πως θα επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί ο χρόνος Νομίζω ότι έχουμε 50 πιθανότητες νrsquo αναπτύξουμε την απαραίτητη τεχνολογία μέσα σε 25-30 χρόνια Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δε θα συμβεί είναι αν συναντήσουμε απρόβλεπτα εμπόδια ή δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν την απαιτούμενη έρευνα

Τι είναι τελικά η γήρανση Ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο ή μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτείΗ γήρανση είναι σαφέστατα ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο Είτε το ονομάζουμε ασθένεια είτε όχι αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα ορολογίας Εξαρτάται λοιπόν απrsquo το πώς ορίζουμε τη λέξη ασθέ-νεια Αλλά η γήρανση είναι σίγουρα μια ανθυγιεινή κατάσταση Σου κάνει κακό

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρά μας όσο γερνάμε όλο και πιο αργά πολλαπλασιάζονταιΤα γερασμένα κύτταρα διαιρούνται με πιο αργό ρυθμό απrsquo ότι συμ-βαίνει στις νεότερες ηλικίες Και πρέπει να αναζητήσουμε αυτό που ldquoφταίειrdquo στο περιβάλλον των κυττάρων Πάντως είτε συμβαίνει μέσα είτε έξω από το κύτταρο εξακολουθεί να είναι μια αλλαγή στη δομή του σώματος την οποία εμείς θα επισκευάσουμε Για πα-ράδειγμα ένα κύτταρο μπορεί να διαιρείται πιο αργά γιατί υπάρχει μέσα του πέψιμο υλικό κι αυτό επιβραδύνει το μεταβολισμό του ή γιατί το περιβάλλον του το υγρό που περικλείει το κύτταρο δεν ενθαρρύνει την αναπαραγωγή Τέτοιες είναι οι βλάβες που πρέπει να επισκευάσουμε

Θα δείχνουμε κιόλας νέοι Αν αυτές οι ldquoβλάβεςrdquo κάποτε επισκευ-αστούνΌταν αναπτύξουμε τις θεραπείες αναζωογόνησης που προτείνω δε θα έχει σημασία πόσο γερασμένος είσαι Γιατί αν επωφελείσαι από

αυτές θα είσαι για πάντα νέος Είτε λοιπόν κάποιος είναι τριάντα είτε εκατό είτε τριακοσίων ετών θα έχει νεανική εμφάνιση και θα παραμένει νέος κι εσωτερικά τόσο από πλευράς πνευματικής λειτουργίας όσο και σωματικής

Θα σταματήσουμε λοιπόν να πεθαίνουμε από γηρατειά ή αρρώ-στιες Θα καταστούμε αθάνατοιΤουλάχιστον δε θα έχουμε πια κανένα λόγο να πεθάνουμε από γη-ρατειά Μrsquo άλλα λόγια η πιθανότητα να πεθάνουμε κάποια στιγμή δε θrsquo αυξάνεται όσο γερνάμε Φυσικά θα εξακολουθούν να υπάρ-χουν άλλες αρρώστιες που όπως και σήμερα θα σκοτώνουν νέους ανθρώπους Θα εμφανίζονται λόγω της εξέλιξης των βακτηρίων και των ιών Και πολλές άλλες αιτίες θανάτου όχι βιολογικές αλλά πάντως υπαρκτές όπως να σε χτυπήσει ένα φορτηγό ή να σε πυρο-βολήσουν στον πόλεμο Σίγουρα λοιπόν δε θα γίνουμε αθάνατοι Αθανασία σημαίνει να μην έχεις καμιά πιθανότητα να πεθάνεις από οποιαδήποτε αιτία Δε θα το καταφέρουμε αυτό

Πόσο εμπλέκονται στην έρευνα και τη θεωρία σας όροι όπως γε-νετική κλωνοποίηση νανοτεχνολογίαΗ κλωνοποίηση έχει πολλαπλά νοήματα αλλά το πιο ενδιαφέρον ldquoπαρακλάδιrdquo της είναι η ldquoθεραπευτική κλωνοποίησηrdquo Είναι η πιο συγγενική εκδοχή της με την ιατρική επιστήμη Η μεταφορά πυρήνων που προτείνει είναι ένας έξυπνος τρόπος να θεραπεύσεις κύτταρα χωρίς να κεντρίσεις την προσοχή του ανοσοποιητικού συστήματος Η θεραπεία γονιδίων θrsquo αποδειχτεί σίγουρα πολύ σημαντική στο μέλλον Η κεντρική ιδέα είναι να εισάγουμε νέα γονίδια στα κύττα-ρά μας ενώ σε μερικές περιπτώσεις πρέπει νrsquo αφαιρούμε άχρηστο υλικό απrsquo αυτά ώστε να διατηρούμε το σώμα μας στην κατάλληλη κατασταση Η νανοτεχνολογία πιθανόν να γίνει πολύ σημαντική στις δεκαετίες που έρχονται αλλά στις πρώτες γενιές τεχνολογιών που θα επισκευάζουν και θα συντηρούν το ανθρώπινο σώμα δε νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα

Θα μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει τα 1000 χρόνια απrsquo τον καναπέ του Πίνοντας καπνίζοντας και τρώγοντας χωρίς κανένα αυτοέ-λεγχοΈνα απrsquo τα πιο σημαντικά σημεία στη θεραπεία αναζωογόνησης είναι ότι θα μπορούμε να επισκευάσουμε τη ζημιά που προκαλείται από τη γήρανση ακόμα κι αν αυτή είναι ασυνήθιστα γρήγορη Σήμερα αν κάποιος τρώει ανθυγιεινά ή δεν ασκείται θα υποφέρει κι ίσως τελικά δε ζήσει πολύ γιατί μπορεί να πάθει διαβήτη ή οτιδήποτε ανάλογο Αλλά οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορούν να σταματήσουν τέτοιες περιπλοκές Αν οι άνθρωποι που ζουν ανθυγιεινά έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν απrsquo αυτές τις θεραπείες συχνότερα από κάποιον που κάνει μια υγιεινή ζωή τότε πιθανόν η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους νrsquo αποδειχτεί πολύ μικρή Αν πήγαινες στην Αφρική τον προηγούμενο αιώνα ίσως πέθαινες από ελονοσία Τώρα όποιος σκοπεύει να ταξιδέψει μέχρι εκεί κάνει μια ένεση κι είναι ασφαλής Ανάλογα στο μέλλον θα κάνεις μια ένεση και θα είναι απολύτως ΟΚ να φας στα McDonaldrsquos

Οι συμπεριφορές αγάπης το γέλιο η καλή καρδιά πόσο βοηθάνε στη μακροζωίαΔεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον έλεγχο του ρυθμού γήρανσης Όταν εξετάζουμε υπερή-λικες πάνω από 100 χρονών σχεδόν πάντα αποδεικνύονται πολύ καλοί στην αντιμετώπιση αγχωδών καταστάσεων Δε στρεσάρονται υπερβολικά κι αυτό είναι πολύ σημαντικό Όταν οι άνθρωποι αγ-χώνονται απελευθερώνονται κάποιες ορμόνες που είναι αρνητικές για την υγεία κι επιταχύνουν τη γήρανση Αλλά η διαφορά τελικά είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τις τεχνολογίες που περιγράφω Ίσως 1-2 χρόνια Η τεχνολογία που θέλω να εξελίξω θα κρατά τους ανθρώπους νέους και υγιείς οριστικά

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Μετά την απόφασή σας να πάρετε μέρος στη Eurovision εισπρά-ξατε αρνητικά σχόλια από μερίδα των ακροατών σας ειδικά τους πιο σκληροπυρηνικούς Προφανώς ήσασταν προετοιμασμένοι γιrsquo αυτό σωστάΕίναι γεγονός ότι πολλοί από τους ακροατές μας ειδικά τους πιο αφοσιωμένους είχαν πρόβλημα με την επιλογή μας Για να πούμε την αλήθεια δεν είναι εύκολο να εξηγήσουμε την επιλογή αυτή mdashδεν είναι εύκολο ακόμα για μας τους ίδιουςmdash δεδομένου ότι το συγκρότημα είναι ένα από το πιο δημοφιλή στην Τουρκία Αλλά δεν απογοητευτήκαμε Ξέρουμε τις αντιρρήσεις γύρω απrsquo το ότι τέχνη και ανταγωνιστικές διοργανώσεις δεν συμβαδίζουν Και συμφωνούμε Παρόλrsquo αυτά έστω κι αν ένας ερμηνευτής ή μια μπάντα δεν είναι φυσικά εκτός του καλλιτεχνικού πεδίου μέρος της δουλειάς τους είναι κι η διασκέδαση Και στη δουλειά που λέγεται διασκέδαση υπάρχει το ανταγωνιστικό στοιχείο mdashείτε μας αρέσει είτε όχι Προ-τιμούμε να μην αντιμετωπίζουμε τη Eurovision απλώς και μόνο σαν έναν διαγωνισμό τραγουδιού Είναι ένα μεγάλο και παραδοσιακό τηλεοπτικό σόου κι είναι και μια μεγάλη παραγωγή Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν αν η επιλογή που κάναμε ήταν καλή

Το τραγούδι laquoDeliraquo (laquoΤρελόςraquo) γράφτηκε ειδικά για τη Eurovision ή είχε γραφτεί παλιότερα και το ξαναδουλέψατε για το διαγωνι-σμόΤο laquoDeliraquo γράφτηκε στα τέλη του 2007 πριν αποφασίσουμε να λάβουμε μέρος στη Eurovision

Αληθεύει ότι η κρατική τηλεόραση της Τουρκίας σας πίεσε να αλλά-ξετε τον ήχο του τραγουδιού ώστε να ακούγεται πιο laquoανατολίτικοraquo Πάντως μια και αρκετά από τα κομμάτια σας έχουν παραδοσιακά στοιχεία γιατί δεν στείλατε στο διαγωνισμό ένα τραγούδι πιο κοντά στον τούρκικο ήχοΚατrsquo αρχάς δεν υπήρξε καμιά πίεση Για τον ήχο είναι αλήθεια ότι θα μπορούσαμε να το είχαμε ηχογραφήσει διαφορετικά Πάντως είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς ότι κάθε τραγούδι κάθε δίσκος και κάθε ηχογράφηση έχουν τη δική τους αξία Κι όπως και να χει εμείς νομίζουμε ότι το τραγούδι έχει πολλές διαστάσεις που είναι πολύ περισσότερο laquoανατολίτικεςraquo από άλλα μας κομμάτια Πάρτε για παράδειγμα κάποιες ιδέες στους στίχους του τη μελωδία του κουπλέ και το τελικό του μέρος

Υποβάλατε τρία τραγούδια στην επιτροπή της Eurovision Είχαν και αυτά τούρκικο στίχο Γιατί επιλέχτηκε το laquoDeliraquo Τrsquo άλλα δύο θα περιληφθούν στον ερχόμενο δίσκο σαςΤrsquo άλλα δύο τραγούδια ήταν κι αυτά στα τούρκικα Εμείς έχουμε τα κριτήριά μας που κι αυτά δεν είναι εύκολο να τα εξηγήσουμε και η επιτροπή τα δικά της Αλλά την επιτροπή την αποτελούσαν και άλλοι οπότε τα δικά μας κριτήρια δεν ίσχυσαν στο ακέραιο Πάντως τα άλλα δύο κομμάτια θα είναι πράγματι στο επόμενο άλμπουμ

Η έδρα της μπάντας είναι η Ισταμπούλ Κατά ποιο τρόπο η πολυ-πολιτισμική πολυεθνική παράδοση και ατμόσφαιρα της πόλης επηρέασε τη μουσική σας Νιώθετε μέρος της παράδοσης αυτήςΗ Ισταμπούλ είναι μια πολύτιμη τεράστια παλιά χαοτική πολυπλη-θής και πολύχρωμη πόλη Μας είναι πραγματικά αδύνατο να πούμε με ποιο τρόπο έχουμε επηρεαστεί απrsquo αυτή τη μαγευτική πόλη

Τα ελληνικά Μέσα ιδίως τα πιο συντηρητικά τονίζουν συνεχώς ότι η Τουρκία είναι μια χώρα που δεν προστατεύει επαρκώς την ελευ-θερία έκφρασης και καλλιτεχνικής δημιουργίας Όντας μια μπάντα που υποστηρίζει ανοιχτά την Αριστερά είχατε ποτέ προβλήματαΠοτέ δεν δεχτήκαμε άμεση πίεση από το κράτος Ωστόσο θεωρούμε πως θα έπρεπε πράγματι να διαθέτουμε μια υγιέστερη δημοκρατία και προσπαθούμε με όλες τις δυνάμεις να συμβάλουμε σrsquo αυτό τον σκοπό Πρέπει να επισημάνουμε ότι εξrsquo όσων γνωρίζουμε τα ελληνικά και τουρκικά Μέσα αγνοούν τις εκπληκτικές ομοιότητες

ανάμεσα στους δύο λαούς και τις κοινές ιστορίες τους Αντίθετα επι-κεντρώνονται στις διαφορές Η αμφισβήτηση και κριτική των Μέσων είναι απολύτως απαραίτητες στην εποχή μας τόσο απαραίτητες όσο και η αμφισβήτηση της πολιτικής mdashαν όχι και παραπάνω

Γιατί οι Mor Ve Otesi δεν περιλαμβάνονταν στην ταινία του Fatih Akin laquoΟ Ήχος της ΠόληςraquoΜάλλον πρέπει να ρωτήσετε τον ίδιο Για να επανέλθουμε στη δεύ-τερη ερώτησή σας ίσως διότι δεν θεώρησε ότι ο ήχος μας είναι αρκετά ανατολίτικος μια και μιλάμε για μια ταινία που αναδείκνυε το ανατολίτικο χρώμα της περιοχής Όπως και να χει μάλλον δεν μπορούμε να απαντήσουμε

Πώς εξηγείται η μεγάλη δημοτικότητα της μπάντας τη στιγ-μή που ο ήχος και η ρητορική της είναι αρκετά μακριά από το mainstreamΚι αυτό είναι κάτι που πρέπει να σας το απαντήσουν άλλοι Εμείς κάναμε το καλύτερο μπορούσαμε και δεν το βάλαμε κάτω Δεν φοβηθήκαμε να μιλήσουμε δεν κρύψαμε τις απόψεις μας και προ-σπαθήσαμε να μην επαναλαμβανόμαστε

Ποιες είναι οι τρεις πρώτες λέξεις που έρχονται στο μυαλό σας ακούγοντας τη λέξη laquoΕλλάδαraquoΠλάτωνας Αθήνα είδος

Η αριστερόφρων ελληνική νεολαία έχει δύο κλασικά συνθήματα laquoΤο Αιγαίο ανήκει στα ψάρια τουraquo και laquoΗ Κύπρος είναι κινέζικηraquo Υπάρχουν ανάλογα συνθήματα στην ΤουρκίαΔεν γνωρίζουμε σχετικά συνθήματα αλλά αυτά ακούγονται πολύ ωραία

Ακούτε βαλκανική μουσική Έχετε σχέση με τη βαλκανική μουσική παράδοσηΔεν ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα για κάποια συγκεκριμένη εθνική πα-ραδοσιακή μουσική αλλά η ίδια η τουρκική παραδοσιακή μουσική είναι επηρεασμένη από τη βαλκανική Οπότε κατά κάποιο τρόπο συνδεόμαστε με τη βαλκανική παράδοση

Προτελευταία ερώτηση με παιδική αφέλεια όποιος έχει ταξιδέψει και στις δύο χώρες mdashΕλλάδα και Τουρκίαmdash ξέρει πόσο πολύ μοιάζουν οι δύο κουλτούρες Ποιος λοιπόν φταίει για την ένταση Η σχολική παιδεία που διδάσκει μισαλλοδοξία Οι πολιτικές σκο-πιμότητες Οι ΗΠΑ Μια ερώτηση κάνουμεhellipΛίγο απrsquo όλα μάλλον Όμως ένας πολιτισμικός παράγοντας εγγε-νής και στις δυο κουλτούρες είναι ίσως το κλειδί μας αρέσει να μαλώνουμε Να φωνάζουμε να καυγαδίζουμε να κατηγορούμε τους άλλους Επίσης είναι και η γεωγραφική θέση μιας και πάντα ψάχνουμε τον κοντινότερο εχθρό Ούτως ή άλλως η εποχή του Ψυχρού Πολέμου βασιζόταν σε πολλές εντάσεις και συγκρούσεις τοπικού χαρακτήρα παντού στον πλανήτη και τα προβλήματα με-ταξύ Τουρκίας κι Ελλάδας ανήκαν σrsquo αυτήν την κατηγορία Όμως πρέπει να δηλώσουμε ότι όσο προβληματικές κι αν είναι οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας σε επίπεδο κρατών οι έλληνες και οι τούρκοι γενικά δεν μισούνται

Και η τελευταία ερώτηση Ο Neil Young έλεγε laquoRockrsquonrsquoroll can never dieraquo οι Rolling Stones laquoItrsquos only rockrsquonrsquoroll but we like itraquo ο Marilyn Manson laquoRock is deadraquo και οι Smashing Pumpkins laquoLet me die for rockrsquonrsquorolllet me die to save my soulraquo Ποιο είναι το μότο των Mor Ve OtesiΕμείς θα λέγαμε laquoΓιατί τόση εμμονή με τον τίτλο Rockrsquonrsquorollraquo

Abstract Giannis Palavos talks to the popular Turkish rock group ldquoMor Ve Otesirdquo about their music and their cultural background

Germans Go to Hollywood

Γκέλυ Μαδεμλή

Θα μπορούσε να είναι σενάριο χολιγουντιανής ταινίας Οι σκηνοθέτες που εγκατέλειψαν τη δεκαετία του lsquo30 την Κεντρική Ευρώπη και δή τη Γερμανία που γνώριζε τότε τη χρυσή εποχή της κινηματογραφικά είχαν πολύ καλούς λόγους για να το κάνουν Η Ευρώπη σκεπαζόταν από μαύρα σύννεφα ενώ στην προέκταση της Πόλης των Αγγέλων η λιακάδα δεν ήταν ελκυστική μόνο επειδή ευνοούσε τα εξωτερικά γυρίσματα κι εξοικονομούσε ενέργεια Προεξοφλούσε την επιτυχία μιας πληθώρας ανθρώπων που έψαχναν την ελευθερία τους όσο πιο μακριά γίνεται απrsquo τη χώρα τους η οποία έμοιαζε με ηφαιστιογενή ζώνη Ακούγεται σαν american dream Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή

Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης αν και προϊόν ήττας άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την πολιτιστική κίνηση του Ράιχ mdashήταν κι αυτό μια κάποια νίκη Στον κινηματογράφο που στον Αrsquo Παγκόσμιο έτυχε εργαλειακής μεταχείρισης από το βασικότερο χρηματοδότη του δηλαδή το κρά-τος ως το λαϊκότερο σε πρόσβαση μέσο διακίνησης ιδεών αυτή η πολιτιστική άνθιση απέκτησε μυθικές διαστάσεις Βέβαια όταν μιλάει κανείς για την κινηματογραφική παραγωγή της Γερμανίας στο διάστημα του μεσοπολέμου μπορεί να χρησιμοποιήσει ως συνώνυμο ένα αρκτικόλεξο την UFA Η Universum Film AG ιδρύθηκε στο Μπάμπελσμπεργκ το 1917 για να εξυπηρετήσει σκοπούς προπαγάνδας Σύντο-μα όμως μετά τη λήξη του Μεγάλου Πόλεμου απεγκλωβίστηκε από αυτή τη δέσμευση συγχώνεψε όλες τις μικρές εταιρείες παραγωγής (ακόμα και τη μεγαλύτερης κλίμακας Nordisk της Δανίας) προσέλαβε 2500 χιλιάδες υπαλλήλους μέσα σε δύο χρόνια έχτισε δύο μεγάλες αίθουσες στο μητροπολιτικό κέντρο του Βερολίνου δικτυώθηκε σε 3000 κινηματογράφους ανά τη χώρα και το 1921 ιδιωτικοποιήθηκε διεκδικώντας και μεγαλύτερη καλλιτεχνική ελευθερία Έτσι κι αλλιώς η γλώσσα δεν αποτελούσε πρόβλημα στην εποχή του βωβού Με μια μικρή επέμβαση στους μεσότιτλους οι γερμανικές ταινίες μπορούσαν να ταξιδέψουν οπουδήποτε ανά την κατακερματισμένη υφήλιο

Ωστόσο οι νόμοι της εποχής προκειμένου να προστατεύσουν το γερμανικό ldquoπροϊόνrdquo επέβαλλαν να γυρίζεται και να εξάγεται μόνο μία ταινία για κάθε μια που εισάγεται mdashένας έλεγχος ποσοτικός αλλά όχι ποιοτικός και τελικά επιζήμιος Κι αυτό γιατί ο βασικός ανταγωνιστής της UFA σε παγκόσμιο επίπεδο δούλευε με ακριβώς τους αντίστροφους όρους Στην Αμερική το κόστος της κάθε παραγωγής έπρεπε να καλυφθεί από τα κέρδη που θα έφερνε η ταινία στις 54 πολιτείες αλλά το πλεόνασμα έβγαινε από τις πωλήσεις των ταινιών στην Ευρώπη Αυτή η κινηματογραφική πολιτική στη Γερμανία θα ήταν και η αρχή του τέλους Η διακεκομμένη ροή της παραγωγής η κακή διαχείριση η είσοδος του ήχου που επενέβη στη φύση του μέσου άρα και στους ανθρώπους που ασχολούνταν ποιοτικά με αυτό έφεραν το μόνο αντίπαλο δέος του Hollywood κοντά στη χρεωκοπία και ξεκίνησαν τη διαρροή του δημιουργικού ανθρώπινου δυναμικού του που θα ολοκληρωνόταν με τον προσεταιρισμό της UFA από τους Ναζί

Τι ειρωνεία λοιπόν η ldquoμετανάστευση των διαννοουμένωνrdquo όπως έμελλε να μείνει στο χρόνο με άλλα λόγια η αθρόα προσέλευση ανθρώ-πων του κινηματογράφου του θεάτρου και της μουσικής απrsquo την Ευρώπη (και μάλιστα περισσότερο απrsquo τη Γερμανία και την Αυστρία) στη Νότια Καλιφόρνια από το τέλος της δεκαετίας του lsquo20 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 ήταν κι η βασική μεταβλητή που μεταμόρφωσε το Χόλιγουντ που στο τέλος του Αrsquo Παγκοσμίου Πολέμου θύμιζε περισσότερο μια εξελιγμένη ldquoβιομηχανικήrdquo περιοχή Από τους πρώτους κιόλας μήνες το τοπίο άλλαξε άρδην καθώς αυτό το νέο κύμα συμπλήρωσε στο παζλ τα κομμάτια που έλειπαν Στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1933 (το έτος ανάληψης της εξουσίας από το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα) και 1952 περισσότεροι από 1500 Αυστριακοί και Γερμανοί δούλευαν στα μεγάλα στούντιο Ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων που δούλευαν στα στούντιο ήταν αμερικανικής καταγωγής αυτοί αναλάμβαναν να καλύπτουν τις χαμηλόμισθες επικουρικές θέσεις ξυλουργοί ελαιοχρωματιστές δακτυλογράφοι κουβαλητές εργάτες ldquoγενικών καθηκόντωνrdquo Αντίθετα τα μεγάλα ονόματα των παραγωγών των σκηνοθετών ακόμα και των πρωταγωνιστών είχαν ξενική εξωτική κατάληξη mdashοι αδερφοί Warner ο Sam Goldwyn ο Lewis B Mayer παραγωγοί κάποιων από τις μεγαλύτερες επιτυχιές της εποχής ήταν κι αυτοί μέτοικοι Οι Marlene Dietrich Hedy Lamarr κι άλλες σιωπηλές βαμπ έφεραν μιας άλλης κοπής φωτογένεια Οι Josef von Sternberg Max Ophuumlls Otto Preminger Fritz Lang Billy Wilder και Fred Zinnemann ήταν μερικοί μόνο από τους δεκάδες σκηνοθέτες που αναδείχθηκαν στη χώρα τους και βρήκαν στα ldquoμεγάλα μεγέθηrdquo της δυτικής ακτής το ιδανικό πεδίο δράσης τους Ο καθένας για διαφορετικούς λόγους (1) αλλά όλοι με το ίδιο αποτέλεσμα

Οι Γερμανοί δεν έφεραν στις αποσκευές τους για την Αμερική απλώς τεχνική κατάρτιση Βέβαια αυτή βοήθησε καθώς οι αμερικάνοι που ασχολούνταν με το σινεμά δεν φημίζονταν για την εφευρετικότητά τους αλλά για τον πραγματισμό τους Δε θα δίσταζαν να δώσουν διαβατήριο σε οποιαδήποτε ιδέα κι ευρεσιτεχνία από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη που θα μπορούσε να τους φανεί χρήσιμη στο μέλλον Περισσότερο δε οι άνθρωποι αυτοί άρχισαν να καλλιεργούν την αντίληψη πως η παραγωγή μιας ταινίας αποτελεί εξ ορισμού και μια καλλιτεχνική έκφραση Στις γραμμές μιας απόλυτα μηχανοποιημένης παραγωγής οι θεμέλιες λίθοι όχι μόνο της γερμανικής κουλτούρας αλλά και σύσσωμης της ευρωπαϊκής τέχνης της περιόδου του Μεσοπολέμου που επέστρεψε στον ανθρωποκεντρισμό άνοιξαν το δρόμο για μία και μόνη αρχή το θρίαμβο της υποκειμενικότητας Για παράδειγμα η παράδοση του βωβού γερμανικού κινηματογράφου ήθελε την κάμερα να δημιουργεί την εντύπωση της υποκειμενικής ψυχολογικής κατάστασης Η πεμπτουσία του εξπρεσσιονισμού στηριζόταν στην επιμονή στη φόρμα ως υποβολείο των σκέψεων των ηρώων Μέσα από αυτό το φίλτρο το κινηματογραφικό ldquoβλέμμαrdquo δεν ήταν πια μια μηχανική κίνηση η ματιά του θεατή προς την οθόνη αλλά εντοπιζόταν και μέσα στο φιλμικό ldquoκείμενοrdquo Συνήθη μοτίβα της τέχνης του Μεσοπολέμου στην Ευρώπη ανανέωσαν θεματικά το χολιγουντιανό ρεπερτόριο η αναζήτηση του ηδονισμού η εξύψωση του ατόμου η ειρωνεία το γύρισμα της τύχης χρωμάτισαν σε άλλους τόνους κάποιες πολυειπωμένες κατά τrsquo άλλα ιστορίες ώσπου να φτάσουν στις απο-χρώσεις του μαύρου mdashγιrsquo αυτό και οι ταινίες του τέλους του lsquo30 συγχέονται συχνά ως noir Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια πρόβα τζενεράλε Αν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο και για την επίγευση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σε σχέση με αυτήν του Δεύτερου

Μια πινελιά ειρωνείας συμπληρώνει τον καμβά Για όσο διάστημα το Hollywood δεχόταν τις σωτήριες ενέσεις του από την ομάδα των γερμανοαυστριακών σκηνοθετών οι γερμανοί διαννοούμενοι που φτάνουν παράλληλα στην Αμερική εκπρόσωποι του ldquoΙνστιτούτου Κοι-νωνικής Έρευναςrdquo (γνωστότεροι ως τα μέλη της ldquoΣχολής της Φρανκφούρτηςrdquo) έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το πεδίο που στην πορεία θα αποτελέσει πυρήνα της κριτικής τους τη μαζική κουλτούρα Την ίδια περίοδο που οι μεν στρέφονται σε έναν βασικό μηχανισμό της μαζικής κουλτούρας στην Αμερική τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας οι δε αποστρέφονται οποιασδήποτε κοινωνικής εκδήλωσης σχετί-ζεται με αυτήν και ορίζουν (έστω κι αποφατικά) την περιβόητη ldquoκριτική θεωρίαrdquo τους Είναι η πρώτη φορά που ένα φιλοσοφικό ρεύμα διαπιστώνει την παθογένεια που έπεται της γιγάντωσης των μέσων επικοινωνίας και της εξέλιξης της τεχνολογίας της εικόνας Δεν πρόκειται για αντίφαση Ο κινηματογράφος ως κατεξοχήν μέσο όπου οι αντιθέσεις συναντιούνται συνέστησε το ιδανικό πεδίο παρατήρησης για τους σκεπτόμενους της εποχής είτε αυτοί στέκονταν εντός είτε εκτός των τειχών των στούντιο Σήμερα στα credits των πιο επιτυχημένων αμερικάνικων blockbusters μπαίνουν οι υπογραφές των γερμανών Roland Emmerich και Wolfgang Petersen Κι ldquoέξω από τα τείχηrdquo εκτείνονται ορδές ανθρώπων που δηλώνουν θεσμικά ή εξω-θεσμικά αλλά και με επιπολαιότητα και ευκολία τον αντι-αμερικανισμό τους και τους τρόπους με τους οποίους καταδικάζουν τον ναζισμό Οι συγκρίσεις δικές μας

Σημειώσεις(1) Ο αυστριακός Οtto Preminger παρά την εβραϊκή του καταγωγή δέχτηκε να αφήσει τη χώρα του περισσότερο για μια επικερδή πρόταση που του έγινε από την 20th Century Fox Αργότερα μάλιστα σε ένα διάλειμμα αναδουλειάς θα έκανε κι ένα πέρασμα από το Braodway ως ηθοποιός όπου παραδόξως έγινε γνωστός παίζοντας τον ναζί Ο δανός Douglas Sirk (βαπτίστηκε Claus Detlev Sirk) επέλεξε να ζήσει στη χώρα του Goethe γιατί αγαπούσε το γερμανικό ρομαντισμό Σύντομα θα τοποθετούνταν το ίδιο ρομαντικά στο χώρο της αριστεράς αλλά το 1937 έφυγε από τη Γερμανία κυριολεκτικά νύχτα ως φυγάς mdashκατά φαντασίαν ασθενής σε ένα τραυματιοφορείο μαζί με τη δεύτερη (κι εβραία) γυναίκα του (η πρώτη προσχώρησε από νωρίς στο πλευρό των εθνικο-σοσιαλιστών) Ο Billy Wilder μπορεί να μην ήξερε καν αγγλικά όταν άρχισε να πουλά τα σενάριά του στο Hollywood το 1933 αλλά είχε προπολλού λάβει τα νάματα της αμερικανικής κουλτούρας την τζαζ το τσάρλεστον παρεμφερείς ήχους και εικόνες της εποχής Ο Ophuumlls έτσι κι αλλιώς άλλαζε με ευκολία περιβάλλον μόνο στο Μεσοπόλεμο γύρισε τέσσερα φιλμ σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και γλώσσες

Abstract This article by Gelly Mademli is a recollection of the german cultural and intellectual immigration between the two world wars mainly on grounds of political differences and how it shaped the great Hollywood of the years that followed

Ο Aubrey de Grey είναι ένας ξερακιανός ερευνητής του πανεπιστημίου του Cambridge Αντικομφορμιστής όπως τουλάχιστον μπορεί εύκολα κανείς να συμπεράνει κι απrsquo τη φωτογραφία-πορτρέτο που δημοσιεύουμε Έχει μακριά laquoαγι-οβασιλιάτικαraquo πυρόξανθα γένια φοράει ένα χιλιομπαλωμένο πουλόβερ και μιλάει δυσνόητα γρήγορα βομβαρδίζοντας το συνομιλητή του με αναφορικές προτάσεις και βρετανικό φλέγμα To όνομα του υπαινίσσεται γαλλική καταγωγή αλλά όπως ο ίδιος μου είπε θα πρέπει να ανατρέξει κανείς πολύ πίσω στην γαλλο-βρετανική ιστορία και το κοινό νορμανδικό τους παρελθόν για να δικαιωθεί αυτή η πρώτη λογικοφανής εντύπωση Ο κύριος de Grey είναι μεγαλωμένος στο Λονδίνο ldquoχίπηςrdquo φαινομενικά αλλά αρχετυπικός άγγλος στον τρόπο ζωής τις συνήθειες το ldquoλέγεινrdquo και το ldquoσκέπτεσθαιrdquo Ζει στην πόλη-μουσείο του Cambridge στα βρετανικά midlands δεν οδηγεί παρά μόνο ποδήλατο δεν καπνίζει παρά μόνο πίνει μπύρα πολύ κι όπως όλοι οι συμπολίτες του συνηθίζει να κάνει βαρκάδα μrsquo ένα ξύλινο πλεούμενο σα γόνδολα ακατέρ-γαστη απrsquo την ιταλική φινέτσα σrsquo ένα από τα πιο γαλήνια μέρη όπου προσωπικά έχω βρεθεί στον ποταμό Cam που διαπλέει την πόλη του Αν κι ο ίδιος σπούδασε την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών κι αρχικά εξειδικεύτηκε στην τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) το πεδίο του ερευνητικού προγράμματος που ldquoτρέχειrdquo τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά μακρινό απrsquo την αρχική του επιστημονική κατεύθυνση Ο κύριος de Grey κάνει έρευνα ldquoαιχμήςrdquo στην νεοσύστατη (sic) επιστήμη της βιογεροντολογίας Δεν είναι καθηγητής στο Cambridge έχει κάνει όμως το διδακτορικό του εκεί και τώρα το φημισμένο πανεπιστήμιο υποστηρίζει ανάμεσα σε πολλούς άλλους την έρευνα του διαθέτοντας του και δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές

Τον συνάντησα στο Cambridge σαν απεσταλμένος της εκ-πομπής ldquoTop Storiesrdquo της ΝΕΤ Κι αυτό που μας τράβηξε εκεί δε συμπεριλαμβάνεται στο ανεπίσημο μίνι βιογραφικό σημείωμα της πρώτης παραγράφου Ο de Grey ρισκάρο-ντας απροκάλυπτα το επιστημονικό του κύρος τοποθετεί

την έρευνα του στη βιογεροντολογία κάτω από βαρύγδου-πους τίτλους εκκωφαντικούς όσο και εξωφρενικούς στην πρώτη τους ανάγνωση ldquoΣε 30 χρόνια οι άνθρωποι θα είναι δυνατόν να ζούνε έως και 1000 έτηrdquo επαναλαμβάνει σε κάθε διάλεξη απέναντι σε κάθε κασετοφωνάκι μπλοκάκι και κάμερα Δελεαστικός τίτλος για κάθε ΜΜΕ κάθε εν δυνάμει τηλεθεατή ή αναγνώστη Με την περίπτωση de Grey και τη ldquoμέθοδο αναζωογόνησήςrdquo του έχουν ασχοληθεί μέσα μαζικής ενημέρωσης απrsquo όλον τον κόσμο και τηλεοπτικά δίκτυα απrsquo την ισπανική τηλεόραση έως το ldquoβικτοριανόrdquo BBC Ο ίδιος ο de Grey είναι απίστευτα εξοικειωμένος στη σχέση του με τα ΜΜΕ πρόθυμος να ldquoδανείσειrdquo το χρόνο του και ldquoπροπο-νημένοςrdquo σrsquo αυτά που θα πει mdashείναι χαρακτηριστικό ότι ldquoon camerardquo δεν έχασε τα λόγια του ούτε μια φορά πιθανώς δεν κόμπιασε καν Αυτό συμβαίνει γιατί ο ίδιος κι η έρευνα του μόνο όφελος μπορεί να έχουν απrsquo την επαφή με τα μέσα mdashκάθε πρωτοπόρος επιστημονική έρευνα χρειάζεται γερή χρηματοδότηση Η οικονομική υποστήριξη που αναζητά ο de Grey και (πραγματικά) απαιτεί η έρευνα του προϋποθέτει την προβολή της

Μη σπεύσετε να τον θεωρήσετε ldquoπονηρόrdquo mdashο de Grey αφήνει την εντύπωση μιας ιδιόρρυθμης ευφυΐας παρά ενός ldquoλα-μόγιουrdquo Ένας έλληνας φίλος μεταπτυχιακός καρδιολόγος στην Αγγλία που με βοήθησε στην μετάφραση επιστημονικών όρων κατά τη διάρκεια της συνέντευξης εντυπωσιάστηκε απrsquo το επιστημονικό υπόβαθρο του de Grey κι ανακάλεσε όλη την αρχική του προκατάληψη ―την οποία μάλλον μετέτρεψε μετά τη συζήτηση μας σε γνήσια εκτίμηση της έρευνας του άγγλου επιστήμονα Γιατί όσο τρελό κι αν ακούγεται αυτό που ο de Grey προβλέπει η ανθρώπινη διάνοια έχει πολλές φορές επιβεβαιώσει παρόμοιες ldquoεπιστημονικές φαντασίεςrdquo σε πείσμα της κοινής λογικής Ο τίτλος ldquoΈχεις 50 πιθανότη-τες να ζήσεις 1000 χρόνιαrdquo στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ίσως ισοδυναμούσε με την πρόταση ldquoΣε λίγα χρόνια ο άνθρωπος θα ταξιδεύει από την Ευρώπη στην Αμερική σε 7 ώρεςhelliprdquo

Έχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Aubrey De Grey

Αλέξης Γαγλίας φωτό Αλέξης Μητρογιώργος

Κύριε de Grey έχετε γίνει γνωστός απrsquo τη θεωρία σας ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει περισσότερο από χίλια χρόνιαΕίμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν πολύ περισσό-τερο από τώρα περίπου έως και χίλια χρόνια στο μέλλον Πιθανότατα θα αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία σχετικά σύντομα Κι αυτό δεν είναι μια προσωπική μου φαντασίωση Θα συμβεί σίγουρα

Αυτό που λέτε φαντάζει κάπως μαγικό πως είναι δυνατόν να συμ-βείΕίναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό δεν είναι μαγικό αν απλώς θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή Μια περί-πλοκη μηχανή της οποίας δεν έχουμε τrsquo ακριβή αντίγραφα του σχεδίου κατασκευής Παρrsquo όλrsquo αυτά το ανθρώπινο σώμα παραμένει μια μηχανή κι είναι παραδεκτό πως μπορεί να επισκευαστεί όπως και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασε ο άνθρωπος ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι για παράδειγμα Ξέρουμε ότι τα κτίρια πχ η Ακρόπολη μπορούν να μείνουν ανέγγιχτα για πολλές εκατοντάδες χρόνια Ένα αυτοκίνητο μπορεί να δουλεύει έως 100 χρόνια ακόμα κι αν σχεδι-άστηκε να λειτουργεί μόνο για δέκα Η σωστή επισκευή κι η συνεπής συντήρηση μπορούν να διατηρήσουν μια μηχανή λειτουργική για όσο χρόνο θέλουμε

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για την πραγμάτωση της έρευνάς σαςΕίναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πότε θα πραγματωθούν όλες οι νέες και φιλόδοξες τεχνολογίες Παραδείγματος χάριν όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν την προσπάθεια τους να πετάξουν μεσολάβησαν πολλοί αιώνες από το Λεονάρντο Ντα Βίντσι μέχρι τους αδερφούς Ράιτ Δε μπορούμε λοιπόν να ξέρουμε πόσο χρόνο ακριβώς θα πάρει αλλά μια καλή εκτίμηση μπορεί να γίνει απrsquo το πόσο λεπτομερειακά κατα-νοούμε τον τρόπο που θα το επιτύχουμε Προς το παρόν γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες mdashπως γερνάμε και ποιες είναι οι μοριακές και κυτταρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης Επίσης κατέχουμε πια αρκετά λεπτομερώς το πως θα επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί ο χρόνος Νομίζω ότι έχουμε 50 πιθανότητες νrsquo αναπτύξουμε την απαραίτητη τεχνολογία μέσα σε 25-30 χρόνια Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δε θα συμβεί είναι αν συναντήσουμε απρόβλεπτα εμπόδια ή δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν την απαιτούμενη έρευνα

Τι είναι τελικά η γήρανση Ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο ή μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτείΗ γήρανση είναι σαφέστατα ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο Είτε το ονομάζουμε ασθένεια είτε όχι αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα ορολογίας Εξαρτάται λοιπόν απrsquo το πώς ορίζουμε τη λέξη ασθέ-νεια Αλλά η γήρανση είναι σίγουρα μια ανθυγιεινή κατάσταση Σου κάνει κακό

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρά μας όσο γερνάμε όλο και πιο αργά πολλαπλασιάζονταιΤα γερασμένα κύτταρα διαιρούνται με πιο αργό ρυθμό απrsquo ότι συμ-βαίνει στις νεότερες ηλικίες Και πρέπει να αναζητήσουμε αυτό που ldquoφταίειrdquo στο περιβάλλον των κυττάρων Πάντως είτε συμβαίνει μέσα είτε έξω από το κύτταρο εξακολουθεί να είναι μια αλλαγή στη δομή του σώματος την οποία εμείς θα επισκευάσουμε Για πα-ράδειγμα ένα κύτταρο μπορεί να διαιρείται πιο αργά γιατί υπάρχει μέσα του πέψιμο υλικό κι αυτό επιβραδύνει το μεταβολισμό του ή γιατί το περιβάλλον του το υγρό που περικλείει το κύτταρο δεν ενθαρρύνει την αναπαραγωγή Τέτοιες είναι οι βλάβες που πρέπει να επισκευάσουμε

Θα δείχνουμε κιόλας νέοι Αν αυτές οι ldquoβλάβεςrdquo κάποτε επισκευ-αστούνΌταν αναπτύξουμε τις θεραπείες αναζωογόνησης που προτείνω δε θα έχει σημασία πόσο γερασμένος είσαι Γιατί αν επωφελείσαι από

αυτές θα είσαι για πάντα νέος Είτε λοιπόν κάποιος είναι τριάντα είτε εκατό είτε τριακοσίων ετών θα έχει νεανική εμφάνιση και θα παραμένει νέος κι εσωτερικά τόσο από πλευράς πνευματικής λειτουργίας όσο και σωματικής

Θα σταματήσουμε λοιπόν να πεθαίνουμε από γηρατειά ή αρρώ-στιες Θα καταστούμε αθάνατοιΤουλάχιστον δε θα έχουμε πια κανένα λόγο να πεθάνουμε από γη-ρατειά Μrsquo άλλα λόγια η πιθανότητα να πεθάνουμε κάποια στιγμή δε θrsquo αυξάνεται όσο γερνάμε Φυσικά θα εξακολουθούν να υπάρ-χουν άλλες αρρώστιες που όπως και σήμερα θα σκοτώνουν νέους ανθρώπους Θα εμφανίζονται λόγω της εξέλιξης των βακτηρίων και των ιών Και πολλές άλλες αιτίες θανάτου όχι βιολογικές αλλά πάντως υπαρκτές όπως να σε χτυπήσει ένα φορτηγό ή να σε πυρο-βολήσουν στον πόλεμο Σίγουρα λοιπόν δε θα γίνουμε αθάνατοι Αθανασία σημαίνει να μην έχεις καμιά πιθανότητα να πεθάνεις από οποιαδήποτε αιτία Δε θα το καταφέρουμε αυτό

Πόσο εμπλέκονται στην έρευνα και τη θεωρία σας όροι όπως γε-νετική κλωνοποίηση νανοτεχνολογίαΗ κλωνοποίηση έχει πολλαπλά νοήματα αλλά το πιο ενδιαφέρον ldquoπαρακλάδιrdquo της είναι η ldquoθεραπευτική κλωνοποίησηrdquo Είναι η πιο συγγενική εκδοχή της με την ιατρική επιστήμη Η μεταφορά πυρήνων που προτείνει είναι ένας έξυπνος τρόπος να θεραπεύσεις κύτταρα χωρίς να κεντρίσεις την προσοχή του ανοσοποιητικού συστήματος Η θεραπεία γονιδίων θrsquo αποδειχτεί σίγουρα πολύ σημαντική στο μέλλον Η κεντρική ιδέα είναι να εισάγουμε νέα γονίδια στα κύττα-ρά μας ενώ σε μερικές περιπτώσεις πρέπει νrsquo αφαιρούμε άχρηστο υλικό απrsquo αυτά ώστε να διατηρούμε το σώμα μας στην κατάλληλη κατασταση Η νανοτεχνολογία πιθανόν να γίνει πολύ σημαντική στις δεκαετίες που έρχονται αλλά στις πρώτες γενιές τεχνολογιών που θα επισκευάζουν και θα συντηρούν το ανθρώπινο σώμα δε νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα

Θα μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει τα 1000 χρόνια απrsquo τον καναπέ του Πίνοντας καπνίζοντας και τρώγοντας χωρίς κανένα αυτοέ-λεγχοΈνα απrsquo τα πιο σημαντικά σημεία στη θεραπεία αναζωογόνησης είναι ότι θα μπορούμε να επισκευάσουμε τη ζημιά που προκαλείται από τη γήρανση ακόμα κι αν αυτή είναι ασυνήθιστα γρήγορη Σήμερα αν κάποιος τρώει ανθυγιεινά ή δεν ασκείται θα υποφέρει κι ίσως τελικά δε ζήσει πολύ γιατί μπορεί να πάθει διαβήτη ή οτιδήποτε ανάλογο Αλλά οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορούν να σταματήσουν τέτοιες περιπλοκές Αν οι άνθρωποι που ζουν ανθυγιεινά έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν απrsquo αυτές τις θεραπείες συχνότερα από κάποιον που κάνει μια υγιεινή ζωή τότε πιθανόν η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους νrsquo αποδειχτεί πολύ μικρή Αν πήγαινες στην Αφρική τον προηγούμενο αιώνα ίσως πέθαινες από ελονοσία Τώρα όποιος σκοπεύει να ταξιδέψει μέχρι εκεί κάνει μια ένεση κι είναι ασφαλής Ανάλογα στο μέλλον θα κάνεις μια ένεση και θα είναι απολύτως ΟΚ να φας στα McDonaldrsquos

Οι συμπεριφορές αγάπης το γέλιο η καλή καρδιά πόσο βοηθάνε στη μακροζωίαΔεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον έλεγχο του ρυθμού γήρανσης Όταν εξετάζουμε υπερή-λικες πάνω από 100 χρονών σχεδόν πάντα αποδεικνύονται πολύ καλοί στην αντιμετώπιση αγχωδών καταστάσεων Δε στρεσάρονται υπερβολικά κι αυτό είναι πολύ σημαντικό Όταν οι άνθρωποι αγ-χώνονται απελευθερώνονται κάποιες ορμόνες που είναι αρνητικές για την υγεία κι επιταχύνουν τη γήρανση Αλλά η διαφορά τελικά είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τις τεχνολογίες που περιγράφω Ίσως 1-2 χρόνια Η τεχνολογία που θέλω να εξελίξω θα κρατά τους ανθρώπους νέους και υγιείς οριστικά

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Germans Go to Hollywood

Γκέλυ Μαδεμλή

Θα μπορούσε να είναι σενάριο χολιγουντιανής ταινίας Οι σκηνοθέτες που εγκατέλειψαν τη δεκαετία του lsquo30 την Κεντρική Ευρώπη και δή τη Γερμανία που γνώριζε τότε τη χρυσή εποχή της κινηματογραφικά είχαν πολύ καλούς λόγους για να το κάνουν Η Ευρώπη σκεπαζόταν από μαύρα σύννεφα ενώ στην προέκταση της Πόλης των Αγγέλων η λιακάδα δεν ήταν ελκυστική μόνο επειδή ευνοούσε τα εξωτερικά γυρίσματα κι εξοικονομούσε ενέργεια Προεξοφλούσε την επιτυχία μιας πληθώρας ανθρώπων που έψαχναν την ελευθερία τους όσο πιο μακριά γίνεται απrsquo τη χώρα τους η οποία έμοιαζε με ηφαιστιογενή ζώνη Ακούγεται σαν american dream Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή

Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης αν και προϊόν ήττας άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την πολιτιστική κίνηση του Ράιχ mdashήταν κι αυτό μια κάποια νίκη Στον κινηματογράφο που στον Αrsquo Παγκόσμιο έτυχε εργαλειακής μεταχείρισης από το βασικότερο χρηματοδότη του δηλαδή το κρά-τος ως το λαϊκότερο σε πρόσβαση μέσο διακίνησης ιδεών αυτή η πολιτιστική άνθιση απέκτησε μυθικές διαστάσεις Βέβαια όταν μιλάει κανείς για την κινηματογραφική παραγωγή της Γερμανίας στο διάστημα του μεσοπολέμου μπορεί να χρησιμοποιήσει ως συνώνυμο ένα αρκτικόλεξο την UFA Η Universum Film AG ιδρύθηκε στο Μπάμπελσμπεργκ το 1917 για να εξυπηρετήσει σκοπούς προπαγάνδας Σύντο-μα όμως μετά τη λήξη του Μεγάλου Πόλεμου απεγκλωβίστηκε από αυτή τη δέσμευση συγχώνεψε όλες τις μικρές εταιρείες παραγωγής (ακόμα και τη μεγαλύτερης κλίμακας Nordisk της Δανίας) προσέλαβε 2500 χιλιάδες υπαλλήλους μέσα σε δύο χρόνια έχτισε δύο μεγάλες αίθουσες στο μητροπολιτικό κέντρο του Βερολίνου δικτυώθηκε σε 3000 κινηματογράφους ανά τη χώρα και το 1921 ιδιωτικοποιήθηκε διεκδικώντας και μεγαλύτερη καλλιτεχνική ελευθερία Έτσι κι αλλιώς η γλώσσα δεν αποτελούσε πρόβλημα στην εποχή του βωβού Με μια μικρή επέμβαση στους μεσότιτλους οι γερμανικές ταινίες μπορούσαν να ταξιδέψουν οπουδήποτε ανά την κατακερματισμένη υφήλιο

Ωστόσο οι νόμοι της εποχής προκειμένου να προστατεύσουν το γερμανικό ldquoπροϊόνrdquo επέβαλλαν να γυρίζεται και να εξάγεται μόνο μία ταινία για κάθε μια που εισάγεται mdashένας έλεγχος ποσοτικός αλλά όχι ποιοτικός και τελικά επιζήμιος Κι αυτό γιατί ο βασικός ανταγωνιστής της UFA σε παγκόσμιο επίπεδο δούλευε με ακριβώς τους αντίστροφους όρους Στην Αμερική το κόστος της κάθε παραγωγής έπρεπε να καλυφθεί από τα κέρδη που θα έφερνε η ταινία στις 54 πολιτείες αλλά το πλεόνασμα έβγαινε από τις πωλήσεις των ταινιών στην Ευρώπη Αυτή η κινηματογραφική πολιτική στη Γερμανία θα ήταν και η αρχή του τέλους Η διακεκομμένη ροή της παραγωγής η κακή διαχείριση η είσοδος του ήχου που επενέβη στη φύση του μέσου άρα και στους ανθρώπους που ασχολούνταν ποιοτικά με αυτό έφεραν το μόνο αντίπαλο δέος του Hollywood κοντά στη χρεωκοπία και ξεκίνησαν τη διαρροή του δημιουργικού ανθρώπινου δυναμικού του που θα ολοκληρωνόταν με τον προσεταιρισμό της UFA από τους Ναζί

Τι ειρωνεία λοιπόν η ldquoμετανάστευση των διαννοουμένωνrdquo όπως έμελλε να μείνει στο χρόνο με άλλα λόγια η αθρόα προσέλευση ανθρώ-πων του κινηματογράφου του θεάτρου και της μουσικής απrsquo την Ευρώπη (και μάλιστα περισσότερο απrsquo τη Γερμανία και την Αυστρία) στη Νότια Καλιφόρνια από το τέλος της δεκαετίας του lsquo20 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 ήταν κι η βασική μεταβλητή που μεταμόρφωσε το Χόλιγουντ που στο τέλος του Αrsquo Παγκοσμίου Πολέμου θύμιζε περισσότερο μια εξελιγμένη ldquoβιομηχανικήrdquo περιοχή Από τους πρώτους κιόλας μήνες το τοπίο άλλαξε άρδην καθώς αυτό το νέο κύμα συμπλήρωσε στο παζλ τα κομμάτια που έλειπαν Στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1933 (το έτος ανάληψης της εξουσίας από το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα) και 1952 περισσότεροι από 1500 Αυστριακοί και Γερμανοί δούλευαν στα μεγάλα στούντιο Ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων που δούλευαν στα στούντιο ήταν αμερικανικής καταγωγής αυτοί αναλάμβαναν να καλύπτουν τις χαμηλόμισθες επικουρικές θέσεις ξυλουργοί ελαιοχρωματιστές δακτυλογράφοι κουβαλητές εργάτες ldquoγενικών καθηκόντωνrdquo Αντίθετα τα μεγάλα ονόματα των παραγωγών των σκηνοθετών ακόμα και των πρωταγωνιστών είχαν ξενική εξωτική κατάληξη mdashοι αδερφοί Warner ο Sam Goldwyn ο Lewis B Mayer παραγωγοί κάποιων από τις μεγαλύτερες επιτυχιές της εποχής ήταν κι αυτοί μέτοικοι Οι Marlene Dietrich Hedy Lamarr κι άλλες σιωπηλές βαμπ έφεραν μιας άλλης κοπής φωτογένεια Οι Josef von Sternberg Max Ophuumlls Otto Preminger Fritz Lang Billy Wilder και Fred Zinnemann ήταν μερικοί μόνο από τους δεκάδες σκηνοθέτες που αναδείχθηκαν στη χώρα τους και βρήκαν στα ldquoμεγάλα μεγέθηrdquo της δυτικής ακτής το ιδανικό πεδίο δράσης τους Ο καθένας για διαφορετικούς λόγους (1) αλλά όλοι με το ίδιο αποτέλεσμα

Οι Γερμανοί δεν έφεραν στις αποσκευές τους για την Αμερική απλώς τεχνική κατάρτιση Βέβαια αυτή βοήθησε καθώς οι αμερικάνοι που ασχολούνταν με το σινεμά δεν φημίζονταν για την εφευρετικότητά τους αλλά για τον πραγματισμό τους Δε θα δίσταζαν να δώσουν διαβατήριο σε οποιαδήποτε ιδέα κι ευρεσιτεχνία από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη που θα μπορούσε να τους φανεί χρήσιμη στο μέλλον Περισσότερο δε οι άνθρωποι αυτοί άρχισαν να καλλιεργούν την αντίληψη πως η παραγωγή μιας ταινίας αποτελεί εξ ορισμού και μια καλλιτεχνική έκφραση Στις γραμμές μιας απόλυτα μηχανοποιημένης παραγωγής οι θεμέλιες λίθοι όχι μόνο της γερμανικής κουλτούρας αλλά και σύσσωμης της ευρωπαϊκής τέχνης της περιόδου του Μεσοπολέμου που επέστρεψε στον ανθρωποκεντρισμό άνοιξαν το δρόμο για μία και μόνη αρχή το θρίαμβο της υποκειμενικότητας Για παράδειγμα η παράδοση του βωβού γερμανικού κινηματογράφου ήθελε την κάμερα να δημιουργεί την εντύπωση της υποκειμενικής ψυχολογικής κατάστασης Η πεμπτουσία του εξπρεσσιονισμού στηριζόταν στην επιμονή στη φόρμα ως υποβολείο των σκέψεων των ηρώων Μέσα από αυτό το φίλτρο το κινηματογραφικό ldquoβλέμμαrdquo δεν ήταν πια μια μηχανική κίνηση η ματιά του θεατή προς την οθόνη αλλά εντοπιζόταν και μέσα στο φιλμικό ldquoκείμενοrdquo Συνήθη μοτίβα της τέχνης του Μεσοπολέμου στην Ευρώπη ανανέωσαν θεματικά το χολιγουντιανό ρεπερτόριο η αναζήτηση του ηδονισμού η εξύψωση του ατόμου η ειρωνεία το γύρισμα της τύχης χρωμάτισαν σε άλλους τόνους κάποιες πολυειπωμένες κατά τrsquo άλλα ιστορίες ώσπου να φτάσουν στις απο-χρώσεις του μαύρου mdashγιrsquo αυτό και οι ταινίες του τέλους του lsquo30 συγχέονται συχνά ως noir Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια πρόβα τζενεράλε Αν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο και για την επίγευση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σε σχέση με αυτήν του Δεύτερου

Μια πινελιά ειρωνείας συμπληρώνει τον καμβά Για όσο διάστημα το Hollywood δεχόταν τις σωτήριες ενέσεις του από την ομάδα των γερμανοαυστριακών σκηνοθετών οι γερμανοί διαννοούμενοι που φτάνουν παράλληλα στην Αμερική εκπρόσωποι του ldquoΙνστιτούτου Κοι-νωνικής Έρευναςrdquo (γνωστότεροι ως τα μέλη της ldquoΣχολής της Φρανκφούρτηςrdquo) έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το πεδίο που στην πορεία θα αποτελέσει πυρήνα της κριτικής τους τη μαζική κουλτούρα Την ίδια περίοδο που οι μεν στρέφονται σε έναν βασικό μηχανισμό της μαζικής κουλτούρας στην Αμερική τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας οι δε αποστρέφονται οποιασδήποτε κοινωνικής εκδήλωσης σχετί-ζεται με αυτήν και ορίζουν (έστω κι αποφατικά) την περιβόητη ldquoκριτική θεωρίαrdquo τους Είναι η πρώτη φορά που ένα φιλοσοφικό ρεύμα διαπιστώνει την παθογένεια που έπεται της γιγάντωσης των μέσων επικοινωνίας και της εξέλιξης της τεχνολογίας της εικόνας Δεν πρόκειται για αντίφαση Ο κινηματογράφος ως κατεξοχήν μέσο όπου οι αντιθέσεις συναντιούνται συνέστησε το ιδανικό πεδίο παρατήρησης για τους σκεπτόμενους της εποχής είτε αυτοί στέκονταν εντός είτε εκτός των τειχών των στούντιο Σήμερα στα credits των πιο επιτυχημένων αμερικάνικων blockbusters μπαίνουν οι υπογραφές των γερμανών Roland Emmerich και Wolfgang Petersen Κι ldquoέξω από τα τείχηrdquo εκτείνονται ορδές ανθρώπων που δηλώνουν θεσμικά ή εξω-θεσμικά αλλά και με επιπολαιότητα και ευκολία τον αντι-αμερικανισμό τους και τους τρόπους με τους οποίους καταδικάζουν τον ναζισμό Οι συγκρίσεις δικές μας

Σημειώσεις(1) Ο αυστριακός Οtto Preminger παρά την εβραϊκή του καταγωγή δέχτηκε να αφήσει τη χώρα του περισσότερο για μια επικερδή πρόταση που του έγινε από την 20th Century Fox Αργότερα μάλιστα σε ένα διάλειμμα αναδουλειάς θα έκανε κι ένα πέρασμα από το Braodway ως ηθοποιός όπου παραδόξως έγινε γνωστός παίζοντας τον ναζί Ο δανός Douglas Sirk (βαπτίστηκε Claus Detlev Sirk) επέλεξε να ζήσει στη χώρα του Goethe γιατί αγαπούσε το γερμανικό ρομαντισμό Σύντομα θα τοποθετούνταν το ίδιο ρομαντικά στο χώρο της αριστεράς αλλά το 1937 έφυγε από τη Γερμανία κυριολεκτικά νύχτα ως φυγάς mdashκατά φαντασίαν ασθενής σε ένα τραυματιοφορείο μαζί με τη δεύτερη (κι εβραία) γυναίκα του (η πρώτη προσχώρησε από νωρίς στο πλευρό των εθνικο-σοσιαλιστών) Ο Billy Wilder μπορεί να μην ήξερε καν αγγλικά όταν άρχισε να πουλά τα σενάριά του στο Hollywood το 1933 αλλά είχε προπολλού λάβει τα νάματα της αμερικανικής κουλτούρας την τζαζ το τσάρλεστον παρεμφερείς ήχους και εικόνες της εποχής Ο Ophuumlls έτσι κι αλλιώς άλλαζε με ευκολία περιβάλλον μόνο στο Μεσοπόλεμο γύρισε τέσσερα φιλμ σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και γλώσσες

Abstract This article by Gelly Mademli is a recollection of the german cultural and intellectual immigration between the two world wars mainly on grounds of political differences and how it shaped the great Hollywood of the years that followed

Ο Aubrey de Grey είναι ένας ξερακιανός ερευνητής του πανεπιστημίου του Cambridge Αντικομφορμιστής όπως τουλάχιστον μπορεί εύκολα κανείς να συμπεράνει κι απrsquo τη φωτογραφία-πορτρέτο που δημοσιεύουμε Έχει μακριά laquoαγι-οβασιλιάτικαraquo πυρόξανθα γένια φοράει ένα χιλιομπαλωμένο πουλόβερ και μιλάει δυσνόητα γρήγορα βομβαρδίζοντας το συνομιλητή του με αναφορικές προτάσεις και βρετανικό φλέγμα To όνομα του υπαινίσσεται γαλλική καταγωγή αλλά όπως ο ίδιος μου είπε θα πρέπει να ανατρέξει κανείς πολύ πίσω στην γαλλο-βρετανική ιστορία και το κοινό νορμανδικό τους παρελθόν για να δικαιωθεί αυτή η πρώτη λογικοφανής εντύπωση Ο κύριος de Grey είναι μεγαλωμένος στο Λονδίνο ldquoχίπηςrdquo φαινομενικά αλλά αρχετυπικός άγγλος στον τρόπο ζωής τις συνήθειες το ldquoλέγεινrdquo και το ldquoσκέπτεσθαιrdquo Ζει στην πόλη-μουσείο του Cambridge στα βρετανικά midlands δεν οδηγεί παρά μόνο ποδήλατο δεν καπνίζει παρά μόνο πίνει μπύρα πολύ κι όπως όλοι οι συμπολίτες του συνηθίζει να κάνει βαρκάδα μrsquo ένα ξύλινο πλεούμενο σα γόνδολα ακατέρ-γαστη απrsquo την ιταλική φινέτσα σrsquo ένα από τα πιο γαλήνια μέρη όπου προσωπικά έχω βρεθεί στον ποταμό Cam που διαπλέει την πόλη του Αν κι ο ίδιος σπούδασε την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών κι αρχικά εξειδικεύτηκε στην τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) το πεδίο του ερευνητικού προγράμματος που ldquoτρέχειrdquo τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά μακρινό απrsquo την αρχική του επιστημονική κατεύθυνση Ο κύριος de Grey κάνει έρευνα ldquoαιχμήςrdquo στην νεοσύστατη (sic) επιστήμη της βιογεροντολογίας Δεν είναι καθηγητής στο Cambridge έχει κάνει όμως το διδακτορικό του εκεί και τώρα το φημισμένο πανεπιστήμιο υποστηρίζει ανάμεσα σε πολλούς άλλους την έρευνα του διαθέτοντας του και δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές

Τον συνάντησα στο Cambridge σαν απεσταλμένος της εκ-πομπής ldquoTop Storiesrdquo της ΝΕΤ Κι αυτό που μας τράβηξε εκεί δε συμπεριλαμβάνεται στο ανεπίσημο μίνι βιογραφικό σημείωμα της πρώτης παραγράφου Ο de Grey ρισκάρο-ντας απροκάλυπτα το επιστημονικό του κύρος τοποθετεί

την έρευνα του στη βιογεροντολογία κάτω από βαρύγδου-πους τίτλους εκκωφαντικούς όσο και εξωφρενικούς στην πρώτη τους ανάγνωση ldquoΣε 30 χρόνια οι άνθρωποι θα είναι δυνατόν να ζούνε έως και 1000 έτηrdquo επαναλαμβάνει σε κάθε διάλεξη απέναντι σε κάθε κασετοφωνάκι μπλοκάκι και κάμερα Δελεαστικός τίτλος για κάθε ΜΜΕ κάθε εν δυνάμει τηλεθεατή ή αναγνώστη Με την περίπτωση de Grey και τη ldquoμέθοδο αναζωογόνησήςrdquo του έχουν ασχοληθεί μέσα μαζικής ενημέρωσης απrsquo όλον τον κόσμο και τηλεοπτικά δίκτυα απrsquo την ισπανική τηλεόραση έως το ldquoβικτοριανόrdquo BBC Ο ίδιος ο de Grey είναι απίστευτα εξοικειωμένος στη σχέση του με τα ΜΜΕ πρόθυμος να ldquoδανείσειrdquo το χρόνο του και ldquoπροπο-νημένοςrdquo σrsquo αυτά που θα πει mdashείναι χαρακτηριστικό ότι ldquoon camerardquo δεν έχασε τα λόγια του ούτε μια φορά πιθανώς δεν κόμπιασε καν Αυτό συμβαίνει γιατί ο ίδιος κι η έρευνα του μόνο όφελος μπορεί να έχουν απrsquo την επαφή με τα μέσα mdashκάθε πρωτοπόρος επιστημονική έρευνα χρειάζεται γερή χρηματοδότηση Η οικονομική υποστήριξη που αναζητά ο de Grey και (πραγματικά) απαιτεί η έρευνα του προϋποθέτει την προβολή της

Μη σπεύσετε να τον θεωρήσετε ldquoπονηρόrdquo mdashο de Grey αφήνει την εντύπωση μιας ιδιόρρυθμης ευφυΐας παρά ενός ldquoλα-μόγιουrdquo Ένας έλληνας φίλος μεταπτυχιακός καρδιολόγος στην Αγγλία που με βοήθησε στην μετάφραση επιστημονικών όρων κατά τη διάρκεια της συνέντευξης εντυπωσιάστηκε απrsquo το επιστημονικό υπόβαθρο του de Grey κι ανακάλεσε όλη την αρχική του προκατάληψη ―την οποία μάλλον μετέτρεψε μετά τη συζήτηση μας σε γνήσια εκτίμηση της έρευνας του άγγλου επιστήμονα Γιατί όσο τρελό κι αν ακούγεται αυτό που ο de Grey προβλέπει η ανθρώπινη διάνοια έχει πολλές φορές επιβεβαιώσει παρόμοιες ldquoεπιστημονικές φαντασίεςrdquo σε πείσμα της κοινής λογικής Ο τίτλος ldquoΈχεις 50 πιθανότη-τες να ζήσεις 1000 χρόνιαrdquo στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ίσως ισοδυναμούσε με την πρόταση ldquoΣε λίγα χρόνια ο άνθρωπος θα ταξιδεύει από την Ευρώπη στην Αμερική σε 7 ώρεςhelliprdquo

Έχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Aubrey De Grey

Αλέξης Γαγλίας φωτό Αλέξης Μητρογιώργος

Κύριε de Grey έχετε γίνει γνωστός απrsquo τη θεωρία σας ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει περισσότερο από χίλια χρόνιαΕίμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν πολύ περισσό-τερο από τώρα περίπου έως και χίλια χρόνια στο μέλλον Πιθανότατα θα αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία σχετικά σύντομα Κι αυτό δεν είναι μια προσωπική μου φαντασίωση Θα συμβεί σίγουρα

Αυτό που λέτε φαντάζει κάπως μαγικό πως είναι δυνατόν να συμ-βείΕίναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό δεν είναι μαγικό αν απλώς θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή Μια περί-πλοκη μηχανή της οποίας δεν έχουμε τrsquo ακριβή αντίγραφα του σχεδίου κατασκευής Παρrsquo όλrsquo αυτά το ανθρώπινο σώμα παραμένει μια μηχανή κι είναι παραδεκτό πως μπορεί να επισκευαστεί όπως και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασε ο άνθρωπος ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι για παράδειγμα Ξέρουμε ότι τα κτίρια πχ η Ακρόπολη μπορούν να μείνουν ανέγγιχτα για πολλές εκατοντάδες χρόνια Ένα αυτοκίνητο μπορεί να δουλεύει έως 100 χρόνια ακόμα κι αν σχεδι-άστηκε να λειτουργεί μόνο για δέκα Η σωστή επισκευή κι η συνεπής συντήρηση μπορούν να διατηρήσουν μια μηχανή λειτουργική για όσο χρόνο θέλουμε

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για την πραγμάτωση της έρευνάς σαςΕίναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πότε θα πραγματωθούν όλες οι νέες και φιλόδοξες τεχνολογίες Παραδείγματος χάριν όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν την προσπάθεια τους να πετάξουν μεσολάβησαν πολλοί αιώνες από το Λεονάρντο Ντα Βίντσι μέχρι τους αδερφούς Ράιτ Δε μπορούμε λοιπόν να ξέρουμε πόσο χρόνο ακριβώς θα πάρει αλλά μια καλή εκτίμηση μπορεί να γίνει απrsquo το πόσο λεπτομερειακά κατα-νοούμε τον τρόπο που θα το επιτύχουμε Προς το παρόν γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες mdashπως γερνάμε και ποιες είναι οι μοριακές και κυτταρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης Επίσης κατέχουμε πια αρκετά λεπτομερώς το πως θα επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί ο χρόνος Νομίζω ότι έχουμε 50 πιθανότητες νrsquo αναπτύξουμε την απαραίτητη τεχνολογία μέσα σε 25-30 χρόνια Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δε θα συμβεί είναι αν συναντήσουμε απρόβλεπτα εμπόδια ή δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν την απαιτούμενη έρευνα

Τι είναι τελικά η γήρανση Ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο ή μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτείΗ γήρανση είναι σαφέστατα ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο Είτε το ονομάζουμε ασθένεια είτε όχι αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα ορολογίας Εξαρτάται λοιπόν απrsquo το πώς ορίζουμε τη λέξη ασθέ-νεια Αλλά η γήρανση είναι σίγουρα μια ανθυγιεινή κατάσταση Σου κάνει κακό

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρά μας όσο γερνάμε όλο και πιο αργά πολλαπλασιάζονταιΤα γερασμένα κύτταρα διαιρούνται με πιο αργό ρυθμό απrsquo ότι συμ-βαίνει στις νεότερες ηλικίες Και πρέπει να αναζητήσουμε αυτό που ldquoφταίειrdquo στο περιβάλλον των κυττάρων Πάντως είτε συμβαίνει μέσα είτε έξω από το κύτταρο εξακολουθεί να είναι μια αλλαγή στη δομή του σώματος την οποία εμείς θα επισκευάσουμε Για πα-ράδειγμα ένα κύτταρο μπορεί να διαιρείται πιο αργά γιατί υπάρχει μέσα του πέψιμο υλικό κι αυτό επιβραδύνει το μεταβολισμό του ή γιατί το περιβάλλον του το υγρό που περικλείει το κύτταρο δεν ενθαρρύνει την αναπαραγωγή Τέτοιες είναι οι βλάβες που πρέπει να επισκευάσουμε

Θα δείχνουμε κιόλας νέοι Αν αυτές οι ldquoβλάβεςrdquo κάποτε επισκευ-αστούνΌταν αναπτύξουμε τις θεραπείες αναζωογόνησης που προτείνω δε θα έχει σημασία πόσο γερασμένος είσαι Γιατί αν επωφελείσαι από

αυτές θα είσαι για πάντα νέος Είτε λοιπόν κάποιος είναι τριάντα είτε εκατό είτε τριακοσίων ετών θα έχει νεανική εμφάνιση και θα παραμένει νέος κι εσωτερικά τόσο από πλευράς πνευματικής λειτουργίας όσο και σωματικής

Θα σταματήσουμε λοιπόν να πεθαίνουμε από γηρατειά ή αρρώ-στιες Θα καταστούμε αθάνατοιΤουλάχιστον δε θα έχουμε πια κανένα λόγο να πεθάνουμε από γη-ρατειά Μrsquo άλλα λόγια η πιθανότητα να πεθάνουμε κάποια στιγμή δε θrsquo αυξάνεται όσο γερνάμε Φυσικά θα εξακολουθούν να υπάρ-χουν άλλες αρρώστιες που όπως και σήμερα θα σκοτώνουν νέους ανθρώπους Θα εμφανίζονται λόγω της εξέλιξης των βακτηρίων και των ιών Και πολλές άλλες αιτίες θανάτου όχι βιολογικές αλλά πάντως υπαρκτές όπως να σε χτυπήσει ένα φορτηγό ή να σε πυρο-βολήσουν στον πόλεμο Σίγουρα λοιπόν δε θα γίνουμε αθάνατοι Αθανασία σημαίνει να μην έχεις καμιά πιθανότητα να πεθάνεις από οποιαδήποτε αιτία Δε θα το καταφέρουμε αυτό

Πόσο εμπλέκονται στην έρευνα και τη θεωρία σας όροι όπως γε-νετική κλωνοποίηση νανοτεχνολογίαΗ κλωνοποίηση έχει πολλαπλά νοήματα αλλά το πιο ενδιαφέρον ldquoπαρακλάδιrdquo της είναι η ldquoθεραπευτική κλωνοποίησηrdquo Είναι η πιο συγγενική εκδοχή της με την ιατρική επιστήμη Η μεταφορά πυρήνων που προτείνει είναι ένας έξυπνος τρόπος να θεραπεύσεις κύτταρα χωρίς να κεντρίσεις την προσοχή του ανοσοποιητικού συστήματος Η θεραπεία γονιδίων θrsquo αποδειχτεί σίγουρα πολύ σημαντική στο μέλλον Η κεντρική ιδέα είναι να εισάγουμε νέα γονίδια στα κύττα-ρά μας ενώ σε μερικές περιπτώσεις πρέπει νrsquo αφαιρούμε άχρηστο υλικό απrsquo αυτά ώστε να διατηρούμε το σώμα μας στην κατάλληλη κατασταση Η νανοτεχνολογία πιθανόν να γίνει πολύ σημαντική στις δεκαετίες που έρχονται αλλά στις πρώτες γενιές τεχνολογιών που θα επισκευάζουν και θα συντηρούν το ανθρώπινο σώμα δε νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα

Θα μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει τα 1000 χρόνια απrsquo τον καναπέ του Πίνοντας καπνίζοντας και τρώγοντας χωρίς κανένα αυτοέ-λεγχοΈνα απrsquo τα πιο σημαντικά σημεία στη θεραπεία αναζωογόνησης είναι ότι θα μπορούμε να επισκευάσουμε τη ζημιά που προκαλείται από τη γήρανση ακόμα κι αν αυτή είναι ασυνήθιστα γρήγορη Σήμερα αν κάποιος τρώει ανθυγιεινά ή δεν ασκείται θα υποφέρει κι ίσως τελικά δε ζήσει πολύ γιατί μπορεί να πάθει διαβήτη ή οτιδήποτε ανάλογο Αλλά οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορούν να σταματήσουν τέτοιες περιπλοκές Αν οι άνθρωποι που ζουν ανθυγιεινά έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν απrsquo αυτές τις θεραπείες συχνότερα από κάποιον που κάνει μια υγιεινή ζωή τότε πιθανόν η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους νrsquo αποδειχτεί πολύ μικρή Αν πήγαινες στην Αφρική τον προηγούμενο αιώνα ίσως πέθαινες από ελονοσία Τώρα όποιος σκοπεύει να ταξιδέψει μέχρι εκεί κάνει μια ένεση κι είναι ασφαλής Ανάλογα στο μέλλον θα κάνεις μια ένεση και θα είναι απολύτως ΟΚ να φας στα McDonaldrsquos

Οι συμπεριφορές αγάπης το γέλιο η καλή καρδιά πόσο βοηθάνε στη μακροζωίαΔεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον έλεγχο του ρυθμού γήρανσης Όταν εξετάζουμε υπερή-λικες πάνω από 100 χρονών σχεδόν πάντα αποδεικνύονται πολύ καλοί στην αντιμετώπιση αγχωδών καταστάσεων Δε στρεσάρονται υπερβολικά κι αυτό είναι πολύ σημαντικό Όταν οι άνθρωποι αγ-χώνονται απελευθερώνονται κάποιες ορμόνες που είναι αρνητικές για την υγεία κι επιταχύνουν τη γήρανση Αλλά η διαφορά τελικά είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τις τεχνολογίες που περιγράφω Ίσως 1-2 χρόνια Η τεχνολογία που θέλω να εξελίξω θα κρατά τους ανθρώπους νέους και υγιείς οριστικά

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Τι ειρωνεία λοιπόν η ldquoμετανάστευση των διαννοουμένωνrdquo όπως έμελλε να μείνει στο χρόνο με άλλα λόγια η αθρόα προσέλευση ανθρώ-πων του κινηματογράφου του θεάτρου και της μουσικής απrsquo την Ευρώπη (και μάλιστα περισσότερο απrsquo τη Γερμανία και την Αυστρία) στη Νότια Καλιφόρνια από το τέλος της δεκαετίας του lsquo20 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 ήταν κι η βασική μεταβλητή που μεταμόρφωσε το Χόλιγουντ που στο τέλος του Αrsquo Παγκοσμίου Πολέμου θύμιζε περισσότερο μια εξελιγμένη ldquoβιομηχανικήrdquo περιοχή Από τους πρώτους κιόλας μήνες το τοπίο άλλαξε άρδην καθώς αυτό το νέο κύμα συμπλήρωσε στο παζλ τα κομμάτια που έλειπαν Στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1933 (το έτος ανάληψης της εξουσίας από το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα) και 1952 περισσότεροι από 1500 Αυστριακοί και Γερμανοί δούλευαν στα μεγάλα στούντιο Ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων που δούλευαν στα στούντιο ήταν αμερικανικής καταγωγής αυτοί αναλάμβαναν να καλύπτουν τις χαμηλόμισθες επικουρικές θέσεις ξυλουργοί ελαιοχρωματιστές δακτυλογράφοι κουβαλητές εργάτες ldquoγενικών καθηκόντωνrdquo Αντίθετα τα μεγάλα ονόματα των παραγωγών των σκηνοθετών ακόμα και των πρωταγωνιστών είχαν ξενική εξωτική κατάληξη mdashοι αδερφοί Warner ο Sam Goldwyn ο Lewis B Mayer παραγωγοί κάποιων από τις μεγαλύτερες επιτυχιές της εποχής ήταν κι αυτοί μέτοικοι Οι Marlene Dietrich Hedy Lamarr κι άλλες σιωπηλές βαμπ έφεραν μιας άλλης κοπής φωτογένεια Οι Josef von Sternberg Max Ophuumlls Otto Preminger Fritz Lang Billy Wilder και Fred Zinnemann ήταν μερικοί μόνο από τους δεκάδες σκηνοθέτες που αναδείχθηκαν στη χώρα τους και βρήκαν στα ldquoμεγάλα μεγέθηrdquo της δυτικής ακτής το ιδανικό πεδίο δράσης τους Ο καθένας για διαφορετικούς λόγους (1) αλλά όλοι με το ίδιο αποτέλεσμα

Οι Γερμανοί δεν έφεραν στις αποσκευές τους για την Αμερική απλώς τεχνική κατάρτιση Βέβαια αυτή βοήθησε καθώς οι αμερικάνοι που ασχολούνταν με το σινεμά δεν φημίζονταν για την εφευρετικότητά τους αλλά για τον πραγματισμό τους Δε θα δίσταζαν να δώσουν διαβατήριο σε οποιαδήποτε ιδέα κι ευρεσιτεχνία από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη που θα μπορούσε να τους φανεί χρήσιμη στο μέλλον Περισσότερο δε οι άνθρωποι αυτοί άρχισαν να καλλιεργούν την αντίληψη πως η παραγωγή μιας ταινίας αποτελεί εξ ορισμού και μια καλλιτεχνική έκφραση Στις γραμμές μιας απόλυτα μηχανοποιημένης παραγωγής οι θεμέλιες λίθοι όχι μόνο της γερμανικής κουλτούρας αλλά και σύσσωμης της ευρωπαϊκής τέχνης της περιόδου του Μεσοπολέμου που επέστρεψε στον ανθρωποκεντρισμό άνοιξαν το δρόμο για μία και μόνη αρχή το θρίαμβο της υποκειμενικότητας Για παράδειγμα η παράδοση του βωβού γερμανικού κινηματογράφου ήθελε την κάμερα να δημιουργεί την εντύπωση της υποκειμενικής ψυχολογικής κατάστασης Η πεμπτουσία του εξπρεσσιονισμού στηριζόταν στην επιμονή στη φόρμα ως υποβολείο των σκέψεων των ηρώων Μέσα από αυτό το φίλτρο το κινηματογραφικό ldquoβλέμμαrdquo δεν ήταν πια μια μηχανική κίνηση η ματιά του θεατή προς την οθόνη αλλά εντοπιζόταν και μέσα στο φιλμικό ldquoκείμενοrdquo Συνήθη μοτίβα της τέχνης του Μεσοπολέμου στην Ευρώπη ανανέωσαν θεματικά το χολιγουντιανό ρεπερτόριο η αναζήτηση του ηδονισμού η εξύψωση του ατόμου η ειρωνεία το γύρισμα της τύχης χρωμάτισαν σε άλλους τόνους κάποιες πολυειπωμένες κατά τrsquo άλλα ιστορίες ώσπου να φτάσουν στις απο-χρώσεις του μαύρου mdashγιrsquo αυτό και οι ταινίες του τέλους του lsquo30 συγχέονται συχνά ως noir Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια πρόβα τζενεράλε Αν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο και για την επίγευση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σε σχέση με αυτήν του Δεύτερου

Μια πινελιά ειρωνείας συμπληρώνει τον καμβά Για όσο διάστημα το Hollywood δεχόταν τις σωτήριες ενέσεις του από την ομάδα των γερμανοαυστριακών σκηνοθετών οι γερμανοί διαννοούμενοι που φτάνουν παράλληλα στην Αμερική εκπρόσωποι του ldquoΙνστιτούτου Κοι-νωνικής Έρευναςrdquo (γνωστότεροι ως τα μέλη της ldquoΣχολής της Φρανκφούρτηςrdquo) έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το πεδίο που στην πορεία θα αποτελέσει πυρήνα της κριτικής τους τη μαζική κουλτούρα Την ίδια περίοδο που οι μεν στρέφονται σε έναν βασικό μηχανισμό της μαζικής κουλτούρας στην Αμερική τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας οι δε αποστρέφονται οποιασδήποτε κοινωνικής εκδήλωσης σχετί-ζεται με αυτήν και ορίζουν (έστω κι αποφατικά) την περιβόητη ldquoκριτική θεωρίαrdquo τους Είναι η πρώτη φορά που ένα φιλοσοφικό ρεύμα διαπιστώνει την παθογένεια που έπεται της γιγάντωσης των μέσων επικοινωνίας και της εξέλιξης της τεχνολογίας της εικόνας Δεν πρόκειται για αντίφαση Ο κινηματογράφος ως κατεξοχήν μέσο όπου οι αντιθέσεις συναντιούνται συνέστησε το ιδανικό πεδίο παρατήρησης για τους σκεπτόμενους της εποχής είτε αυτοί στέκονταν εντός είτε εκτός των τειχών των στούντιο Σήμερα στα credits των πιο επιτυχημένων αμερικάνικων blockbusters μπαίνουν οι υπογραφές των γερμανών Roland Emmerich και Wolfgang Petersen Κι ldquoέξω από τα τείχηrdquo εκτείνονται ορδές ανθρώπων που δηλώνουν θεσμικά ή εξω-θεσμικά αλλά και με επιπολαιότητα και ευκολία τον αντι-αμερικανισμό τους και τους τρόπους με τους οποίους καταδικάζουν τον ναζισμό Οι συγκρίσεις δικές μας

Σημειώσεις(1) Ο αυστριακός Οtto Preminger παρά την εβραϊκή του καταγωγή δέχτηκε να αφήσει τη χώρα του περισσότερο για μια επικερδή πρόταση που του έγινε από την 20th Century Fox Αργότερα μάλιστα σε ένα διάλειμμα αναδουλειάς θα έκανε κι ένα πέρασμα από το Braodway ως ηθοποιός όπου παραδόξως έγινε γνωστός παίζοντας τον ναζί Ο δανός Douglas Sirk (βαπτίστηκε Claus Detlev Sirk) επέλεξε να ζήσει στη χώρα του Goethe γιατί αγαπούσε το γερμανικό ρομαντισμό Σύντομα θα τοποθετούνταν το ίδιο ρομαντικά στο χώρο της αριστεράς αλλά το 1937 έφυγε από τη Γερμανία κυριολεκτικά νύχτα ως φυγάς mdashκατά φαντασίαν ασθενής σε ένα τραυματιοφορείο μαζί με τη δεύτερη (κι εβραία) γυναίκα του (η πρώτη προσχώρησε από νωρίς στο πλευρό των εθνικο-σοσιαλιστών) Ο Billy Wilder μπορεί να μην ήξερε καν αγγλικά όταν άρχισε να πουλά τα σενάριά του στο Hollywood το 1933 αλλά είχε προπολλού λάβει τα νάματα της αμερικανικής κουλτούρας την τζαζ το τσάρλεστον παρεμφερείς ήχους και εικόνες της εποχής Ο Ophuumlls έτσι κι αλλιώς άλλαζε με ευκολία περιβάλλον μόνο στο Μεσοπόλεμο γύρισε τέσσερα φιλμ σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και γλώσσες

Abstract This article by Gelly Mademli is a recollection of the german cultural and intellectual immigration between the two world wars mainly on grounds of political differences and how it shaped the great Hollywood of the years that followed

Ο Aubrey de Grey είναι ένας ξερακιανός ερευνητής του πανεπιστημίου του Cambridge Αντικομφορμιστής όπως τουλάχιστον μπορεί εύκολα κανείς να συμπεράνει κι απrsquo τη φωτογραφία-πορτρέτο που δημοσιεύουμε Έχει μακριά laquoαγι-οβασιλιάτικαraquo πυρόξανθα γένια φοράει ένα χιλιομπαλωμένο πουλόβερ και μιλάει δυσνόητα γρήγορα βομβαρδίζοντας το συνομιλητή του με αναφορικές προτάσεις και βρετανικό φλέγμα To όνομα του υπαινίσσεται γαλλική καταγωγή αλλά όπως ο ίδιος μου είπε θα πρέπει να ανατρέξει κανείς πολύ πίσω στην γαλλο-βρετανική ιστορία και το κοινό νορμανδικό τους παρελθόν για να δικαιωθεί αυτή η πρώτη λογικοφανής εντύπωση Ο κύριος de Grey είναι μεγαλωμένος στο Λονδίνο ldquoχίπηςrdquo φαινομενικά αλλά αρχετυπικός άγγλος στον τρόπο ζωής τις συνήθειες το ldquoλέγεινrdquo και το ldquoσκέπτεσθαιrdquo Ζει στην πόλη-μουσείο του Cambridge στα βρετανικά midlands δεν οδηγεί παρά μόνο ποδήλατο δεν καπνίζει παρά μόνο πίνει μπύρα πολύ κι όπως όλοι οι συμπολίτες του συνηθίζει να κάνει βαρκάδα μrsquo ένα ξύλινο πλεούμενο σα γόνδολα ακατέρ-γαστη απrsquo την ιταλική φινέτσα σrsquo ένα από τα πιο γαλήνια μέρη όπου προσωπικά έχω βρεθεί στον ποταμό Cam που διαπλέει την πόλη του Αν κι ο ίδιος σπούδασε την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών κι αρχικά εξειδικεύτηκε στην τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) το πεδίο του ερευνητικού προγράμματος που ldquoτρέχειrdquo τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά μακρινό απrsquo την αρχική του επιστημονική κατεύθυνση Ο κύριος de Grey κάνει έρευνα ldquoαιχμήςrdquo στην νεοσύστατη (sic) επιστήμη της βιογεροντολογίας Δεν είναι καθηγητής στο Cambridge έχει κάνει όμως το διδακτορικό του εκεί και τώρα το φημισμένο πανεπιστήμιο υποστηρίζει ανάμεσα σε πολλούς άλλους την έρευνα του διαθέτοντας του και δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές

Τον συνάντησα στο Cambridge σαν απεσταλμένος της εκ-πομπής ldquoTop Storiesrdquo της ΝΕΤ Κι αυτό που μας τράβηξε εκεί δε συμπεριλαμβάνεται στο ανεπίσημο μίνι βιογραφικό σημείωμα της πρώτης παραγράφου Ο de Grey ρισκάρο-ντας απροκάλυπτα το επιστημονικό του κύρος τοποθετεί

την έρευνα του στη βιογεροντολογία κάτω από βαρύγδου-πους τίτλους εκκωφαντικούς όσο και εξωφρενικούς στην πρώτη τους ανάγνωση ldquoΣε 30 χρόνια οι άνθρωποι θα είναι δυνατόν να ζούνε έως και 1000 έτηrdquo επαναλαμβάνει σε κάθε διάλεξη απέναντι σε κάθε κασετοφωνάκι μπλοκάκι και κάμερα Δελεαστικός τίτλος για κάθε ΜΜΕ κάθε εν δυνάμει τηλεθεατή ή αναγνώστη Με την περίπτωση de Grey και τη ldquoμέθοδο αναζωογόνησήςrdquo του έχουν ασχοληθεί μέσα μαζικής ενημέρωσης απrsquo όλον τον κόσμο και τηλεοπτικά δίκτυα απrsquo την ισπανική τηλεόραση έως το ldquoβικτοριανόrdquo BBC Ο ίδιος ο de Grey είναι απίστευτα εξοικειωμένος στη σχέση του με τα ΜΜΕ πρόθυμος να ldquoδανείσειrdquo το χρόνο του και ldquoπροπο-νημένοςrdquo σrsquo αυτά που θα πει mdashείναι χαρακτηριστικό ότι ldquoon camerardquo δεν έχασε τα λόγια του ούτε μια φορά πιθανώς δεν κόμπιασε καν Αυτό συμβαίνει γιατί ο ίδιος κι η έρευνα του μόνο όφελος μπορεί να έχουν απrsquo την επαφή με τα μέσα mdashκάθε πρωτοπόρος επιστημονική έρευνα χρειάζεται γερή χρηματοδότηση Η οικονομική υποστήριξη που αναζητά ο de Grey και (πραγματικά) απαιτεί η έρευνα του προϋποθέτει την προβολή της

Μη σπεύσετε να τον θεωρήσετε ldquoπονηρόrdquo mdashο de Grey αφήνει την εντύπωση μιας ιδιόρρυθμης ευφυΐας παρά ενός ldquoλα-μόγιουrdquo Ένας έλληνας φίλος μεταπτυχιακός καρδιολόγος στην Αγγλία που με βοήθησε στην μετάφραση επιστημονικών όρων κατά τη διάρκεια της συνέντευξης εντυπωσιάστηκε απrsquo το επιστημονικό υπόβαθρο του de Grey κι ανακάλεσε όλη την αρχική του προκατάληψη ―την οποία μάλλον μετέτρεψε μετά τη συζήτηση μας σε γνήσια εκτίμηση της έρευνας του άγγλου επιστήμονα Γιατί όσο τρελό κι αν ακούγεται αυτό που ο de Grey προβλέπει η ανθρώπινη διάνοια έχει πολλές φορές επιβεβαιώσει παρόμοιες ldquoεπιστημονικές φαντασίεςrdquo σε πείσμα της κοινής λογικής Ο τίτλος ldquoΈχεις 50 πιθανότη-τες να ζήσεις 1000 χρόνιαrdquo στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ίσως ισοδυναμούσε με την πρόταση ldquoΣε λίγα χρόνια ο άνθρωπος θα ταξιδεύει από την Ευρώπη στην Αμερική σε 7 ώρεςhelliprdquo

Έχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Aubrey De Grey

Αλέξης Γαγλίας φωτό Αλέξης Μητρογιώργος

Κύριε de Grey έχετε γίνει γνωστός απrsquo τη θεωρία σας ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει περισσότερο από χίλια χρόνιαΕίμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν πολύ περισσό-τερο από τώρα περίπου έως και χίλια χρόνια στο μέλλον Πιθανότατα θα αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία σχετικά σύντομα Κι αυτό δεν είναι μια προσωπική μου φαντασίωση Θα συμβεί σίγουρα

Αυτό που λέτε φαντάζει κάπως μαγικό πως είναι δυνατόν να συμ-βείΕίναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό δεν είναι μαγικό αν απλώς θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή Μια περί-πλοκη μηχανή της οποίας δεν έχουμε τrsquo ακριβή αντίγραφα του σχεδίου κατασκευής Παρrsquo όλrsquo αυτά το ανθρώπινο σώμα παραμένει μια μηχανή κι είναι παραδεκτό πως μπορεί να επισκευαστεί όπως και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασε ο άνθρωπος ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι για παράδειγμα Ξέρουμε ότι τα κτίρια πχ η Ακρόπολη μπορούν να μείνουν ανέγγιχτα για πολλές εκατοντάδες χρόνια Ένα αυτοκίνητο μπορεί να δουλεύει έως 100 χρόνια ακόμα κι αν σχεδι-άστηκε να λειτουργεί μόνο για δέκα Η σωστή επισκευή κι η συνεπής συντήρηση μπορούν να διατηρήσουν μια μηχανή λειτουργική για όσο χρόνο θέλουμε

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για την πραγμάτωση της έρευνάς σαςΕίναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πότε θα πραγματωθούν όλες οι νέες και φιλόδοξες τεχνολογίες Παραδείγματος χάριν όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν την προσπάθεια τους να πετάξουν μεσολάβησαν πολλοί αιώνες από το Λεονάρντο Ντα Βίντσι μέχρι τους αδερφούς Ράιτ Δε μπορούμε λοιπόν να ξέρουμε πόσο χρόνο ακριβώς θα πάρει αλλά μια καλή εκτίμηση μπορεί να γίνει απrsquo το πόσο λεπτομερειακά κατα-νοούμε τον τρόπο που θα το επιτύχουμε Προς το παρόν γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες mdashπως γερνάμε και ποιες είναι οι μοριακές και κυτταρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης Επίσης κατέχουμε πια αρκετά λεπτομερώς το πως θα επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί ο χρόνος Νομίζω ότι έχουμε 50 πιθανότητες νrsquo αναπτύξουμε την απαραίτητη τεχνολογία μέσα σε 25-30 χρόνια Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δε θα συμβεί είναι αν συναντήσουμε απρόβλεπτα εμπόδια ή δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν την απαιτούμενη έρευνα

Τι είναι τελικά η γήρανση Ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο ή μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτείΗ γήρανση είναι σαφέστατα ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο Είτε το ονομάζουμε ασθένεια είτε όχι αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα ορολογίας Εξαρτάται λοιπόν απrsquo το πώς ορίζουμε τη λέξη ασθέ-νεια Αλλά η γήρανση είναι σίγουρα μια ανθυγιεινή κατάσταση Σου κάνει κακό

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρά μας όσο γερνάμε όλο και πιο αργά πολλαπλασιάζονταιΤα γερασμένα κύτταρα διαιρούνται με πιο αργό ρυθμό απrsquo ότι συμ-βαίνει στις νεότερες ηλικίες Και πρέπει να αναζητήσουμε αυτό που ldquoφταίειrdquo στο περιβάλλον των κυττάρων Πάντως είτε συμβαίνει μέσα είτε έξω από το κύτταρο εξακολουθεί να είναι μια αλλαγή στη δομή του σώματος την οποία εμείς θα επισκευάσουμε Για πα-ράδειγμα ένα κύτταρο μπορεί να διαιρείται πιο αργά γιατί υπάρχει μέσα του πέψιμο υλικό κι αυτό επιβραδύνει το μεταβολισμό του ή γιατί το περιβάλλον του το υγρό που περικλείει το κύτταρο δεν ενθαρρύνει την αναπαραγωγή Τέτοιες είναι οι βλάβες που πρέπει να επισκευάσουμε

Θα δείχνουμε κιόλας νέοι Αν αυτές οι ldquoβλάβεςrdquo κάποτε επισκευ-αστούνΌταν αναπτύξουμε τις θεραπείες αναζωογόνησης που προτείνω δε θα έχει σημασία πόσο γερασμένος είσαι Γιατί αν επωφελείσαι από

αυτές θα είσαι για πάντα νέος Είτε λοιπόν κάποιος είναι τριάντα είτε εκατό είτε τριακοσίων ετών θα έχει νεανική εμφάνιση και θα παραμένει νέος κι εσωτερικά τόσο από πλευράς πνευματικής λειτουργίας όσο και σωματικής

Θα σταματήσουμε λοιπόν να πεθαίνουμε από γηρατειά ή αρρώ-στιες Θα καταστούμε αθάνατοιΤουλάχιστον δε θα έχουμε πια κανένα λόγο να πεθάνουμε από γη-ρατειά Μrsquo άλλα λόγια η πιθανότητα να πεθάνουμε κάποια στιγμή δε θrsquo αυξάνεται όσο γερνάμε Φυσικά θα εξακολουθούν να υπάρ-χουν άλλες αρρώστιες που όπως και σήμερα θα σκοτώνουν νέους ανθρώπους Θα εμφανίζονται λόγω της εξέλιξης των βακτηρίων και των ιών Και πολλές άλλες αιτίες θανάτου όχι βιολογικές αλλά πάντως υπαρκτές όπως να σε χτυπήσει ένα φορτηγό ή να σε πυρο-βολήσουν στον πόλεμο Σίγουρα λοιπόν δε θα γίνουμε αθάνατοι Αθανασία σημαίνει να μην έχεις καμιά πιθανότητα να πεθάνεις από οποιαδήποτε αιτία Δε θα το καταφέρουμε αυτό

Πόσο εμπλέκονται στην έρευνα και τη θεωρία σας όροι όπως γε-νετική κλωνοποίηση νανοτεχνολογίαΗ κλωνοποίηση έχει πολλαπλά νοήματα αλλά το πιο ενδιαφέρον ldquoπαρακλάδιrdquo της είναι η ldquoθεραπευτική κλωνοποίησηrdquo Είναι η πιο συγγενική εκδοχή της με την ιατρική επιστήμη Η μεταφορά πυρήνων που προτείνει είναι ένας έξυπνος τρόπος να θεραπεύσεις κύτταρα χωρίς να κεντρίσεις την προσοχή του ανοσοποιητικού συστήματος Η θεραπεία γονιδίων θrsquo αποδειχτεί σίγουρα πολύ σημαντική στο μέλλον Η κεντρική ιδέα είναι να εισάγουμε νέα γονίδια στα κύττα-ρά μας ενώ σε μερικές περιπτώσεις πρέπει νrsquo αφαιρούμε άχρηστο υλικό απrsquo αυτά ώστε να διατηρούμε το σώμα μας στην κατάλληλη κατασταση Η νανοτεχνολογία πιθανόν να γίνει πολύ σημαντική στις δεκαετίες που έρχονται αλλά στις πρώτες γενιές τεχνολογιών που θα επισκευάζουν και θα συντηρούν το ανθρώπινο σώμα δε νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα

Θα μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει τα 1000 χρόνια απrsquo τον καναπέ του Πίνοντας καπνίζοντας και τρώγοντας χωρίς κανένα αυτοέ-λεγχοΈνα απrsquo τα πιο σημαντικά σημεία στη θεραπεία αναζωογόνησης είναι ότι θα μπορούμε να επισκευάσουμε τη ζημιά που προκαλείται από τη γήρανση ακόμα κι αν αυτή είναι ασυνήθιστα γρήγορη Σήμερα αν κάποιος τρώει ανθυγιεινά ή δεν ασκείται θα υποφέρει κι ίσως τελικά δε ζήσει πολύ γιατί μπορεί να πάθει διαβήτη ή οτιδήποτε ανάλογο Αλλά οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορούν να σταματήσουν τέτοιες περιπλοκές Αν οι άνθρωποι που ζουν ανθυγιεινά έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν απrsquo αυτές τις θεραπείες συχνότερα από κάποιον που κάνει μια υγιεινή ζωή τότε πιθανόν η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους νrsquo αποδειχτεί πολύ μικρή Αν πήγαινες στην Αφρική τον προηγούμενο αιώνα ίσως πέθαινες από ελονοσία Τώρα όποιος σκοπεύει να ταξιδέψει μέχρι εκεί κάνει μια ένεση κι είναι ασφαλής Ανάλογα στο μέλλον θα κάνεις μια ένεση και θα είναι απολύτως ΟΚ να φας στα McDonaldrsquos

Οι συμπεριφορές αγάπης το γέλιο η καλή καρδιά πόσο βοηθάνε στη μακροζωίαΔεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον έλεγχο του ρυθμού γήρανσης Όταν εξετάζουμε υπερή-λικες πάνω από 100 χρονών σχεδόν πάντα αποδεικνύονται πολύ καλοί στην αντιμετώπιση αγχωδών καταστάσεων Δε στρεσάρονται υπερβολικά κι αυτό είναι πολύ σημαντικό Όταν οι άνθρωποι αγ-χώνονται απελευθερώνονται κάποιες ορμόνες που είναι αρνητικές για την υγεία κι επιταχύνουν τη γήρανση Αλλά η διαφορά τελικά είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τις τεχνολογίες που περιγράφω Ίσως 1-2 χρόνια Η τεχνολογία που θέλω να εξελίξω θα κρατά τους ανθρώπους νέους και υγιείς οριστικά

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Μια πινελιά ειρωνείας συμπληρώνει τον καμβά Για όσο διάστημα το Hollywood δεχόταν τις σωτήριες ενέσεις του από την ομάδα των γερμανοαυστριακών σκηνοθετών οι γερμανοί διαννοούμενοι που φτάνουν παράλληλα στην Αμερική εκπρόσωποι του ldquoΙνστιτούτου Κοι-νωνικής Έρευναςrdquo (γνωστότεροι ως τα μέλη της ldquoΣχολής της Φρανκφούρτηςrdquo) έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το πεδίο που στην πορεία θα αποτελέσει πυρήνα της κριτικής τους τη μαζική κουλτούρα Την ίδια περίοδο που οι μεν στρέφονται σε έναν βασικό μηχανισμό της μαζικής κουλτούρας στην Αμερική τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας οι δε αποστρέφονται οποιασδήποτε κοινωνικής εκδήλωσης σχετί-ζεται με αυτήν και ορίζουν (έστω κι αποφατικά) την περιβόητη ldquoκριτική θεωρίαrdquo τους Είναι η πρώτη φορά που ένα φιλοσοφικό ρεύμα διαπιστώνει την παθογένεια που έπεται της γιγάντωσης των μέσων επικοινωνίας και της εξέλιξης της τεχνολογίας της εικόνας Δεν πρόκειται για αντίφαση Ο κινηματογράφος ως κατεξοχήν μέσο όπου οι αντιθέσεις συναντιούνται συνέστησε το ιδανικό πεδίο παρατήρησης για τους σκεπτόμενους της εποχής είτε αυτοί στέκονταν εντός είτε εκτός των τειχών των στούντιο Σήμερα στα credits των πιο επιτυχημένων αμερικάνικων blockbusters μπαίνουν οι υπογραφές των γερμανών Roland Emmerich και Wolfgang Petersen Κι ldquoέξω από τα τείχηrdquo εκτείνονται ορδές ανθρώπων που δηλώνουν θεσμικά ή εξω-θεσμικά αλλά και με επιπολαιότητα και ευκολία τον αντι-αμερικανισμό τους και τους τρόπους με τους οποίους καταδικάζουν τον ναζισμό Οι συγκρίσεις δικές μας

Σημειώσεις(1) Ο αυστριακός Οtto Preminger παρά την εβραϊκή του καταγωγή δέχτηκε να αφήσει τη χώρα του περισσότερο για μια επικερδή πρόταση που του έγινε από την 20th Century Fox Αργότερα μάλιστα σε ένα διάλειμμα αναδουλειάς θα έκανε κι ένα πέρασμα από το Braodway ως ηθοποιός όπου παραδόξως έγινε γνωστός παίζοντας τον ναζί Ο δανός Douglas Sirk (βαπτίστηκε Claus Detlev Sirk) επέλεξε να ζήσει στη χώρα του Goethe γιατί αγαπούσε το γερμανικό ρομαντισμό Σύντομα θα τοποθετούνταν το ίδιο ρομαντικά στο χώρο της αριστεράς αλλά το 1937 έφυγε από τη Γερμανία κυριολεκτικά νύχτα ως φυγάς mdashκατά φαντασίαν ασθενής σε ένα τραυματιοφορείο μαζί με τη δεύτερη (κι εβραία) γυναίκα του (η πρώτη προσχώρησε από νωρίς στο πλευρό των εθνικο-σοσιαλιστών) Ο Billy Wilder μπορεί να μην ήξερε καν αγγλικά όταν άρχισε να πουλά τα σενάριά του στο Hollywood το 1933 αλλά είχε προπολλού λάβει τα νάματα της αμερικανικής κουλτούρας την τζαζ το τσάρλεστον παρεμφερείς ήχους και εικόνες της εποχής Ο Ophuumlls έτσι κι αλλιώς άλλαζε με ευκολία περιβάλλον μόνο στο Μεσοπόλεμο γύρισε τέσσερα φιλμ σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και γλώσσες

Abstract This article by Gelly Mademli is a recollection of the german cultural and intellectual immigration between the two world wars mainly on grounds of political differences and how it shaped the great Hollywood of the years that followed

Ο Aubrey de Grey είναι ένας ξερακιανός ερευνητής του πανεπιστημίου του Cambridge Αντικομφορμιστής όπως τουλάχιστον μπορεί εύκολα κανείς να συμπεράνει κι απrsquo τη φωτογραφία-πορτρέτο που δημοσιεύουμε Έχει μακριά laquoαγι-οβασιλιάτικαraquo πυρόξανθα γένια φοράει ένα χιλιομπαλωμένο πουλόβερ και μιλάει δυσνόητα γρήγορα βομβαρδίζοντας το συνομιλητή του με αναφορικές προτάσεις και βρετανικό φλέγμα To όνομα του υπαινίσσεται γαλλική καταγωγή αλλά όπως ο ίδιος μου είπε θα πρέπει να ανατρέξει κανείς πολύ πίσω στην γαλλο-βρετανική ιστορία και το κοινό νορμανδικό τους παρελθόν για να δικαιωθεί αυτή η πρώτη λογικοφανής εντύπωση Ο κύριος de Grey είναι μεγαλωμένος στο Λονδίνο ldquoχίπηςrdquo φαινομενικά αλλά αρχετυπικός άγγλος στον τρόπο ζωής τις συνήθειες το ldquoλέγεινrdquo και το ldquoσκέπτεσθαιrdquo Ζει στην πόλη-μουσείο του Cambridge στα βρετανικά midlands δεν οδηγεί παρά μόνο ποδήλατο δεν καπνίζει παρά μόνο πίνει μπύρα πολύ κι όπως όλοι οι συμπολίτες του συνηθίζει να κάνει βαρκάδα μrsquo ένα ξύλινο πλεούμενο σα γόνδολα ακατέρ-γαστη απrsquo την ιταλική φινέτσα σrsquo ένα από τα πιο γαλήνια μέρη όπου προσωπικά έχω βρεθεί στον ποταμό Cam που διαπλέει την πόλη του Αν κι ο ίδιος σπούδασε την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών κι αρχικά εξειδικεύτηκε στην τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) το πεδίο του ερευνητικού προγράμματος που ldquoτρέχειrdquo τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά μακρινό απrsquo την αρχική του επιστημονική κατεύθυνση Ο κύριος de Grey κάνει έρευνα ldquoαιχμήςrdquo στην νεοσύστατη (sic) επιστήμη της βιογεροντολογίας Δεν είναι καθηγητής στο Cambridge έχει κάνει όμως το διδακτορικό του εκεί και τώρα το φημισμένο πανεπιστήμιο υποστηρίζει ανάμεσα σε πολλούς άλλους την έρευνα του διαθέτοντας του και δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές

Τον συνάντησα στο Cambridge σαν απεσταλμένος της εκ-πομπής ldquoTop Storiesrdquo της ΝΕΤ Κι αυτό που μας τράβηξε εκεί δε συμπεριλαμβάνεται στο ανεπίσημο μίνι βιογραφικό σημείωμα της πρώτης παραγράφου Ο de Grey ρισκάρο-ντας απροκάλυπτα το επιστημονικό του κύρος τοποθετεί

την έρευνα του στη βιογεροντολογία κάτω από βαρύγδου-πους τίτλους εκκωφαντικούς όσο και εξωφρενικούς στην πρώτη τους ανάγνωση ldquoΣε 30 χρόνια οι άνθρωποι θα είναι δυνατόν να ζούνε έως και 1000 έτηrdquo επαναλαμβάνει σε κάθε διάλεξη απέναντι σε κάθε κασετοφωνάκι μπλοκάκι και κάμερα Δελεαστικός τίτλος για κάθε ΜΜΕ κάθε εν δυνάμει τηλεθεατή ή αναγνώστη Με την περίπτωση de Grey και τη ldquoμέθοδο αναζωογόνησήςrdquo του έχουν ασχοληθεί μέσα μαζικής ενημέρωσης απrsquo όλον τον κόσμο και τηλεοπτικά δίκτυα απrsquo την ισπανική τηλεόραση έως το ldquoβικτοριανόrdquo BBC Ο ίδιος ο de Grey είναι απίστευτα εξοικειωμένος στη σχέση του με τα ΜΜΕ πρόθυμος να ldquoδανείσειrdquo το χρόνο του και ldquoπροπο-νημένοςrdquo σrsquo αυτά που θα πει mdashείναι χαρακτηριστικό ότι ldquoon camerardquo δεν έχασε τα λόγια του ούτε μια φορά πιθανώς δεν κόμπιασε καν Αυτό συμβαίνει γιατί ο ίδιος κι η έρευνα του μόνο όφελος μπορεί να έχουν απrsquo την επαφή με τα μέσα mdashκάθε πρωτοπόρος επιστημονική έρευνα χρειάζεται γερή χρηματοδότηση Η οικονομική υποστήριξη που αναζητά ο de Grey και (πραγματικά) απαιτεί η έρευνα του προϋποθέτει την προβολή της

Μη σπεύσετε να τον θεωρήσετε ldquoπονηρόrdquo mdashο de Grey αφήνει την εντύπωση μιας ιδιόρρυθμης ευφυΐας παρά ενός ldquoλα-μόγιουrdquo Ένας έλληνας φίλος μεταπτυχιακός καρδιολόγος στην Αγγλία που με βοήθησε στην μετάφραση επιστημονικών όρων κατά τη διάρκεια της συνέντευξης εντυπωσιάστηκε απrsquo το επιστημονικό υπόβαθρο του de Grey κι ανακάλεσε όλη την αρχική του προκατάληψη ―την οποία μάλλον μετέτρεψε μετά τη συζήτηση μας σε γνήσια εκτίμηση της έρευνας του άγγλου επιστήμονα Γιατί όσο τρελό κι αν ακούγεται αυτό που ο de Grey προβλέπει η ανθρώπινη διάνοια έχει πολλές φορές επιβεβαιώσει παρόμοιες ldquoεπιστημονικές φαντασίεςrdquo σε πείσμα της κοινής λογικής Ο τίτλος ldquoΈχεις 50 πιθανότη-τες να ζήσεις 1000 χρόνιαrdquo στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ίσως ισοδυναμούσε με την πρόταση ldquoΣε λίγα χρόνια ο άνθρωπος θα ταξιδεύει από την Ευρώπη στην Αμερική σε 7 ώρεςhelliprdquo

Έχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Aubrey De Grey

Αλέξης Γαγλίας φωτό Αλέξης Μητρογιώργος

Κύριε de Grey έχετε γίνει γνωστός απrsquo τη θεωρία σας ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει περισσότερο από χίλια χρόνιαΕίμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν πολύ περισσό-τερο από τώρα περίπου έως και χίλια χρόνια στο μέλλον Πιθανότατα θα αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία σχετικά σύντομα Κι αυτό δεν είναι μια προσωπική μου φαντασίωση Θα συμβεί σίγουρα

Αυτό που λέτε φαντάζει κάπως μαγικό πως είναι δυνατόν να συμ-βείΕίναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό δεν είναι μαγικό αν απλώς θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή Μια περί-πλοκη μηχανή της οποίας δεν έχουμε τrsquo ακριβή αντίγραφα του σχεδίου κατασκευής Παρrsquo όλrsquo αυτά το ανθρώπινο σώμα παραμένει μια μηχανή κι είναι παραδεκτό πως μπορεί να επισκευαστεί όπως και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασε ο άνθρωπος ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι για παράδειγμα Ξέρουμε ότι τα κτίρια πχ η Ακρόπολη μπορούν να μείνουν ανέγγιχτα για πολλές εκατοντάδες χρόνια Ένα αυτοκίνητο μπορεί να δουλεύει έως 100 χρόνια ακόμα κι αν σχεδι-άστηκε να λειτουργεί μόνο για δέκα Η σωστή επισκευή κι η συνεπής συντήρηση μπορούν να διατηρήσουν μια μηχανή λειτουργική για όσο χρόνο θέλουμε

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για την πραγμάτωση της έρευνάς σαςΕίναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πότε θα πραγματωθούν όλες οι νέες και φιλόδοξες τεχνολογίες Παραδείγματος χάριν όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν την προσπάθεια τους να πετάξουν μεσολάβησαν πολλοί αιώνες από το Λεονάρντο Ντα Βίντσι μέχρι τους αδερφούς Ράιτ Δε μπορούμε λοιπόν να ξέρουμε πόσο χρόνο ακριβώς θα πάρει αλλά μια καλή εκτίμηση μπορεί να γίνει απrsquo το πόσο λεπτομερειακά κατα-νοούμε τον τρόπο που θα το επιτύχουμε Προς το παρόν γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες mdashπως γερνάμε και ποιες είναι οι μοριακές και κυτταρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης Επίσης κατέχουμε πια αρκετά λεπτομερώς το πως θα επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί ο χρόνος Νομίζω ότι έχουμε 50 πιθανότητες νrsquo αναπτύξουμε την απαραίτητη τεχνολογία μέσα σε 25-30 χρόνια Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δε θα συμβεί είναι αν συναντήσουμε απρόβλεπτα εμπόδια ή δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν την απαιτούμενη έρευνα

Τι είναι τελικά η γήρανση Ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο ή μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτείΗ γήρανση είναι σαφέστατα ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο Είτε το ονομάζουμε ασθένεια είτε όχι αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα ορολογίας Εξαρτάται λοιπόν απrsquo το πώς ορίζουμε τη λέξη ασθέ-νεια Αλλά η γήρανση είναι σίγουρα μια ανθυγιεινή κατάσταση Σου κάνει κακό

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρά μας όσο γερνάμε όλο και πιο αργά πολλαπλασιάζονταιΤα γερασμένα κύτταρα διαιρούνται με πιο αργό ρυθμό απrsquo ότι συμ-βαίνει στις νεότερες ηλικίες Και πρέπει να αναζητήσουμε αυτό που ldquoφταίειrdquo στο περιβάλλον των κυττάρων Πάντως είτε συμβαίνει μέσα είτε έξω από το κύτταρο εξακολουθεί να είναι μια αλλαγή στη δομή του σώματος την οποία εμείς θα επισκευάσουμε Για πα-ράδειγμα ένα κύτταρο μπορεί να διαιρείται πιο αργά γιατί υπάρχει μέσα του πέψιμο υλικό κι αυτό επιβραδύνει το μεταβολισμό του ή γιατί το περιβάλλον του το υγρό που περικλείει το κύτταρο δεν ενθαρρύνει την αναπαραγωγή Τέτοιες είναι οι βλάβες που πρέπει να επισκευάσουμε

Θα δείχνουμε κιόλας νέοι Αν αυτές οι ldquoβλάβεςrdquo κάποτε επισκευ-αστούνΌταν αναπτύξουμε τις θεραπείες αναζωογόνησης που προτείνω δε θα έχει σημασία πόσο γερασμένος είσαι Γιατί αν επωφελείσαι από

αυτές θα είσαι για πάντα νέος Είτε λοιπόν κάποιος είναι τριάντα είτε εκατό είτε τριακοσίων ετών θα έχει νεανική εμφάνιση και θα παραμένει νέος κι εσωτερικά τόσο από πλευράς πνευματικής λειτουργίας όσο και σωματικής

Θα σταματήσουμε λοιπόν να πεθαίνουμε από γηρατειά ή αρρώ-στιες Θα καταστούμε αθάνατοιΤουλάχιστον δε θα έχουμε πια κανένα λόγο να πεθάνουμε από γη-ρατειά Μrsquo άλλα λόγια η πιθανότητα να πεθάνουμε κάποια στιγμή δε θrsquo αυξάνεται όσο γερνάμε Φυσικά θα εξακολουθούν να υπάρ-χουν άλλες αρρώστιες που όπως και σήμερα θα σκοτώνουν νέους ανθρώπους Θα εμφανίζονται λόγω της εξέλιξης των βακτηρίων και των ιών Και πολλές άλλες αιτίες θανάτου όχι βιολογικές αλλά πάντως υπαρκτές όπως να σε χτυπήσει ένα φορτηγό ή να σε πυρο-βολήσουν στον πόλεμο Σίγουρα λοιπόν δε θα γίνουμε αθάνατοι Αθανασία σημαίνει να μην έχεις καμιά πιθανότητα να πεθάνεις από οποιαδήποτε αιτία Δε θα το καταφέρουμε αυτό

Πόσο εμπλέκονται στην έρευνα και τη θεωρία σας όροι όπως γε-νετική κλωνοποίηση νανοτεχνολογίαΗ κλωνοποίηση έχει πολλαπλά νοήματα αλλά το πιο ενδιαφέρον ldquoπαρακλάδιrdquo της είναι η ldquoθεραπευτική κλωνοποίησηrdquo Είναι η πιο συγγενική εκδοχή της με την ιατρική επιστήμη Η μεταφορά πυρήνων που προτείνει είναι ένας έξυπνος τρόπος να θεραπεύσεις κύτταρα χωρίς να κεντρίσεις την προσοχή του ανοσοποιητικού συστήματος Η θεραπεία γονιδίων θrsquo αποδειχτεί σίγουρα πολύ σημαντική στο μέλλον Η κεντρική ιδέα είναι να εισάγουμε νέα γονίδια στα κύττα-ρά μας ενώ σε μερικές περιπτώσεις πρέπει νrsquo αφαιρούμε άχρηστο υλικό απrsquo αυτά ώστε να διατηρούμε το σώμα μας στην κατάλληλη κατασταση Η νανοτεχνολογία πιθανόν να γίνει πολύ σημαντική στις δεκαετίες που έρχονται αλλά στις πρώτες γενιές τεχνολογιών που θα επισκευάζουν και θα συντηρούν το ανθρώπινο σώμα δε νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα

Θα μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει τα 1000 χρόνια απrsquo τον καναπέ του Πίνοντας καπνίζοντας και τρώγοντας χωρίς κανένα αυτοέ-λεγχοΈνα απrsquo τα πιο σημαντικά σημεία στη θεραπεία αναζωογόνησης είναι ότι θα μπορούμε να επισκευάσουμε τη ζημιά που προκαλείται από τη γήρανση ακόμα κι αν αυτή είναι ασυνήθιστα γρήγορη Σήμερα αν κάποιος τρώει ανθυγιεινά ή δεν ασκείται θα υποφέρει κι ίσως τελικά δε ζήσει πολύ γιατί μπορεί να πάθει διαβήτη ή οτιδήποτε ανάλογο Αλλά οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορούν να σταματήσουν τέτοιες περιπλοκές Αν οι άνθρωποι που ζουν ανθυγιεινά έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν απrsquo αυτές τις θεραπείες συχνότερα από κάποιον που κάνει μια υγιεινή ζωή τότε πιθανόν η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους νrsquo αποδειχτεί πολύ μικρή Αν πήγαινες στην Αφρική τον προηγούμενο αιώνα ίσως πέθαινες από ελονοσία Τώρα όποιος σκοπεύει να ταξιδέψει μέχρι εκεί κάνει μια ένεση κι είναι ασφαλής Ανάλογα στο μέλλον θα κάνεις μια ένεση και θα είναι απολύτως ΟΚ να φας στα McDonaldrsquos

Οι συμπεριφορές αγάπης το γέλιο η καλή καρδιά πόσο βοηθάνε στη μακροζωίαΔεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον έλεγχο του ρυθμού γήρανσης Όταν εξετάζουμε υπερή-λικες πάνω από 100 χρονών σχεδόν πάντα αποδεικνύονται πολύ καλοί στην αντιμετώπιση αγχωδών καταστάσεων Δε στρεσάρονται υπερβολικά κι αυτό είναι πολύ σημαντικό Όταν οι άνθρωποι αγ-χώνονται απελευθερώνονται κάποιες ορμόνες που είναι αρνητικές για την υγεία κι επιταχύνουν τη γήρανση Αλλά η διαφορά τελικά είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τις τεχνολογίες που περιγράφω Ίσως 1-2 χρόνια Η τεχνολογία που θέλω να εξελίξω θα κρατά τους ανθρώπους νέους και υγιείς οριστικά

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Ο Aubrey de Grey είναι ένας ξερακιανός ερευνητής του πανεπιστημίου του Cambridge Αντικομφορμιστής όπως τουλάχιστον μπορεί εύκολα κανείς να συμπεράνει κι απrsquo τη φωτογραφία-πορτρέτο που δημοσιεύουμε Έχει μακριά laquoαγι-οβασιλιάτικαraquo πυρόξανθα γένια φοράει ένα χιλιομπαλωμένο πουλόβερ και μιλάει δυσνόητα γρήγορα βομβαρδίζοντας το συνομιλητή του με αναφορικές προτάσεις και βρετανικό φλέγμα To όνομα του υπαινίσσεται γαλλική καταγωγή αλλά όπως ο ίδιος μου είπε θα πρέπει να ανατρέξει κανείς πολύ πίσω στην γαλλο-βρετανική ιστορία και το κοινό νορμανδικό τους παρελθόν για να δικαιωθεί αυτή η πρώτη λογικοφανής εντύπωση Ο κύριος de Grey είναι μεγαλωμένος στο Λονδίνο ldquoχίπηςrdquo φαινομενικά αλλά αρχετυπικός άγγλος στον τρόπο ζωής τις συνήθειες το ldquoλέγεινrdquo και το ldquoσκέπτεσθαιrdquo Ζει στην πόλη-μουσείο του Cambridge στα βρετανικά midlands δεν οδηγεί παρά μόνο ποδήλατο δεν καπνίζει παρά μόνο πίνει μπύρα πολύ κι όπως όλοι οι συμπολίτες του συνηθίζει να κάνει βαρκάδα μrsquo ένα ξύλινο πλεούμενο σα γόνδολα ακατέρ-γαστη απrsquo την ιταλική φινέτσα σrsquo ένα από τα πιο γαλήνια μέρη όπου προσωπικά έχω βρεθεί στον ποταμό Cam που διαπλέει την πόλη του Αν κι ο ίδιος σπούδασε την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών κι αρχικά εξειδικεύτηκε στην τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) το πεδίο του ερευνητικού προγράμματος που ldquoτρέχειrdquo τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά μακρινό απrsquo την αρχική του επιστημονική κατεύθυνση Ο κύριος de Grey κάνει έρευνα ldquoαιχμήςrdquo στην νεοσύστατη (sic) επιστήμη της βιογεροντολογίας Δεν είναι καθηγητής στο Cambridge έχει κάνει όμως το διδακτορικό του εκεί και τώρα το φημισμένο πανεπιστήμιο υποστηρίζει ανάμεσα σε πολλούς άλλους την έρευνα του διαθέτοντας του και δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές

Τον συνάντησα στο Cambridge σαν απεσταλμένος της εκ-πομπής ldquoTop Storiesrdquo της ΝΕΤ Κι αυτό που μας τράβηξε εκεί δε συμπεριλαμβάνεται στο ανεπίσημο μίνι βιογραφικό σημείωμα της πρώτης παραγράφου Ο de Grey ρισκάρο-ντας απροκάλυπτα το επιστημονικό του κύρος τοποθετεί

την έρευνα του στη βιογεροντολογία κάτω από βαρύγδου-πους τίτλους εκκωφαντικούς όσο και εξωφρενικούς στην πρώτη τους ανάγνωση ldquoΣε 30 χρόνια οι άνθρωποι θα είναι δυνατόν να ζούνε έως και 1000 έτηrdquo επαναλαμβάνει σε κάθε διάλεξη απέναντι σε κάθε κασετοφωνάκι μπλοκάκι και κάμερα Δελεαστικός τίτλος για κάθε ΜΜΕ κάθε εν δυνάμει τηλεθεατή ή αναγνώστη Με την περίπτωση de Grey και τη ldquoμέθοδο αναζωογόνησήςrdquo του έχουν ασχοληθεί μέσα μαζικής ενημέρωσης απrsquo όλον τον κόσμο και τηλεοπτικά δίκτυα απrsquo την ισπανική τηλεόραση έως το ldquoβικτοριανόrdquo BBC Ο ίδιος ο de Grey είναι απίστευτα εξοικειωμένος στη σχέση του με τα ΜΜΕ πρόθυμος να ldquoδανείσειrdquo το χρόνο του και ldquoπροπο-νημένοςrdquo σrsquo αυτά που θα πει mdashείναι χαρακτηριστικό ότι ldquoon camerardquo δεν έχασε τα λόγια του ούτε μια φορά πιθανώς δεν κόμπιασε καν Αυτό συμβαίνει γιατί ο ίδιος κι η έρευνα του μόνο όφελος μπορεί να έχουν απrsquo την επαφή με τα μέσα mdashκάθε πρωτοπόρος επιστημονική έρευνα χρειάζεται γερή χρηματοδότηση Η οικονομική υποστήριξη που αναζητά ο de Grey και (πραγματικά) απαιτεί η έρευνα του προϋποθέτει την προβολή της

Μη σπεύσετε να τον θεωρήσετε ldquoπονηρόrdquo mdashο de Grey αφήνει την εντύπωση μιας ιδιόρρυθμης ευφυΐας παρά ενός ldquoλα-μόγιουrdquo Ένας έλληνας φίλος μεταπτυχιακός καρδιολόγος στην Αγγλία που με βοήθησε στην μετάφραση επιστημονικών όρων κατά τη διάρκεια της συνέντευξης εντυπωσιάστηκε απrsquo το επιστημονικό υπόβαθρο του de Grey κι ανακάλεσε όλη την αρχική του προκατάληψη ―την οποία μάλλον μετέτρεψε μετά τη συζήτηση μας σε γνήσια εκτίμηση της έρευνας του άγγλου επιστήμονα Γιατί όσο τρελό κι αν ακούγεται αυτό που ο de Grey προβλέπει η ανθρώπινη διάνοια έχει πολλές φορές επιβεβαιώσει παρόμοιες ldquoεπιστημονικές φαντασίεςrdquo σε πείσμα της κοινής λογικής Ο τίτλος ldquoΈχεις 50 πιθανότη-τες να ζήσεις 1000 χρόνιαrdquo στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ίσως ισοδυναμούσε με την πρόταση ldquoΣε λίγα χρόνια ο άνθρωπος θα ταξιδεύει από την Ευρώπη στην Αμερική σε 7 ώρεςhelliprdquo

Έχεις 50 Πιθανότητες Να Ζήσεις 1000 Χρόνια

Aubrey De Grey

Αλέξης Γαγλίας φωτό Αλέξης Μητρογιώργος

Κύριε de Grey έχετε γίνει γνωστός απrsquo τη θεωρία σας ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει περισσότερο από χίλια χρόνιαΕίμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν πολύ περισσό-τερο από τώρα περίπου έως και χίλια χρόνια στο μέλλον Πιθανότατα θα αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία σχετικά σύντομα Κι αυτό δεν είναι μια προσωπική μου φαντασίωση Θα συμβεί σίγουρα

Αυτό που λέτε φαντάζει κάπως μαγικό πως είναι δυνατόν να συμ-βείΕίναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό δεν είναι μαγικό αν απλώς θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή Μια περί-πλοκη μηχανή της οποίας δεν έχουμε τrsquo ακριβή αντίγραφα του σχεδίου κατασκευής Παρrsquo όλrsquo αυτά το ανθρώπινο σώμα παραμένει μια μηχανή κι είναι παραδεκτό πως μπορεί να επισκευαστεί όπως και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασε ο άνθρωπος ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι για παράδειγμα Ξέρουμε ότι τα κτίρια πχ η Ακρόπολη μπορούν να μείνουν ανέγγιχτα για πολλές εκατοντάδες χρόνια Ένα αυτοκίνητο μπορεί να δουλεύει έως 100 χρόνια ακόμα κι αν σχεδι-άστηκε να λειτουργεί μόνο για δέκα Η σωστή επισκευή κι η συνεπής συντήρηση μπορούν να διατηρήσουν μια μηχανή λειτουργική για όσο χρόνο θέλουμε

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για την πραγμάτωση της έρευνάς σαςΕίναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πότε θα πραγματωθούν όλες οι νέες και φιλόδοξες τεχνολογίες Παραδείγματος χάριν όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν την προσπάθεια τους να πετάξουν μεσολάβησαν πολλοί αιώνες από το Λεονάρντο Ντα Βίντσι μέχρι τους αδερφούς Ράιτ Δε μπορούμε λοιπόν να ξέρουμε πόσο χρόνο ακριβώς θα πάρει αλλά μια καλή εκτίμηση μπορεί να γίνει απrsquo το πόσο λεπτομερειακά κατα-νοούμε τον τρόπο που θα το επιτύχουμε Προς το παρόν γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες mdashπως γερνάμε και ποιες είναι οι μοριακές και κυτταρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης Επίσης κατέχουμε πια αρκετά λεπτομερώς το πως θα επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί ο χρόνος Νομίζω ότι έχουμε 50 πιθανότητες νrsquo αναπτύξουμε την απαραίτητη τεχνολογία μέσα σε 25-30 χρόνια Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δε θα συμβεί είναι αν συναντήσουμε απρόβλεπτα εμπόδια ή δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν την απαιτούμενη έρευνα

Τι είναι τελικά η γήρανση Ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο ή μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτείΗ γήρανση είναι σαφέστατα ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο Είτε το ονομάζουμε ασθένεια είτε όχι αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα ορολογίας Εξαρτάται λοιπόν απrsquo το πώς ορίζουμε τη λέξη ασθέ-νεια Αλλά η γήρανση είναι σίγουρα μια ανθυγιεινή κατάσταση Σου κάνει κακό

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρά μας όσο γερνάμε όλο και πιο αργά πολλαπλασιάζονταιΤα γερασμένα κύτταρα διαιρούνται με πιο αργό ρυθμό απrsquo ότι συμ-βαίνει στις νεότερες ηλικίες Και πρέπει να αναζητήσουμε αυτό που ldquoφταίειrdquo στο περιβάλλον των κυττάρων Πάντως είτε συμβαίνει μέσα είτε έξω από το κύτταρο εξακολουθεί να είναι μια αλλαγή στη δομή του σώματος την οποία εμείς θα επισκευάσουμε Για πα-ράδειγμα ένα κύτταρο μπορεί να διαιρείται πιο αργά γιατί υπάρχει μέσα του πέψιμο υλικό κι αυτό επιβραδύνει το μεταβολισμό του ή γιατί το περιβάλλον του το υγρό που περικλείει το κύτταρο δεν ενθαρρύνει την αναπαραγωγή Τέτοιες είναι οι βλάβες που πρέπει να επισκευάσουμε

Θα δείχνουμε κιόλας νέοι Αν αυτές οι ldquoβλάβεςrdquo κάποτε επισκευ-αστούνΌταν αναπτύξουμε τις θεραπείες αναζωογόνησης που προτείνω δε θα έχει σημασία πόσο γερασμένος είσαι Γιατί αν επωφελείσαι από

αυτές θα είσαι για πάντα νέος Είτε λοιπόν κάποιος είναι τριάντα είτε εκατό είτε τριακοσίων ετών θα έχει νεανική εμφάνιση και θα παραμένει νέος κι εσωτερικά τόσο από πλευράς πνευματικής λειτουργίας όσο και σωματικής

Θα σταματήσουμε λοιπόν να πεθαίνουμε από γηρατειά ή αρρώ-στιες Θα καταστούμε αθάνατοιΤουλάχιστον δε θα έχουμε πια κανένα λόγο να πεθάνουμε από γη-ρατειά Μrsquo άλλα λόγια η πιθανότητα να πεθάνουμε κάποια στιγμή δε θrsquo αυξάνεται όσο γερνάμε Φυσικά θα εξακολουθούν να υπάρ-χουν άλλες αρρώστιες που όπως και σήμερα θα σκοτώνουν νέους ανθρώπους Θα εμφανίζονται λόγω της εξέλιξης των βακτηρίων και των ιών Και πολλές άλλες αιτίες θανάτου όχι βιολογικές αλλά πάντως υπαρκτές όπως να σε χτυπήσει ένα φορτηγό ή να σε πυρο-βολήσουν στον πόλεμο Σίγουρα λοιπόν δε θα γίνουμε αθάνατοι Αθανασία σημαίνει να μην έχεις καμιά πιθανότητα να πεθάνεις από οποιαδήποτε αιτία Δε θα το καταφέρουμε αυτό

Πόσο εμπλέκονται στην έρευνα και τη θεωρία σας όροι όπως γε-νετική κλωνοποίηση νανοτεχνολογίαΗ κλωνοποίηση έχει πολλαπλά νοήματα αλλά το πιο ενδιαφέρον ldquoπαρακλάδιrdquo της είναι η ldquoθεραπευτική κλωνοποίησηrdquo Είναι η πιο συγγενική εκδοχή της με την ιατρική επιστήμη Η μεταφορά πυρήνων που προτείνει είναι ένας έξυπνος τρόπος να θεραπεύσεις κύτταρα χωρίς να κεντρίσεις την προσοχή του ανοσοποιητικού συστήματος Η θεραπεία γονιδίων θrsquo αποδειχτεί σίγουρα πολύ σημαντική στο μέλλον Η κεντρική ιδέα είναι να εισάγουμε νέα γονίδια στα κύττα-ρά μας ενώ σε μερικές περιπτώσεις πρέπει νrsquo αφαιρούμε άχρηστο υλικό απrsquo αυτά ώστε να διατηρούμε το σώμα μας στην κατάλληλη κατασταση Η νανοτεχνολογία πιθανόν να γίνει πολύ σημαντική στις δεκαετίες που έρχονται αλλά στις πρώτες γενιές τεχνολογιών που θα επισκευάζουν και θα συντηρούν το ανθρώπινο σώμα δε νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα

Θα μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει τα 1000 χρόνια απrsquo τον καναπέ του Πίνοντας καπνίζοντας και τρώγοντας χωρίς κανένα αυτοέ-λεγχοΈνα απrsquo τα πιο σημαντικά σημεία στη θεραπεία αναζωογόνησης είναι ότι θα μπορούμε να επισκευάσουμε τη ζημιά που προκαλείται από τη γήρανση ακόμα κι αν αυτή είναι ασυνήθιστα γρήγορη Σήμερα αν κάποιος τρώει ανθυγιεινά ή δεν ασκείται θα υποφέρει κι ίσως τελικά δε ζήσει πολύ γιατί μπορεί να πάθει διαβήτη ή οτιδήποτε ανάλογο Αλλά οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορούν να σταματήσουν τέτοιες περιπλοκές Αν οι άνθρωποι που ζουν ανθυγιεινά έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν απrsquo αυτές τις θεραπείες συχνότερα από κάποιον που κάνει μια υγιεινή ζωή τότε πιθανόν η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους νrsquo αποδειχτεί πολύ μικρή Αν πήγαινες στην Αφρική τον προηγούμενο αιώνα ίσως πέθαινες από ελονοσία Τώρα όποιος σκοπεύει να ταξιδέψει μέχρι εκεί κάνει μια ένεση κι είναι ασφαλής Ανάλογα στο μέλλον θα κάνεις μια ένεση και θα είναι απολύτως ΟΚ να φας στα McDonaldrsquos

Οι συμπεριφορές αγάπης το γέλιο η καλή καρδιά πόσο βοηθάνε στη μακροζωίαΔεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον έλεγχο του ρυθμού γήρανσης Όταν εξετάζουμε υπερή-λικες πάνω από 100 χρονών σχεδόν πάντα αποδεικνύονται πολύ καλοί στην αντιμετώπιση αγχωδών καταστάσεων Δε στρεσάρονται υπερβολικά κι αυτό είναι πολύ σημαντικό Όταν οι άνθρωποι αγ-χώνονται απελευθερώνονται κάποιες ορμόνες που είναι αρνητικές για την υγεία κι επιταχύνουν τη γήρανση Αλλά η διαφορά τελικά είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τις τεχνολογίες που περιγράφω Ίσως 1-2 χρόνια Η τεχνολογία που θέλω να εξελίξω θα κρατά τους ανθρώπους νέους και υγιείς οριστικά

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Κύριε de Grey έχετε γίνει γνωστός απrsquo τη θεωρία σας ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει περισσότερο από χίλια χρόνιαΕίμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν πολύ περισσό-τερο από τώρα περίπου έως και χίλια χρόνια στο μέλλον Πιθανότατα θα αναπτύξουν την απαραίτητη τεχνολογία σχετικά σύντομα Κι αυτό δεν είναι μια προσωπική μου φαντασίωση Θα συμβεί σίγουρα

Αυτό που λέτε φαντάζει κάπως μαγικό πως είναι δυνατόν να συμ-βείΕίναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό δεν είναι μαγικό αν απλώς θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή Μια περί-πλοκη μηχανή της οποίας δεν έχουμε τrsquo ακριβή αντίγραφα του σχεδίου κατασκευής Παρrsquo όλrsquo αυτά το ανθρώπινο σώμα παραμένει μια μηχανή κι είναι παραδεκτό πως μπορεί να επισκευαστεί όπως και οτιδήποτε άλλο κατασκεύασε ο άνθρωπος ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι για παράδειγμα Ξέρουμε ότι τα κτίρια πχ η Ακρόπολη μπορούν να μείνουν ανέγγιχτα για πολλές εκατοντάδες χρόνια Ένα αυτοκίνητο μπορεί να δουλεύει έως 100 χρόνια ακόμα κι αν σχεδι-άστηκε να λειτουργεί μόνο για δέκα Η σωστή επισκευή κι η συνεπής συντήρηση μπορούν να διατηρήσουν μια μηχανή λειτουργική για όσο χρόνο θέλουμε

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για την πραγμάτωση της έρευνάς σαςΕίναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε πότε θα πραγματωθούν όλες οι νέες και φιλόδοξες τεχνολογίες Παραδείγματος χάριν όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν την προσπάθεια τους να πετάξουν μεσολάβησαν πολλοί αιώνες από το Λεονάρντο Ντα Βίντσι μέχρι τους αδερφούς Ράιτ Δε μπορούμε λοιπόν να ξέρουμε πόσο χρόνο ακριβώς θα πάρει αλλά μια καλή εκτίμηση μπορεί να γίνει απrsquo το πόσο λεπτομερειακά κατα-νοούμε τον τρόπο που θα το επιτύχουμε Προς το παρόν γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες mdashπως γερνάμε και ποιες είναι οι μοριακές και κυτταρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης Επίσης κατέχουμε πια αρκετά λεπτομερώς το πως θα επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί ο χρόνος Νομίζω ότι έχουμε 50 πιθανότητες νrsquo αναπτύξουμε την απαραίτητη τεχνολογία μέσα σε 25-30 χρόνια Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δε θα συμβεί είναι αν συναντήσουμε απρόβλεπτα εμπόδια ή δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν την απαιτούμενη έρευνα

Τι είναι τελικά η γήρανση Ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο ή μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτείΗ γήρανση είναι σαφέστατα ένα φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο Είτε το ονομάζουμε ασθένεια είτε όχι αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα ορολογίας Εξαρτάται λοιπόν απrsquo το πώς ορίζουμε τη λέξη ασθέ-νεια Αλλά η γήρανση είναι σίγουρα μια ανθυγιεινή κατάσταση Σου κάνει κακό

Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρά μας όσο γερνάμε όλο και πιο αργά πολλαπλασιάζονταιΤα γερασμένα κύτταρα διαιρούνται με πιο αργό ρυθμό απrsquo ότι συμ-βαίνει στις νεότερες ηλικίες Και πρέπει να αναζητήσουμε αυτό που ldquoφταίειrdquo στο περιβάλλον των κυττάρων Πάντως είτε συμβαίνει μέσα είτε έξω από το κύτταρο εξακολουθεί να είναι μια αλλαγή στη δομή του σώματος την οποία εμείς θα επισκευάσουμε Για πα-ράδειγμα ένα κύτταρο μπορεί να διαιρείται πιο αργά γιατί υπάρχει μέσα του πέψιμο υλικό κι αυτό επιβραδύνει το μεταβολισμό του ή γιατί το περιβάλλον του το υγρό που περικλείει το κύτταρο δεν ενθαρρύνει την αναπαραγωγή Τέτοιες είναι οι βλάβες που πρέπει να επισκευάσουμε

Θα δείχνουμε κιόλας νέοι Αν αυτές οι ldquoβλάβεςrdquo κάποτε επισκευ-αστούνΌταν αναπτύξουμε τις θεραπείες αναζωογόνησης που προτείνω δε θα έχει σημασία πόσο γερασμένος είσαι Γιατί αν επωφελείσαι από

αυτές θα είσαι για πάντα νέος Είτε λοιπόν κάποιος είναι τριάντα είτε εκατό είτε τριακοσίων ετών θα έχει νεανική εμφάνιση και θα παραμένει νέος κι εσωτερικά τόσο από πλευράς πνευματικής λειτουργίας όσο και σωματικής

Θα σταματήσουμε λοιπόν να πεθαίνουμε από γηρατειά ή αρρώ-στιες Θα καταστούμε αθάνατοιΤουλάχιστον δε θα έχουμε πια κανένα λόγο να πεθάνουμε από γη-ρατειά Μrsquo άλλα λόγια η πιθανότητα να πεθάνουμε κάποια στιγμή δε θrsquo αυξάνεται όσο γερνάμε Φυσικά θα εξακολουθούν να υπάρ-χουν άλλες αρρώστιες που όπως και σήμερα θα σκοτώνουν νέους ανθρώπους Θα εμφανίζονται λόγω της εξέλιξης των βακτηρίων και των ιών Και πολλές άλλες αιτίες θανάτου όχι βιολογικές αλλά πάντως υπαρκτές όπως να σε χτυπήσει ένα φορτηγό ή να σε πυρο-βολήσουν στον πόλεμο Σίγουρα λοιπόν δε θα γίνουμε αθάνατοι Αθανασία σημαίνει να μην έχεις καμιά πιθανότητα να πεθάνεις από οποιαδήποτε αιτία Δε θα το καταφέρουμε αυτό

Πόσο εμπλέκονται στην έρευνα και τη θεωρία σας όροι όπως γε-νετική κλωνοποίηση νανοτεχνολογίαΗ κλωνοποίηση έχει πολλαπλά νοήματα αλλά το πιο ενδιαφέρον ldquoπαρακλάδιrdquo της είναι η ldquoθεραπευτική κλωνοποίησηrdquo Είναι η πιο συγγενική εκδοχή της με την ιατρική επιστήμη Η μεταφορά πυρήνων που προτείνει είναι ένας έξυπνος τρόπος να θεραπεύσεις κύτταρα χωρίς να κεντρίσεις την προσοχή του ανοσοποιητικού συστήματος Η θεραπεία γονιδίων θrsquo αποδειχτεί σίγουρα πολύ σημαντική στο μέλλον Η κεντρική ιδέα είναι να εισάγουμε νέα γονίδια στα κύττα-ρά μας ενώ σε μερικές περιπτώσεις πρέπει νrsquo αφαιρούμε άχρηστο υλικό απrsquo αυτά ώστε να διατηρούμε το σώμα μας στην κατάλληλη κατασταση Η νανοτεχνολογία πιθανόν να γίνει πολύ σημαντική στις δεκαετίες που έρχονται αλλά στις πρώτες γενιές τεχνολογιών που θα επισκευάζουν και θα συντηρούν το ανθρώπινο σώμα δε νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα

Θα μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει τα 1000 χρόνια απrsquo τον καναπέ του Πίνοντας καπνίζοντας και τρώγοντας χωρίς κανένα αυτοέ-λεγχοΈνα απrsquo τα πιο σημαντικά σημεία στη θεραπεία αναζωογόνησης είναι ότι θα μπορούμε να επισκευάσουμε τη ζημιά που προκαλείται από τη γήρανση ακόμα κι αν αυτή είναι ασυνήθιστα γρήγορη Σήμερα αν κάποιος τρώει ανθυγιεινά ή δεν ασκείται θα υποφέρει κι ίσως τελικά δε ζήσει πολύ γιατί μπορεί να πάθει διαβήτη ή οτιδήποτε ανάλογο Αλλά οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορούν να σταματήσουν τέτοιες περιπλοκές Αν οι άνθρωποι που ζουν ανθυγιεινά έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν απrsquo αυτές τις θεραπείες συχνότερα από κάποιον που κάνει μια υγιεινή ζωή τότε πιθανόν η διαφορά στη διάρκεια ζωής τους νrsquo αποδειχτεί πολύ μικρή Αν πήγαινες στην Αφρική τον προηγούμενο αιώνα ίσως πέθαινες από ελονοσία Τώρα όποιος σκοπεύει να ταξιδέψει μέχρι εκεί κάνει μια ένεση κι είναι ασφαλής Ανάλογα στο μέλλον θα κάνεις μια ένεση και θα είναι απολύτως ΟΚ να φας στα McDonaldrsquos

Οι συμπεριφορές αγάπης το γέλιο η καλή καρδιά πόσο βοηθάνε στη μακροζωίαΔεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον έλεγχο του ρυθμού γήρανσης Όταν εξετάζουμε υπερή-λικες πάνω από 100 χρονών σχεδόν πάντα αποδεικνύονται πολύ καλοί στην αντιμετώπιση αγχωδών καταστάσεων Δε στρεσάρονται υπερβολικά κι αυτό είναι πολύ σημαντικό Όταν οι άνθρωποι αγ-χώνονται απελευθερώνονται κάποιες ορμόνες που είναι αρνητικές για την υγεία κι επιταχύνουν τη γήρανση Αλλά η διαφορά τελικά είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τις τεχνολογίες που περιγράφω Ίσως 1-2 χρόνια Η τεχνολογία που θέλω να εξελίξω θα κρατά τους ανθρώπους νέους και υγιείς οριστικά

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Τι σας έκανε να στραφείτε στην ευρέως άγνωστη ακόμα επιστήμη της βιογεροντολογίαςΤο κυριότερο που με ώθησε να γίνω βιογεροντολόγος ενώ σπούδασα κι εργαζόμουν σαν επιστήμονας των ΗΥ ήταν ότι ανακάλυψα πως πολύ λίγοι επιστήμονες ασχολούνται σοβαρά με το πρόβλημα της γήρανσης Οι άνθρωποι νομίζουν ότι δε μπορείς να την καταπολεμήσεις και γιrsquo αυτό δεν αξίζει καν νrsquo ασχοληθείς Ακόμα και κάποιοι που προσπάθησαν να καταλάβουν τη διαδικασία της γήρανσης δεν προ-σπαθούσαν να την καταπολεμήσουν δεν είχαν την αναβολή της σαν κύρια προτεραιότητά τους Εγώ εργαζόμουν ήδη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη την επιστήμη που προσπαθεί να εξελίξει τους υπολογιστές ώστε να μπορούν να κάνουν αυτόματα κάποια βαρετά πράγματα Και να μην είναι αναγκαίο για εμάς τους ανθρώπους να συναρμολογούμε αυτοκίνητα ή να εργαζόμαστε μέσα σε ορυχεία Η τεχνητή νο-ημοσύνη είναι λοιπόν μια ανθρωπιστική επιστήμη Στράφηκα στη βιογεροντολογία όταν συνειδητοποίησα ότι αυτή (η βιογεροντολογία) είναι μια άλλη ακόμα περισσότερο ανθρωπιστική επιστήμη γιατί προσπαθεί να σώσει ανθρώπινες ζωές

Οι απλοί άνθρωποι πόσο σκεπτικιστές είναι απέναντι στις απόψεις σαςΌπως σου είπα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η γήρανση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί Γιατί τη θεωρούν μια ειδική περίπτωση πολύ διαφορετική από αρρώστιες που έχουμε επιτυχώς καταπολεμήσει με την ιατρική Στην πραγματικότητα κάνουν λάθος Γιατί δεν υπάρχει καμία βιολογική διαφορά ανάμεσα στις διαδικασίες της γήρανσης ή ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η αρτηριοσκλήρωση κι η νόσος αλτσχαιμερ

Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η έρευνά σας Υπάρχουν ευρήματα προτείνετε μοντέλαΤο ερευνητικό μου σχέδιο αποτελείται από πολλά επιμέρους σκέλη και εξειδικευμένα προγράμματα Υπάρχουν λοιπόν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που δουλεύουν πάνω στο κάθε πρόγραμμα Μερικά έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα στην έρευνά τους κάποια μάλιστα βρίσκονται ήδη στο στάδιο να κάνουν τεστ σε ανθρώπους Κάποια εργαστήρια κάνουν πειράματα σε ποντίκια ενώ άλλα βρί-σκονται ακόμα στο στάδιο της καλλιέργειας κυττάρων Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλές καινοτομίες που πρέπει να γίνουν Τα καλά νέα είναι ότι για κάθε μια απrsquo αυτές τις περιπτώσεις έχουμε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ένα σαφές ερευνητικό πρόγραμμα Κατανοούμε ποιο είναι το επόμενο πρόβλημα που κάθε φορά πρέπει να λύσουμε γιrsquo αυτό και παραμένω αισιόδοξος σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα της έρευνας μας

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Αυτή η έρευνά σας είναι τελικά μια προσπάθεια ενάντια στο βιο-λογικό θάνατο ή στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωήςΟ κύριος σκοπός της δουλειάς μου είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων Σκοπεύει να βελτιώσει την υγεία τους και να τους κρατήσει νέους για όσο ζουν Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια παρενέργεια του κύριου στόχου της θεραπείας αναζωογόνησης που προτείνω και προσπαθώ να εφαρμόσω

Πόσο κοντά είμαστε στη θεραπεία και το εμβόλιο κατά του καρ-κίνουΕίναι γνωστό ότι ο καρκίνος είναι μια αρρώστια που εξελίσσεται συνεχώς Τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα εξελίσσονται ldquoενστικτωδώςrdquo ώστε να βρουν νέους τρόπους για να μας σκοτώσουν Νομίζω όμως ότι είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο Σαφώς και πρέπει να αναπτύξουμε πολύ πιο πολύπλοκες κι εξελιγμένες θερα-πείες απrsquo αυτές που υπάρχουν σήμερα Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί σε 20-30 χρόνια από σήμερα

Η ldquoμέθοδος αναζωογόνησήςrdquo σας θα είναι εξίσου προσβάσιμη από φτωχούς και πλούσιουςΘα πρέπει να γίνουν αυτές οι θεραπείες διαθέσιμες στον καθένα το συντομότερο δυνατόν Και δε νομίζω ότι αυτό θα αποδειχθεί ιδι-αίτερα δύσκολο Νομίζω πως όταν θα έχουμε μια ικανοποιητικώς διεξοδική θεραπεία που θα μπορεί να αναβάλει όλες τις ασθένειες της γήρανσης για πολύ καιρό τότε η κοινωνία θα μας πάρει στα σο-βαρά Και με τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κοινωνία παρέχει δωρεάν βασική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους κι οι θεραπείες αναζωογόνησης Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον η μέθοδος αναζωογόνησης θα είναι ένα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ζημιωθούν ή θα κερδίσουνΟι φαρμακευτικές εταιρείες θα κερδίσουν από τη μέθοδο αναζω-ογόνησης Θα πρέπει βέβαια να παράγουν διαφορετικά φάρμακα Γιατί τα περισσότερα απrsquo αυτά που παράγουν σήμερα απλώς κρα-τούν τους ldquoεύθραυστουςrdquo ανθρώπους ζωντανούς για λίγο ακόμα Σύντομα δε θα υπάρχουν πια ασθενικοί άνθρωποι Οι περισσότεροι θα είναι κιόλας νέοι Όμως τα φάρμακα που θα τους διατηρούν νέους θα παρασκευάζονται από τις ίδιες εταιρείες που υπάρχουν και σήμερα

Στην Ελλάδα προσπαθούμε χρόνια τώρα να επιλύσουμε το ldquoασφα-λιστικό πρόβλημαrdquo Αν επιβεβαιωθείτε εδώ τουλάχιστον θα έσπα-γαν τα ταμείαΟι συντάξεις θα lsquoναι εντελώς διαφορετικές όταν πια δεν θα υπάρχει γήρανση Και το θέμα της ασφάλισης θα είναι πολύ πιο εύκολο απrsquo ότι σήμερα Προς το παρόν όταν συνταξιοδοτείσαι παίρνεις σύνταξη για πάντα γιατί η κοινωνία σε λυπάται mdashπηγαίνεις απrsquo το κακό στο χειρότερο και τελικά πολύ σύντομα πεθαίνεις Όταν πια δε θrsquo ανη-συχούμε για τη γήρανση θα μπορούμε να έχουμε συνταξιούχους μόνο προσωρινά Μετά απόhellip ας πούμε είκοσι χρόνια στη σύνταξη θα επιστρέφουν στην εργασία Ίσως μάλιστα να μετεκπαιδεύονται και να ξεκινούν μια διαφορετική δουλειά για τα επόμενα 10-20 χρόνια Θα συνταξιοδοτούνται πάλι και πάει λέγοντας Κι επειδή θα εργάζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους με κενά όποτε οι ίδιοι το επιθυμούν θα lsquoναι πιο χρήσιμοι και θα συνεισφέρουν περισσότερο πλούτο στην κοινωνία απrsquo ότι σήμερα Έτσι το συντα-ξιοδοτικό πρόβλημα θα εξαφανιστεί

Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι πως σας αντιμετωπίζουν Μήπως θεωρούν ότι το παίζεται λίγο θεόςΕπειδή ο σκοπός της έρευνας μου η ανθρώπινη ζωή είναι έργο θεού θα έλεγα ότι η πραγματική αμαρτία είναι να μην εργάζεσαι

πάνω σrsquo αυτό Κι είναι εύκολο να εξηγηθεί ακόμα και σε αμόρ-φωτους ανθρώπους ότι η γήρανση είναι πραγματικά φρικτή Δε σκοτώνει απλά τους ανθρώπους το κάνει με φρικτό κιόλας τρόπο Αν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε τότε κάνουμε και το θέλημα του θεού

Η μεταμόσχευση σαν ιατρική πρακτική τι θέση έχει στην έρευνα σαςH μεταμόσχευση οργάνων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της γήρανσης Όταν ένα ανθρώπινο όργανο σταμα-τήσει να λειτουργεί μπορούμε να επιλέξουμε να το επισκευάσουμε διορθώνοντας μερικά απrsquo τα κύτταρα και καθαρίζοντας τα ldquoσκου-πίδιαrdquo απrsquo το εσωτερικό του ή να το αντικαταστήσουμε μrsquo ένα άλλο όργανο Είναι πολύ δύσκολο να κατασκευάσουμε ένα νέο όργανο έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα κι έτσι προς το παρόν χρησιμοποιούμε τα όργανα ήδη νεκρών ανθρώπων Αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ερευ-νητικό πρόγραμμα που τρέχει σrsquo όλο τον κόσμο η ldquoμηχανική ιστώνrdquo που προσπαθεί να αναπτύξει τρόπους ώστε να κατασκευάζουμε νέα όργανα έξω απrsquo το ανθρώπινο σώμα και μετά να τα τοποθετούμε σrsquo αυτό με τη μεταμόσχευση Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότε-ρα όργανα διαθέσιμα κι έτσι θα είναι πολύ φθηνότερο κι απλό να δίνουμε στους ανθρώπους νέα όργανα Ο ρόλος της μεταμόσχευσης λοιπόν μπορεί να είναι πολύ σημαντικός

Είμαι σήμερα 27 χρονών Πόσες πιθανότητες έχω να προλάβω την πραγμάτωση της έρευνάς σας και να ζήσω για πάνταΟι πιθανότητές σου να ζήσεις αρκετά ώστε να επωφεληθείς από τις νέες θεραπείες εξαρτώνται απrsquo το πόσο γρήγορα θα τις αναπτύξου-με Κι αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με την επιστημονική δυσκολία του εγχειρήματος και το πόσο σκληρά θα προσπαθήσουμε ή πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε στην αρχική έρευνα Ελπίζω ότι θα κινη-θούμε γρήγορα για να χρηματοδοτήσουμε επαρκώς την έρευνα Σrsquo αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι οι άνθρωποι που είναι σήμερα στα 20 τους έχουν 50 πιθανότητες να ζήσουν αρκετά ώστε να δουν αυτές τις θεραπείες να πραγματοποιούνται

Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να βοηθήσει εσάς στην έρευνά που κάνετε αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό για την προσωπική του υγείαΠρος το παρόν δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να επεκτείνουν τη ζωή τους σημαντικά Εκτός από τα προφανή που ο καθένας γνωρίζει mdashνα μην καπνίζει να μην είναι υπέρβαρος κλπ Έτσι για τους περισσότερους ανθρώ-πους εκτός αυτών που λόγω κάποιας γενετικής ασθένειας γεράζουν σε νεαρή ηλικία αυτό που μένει να κάνουν είναι να υποστηρίξουν την έρευνα αυτή Κι ο καλύτερος τρόπος γιrsquo αυτό είναι να κάνουν την κοινωνία να ενδιαφερθεί περισσότερο για την έρευνα κατά της γήρανσης και τις θεραπείες αναζωογόνησης Να σκεφτούν να μι-λήσουν και να γράψουν γιrsquo αυτή

Ο ίδιος έχετε τη φιλοδοξία να ζήσετε για πάνταΘα ήθελα να ζω για πολλά χρόνια ακόμα Αλλά δεν ξέρω πόσα ακριβώς και σίγουρα δε γνωρίζω αν θα lsquoθελα να ζήσω 1000 χρόνια Δεν ξέρω καν αν θέλω να φτάσω στα 100 Αυτό όμως που σίγουρα ξέρω είναι ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα της επιλογής όταν θα είμαι 99 ετών Αντί η παρακμάζουσα φθίνουσα υγεία μου σταδιακά να μου αφαιρεί κάθε δυνατότητα επιλογής Και μπορώ να σου πω ότι και 999 ετών να ήμουν ακριβώς το ίδιο θα ίσχυεhellip

Abstract Alexis Gaglias interviews the famous British biogerontologist Aubrey de Grey at Cambridge England

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Στις ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα λίγο μετά τον πετυχημένο (για τους Βόρειους) εμφύλιο και την αποτυχημένη (για όλους) Αναδόμηση (1) σε μια κοινωνία τυπικά ομόσπονδων αλλά ουσιαστικά άσπονδων συμπατριωτών τρεις ήταν οι σπουδαιότεροι τίτλοι ο πρόεδρος ο αρχιστράτηγος κι ο παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών της επαγγελματικής πυγμα-χίας Ο δυνατότερος άνθρωπος του κόσμου δηλαδή ένα πρωτόλειο ποπ ίνδαλμα μαζικής αποδοχής και λατρείας Έναν ακριβώς αιώνα πριν από σήμερα (Σίδνεϋ 1908) που η φράση ldquoμαύρος αμερικανός πρόεδροςrdquo συνοδεύεται από γκριμάτσες δυσπιστίας κι ίσως γέλια ο Τζον Άρθουρ ldquoΤζακrdquo Τζόνσον έσπασε το ldquoφράγμα της ράτσαςrdquo κι έγινε ο πρώτος μαύρος πρωταθλητής στην ιστορία της πιο βαρύνουσας πυγμαχικής κατηγορίας Διέλυσε έτσι το στερεότυπο του δειλού νέγρου και συγκέντρωσε το μίσος της λευκής Αμερικής κι όχι μόνο Η απροθυμία του να γίνει ήρωας της φυλής κι ο έκλυτος τρόπος ζωής του τον κατέστησε κηλίδα στον μακροχρόνιο αγώνα των μαύρων για ισότητα κι ισονομία Το έγκλημά του ήταν πως ότι έκανε το έκανε για τον εαυτό του

Have you heard about Jack Johnson hersquos a hero in this land i donrsquot like to sing about boxing but i hope yoursquoll understand it was the 1st year they gave the heavyweight to a black man

and in 1908 it ainrsquot so easy he was born right after slavery died

right after reconstruction died born right after none of that stuff really died at all

he would walk down the streets wearing gold amp diamonds always hold his head up high

and he never had to say yes sir or no sir to the white folks as they passed him by or as he passed them by

so the great white hope was pulled out of retirement to nurse the bruised amp shattered white pride

amp when johnson beat him down there wasnrsquot a man around at his side

when the fight was over there was beatings amp murders the worst race riot this country has seen

all because they didnrsquot want a black man winning in their ring who said heroes had to be role models anyway

ldquoJack JohnsonrdquoThis Bike Is A Pipe Bomb

Three Way Tie For a Fifth LP 2004

Jack JohnsonΟ Μεγάλος Ατομιστής

Λουκάς Τσουκνίδας

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Ο Τζόνσον είναι ήδη παγκόσμιος πρωταθλητής εδώ και δυο χρόνια Αφού ξυλοφόρτωσε τον Τόμι Μπερνς (2) δε βρήκε μπροστά του κανένα σοβαρό αντίπαλο Ο μόνος που θρυλείται ότι μπορεί να βάλει τον πομπώδη μαύρο στη θέση του είναι ο πρώην πρωταθλητής ο αήττητος Τζιμ Τζέφρυζ που ζει πλέον σαν αγρότης Με τα λόγια του ανταποκριτή της New York Herald στο Σίδνεϋ του λογοτέχνη και σοσιαλιστή Τζακ Λόντονldquo[] Μένει όμως μία εκκρεμότητα Ο Τζέφρυζ πρέπει νrsquo αφήσει τη φάρμα του για να σβήσει απrsquo το πρόσωπο του Τζόνσον αυτό το χαμόγελο Τζεφ από σένα εξαρτάται []rdquo (3)

Σrsquo αυτή τη δύσκολη ώρα για την (βάσει ldquoεπιστημονικώνrdquo τοποθε-τήσεων (4)) ανώτερη φυλή κι ενώ ο Τζόνσον ξέρει πως πρέπει να υποτάξει και το θρύλο του Τζιμ Τζέφρυζ για να βουλώσει τα στόματα των αρνητών ο λευκός γίγαντας πείθεται κι αρχίζει προετοιμασία για την αναμέτρηση Η New York Herald στέλνει στο κακόφημο Ρίνο τον συνήθη ύποπτο Τζακ Λόντον που με καθημερινές αντα-ποκρίσεις (χωρίς δίκτυο και λάπτοπ) αναπαράγει επί δέκα μέρες το κλίμα όπως αυτό διαμορφώνεται μέχρι την τιτανομαχία Όταν αυτή τελειώνει με τον ldquoΠαιχνιδιάρη Αιθίοπαrdquo να lsquoχει κυριαρχήσει επί του ldquoΠρωταθλητήrdquo το τελευταίο κείμενο του συγγραφέα σχοινοβατεί ανάμεσα στο θαυμασμό του για τον Τζόνσον και την απελπισία του για την εύκολη σε βαθμό γελοιότητας ήττα της μεγαλύτερης έως τότε ldquoΛευκής Ελπίδαςrdquo (5)ldquoΆλλη μια φορά ο Τζόνσον οδήγησε στην ήττα τον εκπρόσωπο της λευκής φυλής μάλιστα τώρα τον εκλεκτότερό της Κι όπως πάντα το παιχνίδι ήταν του Τζόνσον [] Η αναμέτρηση του αιώνα αποδείχτηκε ένας μονόλογος του χαμογελαστού νέγρου προς τους είκοσι χιλιάδες θεατές που στιγμή δεν αμφέβαλλε για τον εαυτό του και που δε μπόρεσε να μείνει σοβαρός πάνω από ένα λεπτό [] Ο Τζόνσον είναι ένα θαύμα Κανείς δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο που διαρκώς χαμογελά Λοιπόν η αναμέτρηση αυτή ήταν όλη ένα χαμόγελο Η προσπάθεια που κατέβαλλε ο Τζόνσον για να νικήσει περιορίστηκε σrsquo ένα χαμόγελο [] Και τώρα που θα βρεθεί ο πρωταθλητής που θα εξαναγκάσει τον Τζόνσον να υπερβεί τις δυνάμεις του που θα θολώσει το αστραφτερό του βλέμμα θα σβήσει το χαμόγελο και θα σιωπήσει το χρυσολάλητο στόμα τουrdquo (3)

Το χαμόγελο η οξυδέρκεια κι η ευχέρεια λόγου του Τζόνσον επισκι-άζουν την πυγμαχική του ικανότητα ακόμα και στα λόγια του Λόντον Ενός πραγματικού μύστη του αθλήματος με σχετικά μετριοπαθή από ρατσιστικής άποψης δημοσιογραφικό λόγο Όσο οι πρωταθλητές ήταν λευκοί οι αναλύσεις περιστρέφονταν γύρω απrsquo το στιλ την αμυντική ή επιθετική προσέγγιση την αντοχή στα χτυπήματα την ταχύτητα και τη δύναμη Μόλις ο Τζόνσον ράγισε με το κροσέ του τα ταμπού εκείνα μαζεύτηκαν στη γωνία συσπείρωσαν τις δυνάμεις τους κι αντεπιτέθηκαν μετατρέποντας την καριέρα του σε ζήτημα ράτσας ή ακόμα χειρότερα για τη φυλή του εξαίρεσης

Όχι βία στα γήπεδα

Στη διάρκεια των επικρατήσεων του Τζόνσον επί των αντιπάλων του ακούστηκαν υβριστικά επίθετα και ρατσιστικές προσβολές αλλά δεν άνοιξε ούτε μύτη πλην εκείνων του μικρόσωμου Τόμι Μπερνς και του αργοκίνητου Τζιμ Τζέφρυζ Και στις δυο περιπτώσεις τα ματς διακόπηκαν για να μη συνεχιστεί ο εξευτελισμός Τrsquo απογοητευμένα πλήθη διαλύθηκαν εν μέσω βοής Το κακό όμως είχε γίνει από πριν και σχεδόν ερήμην των δυο ικανών πυγμάχων Το ζήτημα φυλετικής ανωτερότητας που καπέλωσε τον αγώνα υπrsquo ευθύνη φυσικά του Τύπου (λευκού και μαύρου) αποτέλεσε τη βάση για το ιστορικού μεγέθους ξέσπασμα της 5ης Ιουλίου Ενώ κι οι πνευματικοί άνθρωποι εκατέρωθεν αποστρέφονταν μεν το βάρβαρο σπορ αλλά έσπευδαν με χαρά να διογκώσουν τις ρατσιστικές μα βολικές συνδηλώσεις

τουΤην επομένη του ιστορικού αγώνα οι αφρο-αμερικάνοι σε όλη τη χώρα οργάνωναν παρελάσεις και γλεντοκόπια επειδή ο λευκός Τζιμ Τζέφρυζ έφαγε το ξύλο της χρονιάς του απrsquo τον μαύρο Τζακ Τζόνσον Η καταπιεσμένη μαύρη κοινότητα χρειαζόταν μια βαλβίδα αποσυ-μπίεσης μια ένεση αυτοπεποίθησης κι υπερηφάνειας που τη βρήκε σrsquo αυτή την περιστασιακή νίκη Οι λευκοί των χαμηλών τάξεων στον αντίποδα που η μόνη υπεροχή που τους είχε παραχωρηθεί ήταν εκείνη έναντι του μαύρου δε θrsquo άφηναν τα πανηγύρια να περάσουν έτσι Αντέδρασαν βίαια και τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες διαφυλετικές ταραχές στην ιστορία των ΗΠΑ με πάρα πολλούς νεκρούς Τα λόγια του αφρο-αμερικάνου καθηγητή Γουίλιαμ Πίκενς φανερώνουν την ldquoκάψαrdquo της φυλής του για μια συμβολική έστω επικράτησηldquoΉταν καλύτερα που νίκησε ο Τζόνσον και μερικοί νέγροι υπέστησαν φυσικό θάνατο παρά να έχανε κι όλο το νέγρικο πνεύμα να πέθαινε απrsquo τα κυρήγματα ανωτερότητας στον λευκό Τύποrdquo

Το άτοπο της απάντησης σε μια ανυπόστατη θεωρία ανωτερότητας δεν ήταν τόσο προφανές όσο το γεμάτο αίματα και μόλωπες κορμί του λευκού πρωταθλητή κι έτσι η μαύρη φυλή έπαιξε ευχαρίστως ldquoτις κουμπάρεςrdquo με τη λευκή προπαγάνδα Εντωμεταξύ στην κορυ-φή της μαύρης διανόησης μονομαχούσαν σαν σε καναβάτσο δυο διαφορετικές σχολές σκέψης εκείνη του επιθετικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στη ζωή του) Γουίλιαμ ΕΜπ Ντι ΜπόιςldquoΔιεκδικούμε κάθε πολιτικό και κοινωνικό δικαίωμα που αντιστοιχεί σε κάθε ελεύθερο αμερικανό και μέχρι να μας αναγνωριστούν αυτά τα δικαιώματα δε θα σταματήσουμε να διαμαρτυρόμαστε και να εξαπολύουμε επιθέσεις στrsquo αυτιά της Αμερικήςrdquo

Κι εκείνη του αμυντικογενή (όπως κι ο Τζόνσον στο ρινγκ) Μπούκερ Τ ΓουάσινγκτονldquoΟι πιο σοφοί απrsquo τη φυλή μου καταλαβαίνουν ότι η πρόκληση μέσω αιτήσεων για κοινωνική ισότητα είναι ανοησία του εξτρεμιστή και πως η πρόοδος προς την απόλαυση όλων των μελλοντικών μας προνομίων πρέπει να είναι προϊόν ενός αυστηρού και διαρκούς αγώνα παρά ενός τεχνητού εξαναγκασμούrdquo

Ο Τζακ Τζόνσον πάλι ούτε διεκδικούσε ούτε αιτούνταν Όταν πίστευε πως δικαιούται κάτι απλά το έπαιρνε

Η φύση της απειλής

Το 1909 στην ελληνική συνοικία της Όμαχα στην πολιτεία της Νεμπρά-σκα ένας έλληνας κατηγορήθηκε για σύναψη ερωτικών σχέσεων με ldquoλευκήrdquo γυναίκα Όταν οι αρχές τον γλίτωσαν απrsquo το λιντσάρισμα ο όχλος έστρεψε την οργή του στη συνοικία η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε ολοσχερώςΕκείνη την περίοδο (τη λεγόμενη Προοδευτική (6)) ο Τζακ Τζόνσον έσπαγε ανοιχτά ένα ταμπού πολύ σημαντικότερο απrsquo τον τίτλο του πρωτοπυγμάχου εκείνο των μικτών ερωτικών σχέσεων (7) Όσο προσεκτικός ήταν στο ρινγκ όπου αμύνονταν μέχρι βαρεμάρας πριν αποφασίσει να τσακίσει τον κουρασμένο αντίπαλό του τόσο επιθε-τικά ανεξάρτητος ήταν στην κοινωνική του ζωή Το μόνο κοινό ήταν η τεράστια αυτοπεποίθησή του Διαβασμένος κι ετοιμόλογος οδη-γούσε σε υπερβολικές ταχύτητες με ldquoπειραγμέναrdquo σπορ αυτοκίνητα (8) ντυνόταν φανταχτερά έπαιζε μουσική και θέατρο φερόταν σα σταρ και σύχναζε στα στέκια όπου η ldquoκαλή ζωήrdquo έδινε κι έπαιρνε Συναναστρεφόταν και φλέρταρε με λευκές γυναίκες και πάντα σε δημόσια θέα την ώρα που άλλοι λιντσάρονταν μόνο και μόνο αν κοιτούσαν απrsquo το απέναντι πεζοδρόμιοΑυτό ήταν κάτι που το ρατσιστικό κατεστημένο δεν μπορούσε να κα-ταπιεί Κι οι μαύροι όμως το θεωρούσαν περιφρόνηση προς την ίδια του τη φυλή κι έμμεση δυσφήμισή της Ο Μπούκερ Τ Γουάσινγκτον πρώτος φρόντισε να τον αποκυρήξειldquoΕίναι ατυχές ένας άνδρας με τέτοια οικονομική άνεση να τη χρησιμο-ποιεί για να βλάψει τη φυλή του ενώπιον όσων έχουν τη θέληση

Προς την 4η Ιουλίου του 1910 - Ρίνο Νεβάδα

Όχι βία στα γήπεδα

Η φύση της απειλής

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

να βελτιώσουν τη θέση της και τις συνθήκες ζωής της Αντιπροσω-πεύοντας με λάθος τρόπο τους έγχρωμους αυτής της χώρας αυτός ο άνθρωπος βλάπτει το λιγότερο τον εαυτό του Τονίζω ότι δεν εγκρίνω τις πράξεις του όπως είμαι σίγουρος δεν τις εγκρίνει ολό-κληρη η έγχρωμη φυλήrdquo

Ο Ντι Μπόις πάλι διαφωνούσε με τις επιλογές του Τζόνσον αλλά δήλωνε σεβασμό στο δικαίωμα του να ενεργεί αυτόνομα σαν ελεύ-θερος αμερικάνος Παλιότερα είχε πει κάτι που ο πυγμάχος δεν έδειξε ποτέ να ενστερνίζεταιldquoΗ ιστορία του κόσμου είναι ιστορία όχι ατόμων αλλά ομάδων όχι εθνών αλλά φυλών κι όποιος το αγνοεί και προσπαθεί να υπερβεί την έννοια της φυλής τότε αγνοεί και υπερβαίνει την ουσία όλης της ιστορίαςrdquo

Ότι δεν έκαναν οι λευκές ελπίδες το lsquoκανε τελικά η πολιτεία πατώ-ντας σrsquo ένα νόμο που είχε μόλις συσταθεί για να ελέγξει το ακμάζον εμπόριο λευκής σαρκός (9) Με βάση το γράμμα του νόμου αυτού το κράτος κάθισε τον Τζακ Τζόνσον στο εδώλιο Μία απrsquo τις περιστασια-κές συντρόφους του κατέθεσε εναντίον του βοηθώντας στην καταδίκη του Εκείνος τrsquoοτε μrsquo ένα κόλπο αντάξιο του θρύλου του δραπέτευσε στο εξωτερικό με τη γυναίκα του Θα ζούσε πλέον αυτοεξόριστος αλλά κύριος της μοίρας του Όμως η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος του πολέμου και δεν είχε πια χρόνο και χώρο για σελέμπριτιζ Έτσι πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι τελικά να υποκύψει στο τεράστιο κορμί του ldquoκάου-μπόυrdquo Τζες Γουίλαρντ το 1915 στην Κούβα μετά από 26 γύρους κάτω απrsquo τον καυτό ήλιο της καραϊβικής Η κακή φόρμα του Τζόνσον ήταν αναμφισβήτητη κι ας δήλωνε αργότερα πως ldquoέδωσεrdquo τον αγώνα Το κίνητρό του επίσης είχε υποστεί τη φθορά της εξορίας που για τον αυτοαποκαλούμενο ελεύθερο αμερικανό ήταν ένας ψυχοφθόρος εξαναγκασμόςΕντωμεταξύ πίσω στην πατρίδα μία ταινία άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου αντηχώντας παράλληλα την έξαρση της ρατσιστικής βίας ldquoΗ Γέννηση Ενός Έθνουςrdquo (10) του Ντέιβιντ Γ Γκρίφιθ κατηγο-ρήθηκε πως έφερε στη μόδα την παρηκμασμένη Κου-Κλουξ-Κλαν απεικονίζοντας τους ldquoιππότεςrdquo της ως σωτήρες των λευκών γυναικών απrsquo τις ακόρεστες σεξουαλικές ορμές των νέγρων Ναι ήταν απλοϊκή και βαθιά ρατσιστική όπως κι η εποχή της Όχι όμως περισσότερο από τις πρακτικές και τα λόγια διανοούμενων όπως ο Τζακ Λόντον ή την αντιμετώπιση του Τζόνσον απrsquo τους ηγέτες της φυλής του Το πρόβλημα ήταν κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό αλλά είναι πιο εύκολο να καταγγείλεις μια ταινία ή έναν πυγμάχο κι αποκυρήσσοντάς τους να θάψεις τα σκουπίδια κάτω απrsquo το χαλάκιΤο 1920 ο Τζακ Τζόνσον επέστρεψε στις ΗΠΑ και παραδόθηκε στις αρχές για να υποστεί την τιμωρία του Μόλις βγήκε επέστρεψε στα ρινγκ προσπαθώντας να δελεάσει τον θρυλικό Τζακ Ντέμπσι σrsquo έναν αγώνα τίτλου Ο λευκός Τζακ δεν τον πήρε στα σοβαρά και κράτησε ακέραια τη διαχωριστική γραμμή που θα ξανάσπαγε μια δεκαπε-νταετία αργότερα ο Τζο Λούις Ο Τζόνσον παρrsquo όλrsquo αυτά έμεινε στο προσκήνιο ως σελέμπριτι κυρίως κι απασχόλησε το δημόσιο βίο μέχρι το θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1946 (8) Ο Τζον Λάρντνερ του Newsweek σχολίασε χαρακτηριστικάldquoΟ Τζακ Τζόνσον πέρασε τη λευκή διαχωριστική γραμμή για τε-λευταία φοράrdquo

Είκοσι χρόνια αργότερα μια σχηματική εκδοχή της ιστορίας του ανέ-βηκε στο θέατρο και γυρίστηκε για το σινεμά με κοινό πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Ερλ Τζόουνς (11) Ο πιο ένθερμος φαν του έργου ήταν ένας νεαρός μαύρος μποξέρ διάσημος για την αυτοπεποίθηση την εξωστρέφεια τις πυγμαχικές του ικανότητες και τα προβλήματά του με την αμερικάνικη πολιτεία Τrsquo όνομά του Μοχάμεντ Άλι

Ανακεφαλαίωση

Όταν ο Τζακ Τζόνσον χτυπιόταν στα συνοικιακά γυμναστήρια για πενταροδεκάρες κάθε μέρα φρόντιζε να γίνεται καλύτερος μποξέρ

Μόλις έγινε πρωταθλητής ολόκληρη η ldquoράτσαrdquo του επιχείρησε να κρυφτεί πίσω απrsquo αυτόν να βαφτίσει την επιτυχία του συλλογική μια συμβολικής αξίας αλλά κενή νοήματος νίκη επί ενός αβάσιμου αλλά δυστυχώς επικρατούντος στερεοτύπου Ο Τζακ δεν ανέλαβε το ρόλο κι αρνήθηκε να γίνει το πρότυπο που κι η ιστορική ανάγκη ίσως εκτός απrsquo τους ομόφυλούς του τον πίεζε να γίνει Όταν έλεγε ότι ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν εννοούσε μόνο απέναντι στους λευκούς αλλά κι απέναντι στους μαύρουςldquoΔεν έχω βρει καλύτερο τρόπο να υπερβαίνω τις προκαταλήψειςrdquo έλεγε ldquoαπrsquo το να συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους σαν αυτές να μην υπήρξαν ποτέrdquo

Η διανόηση κι ο Τύπος της φυλής του τον αποκύρησσαν όσο εκείνος επέμενε να ζει προκαλώντας τη λευκή κυριαρχία με την εξωστρεφή προσωπικότητά του κυρίως όμως με την αμοιβαία έλξη που μοι-ραζόταν με τις λευκές γυναίκες Ήταν ο Τζόνσον ολrsquo αυτά που ο ldquoλευκόςrdquo φοβόταν μήπως ο ldquoμαύροςrdquo ανακαλύψει πως δυνητικά διαθέτει Κι όμως δεν τα εξέφραζε με την απαιτούμενη απrsquo τη νεο-σύστατη μαύρη αστική τάξη σεμνότητα Κοινώς δεν ήταν ο ήρωας που έψαχναν Έτσι όταν κυνηγήθηκε άδικα απrsquo την πολιτεία οι ldquoδικοί τουrdquo που δε διέθεταν βέβαια επιρροή δεν τον στήριξαν Παρrsquo ότι εκείνη ειδικά τη φορά ήταν ξεκάθαρα θέμα ράτσαςΟ πρωταθλητής γύρισε τον κόσμο κι αποφάσισε ότι το σπίτι του είναι εκεί που κάποιοι τον αγαπούν και κάποιοι άλλοι αγαπούν να τον μισούν Αυτοπροσδιοριζόταν ως ldquoελεύθερος αμερικάνοςrdquo και δεν άντεξε να ζει αποκλεισμένος απrsquo την Αμερική Στην ήττα του απrsquo τον μέτριο πλην ανθεκτικό Γουίλαρντ φάνηκε ουσιαστικά πως η εξορία είχε αρχίσει να τον ldquoγονατίζειrdquo Απόδειξη πως όταν γύρισε πίσω ξανάνιωσε ακόμα και στη φυλακή όπου σύμφωνα με τα ημερολόγια των φρουρών έκανε ότι ήθελε όποτε ήθελε και χωρίς να ζητά την άδεια κανενόςΟ Τζόνσον ήταν αγαπητός στον απλό κόσμο αλλά σίγουρα δεν ήταν καλό παιδί κι ας προσπάθησε νrsquo αποδείξει κάτι τέτοιο με μια βιαστική και στρογγυλεμένη αυτοβιογραφία το 1927 Ήταν η στιγμή αδυναμίας που δικαιούται ο καθένας αφού δεν ήταν στις συνήθειές του νrsquo απο-λογείται για όσα έκανε Όσο για το θέμα της ράτσας δεν ήταν τελείως ανύπαρκτο για lsquoκείνον μιας και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα μπορούσε να έχει ldquoτελειώσειrdquo τον κάθε αντίπαλο πολύ νωρίτερα αν δεν ήταν πρωτrsquo απrsquo όλα επαγγελματίας και άψογος σόουμαν Άφηνε τους γύρους να περνούν ώστε τα λευκά ακροατήρια να μην απογοητεύονται ούτε από τον εξευτελισμό των πυγμάχων τους ούτε απrsquo τη μικρή διάρκεια του θεάματος κι έτσι έφερνε χρήματα στους διοργανωτές και στο πορτοφόλι τουΕνδεικτικό του αντίκτυπου που είχε η παρουσία του στις σχέσεις μποξ και κοινωνίας είναι πως ο επόμενος μαύρος κέρδισε μια ευκαιρία να διεκδικήσει τον τίτλο ήταν το 1937 ο Τζο Λούις Η τακτική που του επέβαλλαν οι μάνατζέρ του ήταν να συμπεριφέρεται ακριβώς αντίθετα απrsquo ότι ο Τζόνσον να είναι δηλαδή ο ldquoκαλός νέγροςrdquo που λευκοί και μαύροι μαζί φαντασιώνονταν Το κόλπο πέτυχε αλλά κι οι εποχές φαίνεται ότι άλλαζαν σιγά σιγά αφού το ψευδώνυμο που δόθηκε στον Λούις απrsquo τον Τύπο ήταν το δυναμικό ldquoΚαφέ Βομβαρ-διστήςrdquo σε αντίθεση με το κρυπτουποτιμητικό ldquoΠαιχνιδιάρης Αιθί-οπαςrdquo που απέδωσαν στον Τζακ μάλλον για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος μιας πιθανής μυθοποίησηςΤο μεγάλο λάθος του Τζόνσον ίσως κρύβεται στην παραπάνω διάση-μη φράση του Όσο κι αν θεωρούσε ότι είναι υπεράνω χρωμάτων το δικό του δεν έπαψε στιγμή να ορίζει τη σημασία της συμπεριφοράς του και τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άλλοι σrsquo αυτήν Χωρίς το βαθύ σοκολατί του δέρματός του δε θα ήταν στον ίδιο βαθμό ανε-ξάρτητος υποτιμημένος προκλητικός επαναστάτης αμφιλεγόμενος απόκληρος απειλητικός θριαμβευτής άφοβος Το ότι επέμενε να μην κρύβεται πίσω απrsquo αυτό στις αποτυχίες του αλλά και να μην μοι-ράζεται με τους ομόχρωμους τις επιτυχίες του ήταν ο θρίαμβος της εγωιστικής φύσης ενός ανθρώπου με μεγάλες αρετές και αντίστοιχα ελαττώματα ενός αμετανόητου ατομιστή

Ανακεφαλαίωση

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Σημειώσεις

(1) Reconstruction Era (1865-1877) Η εποχή μετά τον αμερικάνικο εμφύλιο κατά την οποία οι νικητές προσπάθησαν με μια σειρά νομοθεσιών ή και διά της βίας νrsquo αλλάξουν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στον ηττημένο Νότο και να εγκαθιδρύσουν ένα κοινό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο για όλη την ομοσπονδία Διαιρεμένοι σε μετριοπαθείς και ριζοσπάστες απέτυχαν ανοίγοντας το δρόμο για ένα νέο χάσμα στις φυλετικές σχέσεις που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960 και την εμφάνιση του Κινήματος για τα Δικαιώματα των Πολιτών (Civil Rights Movement)(2) Ο Μπερνς δεν ήταν ένθερμος ρατσιστής όπως οι προκάτοχοί του Κράτησε όμως τη διαχωριστική γραμμή δη-λώνοντας ότι θα παλέψει με τον Τζόνσον μόνο για ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό που θεωρούσε ότι κανείς δε θα ρίσκαρε Πολύ πριν οι μποξέρ αποκτήσουν επικοινωνιακή πολιτική ο Τζόνσον τον ακολούθησε σrsquo όλο τον κόσμο παρενοχλώντας τον και δηλώνοντας στον Τύπο ότι ο Τόμι φοβάται Ο Τύπος τσίμπησε και μαζί ένας αυστραλός διοργανωτής που έβαλε τα χρήματα κι ο αγώνας έγινε(3) Απrsquo τις ανταποκρίσεις του Τζακ Λόντον για τη New York Herald Jack London Ιστορίες του Μποξ (μτφ Ανδρέας Αποστολίδης) Αθήνα ΑΓΡΑ 2006(4) Ένας διάσημος γιατρός της εποχής ο Σάμουελ Αντόλφους (τυχαίο) Καρτράιτ επινόησε δυο ασθένειες που εμφάνιζαν αποκλειστικά οι αφρο-αμερικάνοι Η εγκεφαλική βλάβη που ονόμασε ldquoΔραπετομανίαrdquo (Drapetomania) ήταν η (ανεξήγητη πραγματικά) τάση να ξεφύγουν απrsquo τα δεσμά τους ενώ η κινητική δυσχέρεια που βάφτισε ldquoΑι-θιοπική Δυσαισθησίαrdquo (Dysaesthesia Aethiopica) ήταν αυτή που τους έκανε τεμπέληδες κι άτρωτους στον πόνο του μαστιγώματος(5) Ο όρος ldquoΜεγάλη Λευκή Ελπίδαrdquo αποδόθηκε σε όσους θεωρήθηκαν ικανοί να πάρουν πίσω τον τίτλο απrsquo τον Τζακ Τζόνσον αποκαθιστώντας την ανωτερότητα της λευκής φυλής Ο Τζιμ Τζέφρυζ ο μόνος άξιος δηλαδή νrsquo απο-καλείται έτσι δήλωσε ότι σε όποια στιγμή της καριέρας του κι αν αντιμετώπιζε τον Τζόνσον θα έχανε πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο(6) Progressive Era (1890s-1920s) Η περίοδος μετά την Αναδόμηση και τη σταδιακή ανάκαμψη των φυλετικών δια-κρίσεων όταν και προωθήθηκαν πολιτικές για την βελτίωση της ζωής του ldquoνομοταγούςrdquo πολίτη απrsquo τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις με αμφιλεγόμενες όμως φυλετικά διαχωριστικές αποχρώσεις(7) Οι διαφυλετικές ερωτικές σχέσεις δεν ήταν ανύπαρκτες αλλά έμεναν κρυφές ακόμα και σε πιο ανοιχτές κοι-νωνίες Σε πολλές πολιτείες ο μικτός γάμος απαγορευόταν διά νόμου αν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για όσους το τολμούσαν ήταν το λιντσάρισμα από εξτρεμιστικές ρατσιστικές ομάδες(8) Πολύ καιρό πριν απrsquo τον Xzibit στο ldquoPimp my Riderdquo ο Τζακ Τζόνσον έκανε μετατροπές στα πολυτελή σπορ αυτοκίνητα που διατηρούσε και μετά τα οδηγούσε στα όριά τους Ένας θρύλος λέει πως όταν μια μέρα περνούσε με υπερβολική ταχύτητα από τα σύνορα μιας πολιτείας κι ένας τροχονόμος του έκοψε πρόστιμο $50 εκείνος του έδωσε $100 δηλώνοντας πως θα επιστρέψει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο Ως αυτοδίδακτος μηχανικός πατεντάρισε μια μετατροπή σrsquo ένα ειδικό κλειδί που χρησιμοποιούσε στις ldquoμόντεςrdquo του Τράκαρε επικίνδυνα 6 φορές με την τελευταία (φεύγοντας έξαλλος από ενα εστιατόριο όπου του είχαν πει να καθίσει πίσω στις θέσεις των μαύρων) να είναι κι η μοιραία(9) Οι αρχές του 20ού αιώνα βρήκαν πολλές λευκές γυναίκες να δελεάζονται στην πορνεία Αν κι ως υπαίτιοι με βάση τα ρατσιστικά αντανακλαστικά δαιμονοποιήθηκαν οι κινέζοι και το όπιό τους (οι μαύροι δεν έκρυβαν κάποιο αντίστοιχο μυστήριο) οι νταβατζήδες ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις λευκοί Ο Τζακ Τζόνσον έγινε το πρώτο θύμα του νόμου αυτού Παρrsquo ότι παντρεύτηκε την πρώτη υποψήφια μάρτυρα κατηγορίας την ερωμένη του Λουσίλ Κάμερον οι κατήγοροι βρήκαν μία άλλη την Μπελ Σράιμπερ που κατέθεσε εναντίον του και τον έκαψε Έλαβε τη μάξιμουμ ποινή του 1 χρόνου και 1 μέρας Το 2005 ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Τζον Μακέιν ηγήθηκε μιας άκαρπης πρωτοβουλίας να δοθεί αναδρομικά χάρη στον Τζακ Τζόνσον απrsquo τον πρόεδρο Μπους τονίζοντας ότι διώχθηκε για το χρώμα και την ελεύθερη βούλησή του κάτι που αποτελεί ντροπή για το αμερικάνικο έθνος(10) Ο Γκρίφιθ χρησιμοποίησε το μοντάζ στην αφήγηση της δράσης με τρόπο που δεν το είχε κάνει κανείς μέχρι τότε θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο ψυχαγωγικό κινηματογράφο Με την επόμενη ταινία του την επίσης ιστορική ldquoΜισαλλοδοξίαrdquo προσπάθησε να εξιλεωθεί για τον αρνητικό αντίκτυπο της ldquoΓέννησης ενός Έθνουςrdquo στις ταραγμένες διαφυλετικές σχέσεις της εποχής του κάτι που γενικά του αναγνωρίστηκε(11) Το βραβευμένο με Πούλιτζερ και Τόνι ldquoThe Great White Hyperdquo γράφτηκε απrsquo τον Χάουαρντ Σάκλερ κι είναι ldquoχαλαράrdquo βασισμένο στη ζωή του Τζακ Τζόνσον Το αντίστοιχο φιλμ σκηνοθέτησε ο Μάρτιν Ριτ Και στις δυο εκδοχές τον κεντρικό ρόλο ερμηνεύει ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς Αν κι όλοι το εξέλαβαν ως μια καταγγελία των διακρίσεων κατά των μαύρων ο Σάκλερ δήλωσε πως πέρα απrsquo το προφανές θέμα του ρατσισμού εκείνος σκόπευε να ρίξει φως στον αγώνα ενός άνδρα απέναντι στον κόσμο γύρω του

Βιβλία

bull Jack Johnson In The Ring And Out Jack Johnsonbull My Life and Battles Jack Johnson Christopher Rivers (Editor Translator)bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson Geoffrey C Wardbull Papa Jack Jack Johnson And The Era Of White Hopes Randy Robertsbull The Great White Hopes The Quest to Defeat Jack Johnson Graeme Kentbull Jack Johnson vs James Jeffries The Prize Fight of the Century - Reno Nevada July 4 1910 Robert Greenwoodbull The Fight of the Century Jack Johnson Joe Louis and the Struggle for Racial Equality Thomas R Hietala

Οπτικοακουστικά

bull Unforgivable Blackness The Rise and Fall of Jack Johnson (PBS 2004) Ken Burns (wwwpbsorgunforgivableblackness) bull Jack Johnson Τhe Big Fights (1970) William Caytonbull The Great White Hope (1970) Martin Rittbull A Tribute to Jack Johnson (1971 Reissued 2005) Miles Davis

Abstract This article by Loukas Tsouknidas is a subjective look at Jack Johnsonrsquos story his rise to the first world heavyweight championship won by a black man his fall from the throne and his struggles living as an individualist

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτεχνικής δημιουργίας για την ελληνική φιλμογραφία κι εν προκειμένω για τη θεατρική μεταφορά και απόδοσή του Ο κυνισμός ο άκρατος ρεαλισμός κι η λεκτική και συμβολική βία στοιχεία διά-χυτα στην εικόνα και το λόγο το κατατάσσουν στην κατηγορία ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo (2) προβάλλοντας μια αποστασιοποίηση απrsquo την ελληνική ηθικοπλαστική κοινωνία και τους κοινώς αποδεκτούς γλωσσικούς κανόνες του νεωτερικού (3) δυτικού πολι-τισμού Η λογική που διατρέχει τόσο την κινηματογραφική όσο και τη θεατρική του εκδοχή είναι βαθιά πολιτική συνεπώς ιδεολογική Αυτό ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο του έργου που συνιστά αλληγορία και προσδίδει στην παράσταση συμβολικό χαρακτήρα Το έργο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo είναι μια μικρογραφία της μικροαστικής τάξης η αναπαράστασή της μέσα από το αντικείμενο σπιρτόκουτο τονίζει την υλικότητά της οριοθετώντας τη σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις με βάση τα διακριτά της χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες της θέτοντας όρια στα υποκείμενα-μέλη της Πιο συγκεκριμένα το έργο μας εισάγει στο εσωτερικό μιας οικογένειας η οποία διαμένει στον Κορυδαλλό εστιάζοντας τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας όσο και στο ιδεολογικό υπόβαθρο της ελληνικής μικροαστικής τάξης στην οποία ανήκει η οικογένεια Υπό αυτή την έννοια το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo μπορεί να θεωρηθεί ιδεότυπος (4) της τάξης αυτής και της μικροαστικής οικογένειας εν γένει Ως ιδεότυπος δεν ταυτίζεται με ολόκληρη τη μικροαστική τάξη Κάτι τέτοιο θα ήταν άτοπο και υπερβολικά παρακινδυνευμένο εφόσον καμία κοινωνική τάξη δεν είναι ομοιογενής στο εσωτερικό της αλλά υπόκειται σε διαβαθμίσεις και διαφοροποιήσεις Η μικροαστική τάξη παρουσιάζεται μέσα από τον υπερτονισμό ορισμένων χαρακτηρι-στικών γνωρισμάτων της τα οποία γίνονται εμφανή στην παράσταση απrsquo την έμφαση στο στοιχείο της υπερβολής την ειρωνεία τη σάτιρα και το φλεγματικό χιούμορ που κυριαρχεί φανερά ή με συγκαλυμμένο τρόπο στο λόγο των χαρακτήρων της Το κεντρικό πρόσωπο ο Δημήτρης ένας πενηντάρης μικροαστός ιδιοκτήτης καφε-τέριας στον Κορυδαλλό και οικογενειάρχης ενσαρκώνει τις φιλοδοξίες και τις προσ-δοκίες του μέσου νεοέλληνα για ατομική οικονομική ευημερία και κοινωνική ανέλιξη ενώ ταυτόχρονα ταυτίζεται με το πρότυπο του παραδοσιακού συζύγου και

ldquoΣτο πεδίο της ψυχολογίας της κοινωνιολογίας της γλωσσολογίας ή της ιστορίας το ανθρώπινο στοιχείο δεν μπορεί να συρρικνω-θεί σε έναν επιστημονικό κανόνα Πάντα υπάρχει ένα υπόλειμμα μοναδικότητας το οποίο δε χωρά στις αφαιρέσεις και γενικεύσεις όπου θα ήθελε να το κλείσει ο επιστήμοναςrdquo (1)

(Chiari J1975 σ 169)

Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση

Μαρία Δόγια

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

αρχηγού της οικογένειας Η αντίφαση αυτή απορρέει από τη συ-νύπαρξη του νεωτερικού προτάγματος της καπιταλιστικής κοινω-νίας η οποία αποθεώνει τον ατομικισμό κι ανάγει το χρήμα σε υπέρτατη αξία με τις παραδοσιακές δομές που εξακολουθούν να υφίστανται στην ελληνική κοινωνία Αυτές συντηρούν το μοντέλο της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία το κεντρικό πρόσωπο αρχηγός και φορέας της εξουσίας είναι ο πατέρας Ο μικροαστός ήρωας του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική αναγνώριση και καταξίωσή του μέσα από την εργασία και τη συσ-σώρευση οικονομικού κεφαλαίου ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής Ταυτόχρονα όμως δε μπορεί να απεγκλωβιστεί από τη μικροαστική κουλτούρα και τα στερεότυπα περί ανδρικής κυριαρ-χίας και αυθεντίας (5) Η κοινωνική ανέλιξη της μικροαστικής τάξης συντελείται σε οικονομικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη άνοδος σε μορφωτικό επίπεδο Ο υβριστικός λόγος που εκφέρεται τόσο από τον Δημήτρη όσο και από τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας συνιστά ένα παιχνίδι επιβολής στο οποίο αυτός που τελικά υπερισχύει έναντι των υπολοίπων αναλαμβάνοντας την εξου-σία δεν είναι εκείνος που εκφέρει το βέλτιστο επιχείρημα όπως αυτό ορίζεται από τη διαλογική διαδικασία (6) αλλά εκείνος που επιβάλλεται με τη δύναμή του Ο ωμός λόγος προβάλλει τη βία ως μέσο για την εξασφάλιση συναίνεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιπαραβάλλεται με την προσπάθεια αύξησης του κοινωνικού γοήτρου της μικροαστικής τάξης Η επικοινωνιακή ανεπάρκεια κι η αδυναμία αποτίναξης του αυταρχικού μοντέλου συμπεριφοράς έγκειται στην έλλειψη πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου (7) Η έλλειψη αυτή που γίνεται αντιληπτή μέσα από τη χρήση ενός περιορισμένου λεξιλογίου και τις συνεχείς επαναλήψεις ύβρεων δηλώνει τη δυσκολία να αρθρωθεί συγκροτημένος λόγος και δεν ευνοεί την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών καταστάσεων που απαιτούνται από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες Αυτό καθίσταται εμφανές στο λόγο μέσα από ρατσιστικές αναφορές για συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα τους αλβανούς κι από χαρακτη-ρισμούς που διατυπώνονται για το γυναικείο φύλο Ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες παρουσιάζονται είτε σαν αντικείμενα ηδονής που έχουν χρέος να ικανοποιήσουν τις σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών είτε ως νοικοκυρές οι οποίες επωμίζονται τις εργασίες του σπιτιού και φέρουν το ρόλο της μητέρας και της υπεύθυνης για την περιποίηση των άρρωστων μελών της οικογένειας είτε ως υπο-κείμενα που το μοναδικό τους ενδιαφέρον είναι η εξωτερική τους εμφάνιση και η αποκατάστασή τους μέσα από το γάμο Η γυναίκα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα που ξεφεύγει από το χώρο του ιδιωτικού και δραστηριοποιείται εκτός αυτού δεν υπάρχει στη μικροαστική τάξη εφόσον ο δημόσιος χώρος παρουσιάζεται ως αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών Η συνύπαρξη δύο διαφορετικών ηλικιακών ομάδων στο ldquoΣπιρ-τόκουτοrdquo σκιαγραφεί δύο διαφορετικές γενιές μικροαστών τους γονείς και τα παιδιά κι επισημαίνει τόσο τις διαφορές σε επίπεδο κουλτούρας αξιών και νοοτροπίας ανάμεσα στην παλιά και στη νεότερη όσο και τις επιμέρους μεταλλάξεις στην εικόνα και το ρόλο των δύο φύλων Η οικογένεια και η εργασία ως αξίες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην παλιά γενιά των μικροαστών η νοοτροπία της οποίας παραμένει άκρως συντηρητική ενώ η κοινωνική πραγ-ματικότητα προσλαμβάνεται μέσα από στερεοτυπικά σχήματα Η νέα γενιά φαίνεται να απαξιώνει τη σημασία της εργασίας και να στρέφεται στις υλικές και σωματικές απολαύσεις αποθεώνοντας τον αμοραλισμό τον ατομικισμό το ναρκισσισμό και γενικότερα το ldquoβόλεμαrdquo Η εικόνα του Λουκά (γιος) που αυνανίζεται μπροστά στον καθρέφτη αναπαριστά τον απόλυτο έρωτα του ατόμου για τον εαυτό του ενώ η εικόνα της Κικής (κόρη) που συνομιλεί στο τηλέφωνο με τη φίλη της βρίζοντάς τη ακυρώνει την έννοια της φιλίας ως αξία κι επιβεβαιώνει την επικράτηση του ανταγωνισμού στις διαπροσωπικές σχέσεις

Η διακωμώδηση του συμβιβασμένου μικροαστού έρχεται μέσα από τη σύγκρουση των μελών της οικογένειας την αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και την ολική ανατροπή της εύθραυ-στης ισορροπίας των σχέσεων Η Μαρία (μητέρα) αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία του Δημήτρη (πατέρας) και καταγγέλλει την υποκρισία μιας σχέσης κατrsquo ουσία νεκρής Η πρόσβαση στην εκφο-ρά υβριστικού λόγου ο οποίος θεωρείται παραδοσιακά ανδρικό προνόμιο απrsquo τη Μαρία λειτουργεί απελευθερωτικά κι υπερ-βαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις και τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου Η διάλυση της ldquoαγίας οικογένειαςrdquo έρχεται μέσα από το ξεγύμνωμα της Μαρίας μπροστά στον Δημήτρη που συμβολίζει την απογύμνωση της οικογένειας κι αποκαλύπτει το σαθρό συνεκτικό ιστό που μέχρι πρότινος ένωνε τα μέλη της και τη γενικευμένη ηθική της παρακμή Ολοκληρώνεται δε με την ακύ-ρωση της πατρότητας όταν η Μαρία αποκαλύπτει στον Δημήτρη ότι η Κική δεν είναι δικό του παιδί Στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η αλήθεια εναλλάσσεται με το ψέμα κι η ρήξη των οικογενειακών δεσμών είναι ολοκληρωτική Η Μαρία ο Λουκάς και η Κική απορρίπτουν τον Δημήτρη ως πρόσωπο κι ως ρόλο και τίποτα πλέον δε μπορεί να διασφαλίσει την ενότητα και τη συνέχεια των πραγμάτων Ο μικροαστός που στο τέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις φι-λοδοξίες και τον καριερισμό του μην τολμώντας να αναλάβει το ρίσκο για μια νέα επιχείρηση που θα μπορούσε να του προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική άνοδο και προτιμώντας να παραμείνει βολεμένος εμφανίζεται ως το θύμα των κοινωνικών καταστάσεων που ποτέ δε θα μπορέσει να κάνει την ουσιαστική υπέρβαση Η φυγή του Δημήτρη στο τέλος όταν έχει διαφανεί η υποκρισία κι έχουν βγει στην επιφάνεια τα αληθινά συναισθήματα παραμένει φυγή σε φαντασιακό επίπεδο μέσα από το παραλήρημα και το ξέσπασμά του Ακόμη κι όταν φτάνει σε οριακό σημείο δε μπορεί να διαλύσει αυτό που ούτως ή άλλως δεν υφίσταται ουσιαστικά στο οποίο ωστόσο έχει στηρίξει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή του Η εικόνα του ηττοπαθούς αδύναμου μικροαστού προκαλεί τον οίκτο όσων αρέσκονται στο να κοιτάζουν τις ζωές των άλλων αφrsquo υψηλού αντλώντας ηδονή προσπαθώντας να επιβεβαιώσουν εν τέλει ότι εκείνοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία αρνούμενοι σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν στην αυτοκριτική και να αποδεχτούν τις δικές τους αδυναμίες Η κριτική στη μικροαστική τάξη μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων ως εμπόλεμη κατάσταση επιβεβαιώνει την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της οικογένειας και των κοινωνικών αξιών εν γένει που τείνουν να παρουσιάζονται ως κάτι το δεδομένο και το αδιαπραγμάτευτο Το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo αποσκοπεί στο να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία κι αποτελεί κατrsquo ουσία ένα αίτημα γιrsquo απόλυτη ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται την οριστική ρήξη τους Ο θεατής εισερχόμενος στο κλειστοφοβικό ασφυκτικό περιβάλλον της παράστασης βιώνει το άγχος και την απόγνωση των εγκλωβισμένων υποκειμένων στο μικρόκοσμό τους καθώς αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα Η φράση του Δημήτρη ldquoΑφού εινrsquo έτσι γιατί δεν το χαλάγαμε τόσα χρόνιαrdquo αποτελεί το ιδεολογικό διακύβευμα για το τι θα επιλέξει ο καθένας Ο θεατής καλείται να εισέλθει σε μια διαδι-κασία ενδοσκόπησης απολογισμού κι αυτοκριτικής έχοντας δύο επιλογές την ανώδυνη λύση να συμβιβαστεί με το ψέμα ή την επίπονη διαδικασία να ομολογήσει στον εαυτό του αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος με τις επιλογές του κι αν οι διαπροσωπικές του σχέσεις στηρίζονται στην απόλυτη ειλικρίνεια αναλαμβάνοντας έτσι τις ευθύνες του και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές ξεκινώντας από τον ίδιο Ανεξάρτητα από την τελική του επιλογή το κατά βάση ψυχαναλυτικό έρεισμα του ldquoΣπιρτόκουτουrdquo έρχεται να επιβεβαιώ-σει τη γνωστή ρήση του Jean-Paul Sartre ldquoΗ κόλασή μας είναι οι άλλοιrdquo και να συμπληρώσει ότι ενίοτε κι ο ίδιος μας ο εαυτός

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

Επεξηγηματικές Αναφορές και Βιβλιογραφικές Παραπομπές

(1) Το παράθεμα του JChiari (Twentieth Century French Thought From Bergson to Levi-Strauss London Elek 1975 s169) έχει αντληθεί από το βιβλίο του Plummer Ken Τεκμήρια Ζωής Αθήνα Gutenberg 2000 σ 15

(2) Ο όρος ldquoστα-μούτρα θέατροrdquo μετάφραση του αγγλικού ldquoIn-Yer-Face-Theatrerdquo χρησιμοποιείται στην παρούσα ανάλυση για να υποδηλώσει την άμεση αναπαράσταση σκηνών βίας με τη διαφορά ότι στο ldquoΣπιρτόκουτοrdquo η βία γίνεται αντιληπτή σε ένα καθαρά συμβολικό επίπεδο μέσα από τον εκφερόμενο λόγο των υποκειμένων Η απουσία παραστατικών σκηνών βίας μέσα από εικόνες και πράξεις δε μετριάζει τον πολεμικό χαρακτήρα της παράστασης Αντιθέτως ο διάχυτος ακραιφνώς βίαιος λόγος όπως αυτός συγκροτείται μέσα από τις αφηγηματικές τεχνικές (ένταση συνεχής ροή του λόγου χειρονομίες επαναλήψεις παραλήρημα υστερία) και το γλωσσικό περιεχόμενο (ύβρεις απουσία στοιχειωδών γλωσσικών κανόνων διαλόγου) υποδηλώνει το συμβολικό πέρασμα από τον πολιτισμό σε μια κατάσταση βαρβαρότητας την οποία ο νεωτερικός δυτικός πολιτισμός συγκαλύ-πτει με την πρόφαση της κοινωνικής συναίνεσης και της τυπικής κι όχι ουσιαστικής ισορροπίας Η πρωτοκαθεδρία της βίας μέσα από λεκτικές εικόνες μετατρέπει τον θεατρικό λόγο σε πολιτική διαμαρτυρία Αποκαλύπτει τις δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων την αποξένωση και την αλλοτρίωση των νεωτερικών υποκειμένων και τη στρεβλή επικοινωνία η οποία αρθρώνεται ως ελλειμματικός λόγος που στηρίζεται σε υπονοούμενα κι όχι στην εκφορά της αλήθειας του καθενός υποκειμένου συντηρώντας ένα καθεστώς υποκρισίας Ο υβριστικός λόγος καταγγέλλει την υποκρισία της ελληνικής ηθικοπλαστικής κοινωνίας και την κατrsquo επίφαση ηθική συνοχή σε αξιακό και επικοινωνιακό επίπεδο ενός θεσμού ο οποίος λειτουργεί ακόμη και σήμερα βασιζόμενος στο παραδοσιακό πρότυπο της αντρικής κυριαρχίας επικαλούμενος σε μεγάλο βαθμό την πατρική εξουσία μέσα στο θεσμό της οικογένειας Το θέατρο στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως μικρογραφία και καθρέφτης του κοινωνικού αντίστοιχου Εν τέλει μέσα από το ldquoΣπιρτόκουτοrdquo καταδεικνύεται μια κατάσταση γενικευμένου πολέμου στο χώρο της κοινωνίας (για περισσότερα στοιχεία βλ httpwwwinyerface-theatrecomwhathtml και httpenwikipediaorgwikiIn-yer-face_theatre)

(3) Ιστορικά αν σκεφτούμε ποιο ήταν το γεγονός εκείνο που επέφερε τις σημαντικότερες αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και στο χώρο των επιστημών τότε αναντίρρητα υποδεικνύουμε το Δια-φωτισμό ως την περίοδο που ευθύνεται για την εγκαθίδρυση των συστημάτων (γνώσης εξουσίας ηθικής) που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική εποχή Ορμώμενοι από τον ορισμό που δίνει για το Δια-φωτισμό ο γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant ότι laquoΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνοςraquo αναγνωρίζουμε τις αλλαγές που εντοπίζονται κυρίως σε επίπεδο λόγου και κατά συνέπεια σε επίπεδο κοινωνικής πρακτικής και δράσης Mιλάμε πλέον για ένα λόγο πολύπλοκο ο οποίος εμπεριέχει το διαφωτιστικό πρόταγμα όπως αυτό διατυπώθηκε στη φιλοσοφική σκέψη των στοχαστών της εποχής εκείνης Ο λόγος αυτός προσλαμβάνει κριτική διάσταση και διαχωρίζει την αλήθεια από τη γνώση διαφοροποιείται σε δημόσιο και ιδιωτικό ανάλογα με το χώρο στον οποίο εκφέρεται και υποβάλλει κάθε τι σε έλεγχο αναζητώντας μορφές ορθολογικότητας (πιο αναλυτικά βλ Foucault Michel Τι είναι Διαφωτισμός (εισαγωγή -μτφρ) Σ Ροζάνης Αθήνα Έρασμος 1988 σ 11 21-22 36 40-41 και Immanuel Kant Δοκίμια μτφρ Ε Π Παπανούτσος Αθήνα Δωδώνη 1971 σ 42)

(4) Ο ldquoιδεότυποςrdquo είναι όρος τον οποίο εισήγαγε ο γερμανός Κοινωνιολόγος Max Weber Πρό-κειται για μία πνευματική κατασκευή που προκύπτει από τον τονισμό ή την υπερβολή επιμέρους στοιχείων η σύνθεση των οποίων προσδίδει ομοιογένεια κι εσωτερική ενότητα σε ένα κοινωνικό φαινόμενο ή σε μία κοινωνική δράση Αυτό όμως δε συνεπάγεται πλήρη ταύτιση των φαινομένων όπως αυτά παρατηρούνται στην πραγματικότητα με τον ιδεότυπό τους Ο ιδεότυπος είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που επιτρέπει τη σύγκριση ή και τη διερεύνηση των φαινομένων αυτών με πραγματικές καταστάσεις βλ NS Timasheff GA Theodorson Ιστορία Κοινωνιολογικών Θεωριών (μτφρ Δ Τσαούσης) Αθήνα Gutenberg 1997 σ262-263

(5) Η ανδρική κυριαρχία εκφράζεται μέσα από λόγους και πρακτικές που ενδυναμώνουν την υπεροχή των ανδρών στο κοινωνικό πεδίο καθιστώντας τη γυναίκα υποδεέστερη και κυριαρχού-μενη Αυτό επισφραγίζεται με τον αποκλεισμό της από το δημόσιο πεδίο και με τον περιορισμό της στο χώρο του ιδιωτικού στον οποίο αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει τους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της νοικοκυράς Η βιολογική διαφορά των δύο φύλων παγιώνεται ως ανισότητα στο κοινωνικό πεδίο και συγκροτεί σχέσεις κυρίαρχων (ανδρών) και κυριαρχούμενων (γυναικών) βλ Pierre Bourdieu Η Ανδρική Κυριαρχία (επιμ Ν Παναγιωτόπουλος) Αθήνα Στάχυ 1999 σ 15-37

(6) Ο διάλογος είναι μία απαιτητική και ανώτερη μορφή επικοινωνίας η οποία προϋποθέτει την αποδοχή ορισμένων κανόνων και αξιών όπως είναι η ορθή χρήση του λόγου η ύπαρξη ενός γενικού κανόνα που θα μεσολαβεί στην επικοινωνία των ατόμων για να επιτευχθεί το δέον δηλαδή η συνεννόηση κι ο σεβασμός των επιμέρους υποκειμένων που συμμετέχουν στη διαλογική διαδι-κασία βλ Jurgen Habermas H ηθική της επικοινωνίας Ηθική του διαλόγου ndashΣημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης (μτφρ - εισ Κ Καβουλάκος ) Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις 1997

(7) Το ldquoπολιτισμικό κεφάλαιοrdquo υποδηλώνει τη μεταβίβαση γνώσεων και αξιών από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον και τη συσσώρευση εμπειριών που μετατρέπονται σε έξεις δηλαδή εσωτερικεύονται και σωματοποιούνται από το άτομο που τις οικειοποιείται Το πολιτισμικό κεφά-λαιο αποτελεί μέρος της κουλτούρας του ατόμου Πιο αναλυτικά βλ Pierre Bourdieu Η Διάκριση Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ Κ Καψαμπέλη) Αθήνα Πατάκης 2002

Abstract Maria Doyia examines in a sociological manner the socioeconomical themes and explorations brought up by the theatrical play ldquoMatchboxrdquo which is a greek example of ldquoin-yer-face-theatrerdquo based on a much controversial film by Vasilis Economides

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

1 Λέξη Όσο 1000 Εικόνες

Γιώργος Πασχαλίδης

Όσο και να ψάξεις το θησαυρό της νεοελληνικής γλώσσας δε θα βρεις πιο πολυδιάστατο λήμμα απrsquo τη λέξη ldquoπουτάναrdquo Εισήλθε στη γλώσσα μας μέσω ιταλικής γειτνίασης ήκαι κατοχής (παρουσίας για τους πολιτικά ορθούς) αλλά κι απrsquo το (ούτως ή άλλως διεθνές) υβρεολόγιο των ηρωικών αν και αθυρόστομων ελλήνων ναυτικών Ενσωματώθηκε αβίαστα ως κανονικότατο κλιτό ουσιαστικό και πλούτισε το λεξιλόγιό μας με ένα ακόμα σημαίνον και πολλά σημαινόμενα

Όλοι γνωρίζουμε ότι η λέξη πουτάνα αποτελεί τη συνηθέστερη νεοελληνική βρισιά μετά τον πολύπαθο μαλάκα Σε απλή κλητική πτώση (ldquoπουτάναrdquo) αλλά και σε φράσεις όπως ldquoα την πουτάναrdquo ldquoγαμώ την πουτάνα μουrdquo ldquoπουτάνα φυματίωσηrdquo και ldquoπουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάριαrdquo η θρυλική αυτή βλαστήμια χαϊδεύει τrsquo αυτιά μας επί καθημερινής βάσης Αποτελεί επίσης συνθετικό για πολλές ευφάνταστες εκφράσεις της πιάτσας όπως πουτανόπαιδο πουτανόσπερμα πουτανογέννημα όλα συνώνυμα της περιφραστικής ύβρεως πουτάνας γιε (ή κόρη) ενώ συχνά απαντώνται και τα υποκοριστικά πουτανάκι ή πουτανίτσα

Η μοναδική πρωτοτυπία ωστόσο της λέξης πουτάνα έγκειται στο πλήθος των ερμηνειών που επιδέχεται όταν χρησιμοποιείται αναφορικά Όποτε ο νεοέλληνας ειδικότερα ο αρσενικός χαρακτηρίζει μια γυναίκα πουτάνα μπορεί να εννοεί πρακτικά οτιδήποτε Εδώ να σημειωθεί ότι αν την αποκαλέσει πουτάνα σε κλητική πτώση η πολυσημία ελαχιστοποιείται σε αμφισημία είτε (σπανίως) το λέει χαϊδευτικά είτε για πλάκα (κατrsquo αναλογία με το μαλάκα που προαναφέραμε) είτε τη βρίζει στυγνά Αν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί ως προσδιορισμός πχ ldquoη Κούλα είναι πουτάναrdquo τότε μόνο τα συμφραζόμενα μπορούν να οδηγήσουν το συνομιλητή σε ασφαλές συμπέρασμα Η πρόταση ως έχει επιδέχεται δεκάδες ερμηνειών εκ των οποίων οι μισές αλληλοσυγκρουόμενες Και πόσα διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να κρύβει Ων ουκ έστιν αριθμός φίλοι μου

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν η λέξη πουτάνα ενδέχεται να σημαίνει

1) Επαγγελματίας ιερόδουλη πόρνηπχ Ποια Λάουρα ρε αυτή είναι πουτάνα στη Φυλής την έχω πηδήξειΧωρίς ιδιαίτερη χροιά δηλώνει απλώς επάγγελμα Ο αντίστοιχος αρσενικός όρος ο πόρνος χρησιμοποιείται σπάνια κι η έννοια συνήθως εκφράζεται περιφραστικά και ψιθυριστά (ο Τάσος πηδιέται για φράγκα στήνει κώλο σε ανώμαλους) προσέξατε πώς εδώ η κοινωνική κατακραυγή μεταφέρεται σrsquo αυτόν που πληρώνει ε

2) Επιδέξια στο κρεβάτιπχ Και που λες γδυνόμαστε και μου αρχίζει κάτι κόλπα η πουτάναΕκφέρεται με δέος γλυκιά νοσταλγία μια υποψία τρόμου (όσο και να φαντασιώνεσαι το ακραίο άμα το βρεις μπροστά σου κάπου αγρι-εύεσαι) και προεόρτια στύσης Μια γυναίκα που θα rsquoθελε να περιγράψει αντίστοιχη εμπειρία μrsquo έναν άντρα συνήθως δε χρησιμοποιεί προσδιορισμό αλλά επιφωνήματα Κι εκατοστά

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου

3) Άπιστη γυναίκα μοιχαλίδαπχ Ο κακομοίρης δουλεύει μέρα νύχτα κι η πουτάνα η γυναίκα του πηδιέται με τον υδραυλικόΕίναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ομιλητής συμπάσχει με τον παθόντα κερατά Η κολλητή της φερrsquo ειπείν θα ξεκινούσε τη διατύπωση με το ldquoο μαλάκας ο άντρας της δεν πατάει σπίτι μέρα νύχταhelliprdquo Ο μοιχός πάλι αποκαλείται συνήθως μπερμπάντης περισσότερο χαϊδευτικά παρά επιτιμητικά

4) Ελκυστική γυναίκα (ειδικά αν φοράει οτιδήποτε λιγότερο ανδροπρεπές από χλαίνη παραλλαγή και άρβυλα)πχndash Ε μαλάκα την έκοψες την γκομενίτσα που πέρασε με το μίνιndash Ναι την πουτάναΚαι πάλι συγχέονται η επιδοκιμασία με την αποδοκιμασία και φυσικά την έλξη Τελικά οι μεσογειακοί λαοί είναι πολύ πουριτανοί

5) Γυναίκα με έντονη σεξουαλική ζωή (κυρίως με διαφορετικούς εραστές)πχ Η πουτάνα η Ευλαμπία έχει ξεπετάξει ολόκληρο τον ΚολωνόΟ αρσενικός ομιλητής εξανίσταται ελαφρώς με το ότι η Ευλαμπία πηγαίνει με πολλούς αντί για έναν βαρέως που δεν είναι αυτός ο ένας κι αβάσταχτα αν ειδικά σrsquo αυτόν δεν κάθεται (βλέπε ερμηνεία Νο6) Αν πάλι πρόκειται για γυναίκα φουρκίζεται που δεν έχει ξεπετάξει η ίδια ολόκληρο τον Κολωνό Τα αρσενικά αντίστοιχα γαμίκουλας πηδηχταράς είναι προφανώς κοσμητικά ενώ το σαβουρογάμης δηλώνει έλλειψη επιλεκτικότητας Για την Ευλαμπία δεν υπάρχουν τέτοιες αποχρώσεις

6) Γυναίκα που δεν κάθεται στον ομιλητήπχ Της την έπεσα κι η πουτάνα μού rsquoριξε χυλόπιταΕδώ δε μας απασχολούν τα λοιπά της κατορθώματα Μα να μην κάτσει σrsquo ΑΥΤΟΝ Αρσενικό αντίστοιχο ο γνωστός και μη εξαιρετέος μαλάκας

7) Λεσβίαπχndash Τα rsquoμαθες Η Τασία κάνει πλακομούνια με τη Σούλαndash Α τις πουτάνεςΓια ανεξιχνίαστους λόγους ταυτίζονται δύο αντικρουόμενες έννοιες Το μόνο κοινό είναι το ότι πρόκειται για πράγματα ldquoανεπίτρεπταrdquo αν κι εδώ κρύβεται και μια λανθάνουσα λαγνεία αφού η συνηθέστερη φαντασίωση του νεοέλληνα είναι να πηδήξει δυο γκόμενες ταυτόχρονα Σε βαγόνι τρένου Το αντίστοιχο αρσενικό είναι ο πούστης κι αυτό είναι επιτέλους λογικό

8) Γυναίκα έξυπνη κι αποτελεσματική (κατηγορία με υποπεριπτώσεις)

α) Που δεν πιάνεται εύκολα κορόιδοπχ Μην προσπαθήσεις να της φας λεφτά Στην πουτάνα πουτανιές δεν περνάνεΌπως θα λέγαμε ότι ένας άντρας είναι μάγκας ή ξύπνιος

β) Μπασμένη στα κόλπα (συνήθως ψιλοπαράνομα)πχ Είσαι 24ο εξάμηνο και θες πάσο Τράβα βρες τη Μαρία είναι πουτάνα σrsquo αυτάΗ φράση κατrsquo εξαίρεση χρησιμοποιείται καμιά φορά και για άντρες Έχει συνώνυμα τα μανούλα μαφία μάρκα

γ) Επινοητικήπχ Μα καλά πού το σκέφτηκε η πουτάναΕκφράζει απορία θαυμασμό και ζήλια Για άλλη μια φορά ο πούστης είναι ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός για αγοράκια

9) Κακή ψυχή γυναίκα υστερόβουλη και ψεύτραπχ Μην την εμπιστεύεσαι είναι μεγάλη πουτάναΗ κλασσικότερη ατάκα σύμφωνη με την πεποίθηση ότι η πουτάνα ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά της γυναικείας φύσης Με την ίδια λογική ο πούστης που λέγαμε είναι το κατακάθι της αντρικής εξ ου και οι θρυλικές φράσεις ldquoπουτάνα ζωήrdquo ldquoπούστη Δίαrdquo

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις πιθανές ερμηνείες κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος Να σημειώσουμε εδώ ότι αν τα περισσότερα παραδείγ-ματα που φέραμε δηλώνουν αρσενικό ομιλητή αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι οι γυναίκες είναι πιο επιεικείς με τις ομόφυλές τους Για την ακρίβεια είναι χειρότερες Εν αντιθέσει με τους άντρες σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τη λέξη πουτάνα για καλό Εννοούν το χειρότερο και το εκφράζουν με λιγότερο δέος (για τους περισσότερους άντρες οι γυναίκες είναι ένα άλυτο μυστήριο μέχρι τα βαθιά τους και ξεκουτιασμένα γεράματα) με περισσότερη ζήλια (ldquoγιατί αυτή κι όχι εγώrdquo ένα παράπονο που ποτέ δεν ξεστομίζεται) αλλά πάντα με την ίδια χολή

Αν πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απrsquo αυτό το γλωσσολογικό χάος θα αρκεστούμε στα εξής Πρώτον ότι η λέξη πουτάνα είναι ίσως το πολυτιμότερο δάνειο της ελληνικής γλώσσας Η έκφρασή μας θα ήταν πολύ φτωχότερη χωρίς αυτήν Δεύτερον ότι στη λέξη πουτάνα αποδίδεται τελικά όλη η σαπίλα αλλά κι όλη η μαγκιά της ανθρώπινης ψυχής Τρίτον ότι άντρες και γυναίκες είναι όχι με τον ίδιο τρόπο αλλά οπωσδήποτε εξίσου ηλίθια πλάσματα Και τέταρτον ότι οι αυθεντικές πουτάνες εκείνες του πεζοδρομίου έχουν φορτωθεί τις πιο άδικες κατηγορίες εξαιτίας του υποκριτικού μας καθωσπρεπισμού Κουβαλάνε τη χειρότερη ρετσινιά ενώ αν το καλοσκεφτείτε απαρτίζουν την πιο έντιμη και ειλικρινή ομάδα ανθρώπων από κτίσεως κόσμου