1

Moeten criminelen als Holleeder een podium

krijgen in de media?

Romy van Leeuwen

Fontys Hogeschool Journalistiek

2

Inhoudsopgave

Inleiding………………………………………………………………………………………………………………………………..3

Belang voor de journalistiek………………………………………………………………………………………………….3

Eigen belang onderwerp……………………………………………………………………………………………………….4

Is er sprake van romantisering?.................................................................................................4

Kun je een fenomeen als Holleeder wel negeren?………………………………………………………………...5

De journalistieke basisregels over nieuws…………......................................................................5

Welke ethische afwegingen moet of kan een journalist maken?..............................................6

Joost van der Wegen…………………………………………………………………………………………………………….7

Harry Lensink…………………………………………………………………………………………………………………………8

John van den Heuvel……………………………………………………………………………………………………………..9

Peter R. de Vries……………………………………………………………………………………………………………………9

Samenvatting………………………………………………………………………………………………………………………..9

Objectieve criteria……………………………………………………………………………………………………………….10

Nieuwsfeit……………………………………………………………………………………………………………….11

Kritische houding…………………………………………………………………………………………………….11

Doel nieuwe feiten of inzichten……………………………………………………………………………….11

Regie in handen journalist……………………………………………………………………………………….11

Conclusie…………………………………………………………………………………………………………………………….12

Eigen mening………………………………………………………………………………………………………………………12

Reflectie………………………………………………………………………………………………………………………………12

Bronnenlijst…………………………………………………………………………………………………………………………14

3

Moeten criminelen als Holleeder een podium krijgen in de media?

Inleiding

Op 12 oktober 2012 werd de veelbesproken uitzending van College Tour met Willem Holleeder als

gast uitgezonden. Het programma van Twan Huys was onderwerp van discussie vanwege de keuze

voor deze crimineel. Voor- en tegenstanders gaven hun mening in verschillende media.

“De uitzending is met 1,3 miljoen kijkers de best bekeken aflevering van College Tour. Tot op de dag

van vandaag hebben meer dan 300.000 mensen de uitzending bekeken via de website van uitzending

gemist. Het satirische programma Koefnoen maakt met een persiflage op Holleeder in College Tour

een dag later ook zijn best bekeken en, volgens sommigen, zijn beste uitzending ooit”

(Huys,2013,pp.114). Huys noemt de uitzending met Holleeder in Dertien Meesters en één crimineel

controversieel en geeft aan dat “journalistieke nieuwsgierigheid” een reden was om Holleeder uit te

nodigen voor zijn programma.

De uitzending van College Tour en het gegeven dat Holleeder daarvoor al werd gevraagd als columnist

voor Nieuwe Revu zorgden ervoor dat de discussie over de vraag of criminelen als Holleeder een

podium moeten krijgen, breed en uitvoerig werd gevoerd. Door deze discussie werd duidelijk dat de

meningen hierover enorm verschillen. Die verschillen hebben mij als journalist aan het denken gezet

en hebben geleid tot deze scriptie met als hoofdvraag: ‘Moeten criminelen als Holleeder een podium

krijgen in de media?’ Bij het beantwoorden van deze vraag wil ik verder komen dan het verzamelen en

noteren van meningen. Uiteindelijk wil ik trachten om tot journalistiek objectief hanteerbare stelregels

te komen. Deze stelregels zouden journalisten en redacties kunnen helpen bij toekomstige

besluitvorming.

Belang voor de journalistiek

Wanneer media een afweging moeten maken of ze een bepaald onderwerp of persoon willen behandelen en zo ja, op welke wijze dat wordt gedaan, zal elke journalist of redactie vooral kijken naar het publiek dat men wil bedienen. Dit is, los van commerciële motieven of effectbejag, zeker het geval wanneer het een beladen onderwerp of persoon betreft zoals criminaliteit of Willem Holleeder.

Behoudens actuele nieuwsfeiten over een aanhouding of veroordeling zal in veel gevallen de

doelgroep waarop het medium is gericht leidend zijn bij het maken van keuzes om iemand wel of geen

podium te geven. Toch zal steeds ook een afweging moeten worden gemaakt tussen wat ‘verkoopt’ en

wat ethisch of om andere redenen verantwoord is. Denk bij de tweede soort afweging bijvoorbeeld

ook aan het belang van slachtoffers of het belang van een politieonderzoek.

Mijn hoofdvraag lijkt inmiddels wat achterhaald; iets dat ook tijdens mijn onderzoek werd aangegeven

door misdaadverslaggever Joost van der Wegen. Hij vindt de vraag interessant, maar niet actueel.

Mogelijk heeft hij daarin gelijk nu het stof rond de uitzending van College Tour weer is neergedaald.

Holleeder was echter zeer recentelijk weer actueel na uitzending van geluidsfragmenten, waarin te

horen is hoe hij zijn zus intimideert en zich duidelijk van een andere kant laat horen dan bij College

Tour of Radio 538. Ook is hij nog steeds hoofdverdachte in het geruchtmakende Passageproces en

volgens misdaadjournalist Harry Lensink, die veel over Holleeder publiceert, is met dit megaproces de

aandacht rondom Holleeder destijds begonnen en blijft hij daarom nieuwswaarde hebben. Dit is zeker

het geval sinds de moord op vastgoedmagnaat Endstra, waarin het Openbaar Ministerie Holleeder een

4

belangrijke rol toedicht. Het verschaffen van een podium aan Holleeder of een andere crimineel zal

dus steeds de gemoederen verhitten.

Juist in deze relatief rustige periode rond Holleeder zou een objectief antwoord op mijn hoofdvraag

redacties en programmamakers kunnen helpen bij het maken van hun afweging. Om die reden vind ik

de vraag niet enkel interessant, maar ook nog altijd relevant.

Eigen belang onderwerp

Na mijn middelbare school startte ik met het in vervulling brengen van mijn lang gekoesterde wens,

namelijk een opleiding volgen aan de Juridische Hogeschool Avans-Fontys. Mijn doel was om

uiteindelijk door te studeren en strafrechtadvocaat te worden.

Ik koos voor de moeilijkere weg van de Juridische Hogeschool in plaats van een opleiding hbo-recht en

haalde het eerste jaar net mijn propedeuse niet. De journalistiek leek mij een goed alternatief, maar

de interesse voor recht en met name strafrecht is gebleven. Nog altijd volg ik allerlei berichtgeving en

lees ik boeken die gaan over rechtspraak of daar een raakvlak mee hebben.

Met het onderwerp voor deze scriptie kan ik beide interessegebieden combineren. De zoektocht naar

beantwoording van mijn hoofdvraag leidt mij daarom vanzelf langs mijn eigen interessegebieden en

zet mij aan tot nadenken over en het vormen van een eigen mening.

Is er sprake van romantisering?

Om de vraag of er sprake is van romantisering van criminaliteit te kunnen beantwoorden, moet eerst

duidelijk zijn wat met romantisering wordt bedoeld. Het woord ‘romantisering’ komt niet voor in de

Dikke van Dale. Om de betekenis ervan toch goed te kunnen duiden, is eerst gekeken naar het

werkwoord ‘romantiseren’, dat volgens het woordenboek ‘iets romantisch voorstellen’ betekent.

De betekenis van het woord ‘romantisch’ leidt vervolgens tot wat meer duidelijkheid, omdat Dikke van

Dale hiervan onder andere zegt dat het ‘dichterlijk dromend en geen rekening houdend met de

werkelijkheid’ betekent.

Dit laatste, geen rekening houden met de werkelijkheid, komt dicht bij wat we kennelijk bedoelen met

romantisering. Wanneer we een crimineel los zien van zijn daden, en dus uit zijn context plaatsen,

wordt dan met de werkelijkheid geen rekening gehouden?

Een persoon kan natuurlijk meerdere gezichten hebben, bijvoorbeeld die van nietsontziende

crimineel: gewetenloos en boosaardig, terwijl hij in de omgang met media of in het café sympathiek

kan overkomen. Verenigd in één persoon zijn beide kanten van die persoon echt, maar het belichten

van enkel het sympathieke element van diens karakter geeft dan toch een vertekend beeld.

Misdaadjournalist Joost Lensink zegt hierover dat in de perceptie van de gemiddelde Nederlander een

crimineel “maffia-achtig” is. Zo’n persoon is bijvoorbeeld iemand die goed zorgt voor familie, maar

tegelijkertijd niet terugdeinst voor zware strafbare feiten als moord en afpersing, mensenhandel en

drugshandel. Denk bij een maffia-achtig persoon ook aan Hollywoodkarakters, zoals The Godfather,

Scarface, enzovoort. Die combinatie van goed en slecht heeft ook iets romantisch. Volgens Lensink

heeft het publiek lange tijd dit beeld van Holleeder gehad. Nu bekend is dat hij zijn zus afperst en

bedreigt is hij plotseling een ‘schlemiel’. Die nuance is goed, volgens Lensink, die Holleeder al jarenlang

volgt.

Toen Holleeder bij Radio 538 (2012) te gast was om zijn single te promoten, die gaat over de tijd dat

hij vastzat en over de periode na zijn vrijlating, werd hij neergezet als sympathieke Amsterdammer. Je

kunt met hem lachen. Radio 538 koos er bewust voor om maar één kant van de persoon Holleeder te

laten zien. Bij wijze van grap ‘slaat’ hij de dj en drijft zo de spot met zijn gewelddadige verleden en

5

imago. Dit geeft een vertekend beeld van de crimineel Holleeder. Misdaadjournalist Joost van der

Wegen is kort als het om de uitzending van 538 gaat: “Kermis!”

De onlangs naar buiten gebrachte geluidsfragmenten van Holleeder en zijn zus Sonja laten de andere

kant van Holleeders persoonlijkheid zien. Op het moment dat John van den Heuvel en Peter R. de Vries

te gast zijn bij het tv-programma RTL Late Night (2015), wordt enkel de opvliegerige en agressieve kant

van Holleeder belicht. Ook hier wordt aan eenzijdige beeldvorming gedaan, bewust dan wel onbewust.

Hier is echter wel sprake van een nieuwsfeit in tegenstelling tot de eerdere media-aandacht voor

Holleeder: Holleeder laat iets los over de moord op cafébaas Thomas Bijl en hij slaat dreigende en

intimiderende taal uit tegen zijn zus. Volgens Lensink reduceert Holleeder zich hiermee dus weer tot

schlemiel.

Kun je een fenomeen als Holleeder wel negeren?

Veel media bewegen zich op een snijvlak van journalistiek en entertainment, dat wel wordt aangeduid

als ‘infotainment’. Er bestaan meerdere definities van dit woord, maar de gemene deler is dat het gaat

om de overdracht van informatie en het brengen van entertainment, verenigd in één programma of

publicatie. In die vorm wordt ook over criminelen en criminaliteit bericht. In 2013 schrijft Rob Wijnberg

in zijn boek De Nieuwsfabriek dat infotainment pas problematisch wordt als het ‘-tainment’ zo

overheersend is dat er feitelijk geen ‘info’ meer aan ten grondslag ligt. Toch zijn er volgens Wijnberg

legio voorbeelden waarbij sprake is van non-informatie die zo vaak wordt herhaald en opgepakt door

verschillende media, dat ook media die Wijnberg de ‘kwaliteitsmedia’ noemt, een verhaal gaan

herhalen.

De journalistieke basisregels over nieuws

Volgens het Basisboek Journalistiek (Kussendrager & Van der Lugt, 2007) moet nieuws aan

verschillende kenmerken voldoen om als nieuws beschouwd te worden. Een aantal van deze

kenmerken zijn actualiteit, bekendheid, afwijking, de eerste de beste, en omvang. We kunnen

zondermeer stellen dat Holleeder aan bovenstaande kenmerken voldoet. Hij is actueel vanwege zijn

arrestatie en de start van het Passageproces. We kunnen niet om zijn bekendheid heen. Hoewel die

bekendheid mede is veroorzaakt door de media, is hij zeker een bekende crimineel. Ook wijken hij en

alles om hem heen af van de norm. De gemiddelde Nederlander houdt zich niet bezig met criminaliteit

en al helemaal niet op het niveau van Holleeder. Holleeder is daardoor afwijkend. Hij is niet de eerste

grote crimineel in Nederland, maar de omvang van het liquidatieproces is enorm. Hij wordt onder

andere verdacht van betrokkenheid bij 25 liquidaties. Holleeder hoort mede daardoor bij de meest

beruchte criminelen die Nederland ooit gekend heeft. Ook de andere daden waarvoor Holleeder

veroordeeld is en waarvan hij verdacht wordt zijn groot. Neem bijvoorbeeld de Heinekenontvoering,

een ontvoering die veel indruk heeft gemaakt in zowel binnen- als buitenland.

Op basis van die ernstige feiten daarvan is het logisch dat de media berichten over Holleeder. De media

berichten niet alleen als er iets nieuws over hem is of als hetgeen waarbij hij betrokken is bekend wordt

gemaakt, maar ze gebruiken Holleeder ook op een andere manier. Zo komt hij bij Radio 538 om samen

met rapper Lange Frans hun single te promoten. Het was voor het eerst dat Holleeder een single

maakte. Zoiets is dan nieuws. Het is ook een afwijkend feit: er is nog geen andere, bekende crimineel

geweest in Nederland die hetzelfde deed.

6

Rob Wijnberg, journalist en filosoof, voormalig hoofdredacteur van NRC.next en oprichter van

journalistiek platform De Correspondent, schrijft in zijn boek De Nieuwsfabriek (2013) dat tussen de

zeventig en negentig procent van alle volwassenen in de westerse wereld dagelijks nieuws tot zich

neemt. Ruim twee derde doet dat meerdere keren per dag: op papier (vijftig procent), via televisie

(zeventig procent) en online (75 procent). Jongeren tussen 16 en 24 jaar hebben een dagelijkse

nieuwsconsumptie die schommelt tussen de 63 procent (Denemarken) en 83 procent (Duitsland).

Nieuws komt in allerlei vormen tot ons en speelt een belangrijke rol in ons dagelijks leven. Publicaties

zijn nauwelijks nog uitwisbaar als ze eenmaal op internet of via sociale media zijn verspreid en gedeeld.

Als het om kwetsende of aanstootgevende berichtgeving gaat, moeten de media dus goed afwegen of

het bijvoorbeeld verantwoord is om een crimineel van het kaliber Holleeder onder de aandacht te

brengen bij het publiek en zo ja, op welke wijze. Dit geldt zeker als je kijkt naar hoe veel invloed de

media uitoefenen op het publiek.

Welke ethische afwegingen moet of kan een journalist maken?

Als iets eenmaal nieuwswaarde heeft, ben je als journalist constant bezig met het maken van keuzes.

Plaats je wel of niet een bepaalde foto, schrijf je een naam wel of niet volledig uit en plaats je een

bericht wel of niet. Dr Huub Evers, lector Interculturaliteit en journalistieke kwaliteit en docent media-

ethiek aan de Fontys Hogeschool Journalistiek, definieert ethiek in zijn boek Media-ethiek (2006) als

volgt: “Ethiek kan worden gedefinieerd als een gedragswetenschap die zich bezighoudt met reflectie

op de moraal. Dat wil zeggen een reflectie op het geheel van waarden, normen en regels die in een

bepaalde sociale context het gedrag reguleren vanuit het gezichtspunt van wat wel en niet behoort,

wat wel en wat niet mag, wat juist of onjuist is. Bezinning dus op de vraag: welk handelen is in de

gegeven situatie het meest verantwoord?” (pp. 17).

De vraag of we criminelen zoals Holleeder in de media een podium moeten geven gaat ook over ethiek.

Is het ethisch verantwoord om het publiek op een vriendelijke manier kennis te laten maken met een

crimineel van dit niveau? Krijgen we zo een verkeerd beeld van de persoon in kwestie of leren we nu

juist de gedachtegang van een crimineel beter kennen? Dit zijn allemaal vragen die je als journalist

moet stellen als je over een persoon als Holleeder informatie naar buiten brengt. Volgens Hans Laroes

(RTL Late Night, 2013), voorzitter van de Raad voor de Journalistiek, moet nieuws iets toevoegen voor

het publiek en moet een journalist goed nadenken over het effect van berichtgeving.

Laroes deed zijn uitspraak in het programma RTL Late Night tegen de hoofdredacteur van het

Algemeen Dagblad, Christiaan Reusink. De aanleiding was de ophef over de publicatie in het AD van

de afscheidsbrief van de vader die in 2013 zijn tienjarige tweelingzoontjes en hun tweejarige broertje

vermoordde en zichzelf daarna om het leven bracht. De vader verstuurde zijn brief aan vierhonderd

ouders van de basisschool waarop de tweeling zat.

Reusink vond dat het feit dat de brief naar die ouders was verzonden de belemmering wegnam om

hem te publiceren. Laroes vond dat publicatie van die brief geen nieuw licht op de feiten wierp en zag

daarom enkel effectbejag als reden voor het AD om de brief te publiceren.

In zijn boek De Nieuwsfabriek introduceert Rob Wijnberg (2013) de door hem bedachte term

‘mediareductie’. Hij doelt daarmee op het fenomeen waarbij iets of iemand in het nieuws door

eindeloze herhaling van een bepaald frame volledig wordt gereduceerd tot een beeldbepalend aspect

uit dat nieuws; meestal een uitglijder of fatale fout. Spraakmakende voorbeelden zijn het optreden

7

van Ad Melkert na het dramatische verlies van de PvdA na de enorme winst voor de partij van Pim

Fortuyn in 2002, of artiest Dries Roelvink, die maar niet lijkt los te komen van zijn optreden met de

gele zwembroek in de ANWB-reclame in 2007.

Bij beide voorbeelden betreft het een eerste beeld waaraan men denkt bij deze personen, maar het

beeld zegt niets over hun verdienste op ander gebied.

Het tegenovergestelde van mediareductie is van toepassing, wanneer criminelen als Holleeder

eenzijdig worden gepresenteerd met een sterk beeld dat telkens wordt herhaald zodra ze in het nieuws

komen. Zo’n beeld wordt ook wel een frame genoemd en framing noemen we het herhaald laten

terugkomen van een specifiek beeld of videofragment. Lang was dit beeld voor Holleeder de foto van

hem op een Vespascooter. Wanneer Holleeder een podium wordt gegund in de media, waarbij enkel

het beeld van de gevatte, joviale Amsterdammer wordt neergezet is er sprake van positieve framing.

Met behulp van zo’n frame wordt hij in de beeldvorming steeds verder losgemaakt van zijn criminele

verleden en heden.

Van misdaadverslaggevers mag worden verondersteld dat zij een bovengemiddeld inzicht hebben in

de handel en wandel van criminelen als Holleeder. Zij zullen daardoor wellicht ook een dieper inzicht

hebben in de schaduwzijde van criminelen.

Ik vroeg een aantal bekende misdaadverslaggevers naar hun mening en ervaringen met het

interviewen of het in beeld brengen van criminelen als Holleeder. Dit leidde soms tot verrassende

uitspraken en invalshoeken. Opvallend is dat sommigen daarbij ook al de nodige zelfreflectie hebben

gedaan ten aanzien van hun eigen bijdragen. Ook is er lof voor en kritiek op collega’s.

Joost van der Wegen

Joost van der Wegen is misdaadjournalist en hij is onder andere bekend van zijn boek Onder Spanning, dat gaat over alle aspecten van werken bij de politie en wat dat werk betekent voor politiemensen. Joost van der Wegen is bekend met de term mediareductie van Wijnberg en ziet het gevaar ervan bij een eenzijdig en herhaald beeld in de media van een crimineel als Holleeder. De misdaadjournalist volgde en volgt de crimineel bij diens rechtszaken en luisterde naar de zogenoemde Endstratapes waarop Willem Endstra ten overstaan van rechercheurs een boekje opendoet over de afpersingpraktijken van Holleeder. ’’Ik ken zo de andere kant van Holleeder. Een kant die het grote publiek niet kent.’

Met professionele interesse heeft Joost uitgekeken naar de uitzending van College Tour. Als journalist

vindt hij dat je af moet gaan op criminelen als Holleeder, zeker als misdaadjournalist. Niet iedereen

krijgt de gelegenheid hem te interviewen. Holleeder was tot zijn optreden bij College Tour het grote

publiek een bijna mythische figuur.

Het weekblad Panorama had ‘Het Monster Holleeder’ als titel gekozen voor een artikel en dat draagt

bij aan de mythevorming. Er was op een zeker moment geen reëel beeld meer van de crimineel; eerder

een heldenbeeld. Het is juist door die mythevorming dat Holleeder een podium kreeg.

‘’Ik was benieuwd hoe Twan het zou gaan aanpakken en benieuwd of Holleeder de gelegenheid kreeg

zijn criminele verleden wit te wassen of zou worden aangepakt door Huys’’,zegt Van der Wegen.

Hij had Twan Huys liever in de rol van kritische journalist gezien; een rol die hij bijvoorbeeld aanneemt

wanneer hij bij Nieuwsuur gasten interviewt. Bij College Tour was er weinig te zien van de kritische

journalist Huys en moesten de kritische vragen vooral komen van de aanwezige studenten. Wellicht is

dat ook het format van het programma, maar Huys had er meer uit kunnen halen. Dankzij de studenten

8

pakte het interview nog redelijk uit. Bij Nieuwsuur was hij enkel met zijn eigen bijdrage niet

weggekomen. Huys stelde niet de meeste en beste vragen.

Misdaadjournalisten Peter R. de Vries en John van den Heuvel zouden het stellen van kritische

vragen aan Holleeder wellicht beter hebben gedaan, maar dat staat niet vast.

Holleeder is een doortrapt figuur, volgens Van der Wegen, iemand voor wie je altijd op je hoede moet zijn als hij medewerking verleent aan een interview, boek of programma. Je moet voldoende professionele, journalistieke afstand kunnen houden. Holleeder kiest niet voor niets voor Huys, De Vries en Van den Heuvel. Zij bieden grote podia. Holleeder is zich daarvan bewust. Peter R. de Vries wilde voor zijn boek over de Heinekenontvoering in contact komen met de ontvoerders. Hij stuurde een ansichtkaart naar de gevangenis en kreeg daarna het verzoek of hij dagelijks De Telegraaf kon bezorgen. Daardoor heeft hij een ingang bij Holleeder gekregen. Dat doel heiligt de middelen. Ook op misdaadjournalist John van den Heuvel was kritiek vanwege zijn ogenschijnlijk vriendelijke benadering van Holleeder met het doel hem te bewegen mee te werken aan een interview. Iedere misdaadjournalist zou volgens Van der Wegen een crimineel als Holleeder moeten willen benaderen. Dat hoort nu eenmaal bij het vak. Het gaat erom hoe je, bij instemming van de crimineel, journalistiek met zo’n persoon omgaat, hoe je vragen hebt voorbereid en of je bedacht hebt wat je doelstelling is. Ook op Peter R. de Vries is weleens kritiek. Mensen vinden hem soms arrogant, maar met zijn programma’s Peter R. de Vries Misdaadverslaggever en Internetpesters aangepakt bij een commerciële zender heeft hij wel een platform gecreëerd, waardoor onderzoeken naar politiezaken breder konden worden opgezet doordat het grote publiek erbij wordt betrokken. Dit programma heeft vaak nieuwe feiten opgeleverd en meerdere (moord)zaken zijn op die manier opgelost. Zelf zou Van der Wegen ook graag Holleeder interviewen. Misschien wel samen met Stijn Franken, Holleeders huidige advocaat. “Wellicht komt dat ooit op mijn pad”. Het is onvermijdelijk dat je kritiek krijgt op het moment dat je Holleeder of een andere crimineel interviewt. Al was het maar vanuit politiekringen, waar men maar al te goed de donkere kanten van een crimineel kent. Toch is het belangrijk dat de media blijven schrijven over Holleeder en andere grote criminelen. Zolang het op een journalistieke manier gebeurt, is de conclusie van Joost van der Wegen. Harry Lensink Ook misdaadjournalist Harry Lensink publiceerde veel over Holleeder. Dat hij en anderen dat doen is volgens hem logisch, omdat Holleeder nu eenmaal een grote crimineel is en veroordeeld is voor en verdacht wordt van geruchtmakende zaken. Dat soort onderwerpen spreken het grote publiek aan. Men wil daarover geïnformeerd worden. Zeker als het gaat over een groot aantal liquidaties en iemand daar als belangrijke speler in wordt genoemd. De media zijn niet homogeen en eenieder zal een eigen afweging maken. ‘’Bij Vrij Nederland proberen we wel te kijken naar het maatschappelijk belang. Soms is het gewoon een mooi verhaal dat je wilt vertellen.’’ Elke keer maak je nieuwe afwegingen en die kunnen alle kanten op schieten. Lensink denkt bij het maken van een keuze aan de lezer en hij is zich ervan bewust dat zijn lezer anders is dan die van een ander medium zoals De Telegraaf. Lensink vindt iets als een vergelijking met de oorspronkelijke Bonnie & Clyde, zoals dat werd gedaan met de 25-jarige Van der Ploeg en de 19-jarige Bircan, die uiteindelijk na een klopjacht in Duitsland werden aangehouden. ‘’Misschien vindt men zo’n vergelijking een vorm van romantiseren, maar ik zie het als een verduidelijking. Dit spreekt tot de verbeelding. Als er parallellen zijn, mag je zo’n vergelijking maken, anders niet.’’

9

Lensink is ook duidelijk over de werkwijze van een misdaadjournalist. Sportverslaggevers werken met sporters, politiekverslaggevers met politici en misdaadjournalisten met criminelen. Voor een goede uitoefening van zijn vak is een vorm van samenwerking nodig. “Dat die iets van je willen is logisch”, zegt Lensink. ‘’Je moet alleen goed beseffen, dat zij er belang bij hebben. En je moet wel kijken of de persoon in kwestie een goed verhaal heeft. Als journalist moet je vervolgens gewoon je werk goed doen.’’ Lensink vindt het interview dat John van den Heuvel had met de inmiddels geliquideerde crimineel Mieremet een geslaagd voorbeeld. Mieremet legt in dat interview veel details over zijn criminele activiteitenen contacten op tafel. Voor Mieremet bleef dit interview niet zonder gevolgen. Van den Heuvel deed hier aan wederhoor. Een goed verhaal. Lensink beschouwt ook Twan Huys als een kundig journalist. ‘’Televisie is een ander medium dan een blad en je hebt al gauw minder controle over zo’n uitzending. Wat je miste bij College Tour zijn de twee gezichten van Holleeder. Er werden zeker goede vragen gesteld door de studenten. Die deden niet onder voor die van een een goede journalist.’’ Dat Holleeder met halfslachtige antwoorden kwam, is wellicht minder sterk van Holleeder. Daardoor is voor Lensink niet per se een positief beeld van Holleeder blijven hangen en heeft de crimineel daar niet een positieve pr aan overgehouden.

Volgens Lensink zijn het optreden bij Radio 538 en de column bij Nieuwe Revu zijn voorbeelden van hoe het niet moet. Het radio-optreden voegde niets toe en was ongepast, gelet op de ernst van de zaken waarvan Holleeder wordt verdacht en waarvoor hij eerder werd veroordeeld. De column is op het randje. Het ouwe-jongens-krentenbroodgehalte is misplaatst en ook dat heeft geen meerwaarde. Nieuwe Revu heeft volgens Lensink bij het maken van een journalistieke afweging “het onderspit gedolven”. John van den Heuvel Op het moment van benadering zat Van den Heuvel in Brazilië voor het opnemen van zijn programma. Hij was bereid mijn vragen te beantwoorden over het onderwerp, maar door tijdgebrek aan zijn kant is het houden van een interview helaas niet meer gelukt. Peter R. de Vries De Vries wilde vanwege drukke werkzaamheden geen medewerking verlenen.

Samenvatting

Er zijn diverse motieven van programmamakers en redacties om iemand als Holleeder ruimte te geven

in een publicatie of optreden. Als een mediaoptreden door of met een crimineel enkel te doen is om

commerciële belangen en effectbejag en als het medium, de interviewer of programmamaker zelf

belangijker wordt dan het onderwerp, zal ethiek vermoedelijk het onderspit delven. Het eigen belang

van interviewer, programmamaker of zender staat dan voorop. Men is dan vermoedelijk niet primair

of zelfs helemaal niet op zoek naar nieuwe feiten of inzichten.

Een algemene richtlijn of leidraad voor het maken van een afweging of aan een crimineel als Holleeder

een platform moet worden gegeven, is daarom volgens mij ondoenlijk. Dit is volgens mij wel mogelijk

indien bij een discussie zoals over het optreden van Holleeder bij College Tour een redactie, een

televisiezender of Twan Huys twijfelt of een optreden van Holleeder journalistiek en ethisch

verantwoord is. Een duidelijke richtlijn zou bij het maken van die afweging kunnen helpen.

10

Lensink en Van der Wegen zijn van mening dat aandacht vanuit de media voor criminaliteit en

criminelen als Holleeder nodig is. Het publiek is geïnteresseerd en wil geïnformeerd worden, niet alleen

vermaakt. Een optreden in de media dient dan wel journalistiek verantwoord te gebeuren. Er zijn

objectieve criteria te benoemen waarmee men bij een dergelijk geval kan toetsen of aan de

voorwaarden van verantwoorde journalistiek wordt voldaan.

Objectieve criteria

Ter beantwoording van de hoofdvraag formuleer ik een aantal objectieve, bruikbare criteria voor

toekomstige besluitvorming vanuit journalistiek oogpunt. Het is mogelijk dat deze criteria ook voor

niet-journalisten een leidraad kunnen vormen bij argumentatie en besluitvorming. Die mogelijkheid

beschouw ik als positieve ‘bijvangst’.

De vraag of criminelen als Holleeder een podium moeten krijgen in de media, vraagt eerst nog om een

nadere duiding van het woord crimineel. Volgens Van Dale is een crimineel een ‘misdadiger’, een

misdadiger is vervolgens een ‘pleger van misdaden’, een ‘misdaad’ is een ‘strafbaar feit en tot slot is

‘misdadig’ volgens Van Dale ‘het schuldig zijn aan misdaad’.

Voor de beantwoording van mijn hoofdvraag beschouw ik een crimineel als een pleger (en dus niet

enkel een verdachte) van één of meer strafbare feiten.

Dit onderscheid is van belang, omdat een verdachte nog geen dader is en dus nog geen veroordeelde.

Het recht om in de media te verschijnen is voor een verdachte dus gelijk aan dat van iedere burger.

Daarbij gelden dezelfde afwegingen zoals die op elke publicatie van toepassing zijn en voor elke

journalist moeten gelden.

Voor een (veroordeelde) crimineel is beantwoording van de hoofdvraag wel eenduidiger te geven. Er

kunnen zeker goede redenen zijn om criminelen en hun daden onderwerp te maken van berichtgeving

in de media. Het nieuwsfeit is daarbij de primaire berichtgeving. Een liquidatie is nieuws en ook

berichtgeving over eventuele hulp bij het opsporen van daders en het oplossen van een misdrijf

kunnen als verantwoorde journalistiek worden beschouwd. Denk daarbij aan een programma als

Opsporing Verzocht. Ook het aan het woord laten van een crimineel kan verantwoord zijn, als het

daarbij gaat om het verkrijgen van inzicht in een motief of het leren van ervaringen van anderen om

zo anderen te stimuleren om op het rechte pad te blijven.

Twan Huys heeft met College Tour precies gebalanceerd op die grens van kritische journalistiek en

effectbejag. Holleeder kreeg een podium, maar had niet de regie. Wellicht kregen Huys, de studenten

en de kijker niet alle antwoorden die men zocht of wilde horen, maar de opzet was gekaderd en

journalistiek verantwoord. Holleeder kon niet alleen maar de gevatte, joviale Amsterdammer

uithangen.

Mijn conclusie is dat aan criminelen als Holleeder geen podium mag worden gegeven in de media,

omdat het geven van een podium impliceert dat de hoofdrol én de regie bij de crimineel liggen en dat

daarbij dus het kader voor ethisch verantwoorde journalistiek niet of in onvoldoende mate aanwezig

is. Zodra een publicatie of mediaoptreden, in welke vorm dan ook, louter of overwegend een betere

pr voor de crimineel zelf tot doel heeft, moet daar de grens liggen.

Kort samengevat zouden onderstaande criteria kunnen worden gehanteerd bij het maken van een

keuze om een crimineel als Holleeder media-aandacht te geven.

11

1. Nieuwsfeit

Een liquidatie, ontvoering, ontsnapping en veroordeling zijn voorbeelden van actuele nieuwsfeiten,

die absoluut journalistiek verantwoord zijn om te melden.

Wanneer niet direct sprake is van een actueel nieuwsfeit en de mogelijkheid zich voordoet om een

bekende crimineel als Holleeder te interviewen of anderszins in de media te brengen, zouden

onderstaande vereisten moeten gelden.

2. Kritische houding

Een journalist hoort een professionele setting en houding in acht te nemen bij, maar niet

vooringenomen te zijn. Er moet ruimte zijn voor hoor en wederhoor. Dit omvat goed vooronderzoek

en een duidelijk doel; waar ben je naar op zoek en welke antwoorden wil je krijgen? Iemand tot een

interview verleiden en werkafspraken maken mag. Het verleiden en het maken van afspraken of zaken

faciliteren moet functioneel zijn. dit in het teken staat van het krijgen van een interview of

medewerking aan een programma. Je moet afspraken of je handelswijze als journalist wel kunnen

verantwoorden.

Het is bekend dat misdaadjournalist John van den Heuvel Holleeder een aanbod deed om een exclusief

interview met hem te doen, waarbij hij allerlei faciliteiten aanbood. De e-mail van Van den Heuvel aan

Holleeder is opgenomen in het boek van Twan Huys: Dertien Meesters. ‘’Van den Heuvel is bijna

mierzoet tegen Holleeder’’ (Huys, 2013, pp. 94). Van den Heuvel verdedigt zich door het doel de

middelen te laten heiligen en dat kan zolang bij de uitvoering daarvan de eerdergenoemde criteria

geen geweld worden aangedaan.

Peter R. de Vries bracht volgens Joost van der Wegen dagelijks De Telegraaf naar Holleeder in het huis

van bewaring en kreeg zo de kans om met de crimineel een band op te bouwen, waardoor De Vries

kon publiceren.

3. Doel nieuwe feiten of inzichten

Het doel moet niet bestaan uit een interview met of een optreden van een figuur als Holleeder in een

programma. Er moet een duidelijke doelstelling aan ten grondslag liggen, bijvoorbeeld het verkrijgen

van nog onbekende feiten over de crimineel, zijn daden, of zijn motief, dan wel het verkrijgen van

nieuwe inzichten in de persoon en zijn gedrag. Een valkuil daarbij is blijven steken in triviale zaken die

de persoon in kwestie graag toont. Gedegen vooronderzoek is nodig. Je bent op zoek naar antwoorden.

Denk aan Twan Huys, die Holleeder op enig moment vraagt naar de verdwenen miljoenen van de

Heinekenontvoering en Holleeder erop wijst dat hij kan antwoorden, omdat het feit inmiddels is

verjaard. Holleeder herhaalt zijn antwoord zoals hij ook tijdens het proces deed. Mogelijk is het

antwoord niet bevredigend, maar wellicht is het de waarheid.

4. Regie in handen journalist

Een belangrijke voorwaarde voor een verantwoord interview is de setting en de regie. Deze zijn het

exclusieve domein van de journalist. Daarbij is vooral van belang dat de crimineel niet wordt

gefaciliteerd in zaken die enkel tot doel hebben om te werken aan de eigen pr.

Bij voorkeur wordt geen tegenprestatie gegeven, behoudens eventueel noodzakelijke maatregelen

zoals veiligheid. De aanwezigheid van een advocaat van de geïnterviewde, zoals Holleeder eiste bij

College Tour kan een remmende werking hebben op het interview, als die zich actief bemoeit met

vraag en antwoord. Ook dan raakt de journalist de regie deels kwijt.

Het al dan niet spreekwoordelijke podium mag niet in dienst staan van de crimineel.

12

Conclusie

Is met het opstellen van criteria de hele vraag beantwoord? Nee, want als verdachten, in tegenstelling

tot criminelen, moeten worden beschouwd als burgers, wat zou dan moeten gelden voor een

(veroordeelde) crimineel die zijn of haar straf heeft uitgezeten? Ook die heeft, opnieuw, gewone

burgerrechten. Wanneer een ex-crimineel een tweede carrière start en daarbij een publiek figuur zou

worden, kan niet almaar worden teruggegrepen op diens verleden. De grondbeginselen van goede

smaak en ethiek moeten dan als leidraad gelden, rekening houdend met slachtoffers en nabestaanden.

Die uitgangspunten zijn van alle tijden.

Eigen mening

Volgens Twan Huys nam het publiek maar één standpunt in wat betreft het optreden van Holleeder in

College Tour. “Op Twitter, in talkshows en in de kranten zijn er alleen maar voor- en tegenstanders,

een middenweg is er niet” (Huys, 2013, pp.10). Huys komt een heel eind als het gaat om de door mij

opgestelde criteria en had wellicht aan de hand van die criteria zijn keuze om Holleeder wel uit te

nodigen kunnen verdedigen. De terechte beschouwing van Joost van der Wegen – dat de kritische

houding vooral kwam van de studenten bij College Tour en niet van de journalist Twan Huys – doet

vooral Huys tekort, niet het programma.

Voordat ik begon aan deze scriptie had ik een duidelijke mening: de media romantiseren criminelen

en zelf vind ik dat verwerpelijk. Laat staan dat figuren zoals Holleeder een podium krijgen om zichzelf

beter te profileren. Die mening heb ik moeten nuanceren. Natuurlijk, principieel vind ik nog altijd dat

misdaad en misdadigers niet moeten worden verheerlijkt en dat criminelen hun verleden niet mogen

oppoetsen of witwassen, zoals Joost van der Wegen het noemt. Al was het alleen maar uit respect voor

slachtoffers en om anderen niet te stimuleren het verkeerde pad op te gaan.

Natuurlijk is er ook een commerciële werkelijkheid die dwingt tot nieuwsmakerij en daarbij vormen

sensatie en effectbejag vaak de weg van de minste weerstand. Dit is zowel begrijpelijk als verwerpelijk.

Dit verwijt moeten we ons als publiek ook mede aantrekken, omdat niet alleen seks, maar ook misdaad

verkoopt en we daarmee als publiek dit soort non-informatie in stand houden. Daarmee krijgen

criminelen als Holleeder bij tijd en wijle toch dat podium waarop ze aan de eigen pr kunnen werken.

Reflectie

Het onderwerp heeft mij enorm geboeid en mijn interesse is toegenomen naarmate ik mij meer met

dit onderwerp bezighield. Tegelijkertijd is de interesse ook een valkuil, omdat het bij het lezen en

bekijken van allerlei bronnen lastig was om mij te blijven beperken tot de beantwoording van mijn

hoofdvraag.

Nog lastiger was het om in dit verband een interview te regelen met of een vragenlijst te laten

beantwoorden door een aantal misdaadverslaggevers. Peter R. de Vries en John van den Heuvel, als

uitgesproken voorbeelden van misdaadverslaggevers, gaven niet thuis wegens tijdgebrek.

Aanvankelijk ben ik ook verstrikt geraakt in de hoeveelheid informatie en deelaspecten, die

gemakkelijk ook hoofdonderwerpen hadden kunnen zijn voor een kleine scriptie. Zo heb ik in eerste

instantie ook nog aandacht willen besteden aan de invloed van het toenemende aantal optredens van

bekende strafpleiters en misdaadverslaggevers in de media op het inrichten en professionaliseren van

de persvoorlichting vanuit de politie, justitie en het Openbaar Ministerie.

13

Dat gebrek aan focus was ook de teneur van de feedback die ik kreeg op mijn concept, dat ik ter

beoordeling inleverde.

14

Bronnenlijst

Boeken

Evers, H. (2006). Media-ethiek (3e ed.). Groningen - Houten, Nederland: Noordhoff uitgevers.

Huys, T. (2003). Dertien meesters en één crimineel. Houten-Antwerpen, Nederland: Het Spectrum bv.

Kok, A. (2011). Holleeder: De jonge jaren (3e ed.). Amsterdam, Nederland: De Bezige Bij.

Kussendrager, N., & Lugt, D. van der. (2007). Basisboek journalistiek: Achtergronden, genres, vaardigheden (4e ed.). Groningen - Houten, Nederland: Noordhoff uitgevers.

Verbraak, C. (2010). Kijken in de ziel: Strafpleiters. Amsterdam, Nederland: Thomas Rap.

Wijnberg, R. (2013). De nieuwsfabriek: Hoe media ons wereldbeeld vervormen (4e ed.). Amsterdam, Nederland: De Bezige Bij.

Websites

Beelen, G. (2012, 12 oktober). Het conflict tussen Twan Huys en John van den Heuvel! [Audio]. Geraadpleegd van http://giel.vara.nl/media/187707

Huys, T. (2012, 12 oktober). College Tour: Willem Holleeder [Video]. Geraadpleegd van http://collegetour.ntr.nl/page/detailreacties/790288/Willem%20Holleeder

Mastenbroek, M. (2015, 26 maart). Holleeder verdiende geen podium. Geraadpleegd van http://www.volkskrant.nl/brieven/holleeder-verdiende-geen-podium~a3926438/

NPO. (2012, 4 oktober). Pauw & Witteman [Video]. Geraadpleegd van http://www.npo.nl/pauw-witteman/04-10-2012/VARA_101293955

RTL Boulevard. (2015, 26 maart). Willem Holleeder, van knuffelcrimineel tot 'psychopaat' [Video]. Geraadpleegd van http://www.rtlnieuws.nl/boulevard/crime/willem-holleeder-van-knuffelcrimineel-tot-psychopaat

RTL Late Night. (2013, 9 september). Waar ligt de grens van de journalistiek? [Video]. Geraadpleegd van http://www.rtlxl.nl/#!/rtl-late-night-301978/d13cf171-5079-41a8-abe0-5e9d5e01cc3d

RTL Late Night. (2015, 24 maart). Schokkende Holleeder-tapes: Zo bedreigt crimineel zijn zussen en ex-vriendin [Video]. Geraadpleegd van http://www.rtlxl.nl/#!/rtl-late-night-301978/f78399c4-6167-28c4-031a-f8564b1fea8e

RTL Nieuws. (2015, 25 maart). Liquidatiezaak Holleeder. Geraadpleegd van http://www.rtlnieuws.nl/nieuws/binnenland/liquidatiezaak-holleeder

Wild, R. de. (2012, 5 september). Willem Holleeder & Lange Frans []. Geraadpleegd van http://www.538.nl/gemist/3681/willem-holleeder-lange-frans

Personen

Wegen van der, Joost – misdaadverslaggever – tel. 06 26 33 45 66

Lensink, Harry – misdaadverslaggever – tel. 06 18 88 12 96