MÜMİNLER CEHENNEM' E GİRER Mİ?

Prof Dr. Şevki SAKA

Meryem Suresi'nin 71. ve 72. ayetleri okunduğu zaman sanki ına-nanlar da dahilolmak üzere bütün insanlar Cehennem' e gireceklermişgibi, bir anlamla karşılaşılmaktadır. Mevcut meallerin çoğunluğu, bu an-lamı öne çıkaracak bir şekilde yazılmışlardır.

Oysaki Kur'an'ın genel prensiplerine göre, inanıp salih amel sahibiolan herkes Cennet'e gidecek ve Cehennem in gizli sesini bile duymaya-caktır. Onlar için orada ne bir korku, ne de bir üzüntü sözkonusu olmaya-caktır. Durum böyle olunca, Meryem Suresi'nin sözü edilen ayetleriyle,Kur'an'ın genel prensipleri arasında bir çelişkinin varlığı vehmedilmekte-dir. Kur'an'da herhangi bir çelişki olmadığına göre, biz şimdi bu ayetlerikendi siyakı içinde ve Kur'an bütünü ışığ~!1dainceleyip, gerçek durumunne olduğunu ortaya koymaya çalışacağız. Oncelikle adıgeçen ayet mealle-ri üzerinde duralım:

"Sizden oraya (Cehennem'e) uğramayacak hiç kimse yoktur.Bu, Rabb'inin üzerine aldığı kesinleşmiş bir hükümdür. Sonra müt-tekileri kurtarıp, zalimleri orada diz üstü çökmüş bir vaziyette bıra-kacağız." (1)

Burada "Sizden Cehennem' e uğramayacak hiç kimse yoktur" ifade-si, k~unun odak noktasını oluşturmaktadır. "siz"den maksat kimdir?( ') zamiri ile kasdedilen bütün insanlar mı, yoksa yukanya bağlıyalnı inkarcılar mı? Bunun tahliline geçmeden önce bu ayetlerin üstün-deki ayetlerle inkarcılara nasıl hitap edildiğine bakalım:

''Rabb'ine andolsun ki, onları (kafirleri) ve şeytanları mutlakatoplayacağız, sonra onları diz çökmüş vaziyette Cehennem'in çevre-sinde bulunduracağız. Sonra her milletten Rahman'a en çok karşı ge-leni ayıracağız. Daha sonra, elbette biz oraya girmeğe kimin yakın ol-duğunu daha iyi biliriz." (2).

1. Meryem, 19/71-72.2. Meryem, 19/68-70.

30 şEvKlSAKA

Burada muhatabın inkarcılar olduğu ve onlara gaip zamiri ile hitapedildiği görülmektedir. Yüce Allah inkarcılan şeytanlarla birlikte Cehen-nem' in etrafında toplayacağını beyan ettikten sonra, muhatap zamiri ile

de ( ~J..)!J)/J ~ 0\9) yani "Sizden oraya uğramayacak hiç kimse

yoktur." diye buyurmaktadır. Peki bu muhatap zamiri ile hitap edilentopluluk kimdir? Bazı müfessirler bu genel bir ifadedir, inançlı ve inanç-sız herkesi kapsamaktadır derken, bazılan da yalnız inkarcılan kapsamak-tadır, demişlerdirO). Çünkü yukandan beri gelen ayetler dizisi, hepinkarcılann konumlan üzerinde durmakta ve onlann akibetinden söz et-mektedir. Buna göre başlıca iki görüş ortaya çıkmış bulunmaktadır:

1- Müminler Cehennem'e Girmez

Bu görüşü benimseyenlerin delillerini şöyle sıralamak mümkündür.

a) Bütün insanlar Cehennem'e girecektir, şeklindeki bir ifadenin, ön-celikle Kur'an'ın genel prensiplerine uygun düşmediği bir gerçektir. ZiraYüce Allah: "Şüphesiz bizden kendilerine güzel mük3fat (cennet) tak-dir edilmiş olanlar, işte onlar oradan (Cehennem'den) uzak tutulur-lar."(4) diye buyurmuştur.

Burada kendilerine Cennet takdir edilenlerin, Cehennem'den uzaktutulacaklan söylenmektedir. Durum bu olunca, müminlerin Cehennem'egirmeleri sözkonusu olamaz. Yine aynı yerden devam eden diğer bir ayet-te de: "Onlar Cehennem'in uğuıtusunu bile duymazlar ve canlarınınçektiği nimetler içinde ebedi kalırlar." (5) buyurulmaktadır. Bu ifadeyegöre de eğer onlar Cehennem'e girmiş olsalardı, mutlaka onun uğultsunuduymuşölurlardi.'(6) , . -, ı.;:.' .,,' "" ..

Bunlardan başka müminlerin Cehenntem ',e gitmeyeceğine işaret ,edendaha pek'çok ayet-Fkerime vardır. Biz'bunlardanbir misal daha'vennekleyetinmiş olacağız: ''İyi bilin ki, Allah'ın dostlarına korku yoktur veonlar üzülmeyeceklerdir. Onlar inandılar ve günahlardan korundu-

3. Bkz. İbni Cenr et-Taberi, Carniu'I-Beyan fi Tefsiri'I-Kur'an, XVI. 81-86; Ebu'l-Fereç el-Cevzi, Zadü'I-Mesir, V. 254; Fahnıddin er-Razi, Mefatihu'I-Gayb, V.5n; el-Kurtubi, el-Carniu li Ahkami'I-Kur'an, XI. 136-141; İbni Kesir, Tefsiru'I-Kur'ani'I-Azim,m. 131; AIfisi, Ruhu'I-Meani, XVI. 121.

4. Enbiya, 21/101.5. Enbiya, 21/102.6. Bkz. Razi, Mefatihu'I-Gayb, V.5n.

MÜMıNLER CEHENNEM'E GıRER Mı? 31

lar. Dünya hayatında da, ahirette de müjde onlaradır. Allah'ın sözle-ri değişmez (O'nun verdiği söz mutlaka yerine getirilir). İşte bu,büyük kurtuluştur (1).

b) Anılan ayetlerle kasdedilen yalnız inkarcılardır. Zira yukarıdakiayetlerin de siyakından ve işaretinden anlaşılan budur. Bu ayetlerle yalnızinkarcıların durumlarından söz edilmekte, onların Cehennem'in etrafındadiz çökmüş bir vaziyette toplanacağından ve kimlerin Cehennem' e girme-ğe daha layık olduklarından bahsedilmektediriBl. Müminler burada aslasözkonusu değilken, birdenbire muhatap sigası ile" Sizden oraya uğra-mayacak hiç kimse yoktur" denilmektedir. "Siz" diye hitap edildiğinegöre, bununla sanki bütün insanlar kasdedilmekte, dolayısıyla bu ayetleKur'an'ın bütünü arasında bir çelişki varmış gibi bir izlenim ortaya çık-maktadır.

Buna da cevap olarak şöyle bir açıklama yapılmaktadır: Hemen yu-karıda da ifade ettiğimiz gibi, inkarcılardan söz eden ayetler, hep gaip za-miri ile açıklamalarını sürdürmektedirler. Burada da (Leif,,) ifadesi,(~d'-') takdirinde kullanılmaktadır. Yani her ne kad~-~yette muhatapza'ihiri olarak "sizden" ifadesi yer almakta ise de, gaip zamiri şeklinde"onlardan" anlamında değerlendirilmektedir. çünkü Kur'an'ınusıubunda bu tür iltifat ve inceliklere y?," 'yer rastlanmaktadır. Nitekimİnsan Suresi'nin 22. ayetinde geçen ( C'0~) ifadesi, ( ..4J CJ~) anla-mında kullanılmakta ve 21. ayette geçen ( ~~,..,) cüm)-~sine bağlan-maktadır (9l.

İbni Abbas ve İkrime'nin de bu ayeti gaip zamiri ile yani,( V-\,.) :';:,2) ~ 0

'..1) şeklinde okuduğu rivayet edilmektedirilOl. Bu

değerlendirmeğe\göre, "Sonra günahtan korunanları kurtarır ve za-Iimleri öyle diz üstü çökmüş olarak bırakırız." (lll anlamındaki ayeti deşöyle açıklanmaktadır: Cehennem'e girenlerin tümü içinde şirkten koru-nanları oradan çıkarır, inkarcıları ise orada bırakınz (12l.

Bu noktada. Zamahşeri de şu açıklamayı yapmaktadır: "Eğer sözüedilen ayetle yalnız. inkarcılar kasdedilirse o zaman (Sonra müttekileri

7. Yunus, 10/62-64; aynca bkz. Bakara, 2/1-5, 62, 82, 277; Al-i ımran, 3/198-199;Nisa, 4/57, 122; Maide, 5/9, 69, 119; Tevbe, 91100; Hud, 11/23; Ra'd, 13/29, Kehf, 181107-108; Taha, 20n5-76; Enbiya, 21/103; Hac, 22/56; Müminun, 23/1-11; Nemi, 27/89;Ankebut, 29/58; Rum, 30/15; Lokman, 31/8-9; Secde, 32/19; Zümer, 39/73-74; Fussılet,41/30-32; Zuhruf, 43/68-73, Tur, 52/17-28; Vakia, 56111-40; Beyyine, 98/7-8.

8. Bkz. Meryem, 19/66-70.9. Bkz. Ebu'I-Fereç el-Cevzı, Zadü'I-Mesır fi ılmi't-Tefsir, V. ~54-255.10. Zamanşen, el-Keşşaf, ll. 520; ıbni Kesır, Tefsır, III. 132; Alusı, Ruhu'l-Meanl,

XVi. 121.1ı. Meryem, 19/72.12. Bkz. Razi, Mefatihu'I-Gayb, V. 572.

32 ŞEvKl SAKA

kurtarınz) cümesinin manası, inkarcılann Cehennem' e girmesinin arka-sından müttekiler de Cennet' e sevkedilirler, şeklindedir. Yoksa mütteki-ler de Cehennem' e girdikten sonra oradan kurtulurlar anlamında değil-dir." (13)

Ayette geçen "müttekiler" lafzı ile şirkten korunanlar, "zalimler"sözcüğü ile de inkarcılar kasdedilmektedir (14). Böylece anılan ayetle, mü-minler de dahilolmak üzere bütün insanlann Cehennem'e gireceklerinedair iddialann doğruyu yansıtmadığı ortaya çıkmaktadır.

c) Bu görüşü ileri sürenlerin delillerinden biri de "vurud" kelimesi n-nin burada "duhUl" manasına gelmediğini iddia etmeleridir. Biz "duhiil"anlamına geldiğini iddia edenlerin görüşlerini ilerleyen sayfalarda anlat-maya çalışacağız. Şimdi ise, "vurôd" kelimesinin Cehennem' e giriş ma-nasının dışında başka ne tür anlama geldiğini açıklamaya çalışalım:

Yurud: Cehennem'e yaklaşma, Cehennem'in etrafında olma, hesapyerinde bulunma ve köprüden geçme gibi bir takım anlama gelmektedir (LS).

Buna şu ayetleri delil getirmişlerdir: "Onlar sucuları gönderdiler" (16)

çünkü burada varid (sucu) suya girmemiş, ona yaklaşmıştır. Bu ayette"vurôd" yaklaşma manasında kullanılmıştır. Diğer bir ayette şudur:"Musa Medyen suyuna varınca" (17). Burada da Musa (a.s.) suya girme-miş, suyun yanına yaklaşmıştır. Arapça' da kafile beldeye girmeyip orayayaklaştığı zaman, "Veradeti'I-Kafiletü el-belede" yani, kafile beldeyeyaklaştı, denilmesi de bunu doğrulamaktadır (18).

Buna göre sözü edilen ayetin manası, bütün insanlar hesap vermeküzere Cehennem'in yakınında hazır bulunurlar (19). Sonra Yüce Allah müt-tekileri Cehennem'den kurtarıp, onlan oradan uzaklaştımuş olur (20).

''Bedir ve Hudeybiye savaşında bulunan hiçbir müslüman Cehen-nem'e girmez" anlamındaki hadis-i şerif de bu görüşü desteklemektedir.Burada Hafsa (r.a.): Yüce Allah "Sizden oraya girmeyecek hiç kimseyoktur" diye buyurmadı mı? şeklinde bir itirazda bulununca, Hz. Pey-gamber (s.a.v.) de: "Sen onu bırak, Cenab-ı Hak: sonra günahtan ko-runanları kurtarırız da demiştir .,,(21) Şayet "vurOd" kelimesi girmekmanasına olsaydı, Hafsa'nın sorusuna Hz. Peygamber itiraz etmezdi (22).

13. Zarnahşeri, el-Keşşaf, II. 520.14. Bkz. Ebu'l-Pereç el-Cevzi, ZadU'l-mesir, V. 257.

A 15. Bkz. Razi, Mefatihu'l-Gayb, V. 572; Kurtubi, Ahkamu'l-Kur'an, XVI. 137Alfisi, Ruhu'I-Me1ini, XVi. 122; Vehbe Zuhayli, et-Tefsiru'I-Münir, XVI. 145.

16. Yusuf, 12/19.17. Kasas, 28/23.18. Bkz. Zamahşeri, el-Keşşaf, Il. 520; Razi, Mefatihu'l-Gayb, V.572.19. Bkz. Razi, a.y.20. Enbiya, 21/101.21. İbni Mace, Sünen, II. 1431 (Kitabü'z-Zühd); Taberi, Tefsir, XVI. 85; Kurtubi,

Ahkamu'I-Kur'an, XI. 137; İbni Kesir, Tefsir, III. 133.22. Bkz. Razi, Mefatihu'l-Gayb, V. 572.

MÜMİNLER CEHENNEM'E GlRER Ml? 33

i

''Vurôd''un hazır olmak ve köprüden geçmek manalarına geldiğinede şu hadisler işaret etmektedir, Abdullah b. Mesud'dan rivayet edilen birhadiste şöyle denilmektedir: "Bütün insanlar Cehennem'in etrafındahazır olurlar. Sonra herkes ameline göre oradan kurtulur. Kurtulan-ların ilki şimşek gibi, sonra rüzgar gibi, sonra hızlı at gibi, sonra su-vari, daha sonra da yaya gibi Cehennem'den uzaklaşırlar (23),Buhadisin başka bir varyantı da şu şekilde nakledilmektedir: ''Bütüninsanlar Sırat'a gelirler ve onların "vurudu" Cehennem etrafındahazır olmaktır. Sonra onlar Sıral'tan amellerine göre geçerler. On-lardan bazısı şimşek gibi, bazısı rüzgar gibi, bazısı kuş gibi, bazısıhızlı at gibi, bazısı hızlı deve gibi ve bazısı da koşan insan gibi geçiporadan kurtulurlar"(24).

Burada ''vurôd'' kelimesinin köprüden geçmek manasında değerlen-dirildiği görülmektedir. Zamahşeri' nin de beyamna göre, İbni Mesiid,Hasan ve Katade bu kelimeyi, Sırat üzerinden geçmek diye tanımlamış-lardır, Zira Sırat, Cehennem üzerine uzanmış bir köprüdür (25).

Bu duruma göre müminler, Cehennem'in yakınında ve hesap yerindetoplamrlar, fakat Cehennem' e girmeden herkes arneline göre Sırattan ge-çerek oradan uzaklaşır. Şimdi diğer görüş sahiplerinin iddialarını incele-yelim,

2. Herkes Cehennem'e Girer Sorunu

Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, birçok bilim adamı bu ayetin genelbir anlam taşıdığını, inançlı ve inançsız herkesi kapsadığını ifade etmiş-lerdir (26).çünkü ayette istisna edilmelesizin: "Sizden Cehennem'e uğra-mayacak hiç kimse yoktur." denilmektedir. Bu görüşü ileri sürenleriniddialarına göre, buradaki hitap önceki ayetlerden ayn, yeni ve umumi birhitaptır. Burada muhatap zamiri ile doğrudan doğruya bütün insanlarahitap edilmektedir. Yani herkes oraya uğrayacaktır. Bunun böyle olduğu-na da "Sonra müttekileri oradan kurtaracağız" cümlesi delalet etmek-tedir. Çünkü oraya girenler arasından yalnız takvaya erenlerin oradan kur-tanlacağı, zalimlerin ise, diz çökmüş bir vaziyette omda bırililacağıbelirtilmektedir (27).Bu demektir ki bütün insanların ateşe girmiş olmalarıgerekmektedir ki, müttekilerin oradan çıkarılmaları ve zalimlerin ise ordakalmaları sözkonusu olabilsin.

Bu anlayışa göre ayette geçen "vurnd" kelimesi, girmek manasına-dır. Bu görüşü ileri sürenler ayet ve hadislerden pek çok örnek vermişler-

23. Ebu'I-Fereç el-Cevzı, Zadü'l-Meslr, V. 256.24. lbn-i Kesır. Tefsır, III. 132.25. Bkz. Zamahşen, el-Keşşaf. II. 520. ;26. Ebu'l-Fereç el-Cevzı, ~Zadu'I-Mesır, V. 256; Kurtubı, Ahkiimu'I-Kur-an, XI.

138; lbni Kesir. Tefsir, III. nı;Alusi, Ruhu'l-Meiinl, XVI. 12\.27. Bkz. Razi, Mefatihu'l-Gayb, V. 572.

34 ŞEvKiSAKA

dir. Mesela şu ayetleri bütün insanlann Cehennem' e gireceklerine dairdelil olarak göstermişlerdir:

"Siz de, Allah'tan başka taptıklarımz da Cehennem odunusu-nuz. Siz oraya gireceksiniz."(28)

''İşte o, bunlan ateşe getirdi. Vanlan yer de ne fena bir yerdir." (29)

Halbuki bu ayetler dikkatlice incelendiğinde, bunlarla bütün insanla-nn değil, yalnız inkarcılann durumlan açıklanmaktadır. Bu konuda bun-lann delilolarak gösterilmesi hiç de mantıki görülmemektedir.

Hadis olarak getirilen delillere gelince, bunlann sayısı azımsanmaya-cak kadar çoktur: Cabir b. Abdullah'tan rivayet edildiğine göre, ona buayet hakkında sorulmuş, o da şöyle cevap vermiştir: "~en Allah'ın Resu-lünün şöyle söylediğini işittim: "Vurud, girmektir. Iyi-kötü herkes oCehennem'e girecektir. Ancak Cehennem müminlere bir serinlik veesenliktir. Hatta insanlar onun serinliğinden dolayı rahatsız olacak-lardır."(3O) Yine bu görüş sahiplerine göre müminler Cehennem'e kesinolarak gireceklerdir. Onlar hiçbir korku ve zarara uğramaksızın, hatta se-vinçle oraya varacaklardır. Çünkü Yüce Allah: ''O en büyük korku on-lan tasalandırmaz." (31)diye buyurmuştur.

Bu hususta başka bir hadiste de şunlar ifade edilmektedir: ''Meleklerkabirde mükMat ehli kimseleri cennetle müjdelerler. Hatta o kimseCennet'teki yerini görür ve öğrenir."(32) Ölüm anındaki "her şeyigörme hali" hakkındaki söz de böyledir. Yani müminler yukandak.i.aye-tin de dokunduğu gibi, orada hiçbir korku ve tasa içinde olmazlar (33).

Yine Cabir b. Abdullah'tan rivayet edildiğine göre, bu konu hakkın-da kendisi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sorduğunda o da şöyle buyurmuştur:"Cennetlikler Cennet'e girdiklerinde: Rabbimiz bize, Cehennem'egireceğimizi vadetmemiş miydi? dediklerinde onlara, siz oraya o Ce-hennem sönmüş iken girdiniz, denilir." (34)

Kurtubi de adı geçen ayeti, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in: "Herhangibir kimsenin büluğ çağına gelmemiş üç çocuğu ölürse, o kişiye ateşancak az bir miktar dokunur.,,(35) anlamındaki hadisinin tefsir ettiğini

28. Enbiya, 21/98.29. Hud. 11/98.30. Zarnahşeri. el-Keşşaf, II. 520.31. Enbiya, 211103.32. Razi. Mefatihu'l-Gayb, V. 572.33. Bkz. a.y.34. Zamahşeri, el-Keşşaf, ll. 520; Razi, Mefatihu'l-Gayb, V. 573; Kadi Beydayi,

Enyaru't-Tenzil Ye Esraru't-Te'yil, II. 44.35. Buhari. Sahıh, ll. 72 (Kitabu'I-Cenaiz)

MÜMİNLER CEHENNEM'E GıRER Mı? 35

ifade etmektedir06). Yani az bir miktar da olsa oraya girecek, ancak bu,cezalandırmak için değil, Allah'ın emrinin yerine gelmesi için gerçekle-şecektir.

Bu görüş sahipleri, "Şüphesiz bizden kendilerine güzellik takdiredilmiş olanlar, işte onlar Cehennem'den uzaklaşbrllmışlardır."(37)ayetini de azaptan ve ateşte yanmaktan korunmuşlardır, şeklinde yorum-lamaktadırlar. çünkü onlara göre kim Cehennem' e girer, orada acııztırapve elem hissetmezse, gerçekte Cehennem' den uzaklaştın ımış olan o dur.Buna delil olarak da: "Sonra müttekileri oradan kurtartrlz." (38)ayetinigöstermektedirler. Zira oradan kurtulmak, ancak oraya girdikten sonrasözkonusu olabilir. Yoksa oraya girmeyen kimseler için "oradan kurta-rırız" ifadesinin ne anlamı 0Iurdu?(39)

Kısacası bu anlayışa göre "vurôd" girme manasınadır. İyi-kötü her-kes kısa da olsa oraya girecektir. Fakat müminler için orası, İbrahim(a.s.)'da olduğu gibi serin ve selamet olacaktır40).

Fahreddin Razi da müminlerin Cehennem'den nasıl uzaklaşacaklanhususunda şunlan nakletmektedir: Cehennem olarak zikredilen o bölge-nin içinde ateşsiz bir yerin olması ve Cehennem' in katmanlan arasındageçiş yollannın bulunması imkan dahilindedir. Durum böyle olunca, her-kesin Cehennem' e girmesi halinde müminlerin o ateşsiz yerde olması,inkarcılann ise ateşin orta yerinde kalması sözkonusu olabilir.

Razi'nin aktardığı diğer bir görüş de şudur: Yüce Allah Cehen-nem'in ateşini söndürür, böylece müminler oradan kolayca geçerler. Di-ğerlerini ise Cehennem kuşatıp içine alır.

Bunun dışında Razi şu görüşe de yer vermektedir: Cehennem'in sı-caklığı tabii değildir. İnkarcılann bedenlerine yapışan bir, takım cisimleriYüce Allah, onlann üzerinde yakıcı ve eziyet verici müminlerin bedenle-rine yapışan cisimleri ise, Hz.' İbrahim (a.s.)'da olduğu gibi, ~erinletici ve'güveri'veriei'bIrözel1iğe sökar41)." "' ." ~." ,':t - •. l ".:)'

Bu demektir ki yukandan beri verilen bütün misalIerde her ne kadarmüminlerin de Cehennem' e uğrayacaklanndan söz edilmekte ise de, bu-rada müminlere hiçbir acı ve ıztırabın dokunmayacağı, hatta Cehen-nem'in müminler için güvenli ve serin bir yer olacağı belirtilmektedir. Budurumda her iki görüş tarafından ortaya konulan deliller ve misaller tet-

36. Hadiste geçen ''Tehillete'I-Kasem'' ifadesi, azlıktan kinaye olarak cezalandıonakiçin değil, Allah'ın yemininin yerine gelmesi için, az bir miktar oraya girerler, anlamında-dır. (Bkz. Kurtubi, Ahkamu'I-Kur'an, XVI. 135-136).

37. Enbiya, ııııol.38. Meryem, 19/72.39. Bkz. Kurtubi, Ahkamu'I-Kur'an, XVI. 137.40. Bkz. a.g.e., 137.41. Bu konuda geniş bilgi için bkz, R¥i, M!<f.a~p.u'l~ayq, y. 57"~."

36 ŞEVKİ SAKA

kik edilince, görüşler arasında çelişkiden ziyade telif ve uzlaşmanın dahayakın olduğu görülmektedir. Şimdi birbirinden farklı imiş gibi görülen buiddialann, netice itibariyle birbiriyle nasıl uzlaştığım görelim:

3. Cennet ve Cehennem Herkesin Hesabma Göredir

Kur'an'ın açıklamalanna göre hiçbir kimse için ne mutlak Cennet vene de mutlak Cehennem sözkonusu değildir. Ancak herkes dünyada yap-mış olduğu ameline ve bunun neticesinde Yüce AHah'ın huzurunda vere-ceği hesabına göre ya Cennet' e veya Cehennem'e gidecektir. Nitekim buhususa işaret eden yüzlerce ayetten birkaç örnek vermek istiyoruz:

" .... Kim Allah'a inanır ve yararlı bir iş yaparsa, Allah onun kö-tülüklerini örter ve onu altmdan ırmaklar akan cennetlere sokar.Onlar orada ebedi kalırlar. işte büyük kurtuluş budur.

İnkar eden ve ayetlerimizi yalanlayanıara gelince, onlar da Ce-hennem halkıdır. Orada ebedi kalacaklardır. Ne kötü gidilecek yer-dir orası."(42)

"İşte ayetlerimi ve peygamberlerimi inkar ettikleri ve eğlence ye-rine koydukları için onlarm cezası Cehennem'dir.

İnanıp iyi iş yapanlara gelince, Firdevs Cennetleri de onlarm ko-nağı olmuştur. Orada sürekli kalacaklardır. Onlar oradan hiç ayrıl-mak istemezler."(43)

Burada açıkça görülüyor ki inkarcılann Allah'ın ayetlerini ve pey-gamberlerini alaya almalannın cezasının Cehennem; inanıp iyi işleri ya-panlann karşılığının ise Firdevs Cennet' i olacağı belirtilmiştir. AyncaAllah'ın huzurunda hesap verme ile ilgili olarak da şu ayetler ne kadardikkat çekicidir:

"O gün hesap için AlIah'a arzolunursunuz. Sizden hiçbir sırAlIah'a gizli kalmaz. Kitabı sağmdan verilen: Alın kitabımı okuyunder. Ben hesabımla karşılaşacağıma inanmıştım zaten. Artık o, mem-nun edici bir ~ayat içindedir. Yüksek bahçedeki meyvaları devşirme-si kolaylıdır. Işte geçmiş günlerdeki yaptığınız işlerden ötürü bugünafiyetle yeyin, için.

Kitabı sol tarafmdan verilen ise der ki: Keşke kitabım bana ve-rilmeseydi. Şu hesabımı hiç görmemiş olsaydım. Malım bana hiçbir

42. Tağabun. 64/9-10.43. Kehf, 18/106-108; aynca bkz. M. Fuad Abdu'I-Baki, el-Mu'ceınü'I-Müfehres li

Elfazi'I-Kur'ani'I-Keriın. s. 483-484.

MÜMINLER CEHENNEM' E GIRER Ml? 37

fayda vermedi. Gücüm saltanatım benden yok olup gitti. Yüce Allah,tutun onu bağlayın, sonra onu Cehennem'e sallayın. Sonra onu uzun-luğu yetmiş arşın olan zincire vurun. Çünkü o, büyük Allah'a İnan.mıyordu. Yoksul u doyurmaya önayak olmuyordu. Bugün onun içincandan bir dost yoktur." (44)

İşte bunlar ve bunlara benzer daha çok ayet-i kerime ile kişilerinCennet veya Cehennem' e gitmeleri ancak hesaplanna göre gerçekleşece-ği açıkça ifade edilmişken, bütün insanlann Cehennem' e uğrayacağı veyamutlak anlamda müminlerin Cennet' e gideceği şeklindeki görüşler, izahamuhtaç iddialardır. Bu iddialar kapsamlı bir şekilde incelendiğinde, bun-lann birbiriyle çelişmediği, aksine aynı neticede birleştiği görülmektedir.

Öncelikle şunu ifade edelim ki, "Mürninler Cehennem'e Girmez"veya "Bütün insanlar Cehennem'e uğrayacaktır" ifadeleri, mutlak ma-nada söylenmiş sözler değildir. Zira müminler arasında suçuna göre Ce-hennem'e uğrayac~ kimseler olduğu gibi, Cehennem' e uğramayacakkimseler de vardır. Ote yandan bütün insanlar gündeme getirilince, onlararasında da Cennet' e gidecek suçsuz kimseler olduğu gibi, Cehennem' egidecek suçlu kimseler de mevcuttur. Yüce Allah katında herkesin bir he-sabının varlığı, yukandaki ayetlerde görüldüğü gibi, Kur'an'ın genelprensipleriyle açıklanmıştır (45).

Ayetlerin yorumlanmasında veya ayetlerden bir hüküm çıkanlmasın-da bu genel prensipler asla göz ardı edilemez. "Sizden oraya girmeye-cek kimse yoktur. Bu Rabb'inin üzerine aldığı kesinleşmiş bir hü.kümdür." ayetini de bu genel hükümler çerçevesinde değerlendirmeklazımdır. Buna göre vurgulamak isteriz ki, bu ayetten önce geçen ayetlerdikkatlice incelendiğinde burada muhatabın inkarcılar olduğu açıkça gö-rülmektedir. Onlann Cehennem etrafında diz çökmüş vaziyette toplanaca-ğı, Allah'a en çok karşı gelenlerin ortaya çıkanlacağı ve Cehennem' e gir-rneğe kimin daha layık olduğunun belirlen~eği, şeklindeki ifadeler bunukanıtlamaktadır (46).

Burada gaip zamiri ile inkarcılara hitap eden bu ayetler dizisini takipeden ( \J)J..ı!J~ıIH~C:J~) ayetini de İbni Ahbas ve ikrime'nin muhatapzamin. ile değil, gaip zamiri ile yani ve in minhum illa vari-duha (\i)"' yh.AA..blJ) şeklinde kıraat etmeleri ve bununla inkarcılannku:;uedilmiş olmManrun rivayet edilmesi de bu görüşü desteklemektedi (47).

44. Hakka. 69/18-35; aynca bkz. M. Fuad Abdu'I-Baki, el-Mu'cem, s. 201.45. "O gün insanlar ayn ayn gruplar h<>linde(llahi Divana) çıkarlar ki, yaplıklar!

kendilerine gösterllsin. Artık kim zerre kadar ha:i1r yapmışsa onu göıiir. Ye kim zerrekadar şer yapmışsa onu da görür." (Zilzal, 99/6-8)

46. Bkz. Meryem, 19/66-70)47. Bkz. Ibnİ Kesir, Tefsir, lll. 132.

38 ŞEvKlSAKA

o halde bu ayetle mutlak anlamda herkesin Cehennem'e girmesideğil, inkarcılann Cehennem' e girmesi, kesinleşmiş bir hüküm olardk or-taya konulmaktadı(48). Aynca: "Siz ve Allah'tan başka taptıklarımzCehennem odunusunuz. Siz oraya gireceksiniz."(49) anlamındaki ayetve buna benzer daha pek çok ayetle inkarcılann Cehennem'e gideceği n-den özelolarak bahsedilmesi, bu anlamı doğrulamaktadır. Daha sonrainkarcdann arkasından da müttekiler Cennet'e gidecek ve böyleceAllah'ın hükmü yerini bulmuş olacaktıt50).

Bu görüşü destekleyen diğer bir husus da "vurôd" kelimesininduhul (giriş) manasının dışında çeşitli manalara gelmiş olma'ndır. Mesela,Cehennem'e yaklaşmak, hesap yerinde bulunmak ve Sırat'tan geçmek.bunlardan bir kısmını oluşturmaktadır. Eğer ayette geçen "vurud" kelime-si bu anlamlardan biriyle değerlendirilecek olursa, yine mutlak manadaherkesin Cehennem' e girmesi değil, bireylerin hesabına göre muamelegörmesi sözkonusu olacaktır. Yani insanlardan bir kısmı şimşek gibi çokhızlı bir şekilde, bir kısmı rüzgar gibi ve bir kısmı da yürüyerek Sırat'tangeçecek, dolayısıyla Cehennem'den uzaklaşmış olacaktır. İnkarcılar veAllah'a ortak koşanlar ise, Sırat'ı geçemeyerek Cehennem'e yuvarlana-caklardıtSI) .

Öte yandan "vurôd" kelimesini duhul (giriş) manasında kabul ede-rek bütün insanlann Cehennem' e uğrayacağılli iddia edenler bile, Cehen-nem ateşinin müminlere asla dokunmayacağını, İbrahim (a.s.)'da olduğugibi, oranın müminler için bir serinlik ve esenlik yeri olacağını belirtmişI-lerdir. Hatta müminlerin farkına varmadan güven içinde Cehennem' dengeçeceklerini bile hadislere dayanarak izah etmişlerdir. Nitekim bu nokta-da bir hadiste şöyle buyurulmaktadır:

"Cennet ehli Cennet'e girdikten sonra Rabb'imiz bize: Cehen-nem'e gireceğimizi vadetmemiş miydi? dediklerinde'()Dlara;lsizCe-hennem sönmüşken oraya girdiniz, denilir." (52)

Diğer bir kısım bilim adamı da "vurud" kelimesinin mümin ve kiifirikapsayan genel bir ifade olduğunu belirtmiş, ancak müminin "vurôd"uköprüden geçmek ve inkarcıllin "vurud"u ise, Cehennem'e girmektir,şeklinde yorumlamışlardır(53).

48. "Oraya ginneleri, Rablerinin üzerine aldığı kesinleşmiş bir hükümdür." (Mer-yem, 19171)

49. Enbiya, 21/98.50. Bkz. Zamahşeri, el-Keşşaf, II. 520.51. Bu hususta geniş bilgi için bkz. Taberi, Tefsir, XVI. 82-88.52. Bkz. a.g.e., s. 82.53. Bkz. Taberi, Tefsir, XVI. 83.

MÜMİNLER CEHENNEM'E GıRER Mı? 39

Aynca "vurOd"u, müminleri Cehennem'den uzak tutacak şekildebaşka anlamlarda değerlendirenler de vardır(54).Ancak bu değerlendirme-ler arasında en dikkat çekici olanı, "vurı1d"u, Cehennem' e girmek değil,Cehennem yakınında ve hesap yerinde hazır olmaktır, şeklindeki değer-lendirmedir. Bu değerlendirmeye göre, orada hesap vermek üzere hazırolan insanlar Cehennem' i görecek ve onun korkunçluğunu müşahede ede-ceklerdir. Sonra Yüce Allah onlar arasından günahlardan sakınanlan kur-tanp Cennet'e gönderecek ve O'na karşı gelenleri de Cehennem' e atma-lanm emredecektit55).

Fahrettin Razi'nin de bu konudaki değerlendirmesinin aym paraleldeolduğu görülmektedir: "Müminierin Cehennem'e nasıl girecekleri,sonra da oradan nasıl kurtulup Cennet'e varacakları konusu, haber-lerı e sabit midir? denilirse, biz deriz ki: Hesaba çekilme işinin arzınherhangi bir yerinde olacağı, haberlerle sabittir. Bunun böyle oldu-ğuna Cenab-ı Hakkın: O günki yer, başka bir yere ... tebdil edilecek-tir(56)ay eti. delalet etmekt(.ıir. Cehennem yere yakın ve Cennet isegöktedir. Insanların bir araya gelme işi, hesaba çekilme mekanındasözkonusu olacaktır. Böylece inkarcılar oradan Cehennem'e girecek,sonra da Yüce Allah Cennetlikleri yükseltecek ve onları oradan kur-taracaktır." (57)

Bu yaklaşım birbirinden farklı imiş 'gibi görülen iki görüşün de aynınoktada uzlaştığım göstermektedir. çünkü bütün insanlann hesap yerinevaracağı ve orada herkesin kendi kazancına göre ya Cennet' e veya Ce-hennem'e gideceği Kur' an' ın kesin açıklamalanyla sabittit58).

Şevkani (Ö.1250 H.l1834 M.) de Fethu'l-Kadir'de her iki görüşünaynı noktada uzlaştığını şöyle özetlemektedir: "VurOd'u, Sırat üzerin-den geçme manasında kabul etmekle, Cehennem sönmüşken orayagirme manasında değerlendirmek, Kitap ve Sünnet arasındaki delil-leri birleştirmek demektir. Sözkonusu ayeti bu telif (uzlaşı) gerçeğiüzerine hamletmek lazımdır. Çünkü azaptan uzak olarak müminle-rin Cehennem' e girmeleriyle, Cehennem üzerindeki sırattan geçme-leri aynı noktada birleşmektedir(59).

Bütünbunlar gösteriyor ki, her iki görüşe göre de müminler (cezasıolanlar hariç) Cehennem ateşinde yanmaktan uzak tutulacaklardır. Diğerbir ifadeyle müminler Cehennem'de bir çile ve azapla karşılaşmadıktansonra, ister Cehennem'in içinden geçsinIer, isterse Cehennem'in üstünde-

54. Mücahid'e göre müminin "vurfid"u, dünyada ona isabet eden sıtma hastalığıdır.Müninin ateşten nasibi o'dur. Mümin Cehennem'e girmez. (Kurtubi, Ahkamu'l-Kur'an,XI. 138.

55. A.g.e., s. 137.56. ıbrahim, 14148.57. Razi, Mefatihu'l-Gayb, V. 573.58. Bkz. Kehf, 18/47-49.59. Muhammed b. Ali eş-Şevkani, Fethu'l.Kadir, III. 344.

40 ŞEV Kİ SAKA

ki Sırat'tan; netice itibariyle müminlerin kurtuluşu, inkarcılann da Cehen-nem' e ginnesi sözkonusu olmaktadır.

Kurtubi'nin de ifade ettiği gibi, ''Eğer bir kimse Cehennem'evarır, ona Cehennem ateşi ve aleviyle eziyet edilmezse, o kimse ora-dan kurtarılmış ve uzaklaştırılmış demektir."(60) Bu değerlendinneğegöre de "vurud" kelimesine hangi mana verilirse verilsin, kişinin Cennetveya Cehennem'e ginnesi, ancak kendi kazancına ve Yüce Allah'ın tak-dirine bağlıdır.

Kısacası, sözü edilen ayetler, böyle uzlaştıncı bir anlayışla değerle n-dirildiklerinde, ne ayetler arasında ne de Kitap ve Sünnet arasında her-hangi bir uyumsuzluğu n sözkonusu olmadığı göıülmektedir.

SONUÇMeryem Süresi' nin 7 ı. ve 72. ayet mealieri okunduğunda, istisnasız

herkesin Cehennem' e gideceği şeklinde bir anlam la karşılaşılması, ayetIe-rin siyakına ve Kur'an'ın genel prensiplerine ters düşmektedir. çünküKur'an'da hiçbir kimse için ne mutlak Cennet ve ne de mutlak Cehennemsözkonusudur. Onda ancak herkesin dünyadaki kazancına ve bunun neti-cesinde de Yüce Allah'ın huzurunda vereceği hesabına göre ya Cennetveya Cehennem'e gideceği ifade edilmektedir. Buna yüzlerce ayeti örnekvennek mümkündür.

Bu gerçek karşısında müfessirler, anılan ayetleri "vurud" kelimesineyüklenen manaya göre iki ayn yorumla izah etmeğe çalışmışlarsa da neti-ce itibariyle aynı noktada birleştikleri göıülmektedir. Her iki yorumda daCehennem'in müminlere (suçlu olanlar hariç) hiçbir zarar venneyeceği,müminlerin Cehennem ateşinden ve korkusundan uzak tutulacaklan vur-gulanmaktadır. Zira Cehennem üzerinden hızlıca geçmekle, Cehennemsönmüşken onun içinden geçmek arasında herhangi bir fark yoktur. Herikisinde de müminlerin oradan salim olarak kurtulması sözkonusudur.

O halde 71. ayette her ne kadar muhatap zamiri ile "sizden orayagirmeyecek kimse yoktur" denilmekte ise de, gaip zamiri ile yani "on-lardan" anlamında değerlendirerek bununla inkarcılan kasdetmenin hemayetlerin akışına, hem de Kur'an'ın bütününe daha uygun düşeceği kana-atindeyiz. Çnkü Kur'an'ın üslubunda yer yer bu tür kıraat farklılığınarastlanmaktadır. Buna göre: "Sonra müUekileri Cehennem'den kurta-rırız" anlamındaki cümleyi de, inkarcılann Cehennem' e ginnesinin arka-sından müttekiler de Cennet' e sevkedilirler, şeklinde yorumlamak lazım-dır.

İşte bu tür bir yaklaşımla "vurfid" kelimesine hangi anlam yüklenir-se yüklensin, anılan ayetlerle istisnasız herkesin Cehennem'e gitmesi

60. Kurtubi, Ahldimu'l-Kur'an, Xl. 139.

MÜMıNLER CEHENNEM'E GıRER Mı? 41

değil, ancak suçluların oraya girmesi ifade edilmektedir. Bu da ilgili ayet-ler hakkında zihinlere takılan tereddütleri ortadan kaldırmakta veKur' an' da herhangi bir çelişkinin olmadığını gözler önüne sermektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Abdu'I-Baki, M. Fuad, el-Mu'cemU'I-Müfehres li Elfazi'l-Kur'an, Beyrut, (t.y.)

Abduh Muhammed, Tefsiru'l-Menar (fefsiru'I-Kur'an'i'I-Azim), Mısır, 1366/1947.

Aliisi, Şihabu'd-Din Mahmud, Ruhu'l-melini fi Tefsiri'I-Kur'an'i'I-Azim ve's-Seb'i'l-mesani, Beyrut, (ty.)

Ateş Süleyman, Kur'an-i Kerim ve YUce Meali, Ankara, 1975.

EI-Beydavi, Ebu'l-Hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envaru't-Tenzil ve Esraru't-Te'vil, İstanbul, 1314.

Buhari, Muhammed b. ısmail, el-Cami'u's-Sahih, Beyrut, (t.y.)

Cassas Ebu Bekr Muhammed b. Ali er-Razi, Ahkamu'I-Kur'an, ıstanbul, 1335.

Ebu Daviid, Süleyman İbnu'l-Eş'as es-Sicistlini, Sünen, 1388/1969.

Ebu'I-Fereç el-Cevzi, Zadü'I-Mesir fi İ1mi't-Tefsir, 1384/1965.

Ebu's-Suiid, Mehmed b. Muhyi'd-din eı-tmadi, İrşadu'I-Akli's-Selim ila Mezaya'l-Kur'an'i'I-Azim, İstanbul, 1308/1890.

Elmalılı Hamdi Yazır. Hak Dini Kur'an Dili, İstanbul, Eser Kitabevi

İbn Hanbel Ahmet, Müsned, Mısır 1313.

İbn Kesir, Ebu'I-Fida İsmail, Tefsiru'I-Kur'an'i'I-Azim, 1388/1969.

İbn Mace, SUnen, Mısır 1373/1953.

Kurtubı. Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensaıi, el-Cami'u li Ahkami'l-Kur'an,Klihire, 1369/1950.

Meraği, Ahmed Mustafa, Tefsiru'l-Meraği, Mısır 1365/1946.

Mevdiidi, Ebu'I-Aıa. TefhimU'I-Kur'an (çev. Muhammed Han Kayani ve arkadaşlan), ıs-tanbul, 1986.

MUslim b. Haccac el-Kuesyn. el-Camiu's-Sahih, Mısır 1374/1955.

Razi Fahruddin Muhammed. Mefatihu'l-Gayb, İsanbul, 1308.

Şevkani, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu'I-Kadir, Beyrut, 1403/1983.

Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Cami'u'I-Beyan fi Tefsiri'I-Kur'an, Mısır 1323.

Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa, el-Cami'u's-Sahih, Mısır 1385/1965.

Zamahşeri, Ebu'l-Kasım Carullah Muhammed b. Ömer, el-KeşşM an Hakaikı't-Tenszil veUyuni'I-Ekavil fi vüciihi't-Te'vil, 1397/1977.

Zuhayll, Vehbe, et-Tefsiru'I-MUnir, Beyrut, 1411/1991.