Module ‘Zoeken naar zin’

Ir. drs. Ellen van Son-de Waard

Hoofdtekst• Deze tekst in dit vak bevat de belangrijkste informatie.

• Alle dia’s vind je digitaal op www.bureau-integer.nl/onderwijs (Wachtwoord AvG040719)

• Gebruik deze dia’s voor jouw studie.

• Colleges mogen voor eigen gebruik worden opgenomen.

• Aanvullingen op de lesstof of vragen tijdens het college: graag!

Zijtekst

Bron/Citaat – Hier vind je de (wetenschappelijke) bronnen van de informatie of een passend citaat.

In deze kolom vind je afwisselend:

▪ Illustraties

▪ Achtergrondinformatie

▪ Opdrachten

‘Zincrisis in beeld en tekst’• Er liggen beelden en teksten klaar.

• Ieder beeld en tekst heeft de potentie tot een zincrisis.

• Welke beeld/tekst raakt je het meest?

• Kies er één uit.

• Breng je beeld/tekst in verband met de assen van balans• Welke assen herken in je beeld/tekst?

• Waarom heeft het beeld/tekst voor jou de potentie van een zincrisis?

Balanceren langs

Bron – Eigen ontwerp

• Tussen het

onpersoonlijke

collectief en de

persoonlijke relaties

• Tussen jezelf en de

ander

• Tussen vrijheid en

verantwoordelijkheid

• Tussen ‘willen’ en

‘niet willen’

• Tussen

(hyper)activiteit en

passiviteit

Module ‘Zoeken naar Zin’• Wat zijn jullie verwachtingen?

• Wat zijn jullie leerbehoeften?

Citaat Albert Einstein – Student is not a container you have to fill but a torch you have to light up.

Opdracht

Maak samen met een

buurman/buurvrouw een

woordspin met in het

midden ‘Zoeken naar Zin’.

Wat komt er in jullie op?

Doelstellingen van de module

1. De student verkrijgt kennis van de vraag-en-antwoord

structuur van een zingevingsproces.

2. De student kan het existentiemodel beschrijven en de

daaruit voortvloeiende existentiële vragen benoemen.

3. De student kan uitleggen wat een zincrisis is en relaties

tussen het fenomeen zincrisis en het existentiemodel

leggen.

Synthese

De lesstof in deze module

is een synthese van

verschillende boeken uit

de Logotherapie,

Geestelijke Begeleiding en

literatuur.

Programma vanavond

• (De oorsprong van) zinvragen

• Zoeken naar antwoorden op zinvragen

• Onze maatschappij

• Collectieve uitingsvormen van het existentiële vacuüm

• Persoonlijke uitingsvormen van zincrisis

Interactie

Graag!

Basisliteratuur – lezen is aanbevolen • Smit J. (2015).

Antwoord geven op het leven zelf. Pag. 63 – 70; pag. 88- 102 en pag. 114 – 117.

• Angenent M., Klaase F., Van Spanje D. (1995). Vraag naar de zin van het bestaan. Pag. 25-41.

• Längle, A. (2014). Lehrbuch zur Existenzanalyse –Grundlagen. Pag. xx-xx

• Baumeister, R. (1991). Meanings of Life. Pag 3-58.

• Schechner J. , Zürner H. (2011). Krisenbewältigen – Viktor E. Frankls 10 Thesen in der Praxis. Pag. 147-164.

Start gedachte

Citaat Viktor Frankl - This existential vacuum manifests itself mainly in a state of boredom.

Ieder tijdperk heeft zijn eigen collectieve neurose* en ieder

tijdperk heeft behoefte aan een eigen therapie om deze te

bestrijden.

* Structureel ineffectieve manier van het omgaan met problemen.

De massaneurose van deze tijd, het existentiële vacuüm, zou men een persoonlijke vorm van nihilisme kunnen noemen, want nihilisme is de bewering dat het leven zinloos is. Viktor Frankl (1905-

1997)(Arts en psycholoog)Grondlegger Logotherapie

De oorsprong van zinvragen• Volgens de filosofie

• De vraag naar de zin van het bestaan behoort wezenlijk bij de mens want hij kan zichzelf staande in en tegenover de wereld zien.

• Volgens de psychologie• De zinvraag komt in bepaalde levensfasen op of bij bepaalde

problemen en is het een vraag op hulp.

• Volgens de sociologie• Groepen mensen hebben gedeelde voorstellingen van iets wat is

of behoort te zijn. Zulke voorstellingen zijn een richtsnoer voor handelen en geven bestaanszekerheid.

Bronnen – De vraag naar de zin van het bestaan! – Het zoeken naar hedendaagse antwoorden, Angenent M., Klaase F., Van Spanje D. http://www.stresshulp.nl/wat-is-stress/bronnen-van-stress/life-events geraadpleegd op 17 maart 2018

Holmes en Rahe Stress Scale

De oorsprong van zinvragen

Het leven stelt de vragen; de mens geeft de antwoorden

Logotherapeutisch perspectief is:

• Filosofisch: Het zoeken naar antwoorden is iets unieks van de mens (geen ziekte).

• Psychologisch: Het omgaan met de tragische trias (pijn, schuld en vergankelijkheid).

• Sociologisch: drie hoofdwegen naar zin scheppende en belevenis waarden (als prioriteit) en houdingswaarden (als superioriteit).

Bron – De vraag naar de zin van het bestaan! – Het zoeken naar hedendaagse antwoorden, Angenent M., Klaase F., Van Spanje D

Meerwaarde

Doordat de Logotherapie

vanuit verschillende

invalshoeken naar zinvragen

kijkt, heeft de Logotherapie

meerwaarde als:

• Levenskunst

• Begeleiding bij zincrisis

• Richtlijnen voor

samenlevingen

De oorsprong van zinvragen1. Het leven heeft onder alle omstandigheden zin.

• Er zijn altijd waarden te realiseren.

• Scheppende en beleveniswaarden hebben prioriteit; houdingswaarden zijn superior.

• Het aanbod van te realiseren waarden is er altijd, maar wordt niet altijd door de mens waargenomen.

2. Het leven stelt de vragen; de mens geeft de antwoorden.

Tempelmetafoor

Citaat Viktor Frankl - If there is meaning in life at all, then there must be meaning in suffering.

De oorsprong van zinvragen

Bron – Smit J., Antwoord geven op het leven zelf, Delft, 2016https://nl.pinterest.com/explore/viktor-frankl/?lp=true geraadpleegd op 18 maart 2018

.

Premisse

Zingevende mens

Het leven zelf

Wat het leven transcendeert

Vraag/AppelWat het leven met een mens doet

AntwoordWat een mens met het leven doet

De oorsprong van zinvragen

• De fundamentele levensvraag of het levensappel ‘Ik leef en

wat nu?’ waaiert uiteen in andere zingevingsvragen.

• Bij wereldreligies staan vaak 3 zinvragen centraal.

• Soms worden zinvragen gecategoriseerd in existentiële en

dagelijkse zinvragen

Bron – De vraag naar de zin van het bestaan! – Het zoeken naar hedendaagse antwoorden, Angenent M., Klaase F., Van Spanje D

Wereldreligies

Alle wereldreligies en

levensbeschouwingen geven

(eigen) antwoorden op drie

grote zinvragen.

• Waar kom ik vandaan?

• Wie ben ik?

• Waar ga ik naar toe?

De oorsprong van zinvragen

A. Vragen naar het zelf

B. Vragen naar het zelf en de (A)ander

C. Vragen naar het zelf en de toekomst / het verleden

D. Vragen naar het zelf, het lijden, schuld en de dood

E. Vragen naar het zelf, goed en kwaad

F. Vragen naar het zelf en de natuurlijke omgeving

G. Vragen naar het zelf en de kosmos

H. ……

Bron – De vraag naar de zin van het bestaan! – Het zoeken naar hedendaagse antwoorden, Angenent M., Klaase F., Van Spanje D

Opdracht

Formuleer voor jezelf

zinvragen die je

bezighouden of hebben

gehouden.

Zoeken naar antwoorden op zinvragen

• Reis door de geschiedenis met als invalshoek hoe de antwoorden op de (grote) zinvragen ontstonden• Premoderne samenleving

• Moderne samenleving

• Postmoderne samenleving

• Deze samenlevingen zijn op de tijdlijn te plaatsen, maar waarheidsleveranciers bestaan in onze maatschappij naast elkaar.

Bron – Hoe de waarheid een product werd, Wijnberg R. De Correspondent - https://decorrespondent.nl/957/hoe-waarheid-een-product-werd/24527910-42fef7a2.

Rob Wijnberg

• Rob Wijnberg is filosoof en journalist. Hij is de oprichter van het journalistieke platform De Correspondent.

• In zijn artikel ‘Hoe de waarheid een product werd’ onderscheidt hij ook de post-postmoderne samenleving.

• In dit college laten we deze typering van onze maatschappij buiten beschouwing.

Premoderne tijdperk Plato

Bron – https://www.youtube.com/watch?v=w2llAzlSvJQ

• Plato (ca. 427 – 347 v. Chr.) was een Grieks filosoof en schrijver.

• Hij was leerling van Socrates en de leerlaar van Aristoteles.

• Een van de invloedrijke denkers in de westerse filosofie.

• Zijn ideeënleer is bekend.

• Britse filosoof Alfred Whitehead heeft de geschiedenis van het Westerse denken ‘een lange voetnoot bij Plato’ genoemd.

Premoderne tijdperk : waarheid als geloof

Kenmerk

• Periode

• Soort waarheid

• Aard v/d waarheid

• Herkomst waarheid

• Waarheid vinden

• Tijdsgeest

Omschrijving

• Tot 16e eeuw

• Transcendent / Mythisch / Religieus

• Metafysisch

• Van boven / het hogere / buiten de mens

• Openbaring

• Hoop op verlossing / onderdanigheid / overgave

In beeld

Fresco van Michelangelo in de Sixtijnse Kapel in het Vaticaan.

Jeroen Bosch – de hel

Bron – Hoe de waarheid een product werd, Wijnberg R. De Correspondent

Van premodern naar modern In beeld

Bron – https://www.youtube.com/watch?v=G-rcvWM8UDc.

Zelfportret van Rembrandt

(1661) als Paulus

Moderne tijdperk: waarheid als kennis

Kenmerk

• Periode

• Soort waarheid

• Aard v/d waarheid

• Herkomst waarheid

• Waarheid vinden

• Tijdsgeest

Omschrijving

• 16e tot 20-ste eeuw

• Aards / empirisch / rationeel

• Objectief

• Van onderen / het aardse / binnen bereik van de mens

• Ontdekking

• Hoop op voortuitgang / maakbaarheid / optimisme

In beeld

Gateshead millenium bridge

Bron - Hoe de waarheid een product werd, Wijnberg R. De Correspondent

Van modern naar postmodern (1)

• Grote verhalen hebben aan waarde ingeboet of zijn zelfs afwezig door het toegenomen belang en succes van de rede.

• ‘A postmodern world is a place without any single claim to a truth universally respected and a growing realization that no single story sums up the meaning of life’ – Parry and Doan

• Langzaam wijzigende machtsverhouding tussen de ‘symbolische’ en ‘economische’ orde.

Achtergrond

Citaat Parry and Doan - Story-revision. Narrative therapy in the postmodern world.

Ganzevoort

Kunneman

Van modern naar postmodern (2)• Wetenschap en economie hebben schaduwkanten als

producten van zingevende structuren

• Wetenschap is in haar ontwikkeling onvoorspelbaar en onbestuurbaar waardoor zij nieuwe risico’s creëert.

• De winstgedrevenheid van de economie op korte termijn creëert een veelheid van autonoom opererende subsystemen.

• Hebberigheid met ongekende vormen van verrijking, uitbuiting van menselijke en natuurlijke hulpbronnen en concentratie van macht.

Achtergrond

Citaat Parry and Doan - Story-revision. Narrative therapy in the postmodern world.

Ter Borg

Kunneman

Postmoderne tijdperk: constructie

Kenmerk

• Periode

• Soort waarheid

• Aard v/d waarheid

• Herkomst waarheid

• Waarheid vinden

• Tijdsgeest

Omschrijving

• 20-ste eeuw

• Talig / cultureel / relationeel / sociaal geconstrueerd

• Subjectief

• Uit de mens / van de mens

• Constructie

• Scepsis

In beeld

Marina Abramovic is een Servische kunstenares die zich bezighoudt met performance. Zelfuitputting en destructie zijn kenmerken voor haar performances.

Victory Boogie Woogie

Bron - Hoe de waarheid een product werd, Wijnberg R. De Correspondenthttps://www.bing.com/videos/search?q=marina+kunstenares&&view=detail&mid=FB7279135F8851088206FB7279135F8851088206&&FORM=VRDGAR

Frankl over deze tijd

In tegenstelling tot dieren vertelt ons instinct ons niet wat

we moeten doen. En in tegenstelling tot vroeger tijden

hebben we ook geen tradities die ons vertellen wat we

moeten doen. Vaak weten we niet eens wat we eigenlijk

willen doen. Dat leidt ertoe dat we willen doen wat andere

mensen doen (conformisme), of dat we doen wat andere

mensen willen dat we doen (totalitarisme).

De zin van het bestaan

Bron – De zin van het bestaan, Frankl V. E.

Leveranciers van de waarheid

• Religies en levensbeschouwingen

• Politieke idealen

• Wetenschap

• Economie

• Hoogste innerlijke stem (geweten) die afgestemd is op de

Logos

Keuzevrijheid

• De mens heeft de keuze

om wel of niet over

zinvragen na te denken.

• Besluit de mens om wel

daarover na te denken,

dan zal hij zelf ook zijn

eigen kader moeten

construeren.

• De keuzevrijheid krijgt

dan een verplichtend

karakter.

Collectieve uitingsvormen Achtergrond

• De Logotherapie is gebaseerd op het fundamentele vermogen van de vrijheid om stelling te nemen.

• Daarbij ontstaat ook deverantwoordelijkheid.

• De achterliggendegedachte is dat eenzincrisis ontstaat bijdisbalans langs dezehoofdassen van vrijheiden verantwoordelijkheid.

Bron – Eigen analyse van de bronKrisen bewältigen – Viktor E. Frankls 10 Thesen in der Praxis, Schechner J. , Zürner H.

te weinig verantwoordelijkheid

te weinig vrijheid

Te veel focus op mezelf

Te veel focus op de ander

Ik neem geen verantwoordelijkheid voor de ander

Ik geef de ander geen vrijheid

Ik geef mezelf geen vrijheid

Ik neem geen verantwoordelijkheid voor mezelf

Collectieve uitingsvormen Synoniemen

• Existentieel vacuüm

• Noögene neurose

• Existentiële frustratie

te weinig verantwoordelijkheid

te weinig vrijheid

Te veel focus op mezelf

Te veel focus op de ander

Provisorisme

FanatismeFatalisme

Collectivisme

Bron – Eigen analyse van de bronKrisen bewältigen – Viktor E. Frankls 10 Thesen in der Praxis, Schechner J. , Zürner H.

Opdracht

• Benoem bij ieder veld een (recent) voorbeeld uit het nieuws en licht toe waarom dit een collectieve uitingsvorm van zinscrisis zou kunnenzijn.

Metafoor

Bron – Modul 2-2 VERANTWORTLICHKEIT, Schechner J, Zürner H.Metaforen: Eigen praktijk

• Omschrijving

• Mentaliteit

• Gevolgen

• Interventies

• Het lot bepaalt mijn leven.

• Existentiële passiviteit.

• De reageerde mens i.p.v. agerende mens.

• De mens kan het leven niet begrijpen.

• Wijzen op een allesomvattende zin.

• Heeft het leven ooit verrast ondanks het lot?

FatalistischVan ‘losgeslagen boot’

Naar ‘varen met wind’

‘Het schip vaart zoals zijn zeilen staan en niet zoals de wind blaast.’

Metafoor

Bron – Modul 2-2 VERANTWORTLICHKEIT, Schechner J, Zürner H.Metaforen: Eigen praktijk

• Omschrijving

• Mentaliteit

• Gevolgen

• Interventies

• De mens duikt weg in de massa en zoekt daar veiligheid.

• Existentiële versimpeling.

• Vijandige beelden; leedketens.

• De individualiteit van de mens versterken.

• Waarin ben jij en de ander uniek en eenmalig?

CollektivistischVan ‘straatstenen’

Naar ‘puzzelstukjes’

Provisorisch

• Omschrijving

• Mentaliteit

• Gevolgen

• Interventies

Metafoor

Bron – Modul 2-2 VERANTWORTLICHKEIT, Schechner J, Zürner H.Metaforen: Eigen praktijk

Van ‘druivensap’

Naar ‘wijn’

• Leef nu, want morgen kan alles weg zijn.

• Existentiële luiheid.

• Niet nodig om verantwoordelijk te handelen.

• Onderzoeken wat er wel toe doet.

• Voor wie of wat wil jij een voorbeeld zijn?

Metafoor

Bron – Modul 2-2 VERANTWORTLICHKEIT, Schechner J, Zürner H.Metaforen: Eigen praktijk; Foto Twin towers: By National Park Service [Public domain], via Wikimedia Commons

• Omschrijving

• Mentaliteit

• Gevolgen

• Interventies

• Streven naar een doel dat de middelen heiligt.

• Existentiële superioriteit.

• Geen verantwoording; verruwing.

• Het verticale waardensysteem van de mens ombuigen naar meerdere waarden.

• Existentiële schuld.

FanatischVan ‘vliegtuig als wapen’

Naar ‘vliegtuig als hulp’

Programma vanavond

• (De oorsprong van) zinvragen

• Zoeken naar antwoorden op zinvragen

• Onze maatschappij

• Collectieve uitingsvormen van het existentiële vacuüm

• Persoonlijke uitingsvormen van zincrisis

Interactie

Graag!

Patronen in ‘het probleem niet willen oplossen’

• Als de mens (on)bewust voor langere tijd geen antwoord geeft op de

vragen van het leven, is er kans op een zincrisis.

• Het bij herhaling ‘de vraag niet willen beantwoorden’ geven leidt

vaak tot één (of een combinatie van) gedragspatronen.

• De logotherapie onderscheidt vier (gedrags)patronen in ‘de vraag

niet willen beantwoorden’.

Uit balans

Het niet willen beantwoorden van de vraag uit zich in een disbalans tussen activiteit (voor het matje rennen) en passiviteit (achter het matje hangen).

Soms uit deze disbalans zich ook in ‘niet willen’ versus ‘willen’.

Bron – Krisen bewältigen – Viktor E. Frankls 10 Thesen in der Praxis, Schechner J. , Zürner H.

Patronen in ‘de vraag niet willen beantwoorden’ Boek

Bron – Het matje - zingevingsfitness, Vet de K., Kniesmeijer T.

Patronen in ‘de vraag niet willen beantwoorden’ Opdracht

Bron – Het matje - zingevingsfitness, Vet de K., Kniesmeijer T.

Van het matje af zijn

schijn

verbin

din

gen aan

gaanuit

ver

bin

din

gen

gaa

n

• Hoe herken je (gedrag, gevoelens, gedachten) mensen die of voor of achter het matje zijn?

• Mag ik je uitnodigen om de ruimte rond het matje vol te schrijven?

Gedrag, gevoelens, gedachten▪ Lusteloos ▪ Ongelukkig ▪ Opgejaagd

▪ Moedeloos ▪ Bedrukt ▪ Hyperactief

▪ Neerslachtig ▪ Gedeprimeerd ▪ Agressief

▪ Wanhopig ▪ Lamlendig ▪ Opgefokt

▪ Bedroefd ▪ Traag

▪ Somber ▪ Verdrietig

▪ Passief ▪ Apathisch

▪ Energieloos ▪ Droefgeestig

▪ Zwaarmoedig ▪ Depressief

kip

Patronen in ‘de vraag niet willen beantwoorden’ Boek

Bron – Het matje - zingevingsfitness, Vet de K., Kniesmeijer T.

KIP ZONDER KOPKOP ZONDER KIP

Op het matje staan betekent jezelf met aandacht volgen.

Patronen in ‘het probleem niet willen oplossen’

1. De mens die in zichzelf keert.

2. De mens die dingen te veel vermijdt.

3. De mens die het leven zijn wil op legt.

4. De mens die dingen te veel aanvecht.

Citaat Viktor Frankl – As for the concept of collective guilt, I personally think that it is totally unjustified to hold one person responsible for the behavior of another person or a collective of persons.

Voorbeeld

• Kun je voorbeelden gevenvan twee patronen?

• In welk patroon kun jij vervallen?

Persoonlijke uitingsvormen van zincrisis Synoniemen

De Logotherapie gebruikt de volgende synoniemen voor zin(gevings)crisis:

• Existentieel vacuüm

• Noögene neurose

• Existentiële frustratie

• Logodrama

Bron – J. Schechner, H. Zürner – Krisen bewältigen – Viktor E. Frankls 10 Thesen in der PraxisEigen praktijk

iets niet willen

iets wel willen

Teveel aanvechten

Teveel afdwingenTeveel over zichzelf nadenken

Teveel vermijden

Te veel focus op mezelf

Te veel focus op de ander

Verhouding tot de wereld Het waarom achter het wat

• Zincrisis is ook een disbalans in ‘tijd’ en ‘ruimte’.

• Het begeleiden bij een zincrisis begint een stuk analyse van de begeleider ‘welke essentiële verbinding krijgt teveel nadruk en welke verbinding te weinig?

Bron – Waarvoor je leeft – studies naar humanistische bronnen van zin, Alma, H. en Smaling A.Eigen praktijk

De toekomst

De ander

Het overkoepelende

Het verleden

Zingeving wordt gezien als een persoonlijke verhouding tot de wereld door het plaatsen van iets in een breder verband waarbij de volgende 9 ervaringsaspecten een rol spelen: doelgerichtheid, samenhang, waardevolheid, verbondenheid, transcendentie, competentie, motiverende werking, erkenning en welbevinden.

Contactgegevens Agenda

30 augustusGratis middag over Logotherapie

Jaar 2019-2020Bij voldoende belangstelling nascholingen op het gebied:

- Je levensmissie op het spoor komen

- Emoties alsrichtingaanwijzer naar zin

- Wertimagination

Ir. drs. Ellen N. van Son – de Waard

E-mail info@bureau-integer.nl

Tel.: 06-55724832

Websites

www.bezinningbonaire.nl

www.project-24.nl

www.bureau-integer.nl