1

Module 3:

De Contact Zone

Reader Tekst & samenstelling: John Cossement & Ruben De Baerdemaker

2

1. Inleiding 1.1 “Contact Zone” vs. “Clash of Civilisations” Het begrip “contact zone” werd in 1991 geïntroduceerd door de taalkundige Mary Louise Pratt (“Arts of the Contact Zone”). Zij verwijst hiermee naar “social spaces where cultures meet, clash, and grapple with each other, often in contexts of highly asymmetrical relations of power, such as colonialism, slavery, or their aftermaths as they are lived out in many parts of the world today.” Verder steunt zij ook op het intussen klassieke werk van de socioloog Benedict Anderson over “imagined communities”: Pratt stelt dat de “contact zone” misschien een beter model is dan dat van de “community” – een homogene, abstracte en (naar Anderson) imaginaire samenleving – om na te denken over hoe taal en literatuur functioneren binnen concrete, historisch bepaalde en heterogene samenlevingen. Pratts interesse in de “contact zone” is taalkundig en cultuurhistorisch, maar zij zelf geeft ook aan dat deze aanpak ook pedagogische implicaties heeft (hier komen we later op terug). Dat de term niet alleen betrekking heeft op het puur taalkundige en ook op het vlak van literatuurstudie zeker relevant kan zijn, werd expliciet beargumenteerd door Patricia Bizzell (“Contact Zones” and English Studies, 1994). Om de blijvende relevantie van dit begrip te kaderen, is het nuttig terug te verwijzen naar dat andere model van cultureel contact, namelijk Samuel Huntington’s “Clash of Civilisations”. Dit paradigma, dat haaks staat op de idee van de “contact zone”, veronderstelt dat beschavingen voldoende kunnen worden afgebakend om een historische verklaring te bieden voor conflicten. Deze twee verschillende manieren van denken over het contact tussen culturen staan diametraal tegenover elkaar: de “contact zone” benadrukt de diversiteit en de interne tegenstellingen binnen een bepaald historisch en geografisch kader (Pratt zelf beschrijft bijvoorbeeld een tekst uit het 17e-eeuwse Peru, maar geeft aan dat ook een klaslokaal een “contact zone” kan zijn). De “Clash of Civilisations” beschrijft culturen als monolithische entiteiten die als tektonische platen tegen elkaar kunnen botsen en die de basis vormen van de identiteit van de volkeren – en individuen – die er deel van uitmaken. Deze begrippen dateren allebei uit de jaren negentig van de vorige eeuw. Als het samenleven of botsen van culturen toen al een heet hangijzer was, is dat sinds 11 september 2001 nog veel meer zo. Sommigen zagen in de aanslagen tegen het WTC het bewijs van de stellingen van Huntington en mobiliseerden het begrip “Clash of Civilisations” zelfs om de invasies van Afghanistan en Irak te rechtvaardigen. Michael Dunn schrijft:

[This] ‘clash of civilizations’ rhetoric is intertwined with the very language of the ‘war on terror’. Rumsfeld – a leading advocate of US involvement in the ‘war on terror’ – believed that there were just a small handful of (well-off, Western) nations that could be trusted not to covet the commodities and “lives” of others. For every instance in which President George W Bush stated that “there is no clash of civilizations,” or dismissed it as “a passing myth of history,” one can find him alluding to the need for ‘civilized people’ to unite against ‘rogue states’. In his speech to Congress on 19 September, 2001, for example, Bush outlined his vision for the ‘war on terror’ stating, “[t]his is civilization’s fight.” Whilst the US government may have seemingly sought to avoid the notion of a clash between ‘Islam’ and ‘the West’, the rhetoric of ‘civilizations’ still crept into its dialogue. (49th Parallel, Vol.20 (Winter 2006-2007))

3

Die retoriek over “beschavingen” als grote afgebakende gehelen werd trouwens overduidelijk toen president Bush op 16 september 2011 tijdens een persconferentie het woord “crusade”, kruistocht, in de mond nam om de “War on Terror” aan te kondigen: This is a new kind of -- a new kind of evil. And we understand. And the American people are beginning to understand. This crusade, this war on terrorism is going to take a while. And the American people must be patient. I'm going to be patient. (http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2001/09/20010916-2.html, 19-4-2011) Een man die rotsvast blijkt te geloven in de Clash of Civilisations – en daar geen retorische doekjes om windt – is overigens niemand minder dan... Osama Bin Laden: in October 2001 when [al-Jazeera journalist] Tayseer Allouni asked Bin Laden if he agreed with the concept of a ‘clash of civilizations’, he received this reply: ‘Absolutely. The (holy) Book states it clearly. Jews and Americans invented the myth of peace on earth … The prophet said: ‘The hour will not come until the Muslims fight the Jews and kill them.’ Gilles Kepel, The War For Muslim Minds: Islam And The West (London: Belknap Press, 2004) Sinds de oorlogen in Afghanistan en Irak is het begrip “Clash of Civilisations” gemeengoed geworden, terwijl de idee van de “contact zone” niet tot in het collectieve bewustzijn is doorgedrongen. Nochtans is er een enorme waaier aan academische schrijvers – vaak zwaargewichten binnen hedendaagse theorievorming, zoals (wijlen) Edward Saïd en Jacques Derrida, Amartya Sen, Slavoij Zizek, Judith Butler, Gayatri Spivak, Homi Bhabha, Jacques Rancière, Etienne Balibar en vele anderen die op verschillende manieren de theorie van Huntington zwaar bekritiseerd hebben en modellen van burgerschap en identiteit voorstellen die veel meer affiniteit hebben met de “contact zone” dan met Huntington. 1.2 De relevantie van de Contact Zone voor literatuuronderwijs My contention is that we are observing a growing confusion of the historical and political categories of the "stranger" and the "enemy," which in a sense only brings to the fore a tendency inherent in the structure of the nation-state, and periodically activated by situations of cold or hot war, but also "normally" limited in its expression by laws and customs, which now seems to become irresistible —as was the case in some tragic moments of the past century. But the scale is not the same, and the resulting political alternatives cannot be the same either. Etienne Balibar, “Strangers as Enemies: Further Reflections on the Aporias of Transational Citizenship”. (http://www.globalautonomy.ca/global1/servlet/Xml2pdf?fn=RA_Balibar_Strangers) Etienne Balibar stelt dat de polarisatie na 9/11 de vorm aanneemt van het verwarren van de categorieën “vijand” en “vreemdeling”. Deze polarisatie werd kernachtig geformuleerd door, alweer, George Bush als “Either you are with us, or you are with the terrorists.” (http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2001/09/20010920-8.html) Dit zwart-wit denken is zeker niet alleen een globaal fenomeen: het is duidelijk ook doorgedrongen tot in het politieke discours in de lage landen. Nederland is een frappant voorbeeld van een land dat ooit geroemd werd om tolerantie en multiculturalisme – een imago dat sinds Pim Fortuyn, Ayaan Hirsi Ali, Theo Van Gogh en Geert Wilders danig aan geloofwaardigheid verloren heeft. Ook België heeft de laatste jaren duidelijk te leiden onder polarisatie en de daarmee samenhangende creatie van een vijandbeeld.

4

Als filosofen, sociologen en literatuurwetenschappers schijnbaar machteloos staan tegenover het paradigma van de Clash of Civilisations, en als dit zich ook vertaalt in sociale tendensen in onze contreien, dan ligt hier duidelijk een taak voor het onderwijs. Deze taak bestaat er dan niet zozeer in leerlingen te overtuigen van een bepaalde ideologie, laat staan van een politieke strekking, maar als onderwijs onder meer als bedoeling heeft jongeren voor te bereiden op de wereld van morgen, dan is het haar taak hen ook aan te zetten tot nadenken over de wereld van vandaag – de wereld waar zij in leven. Het lijkt dan ook opportuun in het literatuuronderwijs (zeker in de hogere jaren van het secundaire onderwijs) aandacht te besteden aan teksten (in ruime zin) die ontstaan in de “contact zone” en aan de hand daarvan leerlingen aan te moedigen te reflecteren over identiteit en cultuur. Het paradigma van de “contact zone” heeft hierbij als grote voordeel dat culturen niet als stereotypen worden voorgesteld, maar zich manifesteren in individuele cultuuruitingen die dan wel de sporen dragen van het contact van culturen, maar niet pretenderen volledig representatief te zijn voor die culturen. Verder sluit de "contact zone" als idee ook dichter aan bij hedendaagse theorievorming over bijvoorbeeld "transnationalism" of "cosmopolitics" (Bruce Robbins). Overigens is het duidelijk dat met name de Engelstalige literatuur hier onwaarschijnlijk veel mogelijkheden biedt – er bestaat immers erg veel hoogstaande literatuur uit contexten die overeenkomen met Pratts eigen definitie van de contact zone. Maar ook in andere talen zijn er natuurlijk teksten te vinden die zich afspelen in of afkomstig zijn uit “contact zones” – zeker als we in rekening brengen dat ook elke Europese stad eigenlijk als “contact zone” kan worden geïnterpreteerd, en dat dit gegeven ook in ontelbare artikels, boeken, films en liedjes wordt gethematiseerd. 1.3 Onderwijs als Contact Zone Hierboven werd al vermeld dat ook het klaslokaal zelf een “contact zone” kan zijn. Al werd dit idee voorgesteld in een specifiek Amerikaanse context, toch is het duidelijk dat dit ook in vele Vlaamse klaslokalen een realiteit is: kinderen met erg diverse culturele, sociale, en economische achtergronden komen dagelijks met elkaar in contact in een zone die gewijd is aan “leren”. Deze situatie biedt nieuwe uitdagingen waar zuiver canoniek literatuuronderwijs geen antwoorden op te bieden heeft. Maar deze situatie biedt natuurlijk ook nieuwe mogelijkheden: als we de klas beschouwen als “contact zone”, en als we daarmee rekening houden in het literatuuronderwijs, dan moet het mogelijk zijn leerlingen met erg verschillende achtergronden ook op verschillende, gerichte manieren aan te spreken. Het moet mogelijk zijn dat leerlingen hun eigen achtergronden gebruiken, beleven en bekritiseren in het klaslokaal.

5

2. Case: terrorisme 2.1 Inleiding “Na een paar minuten besefte hij dat het been dat verderop lag en waarnaar hij zat te kijken, het zijne was. Het was er vanaf de heup afgerukt. Ook zijn rechterbeen, in zijn gescheurde broek, was compleet verbrijzeld. Hij miste een oog. Er zijn veel academische definities van terrorisme. Wat dacht u van deze ?” (uit “Bloed en Woede”, een culturele geschiedenis van het terrorisme’ van Michael Burleigh)

2.1.1 Terrorisme is overal en van alle tijden

De geschiedenis van het terrorisme hangt nauw samen met de geschiedenis van bekende of historisch belangrijke figuren en incidenten (b.v. The Boston Tea Party), die al dan niet terecht met terrorisme worden geassocieerd. We zullen verder nog de problematische term ‘terrorisme’ bespreken: velen die als terrorist beschouwd worden, zien zich niet als dusdanig en het is de gewoonte om tegenstanders in een gewelddadig conflict als terroristen te bestempelen. Een voorbeeld: na de dood van Hezbollah-kopstuk Imad Mughniyah (autobom in Syrië) kwamen er verschillende reacties. “He was one of the most dangerous terrorists on earth”, aldus Danny Yatom (ex-Mossad). De Libanese sjiitische leider Mohammad Hussein Fadlallah beweerde echter: "the resistance has lost one of its pillars." en Iran veroordeelde de aanslag met de woorden: “"yet another brazen example of organised state terrorism by the Zionist regime.” De toenmalige Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken Massimo D'Alema bestempelde in een interview de moordaanslag als “terreur”. De geschiedenis van het terrorisme gaat terug op de Sicarri of Sicariërs (de dolkmannen), een extremistische vleugel van de Zeloten die in Judea actief was voor en tijdens de Joodse Opstand (66-70 na Christus) en die vooral de Joodse aristocratie viseerde en hen wegens vermeend meeheulen met de Romeinen als volksverraders aanzag. Volgens de historicus Josephus droegen de leden onder hun mantels korte dolken, staken het slachtoffer neer en verdwenen in de paniek die in de menigte ontstond. Vermeldenswaard zijn ook de Assassijnen (een verbastering van hashshashin: zij die zich met hasjisj bedwelmen: de Engelse en Franse woorden "assassin" en "assassinat" ("assassination"), die respectievelijk (sluip)moordenaar en (sluip)moord betekenen, zijn (al in de middeleeuwen) ontleend aan de naam ‘Assassijnen’), leden van een sekte die vooral actief was in de 11de eeuw tot 13de eeuw in het huidige Syrië en Iran en als een gezagsondermijnende, terroristische beweging werd beschouwd. De leden ervan viseerden met hun aanslagen vooral kruisvaarders en islamitische heersers. Het begrip ‘terrorisme’ werd voor het eerst gebruikt om de acties van de Jakobijnen tijdens het Schrikbewind of de Terreur van Robespierre te beschrijven. Een boeiende link is : http://www.nytimes.com/2007/10/28/opinion/28furstenberg.html?em&ex=1193803200&en=62eaa390a911d2d4&ei=5087%0A.

6

2.1.2 Definities van “terrorisme” Een verzetsbeweging is een groep personen die zich toelegt op verzetspleging tegen een bezetter van het land waarin zij wonen. De bezetter hoeft niet buitenlands te zijn; het verzet kan zich ook richten tegen een binnenlandse dictatuur (b.v. die Weiße Rose in nazi-Duitsland) of tegen de overheersing van een bepaalde minderheid (b.v. het Bevrijdingsleger van Kosovo, het UCK tegen de Serviërs).De tactieken kunnen variëren van passief verzet en sabotage, tot aanslagen of liquidaties van personen. De grens tussen verzet en terrorisme valt soms moeilijk te trekken. Sommige verzetsbewegingen worden ook als guerrilla-bewegingen beschouwd. Of een verzetsbeweging het label ‘terroristische groepering’ krijgt opgekleefd hangt af van het politieke oordeel: zijn de leden binnen de verzetsbeweging legitieme strijders en werd hun recht om de bezetting weerstand te bieden erkend. De term ‘vrijheidsstrijder’ wordt vaak ook gebruikt voor diegenen die via strijd politieke vrijheid nastreven voor zichzelf en anderen. Zo leidde de nu gecontesteerde president van Zimbabwe, Robert Mugabe, de ZANU-PF (Zimbabwe Afrikaanse Nationale Unie) tijdens de onafhankelijkheidsstrijd. Terrorisme kan vanuit drie perspectieven bekeken worden: Het perspectief van de terrorist, het slachtoffer en de publieke opinie. Het aforisme “One man’s terrorist is another man’s freedom fighter” wordt vaak aangehaald door terreurbewegingen. Terroristen zien zichzelf niet als het kwaad want geloven dat hun strijd –vechten voor een zaak waarin ze geloven met elk mogelijk middel- legitiem is. Het slachtoffer van een terreuractie ziet de terrorist als een crimineel zonder enig respect voor menselijke levens. De mening van de publieke opinie is vaak onstabiel en terroristen doen veel moeite om zich een Robin Hood-imago aan te meten en zo de publieke opinie over hun zaak te doen kantelen. Er bestaan heel wat definities van terrorisme. Een commissie van de Verenigde Naties definieerde terrorisme als volgt: “Iedere actie die erop is gericht de dood of verwonding van burgers of niet-militairen te veroorzaken.” Omdat niet elk land zich in deze definitie kan vinden en er grote meningsverschillen hierover zijn ontstaan, is er tot op heden nog steeds geen antiterrorisme-verdrag. Een probleem bij het gebruik van de term 'terrorisme' ontstaat vaak bij een politieke vrijheidsstrijd. Zo pleegden in 1946 leden van de rechts-zionistische militie Etsel, vermomd als Arabieren, in het Koning David Hotel in Jeruzalem (dat toen in het toenmalige Brits Mandaat Palestina lag) een bomaanslag met tientallen doden. Israël weigert echter in dit geval van terrorisme te spreken. En hoewel de acties op alle punten van heel wat definities beantwoorden, blijft het de vraag of de moordaanslagen op nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog door het verzet of de partizanen onder de noemer ‘gerechtvaardigde verzetsdaad’ of ‘terrorisme’ vallen. Een voorbeeld is de moordaanslag op nazikopstuk Reinhard Heydrich en de vreselijke represailles van de Duitsers (het Tsjechische dorpje Lidice werd volledig uitgemoord). De terrorist heeft vaak politieke veranderingen op het oog en wil die afdwingen door met gewelddadige acties en het zaaien van angst het maatschappelijke leven te ontwrichten. Andere doelen kunnen zijn: onafhankelijkheid van een volk op hun grondgebied binnen een staat, verzet tegen bestaande maatschappelijke, politieke en/of religieuze en structuren, handhaving van de macht van een bepaalde organisatie of ondergrondse beweging binnen een staat.

7

De definitie van terrorisme hangt ook af van vredestijd of oorlogstijd en wie die definitie stelt. Het moedwillig vernietigen van steden als Rotterdam, Dresden, Hiroshima of Nagasaki tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt door velen als (staats)terrorisme beschouwd. In tijden van Apartheid werd Nelson Mandela door de Zuid-Afrikaanse regering als een terrorist beschouwd, na zijn vrijlating en de politieke veranderingen werd hij alom geprezen als voorvechter van gelijkheid. Als gevolg van hun verschillende kijk op de strijd om de macht in Baskenland beschuldigen de ETA en de Spaanse overheid elkaar van (staats)terrorisme. Wikileaks-klokkenluider Julian Assange werd door vice-president Joe Biden een terrorist genoemd. Aanslagen gepleegd door Palestijnse organisaties worden door Israël en westerse mogendheden als terreur beschouwd, maar veel Palestijnen zien ze als gerechtvaardigde verzetsacties tegen een bezettende mogendheid. Extremistische moslims zien de aanslagen op het Amerikaanse leger in Irak ook als verzetsdaad. Meningen over terrorisme kunnen in de tijd wisselen. Het geweld van de Taliban tegen de door de Sovjet-Unie gesteunde regering van Afghanistan werd een vrijheidsstrijd genoemd; de westerse pers bestempelde de strijders van de Taliban toen als studenten (hetgeen de letterlijke vertaling van het woord taliban is) maar toen diezelfde Taliban geweld pleegden tegen de door de Amerikanen goedgekeurde regering en de bevolking onderdrukten, werden de acties als terrorisme aangeduid. Weer Chomsky vindt dat regeringen, en dan zeker de Amerikaanse, alleen terroristische daden die tegen dat land of zijn bondgenoten zijn gepleegd terrorisme, en wanneer een daad tegen een vijand van het betreffende land is gepleegd noemt, men het "vrijheidsstrijd". Hij geeft het voorbeeld van het Bevrijdingsleger van Kosovo, de UÇK, een guerrilla-organisatie die tegen Servië opereerde en door dat land als terroristisch werd aangeduid. Omdat Servië toen een vijand van het Westen was, werden ze door Westerse regeringen geen terroristen genoemd. Volgens Chomsky valt ook contraterrorisme vaak onder de noemer terrorisme. Terroristen hanteren verschillende technieken om zoveel mogelijk slachtoffers te maken: bomauto’s, zelfmoordaanslagen, kapingen, chemische en biologische wapens, .. De mogelijkheid dat terroristische groeperingen nucleaire wapens in handen zullen krijgen valt niet uit te sluiten. Meer info vindt u onder http://en.wikipedia.org/wiki/Tactics_of_terrorism. 2.1.3 Soorten terrorisme • Anarchistisch terrorisme was eerder een fenomeen tussen 1870 en de jaren twintig van de vorige

eeuw en gaf heel wat ruchtbaarheid aan anarchistische ideeën. Zo werd in 1900 koning Umberto I van Italië door de anarchist Gaetano Bresci om het Leven gebracht. Het jaar nadien schoot de anarchist Leon Czolgosz in de stijl van Bresci de Amerikaanse president William McKinley dood. Narodnaya Volya was een extreemlinkse Russische organisatie die de moord op tsaar Alexander II op haar geweten heeft. De dichter Nikolai Ogarev schreef, op vraag van de anarchist Bakunin, een lofdicht voor de inspirator van de beweging, Sergey Nechayev

THE STUDENT (To my young friend Nechaev) He was born to a wretched fate And taught in a hard school, And suffered interminable torments In years of unceasing labor. But as the years swept by His love for the people grew stronger And fiercer his thirst for the common good The thirst to improve man's fate

8

• Terrorisme door extreemlinkse organisaties die het kapitalistische systeem proberen te

ondergraven en vernietigen en een communistische regeringsvorm willen installeren. Voorbeelden hiervan waren of zijn de CCC (België), de Rode Brigades (Italië), Rote Armee Fraktion (Duitsland), Lichtend Pad (Peru) of PKK (hoofdzakelijk actief in Turkije)

• Terrorisme door extreemrechtse organisaties: Zo was OAS begin jaren 60 actief om de Algerijnse

onafhankelijkheid te voorkomen en ook doodseskaders in Latijns-Amerika hebben een fascistische inslag. Neofascistische terroristen wensen vaak autoritaire regimes te installeren en willen dit doel bereiken door het afschaffen van liberale democratische regeringen.

• Er is ook individueel terrorisme: enkele bekende daders of zogenaamde ‘lone wolves’ zijn Timothy

McVeigh (bomaanslag in Oklahoma City), Anders Breivik (slachtpartij op het Noorse eiland Utøya) Theodore Kaczynski alias de Unabomber of Volkert van der Graaf (moord op Pim Fortuyn).

• Heel wat staten lijden onder nationalistisch terrorisme: de Baskische ETA of de Tamil Tijgers in Sri

Lanka zijn voorbeelden van organisaties die zich ermee inlaten. • De wereld is ook goed vertrouwd met religieus terrorisme: dat kan christelijk (Lord’s Resistance

Army in Oeganda), hindoeïstisch (Ananda Marga in India), islamitisch (met het alom bekende Al Qaida, Abu Sayyaf in de Filippijnen of Hamas in Palestina) of joods (Kach in Israël) zijn. Ook sektes laten vaak van zich spreken: in 1995 was Aum Shinrikyo verantwoordelijk voor de aanval met saringas in de metro van Tokio.

• Staatsterrorisme is een door een staat uitgevoerde, gedoogde of gesteunde daad die wordt

beschouwd als terreur. Libië is een land dat voor terrorisme werd veroordeeld, dit wegens haar verantwoordelijkheid voor de aanslag op Pan Am-vlucht 103 in 1988 boven het Schotse dorpje Lockerbie. Franse geheimagenten bliezen in 1985 het schip Rainbow Warrior van Greenpeace in Nieuw-Zeeland op, om zo te voorkomen dat het schip actie tegen kernproeven in de Stille Oceaan kon gaan voeren en een staat als Soedan maakte zich schuldig aan terroristische en genocidaire bedreigingen tegen de zwart-Afrikaanse inwoners van de regio Darfoer. De Arabische milities die in die streek opereren zouden door de Soedanese overheid financieel gesteund worden. De Verenigde Staten werden in de jaren tachtig door het Internationaal Gerechtshof veroordeeld voor het "onrechtmatig gebruik van geweld" bij het steunen van de contra's in Nicaragua. Noam Chomsky noemt dit een veroordeling voor staatsterrorisme.

• Mantelorganisaties (front organisations) zijn organisaties die de financiële middelen voor

terroristische groeperingen inzamelen. Zo worden organisaties als Al Barakaat of Benevolence International Foundation beschuldigd van steun aan acties van Al Qaida.

2.1.4 Terreur en 9/11 Na de terroristische aanslagen op 11 september 2001 kwam terrorisme weer volop in de kijker en de Amerikaanse president George W. Bush, gesteund door haviken als Donald Rumsfeld, Paul Wolfowitz en vice-president Dick Cheney, riep de controversiële “War On Terror” uit. Kort daarna begon de oorlog in Afghanistan, met als doel de Taliban, die in tempore non suspecto steun kregen van de Amerikanen maar nu beschuldigd werden Al Qaida onderdak te bieden en Osama bin Laden een hand boven het hoofd te houden, te overwinnen. Deze oorlog duurt nu nog steeds voort.

In maart Hoesseivan de auit Saoe Er werdewerd eenGuantánUnie leidmate als George W(Engels: maakt aaNoord-K Ook de bmeestal internatio Over de 2.2 C Er zijn heZonder v • Kuns

1. SSC

2. t

3. (S

• Strip

wat gzoals“VoluArtishun MagThe

t 2003 ging dn van start. D

aanslagen in di-Arabië, ee

en ook diversn nieuw mini

namo Bay wedde de situats in de VS.

W. Bush spr Axis of Evil)an het in sta

Korea, later w

betwiste termgaat het omonale politiek

nasleep van

Culturele v

eel wat cultuvolledigheid t

st en design:

Schrijver en Stepping intoCenter MemMomenteel iter herdenkinHet controve(http://www.bScott Blake i

ps: De hoevegrote Ameriks “9-11: Sepume 2 (9-11

sts Tell Storiesuperhelden

gneto of Dr DBoys, Call o

de IrakoorlogDe invasie w2001 waren

en staat echt

se bestuurlijkisterie, het Derden terroristie tot strenge

rak in zijn Sta), een reeks nd houden e

werden ook n

m ‘schurkens een staat dik 'onfatsoenl

n 9/11: http://

verwijzinge

urele verwijzite willen nas

:

uitgever Rono the Sky” ee

morial. s Reflecting ng van de slaersiële “9/11 barcodeart.cis een ander

eelheid stripskaanse stripu

ptember 11, 2- The World

es to Rememn zoals Spide

Doom reagereof Duty, Ex M

, na omstredwas een succ

overigens nter waarmee

ke maatregeDepartment osmeverdachtere maatrege

ate of The Unvan landen w

en begunstigenog Cuba, Lib

staat’ (vertalinie zich buitenijk' gedraagt

/en.wikipedia

en naar 9/

ngen naar destreven:

n Drummonden ontwerp u

Absence in achtoffers vaFlipbook” om/sept11bo

r voorbeeld

s rond (post-)uitgeverijen g2001, Volume's Finest Com

mber)” uit, anerman, Captaen op 9/11 e

Machina, Hum

den beschuldces maar Irakniet uit Afgha de VS en de

len van kracof Homeland ten gevangeelen en priva

nion-toesprawaarvan de ren van terrorbië en Syrië

ng van het En internationat.

a.org/wiki/Po

/11

e terroristisc

d werkt met “uit voor een W

aanbouw, eean 9/11.

ook.html) va

)9/11 is gigagaven bloeme 1 (9-11 #1mic Book Wr

ndere stripseain America,

en ook andereman Target h

digingen aank blijft onvermnistan of Irake familie Bus

cht. De PatrioSecurity, opn gezet en g

acybeperking

aak van 2002regering zichrisme. Aanvaaan de lijst t

Engelse ‘roguale verdrage

st-9/11.

che aanslage

“A Garden World Trade

en gebouw

n kunstenaa

ntisch. Heel mlezingen

)” en riters & ries lieten Daredevil, e reeksen al

haakten greti

het adres vaminderd een k afkomstig, sh nauwe ba

ot Act beperkgericht en we

gefolterd. Oogen, maar nie

2 over de ‘Ash in de ogen ankelijk wareoegevoegd.

ue state’) kwaen stelt en zic

en van 9/11 e

r

s g in op 9/11.

an Saddam kruitvat. De maar voornanden onderh

kte de privacywerd op het b

k in de Euroet in even er

s van het Kwavan de VS s

en dat Irak, Ir

am weer in zch in de

en de naslee

.

9

plegers amelijk hielden.

y, er eruchte pese

rnstige

aad’ schuldig ran en

zwang:

p ervan.

• Docugedrwaade aopzide vseptworddaarPinomenrepre

TV-dChanmiss93, dShan

Heelvan MzetteUp ategenhttp:/Amein 20SpurNiet Muslgevra

Interhttp:/

• Film

overklepBrooIan MOok WonIn al(eenwonhttp:Laddde A

umentaires: raaid. In 200rin elf regiss

aanslagen opcht is de epis

vergelijking mtember 1973dt na een starbij om en eeochet, gesteunsenrechtensessie in Chil

http://www

documentairenged Americsed Flight 93”die als ondernksville (Pen

wat documeMichael Mooen een humaand Sing” (denstander van//en.wikipedi

erican footbal004 in de Afgrlock kunnenalle documelim Americanaagd worden

rnetdocumen//www.youtu

ms en miniserr 9/11: “Flighpers uit de lioklyn Follies”McEwan (“Sadichters als

nder”) lieten zlerhande sitc

n uitwisselingen), Family G//www.southder to Heave

Amerikaanse

Er werden h2 kwam “11'eurs uit vers

p de Twin Tosode van de

maakte met d. (de marxist

aatsgreep vaen militaire juund door de Cschendingeni in).

.youtube.com

es waren er oca” of “The Fl”, documentardeel van de nsylvania) n

entaires haalore. “Beyond anitair prograe moeilijkhedn de inval in a.org/wiki/Noll-speler Pat

ghaanse berg vermeld wo

entaires zijn vns” (met de An naar hun le

ntaires (bv. “Lbe.com/watc

ries: Heel wat 93” van Pateratuur, zow”), Don Delilloaturday”) of FSeamus He

zich niet onbcoms en andgsstudent uit Guy, South Phparkstudios.en” http://www versie van T

eel wat docu09"01 Septe

schillende lanwers gaven.Britse regiss

de gebeurtentische presidn de macht v

unta onder leCIA luidde ee, verdwijning

m/watch?v=c

ook bij de vlelight That Foairefilms oveaanslagen geerstortte.

lden ook de Belief” (tweemma voor ooen die de coIrak opwerptot_Ready_toTillman gaat

gen) of “Wheorden. van AmerikaaAmerikaans-Peven in de VS

Loose Changch?v=7E3ol.b

at tv-films, bioul Greengras

wel Amerikano (“Falling MFrédéric Beiganey (“Anyth

betuigd en vedere tv-seriesPakistan ko

Park (episode.com/full-episw.southparksThe Office (“"

umentaires oember 11”, eenden hun imp Interessant seur Ken Loa

nissen in Childent Salvadoverdreven, k

eiding van Auen tijdperk v

gen, foltering

cbC5f2z6Pm

eet: “102 Minought Back” oer United Airligekaapt werd

bioscoop: hee vrouwen veorlogsweduw

ountryband Dt (song o_Make_Nicet na 9/11 in dere in the Wo

anse makelijPakistaanseS na 9/11) of

ge” – zie : bO0AWE)

oscoopfilms ss of “World nen als John

Man”), Philip Rgbeder (“Winhing can haperwerkten des werd het 9/mt in een poes "Osama bsodes/s05e0studios.com/"E-mail Surv

over 9/11 en film pressie na in dit ach, die li op 11 r Allende omt

ugusto an en

mI

nutes That of “I ines vlucht d en in

et bekendsteerliezen hun wes in AfghaDixie Chicks o

e). Ook “Thedienst bij het orld Is Osama

j: “Being Osa rockster Saf “The Road

en miniserieTrade Cente Updike (“TeRoth (“Everyndows on theppen”) en Rice 9/11-thema/11 thema op

ost-9/11 klimabin Laden Ha09-osama-bin/full-episodes

veillance").

voorbeeld isechtgenotennistan op), “Dondervinden

Tillman StorAmerikaans

a Bin Laden?

ama”, “It's Mylman Ahmadto Guantana

s lieten ook her” van Oliveerrorist”), Pauyman”) als niee World”) chard Howartiek in hun wpgepikt: zo inaat bij een Aas Farty Pann-laden-has-s/s06e12-a-l

s “Fahrenhein in de aanslDixie Chicks

n als ze zich a

ry” (professiose leger en s?” van Morga

y Country Tod en waarin mamo”

hun licht scher Stone en eul Auster (“Tet-Amerikane

rd (“Fallicies werk. n “Aliens in A

Amerikaans gnts” -farty-pants eadder-to-hea

10

it 9/11” lagen en

s: Shut als

oneel neuvelt an

oo: moslims

hijnen en ook he en als

of

America” gezin

en “A aven) of

• Tone

“With • Muz

Een inteLower MMontréadocumenkunst te • Schi

Gerhhttp:Joosdetah=34

Tote by G(= Ulrike

eel: Toneelsth Their Eyes

ziek: http://en

ressante weManhattan Pr

l (UQAM) gentatie over 9vinden.

ilderkunst: hard Richter //www.gerha

st Zwagermaail.630.0.html4eb4a7b2e1

Gerhard Rice Meinhof)

tukken zoalss” van Annie

n.wikipedia.o

bsite in dit veoject is een C

ewijd aan 9/1/11 in fictie.

(°1932) (paiard-richter.coan over Richtl?&tx_ttnewsb2d6aad79a

hter

s “The Guys” Thoms.

rg/wiki/List_o

erband is: htCanadese w1, met een mEr zijn ook s

nting: Septeom/videos/deter en zijn wes[tt_news]=22ab5a61e650d

T M (M

van Anne N

of_songs_ab

ttp:/lmp.ugamwebsite (fransmassa bibliosamenvatting

mber) etail.php?vIDerk: http://dew2669&tx_ttned0

The NeighbouMarlene DumMohammed B

Nelson, “The

bout_the_Sep

m.ca/. stalig) van degrafische ve

gen van roma

D=38&type=Fwerelddraaitews[backPid

ur bymas

B)

Mercy Seat”

ptember_11_

e Université drwijzingen, fians, films en

F tdoor.vara.nl/d]=615&tx_ttn

The Marl (Osa

” van Neil La

_attacks

du Québec àilmografieën andere vorm

/Uitzendingenews[cat]=14

Pilgrim by lene Dumas ama Bin Lad

11

Bute of

à en

men van

en-49&cHas

en)

• Cart

toons:

12

13

14

15

Deze cultuurproducten kunnen gebruikt worden om een les op te bouwen op basis van de principes van de contact zone.