Modernist Bir Ilk Yapıt Belen Evi Maruf Önal

7/25/2019 Modernist Bir Ilk Yapt Belen Evi Maruf nal

1/11

GiriflModern Mimarlk tarihinin hkim okumabiimi nl birka mimarn proje ve

uygulamalar zerinden retrospektif

kuram retmeye yneliyor ounluklagnmzde. Oysa Walter Benjamin (2008,

37) kltr zerine dflnrken kaybolmak

zere olan fleylere odaklanr ve tarihin

imgesini, tarihin en silik nesnelerindebulmay amalar. nk ancak bu tr bir

okuma araclyla tarih kendini aa

karr.

Mimar Maruf naln

(1918-2010) (Resim 1) Dr.

Belen Evi (1943) (Resim 2),stanbulda infla edilmifl

sayl modernist konuttan

biridir. Benjaminin bahset-

tii gibi kaybolmak zeredeildir, ancak kendini ne

de karmaz. Pekiyi,

gnmzde adeta silik-

leflmeye, anonimleflmeye bafllayan buyap, Cumhuriyet Dnemi Trk Mimarl

balamnda nerede konumlanmaktadr?

Bu kk ama modernist mimarln tipik

zelliklerini barndrabilmifl binaya

gnmzde daha yakndan bakmann biranlam olabilir mi? Bu yaz, tam da bu

Say 13, 201282

z

2010 ylnda kaybettiimiz Mimar Maruf

naln (1918) ilk yapt olan Dr. Belen Evi(1943) stanbulda infla edilmifl sayl

modernist konuttan biridir. nal, mtevazkiflilik ve yaplar ile az sayda yayna konu

olmufltur. Bu arafltrma, gnmzde adeta

anonimleflmeye bafllayan, bu kk ama

modernist mimarln tipik zelliklerinibarndrabilmifl binaya yakndan bakmayamalamaktadr. Zira mimarnn yaklaflm

Cumhuriyet Dnemi Trk Mimarl

balamnda, Trkiyede modernizmin ilkyllarna yeniden bakmak iin bir imkn

sunmaktadr. Trkiyede o dnemmimarlkta grlen temel ikiliin, batdaki-

ni takip eden modernleflme arayflyla, yenikurulan Cumhuriyetin elitlerinin kltrel,ulusal, tarihsel kimlik arayfl arasnda

olduu sylenebilir. naln Viflnezadede

yapt Dr. Belen Evini zel klan fley,

Trk modernizmine ait bu gerilimin basknolduu bir dnemde, tarihsel, yerel ve

kltrel referanslardan arnmfl, rasyonel birtutum izlemesidir. Bitiflik nizamdaki

yapnn kimliini belirleyen dar n cephesi

adeta soyut olarak ele alnmfltr, cephekaplamalarndaki olumsuz deiflikliklere

ramen, zaman tesi niteliinisrdrmekte, korunmas gerekmektedir.

Abstract

The debut work of the architect Maruf nal(1918-2010), Dr. Belens House (1943) isone of the few modernist houses built in

Istanbul. nal, with his modest personalityand buildings, was subject of only a smallnumber of publications. This research aimsat looking closely into Belens House, abuilding which is small, yet able to capturethe typical features of modernist architec-

ture and almost becoming anonymous.For the architects approach offers anopportunity to develop a distinct gaze intothe early years of Turkish modernism, with-in the context of the architecture in the

Republican era. The essential dichotomycharacterizing this period is told to bebetween a pursuit of a Western-orientedmodernism and a search of cultural,national and historical identity by the new

Republican elite. What makes Belenshouse constructed in Viflnezade by nalquite peculiar is its rationality, devoid ofhistorical, local and cultural references inthe context of 1940s dominated by this ten-sion of Turkish modernism. The narrow

front facade which gives to the building itspeculiar character is almost considered asabstract. Despite the subsequent negativechanges in faade flashing, Belens house

preserves its timeless quality and requiresconservation.

Anahtar Kelimeler:

Maruf nal, Dr. Belen Evi, Cumhuriyet

Mimarl, Modernizm

Keywords:

Maruf nal, Dr. Belens House,

Republican Architecture, Modernism

Modernist Bir lk Yapt:

Mimar Maruf naln

Dr. Fahrettin Belen EviArbil TKN

Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi,

Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm

Resim: 1

Resim: 2


2/11

kendisini hemencecik modernist bir yapt

olarak ele verebilme hlinin, bu konutun

ve mimarnn yaklaflmnn Trkiyede

modernizmin ilk yllarna yeniden bakmak

iin bir imkn sunduunu sylemeiddiasndadr.

Trkiyede Modern Mimarla Geifl

Yllar zerineEndstri Devrimi ile birlikte giderekartan sosyo-kltrel, politik ve

ekonomik ve teknolojik geliflmeler

mimarlk ortamn dorudan etkilemifl,

19. yzylda mimaride ve plastik sanatlar-da yalnlaflma anlayfl belirmifltir.

Mimarlkta ileriyi etkileyecek nemligeliflmelerden biri olan biimin ifllevden

oluflmas anlayfl, sslemeningereksizliine karar verilmesi, malzeme

kullanflndaki aklk ve sanatla mimarl

gelenek etkilerinden kurtarmayamalayan tutumlar, geen yzyln son-

lar ve yirminci yzyln ilk iki on yl

iinde gerekleflmifllerdir(Aslanolu, 2010, 14).

Uluslararas slbun yaln geometriler

araclyla biimde sadelik arayfllar, 20.

yzylda Avrupada rasyonel bir mimarlkanlayflnn geliflmesini salamfltr (zer,

1993). Basit geometrik formlarn

kullanlmas ve genifl cam yzeyler ile gn

flnn ieri alnmas ilkeleri; i ve dflmekn arasnda grsel ba kurma hedefi,

dflardan belirgin olmayan konstrksiyon

ve beyaz ya da tek renkli cephe gibi

unsurlar bu slbun belirgin zellikleridir.Bu anlayflla ele alnan cepheler Loosun

1908 tarihli Ssleme, sutur! deyiflineuygundur (Loos, 2003), (Resim 3).

1930lu yllarda, Uluslararas slbun

Trkiyedeki ilk rnleri infla edilmifltir.

Kaba bir zetle, o dnemde, Trkiyede

mimarlkta grlen temel ikiliin,

batdakini takip eden bu modernleflme

arayflyla, yeni kurulan cumhuriyetin

kltrel, ulusal, tarihsel kimlik arayfl

arasnda olduu sylenebilir. Cumhuriyet

dneminin verdii ilk rnekler Osmanlmimarl etkisinde geliflmifltir ve

Birinci Ulusal Mimarlk akm olarak

adlandrlr. 1930lu yllarda dnyadaetkili olan modernizm ise, Trkiyede

devletin adafllaflmay ycelten ideoloji-

sine uygundur. Tanyeliye gre (2011, 383),1930larda Trkiyeye ulaflan

(Merkezdeyken avangart konumdaki) Modern

Mimarlk, burada Atatrk dneminin

deiflim ve yeniden yaplanma program

iinde muhalif ve geleneksele meydanokuyan bir ynelim olarak yeni anlamlar

kazanabilmifltir.

Seyin belirttii zere (1998, 26), 1923te

Cumhuriyet kurulduunda mimarlk

uygulamalar ve yap retimi asndanzengin bir kltr miras, geliflmemifl bir

inflaat sanayii, yetersiz sayda mimar ve

teknik eleman ile harap bir lke

devralmflt. Aznlklara mensup

mimarlarn byk kesimi savafl sonrasndalkeyi terk etmiflti. Savafl yllarnda

yksek okullarda aksayan eitim

nedeniyle yeni mezun verilememiflti.Cumhuriyetin ilk mimarlarnn yetifltii bu

yokluk dneminde konut retimi de

snrldr. Ancak buna ramen bina yapmgelenekten kopmaya, modernleflmeye

bafllamfltr.

Bu dnemde lkede mimar says azdr:1940larn sonunda Trkiyedeki

mimarlarn says 300n biraz

stndeydi (Sey, 1998, 33). Buna ramen

1920ler sonu ve 1930larn ilk yarsnda,stanbulda, Sanayi-i Nefise Mektebinden

(Gzel Sanatlar Akademisi) mezun gen

mimarlarn, kstl sayda da olsa,modernist mimarln nc rneklerini

Modernist Bir lk Yapt: Mimar Maruf naln Dr. Fahrettin Belen Evi

Say 13, 201283

Resim: 1Maruf naln mezuniyeti, 1945

(Fotoraf: MSGS Arflivi)

Resim: 2Dr. Belen Evi, n cephe, 1943

(Maruf nal, 1995)

Resim: 3Steiner Evi, Adolf Loos, Viyana, 1910

(http://artedeximena.wordpress.com/arte-contemporaneo/2-0-arqui-

tectura-entre-1918-1940/arquitec-tura-s-xx-segunda-parte/aa-casa-

steiner-viena-1910-adolf-loos/)

Resim: 3


3/11

verdiini gryoruz. Bu yaplarn arlkl

blm st gelir gruplarna ynelmiflapartmanlar ya da bamsz konutlardr

(Kksal, 2010, 105) (Resim 4) (Resim 5).

Modernist ortam oluflturan nc mimarlardnemin uluslararas yaklaflmna uymufl,

o dnya ile ilk iliflki olmasna karfllk,

yetkin uygulamalar yapmfllardr1.

Aslanolu bu dnemi flu flekildeyorumlamaktadr: Gen rejimin her

alanda adafllaflmay hedef alan politikas

mimarl da batdakiler dzeyine

kuramsal dayanaksz olsa ve flekilde dekalsa- getirecek geliflmeleri 1930lu

yllarda yaflayacak ve Modern Akmno yllarn tanmlamasyla yeni ya daasr ilgin rneklerini verecektir

(Aslanolu, 2010: 15).

Seye gre (1998, 33), 1930-1940

arasndaki on yl CumhuriyetTrkiyesinde () mimarlarn, yap

retiminde rasyonellik konusu zerinde

arafltrmalar yaptklar, dergilerden

izlenmekteydi. naln da rencilikyllarna karfllk gelen bu dnem az

saydaki yabanc yaynlarn etkisininyoun olduu, akademide modernizminilkelerin anlatld dnemdir2.

naln Mimar AnlayflModernizm dnemin tek anlayfl deildir.Yukarda da belirtildii zere bu srece

koflut bir kltrel, ulusal, tarihsel kimlik

arayfl da vardr. zellikle 1930lu yllarnsonunda kinci Ulusal Mimarlk akm

olarak adlandrlan ve ulusal kimliiyanstmas amalanan adafl mimarlkarayfl yaygnlaflmfltr. O dnemin ortam,

geriye dnk okumalarda, her ne kadar bir

dnem dierini takip etmifl ya da iki

kutupluymufl gibi zetlense de aslnda pekok anlayfln efl zamanl olarak var

olduu, pek ok mimarn her iki anlayflta

da eser verdii grlr.

Kimlik arayflnn nemli bir gstergesi,

1933te, Gzel Sanatlar Akademisinde,Egli ve Eldemin Mill MimarlkSeminerini ve Trk Evi arafltrmalarn

bafllatmalardr (Sey, 1998, 32). Bu yaklaflm,

daha sonra arafltrmalara ve eflitli

uygulamalara kadar tm alanlara yaylmfl;asistanlar ve renciler Trk evine

dayanan yeni ve modern bir mimarinin

yaratlmas ynnde rn vermeye

bafllamfllardr (Eldem, 1983: 15, 20).

Bu ortamda, naln yar-sezgiselbir biimde ilk yneldii anlayfl,slptan ok rasyonel bir yntem olarak

modernisttir. nal (2006, 25), o dnemki

etkileri, anlayfllar, modernizm ve Mill

Mimar arasndaki gel-gitleri ayrntlar ileanlatmaktadr: Biz baz arkadafllar, Nubar

Arbil tkn

Say 13, 201284

Resim 4Abidin Mortafl, B.Mazhar Evi Projesi(Arkitekt, 1935)

Resim: 5Zeki Sayar,Kalamfl'ta villa

projesi (Arkitekt,1937, 5-6, 129-133)

1 Birinci Ulusal MimarlkDnemi sonrasnda, [] yerli

mimarlarn da kamu yaps ve

konut rettikleri grlmektedir.Bunlarn baflnda Seyfi Arkan,

Bekir hsan nal, fievkiBalmumcu, Bedri Uar, Semih

Rstem, fiekip Akaln, Abidin

Mortafl, Celal Bier, Zeki Sayar,Sedad Hakk Eldem gelmektedir.

(Szen, 1996, 50).

2 Yaynlar ok snrl idi, gelenbirka mecmuadan faydalanyor-

duk: Bir tanesi Architettura der-gisiydi ve talyadan geliyordu.

talyann faflist dneminin

mimarisi, modern mimariyi iyikullanan bir mimariydi, ama

Almanya ok farklyd. []

(nal, 2006, 25).

Resim: 5Resim: 4


4/11

Cemyan, ben, benden sonraki snftan

Affan Krml, daha sonra Utarit zgi filan,

modern slpla alflyorduk. Hocalarn birksm ise o slba yatkn deillerdi; o

zamanlar mill mimari akm vard. Aynzamanda, mill mimariye etki yapan dabir nasyonal sosyalizm akm var. Bu akm

daha ok ulusal deerler zerine

kurulmay ilke olarak benimsemifl bir

akm. Biz de o zamanlar saaksz binayaptmz iin baya elefltiri alyorduk.

Ona ramen Brezilya etkisiyle,

Corbusiernin etkisiyle, Batnn ileri gelen

modernlerinin etkisiyle modern mimariyenem verdik. Mill mimari akm etkin

olmaya bafllad, seminerler bafllad,rlveler yaplmaya baflland; Sedad Beybunun bafln ekiyordu ve dorusu etkili

de oldu. Bu bize de tesir etti ve biz de

yavafl yavafl milli mimariye dnmeye

baflladk. naln bu yazda irdelenenilk yaps milli mimarinin dflnsel ve

biimsel etkilerinin grlmeye bafllad

dnemde verilen modernist rneklerden

biridir.

Bu dnemde, Seyfi Arkan, Zeki Sayar,

Abidin Mortafl, Rkneddin Gney, EminNecip Uzman, Maruf nal gibi mimarlar,

1930larn modernizmini izleyen rneklervermifllerdir. Bu tespit naln, Dr. BelenEvi iin doruysa da, sonraki yaplarnda3

gelenekselci etkiler de grlecektir.

Vanlya gre (2006, 3, 681), Modernkarfltlnn en ularda olduu 1943

ylnda naln stanbul Viflnezadede

yapt Belen Evi, Trk Modern

Mimarln 1930lardan 50lere taflyanyaplardan biridir. Bir dieri, Dr. Belen

Evi ile ayn ilkeleri takip eden, Uzmann19434 ylnda fiifllide infla ettii balkon-suz yapdr (Uzman, 1943) (Resim 6). Bu yap,

ayn yllardaki M. nal yaklaflmna

benzemekte, [bu yaplar] sanki

rasyonalizmin habercisi olmaktadrlar(Vanl, 2006, 1, 216).

Dr. Fahrettin Belen Evi (1943-1946)

nal, ocuk sal doktoru Fahrettin

Belene ait Befliktafltaki bu evi 1943

ylnda henz akademide asistan olduudnemde infla etmifltir. Hasolun (2002)

ifadesiyle Viflnezdedeki katl Dr.

Belen evi ilk rn olmasna karflnnaln dnya grfln ve mimarlk

anlayfln zetler gibidir.

naln bu yapy tasarlarkenki mimarlk

dflncesinde tarihsel, yerel ve kltrelreferanslardan arnmfl, rasyonel bir tutum

vardr. fllevseldir, slp taklitilii ve

balayclndan uzaktr. Yap bitiflik

nizamda iki cepheli, zemin zeri katlolarak tasarlanmfltr (Resim 7). Bu yapda

20. yzyl mimarlnda nem kazanan

yaln tasarm ve cephe dili geerlidir.Yapnn kimliini belirleyen dar (6.50 m)

n cephesi adeta soyut olarak ele

alnmfltr ve ze iliflkin dflnceyi

yaln bir geometri ile ifade etmektedir.


Say 13, 201285

Resim: 6Emin Necip Uzman,fiifllide bir kira evi(Arkitekt, 1943, 5-6,99-102)

Resim: 6

3 naln 1964 ylnda gereklefltirdiiZiraat Bankas Bakrky fiubesi gelenek-

sel mimarinin etkilerinin grlduygulamalarndan biridir. (Maruf nal

ve Tasarmlar, 1991: 113).

4 Bu yla ait baflka rnekler iin SedadHakk Eldem, Paul Bonatz, Emin Onat

gibi mimarlarn alflmalarnabaklabilir.


5/11

Vanlya gre (2006, 1, 220), Mimarn

Belen Evi cephesindeki katn penceredzenlemeleri, klasik bir eitim

grdnn izlerini taflyor. Bu yaklaflm,

greli bir modern duyarllyla yapmas

ilgi ekicidir.

naln mimarl, modernizmin ilk

yllarnn basit bir uzants deildir.

naln, birey olarak, zgn bir yaklaflmgelifltirdii grlmektedir. Mimar, kendisi

iin yapnn nemini Yaptmdan dolay

piflman olmadm ilk uygulamam budurcmlesi ile ifade etmifltir (Maruf nal, 1995,73).

Yapnn yeni infla edildii dnemdeki

fotoraf (Resim 2), bize pencerelerin

cephe yzeyinin gerisine ekilip boflluahacim ve glge etkisi kazandrldn,

dzenlemenin iki boyutlu bir tasarm

olmann tesine taflndn gstermekte-dir. Cephe kuruluflundaki en nemli

zellik, her katn pencere dzeninin, o

kattaki ifllevi dflar yanstrken; ayn

zamanda dfl mekn adeta ieri almasdr.

Mimar, burada, ifllev ve alg arasndakiiliflkiyi hem zgn hem de modernizme

zg bir biimde kurgular.

Yap, modernist cephesi ile dnemindebiricik [unique] bir rnek olmasnn yan

sra, planlamas ve i mekn dzen-

lemeleri asndan da gnmzde hl

ayrcalkl bir yer tutmaktadr. Elimizeulaflan eflitli belgelerde mimarn bu

zm gelifltirmek iin pek ok alternatif

denedii grlmektedir. Ulaflabildiimiz takm projede eflitli farkllklar vardr.

Mete Belenin zel arflivinde bulunan evin

1946 tarihli uygulama projesi ile (Resim 8)

naln arflivinde bulunan dier iki takm

proje (Resim 9) (Resim 10) ile arasndaki bufarkllklarn pek ok nedeni olabilir.

Bir olaslk, o dnem, Eldemin ifadesi ile

mimarn kendisi iin izdii proje, malsahibine gsterilen proje, belediyeden

gerekli izinler alnrken verilen proje ve

infla edilen proje5 gibi eflitli projeler

Arbil tkn

Say 13, 201286

Resim: 7Dr. Belen Evinin

soka(Fotoraf: tkn,2010)

Resim: 7

5Aktaran Prof. Mete nal, 2010.


6/11


Say 13, 201287

Resim: 8

Resim: 9

Resim: 10

Resim: 8Befliktaflta Viflnezdede Dr. Fahri

Belen kametgh Planlar(Kaynak: Mete Belen Arflivi)

Resim: 9Dr. Belen Evi Kat Planlar (nal,

1991)

Resim: 10

Dr. Belen Evi Kat Planlar (Marufnaln Mimarlar Odas stanbul

Bykkent fiubesi, fiener zlerArfliv ve Dokmantasyon

Merkezine bafllad k ifliselarflivinden

belgeler)


7/11

zerinden iflin yrtlmesidir. Dier birolaslk da, naln kendi mimarl

zerine yayn (nel, 1985, 55) yapld

zaman elinde belge bulunmamasndan

tr, evin projesini tekrar izmiflolmasdr 6 (Resim 11). Bina iki cepheli ve

bitiflik nizamda olduu iin maksimum

rasyonaliteye sahip her planda da,tasarm srecinin izleri ve ifllevin mekn-

sal dzenlenmesine nasl yaklaflldgrlmektedir.

Zemin kat ocuk doktorunun muayene-

hanesi olarak dflnlmfltr.

Muayenehanenin girifl holne kaldrmdan

dzayak ulafllmaktadr. Sonra 6 basamakklarak ulafllan bekleme holndeki

sokaa bakan pencerenin parapeti yksek

tutulmufltur. Bylece kaldrmdan geen-lerin, hastalarn bulunduu bekleme

holn grmeleri nlenmifltir 7. Hastalar

bekleme odasndan muayenehaneye mer-divenin arkasndan geen bir koridor ileulaflmaktadrlar. Muayene olmufl hastalar

ise merdiven holne dorudan alan bir

kapdan gemekte, bylece bekleyen

hastalarla karfllaflmadan dflarkabilmektedirler.

Birinci katta n cepheye bakan mekn

oturma odasdr. Mekn, parapeti olduka

alak tek bir byk pencere ile Viflnezdepark zerinden Boaza bakmaktadr

(Resim 12). Gnmzde evin sahiplerinden

biri ve Dr. Fahrettin Belenin kk oluolan Mete Belenin ifadesinden anlaflld

zere, o dnem yrrlkte olan ynet-

melikler bakmndan sorun karan bu

alak parapetin yaplmas, mimarn ve malsahibinin srar zerine mmkn olmufltur.

kinci kattaki iki yatak odasnn ikifler

penceresi ise daha kktr ve ritmik

biimde dizilmifltir. Son kat, teras kul-lanan bir at kat gibi ele alnd iin,

pencereler geride kalmakta; cephesi sokakkotundan grlmemektedir 8. Bodrum kataait adet pencere adeta birer dfley

yarktr.

nal, yllar sonra meslek hayatndeerlendirdii ve mimarlk anlayfln

zetleyen yazsnda (nal, 1991, 112) yapy

yalnzca mimarn var etmediinin

zerinde durmakta, tm aktrlerin hakknvermektedir: [] Bir mimar, tasarmn

gereklefltirdii yapy, kendi infla edemez.nk uygulama glklerle dolu, okynl yatay ve dikey iliflkiler iinde

gerekleflir. Nitelikli bir yap ancak,

retime katlan btn faktrlerin uyumlu

destei ile meydana gelebilir. Bu konutunda inflas mimarn, mal sahibinin, ustalarn

Arbil tkn

Say 13, 201288

Resim: 11

Dr. Belen Evi Kat Perspektifi(Maruf naln Mimarlar Odas stanbulBykkent fiubesi, fiener zler Arfliv veDokmantasyon Merkezine baflladkiflisel arflivinden belgeler)

Resim: 12Dr. Belen Evinin birinci kattaki,Viflnezde Park ve Boaza bakan

oturma odas

(Fotoraf: tkn, 2010)

6naln Mimarlar Odasstanbul Bykkent fiubesi,

fiener zler Arfliv veDokmantasyon

Merkezine Mcella Yapcile yapt grflme

srasnda baflladkiflisel arflivinden belgeler

arasnda kurflun kalemle

izilmifl evin n cephe per-

spektifi vardr.Perspektifin izili olduu

A4 kdn arkasnda, 1995ylna ait, YT mimari

proje 4e ait proje flart-namesinin bir fotokopyas

vardr. Bu da perspektifin

yapnn tasarlanmasndan

yaklaflk 50 yl sonra izil-mifl olabileceini

dflndrtmektedir.

7Eskiden bekleme hololan bu oda gnmzde

ofis gibi dzenlenmifltir.

8Bu kat uygulama pro-

jesinde yoktur. Dier pro-jelerin birinde teras kul-

lanan bir kat, dierinde ise

at aras kat olarak ele

alnmfltr.

Resim: 12

Resim: 11


8/11

ve kalfalarn uyumlu alflmas ile

mmkn olmufltur 9. nflaat srasnda,yapnn flu anda bulunduu yerin iki parsel

tesinde ikamet etmekte olan mal sahibi

Fahrettin Belen, ihtiyacn daha projenin

baflnda Mete Belenin aktard zere(2010)- ok iyi bir biimde tanmlamfltr.

Mimari adan yapnn her trlayrntsnn dflnlmfl olmas sayesinde

sadece dfl grnfl asndan deil, i

meknda da modern bir yaklaflm etkili

olmufltur. Ancak zaman ierisinde bumodern anlayfla uymayan deifliklikler

yaplmfltr. Binann cephesi bir sre nce,

yap fizii sorunlar nedeni ile, mal sahip-

leri tarafndan st katlarda tula ve zeminkatta yapay tafl ile kaplanmfltr. Bu neden-

le, zemin kattaki dfley blmlemeleralglanamaz hale gelmifltir. Metal giriflkaps ise eskidii gerekesi ile PVC bir

kap ile deifltirilmifltir. Deifliklikleri

yapan, ev sahibinin iki olundan biri ve

kendisi de mimar olan Mete Belendir.ronik olan, Mete Belenin mimar olmaya

karar verme nedenlerinden birinin, evin

yapld yllarda, Maruf nalla tanflmfl,

ocukken onun eskizlerinden, mimarduruflundan etkilenmifl olmasdr. Kendi

anlattna gre, Mete Belen, yllar sonramimarlk okumak iin Almanyaya gide-cek, sonra da emekliliine kadar oraya

yerleflecektir. Dndkten sonra, evi tamir

ederken, Hollandada yaygn olarak kul-

lanldn grd tula ve tafl kaplamayaynelecektir. Bodrum katn kendisi iin

atlye olarak dzenleyecek, dflemeleri

glendirmeyi, salondaki flmineyi

deifltirmeyi, aty geici bir zmleyaltmay kapsayan bir tadilat alflmas

yapacaktr (Resim 13), (Resim 14). Bunu duyanMaruf nal merak edip evi grmeyegidecek, Radi Birolun (2002) aktard

zere adeta beyninden vurulmufla

dnecektir. Mete Belen de (2010da kendi

anlatt zere) naln bu ziyaretinipencereden bakarken fark edecek, ieri

girmemesine flaflracaktr.

Bina, cephe kaplamalarndaki olumsuzdeiflikliklere ramen, zamansz10

niteliini korumakta, gnmzde dedikkatimizi ekmektedir. Yine Hasolun(2002) ifadesiyle devam edersek: evresi

aflr younlaflt halde ok flkr hl

ayakta olduunu sylemekle yetinelim.

Dr. Belen Evinin Trk Modern

Mimarsi Balamndaki Sradan Yerinaln Dr. Belen Evi btn olarakdeerlendirildiinde Cumhuriyet Dnemi

Trk Mimarlnn modernizm ve Mill

Mimar ikiliinin yafland dnemde11

modernizm tarafnda yer alan bir anlayflla

yapld grlr. Ancak, bu ikilik

balamnda haklarnda arafltrmalar

yaplan kendisinden nceki dneminEldem, Arkan gibi isimleri ve onlarn

alflmalar ile birlikte deerlendirildiinde

naln mtevaz kiflilik ve yaplar


Say 13, 201289

Resim: 13Dr. Belen Evi, n cephe


Resim: 14Dr. Belen Evi, arka cephe,


9Projeyi onaylayan mhendis ZiyaAlabaydr. Yapm aflamasnda, Kalfa Hristo,

Marangoz brahim Usta, Kaloriferci Koo,

Alaaddin Usta, shh tesisat takmlarn ve

fayanslar tedrik eden Ardafl Bezazalflmfllardr: Bu evin shh tesisat

takmlarn ve fayanslarn Ardafl Bezaz

isimli, Ermeni kkenli bir vatandaflmzdanalmfltm. Bana ok yaknlk gstermifl,alflmam beenmiflti. Onun, bir ifl adam

olarak, drstlne hayran kalmfltm.

(nal, 2003).

10 Zeitlos, timeless, zamana bal olmayan,her zaman geerli.

11 nal, sz konusu ikiliin hkim olduu1938-1943 yllar arasnda Gzel Sanatlar

Akademisinde eitim grmfltr.

Resim: 14Resim: 13


9/11

12 Altan Ergutun elefltirdii temel nokta,genelgeer mimarlk tarihyazmnn dfllayc

bir yaklaflmla, sadece baz rnleri

arafltrmaya ve renilmeye dolaysyla nemverilmeye ve korunmaya- deer grmesi; yapl

evreyi oluflturan baz rnleri mimarlk

rn sayp, bazlarn bu mertebeye ulaflmflgrmemesidir (Altan Ergut, 2003: 12).

13 Tanyeli(2007), Mimarln Aktrleri kitabndaMaruf nal konu edinmemektedir.

14Ergut, tarih disiplini balamnda yazdmakalesinde patika bamll ifadesini kul-lanmaktadr. Makalede bir fenomeninin nasl

gereklefltiini anlamak iin, onun ne zamanve nerede gereklefltiini anlamak zorunda

olduumuza iflaret etmektedir. Ergut, Tillyye de

referans vererek, meseleye bireyler zelinde

deil, ok daha genifl bir perspektiften bakmak-tadr: Patikaya bamll flyle tanmlyor

Tilly: Bir olayn belirli bir momentte ve zaman-da olmas, sonucu etkiler. Nasl olduunu

ortaya karmak iin, ne zaman olduunubilmemiz gerekir. Tilly, Charles (2002) Stories,

Identities and Political Change, New York:

Rowman&Littlefield Publishers Inc., s.172.

Belirli zamanlarda yaplan seimler sonraki

dnemlerde olacak olanlar belirler. Sylemeyegerek yok: Olamayacak olanlar da belirler. O

anlarda yaplan seimler baz patikalar atgibi, pekl o dnemlerde olas olan ve gir-ilseydi varln koruyabilecek olan baflka

patikalar da bir daha almamacasna kapar

(Ergut, 2007, 164).

ile daha az yayna konu olduu

grlmektedir.

Altan Ergut, yirminci yzyl mimarlk

tarihyazmnn ounlukla nemlimimarlarn tasarlad nemli yaplarzerinden yazlmakta olduunu vurgular.

Bu yazm anlayfl aslnda batda da

yzlerce yldr sanatn ve mimarln

tarihi yazlrken izlenmifl olan tarihyazmanlayfln rneklemektedir. Dfllayc

olduu iin gnmzde artk elefltirilen

bu anlayfln Trkiye rnei iin de

elefltirisini yapmaksa mmkn vegereklidir (Altan Ergut, 2010: 13)12.

Tanyeli,Mimarln Aktrleri adlkitabnda 13, Eldem, Arkan gibi nemli

mimarlarn n planda olmalarnn nedeni-

ni, onlarn modern birey tanmna

uymalar ile aklamaktadr. Tanyeliyegre (2007, 15), mimarn modern anlamyla

birey olarak deil, yalnzca kendi iinde

yetifltii ve alflt dnemin koflullarnn

bir kts olarak yorumlanyorsa alflmakonusu olarak ele alnmasnn ok da

anlam yoktur: rnleri, sadece ya dancelikle dneminin anadamar eilimlerinbir yansmasysa, btn yaptklar dnemi-

nin olaan bir rnnden ibaretse, szgeli-

mi, 1950lerde alflmfl birinin

tasarladklar ayn zaman aralndakiefldeerlerinin tmel yaptndan ayrt

edilemiyorsa, o kifli zerine bir tez

hazrlamann anlaml olmayaca

rahata sylenebilir. Tanyeli, bunedenle kitabnda nal 20. yzyl

Trk mimarlnn nemli bir aktr

olarak grmemifltir.

Tanyelinin modern birey tanmna

uymamakla beraber; mesel Maruf

naln aklc ve duyarl yaplarnn tamda bu nedenle etd edilmeleri gerekmekte-

dir. nk asl, patikann belirleyicilii/

balaycl ilkesi [path depending]14

erevesinde, yapl evremizi oluflturan

mtevaz yaplar anlaflld, zerlerinedflnlp arafltrmalar yapld, yazlar

yazld zaman patikadan ayrlan[pathbreaking] yaplarn anlam ve balam

ortaya kacaktr. 1930larda glenen ve

slup olarak da yaygnlaflan modernist

yaklaflm belirleyici bir patika, 1940larda-

ki ulusal, yerel vb. arayfllar ise bir dierpatika olarak okunabilir. Ancak ulusal

mimarlk arayfl modernist patikay

zayflatarak tamamen ortadan

kaldrmamfltr. Bu patikalar farkl dnem-lerde kesiflerek uzun sre oulcu bir

mimari retmifllerdir.

Kksal, anadamar mimarln

znelerini, patika aan ifadesini

kullanmak yerine auteur olarak tanmlar.

Hi kuflkusuz auteurmimarlarn retimiadafl mimarlk tarihinin nemli bir

blmn oluflturur, ne var ki bu retimin

anlam, ncelikle, mimarln bilgi alanna

yeni katklar tafldnda ortaya kar(Kksal, 2009: 18). Modernist auteurmimar-

larn atklar patikann sren etkisininvarln nemli yaplar deil anonim-leflmifl olanlar kantlar. Dr. Belen Evi

gibi mtevaz yaplar mimarlk bilgi

alannda sreklilik iliflkisini ve anonim

balamn mimarlk bilgi alanna dhilolmasn salarlar (Kksal, 2009: 22).

Patikaya bamllk, ksaca, gemifl

olaylarn gnmzdeki olaylar zerindekitoplam etkisidir. nal da aslnda meslek

hayatnn baflnda modern mimari

patikasn izleyen bu eseri vermiflkendaha sonraki yaplaryla Mill Mimar

patikasn izlemifltir. Ancak nal,

meslek yaflamnn ilerleyen yllarnda

patikay takip ederken de, kifliselyaklaflmn ortaya koymufl ve hep belli

bir olgunluk dzeyinin zerinde eserler

Arbil tkn

Say 13, 201290


10/11

vermifltir. Ancak hibir zaman bir mimar

olarak kendini grnr klmaya odaklan-

mamfltr. Hatta mimarlndanbahsedilmesi istendiinde kendisini hep

sradan bir mimar olarak tanmlamfltr(nal, 1991, 112).

Kael (2007, 11), Trkiyede modern

mimarlk ele alndnda, tekil flahslarn

egemen olduklarn hatrlatr: rneinSedad Hakk Eldem ve Seyfi Arkan kadar

1930larda Trkiyeye davet edilen Bruno

Taut, Clemens Holzmeister gibi figrler,

kendi bafllarna birer tarih olufltururlar;nk her birinin mimarlk sylemi ve

nfuz alan farkldr. nal ise belki demizac nedeniyle, mesleinin ilerikiyllarnda, hlihazrdaki belirlenmifl patika

iinde adeta bir grnmezlik halesinin

gerisinde kalmfltr. Ancak Eldem, Arkan

gibi mimarlarn patika aan eserleriyapl evremiz ierisinde sayl rnek-

lerdir. Bu isimlerin mimarlk anlayfllarna

yakn eserler veren ya da genel mimari

eilim iinde kalarak kendi zgn eserleri-ni veren mimarlarn iflleri de aslnda kent-

lerimizin kimliine niceliksel ve nitelikseladan nemli bir katkda bulunurlar.

Kael(2007, 30-31)in de tespit ettii zere,

1950lerin ve 60larn Trk Modern

Mimarl bugn hem kltrel hem defiziksel erozyona urarken gzden

karlan, asl avant-garde olamamfl,

sradan, anonim mimarln bafll baflna

bir kltr tarihi olmasdr. nalnhuzurlu, kontroll modernizmi (Vanl,

2006, 1, 216) ile infla ettii Dr. Belen Evi,

gnmz mimarlk tarihiliininikonlafltrma eilimine karfln

anonimleflmifltir. Kent iinde kendini

artk biimsel ve boyutsal olarak ne

karamad iin neredeyse farkedilmeyen bu modernist dnem konutu

unutulma riski taflmaktadr 15. Benjamin,

bize gemiflin, hafzann, hatrlamann

nemini anmsatr. O halde, grsel

hafzann srekli yenilenmesi zerinekurulu 21. yzyl mimarlnda belki de

en temel fley tekrar hatrlamaya bafllamakolmaldr.

Deerlendirmenaln bu yaps ve Trkiyede gittike

artan bir hzla yok edilen kltr miras,modern mimarl alfllageldii zere-

yalnzca ikonlaflmfl rnekler zerinden

deil unutulmaya bafllayan anonimleflmifl

rnekler zerinden de deerlendirmekgereini gstermektedir. nemi/ anlam,

modernleflmenin sadece kuramsal olarak,bilinlenerek deil, tecrbe edilerekolacadr. Bu tecrbenin yaygnlaflmas

da anonimleflen (farkl byklklerdeki) yaplar

dzeyinde gerekleflir.

Dr. Belen Evi ve o dnemde infla edilen

mtevaz yaplar, Trkiye

Cumhuriyetinin tarihsel geliflim sreci

ierisinde lkenin toplumsal ve kltrelalandaki modernleflmesine nemli katklar

salamfllardr. Bu nedenle Dr. BelenEvinin grselden te iliflkisel okumas,dnemin dflnce yapsn, yaflam tarzn

ve modern mimarlk anlayfln yanstt

iin korunmas gereken kltrel varlklar

arasnda yer aldn gstermektedir.Yapnn deeri eskiliinin tesindedir.

naln mimari kimlii oulcu

yaklaflmn oluflturduu bir sretir; tekilve duraan deildir. naln kendisi de

meslek hayatnda aslnda modernleflmesrecinin ikilemlerine ve gerilimlerinemaruz kalmfltr. Bafllangta bu eser ile

kendi mimari dilinin yakalad imkn,

hocas olan Eldemin Mill Mimar

anlayflnn etkisinde sonuna kadar gtre-memifltir. Bu nedenle, geriye hafzalarda

yer edinebilmifl, bugn modern


Say 13, 201291

15Altan Ergutun anmsatt zere,tannmfl, nemli yaplar yaz-

makta olan mimarlk tarihinin

snrlarn dflnda kalanlar bilineme-

den hzla yokoluyor ve unutuluyor,

hem kent belleinin hem de

tarihyazmnn dflnda kalmayamahkm oluyorlar

(Altan Ergut, 2010: 21).


11/11

16 Bkz. Maruf naln kendi ailesi iinBayramolunda 1958de tasarlad ev(Kael, 2009).

dediimizde referans aldmz, hepsi ok

nitelikli ama az sayda bina brakabilmifltir16. Modernizmle kurduu iliflkideyakalad frsat, ileriki dnemlerde kul-

lanmamfl, bu imkn daha fazlagelifltirmektense zamannn geerlipatikasna saparak Mill Mimarye

ynelip yine yksek nitelikli rnler ver-

meyi tercih etmifltir. eliflkili bir tespit

gibi grnse de (daha ilk yapt olmasnaramen) Dr. Belen Evinin, naln

modernist mimarlnn taflyclarndan

biri olduu sylenebilir!

KAYNAKAAltan Ergut, Elvan. 2010. Cumhuriyetin Meknlar/

Zamanlar/ nsanlar: Mimarlk Tarihyazmzerine Deerlendirme, Cumhuriyetin

Meknlar Zamanlar nsanlar, Altan Ergut,

Elvan & mamolu, Bilge (derleyenler),Ankara: *dipnot yaynlar, odt mf, 11-24.

Altan Ergut, Elvan. 2003. Mimarlk Tarihyazm zerineDflnceler: Trkiye adafl Mimarlnn nde

Gelen 20 Eseri, Mimarlk, no: 312, Ankara:Mimarlar Odas yaynlar, 12-14.

Aslanolu, nci. 2010 (3. Basm, 1980, ilk basm). Erken

Cumhuriyet Dnemi Mimarl, stanbul: Bilge

Kltr Sanat yaynclk.

Belen, Mete ile Dr. Belen Evi zerine Grflme,13.11.2010, Yer: Dr. Belen Evi, (tkn A.).

Benjamin, Walter. 2008 (5. bask; 1993, 1. bask). SonBakflta Aflk, stanbul: Metis yaynlar.

Birol, Radi ile Maruf nal zerine Grflme, 23.11.2010,

Yer: Arkan Birol Evi, (tkn A.).Eldem, Sedat Hakk. 1983. Sedat Hakk Eldem 50 Yllk

Meslek Jbilesi, stanbul: Mimar Sinan niversitesi yayn.

Ergut, Ferdan. 2007. Tarihsel Bilginin zgllkleri: Zaman

ve Patikaya Bamllk, Praksis, aylksosyal bilimler dergisi, Tarih Yazm 1, Say:

17, Kfl, 159-173.

Hasol, Doan. 2002 Mays. ki rnek nsan, ki UstaMimar: Maruf nal ve Utarit zgi, Yap

Dergisi, say: 246, stanbul: YEM yaynlar.Kael, Ela. 2007. Fidsyer: Bir Kolektif Dflnme Pratii,

Haluk Baysal-Melih Birsel, Mimarla Emek

Verenler Dizisi-III, (ed. N. Mge Cengizkan),Ankara: TMMOB Mimarlar Odas, 7-31.

Kael, Ela. 2009. naln Evi: Saduyunun SessizElefltirisi, Betonart, Sonbahar says, 64-69.

Kksal, Aykut. 2010/4. stanbul ve Mimarln Kente

Bitiflik yks, Mimarist, Aylk Mimarlk

Kltr Dergisi, stanbul: TMMOB MimarlarOdas stanbul Bykkent fiubesi, Yl: 10,

Say:38, 103-107. (Urbanismedergisinin eyll-

ekim 2010 tarihli 374. saysnda yer alanstanbuldosyasnda Franszca yaymlanan

yaznn Trkesi.)

Kksal, Aykut. 2009. Karfl Notlar, Mimarlk, Kent ve SanatYazlar 2, stanbul: Arkeoloji ve Sanat

Yaynlar.

Loos, Adolf. 2003. Ornement et crime (Ornament undVerbrechen), Traduit de lallemand et prsent

par Sabine Cornille et Philippe Ivernel, Paris:ditions Payot et Rivages, Rivages poche,Petite Bibliothque.

Maruf nal. 1995. Anlarda Mimarlk, Yapdan Semeler7, stanbul: YEM yaynlar, 62-77. (Yap

Dergisi, Austos 1992, stanbul: YEM

yaynlar, say 129)nal, Maruf. 2006. Maruf nal ile Sylefli I, Mcella

Yapc, Yldz Saray Dfl Karakol Binas, 31Mays 2004, Oda Tarihinden/ Portreler: Maruf

nal, stanbul: TMMOB Mimarlar Odas

stanbul Bykkent fiubesinal, Maruf. 2003, 6 Kasm. Mimarlkta Geen 60 Yln

Ardndan, Yunus Aran Konferanslar XVI,

14.30, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversite

si, Fndkl, stanbul.(http://www.yunusaran.org/mimarlkta-geen-60-yln-ardndan)

nal, Maruf. 1991, Haziran. Maruf nal ve Tasarmlar,

Tasarm Dergisi, stanbul: Tasarm Yayn

Grubu, no: 14, 104-120.

nel, Hakk. 1985 Haziran. Prof. Y. Mimar . Maruf nal,

Meslekte 42 Yl, Yaflam-Eserleri-Biyografi,

Emeklilik An Kitab, (ekip alflmas), Yldz

niversitesi, Mimarlk Fakltesi fiehir ve BlgePlanlama Blm, fiehircilik Anabilim Dal ve

Mimarlk Blm, Yap Bilgisi Anabilim dal

lar, stanbul.zer, Blent. 1993 (2. bask, 1986, 1. bask). "Bafllangtan

Gnmze Mimarinin Geliflimine Genel BirBakfl, Yorumlar, Kltr Sanat Mimarlk,

stanbul: YEM Yayn, 189-241.

Sey, Yldz. 1998. Cumhuriyet Dneminde TrkiyedeMimarlk ve Yap retimi, 75 Ylda Deiflen

Kent ve Mimarlk, stanbul: Tarih Vakf

Yaynlar, 25-38.

Szen, Metin. 1996. Cumhuriyet Dnemi Trk Mimarisi,Bafllangcndan Bugne Trk Sanat Dizisi,Ankara: Trkiye fl Bankas Kltr Yaynlar.

Tanyeli, Uur. 2011. Rya, nfla, tiraz, Mimari Elefltiri

Metinleri, stanbul: Boyut yaynlar.

Tanyeli, Uur. 2007. Mimarln Aktrleri, Trkiye 1900-

2000, stanbul: Garanti Galeri yaynlar.

Uzman, Emin Necip. 1943. fiifllide bir kira evi, Arkitekt,stanbul, say 5-6, 99-102.

Vanl, fievki. 2006. Mimariden Konuflmak, Bilinmek stemeyen 20. Yzyl Trk Mimarl Elefltirel

Bakfl, Ankara: VMV yaynlar, cilt 1, 2, 3.

Arbil tkn

Say 13, 201292

Modernist Bir Ilk Yapıt Belen Evi Maruf Önal

Documents

Transcript of Modernist Bir Ilk Yapıt Belen Evi Maruf Önal