Mô Hình Hồi Quy Chuyển Tiếp Trơn

LI CAM OAN

Ti xin cam oan y l cng trnh nghin cu ca ring ti. Cc

kt qu trong Lun n l trung thc v cha tng cng b trong bt

k mt cng trnh no.

Tc gi lun n

Nguyn Minh Hi

LLii ccmm nn

u tin, ti chn thnh cm n B Gio dc & o to, Trng i Hc Kinh t

Quc dn v Vin o to Sau i hc to iu kin cho ti c hc tp, lm nghin

cu sinh v quan tm ng vin ti trong qu trnh hc tp, nghin cu.

Ti xin by t li cm n chn thnh v s knh trng i vi GS.TS. Nguyn Khc

Minh v PGS.TS. Ng Vn Th, cc Thy nhn ti lm nghin cu sinh v hng dn

trong sut qu trnh thc hin bn Lun n ny. Cc Thy tn tnh ch bo c v lnh vc

khoa hc cng nh trong cuc sng. Ti hc c rt nhiu t nhng iu ch dn,

nhng bui tho lun v t nhn cch ca cc Thy. Ti cm phc nhng hiu bit su sc

v chuyn mn, nhng kh nng cng nh s tn tnh ca cc Thy. Nhng kin thc m ti

nhn c t cc Thy khng ch l bn Lun n m trn ht l cch nhn nhn, nh gi

cng nh phng thc gii quyt vn mt cch ton din trong khoa hc v s tri

nghim ca cuc sng.

Ti xin trn trng cm n cc Thy, C trong khoa Ton Kinh T, Vin o to Sau

i hc, Trng H Kinh t Quc dn ng vin, gip ti rt nhiu trong sut qu

trnh thc hin cc thc nghim cng nh tho lun, gii thch kt qu thc nghim, ng

thi c nhng ng gp gi m qu bu trong qu trnh ti hon thin Lun n.

Ti xin trn trng cm n Vin o to Sau i hc v s ng h to ln v nhng li

khuyn b ch trong sut thi gian ti lm nghin cu sinh.

V cui cng, xin trn thnh cm n Ban Gim hiu Trng i hc Quang Trung

v Ban Ch nhim Khoa K thut v Cng ngh, cng nh bn b ng nghip ng h

v to mi iu kin thun li gip ti hon thnh Lun n.

H Ni, thng 4 nm 2014

Tc gi Lun n

Nguyn Minh Hi

MC LC

LI CAM OAN

LI CM N

MC LC

DANH MC CC CH VIT TT

DANH MC CC HNH

DANH MC CC BNG

PHN M U........................................................................................................1

Chng 1: TNG QUAN V M HNH HI QUY CHUYN TIP TRN

TRONG PHN TCH KINH T V M ...............................................................6

1.1. C s l thuyt m hnh hi quy chuyn tip trn ......................................6

1.1.1. M hnh hi quy chuyn tip trn (STR) .................................................7

1.1.2. Trng hp hm chuyn tip trn l hm logistic tng qut (LSTR) ......8

1.1.3. Trng hp hm chuyn tip trn l hm m (ESTR)............................11

1.1.4. M hnh t hi quy chuyn tip trn (STAR) .........................................13

1.1.5. M hnh t hi quy chuyn tip trn logistic (LSTAR)..........................13

1.1.6. M hnh t hi quy chuyn tip trn m (ESTAR).................................16

1.2. Quy trnh m hnh ha LSTR .....................................................................18

1.2.1. Thit lp m hnh.....................................................................................18

1.2.2. c lng cc tham s ca m hnh LSTR ...........................................22

1.2.3. Kim nh thu hp m hnh .....................................................................22

1.2.4. nh gi cht lng m hnh bng cc kim nh ..................................23

1.3. Tng quan v nghin cu m hnh chui thi gian chuyn tip trn trn

th gii ..................................................................................................................25

1.3.1. Tnh hnh nghin cu nc ngoi v trong nc v lm pht..............25

1.3.2. Tnh hnh nghin cu nc ngoi v trong nc v cu tin ...............33

1.3.3. Mt s hng nghin cu khc trong v ngoi nc c ng dng m

hnh chui thi gian phi tuyn ...........................................................................38

1.4. Tm tt chng 1..........................................................................................41

Chng 2: PHN TCH DIN BIN LM PHT, VAI TR CHNH SCH

TIN T TRONG KIM SOT LM PHT VIT NAM...........................42

2.1. Din bin lm pht Vit Nam giai on t 2000 n 2011 .......................42

2.1.1. Din bin lm pht trong giai on 2000-2006 .......................................44

2.1.2. Lm pht trong giai on t 2007-2011 ..................................................50

2.2. Mi quan h gia lm pht v tng trng kinh t Vit Nam trong giai

on 2000-2011 ....................................................................................................62

2.3. Vai tr ca chnh sch tin t trong kim sot lm pht t nm 2000 n

2011 .......................................................................................................................66

2.3.1. Quy trnh hot ng ca ca chnh sch tin t .......................................66

2.3.2. C ch lan truyn ca CSTT n tng trng kinh t v lm pht .........67

2.3.3. Hot ng iu hnh CSTT ca NHNN trong kim sot lm pht v tng

trng kinh t Vit Nam giai on 2000-2011...............................................70

2.4. Phn tch cc nhn t c bn quyt nh n lm pht Vit Nam trong

giai on 2000-2011 .............................................................................................81

2.4.1. Lm pht b nh hng bi nhn t tm l, k vng...............................81

2.4.2. nh hng bi nhn t thay i sn lng .............................................83

2.4.3. nh hng t gi du th gii .................................................................85

2.4.4. nh hng t tng trng tin t ............................................................87

2.5. Tm tt chng 2..........................................................................................89

Chng 3: XY DNG CC M HNH CHUI THI GIAN PHI TUYN

CHO PHN TCH LM PHT, CU TIN VIT NAM GIAI ON

2000-2011..................................................................................................................90

3.1. Thc trng v nghin cu lm pht Vit Nam trong thi gian gn y ..90

3.2. Xy dng ng Phillips phi tuyn phn tch lm pht theo cch tip

cn hi quy chuyn tip trn ..............................................................................94

3.2.1. Xy dng m hnh ...................................................................................95

3.2.2. M t s liu v thng k cc bin ..........................................................98

3.2.3. Kt qu kim nh ch nh m hnh ....................................................102

3.2.4. c lng m hnh phi tuyn................................................................104

3.2.5. Phn tch kt qu....................................................................................106

3.2.6. Kt lun v xut gii php ................................................................108

3.2.7. D bo lm pht cho cc nm 2012, 2013.............................................109

3.3. Xy dng hm cu tin phi tuyn xc nh ngng lm pht theo tip

cn hi quy chuyn tip trn ............................................................................111

3.3.1. Xy dng hm cu tuyn phi tuyn dng chuyn tip trn ...................112

3.3.2. M t s liu v thng k cc bin ........................................................118

3.3.3. Kt qu kim nh ch nh hm cu tin theo tiu chun STR ............120

3.3.4. c lng hm cu tin phi tuyn ........................................................121

3.3.5. Mt s phn tch kt qu c lng ......................................................122

3.3.6. Kin ngh................................................................................................124

3.4. Tm tt chng 3........................................................................................125

KT LUN V KIN NGH ..............................................................................127

CNG TRNH TC GI CNG B

DANH MC TI LIU THAM KHO

PH LC

DANH MC CC CH VIT TT

Vit tt Nguyn vn

CCTT Cn cn thanh ton

CPI (Consumer Price Index) Ch s gi tiu dng

TGH T gi hi oi

NHNN Ngn hng Nh nc

NHTW Ngn hng Trung ng

NHTM Ngn hng thng mi

CSTT Chnh sch tin t

CSTG Chnh sch t gi

ECM (Error Correction Model) M hnh hiu chnh sai s

ESTAR (Exponential Smooth Transition

Autoregressive Model)

M hnh t hi quy chuyn

tip trn m

ESTR (Exponential Smooth Transition

Model)

M hnh hi quy chuyn tip trn m

GDP (Gross Domestic Product) Tng sn phm quc ni

GSO (General Statistics Office) Tng cc Thng k

IMF (International Monetary Fund) Qu tin t Quc t

LSTAR (Logistic Smooth Transition

Autoregressive Model)

M hnh t hi quy chuyn tip trn Logistic

LSTR (Logistic Smooth Transition Model) M hnh hi quy chuyn tip trn Logistic

M1 Tng khi lng tin hp (tng khi lng tin

mt ngoi h thng ngn hng v cc khon tin

gi khng k hn)

M2 Tng phng tin thanh ton (tng lng tin

mt ngoi h thng ngn hng + tin gi VN

v bng ngoi t ca dn c, doanh nghip ti

cc NHTM

NID (Normally and Independently

Distributed)

Phn phi chun

NSNN Ngn sch Nh nc

PAM (Partial Adjustment Model) M hnh hiu chnh tng phn

STR (Smooth Transition Models) M hnh hi quy chuyn tip trn

TGH T gi hi oi

TTTC Th trng ti chnh

USD (United States Dollar) la M

VECM (Vector Error Correction Model) M hnh vc t hiu chnh sai s

VN Vit Nam ng

WTO (World Trade Organization) T chc thng mi Th gii

WB (World Bank) Ngn hng Th gii

DANH MC CC HNH

Hnh 1.1. th ca hm LSTR1 vi c = 1 ..........................................................9

Hnh 1.2. th ca hm LSTR2 vi c1 = -1, c2 =1..........................................11

Hnh 1.3. th ca hm ESTR vi *1c = 0 .........................................................12

Hnh 1.4. th ca hm LSTAR1 vi K = 1, = 0.01, 3, 20 v 50. th ng

vi gi tr thp nht ca nm gn ng thng 1( , , )2t

G c s = . .........15

Hnh 1.5. th ca hm LSTAR 2 vi K = 2, = 0.01, 3, 20 v 50. th ng

vi gi tr thp nht ca nm gn ng thng 1

( , , )2t

G c s = . ........16

Hnh 1.6. th ca hm ESTAR vi = 0.01, 3, 20 v 50 ..............................17

Hnh 2.1. Tng trng kinh t v lm pht, 2000-2011 .....................................43

Hnh 2.2. Biu ch s gi tiu dng (CPI) cc thng nm 2000.....................46

Hnh 2.3. Tc tng trng v t l lm pht, thi k 2000-2006 ..................49





Hnh 2.8. Tc tng trng GDP v t l lm pht t qu I/2000 n qu

IV/2012 ...............................................................................................64

Hnh 2.9. Quy trnh hot ng CSTT ca NHTW..............................................67

Hnh 2.10. C ch lan truyn ca CSTT n lm pht v tng trng kinh t.....68

Hnh 2.11. Lm pht, tn dng, GDP v tc tng M2 t 2000 2011............70

Hnh 2.12. Tm tt vai tr ca chnh sch tin t Vit Nam, t 2007-2011......78

Hnh 2.13. Mi quan h gia tng trng sn lng thc, sn lng tim nng v

ch s CPI, 2000-2010.........................................................................84

Hnh 2.14. Quan h gi du th gii v lm pht Vit Nam, 2000-2011 ..........86

Hnh 2.15. Tn dng cho nn kinh t, huy ng v M2 (% GDP) ........................88

Hnh 3.1. Cc knh truyn ti n lm pht........................................................99

Hnh 3.2. th ca m t cc bin trong m hnh hi quy chuyn tip trn ca

ng Phillips c b sung yu t k vng........................................101

Hnh 3.3. Gi tr ngng ca bin chuyn tip GAPt-1 ...................................106

Hnh 3.4. th biu din qu trnh chuyn tip trn ca m hnh LSTR1 ....107

DANH MC CC BNG

Bng 1.1. Hnh vi ca yt-d i vi cc gi tr trung gian ca y trong m hnh

LSTAR................................................................................................14

Bng 1.2. Hnh vi ca yt-d trong m hnh ESTAR ...........................................17

Bng 2.1. Mc tiu ca chnh sch tin t trong giai on 2000-2006 ...............71

Bng 2.2. Mc tiu ca chnh sch tin t trong giai on 2007-2011 ...............74

Bng 2.3. Mc tiu v kt qu thc hin ca chnh sch tin t trong giai on

2001-2006 ...........................................................................................79

Bng 2.4. Mc tiu v kt qu thc hin ca chnh sch tin t trong giai on

2007-2011 ...........................................................................................80

Bng 2.5. So snh quc t v tc tng trng (%) trong giai on 2007-2011 ...81

Bng 2.6. Xut, nhp khu v cn cn thng mi.............................................85

Bng 3.1. M t cc bin c s v k hiu s dng............................................99

Bng 3.2. Tm tt thng k m t ca cc bin c s c s dng................100

Bng 3.3. Kim nh nghim n v ca cc bin a vo m hnh STR ........102

Bng 3.4. Kt qu chn la tr cho m hnh STR ng cong Phillips ......103

Bng 3.5. Kim nh tuyn tnh da vo ch nh ca STR..............................103

Bng 3.6. Kt qu c lng m hnh hai c ch LSTR1 ca lm pht..........105

Bng 3.7. Kt qu d bo dlnCPI t m hnh cho nm 2011 ...........................110

Bng 3.8. So snh gi tr ca kt qu d bo v gi tr thc ca t l lm pht

cho CPI cho nm 2011......................................................................110

Bng 3.9. Kt qu d bo v tc tng trng lm pht nm 2012 v 2013 .111

Bng 3.10. Kt qu kim nh lng nhau chn bin lm pht........................118

Bng 3.11. Tn bin trong m hnh c s dng..............................................118

Bng 3.12. Tm tt thng k m t ca cc bin s c s dng trong m hnh

hm cu tin R ..................................................................................119

Bng 3.13. Kim nh nghim n v ca cc bin a vo m hnh ...............120

Bng 3.14. Kt qu ch nh m hnh hm cu tin da vo ch nh ca STR..121

1

PHN M U

1. S cn thit ca ti

Vn phn tch v d bo cc ch tiu kinh t v m lun l mt ti quan

trng v cp thit, nht l i vi mt quc gia ang pht trin nh Vit Nam, mt

nn kinh t m c quy m nh nn d b tn thng vi nhng bin ng bt li t

bn ngoi. Trong iu kin nn kinh t th gii ni chung v nn kinh t Vit Nam

ni ring ngy cng xut hin nhiu hn v thng xuyn hn cc yu t bt n

nh th vic phn tch v d bo chnh xc ng thi ca cc ch tiu kinh t v m

c ngha cc k quan trng trong iu hnh chnh sch, n nh kinh t v m.

Mt kt qu phn tch v d bo tt s gip nn kinh t trnh c cc v, hn

ch ri ro v tn dng c hi pht trin. Do , vic nghin cu tm kim cc

phng thc d bo thch hp cho cc ch tiu kinh t v m Vit Nam l mt vic

quan trng.

Mt trong nhng cng c hu hiu phn tch v d bo l d bo bng m

hnh kinh t lng. Cch thc tip cn ca phng php ny l dng cc m hnh

ton hc m t mi lin h gia i tng d bo vi cc yu t c lin quan.

Chng hn, hm tiu dng phi da trn l thuyt v tiu dng, hm u t phi da

trn l thuyt v u t, iu ny dn n h qu l cc nh m hnh khc nhau

c th s xy dng cc m hnh vi cc bin gii thch khc nhau, ty thuc vo

vic p dng l thuyt kinh t no. u im ca cc cc m hnh kinh t lng l

tr gip khc phc cc kh khn ca s ch quan v cm tnh, cho ta cch tip cn

nh lng nhm a ra cc phn tch c th v kh chnh xc.

Nh chng ta bit, l thuyt kinh t t lu l trung tm ca vic xy

dng cc m hnh kinh t lng, cc m hnh kinh t lng thng c xy dng

da trn cc gi thit, mt trong nhng yu cu thch thc nht l cc h s lun bt

bin theo thi gian. Nu gi thit v tnh bt bin ca cc h s ny vi phm th bt

k cc kt qu c lng t m hnh s b thin lch. Theo nghin cu ca

Tersvirta (1994) [65], nu cc kt qu c lng t cc m hnh tuyn tnh m sai

2

lch so vi thc t th c l n b bc b t rt lu v thc t iu ny khng

xy ra. Tuy nhin, c nhng tnh hung m cc m hnh tuyn tnh khng th din

t ht c ngha ca l thuyt kinh t gn vi cc d liu v m. Trn thc t, t

cui nhng nm 1990 cho n nay cho thy rng vic p dng m hnh chui thi

gian tuyn tnh trong phn tch thc nghim v ti chnh v kinh t v m khng cn

ph hp mt s nc c s pht trin mnh m ca h thng ti chnh, s thay i

trong c cu thnh t tin, thay i th ch chnh sch, khng hong du m, khng

hong lng thc, bin ng chu k kinh t m thm ch l c nhng nh hng

pht trin c th m cc can thip chnh sch phi c thc hin nhanh v mnh v

li sut, cung tin, t gi v khi lng tn dng. Nhng thay i gy ra cc nh

hng t ngt ti h thng ti chnh cng nh cc bin kinh t v m lm cho cc

dy s thi gian xut hin quan h phi tuyn. Chnh v th, cc m hnh chui thi

gian phi tuyn ngy cng c mt v tr vng chc hn trong lnh vc m hnh ha ti

chnh v kinh t v m.

Trc y, khi i mt vi cc trng hp phi tuyn, cc nh m hnh thng

x l bng cch ly xp x tuyn tnh, cch gii quyt nh th ny t nhiu gip

cho cc nh m hnh ha kinh t v m gii quyt c mt s trng hp phi tuyn.

Tuy nhin, cch lm nh vy ch gii quyt c mt s nh cc trng hp ring l

v khng c tnh trit . V th, cc ch nh m hnh chui thi gian phi tuyn

cho thy c s hu ch ca n thch ng trong nhng trng hp nh vy.

i vi Vit Nam, vic p dng cc m hnh truyn thng phn tch v d

bo cc bin s kinh t v m i khi cn gp kh nhiu hn ch: i hi s liu qu

phc tp vt qu kh nng ca Tng cc Thng k, bn cnh ngun thng tin,

t liu ca nc ngoi cng rt thiu, ri rc v khng y . Nhng s liu nh

vy hin nay hu nh khng c. Hn na, vi mt nc c nn kinh t ang pht

trin nh Vit Nam cn xt n yu t th ch, tnh m ca ca th trng, nn sn

xut v d liu hin c l khng ph hp vi m hnh truyn thng ngay c khi

chng ta s dng bin gi. Tt nhin, kt qu thu c t cc m hnh tuyn tnh c

th sai lch.

3

Do vy, vic nghin cu v xy dng mt m hnh ph hp vi iu kin

kinh t - x hi Vit Nam l rt cn thit. Qua tm hiu thc t v cng tc d bo

Vit Nam, cng vi s gi ca gio vin hng dn GS. Nguyn Khc Minh,

NCS mnh dn la chn m hnh m hnh chui thi gian phi tuyn STAR lm

cng c chnh nghin cu trong lun n tin s v tn ti gn lin vi cng c

chnh ny l: M hnh chui thi gian phi tuyn (STAR) trong phn tch v d

bo cc ch tiu kinh t v m Vit Nam cho cng trnh nghin cu ca mnh.

2. Mc tiu nghin cu ca lun n

Mc tiu nghin cu ca lun n bao gm:

- Tng hp c s l thuyt v m hnh hi quy chuyn tip trn. Trn c s

, lun n tng quan tnh hnh nghin cu thc nghim v lm pht v cu tin

bng m hnh hi quy chuyn tip trn cc nc trn th gii. ri, t y rt ra

kinh nghim nghin cu v lm pht v cu tin Vit Nam;

- Phn tch thc trng din bin lm pht, vai tr iu hnh chnh sch tin t

nhm kim sot lm pht Vit Nam trong giai on 2000-2011;

- Xy dng m hnh ng Phillips phi tuyn phn tch lm pht theo cch

tip cn hi quy chuyn tip trn.

- Xy dng m hnh hm cu tin phi tuyn xc nh ngng lm pht theo

tip cn hi quy chuyn tip trn.

- a ra mt s khuyn ngh da trn c s cc kt qu c lng c.

3. i tng v phm vi nghin cu ca lun n

3.1. i tng

Vi lm pht:

- Phn tch nhng bin ng v lm pht Vit Nam trong giai on nghin

cu t nm 2000 n nm 2011;

- Xc nh cc nhn t nh hng n lm pht Vit Nam trong giai on

nghin cu.

Vi cu tin:

- Phn tch vai tr ca chnh sch tin t trong kim sot lm pht, hiu qu ca

vic thc thi chnh sch tin t Vit Nam trong giai on t 2000-2011;

4

- C ch hot ng truyn dn ca chnh sch tin t n lm pht v tng

trng.

3.2. Phm vi nghin cu

- Phm vi nghin cu chnh ca lun n ny ch yu l tp trung vo nghin

cu mt h ca lp m hnh chui thi gian phi tuyn, c th l nghin cu m hnh

hi quy chuyn tip trn STR v mt s trng hp ring ca h m hnh hi quy

chuyn tip trn ny.

- V lp m hnh chuyn tip trn (STR) c nhiu nc trn th gii

nghin cu v vn dng vo phn tch hu ht cc ch tiu kinh t v m, chng hn

tng trng, lm pht, cu tin ...v lm r quy trnh vn dng STR vo phn tch

v m, chng ti la chn hai ch tiu v m quan trng c tnh thi s Vit Nam

trong thi gian gn y l lm pht, cu tin lm i tng nghin cu. i vi cc

ch tiu kinh t v m khc, quy trnh STR cng c vn dng mt cch tng t.

Vi l do ny, da trn c s s liu c thu thp t nhiu ngun khc nhau (GSO,

NHNN, WB, IMF) ca nn kinh t Vit Nam thi k t 2000 n 2011, tc gi s

xy dng cc m hnh hi quy chuyn tip trn phn tch lm pht v cu tin

Vit Nam.

4. Phng php nghin cu

Phng php thng k: cc s liu trong lun n c thu thp t cc ngun:

GSO, NHNN, WB, IMF. Cc s liu s dng trong lun n lin quan ti vic phn

tch nh lng nh: GDP, CPI, khi lng tin M2, gi du th gii. Tt c cc s

liu trn sau khi thu thp u c s iu chnh v cng mt gc so snh (nm 1994)

c ph hp gia cc dy s c s dng trong c lng.

Phng php m hnh ha: phng php ny nhm lm r hn cc phn tch

nh tnh, nh lng c trnh by bng bng biu, bng hnh v c th v bng

ngn ng ton hc. im mnh ca phng php ny l xy dng, xc nh m

hnh ca i tng (m hnh ha i tng) v dng m hnh lm cng c suy lun

phc v yu cu nghin cu (phn tch m hnh).

5

Phng php phn tch kinh t lng: ng dng lp m hnh chui thi gian

phi tuyn STR xy dng cc m hnh thc nghim cho cc bin s kinh t v m

l lm pht, cu tin Vit Nam giai on t 2000-2011.

Cc phn mm c s dng trong lun n gm: phn mm Eview 7.0; phn

mm Jmulti. Cc cng c s h tr cho vic phn tch nh lng cc m hnh thc

nghim c xy dng trong lun n.

5. ngha khoa hc ca lun n

(i) xut cc m hnh hi quy chuyn tip trn cho cc bin s v m

l: lm pht v cu tin ca Vit Nam;

(ii) Trnh by cc kt qu thc nghim cc m hnh ni im (i);

(iii) a ra mt s khuyn ngh da trn c s cc kt qu c lng c

im (ii), cc kin ngh ny l c c s khoa hc, v hp l.

6. B cc ca lun n

Ngoi li m u, kt lun, ti liu tham kho v danh mc cc bng, th,

lun n c chia thnh ba chng:

Chng 1: Tng quan v m hnh hi quy chuyn tip trn trong phn tch

kinh t v m

Chng 2: Phn tch din bin lm pht, vai tr ca chnh sch tin t trong

kim sot lm pht Vit Nam

Chng 3: Xy dng cc m hnh chui thi gian phi tuyn cho phn tch

lm pht, cu tin Vit Nam giai on 2000-2011

6

Chng 1

TNG QUAN V M HNH HI QUY CHUYN TIP

TRN TRONG PHN TCH KINH T V M

Trc y, khi i mt vi cc hin tng phi tuyn trong kinh t, cc nh

m hnh thng x l bng cch ly xp x tuyn tnh cho cc hin tng phi tuyn.

Vi cch x l nh trn, t nhiu n gip cho cc nh kinh t gii thch c mt

s cc hin tng kinh t phi tuyn. Tuy nhin, cch x l nh th ny cng ch

gip cho cc nh kinh t gii quyt c mt s nh cc trng hp ring l ch

khng phi l mt cch trn vn. V th, cc ch nh phi tuyn cho thy tnh hu

ch ca n trong vic gii thch cho cc trng hp phi tuyn. V ngy nay, cc m

hnh phi tuyn c mt ch ng vng chc hn trong vic m hnh ha ti chnh

v kinh t v m. Cc m hnh kinh t lng phi tuyn c th c chia thnh hai

nhm. Nhm th nht l cc m hnh khng xp m hnh tuyn tnh vo mt dng

c bit ca m hnh phi tuyn. Nhm th hai gn vi mt s m hnh quen thuc,

n bao trm c m hnh tuyn tnh. M hnh hi quy hon chuyn, cc m hnh

dng hon chuyn Markov, v m hnh hi quy chuyn tip trn l nhng v d cho

nhm m hnh ny. Cc nh nghin cu quan tm ti vic p dng cc m hnh ny

c th la chn m hnh tuyn tnh lm xut pht im v sau xem xt dng phi

tuyn m rng nu chng t ra l cn thit. Do vy, chng mt ca lun n s trnh

by c s l thuyt v m hnh hi quy chuyn tip trn, quy trnh m hnh ha

STR ca n bao gm: ch nh, c lng v nh gi. V lm r hn vn l

thuyt v kh nng ng dng ca lp m hnh trn trong thc t, th tip theo lun

n s trnh by tng quan tnh hnh nghin cu v ng dng m hnh chui thi gian

chuyn tip trn trn th gii.

1.1. C s l thuyt m hnh hi quy chuyn tip trn

Trong phn c s l thuyt ny, tc gi s khng trnh by li cc m hnh

tuyn tnh m ch trnh by tm tt ngn gn v m hnh chuyn tip trn (STR) dng

chun, v cc trng hp c bit ca n cng vi quy trnh m hnh ha ca STR.

7

1.1.1. M hnh hi quy chuyn tip trn (STR)

M hnh hi quy chuyn tip trn (STR) l mt trong cc dng ca m hnh

hi quy chui thi gian phi tuyn, c xut bi Bacon v Watts (1971) [21]

da trn s pht trin t m hnh hi quy hon chuyn m Quandt (1958) [64]

a ra trc , v gn y vic p dng lp m hnh STR c rt nhiu nh

nghin cu quan tm n v nh gi li, trong ng k nht l cc nghin cu

ca Granger v Terasvirta (1996) [43], Terasvirta (1998) [72]. Trong mt nghin

cu mi nht v m hnh hi quy chuyn tip trn STR, Terasvirta [73] a ra

dng chun tng qut v lp ca m hnh hi quy chuyn tip trn (STR) ny, dng

chun tng qut ca n c biu din di dng:

tt t t ty x x G c s u t T' ' ( , , ) , 1, 2, ..., (1.1)p q g= + + =

Trong , 1

(i) xt = ( tz' , tw

' ) l mt vc t cc bin gii thch bao gm: cc tr ca bin

ni sinh v cc bin ngoi sinh;

(ii) ( )tz''

t 1 t p1, y , , y- -= , v ( )w w w'

t 1t kt , , = l cc vc t ca cc bin

ngoi sinh;

(iii) '0 1 m ( , , , )p p p p= v '

0 1 m ( , , , )q q q q= l cc ((m+1)1) vc t tham

s, vi m = p+ k;

(iv) ut l sai s tun theo quy lut phn phi chun;

(v) G(, c, st) l mt hm ca bin chuyn tip st v b chn ( 0 1G ), hm

s ny lin tc ti mi v tr trong khng gian tham s vi mi gi tr ca st, trong

l tham s ( dc) ch tc ca hm chuyn tip, v c = (c1, , ck) l vc t

cc tham s v tr (tham s ngng) tha mn: c1 ck v tham s ngng ny

cho bit v tr m qu trnh chuyn tip c th xy ra.

1 Du trn u mi k t , , z, wtrong biu thc (1.1) l cc ma trn chuyn v ca

cc ma trn tng ng , , z, w.

8

Bng cch bin i ton hc, ta c th vit li phng trnh (1.1) di dng

khc l:

{ }

tt t t t

tt t

y x x G c s u

G c s x u t T

' ' ( , , )

( , , ) ' , 1, 2, ..., (1.2)

p q g

p q g

= + +

= + + =

Vi cch biu din dng (1.2), cho thy ng vi mi gi tr ca st s cho tng

ng mt gi tr xc nh ca hm chuyn tip G( , c, st ) chnh v th m hnh STR

c th xem l mt m hnh tuyn tnh c cc h s { ( )tG , c, sp q g+ } bin i theo

thi gian ngu nhin.

Theo cch biu din dng chun tng qut (1.1) th ta c th xem m hnh

STR nh l mt m hnh hi quy hon chuyn hai c ch ng theo hai gi tr cc tr

ca hm chuyn tip l G( , c, st ) = 0 v G( , c, st ) =1. rng, so vi m hnh

m Quandt xut nm 1958 th m hnh STR c s khc bit hn ch n cho

php s thay i gia hai thi k trong cng mt tin trnh l lin tc, ng vi mi

gi tr khc nhau ca hm chuyn tip G( , c, st ) nm trong khong (0, 1).

Ngi ta c th dng bt k hm kh vi lin tc no lm hm chuyn tip

min l n tha mn iu kin: G ct t0 ( , c, s ) 1, , s , 0g g " . Tuy nhin, trong

thc nghim ngi ta thng hay la chn dng hm chuyn tip c dng l: hm

logistic, hm m.

1.1.2. Trng hp hm chuyn tip trn l hm logistic tng qut (LSTR)

Nu hm chuyn tip trong biu thc (1.1) c dng l hm logistic tng qut:

( )K

t t kk

G c s s c c1

1 2 k1

( , , ) 1 exp , c ... c , 0 (1.3)g g g-

=

= + - - >

Khi , cc phng trnh (1.1) v (1.3) cng nhau xc nh m hnh STR logistic

(LSTR):

( )

tt t t t

K

t t kk

y x x G c s u

G c s s c1

1

' ' ( , , )

(1.4)

( , , ) 1 exp

p q g

g g-

=

= + + = + - -

9

Cc la chn ph bin nht ca K l K = 1 v K = 2.

- i vi K = 1 cc tham s tG c s( , , )p q g+ thay i n iu v l mt hm

ca st t ti +. Khi , m hnh thu c gi l LSTR1 s c mt ngng duy

nht v cho thy qu trnh chuyn gia hai trng thi l n iu.

- i vi K = 2 cc tham s tG c s( , , )p q g+ thay i n iu xung quanh

im gia (c1 + c2)/2, ti hm logistic t gi tr cc tiu, gi tr cc tiu nm

gia 0 v 1/2. Khi , m hnh c gi l LSTR2 s c hai ngng, mt ngng

pha trn v mt ngng pha di gia hai trng thi.

1.1.2.1. M hnh LSTR1

Vi K =1, hm chuyn tip (1.3) tr thnh:

( ){ }ts cK= 1 t

1G ( , c, s ) , 0 (1.5)

1 expg g

g= >

+ - -

Tham s c trong (1.5) c gii thch l ngng gia hai thi k, hm GK=1

l mt hm n iu tng t 0 n 1 theo bin chuyn tip st.

Khi st = c, th hm K= 1G ( , c, c) 0, 5g = , c th ni rng tham s v tr c i din

cho cc im chuyn tip gia hai thi k vi t

Ks

G 1lim 0= -

= v t

Ks

G 1lim 1= +

= .

Hnh 1.1. th ca hm LSTR1 vi c = 1

10

Hnh 1.1, cho thy tc ca tham s dc s cho php qu trnh chuyn

tip ca GK=1 t 0 n 1 din ra nhanh nh th no.

- Vi = 1 cho thy qu trnh chuyn tip ca GK=1 t 0 n 1 tng i

chm, vi = 10 cho thy qu trnh chuyn tip din ra kh nhanh.

Khi = 0, th hm GK=1 = 0,5. Trong trng hp ny m hnh (1.1) l mt

m hnh hi quy tuyn tnh.

Trong thc nghim, m hnh LSTR vi K = 1 (LSTR1) c th m hnh ha

hnh vi bt i xng. V d, gi s rng bin chuyn tip st o lng cc giai on

trong chu k kinh doanh. Khi , m hnh LSTR1 c th m t tnh cht ca chng

trong min tng trng khc vi tnh cht ng trong min suy thoi, v cho php

chuyn tip trn t thi cc ny sang thi cc kia.

1.1.2.2. M hnh LSTR2

Vi K = 2, hm chuyn tip logistic (1.3) tr thnh:

{ }t tc c c

s c s cK= 2 1 2 t 1 21 2

1G ( , c , , s ) , , 0 (1.6)

1 exp ( )( )g g

g= >

+ - - -

R rng, hm chuyn tip G2 i xng quanh im gia c1 2c

2

+ v

tK

sG 2lim 1=

= , v ti hm logistic t gi tr cc tiu. Gi tr cc tiu nm gia 0

v 1/2.

Khi , hm GK=2 t gi tr bng 0; Khi c1 = c2 vi < , th hm GK=2

= 0,5. Khi , tham s s kim sot dc v v tr c1 v c2 ca hm chuyn tip.

11

Hnh 1.2. th ca hm LSTR2 vi c1 = -1, c2 =1

Hnh 1.2, m t v hm GK=2 vi hai gi tr khc nhau ca tham s c1 , c2 l

c1 = - 1 v c2 = 1.

Khi = 0 hm chuyn tip 1 2( , , , ) 0,5tG c c s = lc ny m hnh LSTR2 tr

thnh m hnh hi quy tuyn tnh.

Trong thc nghim m hnh LSTR2 (K = 2) rt ph hp trong nhng trng

hp khi m t tnh cht ng cc b ca qu trnh tng t nhau ng vi gi tr ln

v nh ca st nhng li khc khi n nhn gi tr trung bnh gia.

1.1.3. Trng hp hm chuyn tip trn l hm m (ESTR)

Lp lun tng t nh trn, nu hm chuyn tip trong (1.1) c dng l hm

m tng qut:

( ){ }E t tG c s s c 2*1( , , ) 1 exp , 0 (1.7)g g g= - - - > Khi , cc phng trnh (1.1) v (1.7) cng nhau xc nh m hnh hi quy chuyn

tip trn m (ESTR):

12

( ){ }t t t E t t

E t t

y x x G c s u

G c s s c2*

1

' ' ( , , )(1.8)

( , , ) 1 exp , 0

p q g

g g g

= + + = - - - >

Hm chuyn tip GE l n iu v i xng xung quanh st = *1

c . Nu tham

s dc nhn cc gi tr nh v trung bnh th th ca hm ESTR s cho hnh

dng kh ging vi th ca ca hm LSTR2, mc d gi tr cc tiu ca chng l

khc nhau.

Hnh 1.3. th ca hm ESTR vi *1c = 0

Hnh 1.2 v hnh 1.3 cho thy c hai m hnh LSTR2 v ESTR u cho php

ti chuyn i cu trc. Tuy nhin, v mt trc quan ta c th nhn thy rng vi gi

tr ln, qu trnh chuyn tip ca st t 1 n 0 v tr li 1 ca m hnh ESTR din

ra nhanh hn nhiu so vi qu trnh chuyn tip ca m hnh LSTR2 v qu trnh

chuyn tip trong LSTR2 thng din ra chm hn khi m khong trng gia hai v

tr c1 v c2 l kh ln.

Khi th (1.1) vi (1.7) tr thnh tuyn tnh, hm chuyn tip GE =0 ti

st = *1

c , v GE =1 ti cc v tr cn li. Do , m hnh ESTR khng phi l mt xp

x tt ca m hnh LSTR2 khi trong m hnh LSTR2 ln v khong cch ca (c2

c1 ) khng gn bng 0.

13

1.1.4. M hnh t hi quy chuyn tip trn (STAR)

Nu trong biu thc (1.1), vc t xt khng cha bt k mt bin no nm

trong thnh phn ca wt m ch cha cc tr ca bin ni sinh, tc l vc t xt ch

cha:

t t t tx z w z' ' ' ' ' '

t 1 t p( , ) ( ) (1, y , , y )- -= = =

v bin chuyn tip st trong (1.1) c dng:

st = yt-d , d m m p q1 , max( , ) =

th m hnh hi quy chuyn tip trn (STR) chun tr thnh m hnh t hi quy

chuyn tip trn (STAR) n bin2. Lc ny, dng i s ca m hnh t hi quy

chuyn tip trn (STAR) n bin tng qut c vit di dng:

( )

p

p t d tG c y u

t 0 1 t 1 p t

0 1 t 1 p t

y y + y

y + y ( , , ) (1.9)

p p p

q q q g

- -

- - -

= + +

+ + + +

Trong ,

(i) tu l sai s tun theo quy lut phn phi chun;

(ii) = ( 0, 1,, m) v = ( 0, 1,, m) l cc ((m+1)1) vc t tham s;

(iii) xt = (1, y t-1, , y t-p ) l vc t cc bin tr p thi k ca bin ph thuc yt ;

(iv) t dG c y( , , )g - l hm s lin tc v b chn trn (0,1) ca chuyn tip st = yt-d

Nh vy, m hnh t hi quy chuyn tip trn (STAR) l mt trng hp c

bit ca m hnh STR ( khi wt trong biu thc (1.1) vng mt). Cho nn, ty thuc

vo dng hm chuyn tip trn G m ta s c cc dng m hnh STAR khc nhau

tng ng theo cc dng hm chuyn tip khc nhau.

1.1.5. M hnh t hi quy chuyn tip trn logistic (LSTAR)

M hnh t hi quy chuyn tip trn logistic (LSTAR) l m hnh t hi quy

chun cho h s t hi quy l mt hm logistic:

2 STAR vit tt ca cm t Smooth Transition Autoregressive Model

14

( )

( )

p

p t d t

t d di

G c y u

G c y

t 0 1 t 1 p t

0 1 t 1 p t

1t i

1

y y + y

y + y ( , , ) (1.10)

( , , ) [1 exp( y c )]

p p p

q q q g

g g

- -

- - -

K-

- -=

= + + + + + + = + -

D thy rng, khi tim cn 0 hoc v cng, gi tr ca khng i th m

hnh LSTAR tr thnh mt m hnh AR(p). i vi cc gi tr khc ca th mc

phn r t hi quy ph thuc vo gi tr ca yt-d nh bng di y:

Bng 1.1. Hnh vi ca yt-d i vi cc gi tr trung gian ca y

trong m hnh LSTAR

yt-d G(, c, yt-d ) M hnh LSTAR

yt-d - G 0 t 0 1 t 1 p t p ty y y up p p- -= + + + +

yt-d + G 1 t 0 0 1 1 t 1 ty ( ) ( )y up q p q -= + + + + +

H s chn v cc h s t hi quy thay i trn gia hai c ch khi gi tr

ca yt-d thay i. Tng t nh m hnh LSTR, m hnh LSTAR cng c cc la

chn ph bin nht ca K l K =1 hoc K =2.

1.1.5.1. M hnh LSTAR 1

Vi K =1 hm logistic trong (1.10) l:

( )LST A RK t d

d

G c y1t

1( , , )

1 exp( y c )g

g= - -=

+ -

Hnh 1.4 cho thy hm chuyn tip LSTAR1G K= ca bin yt-d tng t 0 n 1.

15

Hnh 1.4. th ca hm LSTAR1 vi K = 1, = 0.01, 3, 20 v 50. th ng

vi gi tr thp nht ca nm gn ng thng 1( , , )2t

G c s = .

1.1.5.2. M hnh LSTAR 2:

Vi K = 2 hm logistic trong (1.10) c vit nh sau:

( )

LST A Rk t d

K

di

G c c y2 1 22

t i1

1( , , , )

1 exp( y c )

g

g

= -=

-=

=

+ -

Hnh 1.5 cho thy hm chuyn tip kLSTAR2G = i xng quanh im gia 1 22c c+ ,

ti hm logistic nhn c gi tr cc tiu.

16

Hnh 1.5. th ca hm LSTAR 2 vi K = 2, = 0.01, 3, 20 v 50. th ng

vi gi tr thp nht ca nm gn ng thng 1

( , , )2t

G c s = .

1.1.6. M hnh t hi quy chuyn tip trn m (ESTAR)

Tng t nh m hnh STR vi hm chuyn tip l hm m (ESTR), ta cng

c m hnh STAR m (ESTAR). l (1.9) vi hm chuyn tip:

( )2t -dG 1 exp[ y c ] , 0 (1.11)g g= - - >

Trong m hnh ESTAR, khi tip cn n 0 hoc v cng, gi tr ca

hm chuyn tip G khng i v m hnh ESTAR tr thnh m hnh AR(p).

Trong cc trng hp cn li, m hnh s c tnh cht phi tuyn. Cc h s

ca m hnh ESTAR i xng quanh im yt-d = c. Hnh vi ca yt-d c th

c tm lc nh sau:

17

Bng 1.2. Hnh vi ca yt-d trong m hnh ESTAR

yt-d G M hnh ESTAR

yt-d c G 0 t 0 1 t 1 p t p ty y y up p p- -= + + + +

yt-d ri xa c G 1 t 0 0 1 1 t 1 ty ( ) ( )y up q p q -= + + + + +

Hnh 1.6 minh ha cho chuyn tip trong m hnh ESTAR t gi tr cc tiu

ti 0. V th, m hnh ESTAR thng s dng thnh cng trong cc chui m hnh

kinh t v m, chng hn nh tnh thay i bt thng ca mt chui lm pht.

Hnh 1.6. th ca hm ESTAR vi = 0.01, 3, 20 v 50

18

1.2. Quy trnh m hnh ha LSTR

Do tm quan trng ca m hnh t hi quy chuyn tip trn logistic (LSTR)

trong thc nghim l rt phong ph, trong mc 1.2 ny lun n s trnh by quy

trnh m hnh ha m hnh STR vi hm chuyn tip c dng l hm logistic. i

vi vic m hnh ha STR vi hm chuyn tip l hm m s khng trnh by v

cch thc c thc hin cng tng t. Quy trnh m hnh ha LSTR gm ba giai

on nh sau:

(i) Thit lp m hnh hi quy phi tuyn chuyn tip trn;

(ii) c lng m hnh;

(iii) nh gi cht lng m hnh.

1.2.1. Thit lp m hnh

Giai on thit lp m hnh hi quy phi tuyn chuyn tip trn c tin

hnh theo hai bc. Bc th nht, l chn la mt m hnh tuyn tnh lm xut

pht im thc hin cho vic phn tch. Bc th hai, thc hin cc kim nh

tnh phi tuyn i vi m hnh tuyn tnh c chn la bc th nht quyt

nh dng ca STR l LSTR1 hoc LSTR2.

kim nh tnh phi tuyn ca m hnh tuyn tnh c la chn bc

th nht phi phi tun theo cc ch nh ca m hnh STR, bin chuyn tip st phi

lun c xc nh trc. Do l thuyt kinh t thng khng ni r bin chuyn

tip st l bin no, nn vic xc nh mt bin no trong tp hp con ca cc

thnh phn ca vc t cc bin gii thch xt = ( tz' , tw

' ), vi ( )tz''

t 1 t p1, y , , y- -= , v

( )w w'

t 1t kt , , w= lm bin chuyn tip s c thc hin thng qua cc kim

nh ln lt c p dng cho tng bin nm trong thnh phn ca xt.

C hai kh nng xy ra trong khi thc hin vic kim nh tnh phi tuyn ca

m hnh tuyn tnh ban u. Mt l, nu khng bc b gi thuyt gc3 th ngi xy

dng m hnh phi chp nhn m hnh tuyn tnh v khng thc hin vi cc m

3 Gi thit gc l gi thit m hnh khng c tnh phi tuyn

19

hnh STR na. Hai l, nu kt qu kim nh bc b cc gi thuyt gc th m hnh

STR no c s bc b mnh nht o bng gi tr xc sut (p-value), s c chn

lm m hnh STR cn c lng.

1.2.1.1. Kim nh tnh tuyn tnh da theo ch nh ca m hnh STR

Xt m hnh hi quy STR chun (1.1):

t t t t ty x x G c s u' ' ( , , )p q g= + + (1.12)

vi hm chuyn tip logistic bc 1:

( ){ }( )t tG c s s c1

( , , ) 1 expg g-

= + - - (1.13)

Vic thc hin kim nh tnh tuyn tnh i vi m hnh (1.12) c

Luukkonen (1998a) [55] xut nn thay th hm chuyn tip G (, c, st) trong

phng trnh (1.13) bng mt hm xp x Taylor bc 3 xuanh quanh gi thit gc

= 0.

Gi s, bin chuyn tip st l mt thnh phn trong tp hp cc bin gii

thch xt = ( tz' , tw

' ) c xc nh. Khai trin Taylor bc 3 xung quanh gi thit

gc = 0 ca hm chuyn tip G (, c, st), ta thu c hm xp x nh sau:

T = a0 + a1st +a2st+a3st + R3(, c, st) (1.14)

Theo cch m Luukkonen xut, ta thay (1.14) vo (1.12), sau khi ly li

tham s ta thu c hi quy ph nh sau:

' ' 1 ' 2 ' 3 *0 1 2 3 , 1,..., (1.15)t t t t t t t t t ty x x s x s x s u t T = + + + + + =

trong , * '3 ( , , )t t t tu u R c s x = + vi 3 ( , , )tR c s l phn d ca khai trin Taylor bc 3

ca hm chuyn tip.

Nu trong m hnh (1.15) c t nht mt trong cc h s 0, ( 1, 2,3)j j = th

y l bng chng cho rng m hnh (1.12) c hin tng phi tuyn. Nh vy,

thay v thc hin vic kim nh tnh phi tuyn i vi m hnh ban u la chn

bng cch kim nh gi thuyt gc ca (1.12) l:

HH

0

1

: 0: 0

gg

= > hoc

HH

'0'1

: 0: 0

qq

=

20

th theo phng php m Luukkonen, ta ch cn kim nh cp gi thit:

''0 1 2 3

'' 2 2 21 1 2 3

H : = = = 0

H : + 0

+ (1.16)

kim nh cp gi thit dng (1.16), ta c th s dng kim nh LM-test tun

theo quy lut phn phi 2 vi 3(m+1) bc t do, v gi tr quan st ca thng k

LM-test c tnh bi cng thc:

qs

T SSR SSRLM

SSR0 1

0

( )-=

Trong , cc k hiu SSR0, SSR1 c xc nh theo cch nh sau:

SSR0 = T

tt

u 2

1

=

l tng bnh phng cc phn d thu c, sau khi ta thc

hin hi quy yt theo xt.

SSR1 = T

tt

u *2

1

=

l tng bnh phng cc phn d thu c, khi ta thc hin

hi quy ph t phng trnh (1.15)

T gi tr quan st tnh c trn, nu:

qs

T SSR SSRLM m

SSR20 1

0

( )(3( 1))ac

-= > +

th gi thuyt H0 s b bc b, trong trng hp ngc li, cha c c s

bc b H0 (vi mc ngha ). Tuy nhin, Luukkonen li cho rng cc kim

nh theo phn phi 2 c hn ch l, nu trng hp c mu l ln th thng

k LM-test c th cho kt qu ng tin cy. Nhng trong trng hp c mu l

nh hoc va th thng k LM-test c th b sai chch. V vy, Luukkonen

dng thng k F thay th cho thng k LM, v thng k F ny c s bc t

do l 3(m+1) v T-4(m-1).

Gi tr quan st ca thng k F l:

qs

T SSR SSR mF

SSR T m0 1

1

( ) / 3( 1)

/ ( 4( 1))

- +=

- +

21

Khi , nu

qs

T SSR SSR mF f m T m

SSR T m0 1

1

( ) / 3( 1)(3( 1), 4( 1))

/ ( 4( 1)) a- +

= > + - +- +

th gi thit H0 s b bc b, trong trng hp ngc li, cha c c s bc b H0.

1.2.1.2. La chn dng ca m hnh STR logistic (LSTR)

Sau khi thc hin cc kim nh i vi m hnh (1.12) xem n c dng

tuyn tnh hay phi tuyn. Nu kt qu kim nh cho thy m hnh (1.12) c dng

phi tuyn th bc tip theo l chn dng ca m hnh LSTR.

Vic la chn dng ca m hnh LSTR c th da trn kt qu kim inh ca

hm hi quy (1.15). Cch chn la dng m hnh LSTR m Tersvirta (2004)

xut da trn trt t ca cc kim nh:

(i). Kim nh gi thuyt gc H04: 3 = 0 trong (1.10);

(ii). Kim nh H03: 2 = 0|3 = 0;

(iii). Kim nh H02: 1 = 0| 2 = 3 = 0.

C 3 gi thit trn u c kim nh theo kim nh F (F-test) v chng c

tn kt qu tng ng c k hiu l F4, F3 v F2.

Nu kim nh H03 c mc bc b mnh nht da trn gi tr xc sut (p-

value) th khuyn nn chn LSTR2 hoc m hnh ESTR. Trong cc trng hp cn

li, chn LSTR14. Vi trng hp, kim nh H03 c mc bc b mnh nht th

c hai la chn xy ra l: LSTR2 hoc ESTR. Trong thc hnh, ngi ta thng

chn m hnh LSTR2 v b sung thm mt cp kim nh gi thuyt l:

H0: c1 = c2; H1: c1 c2

Nu chp nhn gi thuyt b sung H0 ta chn m hnh LSTR2, cn trng

hp b bc b H0 chn m hnh ESTR. 4 V c ba gi thuyt H03, H04 v H02 c th ng thi b bc b mc ngha truyn thng

l: 0,05 hoc 0,01; do chng ta phi dng ti mc bc b mnh nht.

22

1.2.2. c lng cc tham s ca m hnh LSTR

Sau khi xc nh c bin chuyn tip v dng ca m hnh STR th bc

tip theo trong quy trnh m hnh ha STR l c lng cc tham s trong m hnh

(1.12). Cc tham s trong m hnh STR (1.12) c c lng theo phng php

bnh phng nh nht phi tuyn ( NLS).

t

t t t t

T

T t tt

F x x x G c s

Q y F x

'

2

1

( , ) ' ( , , )

1( ) ( ( , ))

2

p q g

q=

F = +

F = -

Vi cch t trn th hm (1.12) c th vit li dng:

t t ty F x u t T( , ) , 1, ...,= F + = (1.17)

Theo phng php bnh phng nh nht phi tuyn (NLS), cn c lng gi tr

c' '( , , , )p q gF = trong (1.17) sao cho:

T

t tt

y F x 2

1

( ( , )) min (1.18)=

F = - F

c lng c cc tham s , trong hm (1.18), trc ht cn phi tm

gi tr ban u ca ca v c. Leybourne (1998) [53] ch ra mt cch n gin

tm gi tr ban u tt nht cho thut ton NLS nh sau. Khi v c trong hm

chuyn tip (1.13) l c nh th m hnh STR l tuyn tnh. Khi , cc tham s ,

c th c lng theo phng php bnh phng nh nht, v s tnh c tng

bnh phng ca phn d trong (1.18) mt cch d dng.

1.2.3. Kim nh thu hp m hnh

Cng ging nh trong cc m hnh tuyn tnh, mt hm hi phi tuyn quy

ph hp khng c ngha l tt c cc bin c lp u cng gii thch cho bin phu

thuc, m ch cn c t nht mt bin c lp c gii thch. Do , hm hi quy phi

tuyn ph hp cha phi l iu kin ch ra tt c cc bin c lp u gii

thch cho bin ph thuc. V th, sau khi c lng m hnh, chng ta phi xem

xt m hnh thch hp cha. Cc kim nh phi c tin hnh. Trc ht, ta

23

cn loi b dn cc bin c lp m h s c lng ca n c xc sut bc b cao

nht, i n m hnh thch hp. Khc vi m hnh tuyn tnh, trong m hnh hi quy

chuyn tip trn mun loi b i mt thnh phn trong xt nh xjt chng hn i hi

phi thc hin thng qua cc rng buc j = j = 0.

Cc loi rng buc c th l:

- j = 0, tham s tng ng s khng xut hin nu G(, c, st) = 0;

- j = - j, tham s tng ng s khng xut hin nu G(, c, st) =1;

- j = 0 , cc bin ch xut hin phn tuyn tnh.

1.2.4. nh gi cht lng m hnh bng cc kim nh

Trong quy trnh m hnh ha STR, vic nh gi cht lng ca m hnh

STR l giai on cui cng, v cng ging nh m hnh tuyn tnh, mt m hnh

phi tuyn STR thu c sau khi c lng xong cc tham s th cn phi em i

kim nh. Mc ch ca vic kim nh ny l kim tra xem m hnh STR thu

c c b khuyt tt hay khng, t nh gi tin cy ca n. Cc kim nh

khuyt tt trong m hnh STR thng quan tm l:

(i). Kim nh khng c t tng quan;

(ii). Kim nh khng c thnh phn phi tuyn b b st.

1.2.3.1. Kim nh khng c t tng quan

Trc khi kim nh khng c t tng quan cho m hnh STR. Ta cn quan

tm n b ca Godfrey sau:

B 1. (Godfrey (1988))

Gi s, rng M(zt ; ) l mt hm kh vi hai ln lin tc theo cc tham s ti

mi v tr trong min khng gian mu v:

yt = M(zt ; ) + ut , t = 1, , T (1.19)

trong , ut = vt + t vi = (1,, q ), vt = (ut-1, , ut-q ) v t iid N(0, 2).

Gi thuyt gc l khng c t tng quan bc q nu = 0.

p dng b Godfrey, gi s m hnh STR c dng (1.12) tha mn cc

iu kin

24

Hi quy phng trnh trn thu c phn d l tu , hi quy ph tu theo cc

tr ca n l t t qu u1 , ...,- - :

t t t q t q tu u u u1 1 2 2 ...a a a e- - -= + + + +

kim nh hin tng t tng quan cho m hnh STR, thng k kim

nh F thng c s dng kim nh cp gi thuyt:

q

q

H

H

0 1 2

2 2 21 1 2

: ... 0

: ... 0

a a a

a a a

= = = = + + +

Vi gi tr quan st ca thng k kim nh bng:

0 1

0

{(SSR - SSR )/q}

{SSR /(T - n - q)}LMF =

trong , n l s cc tham s trong m hnh, SSR0 l tng ca bnh phng phn d

ca m hnh STR v SSR1 l tng cc phn d bnh phng ca hi quy ph.

1.2.3.2. Kim nh khng cn thnh phn phi tuyn b b st

Sau khi kim nh tnh t tng quan ca m hnh STR xong th vic quan

trng tip theo cn t ra l liu c yu t phi tuyn no b b st hay khng.

xem xt vn ny, trong STR ngi ta xt hi quy b tr sau:

yt = xt + xt G(1, c1, s1t ) + xt H(2, c2, s2t) + ut, (1.20)

trong , H(2, c2, s2t) l mt hm chuyn tip khc ca dng (1.13), ut iid N(0,

2).

thc hin kim nh khng cn thnh phn phi tuyn no b b st, hm

chuyn tip H(2, c2, s2t) c thay th bng mt hm c khai trin theo Taylor

bc ba ca hm H(2, c2, s2t) xung quanh 2 = 0. Sau khi, ly li cc h s tham s

th m hnh (1.20) tr thnh:

' ' ' ' 2 ' 3 *

0 t 1 1 1t 1 2 2 2 3 2 G( , c , s )+ (1.21)t t t t t t t t ty x x x s x s x s u = + + + +

25

trong , * '3 2 2 2( , , )t t t tu u R c s x = + . Vi 3 2 2 2( , , )tR c s l phn d ca khai trin Taylor

bc 3 ca hm chuyn tip H(2, c2, s2t). Gi thuyt gc trong (1.20) l:

H0: 1 = 2 = 3 = 0

Lc ny, kim nh F c s dng ging nh trng hp kim tnh tnh tuyn tnh.

1.3. Tng quan v nghin cu m hnh chui thi gian chuyn tip trn

trn th gii

1.3.1. Tnh hnh nghin cu nc ngoi v trong nc v lm pht

1.3.1.1. Cc nghin cu lm pht nc ngoi

Da theo nhng l thuyt c v lm pht, cc nghin cu thc nghim

nhm gii thch nhng bin ng ca lm pht ca tng nc c th ngy cng su

v rng. c bit, c nhiu nghin cu su sc v vn nn lm pht cc nc ang

pht trin ni m h thng ti chnh cha hon thin v tn ti nhiu b tc v c

cu. Vi nhiu cch tip cn khc nhau, cc nghin cu thc nghim t 1990 cho

n nay cho thy rng cch tip cn truyn thng i vi cc nhn t quyt nh lm

pht cc nc ang pht trin l khng cn ph hp, c th l do cc chnh sch

khng ph hp hoc do tnh thay i lin tc ca Chnh ph, chnh lch v nng

sut lao ng cc khu vc ca nn kinh t, vic tng lng, cung lng thc thc

phm thiu co gin, cc hn ch v ngoi hi cng nh nhng hn ch v ngn sch.

Mt s nghin cu in hnh gn y v cc nhn t quyt nh lm pht trong mt

quc gia c nn kinh t nh v m v ang trong giai on chuyn i, vi nhng

bng chng thit thc v l thuyt cng nh thc nghim u tha nhn rng xut

hin tnh phi tuyn trong dy s liu chui thi gian gia quan h gia sn lng

u ra v lm pht, da vo m hnh ng cong Phillips phi tuyn. Sau y, l mt

s cc nghin cu in hnh v lm pht mt s nc trn th gii bng m hnh

chui thi gian phi tuyn.

Dolado, Ramon v Naveira [35] nghin cu cc tc ng ca mt ng

cong Phillips phi tuyn phn tch v tm ra ngun gc ca cc quy tc chnh sch

tin t ti u ca cc nc: c, Php, Ty Ban Nha v M. Kt qu c lng cho

thy rng quy tc chnh sch tin t t ti u l phi tuyn. T kt qu nghin

26

cu thc nghim trn, cc tc gi ch ra bng chng c tnh phi tuyn trong cc th

tc hot ng ti cc ngn hng trung ng Chu u khi thit lp mt t l li sut

ngn hn kim sot chnh sch tin t.

Kt qu nghin cu thc nghim v mi lin h gia lm pht v tng trng

ca Malaysia trong giai on 1970-2005, cc tc gi Qaiser Munir, Kasim Mansur

v Fumitaka Furuoka [62] cho thy gia lm pht v tng trng kinh t Malaysia

c tnh phi tuyn trong sut thi k nghin cu. T kt qu thc nghim ca m

hnh t hi quy phi tuyn (TAR), cc tc gi ch ra ngng lm pht l 3,89% v

kt lun rng tng trng kinh t n nh ch khi lm pht c duy tr di ngng

cho php l 3,89%. Qua , cc tc gi c xut kin ngh vi Ngn hng Trung

ng Malaysia trong khi thc hin cc chnh sch tin t nn duy tr mc n nh

lm pht di ngng 3,89% kch thch tng trng.

M rng nghin cu ca Svensson (1997) [67] v lm pht mc tiu Chu

u, Schaling [60] s dng m hnh chui thi gian phi tuyn m t lm pht

mc tiu bng ng cong li Phillips, trong kt qu nhn mnh rng nguyn

nhn lm pht do tng cu v lch dng ca tng cu t sn lng tim nng

gy lm pht cao hn so vi lch m ca tng cu c tc dng l chng lm pht.

Kt qu nghin cu v lm pht ca khu vc Chu u v c do Mayes v

Viren [58] cho giai on 1987-2001 bng m hnh phi tuyn, h qu ca chnh sch

tin t n c khi m cc quan h kinh t ch yu l phi tuyn hoc bt i xng

mc phn tn. Vi d liu ca EU v cc quc gia thuc t chc hp tc & pht

trin kinh t (OECDs), kt qu cho thy rng c tnh cht phi tuyn cng nh tnh

cht bt i xng xy ra cc ng cong Phillips v Lut Okun. Tht nghip cao

ch nh hng tng i hn ch trong vic ct gim lm pht, trong khi t l

tht nghip thp li nh hng nhiu n vic tng t l lm pht.

xem xt lch ca sn lng tim nng t m hnh ng cong Phillips

tuyn tnh ca c, Huh [48] s dng mt m hnh vc t t hi quy (VAR) ca sn

lng, lm pht, v b sung vo yu t thng mi vi m hnh ch nh l t hi

quy chuyn tip trn logistic. Kt qu thc nghim cho thy rng m hnh nm bt

27

c cc tnh nng khi c phi tuyn xut hin trong d liu rt r. Da trn phng

php xp x phi tuyn, cc chi ph u ra cho vic gim lm pht c tm thy l

khc nhau, ph thuc rt nhiu vo tnh trng ca nn kinh t, mc tiu lm pht, v

cho d cc nh hoch nh chnh sch tm cch gim pht hoc ngn chn lm pht

tng cao. iu ny ng rng, cc kt lun da trn ng cong Phillips tuyn tnh

thng thng s cung cp cc tn hiu sai lch v chi ph ca vic gim lm pht

cng nh quan im chnh sch ph hp.

Bhm [29] cng s dng cch tip cn m hnh hi quy chuyn tip trn.

Trong phng trnh din t v lm pht ca o, bao gm m t nhng tnh nng

ni bt ca cung v cu, Bhm pht hin ra kh nng ch nh ca cc m hnh

STAR. Tnh cht phi tuyn v bt i xng c tm thy trong cc thnh phn c

lin quan trong phng trnh lm pht o, v s thay i trong t l tht nghip

c chng minh l c tc ng ln hn v lm pht trong thi k gi c bin

ng tng.

Kavkler v Bhm [46] nghin cu mt m hnh ni ting ca l thuyt lm

pht tin t m c th c c trng trong ngn hn bi mt phng trnh m t h

thng tin t b sung vo ng cong Phillips v Lut Okun ca nc c. Cc

cng c c bn xc nh v c lng cc phng trnh m hnh u tip cn

theo hi quy chuyn tip trn. Cc phn ng chnh sch bt i xng c th c

bt ngun t cc kt qu m phng cho h thng c lng phi tuyn ny. Kt qu

nghin cu cho thy, trong thi gian nghin cu s gia tng ng k trong t l tht

nghip, cho bit nhng thay i ng k trong cu trc trong nn kinh t (bao gm

c vic thng nht nc c). Nhng thay i trong chc nng chuyn i kh cht

ch theo cng vi s gia tng ln trong t l tht nghip, phn nh s ph v cu

trc nh vic thng nht nc c, cc c sc du, v cc chnh sch hn ch tin

t ca thp nin tm mi.

Nghin cu ca Gregoriou [43] v vic m hnh ha khong chnh lm pht

so vi mc tiu trong mt mu gm 5 quc gia OECD c s dng c ch lm pht

mc tiu trong thp nin 1990 cho thy bng chng kh mnh v tnh cht phi

28

tuyn trong qu trnh iu chnh i vi 5 quc gia trong mu. Nhng khong

chnh lm pht c phn loi l cc m hnh ESTAR trong tt c cc nc. Cc

m hnh ESTAR c lng c vt qua c tt c cc kim nh v phn

nh tng i ng n v tnh cht phi tuyn tm thy trong chui khong

chnh ca lm pht so vi mc tiu. Kt qu c lng m hnh ESTAR m

Gregoriou thc hin cho 5 quc gia thuc nhm OECD l: Anh, c, New

Zealand, Canada, Thy in cho thy, trong tt c cc trng hp nc Anh l

nc c tc iu chnh v lm pht mc tiu cao nht so vi cc quc gia cn li,

h s iu chnh l c = 0,435 v y cng chnh l quc gia thnh cng nht vi c

ch lm pht mc tiu xt trn tiu ch khong chnh lm pht bnh qun so vi mc

tiu gn nh bng khng. Cc quc gia t ra mc tiu qu thp (Anh, c, New

Zealand) c ng c p dng cc chnh sch ch ng kim sot lm pht v dn

ti vic thu hp khong chnh lch ny tng i nhanh, ngc li nhng nc t

ra mc tiu qu cao (Canada v Thy in) th c tc iu chnh chm hn do t

chu p lc v kim sot lm pht do lm pht lin tc thp hn so vi mc tiu. Do

vy, d rng mc tiu c tnh cht i xng ti mi quc gia sao cho khong

chnh cao hn hoc thp hn so vi mc tiu cn c xem xt ging nh

nhau, nhng c l vic nh gi qu cao hoc qu thp mc tiu s nh hng

ti tc iu chnh thi k tip theo.

Tm li, kt qu thc nghim ca Gregoriou cho thy tc iu chnh

v mc tiu ca cc nc l khng ging nhau. Trong khi Anh, c, v New

Zealand c tc iu chnh v mc tiu kh nhanh th Canada v Thy in

li c tc iu chnh v lm pht mc tiu chm hn. Vi bng chng t

thc nghim, Gregoriou i n l qu trnh iu chnh ti cc quc gia m

nh gi qu thp mc tiu din ra nhanh gn gp hai ln so vi ti cc quc

gia nh gi qu cao mc tiu.

5 K tip theo l c (c=0,427), New Zealand (c=0,401) cn Thy in (c=0,256) v

Canada (c=0,242) th qu trnh iu chnh v lm pht mc tiu din ra tng i chm.

29

1.3.1.2. Cc nghin cu lm pht Vit Nam

V lm pht l mt trong nhng ch c tho lun nhiu trong thi gian

qua nn c rt nhiu cc nghin cu v lm pht Vit Nam c thc hin trong

thi gian qua. Trong mt nghin cu cng b [13], cc tc gi tng quan nhng

nghin cu trc v cc nhn t quyt nh n lm pht Vit Nam, kt qu

tng quan cho thy:

1. Hu ht cc nghin cu ch ly gi du quc t (v i khi gi go quc t)

lm i din cho cc nhn t cung, b qua cc nhn t khc nh chi ph sn xut,

gi n v cc yu t cng nhc khc.

2. Hu ht cc nghin cu vi s liu cp nht ch n cui nm 2008 u lc

hu v s liu v do khng tnh n nhng ln lm pht gia tng gn y cng

nh cuc khng hong kinh t th gii 2008-2009 dn n mt lot nhng thay

i trong mi trng v chnh sch v m.

3. Cc kt qu nghin cu thc nghim v vai tr ca tin t l tri ngc

nhau c th l do cc giai on nghin cu khc nhau, tn sut ca s liu khc

nhau v phng php c lng khc nhau.

4. Mt khc, cc nghin cu u kh ng nht v vai tr quan trng ca lm pht

trong qu kh i vi lm pht hin ti v vai tr rt nh ca t gi v gi c quc t.

Cc nhc im trn c Nguyn Th Thu Hng v cng s [13] khc

phc khi xy dng m hnh VECM m rng gm ba knh truyn ti: knh ngang gi

sc mua (PPP), knh tng cu (AD) v knh tng cung (AS). Kt qu c lng

c t m hnh VECM m rng cho thy ngun gc gy lm pht Vit Nam trong

thi k nghin cu: (1). Qun tnh lm pht ca Vit Nam l cao v l mt nhn t

quan trng quyt nh lm pht ca Vit Nam trong hin ti. (2). Tc iu chnh

trn th trng tin t v th trng ngoi hi l rt thp, hm kim sot lm pht

mt cch c hiu qu l rt kh mt khi n bt u tng ln. (3). Mc chuyn t

gi vo lm pht l ng k trong ngn hn vi vic ph gi dn n gi c tng ln

trong khi thm ht ngn sch cng dn khng c nh hng nhiu n lm pht. (4).

Cung tin vi li sut c tc ng n lm pht nhng vi tr v mc chuyn trong

ngn hn ca gi quc t n gi ni a cng c vai tr nht nh.

30

nghin cu lm pht Vit Nam giai on 2000-2011, ng Huyn Linh

[2] xy dng m hnh ng cong Philipps phn tch cho mi quan h gia tng

trng v lm pht. Cc bin trong m hnh ng Phillips ny gm: ch s gim

pht GDP lm i din cho mc gia tng ca gi c hng ha v dch v; chnh

lch gia GDP v GDP tim nng, gi l chnh sn lng (ur); ch s gi nhp

khu tnh theo USD (pm$); t gi hi oi VND/USD (er) v bin gi D2008,

D2011 gii thch cho nhng bin ng bt thng ca lm pht trong hai nm 2008,

2011. Vi s liu chui thi gian t theo nm t 1990 n 2011 tc gi thu c

kt qu c lng nh sau:

dlog(infla) = 0,031 + 1,169 * dlog(ur) + 0,348 * dlog(infla(-1)) +

0,126 * dlog(pm$*er) + 0,117 * d2008 + 0,094 * d2011

T kt qu c lng m hnh, bng cch phn r cc tc ng ca cc nhn

t xc nh lm pht, tc gi nhn dng mt s nguyn nhn lm pht Vit

Nam giai on 1991-2011 l:

- Quan h gia tng trng v lm pht theo chiu t tng trng n lm pht

c chia thnh 3 giai on rt r rt l 1991-1997, 1998-2003 v 2004-2011.

Trong , giai on 1991-1997 v 2004-2011 tn ti quan h dng, tng trng c

nh hng n lm pht; giai on 1998-2003 tn ti quan h m, tng trng

khng nh hng n lm pht.

- Cc nguyn nhn chnh gy ra tnh trng lm pht cao trong vi nm gn y

l tc tng trng GDP vt qu tc tng trng GDP tim nng v lm pht

k vng cao. Yu t ch ph y cng gp phn gy ra lm pht cao, trong tc

ng ca t gi l ch yu.

Mt nghin cu khc v nguyn nhn lm pht Vit Nam ca Vng

Th Tho Bnh [18] cng c thc hin vo 2012. Trong nghin cu ny, tc

gi pht trin m hnh ng cong Phillips cho Vit Nam v thu c kt qu

c lng nh sau:

g_cpi = 0,065+1,035g_cpi(-1) 0,675g_cpi(-2)

+ 0,2926g_cpi(-3) +0,097gap(-1)

+0,075(d1* CAUDN) + 0,0416g_oil

31

Trong , g_cpi l t l lm pht tnh theo CPI; gap l phn chnh lch gia

sn lng thc t so vi sn lng tim nng; CAUDN c o bng phn chnh

lch gia t l tng thu nhp danh ngha so vi t l tng tim nng v d1 l bin gi

ca nm 2011; g_oil l tc tng gi du th gii c o bng sai phn ca loga

gi du th gii.

T kt qu c lng c tc gi ch ra lm pht Vit Nam trong giai

on 2000-2011 chu tc ng nhiu nht bi yu t k vng, tm l. Tip theo, lm

pht chu nh hng ca lm pht cu ko v tc gi cng ch ra rng sc gi du c

tc ng n s bin ng ca lm pht nhng mc tc ng thp hn nhiu so

vi mc tc ng ca k vng, tm l. ng thi, tc gi cng cho thy lm pht

khng chu s tc ng ca yu t tin t trong nhng nm u 2000 m ch chu tc

ng ca yu t tin t vo cui giai on nghin cu.

Nhn chung, cc nghin cu v nguyn nhn gy lm pht Vit Nam trong

thi gian gn y l kh nhiu v hu ht da theo cch tip cn hi quy tuyn tnh,

rt t cc nghin cu tip cn theo tip cn hi quy phi tuyn. Mt trong s t cc

nghin cu v lm pht Vit Nam tip cn theo hi quy phi tuyn l nghin cu

ca Phm Th Thu Trang [15]. xc nh cc yu t nh hng ti lm pht ti

Vit Nam trong giai on t nm 2000 n nm 2009, trong phng trnh m t l

gm bn nhm yu t: (i) Yu t tin t: Cung tin-mr; (ii) Yu t cung: Gi du-

dau; (iii) Yu t cu: Tng cu (i din bng gi tr sn xut cng nghip- cn), gi

go- gao; (iv) Yu t k vng th hin bng cc gi tr tr ca t l lm pht, tc gi

lng ho cc tc ng ny bng phn tch chui thi gian phi tuyn, c th l

m hnh hi quy chuyn tip trn logistic (LSTR1). Kt qu nghin cu cho thy tt

c cc bin ngoi sinh cn, mr, dau, gao u c mt trong m hnh. H s ca cc

bin gii thch u c ngha thng k. Trong phn tuyn tnh, c mt cc bin tr

ca lm pht, tc tng cung tin thc t v tc tng gi go. Cc bin s tc

tng gi tr sn xut cng nghip, tc tng cung tin thc t, tc tng gi

du, tc tng gi go v bin tr ca lm pht c mt trong phn phi tuyn ca

m hnh. T kt qu phn tch nh lng, tc gi kt lun lm pht ti Vit Nam

32

chu nh hng ca cc yu t: tin t, pha cung, pha cu v lm pht k vng.

Trong , yu t tin t l yu t tc ng mnh nht ti lm pht.

Mt nghin cu khc cng tm hiu cc nhn t quyt nh ti lm pht

Vit Nam thng qua m hnh ha hnh vi phi tuyn ca lm pht [10], kt qu

nghin cu cho thy bc b mnh m gi thuyt tuyn tnh v ng h cho m

hnh dng LSTAR trn c s d liu. Kt qu t m hnh LSTAR c lng c

cho thy tc iu chnh v trng thi cn bng din ra nhanh hn mt cht.

Bng chng thc nghim ny gi vic ng dng m hnh chui thi gian phi

tuyn phn tch nguyn nhn lm pht Vit Nam c th cho kt qu tt hn m

hnh dng tuyn tnh. Kt qu phn tch cng cho thy rng, lm pht Vit Nam

chu tc ng ca c nhn t trong nc thng qua d cung tin, v cc nhn t bn

ngoi thng qua t gi. Tuy nhin, h s iu chnh chm hm rng cc chnh sch

tin t v t gi dng kim sot t c kh nng hiu qu.

Mt nghin cu in hnh gn y v lm pht mc tiu do nhm nghin cu

GS. Nguyn Khc Minh, Nguyn Minh Hi v Phan Tt Hin [8] tng hp cc l

thuyt, kt cc kt qu thc nghim v vic m hnh ha hnh vi phi tuyn ca

khong chnh lm pht so vi mc tiu ca 5 nc OECD bng m hnh hi quy

chuyn tip trn m (ESTAR). Qua , tc gi a ra mt vi kt lun v bi hc

kinh nghim v lm pht mc tiu: thc hin lm pht mc tiu linh hot, iu

c ngha l hng ti vic n nh lm pht xung quanh mt mc lm pht mc tiu

c th ln hn khng v thp, ng thi cng quan tm ti vic n nh nn kinh t

thc, v n c biu th bng vic n nh khong chnh sn lng, tc l n nh

sn lng xung quanh thc o sn lng tim nng. Do tnh tr ca cc hnh ng

ca chnh sch tin t v tc ng ti lm pht v sn lng nn cch tt nht

thc hin cng vic ny l c ci nhn hng v tng lai v thc hin vic t mc

tiu cho d bo. iu ny c ngha l phi xc lp bin cng c ca ngn hng trung

ng d bo khong chnh lm pht v sn lng tng ng.

Cc nghin cu thc nghim ch ra rng mt s quc gia chuyn sang

cu trc t chc chnh sch tin t mi bng cch cng b mt mc tiu nh lng

33

c th cho t l lm pht. L do ca s iu chnh ny l do kt qu hot ng

ngho nn trong cc c ch trc y. H qu l trong sut thp nin 1990, cc

nc thc hin lm pht mc tiu th lm pht thp hn v t dao ng hn.

Nghin cu thc nghim cho thy tc iu chnh gia lm pht thc t so

vi lm pht mc tiu cc nc l khng ging nhau, n khng tun theo quy lut

tuyn tnh. Nguyn nhn ca qu trnh iu chnh nhanh hay chm l do nh

gi qu thp hoc qu cao so vi mc lm pht mc tiu ra. y l mt bi

hc v xc nh mc tiu im hoc khong phi da trn c s nh gi ng

vi kh nng ca nn kinh t.

1.3.2. Tnh hnh nghin cu nc ngoi v trong nc v cu tin

1.3.2.1. Cc nghin cu cu tin nc ngoi

Trn thc t, nghin cu nh lng v cu tin c t trc nhng nm

1970 ca th k trc, phn ln cc nghin cu ch c tin hnh ti cc nc c

h thng tin t vng mnh, c bit l Hoa K v Vng Quc Anh v rt t

nghin cu c thc hin ti cc nc ang pht trin. Do cu tin ng mt vai

tr quan trng trong phn tch kinh t v m, c bit l lin quan n s la chn

v thc thi chnh sch tin t ca mi quc gia nn xu hng nghin cu thc

nghim cu tin lan rng ti mt s quc gia pht trin cng nh nhng quc gia

ang pht trin. Theo thi gian, cng vi s pht trin ca cc k thut nh

lng th cc m hnh kinh t lng cng ngy cng phn nh st vi thc t hn v

cho kt qu d bo trong tng lai mt cch tng i chnh xc. T cui nhng

nm 1990 tr li y, cc nghin cu thc nghim v cu tin bng m hnh kinh t

lng phi tuyn ngy cng hiu qu, v cc dng m hnh phi tuyn c th c

xem l nm bt c cc phn ng bt i xng, nhng thay i cu trc, v cc

hin tng khc ca pht trin kinh t xung quanh thi k nghin cu, vn ch

nh cu tin phi tuyn c th c nghin cu ca nhiu tc gi.

Kt qu nghin cu cu tin i Loan trong giai on 1962-1996 do

Huang, Lin, Cheng thc hin nm 2001 [49] cho thy khi chnh ph c s iu tit

34

v kim sot cht ch bin ng ca li sut tin gi v ch s gi tiu dng th s

can thip qu mc ca chnh ph t mc tiu ra lm cho quan h gia cc

bin gii thch cu tin l phi tuyn. Hn na, mi quan h phi tuyn ny c khuynh

hng thay i nhanh chng khi nn kinh t ang trong suy thoi hn l khi

nn kinh t c xu hng i ln.

Nghin cu ca Choi v Saikkonen nm 2004 [4, tr 35] cho thy cu tin

nhy cm hn vi li sut khi li sut mc cao. V khi li sut mc cao m li

c s bin ng tng thm na th chi ph c hi ca vic nm gi tin cao hn v

chnh n lm cho cng chng tr nn nhy cm vi s thay i ca li sut khi h

a ra quyt nh nm gi tin. Mt khc, gi thuyt ca chu k chnh tr cho thy

rng nhng chnh tr gia ng chc trc cc k bu c thng thc hin chnh

sch tin t m rng thc y tng trng kinh t nhm mc tiu ti c c

nhim k sau.

Nhin cu v cu tin ca Nht do nhm nghin cu Youngsoo Bae, Vikas

Kakkar v Masao Ogaki thc hin nm 2006 [4, tr 35], theo ba dng hm da trn

cc l thuyt cu tin khc nhau. Trong , hai dng hm l phi tuyn v mt c

dng tuyn tnh thng thng. Kt qu ca nghin cu ny cho thy dng hm cu

tin di hn phi tuyn l ph hp hn c.

Nghin cu cu tin trong di hn ca M, Anh trong giai on 1961-1997

do Chen v Wu [31] thc hin bng m hnh hi quy chuyn tip trn m (ESTAR).

Kt qu nghin cu ca h cho thy vic s dng phng php ng tch hp tuyn

tnh thng thng trong gii thch cu tin trong di hn l khng thch hp sau khi

tnh n s tn ti ca chi ph giao dch. Tng t, Sarno, Taylor v Peel (2003)

[63] xut mt m hnh cn bng hiu chnh phi tuyn (Nonlinear CEM) l mt

dng ca m hnh (ESTAR) cho cu tin ca M m kt qu cho thy cu tin ca

M n nh trong sut thi k 1869 - 1997.

Nghin cu cu tin M1 c cho giai on 1962-1995, Lutkepohl v cng

s [56, tr 240] xem xt n tnh n nh ca hm cu tin nc c v ng thi

cng quan tm ti kh nng phi tuyn. C th, xem xt cc tc ng ca vic thng

35

nht nc c ti cu tin M1 trong c thi k quan st t 1960Q1 ti 1995Q4. Kt

qu nghin cu cho thy rng trc khi m hnh ha STR th cc nghin cu trc

y v cu tin M1 c ch ra rng tnh ma v trong cu tin thay i do

vic Thng nht Tin t nc c vo ngy 1 thng By nm 1990. iu ny dn

ti mt tp hp cc bin gi theo ma b sung vo nhng bin c trong m

hnh. Cc bin gi mi nhn gi tr khc khng k t sau qu 3 nm 1990. Sau khi

m hnh ha STR v thc hin c lng, kt qu c lng thu c cho thy

hm cu tin c ph hp vi dng phi tuyn hn l dng tuyn tnh.

Vi kt qu nghin cu cu tin ca Trung Quc trong giai on 1987-2004,

cc tc gi Darran Austin v Bert Ward [32, tr 199] khng nh mt khi nn kinh

t c s ci cch h thng ti chnh din ra th cu trc hm cu tin tuyn tnh b

ph v, v thng qua kt qu c lng c t hm cu tin phi tuyn, cc tc gi

ch ra hm cu tin ca Trung Quc n nh ch khi lm pht t di ngng

5,37%. ng thi, h cng a khuyn ngh cho cc nh iu hnh chnh sch tin

t Trung Quc nn duy tr mc lm pht di 5,37%.

1.3.2.2. Cc nghin cu cu tin Vit Nam

Cho n hin nay s lng cng trnh nghin cu nh lng v cu tin

cho Vit Nam l tng i t. Trong , cc nghin cu hu ht ch c thc

hin trong nc v s t c thc hin ngoi nc. Mc d, cc nghin cu

c thc hin trong nc hay ngoi nc, c khc nhau v cch la chn

dng hm, cc bin tc ng, phng php tip cn xy dng v a ra dng

hm cu tin khc nhau nhng nhn chung cc cc kt qu c lng thu c

u c mt hm kh ging nhau l gii thch hnh vi nm gi tin, kh nng

ng dng n trong iu hnh chnh sch tin t trong nhng giai on nht nh.

Di y l mt s trng hp i din cho tnh hnh nghin cu cu tin cho

Vit Nam trong thi gian qua.

Nghin cu v cu tin M1 ca Vit Nam trong giai on 1977-1991 do V

Tr Thnh v Suiwah Leung thc hin nm 1996 [4], vi cch tip cn bng m

hnh iu chnh tng phn (PAM), cc tc gi ch ra rng giai an 1977

36

1991 cu tin t l thun vi thu nhp, t l nghch vi bin lm pht v vic ci

cch gi c cng c nh hng n cu tin.

Trong nghin cu cu tin M1 ca Vit Nam, giai on 1991-2002 tc gi

ng Tr Trung [34] xy dng m hnh hm cu tin trong di hn cho Vit Nam

vi cc bin s gii thch gm: sn lng cng nghip (IO); li sut cho vay c k

hn 3 thng; t l lm pht (Inflation); t gi hi oi thc t gia USD/VND

(REX). Vi s liu chui thi gian t thng 1/1991 n thng 12/2002, kt qu c

lng c bng m hnh hiu chnh tng cho thy cc bin s trong m hnh cu

tin di hn u c ngha thng k v du ca cc h s ph hp vi l thuyt.

Tuy nhin, cc h s cha phn nh ng vi tnh hnh thc tin trong giai on

nghin cu. C th, du ca h s IO l b1 = 0,066 dng l ph hp nhng gi tr

qu nh (ch c 0.066) khng th gii thch c i vi c im ca nn kinh t

trong qu trnh chuyn i tin t ha v h thng ti chnh pht trin mc thp

nh Vit Nam. Trong khi, du ca h s REX (0,136), v du ca bin tr bin ph

thuc M1t-1 (0,936) l dng v kh ln. nh hng ca lm pht ngc chiu vi cu

tin phn nh qua du m ca h s INF l hp l. Nh vy, cc h s c lng c

ca ng Ch Trung ch c ngha v mt thng k m khng c gi tr trong vic gii

thch thc tin.

Nu nh cc nghin cu v cu tin Vit Nam c thc hin trc nm

2008 ch dng li khi lng tin hp M1 th sau nm 2008 cc nghin cu c

thc hin khng ch dng li vic phn tch v c lng cho khi lng tin hp

M1 m cn xem xt cho c khi lng tin thc t M2. Sau y l mt s nghin

cu in hnh cho cu tin Vit Nam c thc hin sau nm 2008.

Trong lun n tin s, Trng i hc Kinh t Quc dn H Ni (2008), tc gi

H Qunh Hoa [4, tr 128, 142] tp trung vo vic c lng cho c hai khi lng

tin l M1 ca Vit Nam trong giai on 1994M7-2006M12 v M2 ca Vit Nam

trong giai on 2000M6-2006M12 bng m hnh vc t hiu chnh sai s (VECM).

c lng cho khi lng tin M1, tc gi s dng hm cu tin c dng:

M1= f(lip, aninfe, ger)

37

Vi m hnh trn cc bin s c gii thch ln lt l: M1- l khi lng

tin hp; lip- l tc thay i ca ch s cng nghip; aninfe- l t l lm pht k

vng; ger- l t l mt gi ca ng ni t.

c lng cho khi lng tin M2, H Qunh Hoa s dng hm cu tin

c dng:

M2 = f(lip, tpkb, ger)

Trong , M2 khi lng tin thc t, lip- l tc thay i ca ch s cng

nghip; tpkb- l li sut tn phiu kho bc trng thu bnh qun nm; ger- l t l

mt gi ca ng ni t.

Kt qu c lng t m hnh VECM cho thy hm cu tin M1 ph hp

hon ton vi l thuyt v thc tin. Kt qu cng ch ra cu tin ph thuc

dng vi thu nhp v ph thuc m vi chi ph c hi ca vic nm gi tin. H

s co gin ca cu tin vi thu nhp, vi ger phn nh ng thc trng ca mt

nn kinh t trong qu trnh tin t ha v c hin tng la ha. Trong khi ,

kt qu c lng cu tin M2 li cho thy tng phng tin thanh ton ph

thuc nhiu nht vo thu nhp v t gi, cn li sut ca kho bc c nh hng

yu ti M2. Tm li, c hai c lng hm cu tin M1, M2 m H Qunh Hoa

nghin cu u n nh trong thi k nghin cu v phn nh ng c im kinh

t Vit Nam trong thi k chuyn i, qu trnh tin t ha din ra mc cao.

Gn y nht, nghin cu mi quan h gia lm pht v chnh sch tin t

ca Vit Nam, TS Nguyn Phi Ln [12] xy dng hm cu tin (M2) m rng

trong di hn sau khi b sung thm bin lm pht k vng () v m hnh hm cu

tin di hn c bn m tc gi nghin cu trc . Vi s liu theo qu trong giai

on t 1999 (qu I) n 2010 (qu IV), kt qu hi quy theo phng php hiu

chnh sai s dng vc t (VECM) cho thy du ca cc h s c lng ph hp vi

l thuyt v c ngha thng k; cu phng tin thanh ton ph thuc thun chiu

vo thu nhp v ngc chiu i vi t gi v k vng lm pht. ng thi, tc gi

cng ch ra hin tng gm gi vng v ngoi t l kh ph bin mi khi ni t

mt gi hoc k vng lm pht trong dn chng tng cao.

38

Nhn chung cc nghin cu thc nghim v cu tin Vit Nam mi ch

dng li vic s dng cc m hnh tuyn tnh. Rt t cc nghin cu thc nghim

v cu tin bng m hnh hi quy phi tuyn, chng hn nh phng php hi quy

chuyn tip trn. Nghin cu ca Bi Duy Ph [1, tr 55] l mt trong nhng nghin

cu him hoi s dng m hnh hi quy phi tuyn chuyn tip trn (STR) nghin

cu cu tin hp M1 Vit Nam giai on 2000Q1-2010Q4. Theo tip cn hi quy

phi tuyn, tc gi xy dng hm cu tin phi tuyn cho Vit Nam c dng l m

hnh hi quy chuyn tip trn logistic (LSTR1).

Vi kt qu thu c t m hnh hi quy chuyn tip trn (LSTR1), tc gi

ch ra lng tin M1 ca Vit Nam ph thuc rt ln vo s gia tng ca ch s gi

c, trong khi cc bin khc u b loi b v khng c ngha thng k v kt

lun rng vi nn kinh t Vit Nam, lm pht l mt hin tng c tc ng ln

nht ti tin t. Hn na, cng t m hnh c lng thu c, tc gi ch ra cc

h s ca LnCPI v LnCPI phn tuyn tnh u nhn gi tr dng kh ln, cn

phn phi tuyn h s ca LnCPI v LnCPI u nhn gi tr m. Tc gi kt

lun rng p lc ca cung tin rt ln khi nn kinh t ri vo tnh trng lm pht

cao. Cui cng, tc gi khuyn ngh cho mc lm pht thp, n nh m

khng nh hng ti cc quyt nh ca h gia nh v doanh nghip th Ngn hng

Trung ng Vit Nam cn gi cho mc chnh lch lm pht gia cc thng k tip

di mc 1,014%.

1.3.3. Mt s hng nghin cu khc trong v ngoi nc c ng dng

m hnh chui thi gian phi tuyn

Nghin cu u tin v m hnh STAR l ca Bacon (1971) [21], ngi

xut ra m hnh STAR vn dng m hnh ca mnh tm hiu xem tc ng ca

dng nc chy xung mt con knh c nghing ti chiu cao ca lp a tng b

mt b ng nc c cha hot tnh trn b mt. Kt qu nghin cu cho thy rng

dy ca lp a tng c gi nh l ph thuc phi tuyn vo dng nc.

Skalin v Terasvirta (1999) [68], p dng m hnh ESTAR vi d liu chui

thi gian hng nm i vi chn bin kinh t v m: vic lm, sn xut cng nghip,

39

tiu th, xut khu, nhp khu i vi Thy in trong giai on 1870 n nm

1988 gii thch "chu k kinh doanh Thy in". Tc gi ch ra hai ng gp ln

ca m hnh ESTAR. u tin, n gii thch s st gim mnh ca vic lm trong

nhng nm 1920 tt hn so vi m hnh tuyn tnh AR. Th hai, n theo di d liu

t nhng nm 1960 tr i tt hn trong khi m hnh tuyn tnh khng gii thch c.

Hall v cng s (2001) [50], s dng m hnh LSTAR vi d liu chui thi

gian t thng 1/1876 n thng 5/1998 ca cc kh tng thy vn ca Lin Bang

c nghin cu hin tng El Nino Southern Oscillation (ENSO) l mt s gin

on ca h thng kh quyn i dng vng nhit i Thi Bnh Dng c

nhng hu qu quan trng i vi cc iu kin thi tit ton cu. Kt qu ch ra

rng, hin tng El Nino khng tun theo mt quy lut no v m hnh LSTAR c

th gip cho vic d on hin tng El Nino xy ra trc mt vi thng.

M. Koster (2005) [60], p dng m hnh t hi quy chuyn tip trn (STAR)

m hnh ho m hnh v m ca nn kinh t Nam Phi. Kt qu cho thy cc m hnh

phi tuyn cho kt qu d bo tt hn m hnh tuyn tnh.

N.Forster v cng s (2007) [39] dng m hnh LSTAR m hnh ho tc

ng ca cc ci cch nn kinh t ti cc nc Trung v ng u (ECCE). Kt qu

tnh c kh nng chuyn dch theo xu hng v nh mc, gii thch nh hng

ca vic ci cch n GDP v nng sut lao ng. Kt qu cng cho thy hu ht

cu trc b ph v ti cc nc CEEC bi mt qu trnh dng xu th hoc qu trnh

nghim n v. Kt qu cng cho thy ci cch tc ng rt t vo tng trng GDP,

tc ng mnh vo nng sut lao ng.

Ralf Bruggemann, Jana Riedel (2011) [26], s dng m hnh LSTAR

phn tch li sut trong ngn hn Vng Quc Anh thi k 1970-2006. Kt qu

nghin cu cho thy rng nhng pht hin da trn cc m hnh tuyn tnh cho thy

mc kh nhiu cc sai lm v c th dn n d bo t l li sut km. ng thi

nhm tc gi nhn mnh rng i vi trng hp ca Vng quc Anh, phng

php hi quy phi tuyn chuyn tip trn l mt la chn kh thi cho vic phn tch

cc chnh sch tin t v d bo li sut.

40

GS. Nguyn Khc Minh, Nguyn Mnh Hng v Nguyn Vit Hng [61], s

dng hi quy chuyn tip trn logistic (LSTAR) m hnh ho tc ng ca

nhng ci cch chnh sch kinh t Vit Nam t 1985 ti 2006 trong ba khu vc

kinh t: nng nghip, khu vc cng nghip v khu vc dch v. Tc gi nghin cu

tc ng ca vic ci cch ti tng trng GDP v nng sut lao ng trong tng

khu vc. Tc gi c bng chng v s thay i cu trc ca chui GDP v bng

chng tc ng tch cc ca cc ci cch n tng trng GDP thng qua cc kt

qu c lng t m hnh LSTR1 cho ba chui GDP c cho nh sau:

Kt qu c lng ca cc tham s t ba m hnh cho thy tc dch

chuyn ca khu vc nng nghip gia thi u v thi k cui l nhanh hn cc

khu vc khc. Kt lun rng, ci cch trong lnh vc nng nghip thnh cng trong

vic khuyn khch nng dn lm vic v n nh v m. Cc kt qu cng cho thy

cc chnh sch ci cch khc c thc hin c nhng tc ng khc nhau ti

tng trng GDP ca tng khu vc kinh t Vit Nam.

Nhn chung, cc thc nghim v m hnh hi quy chuyn tip trn cc

nc trn th gii th hin v gii thch r hn so vi m hnh truyn thng nht

l i vi nhng tc ng mang tnh th ch, ci cch chnh sch ca nhng quc

gia ang trong giai on pht trin.

CN t

DV t

LnGDP t t t

T R

LnGDP t t t

11

2

1

11, 02 0, 028 (0, 092 0, 0084 ) 1 exp (7, 76/ )( 0, 445)

22, 0, 0135, 0, 9968

11, 52 0, 043 (0, 065 0, 024 ) 1 exp (6,18/ )( 0, 374)

s

s

s

- = + - - + - -

= = =

= + - - + - -

NN t

T R

LnGDP t t t

T R

1

2

11

2

22, 0, 0131, 0, 9935

10, 61 0, 0065 ( 0,2005 0, 0337 ) 1 exp (168, 51/ )( 0, 318)

22, 0, 0069, 0, 9932

s

s

s

-

-

= = =

= + - - - + - -

= = =

41

1.4. Tm tt chng 1

nc ngoi, vic pht trin v s dng cc m hnh hi quy chuyn tip

trn STR phn tch cc hot ng kinh t v m cng nh trong cc lnh vc

khc c tin hnh mnh m trong nhiu nm v thu c nhiu kt qu tch

cc c v l thuyt v thc nghim. Cn Vit Nam tuy cng c kh nhiu hot

ng nghin cu kinh t v m nh: lm pht, cu tin, cng nh cc ch tiu kinh t

v m khc bng cc m hnh kinh t lng song nhng nghin cu da trn lp cc

m hnh chui thi gian phi tuyn cn kh him hoi v thc s cha c nhiu c

kt v kt lun v kinh nghim thc t trong vn ny. V vy, lm r hn vn

l thuyt v kh nng ng dng ca lp m hnh chui thi gian chuyn tip trn

STR vo phn tch mt s ch tiu kinh t v m Vit Nam, th chng mt ca

lun n tp trung vo mt s vn nh sau:

- Trnh by c s l thuyt v m hnh hi quy chuyn tip trn STR dng

chun, cc trng hp c bit ca n.

- Tng quan tnh hnh nghin cu ca lp m hnh hi quy chuyn tip trn

STR mt s nc trn th gii trong c Vit Nam vo nhiu lnh vc khc nhau:

kinh t, a l, kh tngDa vo cc kinh nghim nghin cu ca cc nc bng

m hnh hi quy chuyn tip trn STR m tc gi tng kt s l t liu quan trng

cho nghin cu ca mnh.

V, ni dung ca chng tip theo s xem xt thc trng din bin v lm

pht, vai tr ca chnh sch tin t ca Vit Nam trong giai on 2000-2011 cng

nh xem xt n cc nhn t nh hng n chng, qua chn la cc bin gii

thch v chn la m hnh c lng thch hp cho qu trnh tip tc pht trin kinh

t Vit Nam.

42

Chng 2

PHN TCH DIN BIN LM PHT, VAI TR CHNH SCH

TIN T TRONG KIM SOT LM PHT VIT NAM

Nh trnh by chng mt, lp m hnh hi quy dng chuyn tip trn

(STR) c nhiu nc trn th gii bao gm c nhng quc gia pht trin v

ang pht trin vn dng vo lnh vc phn tch v m. Tuy vy, khng phi lc no

mt m hnh tt nht trong xu hng nghin cu trn th gii l mt m hnh

chun m em i p dng cho tt c cc nc. Vic xy dng mt m hnh

nghin cu, vi cc bin s ph hp phn tch cho cc bin v m ca mt quc

gia n cn ph thuc vo hon cnh hnh thnh lch s, tnh th ch, s liu, quy m

ca tng quc gia .

Tip theo chng 1, ni dung chng hai ca lun n s tp trung xoay

quanh vic phn tch din bin ca lm pht v vai tr ca vic iu hnh chnh

sch tin t trong kim sot lm pht Vit Nam giai on t 2000-2011. ng

thi, cng nh xem xt tnh kh thi trong vic ng dng lp m hnh hi quy

chuyn tip trn STR vo phn tch hai bin s v m l lm pht v cu tin ca

Vit Nam, trn c s s liu thu thp c t nhiu ngun khc nhau.

Vi mc ch , chng 2 ca lun n c b cc nh sau. Mc 2.1 din

bin lm pht v tng trng kinh t Vit Nam trong giai on 2000-2011. Mc

2.2. Mi quan h gia lm pht v tng trng Vit Nam. Mc 2.3 phn tch vai

tr ca chnh sch tin t trong vn kim sot lm pht Vit Nam trong giai

on t 2000-2011. Mc 2.4 phn tch cc nhn t chnh nh hng n lm pht

Vit Nam. Mc 2.5 l tm tt chng 2.

2.1. Din bin lm pht Vit Nam giai on t 2000 n 2011

Sau gn 30 nm ci cch v pht trin kinh t, c bit l sau khi hon

thnh chin lc: n nh- pht trin kinh t x hi n nm 2000 6 a t

nc Vit Nam ra khi tnh trng tr tr, khng hong kinh t v ang bc vo

6 Chin lc do i hi ng ln th VII (6/1991)

43

giai on tng trng nhanh v bn vng. Tuy nhin, trong qu trnh i mi nn

kinh t Vit Nam cng bc l nhiu mt yu km, thm vo l nhng thch

thc ln ang t ra c th gy bt li cho n nh v m trong nc. c bit,

cuc khng hong ti chnh khu vc t gia nm 1997 tc ng mnh n

kinh t nc ta. Tc tng trng kinh t gim t 9,3% (1996) xung cn

4,8%(1999), bt u phc hi vo nm 2000 vi tc tng trng l 6,8%. Tuy

vy, Vit Nam li ang tip tc ng trc nhiu p lc mi, c bit l nhng

vn t ra trong tin trnh hi nhp kinh t quc t v khu vc. Nhng vn

ny, t ra cho cc nh lnh o, cc nh nghin cu kinh t v hoch nh

chnh sch phi tm ra m hnh thch hp cho qu trnh pht trin kinh t Vit

Nam. V k t khi Vit Nam chnh thc tr thnh thnh vin th 150 ca t chc

thng mi th gii WTO (1/2007) th tnh hnh lm pht Vit Nam c xu

hng tng cao mc 2 ch s. Do , lm pht l mt ch c tho lun

nhiu nht trong giai on gn y, v vic kim ch lm pht tr thnh nhim v

trung tm, cp bch nhm n nh kinh t v m.

6.7 6.9 7.1 7.37.8 8.4 8.2

8.5

6.35.3

6.85.9

-0.50.8

43

9.58.4

6.6

12.63

19.89

6.52

11.75

18.13

-5

0

5

10

15

20

25

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Nm

%

Tng trng GDP Lm pht

Ngun: Tng Cc Thng K (GSO 2012), n v % so vi nm trc

Hnh 2.1. Tng trng kinh t v lm pht, 2000-2011

44

Cn c theo th din bin lm pht t 2000-2011 cho thy lm pht ca

Vit Nam c nhng c im ni bt l:

- Bin ng mnh, vi bin dao ng ln (-0,5%-19.89%);

- C nhiu nh nhn xy ra cc nm c t l lm pht t ngt cao hn

so vi cc nm trc , chng hn nh cc nm 2004(9.5%), 2008

(19.89%), 2011(18.13%);

- Xut hin tnh chu k trong ngn hn, tnh chu k ny hu nh c lp i

lp li trong gn sut c thi k nghin cu. R nht, k t 2004-2011 tr i, tnh

chu k xut hin 3 nm 1 ln, c hai nm lm pht tng cao mi c mt nm lm

pht tng thp hn.

iu ny cho thy, kim sot lm pht Vit Nam trong giai on 2000-

2011 cha thnh cng, cn tim n nhiu bt n. Nu cn c vo chiu hng bin

ng ca tc tng trng kinh t th din bin ca lm pht Vit Nam trong

giai on t 2000-2011 c th c chia thnh hai giai on:

- Giai on th nht, t 2000-2006, y l giai on m t l lm pht thp

gi mc mt ch s v tng trng cao. Trong , tng trng trung bnh giai

on 2000-2006 l 7,49%. i sng kinh t- x hi n nh.

- Giai on th hai, t nm 2007-2011, y l thi k m t l lm pht lm

pht Vit Nam tng cao mc hai ch s ( ngoi tr 2009 lm pht 6,52%), i km

vi lm pht cao l hin tng suy gim tc tng trng, tc tng trng bnh

qun trong c giai on t 2007-2011 l 6,56%. c bit, k t nm 2007 tr i,

lm pht c xu hng mt n nh, thng xuyn cao, ko di lu hn v dao ng

mnh hn so vi lm pht ca cc nc trong khu vc. Chiu hng bin ng ca

ch s CPI trong giai on 2007-2011 gn lin vi nhng bin ng din bin gi c

trn th gii.

2.1.1. Din bin lm pht trong giai on 2000-2006

K t khi Chnh ph bt u tin hnh chng trnh ci cch ton din h

thng kinh t Vit Nam vo nm 1989. Trong sut thp nin 1990, nn kinh t Vit

Nam t c nhng thnh tu ht sc ng ch , thnh cng bc u ca

45

nhng bin pht ci cch nm 1989 gy c n tng mnh m, c bit trong

lnh vc chng lm pht, t l lm pht gim lin tc hng nm, t 67,1% vo nm

1990 xung cn 3,6% vo nm 1997. Bn cch , tc tng trng GDP tng

lin tc cc nm tip theo t 5,1% (1990) n 8,8% vo nm 1997. Do nh hng

t cc cuc khng hong ti chnh lin tip trong 3 nm, Chu (1997), Nga

(1998), Brazil (1999) v s ri lon v ti chnh Mexico (1999) lm cho tc

tng trng kinh t ca nhiu nc trn th gii, c bit l khu vc Chu b tht

li v tc ng tiu cc ti kinh t Vit Nam. Nn kinh t Vit Nam trong nhng

nm cui thp nin 1990 phi tri qua hin tng suy gim gi lin tc, sc mua

gim st, u t nc ngoi v xut khu c du hiu suy gim, sn xut trong nc

ri vo tnh trng tr tr, hng ha ng nhiu, tht nghip gia tng ... v biu hin

ca hin tng ny l hin tng gim pht xy ra trong hai nm 2000, 2001 ca

giai on 2000-2006.

Nu ly mc bt u t nm 2000 lm c s so snh, nu so vi giai on

trc nm 2000 t ch ra sc chng lm pht th nn kinh t Vit Nam li t ngt

chuyn sang tnh trng chng thiu pht nhng nm 2000, 2001. Theo bo co

ca IMF, tnh hnh kinh t Vit Nam nhng nm u ca giai on 2000-2006 c

du hiu suy gim tc tng trng v i km vi hin tng gim pht, c th l:

Nm 2000, ch s gi lin tc gim qua cc thng trong nm, ch c 2 thng

u nm (t thng 1 n thng 2) c t l lm pht dng, 5 thng tip theo t thng

3 cho n ht thng 7 u c t l lm pht m. T l lm pht cho c nm 2000 l -

0,6%, tc tng trng t 6.7% thp hn so vi tc tng trng cc nm

trc .

46

0.40%

1.60%

-1.10%

-0.70%-0.60%

-0.50%-0.60%

0.10%

-0.20%

0.10%

0.90%

0.10%

-1.50%

-1.00%

-0.50%

0.00%

0.50%

1.00%

1.50%

2.00%

Thng1

Thng2

Thng3

Thng4

Thng5

Thng6

Thng7

Thng8

Thng9

Thng10

Thng11

Thng12

nm 2000

Ngun: Tng cc Thng K Vit Nam

Hnh 2.2. Biu ch s gi tiu dng (CPI) cc thng nm 2000

Nm 2001, gi tiu dng tip tc gim trong su thng u nm (CPI gim

lin tc trong 4 thng lin tip, thng 3 gim 0,7%, thng 4 gim 0,5%, thng 5

gim 0,2%, thng 6 gim 0,3%). Mt hng c gi gim mnh nht vn l gi lng

thc, thc phm, cy cng nghip, hng dt may, vn ti v bu chnh vin thng.

Kt qu l n cui nm 2001 nh nhiu n lc, chng ta y c t l lm pht

ln 0,8%, tc tng trng nng ln t 6,9%.

Nh vy, c th thy trong hai nm 2000, 2001 t l lm pht Vit Nam

thp mc k lc v tc tng trng kinh t cng c du hiu suy gim. C

nhiu nguyn nhn gii thch cho tnh trng gim pht ny, bao gm c nguyn

nhn khch quan v ch quan.

Nguyn nhn ch quan: hng ha sn xut khng gn vi tiu dng; trnh

qun l km v cng ngh lc hu.

Nguyn nhn khch quan: do tc ng ca cc yu t bn ngoi: s gim gi

hng ha v dch v trn th gii; cc cuc khng hong ti chnh lm nh tr

thng mi ton cu dn n gim sn xut v tng tn kho.

47

Tm li, tnh trng thiu pht trong hai nm 2000, 2001 l biu hin ca mt

nn kinh t ang trn suy gim v y l hu qu ca mt qu trnh sn xut mt

cn i v c cu do hu qu lch s li. Mc d, trnh tnh trng gim pht

ko di gy tr tr th ngay t nm 2000 Chnh ph thc hin chnh sch ti chnh

theo hng kch cu kch thch kinh t7. Vic thc hin chnh sch kch cu ny

ko cho t l lm pht nm 2001 tng ln 0,8%. Tuy nhin, v sau mt s kin

khc li cho rng vic duy tr chnh sch kch cu lin tc trong nhiu nm m bt

u t gia nm 2000 c nh gi l t hiu qu, bi v cc n gy tc ng qu

mc cn thit trong khi iu kin kinh t trong nc v th gii c s thay i v tt

nhin kt qu em li khng c nh mong mun. V, chnh bin php kch cu

vo thi im ny tuy lm tng mc gi chung vo cc nm 2002-2003, nhng

ng thi lm cho lm pht tng cao tr li cc nm tip theo.

Sang nm 2002, tnh hnh kinh t th gii nhn chung vn cha phc hi

nhng nh c s c gng, n lc ca cc nghnh, cc cp nn nn kinh t Vit nam

bt u c du hiu phc hi. Gi c th trng c chuyn bin tch cc, ch s gi

Mô Hình Hồi Quy Chuyển Tiếp Trơn

Documents

Transcript of Mô Hình Hồi Quy Chuyển Tiếp Trơn