mmg dergi_54

Mimarl›k: Mimari tasar›m,ekoloji, ekolojik enerji

Osmanl› ‹stanbul’undaHalkal› Su Yolu

Bir ça¤dafl Osmanl› mimar›:Mimar Kemalettin Bey

Enerji sektörü yenidendizayn ediliyor:

Yenidenyenilenebilirenerji kaynaklar›

Sayı 54 Mayıs - Haziran 2010

54

Minarl›k: Mimari tasar›m,ekoloji, ekolojik enerji

Osmanl› ‹stanbul’undahalkal› su yolu

Bir ça¤dafl Osmanl› mimar›;Mimar Kemalettin Bey

Enerji sektörü yenidendizayn ediliyor;

Yine yenidenyenilenebilirenerji kaynaklar›

Sayı 54 Mayıs - Haziran 2010

54‹mtiyaz Sahibi

Mimar ve Mühendisler Grubu adınaGenel Başkan

Avni Çebi

Sorumlu Yaz› ‹flleri MüdürüAdem Sarı

Yay›n Koordinatörüİsmail Şaşmaz

[email protected]

Yay›n KuruluMehmet İşci, Osman Arı, Yakup Güler,

Mahmut Çelik, Yavuz Sarı, Mehmet Bulayır, Mesut Uğur, Osman Şahbaz, Yılmaz Ada

Bu Say›ya Katk›da BulunanlarAhmet Erkoç, Dilaver Demirağ,

Hikmet Ateş, Yılmaz Ada,

Yay›n Dan›flma KuruluProf. Dr. İlhami Karayalçın,

Prof. Dr. Nazif Gürdoğan, Adnan Çelik,Prof. Dr. Nizamettin Aydın, Prof. Dr. Zeki Çizmecioğlu,

Yrd. Doç. Dr. Ömer Faruk Kültür, Ali Reyhan Esen, Fatih Dönmez

EditörA. Kadir Mermertaş

[email protected]

Görsel YönetmenNevzat Albayrak

Renk Ayr›m›Muhammet Dilsiz

[email protected]

‹letiflim AdresiKuştepe Biracılar Sok. No: 7

Mecidiyeköy/İstanbulTel: 212 217 51 00Fax: 212 217 22 63

Web: www.mmg.org.trE-posta: [email protected]

‹çerik ve Yap›m

Eski Osmanlı Sok. Cansun Apt. 5/7Mecidiyeköy/İstanbulTel: 212 273 27 50Fax: 212 273 27 51

Web: www.ajanspiksel.comE-posta: [email protected]

Bas›mMilsan Basın San. A.Ş.

0212 471 71 50

Yay›n Türüİki ayda bir yayınlanır.

Yerel Süreli YayınÜcretsizdir

Yazı ve reklamların içerik sorumluluğu sahiplerine aittir. Kaynak gösterilerek

alıntı yapılabilir.

Merhaba,

Ülkeler gelifltikçe enerjiye gereksinim daha da artmakta. Fosilyak›tlar›n çevreye verdi¤i zararlar ve tükenecek olmalar› yeni kay-naklar› gündeme getirmekte. Art›k tükenen kaynaklar yerine tüken-meyen, yenilenen kaynaklar enerjide a¤›rl›k kazanmaya bafllad›. Özel-likle petrolün gündemden düflmeye bafllamas› enerji sektörünü etkile-di¤i gibi sanayi sektöründe de yeni geliflmeleri beraberinde getirdi.

Sanayi toplumlar› kendilerine yeni enerji kaynaklar›na göre flekil ver-meye, büyüme stratejilerini buna göre oluflturmaya bafllad›lar.Örne¤in fosil yak›tlarla çal›flan araçlar yerine elektrikli ve biodizel ileçal›flan araçlar üretilmeye baflland›. Bu geliflmeler ülkelerin d›fl poli-tikalar›na da yans›yor. Petrol ve benzeri yak›tlar üzerinden oluflturulandevlet politikalar› yerini alternatif stratejilere b›rakmaya bafll›yor.

Do¤u ile bat› aras›nda enerji köprüsü olan ülkemiz de bu yeni strate-jilere ayak uydurmak zorundad›r. Hem enerji köprüsü olmas› hem deyenilenebilir enerji kaynaklar› bak›m›ndan zengin bir ülke olmas› yenidünya düzeninde ülkemizin rolünü büyütecektir. Bu ba¤lamdageçmiflten gelen enerji politikam›z yeniden dizayn edilmelidir.

Enerji sektörünün büyüklü¤ü ve bugün gelinen noktadaki önemindendolay› Mimar ve Mühendis Dergisi olarak bu say›m›zda enerji sek-töründeki geliflmeleri ve yeni stratejileri dosya konusu olarak eleald›k. Enerji sektöründe söz sahibi uzmanlarla konuyu derinlemesineinceleyerek siz de¤erli okuyucular›m›z›n de¤erlendirmesine sunduk.

Ayr›ca bu say›m›zda yine ilgi ile okuyabilece¤iniz röportajlar,mimarl›k ve mühendislikle ilgili makaleler bulabileceksiniz

Önümüzdeki say›larda buluflmak dile¤iyle…

A. Kadir Mermertafl

editörden

Bizden Haberler

Haber

Mimarl›k: Mehmet ‹flci; Mimari tasar›m, ekoloji, ekolojik enerji

Foto¤raf: Osman Ar›

Makale: fiahan Dede, Aksel Cesur

Kitapl›k

Bir Portre: Bir ça¤dafl Osmanl› mimar; Mimar Kemalettin Bey

Teknoloji

Ajanda

Çizgi-Yorum: Yakup Güler

28DOSYA

Enerji sektörü yeniden dizayn ediliyor;

“Yeniden yenilenebilir enerji kaynaklar›”‹nsano¤lu varoldu¤u günden itibaren enerjiye gereksinimduymufl ve çeflitli enerji kaynaklar›n› kullanm›flt›r. Kas gücünden atefle, suya kadar birçok enerji kayna¤›n› kullanarakinsanl›k var olma savafl› verdi. Genel olarak bakt›¤›m›zdaasl›nda insanl›k tarihinin ilk y›llar›nda belki yokluktan belkibilgi eksikli¤inden yenilenebilir enerji kaynaklar› kullan›l›yordu.Sanayi toplumuna gelindi¤inde ise fosil yak›tlara a¤›rl›k verilmeye baflland›. Fakat bu yak›tlar›n çevreye verdi¤i zararlarve tükenecek olmalar› insanlar› yeniden yenilenebilir enerji kaynaklar›na yöneltti. Mimar ve Mühendis Dergisi olarak bizdebu say›m›zda dosya konusu olarak enerjinin bu serüvenini ve ülkemizin enerji politikas›n› ve yap›lmas› gerekenleri ele ald›k.

Sinema veMühendislik: Filme bulaflm›fl ‘petrol’lekesinin 44 y›ll›khikâyesi: “Topra¤›n Kan›”

92

Haber Analiz: Kontrolsüz nüfusart›fl›n›n zararlar› ve‹stanbul Bo¤az›’naüçüncü köprü

20

7700 7744 7788

Tan›t›m: Enerji ve EnerjiVerimlili¤i Ortak Ak›lToplant›lar›

Gezi: Tarakl›’danMudurnu’ya

Tarihten: Osmanl› ‹stanbul’undaHalkal› Su Yolu

Kent ve Yaflam:Çevre, enerji ve mimari

84

6

16

22

77

86

87

90

94

95

96

lkemiz kalk›nmakta, sanayimizgeliflmekte, gittikçe artan teknolo-

ji kullan›m› enerji ihtiyac›m›z› h›zla art-t›rmaktad›r. Türkiye, bugün için dünya-n›n en büyük 17. ekonomisi ve dünya-n›n enerji talebi artmas› oran›nda da 2.büyük ülkesidir. Enerjide % 73 oran›n-da d›fla ba¤›ml› olan ülkemizin kalk›n-mas›nda en büyük darbo¤az› da ener-jide bu d›fla ba¤›ml›l›k oluflturuyor.

Türkiye ihtiyac› olan enerjiyi bir flekildesa¤l›yor. Her ne kadar d›fla olan ba¤›m-l›l›¤›m›z ülkemizin kalk›nma ve refahseviyesini artt›rmakta bir engelse debunu bir avantaja çevirmekte elimizde.Ülkemizin genç, dinamik ve e¤itimli nü-fusunun oluflturdu¤u kalk›nma talebi ül-kemiz için en büyük enerjidir. Yeni tek-nolojilere h›zla adapte olan insan›m›z,kendi yerli enerji sanayisini de ürete-cek potansiyele sahiptir. Türkiye’de bukonuda olumlu ad›mlar at›l›yor. Önü-müzdeki 10 y›lda, artan enerji talebimi-zi karfl›lamak için 100 milyar ABD dola-r› yat›r›m yap›lacakt›r. Bu yat›r›mlardayerli teknoloji oran›n› artt›rmak için ge-rekli tedbirler ilgili bakanl›klarca al›n-mal› ve bu konuda yat›r›m yapacak gi-riflimcilere gerekli destekler verilmeli-dir. Küçük yat›r›mc›lar›n yapamayaca¤›teknoloji transferi sa¤lanmas› için ener-ji yat›r›mlar›nda konsilidasyona gidile-rek, yat›r›mlarda yerli teknoloji katk›pay›n›n artt›r›lmas› sa¤lanmal›, bununiçin gerekli zemin yasal olarak ihaledokümanlar›nda oluflturulmal›d›r. Ülke-mizin enerji teknolojilerinde bir üs ol-mas› için zemin haz›rlanmal›d›r. Yoksaher yat›r›mc›n›n bir ifltahla girece¤ienerji sektörü at›l yat›r›mlar›n oldu¤u,teknoloji üretemedi¤imiz ve devletinal›m garantisini bekleyen, biriktirdi¤i-miz kaynaklar›n yat›r›mlar›n finansma-

n›na akt›¤› bir alana dönüflebilir.Fosil yak›tlardaki azalma ve çevreyeverdi¤i zararlardan dolay›, önümüzde-ki dönem yenilenebilir enerjilerin ça¤›olacakt›r. Türkiye, enerjideki 1700’ler-de bafllayan kömür ve 1850’ lerde bafl-layan petrol uygulamalar›n› 100 y›l ge-riden gelerek yakalamaya çal›flt›. Önü-müzdeki 30 y›l yenilenebilir enerji ve 0karbon emisyonlu hidrojen enerjisi ça-¤› olacakt›r. Bu konuda ülkemiz dahaönceki enerji devrimlerinde kaybetti¤izaman› kazanmak için daha dikkatli ol-mal› ve gerekli yat›r›mlar› yapmal›d›r.

Ülkemiz h›zla artan enerji ihtiyac›n› kar-fl›lamak ve stratejik bir teknoloji olaraknükleer enerji yat›r›mlar›n› gerçeklefl-tirmelidir.

Türkiye bir taraftan enerji ihtiyac›n› kar-fl›larken bir taraftan da enerjinin verim-li kullan›m› konusunda bir seferberlikbafllatmal›d›r. Ülkemizde bir mal›n üre-timinde enerjinin maliyeti Avrupa böl-gesine göre 2, Japonya ya göre 4 mislipahal›d›r. Bu rakamlar› h›zl›ca afla¤›laraçekecek verimlilik politika ve uygula-malar›n› sanayiden konutlara kadar uy-gulamal›y›z. Enerji Bakanl›¤›m›z›n bafl-latt›¤› enerjinin verimli kullan›m› uygu-lamalar›na destek vermeli ve bu uygu-

lamalar›n yayg›nlaflmas›na yard›mc› ol-mal›y›z. Enerjide dünya % 70’ler ora-n›nda kömür ve fosil yak›tlara ba¤l›d›r.Bu noktada yap›lacak her türlü iyilefltir-me çevrenin ve ekosistemin korunmas›için önemlidir. Burada yap›lacak olanbir davran›fl de¤iflikli¤inden çok birkültür de¤iflimini gerektirmektedir. Birfleyin sat›n alma de¤erinin ötesinde etikde¤erine vurgu yap›lmal›, israftan uzakolarak gelecek nesillerinde yeryüzün-de sa¤l›kl› yaflam hakk›na sayg› duy-mal›y›z.

Mimar ve Mühendisler Grubu olarakenerjinin verimli kullan›m› çok disiplinlibir mühendislik alan› oldu¤u için tasa-r›mdan iflletmeye kadar önemli bir ko-nu olarak görüyoruz. Bafllat›lan enerjiverimlili¤i çal›flmalar›na katk› olmas›aç›s›nda 27 May›s’ta ‹stanbul Milli E¤i-tim Müdürlü¤ü yöneticilerine yönelikolarak yapaca¤›m›z “Okullarda Enerji-nin Verimli Kullan›m› Seminerini”önemsiyoruz. Bu etkinli¤i kurucu üyesioldu¤umuz TEVEM (Türkiye Enerji Ve-rimlili¤i Meclisi)’in bir etkinli¤i olarakda görüyoruz. Sivil toplumun bafllat›lan güzel uygula-malar›n yay›l›m›nda yetkili kurumlarayard›mc› olmas› önemli bir görevdir.Bu konuda enerjinin ve suyun verimlikullan›m› için çal›flmalar yapmal›y›z veyapanlar› desteklemeliyiz. Bilmeliyiz kiparan›n da sat›n alamayaca¤› bir güniçin geç kalm›fl olabiliriz. Birlikte çevre-si daha güzel korunmufl bir dünya inflaetmek için çal›flmal›y›z.

Türkiye, enerjisini arayan ülke

Baflkandan

Avni ÇebiGenel Baflkan

Ü

Önümüzdeki 30 y›l yenilenebilir enerji ve

0 karbon emisyonlu hidrojenenerjisi ça¤› olacakt›r. Bu

konuda ülkemiz daha öncekienerji devrimlerinde

kaybetti¤i zaman› kazanmak içindaha dikkatli olmal› ve gerekli

yat›r›mlar› yapmal›d›r.

B�ZDEN HABERLER

6 Mimar ve Mühendis Mayıs-Haziran 2010

imar ve Mühendisler GrubuDerne¤i Konya ‹l Temsilcili¤itaraf›ndan düzenlenen Ni-

san ay› Bizbize Konuflmalar program›n-da AR-Ge ve ‹novasyon konusu ele al›n-d›. Selçuklu Belediyesi Ahmet Keleflo¤luKültür Merkezi’nde düzenlenen progra-ma konuflmac› olarak kat›lan Prof. Dr.M. Fatih Botsal›, inovasyonun tan›m›,türleri ve ekonomik de¤erleri konusun-da kat›l›mc›lara bilgi verdi . Bilim ve teknoloji dünyas› taraf›ndanson dönemde ad›ndan s›kça bahsedileninovasyonun, bilim ve teknolojinin eko-nomik ve toplumsal yarar sa¤layacak fle-kilde yenilenmesi anlam›na geldi¤ini be-lirten Botsal›, “günümüz rekabet koflul-lar›na göre yeni veya iyilefltirilmifl ürün,hizmet veya üretim yöntemi gelifltirmekve bunu ticari gelir elde edecek hale ge-tirmek için yürütülen tüm süreçler ino-vasyonun kapsam›na girmektedir. Gelifl-mifl ülkelerle aram›zdaki teknoloji veüretim aç›¤›n›n kapat›labilmesi için deiflletmelerin inovasyon ile ar-ge çal›flma-lar›na önem vermeleri gerekmektedir”dedi. ABD ve Avrupa ülkelerinin gerçek-leflen ekonomik büyümelerinin en az ya-r›s› teknolojik inovasyon ile sa¤land›¤›n›belirten Botsal›, “Türkiye’de ulusal vebölgesel inovasyon sistemleri kurulmal›ve bunlar›n uygulanmas› sa¤lanmal›-d›r,” dedi. Mimar ve Mühendisler Grubu Konya ‹lTemsilcisi Arif Kösen ise “1993 y›l›nda‹stanbul’da kurulan ve Konya’ya tafl›d›-¤›m›z Mimar ve Mühendisler Grubumeslektafllar›m›z› bilgilendirmek ve biraraya getirerek olumlu bir sinerji mey-dana getirmeyi amaçlamaktad›r. E¤itimseminerleri, farkl› konulardaki araflt›r-ma çal›flmalar›m›zla meslektafllar›m›z›nkendilerini gelifltirmelerini, bilimsel, kül-türel ve teknolojik geliflmeleri takip et-melerini hedefliyoruz” dedi.

M

MG Çarflamba Toplant›s›’na kat›lan DES‹ Genel Müdürü Dr. ÖmerDo¤an “AR–GE’nin Rekabet Gücü” konusunda kat›l›mc›lara bilgiverdi. AR-GE, emek – sab›r – bilgi isteyen bir olgu ve bunu tutku haline

getirmifl insan say›s›n›n az oldu¤unu belirten Do¤an, “AR-GE’de en önemli unsu-run, ürüne bilgi unsurunun kat›lmas›d›r. Çünkü ürün kendine has olmak zorun-dad›r, aksi takdirde de taklitlerinin önüne geçmek imkâns›zlaflmaktad›r,” dedi.AR-GE’nin bir aflamas›ndan olan ‘saha testleri’nin yeterli geri beslemeyi sa¤lamakve ürüne nihai hali vermek aç›s›ndan çok önemli oldu¤unu aktaran Do¤an, tüketi-cilerde üretici farkl›l›klar›n›n oluflturulmas›n›n çok elzem oldu¤unu ifade etti.Uzakdo¤ulu üreticilerin genelde stoklu çal›flmad›klar›n›, siparifl sürelerinin, eközellik istemenin, özellikleri belirlemenin ve kalite de¤iflkenli¤inin ve ucuzlu¤unsorun oldu¤unu aktaran Do¤an, ithalatç› olman›n çözüm olmad›¤›n› özellikle vur-gulad›. Baflkas› da yapabiliyorsa burada dikkatli olunmas› gerekti¤ini belirtenDo¤an, “ithal edilmesi düflünülen bir ürünün birçok farkl› marka alt›ndabas›labilir olmas›n›n, kendine has ürün oluflturmamas›na neden olacakt›r. Bilgiyo¤un ürünlerin üretimine yönelmek gerekmektedir. Bunlar›n üretiminde deözellikle yaz›l›m ve AR-GE k›s›mlar›n›n yerli b›rak›lmas›, know-how’›n yo¤unolmad›¤› ürünler için efor sarf etmek yerine de ithalat›n›n yap›lmas› mant›kl› ola-cakt›r,” dedi.Marka ve patent ifllemleri de salt ürünü korumak ad›na yap›lan bir uygulamaolmad›¤›n›, bunlar al›nmad›¤› takdirde hukuki olarak da zor durumadüflülebilece¤ini söyleyen Do¤an, “zaten taklidin önüne geçmek neredeyseimkâns›z,” dedi. Al›c›s›nda farkl›l›¤› istetecek ürünler üretmenin gereklili¤iüzerinde duran Do¤an, “bir ürün standart olmamal›d›r,” dedi. Do¤an, Japonlar ileABD’lilerin iflbirli¤i ile Japonya’da yap›lan bir tünel projesine de¤inerek, projeninbitiminden sonraki 3 y›l iflletim gelirleri ABD’lilere ait olacak olan proje bittiktensonra 3 y›l boyunca neredeyse hiç kullan›lmad›¤›n›n gözlendi¤ini, rekabetin enönemli faktörlerinden birisinin de kültür oldu¤unu, çünkü kültürün de rekabetietkiledi¤ini ifade etti.Uzakdo¤ulu firmalar›n çok fazla alt tedarikçisinin olmas›n›n da onlar› avantajl›k›ld›¤›n› aktaran Do¤an, ülkemizde otomotiv sektörünün geliflmesinin en önemlietmeninin de çok güçlü yan sanayisinin olmas› oldu¤unu vurgulad›. Katk› sa¤lay-acak, de¤er yaratacak iflbirli¤inin her zaman faydal› oldu¤unu söyleyen Do¤an,firmalarda ba¤›ms›z AR-GE birimlerinin de olmas› gerekti¤ini söyleyerek, aksitakdirde bir AR-GE kültürünün oluflmas›n›n zor oldu¤unu ifade etti.

“Bilgi yo¤un ürünler üretmeliyiz”

M

DES‹ Genel Müdürü Dr. Ömer Do¤an;

“‹novasyon ve AR-GE ç›k›fl yoluolacakt›r”

Prof. Dr. M. Fatih Botsal›;

B�ZDEN HABERLER


MG Kayseri fiubesi taraf›ndan düzenlenen “Bizbize Konuflma-lar” program›n›n nisan ay› konu¤u Orta Anadolu Kalk›nmaAjans› (ORAN) Genel Sekreteri Dr. Mustafa Palanc›o¤lu oldu.

Kalk›nma ajanslar›n›n kurulufl amaçlar› ve iflleyifl süreci hakk›nda bilgiveren Palanc›o¤lu, "dünyada 500 civar›nda kalk›nma ajans› ve merkeziAvrupa’da bulunan Kalk›nma Ajanslar› Birli¤i bulunmaktad›r. Ülkemizdeuzun zaman önce kurulmas› için çal›flmalar yürütülen kalk›nma ajansla-r›n›n önü engellenmelerle t›kand›¤›ndan bir türlü yol alamam›flt›. Ancakyap›lan yasal düzenlemelerle birlikte hayata geçirilerek, bugün itibariyleülkemizde 26 Kalk›nma Ajans›’n›n kuruluflu tamamland›," dedi.Orta Anadolu Kalk›nma Ajans›’n›n Kayseri, Yozgat ve Sivas illerini kapsa-d›¤›n› ve ajans›n merkezinin de Kayseri’de bulundu¤unu belirten Palan-c›o¤lu, “Kalk›nma Ajans›’n›n yönetim kurulunda illerin valileri, belediyebaflkanlar›, ticaret odas› baflkanlar›, il genel meclis baflkanlar› bulunmak-tad›r. Kalk›nma Ajans›, kamu ‹hale yasas›na tabi olmayan, ticari iflletme-ler kurup kar-zarar getiren faaliyetlerde bulunabilecek bir yap› olan ka-mu tüzel kiflili¤idir. Karar mekanizmas› yönetim kurulu olan ajans›n yü-rütmesini ise Genel Sekreterlik yönetmektedir. Ajans bünyesinde 100üyeden müteflekkil bir Kalk›nma Kurulu yer almaktad›r. Bu kurul, genelsekreterli¤e görüfl bildirmek ve proje önermek fleklinde görev yapar. Yineajans bünyesinde oluflturulan Yat›r›m Destek Ofisi ‘nde de bu görüfl veproje önerileri de¤erlendirilir. Kalk›nma ajanslar›n› Devlet Planlama Tefl-kilat›’n›n yerele kaym›fl hali olarak tan›mlayabiliriz,” dedi.Ajans›n ayn› zamanda kurumlar aras› iletiflim ve koordinasyon görevi deyapt›¤›n› belirten Palanc›o¤lu flunlar› söyledi: “Ajans›n AB projelerininhavuzu haline gelmesi planlanmaktad›r. AB hibe programlar› ve bu prog-ramlardan yararlanmak isteyenlerin ürettikleri projelerin buluflma adre-si Kalk›nma Ajanslar› olacakt›r. Proje haz›rlama konusunda da ücretsizdestek verilecektir. Ajans›m›z, sektörler baz›nda araflt›rma ve veri toplan-ma çal›flmalar› yapmaktad›r. Toplanan verilerin ifllenmesinden sonra,sektörel t›kan›kl›klar›n afl›lmas›, yeni yat›r›m sektörlerinin oluflturulmas›ve yat›r›mlar›n do¤ru flekilde yönlendirilmesi konular›nda çözümler üre-tilecektir. Bu sayede tüm yat›r›mc›lar›n tek adreste buluflmas› ve yat›r›mverimlili¤inin sa¤lanmas› hedeflenmektedir.” dedi

Orta Anadolu Kalk›nma Ajans› Genel Sekreteri Dr. Mustafa Palanc›o¤lu;

“Kalk›nma ajanslar› ileyat›r›m daha kolay”

M

MG Ankara fiubesi taraf›ndan düzenle-nen e-Devlet konulu Bizbize Konuflmalarprogram›na Baflbakanl›k e-Devlet Dan›fl-

ma Grubu Baflkan› Dr. Ramazan Alt›nok konuk ol-du. Alt›nok, sunumda e-Devlet nedir? Ülke olarakbiz nerdeyiz? Dünya nereye gidiyor? Teknoloji nere-ye gidiyor? Web 2.0 hayat›m›za ne gibi yeniliklergetirdi? gibi konulara de¤indi.e-Devlet’in teknik boyutlar›ndan daha ziyade sos-yal boyutlar› oldu¤unu aktaran Alt›nok, ideal e-Dev-let uygulamas›na gidildi¤inde vatandafl›n devletdairesine gitmeden, ka¤›t kullanmadan tüm ifllem-lerini halledebilece¤ini belirtti. Kâ¤›d›n bürokrasi-nin ruhu oldu¤unu, kâ¤›ts›z bürokrasinin çok nadiroldu¤unu, kiflilerin kudretinin kâ¤›da yans›yan im-za ve mühürleriyle ortaya ç›kt›¤›n› ifade eden Alt›-nok, kâ¤›d›n saltanat›n›n bitmesinin bürokrasininde saltanat›n› tehdit edece¤ini söyledi. e-Devlet sis-teminde kamu hizmetlerinin hepsinin internet or-tam›nda ve tek bir internet adresinde, yap›lacak iflbafll›klar›na göre düzenlenmesi gerekti¤ine de¤i-nen Alt›nok, “e-devlet yap›s›nda büyük bakanl›k bi-nalar› yerine hizmet var” dedi. E-Devlet’e geçiflte oldukça iyi durumda olan ‹s-veç’te birçok ifl internetten yürütüldü¤ü için, örne-¤in kültür dairesi bir apartman dairesinde çal›flan10 kifliden olufluyor. ‹rlanda’da bankalar caddesiolarak bilinen caddede bankalar›n ço¤u flubelerinikapatm›fl ve art›k bu yerlerin ço¤u hamburgerci ol-mufl. e-Devlet’in devlet ve vatandafl aras›ndaki ilifl-kiyi ve devlete bak›fl aç›s›n› de¤ifltirece¤ine de¤inenAlt›nok, demokrasinin halk›n yönetime kat›lmas›oldu¤unu ve e-Devlet’in bu kat›l›m› önemli orandaart›rabilece¤ini ifade etti. 2003’te resmi olarak e-Devlet’e geçifl çal›flmalar›n›n bafllad›¤›n› fakat2010’da bitmesi planlanan 111 projenin 6-7 tane-sin hayata geçirebildi¤ini aktaran Alt›nok, Türki-ye’de istenen ilerlemenin olmamas›n›n sebebininne yap›laca¤›n›n bilinmemesi ve teknoloji problemiolmad›¤›n›, sorunun mevzuat sorununun yan› s›ratüm kamu kurulufllar›n›n koordinasyon içinde be-raber hareket edememesinden kaynakland›¤›nade¤indi. Alt›nok, sistemin hayata geçirilmesi için,kalifiye kiflilerden oluflturulmufl bir koordinasyonkurumunun kurulmas› gerekti¤inin önemine iflaretetti.

Baflbakanl›k e-Devlet Dan›flma Grubu Baflkan› Dr. Ramazan Alt›nok;

“e-Devlet’in yap›s›ndahizmet var”

M

B�ZDEN HABERLER


MG Genel Baflkan› Avni Çebi, Genel Sekreter AdemSar› ve Genel Sekreter Yard›mc›s› ‹smail Özkaya ilebirlikte ‹stanbul Ticaret Üniversitesi Rektörü Prof. Dr.

Sabri Orman'› makam›nda ziyaret etti. MMG'nin yapt›¤› çal›flmalar hakk›nda k›sa bilgi veren MMG Ge-nel Baflkan› Avni Çebi, sivil toplum kurulufllar›n›n günümüzdedaha da önem kazand›¤›n› ifade ederek, üniversitelerle iflbirli¤i-ne gittiklerini belirtti. Bu çerçevede Turgut Cansever Okumalar›programlar›n›n bir oturumunu ‹stanbul Ticaret Üniversitesi'ninev sahipli¤inde gerçeklefltirildi¤ini dile getiren Çebi, “katk›lar›n-dan dolay› ‹stanbul Ticaret Üniversitesi’ne teflekkür ediyoruz.Düzenlenecek yeni etkinliklerde de ‹stanbul Ticaret Üniversite-si'yle iflbirli¤ini gelifltirerek devam ettirmek istiyoruz,” dedi. MMG'nin etkinliklerini ilgiyle izledi¤ini ifade eden ‹stanbul Tica-ret Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Sabri Orman, “sivil toplum ku-rulufllar›n›n etkinliklerine ellerindeki imkânlar çerçevesindeyard›mc› olmaktan mutluluk duyar›z. Yap›lacak çal›flmalarda ifl-birli¤ini tesis etmek ülkemiz için yap›lacak çal›flmalarda çokönemli bir yer teflkil etmektedir,” dedi.

“Üniversite ve Sivil ToplumKurulufllar› iflbirli¤i yapmal›”

M

imar ve Mühendisler Grubu Genel Baflkan› Avni Çebi, MMG D›fl ‹liflkilerdenSorumlu Yönetim Kurulu Üyesi Osman fiahbaz ve MMG Genel Sekreteri

Adem Sar›, Macaristan Cumhuriyeti Baflkonsolosu Dr. András Gyenge’yimakam›nda ziyaret ettiler.Genel Baflkan Avni Çebi, Macaristan Baflkonsolosu Dr. András Gyenge’ye Mimarve Mühendisler Grubu hakk›nda k›sa bir bilgi vererek, “Mimar ve Mühendis” der-gisinden takdim etti. Ziyarette ayr›ca Gyenge’ye 28 May›s – 1 Haziran 2010 tarih-leri aras›nda Macaristan’a düzenlenecek olan kültür gezisi hakk›nda bil-gilendirme yap›ld›. Macaristan’daki MMG eflde¤eri kurumlarla nas›l bir diyalogiçinde olunabilece¤i, iflbirliklerinin nas›l art›r›laca¤› hususlar›ndan fikiral›flveriflinde bulunuldu.

Macaristan Baflkonsolosu’na ziyaret

M

‹stanbul Ticaret Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Sabri Orman;

“Tarihi eserlere yeniden hayat veriyoruz”

Vak›flar Genel Müdürü Yusuf Beyaz›t;

MG Ankara fiube Baflkan› Y›lmaz Ada ve YönetimKurulu üyesi Ertu¤rul Kuyrukçu Vak›flar Genel Mü-dürü Yusuf Beyaz›t’› makam›nda ziyaret ettiler.

Vak›flar Haftas› dolay›s›yla gerçeklefltirilen ziyarette Vak›f-lar genel Müdürlü¤ü’nün yapt›¤› çal›flmalar hakk›nda bilgial›flveriflinde bulunuldu. Vak›flar Genel Müdürlü¤ü’nün sony›llarda yapt›¤› çal›flmalar› yak›ndan takip ettiklerini belir-ten Y›lmaz Ada, “son y›llarda gerçeklefltirilen özellikle resto-rasyon çal›flmalar›n› takdirle karfl›l›yoruz. Yap›lan bu çal›fl-malar ile tarihimize yeniden hayat veriliyor,” dedi. Vak›flarGenel Müdürü Yusuf Beyaz›t ise ziyaretten duydu¤u mem-nuniyeti dile getirerek, “tarihi eserli infla eden geçmiflimize,ecdad›m›za lay›k olmak için tarihi yaflatmaya devam etme-liyiz. Tarihi eserlere hayat vererek tarihi yeniden yafl›yo-ruz,” dedi.

M

B�ZDEN HABERLER


Kandilli Rasathanesi’ne teknik gezi

imar ve Mühendisler Grubu Yerbilimleri Komisyonu’nun organize etti¤iKandilli Rasathanesi ve Deprem Araflt›rma Enstitüsü teknik gezisi MMGüyelerinin kat›l›m› ile gerçeklefltirildi.

4 k›s›mdan oluflan teknik inceleme gezisinin ilk aya¤›nda meteoroloji k›sm› ince-lendi. Burada günefl ›fl›¤›n› ölçme, yerin-topra¤›n nemini ölçen aletlere ve m2’yedüflen ya¤mur miktar›n› ölçen cihazlara kadar birçok inceleme gerçeklefltirildi.‹kinci k›s›mda uzay araflt›rmalar› ile ilgili bölüm incelendi. Burada yerleflik bulu-nan 1915 sipariflli, 1930’lu y›llarda kullan›ma bafllat›lan tarihi özelli¤i de bulunantamamen mekanik bir teleskop ile gerçeklefltirilen gözlemler hakk›nda kat›l›mc›la-ra bilgi verildi. Üçüncü k›s›mda ise Ulusal Deprem ‹nceleme Merkezi’nde yetkililerden bilgi al›nd›.Elektronik ortam›n kullan›lmas›yla beraber at›l olarak bekleyen sismograflar d›fl›n-da deprem ile alakal› tüm incelemelerin yap›ld›¤› bu birimde yetkililerden bilgial›nd›. Sadece rasathanenin Türkiye’nin çeflitli yerlerinde 120 kadar deprem veri-lerini kaydeden ölçüm istasyonu oldu¤unu ifade eden yetkililer, 1930’dan beri ve-ri tutuldu¤unu dile getirdiler. Depremin önceden tahmin edilmesine yönelik çal›fl-malar›n yap›ld›¤› bilgisini veren yetkililer, bu konuda henüz ciddi bir geliflmeninde söz konusu olmad›¤›n› aktard› ve bunun için depremin olufl an›nda ölçülen cid-di say›da veriye gerek oldu¤unu ve bu veriler aras› korelasyonun da bizden sonra-ki neslin araflt›rmalar› sonras› ortaya ç›kart›labilece¤ini ifade etti.

M

zmir Kalk›nma Ajans›’n›n tasar›m veyönetim sistemleri bafll›¤› ad› alt›ndamühendis ve mühendis aday› üni-

versite ö¤rencilerinin mesleki geliflimleri-ne katk› sa¤lamak üzere ücretsiz olarakMMG ‹zmir fiubesi taraf›ndan düzenle-nen e¤itimler sonucunda kat›l›mc›larasertifikalar› verildi. Mimar ve Mühendisler Grubu ‹zmir fiube-si Baflkan› Ünal Özturkut törenin aç›l›flkonuflmas›nda e¤itim çal›flmalar›m›z›birlik ve beraberlik içinde örnek bir daya-n›flma sa¤layarak projeye uygun olarakeksiksiz tamamlad›klar›n› belirtti. Öztur-kut konuflmas›nda ayr›ca tasar›m e¤iti-mine 156, yönetim sistemleri e¤itimine221 olmak üzere toplam 377 kursiyeretam donan›ml› salonlar›nda verdiklerie¤itimden memnuniyet duyduklar›n› ifa-de etti.Törene kat›lan MMG Yönetim KuruluÜyesi Osman Ar›, MMG ‹zmir fiubesi’ninbaflar›l› çal›flmalar›n› yakinen takip ettik-lerini belirterek, ‹ZKA projesi kapsam›n-da verilen kurslardaki baflar›l› çal›flmala-r›ndan ve etkinliklerinden dolay› ‹zmirfiubesi Baflkan› Ünal Özturkut baflta ol-mak üzere yönetim kurulu ve tüm üyele-re teflekkürlerini iletti.Tören kursiyerlere sertifikalar›n›n da¤›t›-m› ile sona erdi.

MMG ‹zmir fiubesi’nde sertifika töreni

‹

B�ZDEN HABERLER

imar ve Mühendisler Grubu ‹n-flaat Komisyonu taraf›ndan or-ganize edilen Seyrantepe Stad›

teknik inceleme gezisi MMG üyelerininkat›l›m› ile gerçeklefltirildi. Kimi zamanbitmeyen ihalesiyle, kimi zaman teknolo-jisiyle, kapasitesiyle, ulafl›m imkân›yla,projesiyle gündeme gelen Seyrantepe Sta-d›’ndaki çal›flmalar yerinde incelendi.Mimarl›¤›n› Mete Arakl›’n›n yapt›¤› proje-nin zemini bir k›sm› doldurma bir k›sm›ise 4,5 br’lik zemin gerilmesi yakalanacakkadar sa¤laml›k teflkil etmektedir. Projede

4 adet dev kolon bulunmaktad›r. Bu ko-lanlar kompozit kolon olup içleri ise be-ton doludur. Diogonal kirifllerin üzerineçat› yükü bindirilmektedir. Bu çat› süperayak diye tabir edilen kolonlar üzerinde-dir. Bunlar›n iki tanesinde asansör yer al-maktad›r. Çelik çat› ve betonun farkl› öl-çülerde çal›flmas› ise 4 adet deprem izola-törü ile engellenmektedir. Stada ulafl›mise metro vas›tas›yla Seyrantepe dura¤›n-dan, metro-stat aras› yaklafl›k 80 m uzak-l›kta, 3 adet tünel ile sa¤lanmaktad›r.Projede ilk olarak otopark stat çevresinde

ayr› temel üzerinde olmas› planlanm›fl.Fakat daha sonradan stad›n alt k›sm›na3500 araç kapasiteli otopark yap›lm›flt›r.fiu anda proje tamamen Avrupai kalite vemühendislikle Türk mimar ve Türk mü-hendisleri taraf›ndan yürütülmektedir.

Seyrantepe Stad›’ndaki çal›flmalar yerinde incelendi

M


HABERLER


uar›n aç›l›fl›nda konuflan EPDKBaflkan› Hasan Köktafl, Türkiyeekonomisin küresel krizin etkileri-

ni her alanda üzerinden att›¤›n› bu alan-da en h›zl› toparlanman›n ise enerji sektö-ründe oldu¤unu söyledi. Elektrik ve do-¤algaz talebinde y›l›n ayn› dönemine göregörülen yüzde 9 ila 18 oran›ndaki art›fl›nbunun en büyük göstergesi oldu¤unusöyledi. Bu y›l kurulu güçleri 40 ila 144 megavataras›nda de¤iflen 10 adet hidroelektriksantralinin devreye al›naca¤›n› aç›klayanKöktafl, Türkiye'de hidroelektirik santralilisanslar›n›n yüzde 90'›n›n yat›r›ma de¤illisans ticaretine konu oldu¤u ve bu ifltenbirilerin haks›z yere milyarlarca dolar ge-lir elde etti¤i sav›n›n da do¤ru olmad›¤›n›

söyledi. Köktafl, konu hakk›ndaki aç›kla-malar›n› flöyle sürdürdü:"Tüm ekonomik ve mali kriterleri ile ger-

çek bir yat›r›mc› oldu¤u bilindi¤i haldeenerji gibi sonucu 3-4 y›ldan evvel al›na-mayan sermaye yo¤un yat›r›mlar› yapa-mayanlar olmufltur, olacakt›r. Bu flirketlerkendilerine ortaklar bulabilecek ya dasektörden çekilebileceklerdir. En önemlisiise bu hisse devirleri sayesinde baz›önemli yabanc› flirketlerin bu sektöre gi-rip yat›r›mlar› üstlenmifl olmas› çokönemlidir." Köktafl son aylarda 3 enerji flirketin halkaarz›n›n gerçekleflecek olmas›n› ise mem-nuniyet verici olarak nitelendirdi.ICCI 2010'un aç›l›fl› için düzenlenen bas›ntoplant›s›nda bir konuflma yapan Ulusla-

raras› Enerji Ajans› Bafl Ekonomisti Dr. Fa-tih Birol; dünya petrol ve do¤al gaz piya-salar›ndaki son geliflmeler, uluslararas› ik-lim de¤iflikli¤i görüflmelerindeki mevcutdurum ile nükleer ve yenilenebilir enerji-de dünya ve Avrupa'daki e¤ilimleri de¤er-lendirirken, bu geliflmelerin Türkiye'ninenerji sektörüne etkilerine dikkat çekti.Birol konuflmas›nda önümüzdeki 20 y›ll›kdönem için gelifltirilen enerji senaryosu-na iliflkin olarak, "Petrol ana enerji kayna-¤› olmaya devam edecek. Irak petrol ya-taklar› gelifltirilmek için genellikle aç›k vegöreceli olarak ucuz. Politikac›lar iyimserbir flekilde h›zl› kapasite art›fl› olaca¤›n›iddia ediyor. Fakat alçakgönüllü bir bafla-r› bile -mevcut üretimin ikiye katlanmas›-küresel petrol pazar› için muazzam bir et-

Enerji sektörünün ‹stanbul buluflmas›;16. Uluslararas› Enerji ve Çevre Fuar› ve Konferans› ICCI 2010

F

Enerji sektörünün önemli buluflma noktalar›ndan 16. Uluslararas› Enerji ve Çevre Fuar› veKonferans› ICCI 2010 ‹stanbul’da gerçeklefltirildi. 12-14 May›s 2010 tarihlerinde YeflilköyWOW Convention Center'da gerçeklefltirilen ICCI 2010’a enerji sektöründeki önemli firmalar kat›ld›.

ki yaratabilirdi. Ana sorunlar ise güvenlik,altyap› eksikli¤i, su ve personel olacak"dedi. Enerji sektöründeki bir di¤er önem-li konunun referans senaryolar içindeABD do¤al gaz tedariki oldu¤unu vurgula-yan Birol, "Bizim de¤erlendirmemize göreABD gaz üretimi 2030'a kadar artarak it-halat›n›n üzerine ç›kacak ve küresel eko-nomik düzelmenin h›z›, gaz ve elektrik ta-lebi beklentilerinde anahtar rol üstlene-cek. S›v›laflt›r›lm›fl do¤algaza büyüyen ilgiboru hatlar›ndan verilen gaza ifltah› azal-t›yor" dedi. S›cakl›klarda 2 derece art›fl li-mitlendirilmesinin ise, bölgelerde büyükve h›zl› bir emisyon indirimi gerektirdi¤i-ne dikkat çeken Birol, bunun da 2030 y›l›-na kadar (450 senaryo içerisinde) 10.5 tril-yon dolarl›k yat›r›ma ihtiyaç oluflturaca¤›-n› aç›klad›. 2008-2030 senaryosuna göreartan Avrupa Birli¤i elektrik üretimininyenilebilir enerji ihtiyac›n› art›raca¤›n›belirten Birol, nükleer enerji üretimininde bu süreçte art›fl kaydedece¤ine dikkatçekti. Birol, nükleer enerjiye artan ilginin,kapasiteleri yeniden yap›land›rmay› da

beraberinde getirece¤ini ifade etti.Birol ayr›ca nükleer enerji üretiminin,mevcut nükleer kapasitenin üçte ikisin-den fazlas›na sahip olan OECD'ye üye ol-mayan ülkelerde yeniden yap›land›r›laca-¤›n› aç›klad›. Birol, nükleer enerjide mev-cut kapasitenin yüzde 40'›n›n ise sadeceÇin'de bulundu¤una dikkat çekti. ICCI 2010 Organizasyon Komitesi Koordi-natörü Süleyman Bulak ise konuflmas›n-da enerji üretiminin çeflitlendirilerek özel-lefltirmeye devam edilmesi gerekti¤ini an-latt›. Özellikle yenilenebilir enerji kaynak-lar›n›n kullan›m›na iliflkin yat›r›mlara h›zverilmesi gerekti¤ini belirten Bulak, "Dün-yada bu alanlara bugünden yat›r›m yap-mayanlar gelecekte enerjisiz kalacak. Tür-kiye'nin bu noktada enerji üretiminde ris-kini da¤›tmas› için rüzgar, günefl, su, at›kve jeotermal enerjiye yat›r›m yapmas› ge-rekiyor" dedi. Yaflanan global krizin, Türki-ye'de enerji yat›r›mlar› için çok önemli f›r-satlar yaratt›¤›na dikkat çeken Bulak,"Türkiye'nin enerjisinin kesilmemesi için2020 y›l›na kadar 100 milyar dolara yak›n

yat›r›m yapmas› gerekiyor. Aksi takdirdegelece¤imize gölge düflebilir" dedi.Dünyada 2 milyon kiflinin enerjiye sa¤l›k-l› eriflemedi¤ini dile getiren Enerji ve TabiKaynaklar Bakanl›¤› Müsteflar Yard›mc›s›ve Organizasyon ve Dan›flma KomitesiBaflkan› Selahattin Çimen, enerji üretimi-nin sorunsuz ya da sa¤l›kl› gerçeklefltirile-bilmesi için sürdürülebilirlik ve enerji fi-nansman›n önemine dikkat çekti. Çimen,iklim de¤iflikli¤i ve karbon emisyonu ne-deni ile nükleer enerjinin giderek önemkazand›¤›n› aç›klad›. Türkiye Kojeneras-yon ve Temiz Enerji Teknolojileri Derne¤iYönetim Kurulu Baflkan› Özkan A¤›fl iseICCI 2010'un aç›l›fl konuflmas›nda, nükle-er enerji santralleri yap›m›nda hüküme-tin kararl›l›¤›n› bütün güçleriyle destekle-diklerini belirterek, "Türkiye, nükleer tek-nolojiden daha fazla uzak duramaz. An-cak, uygulamada gerek santral dizayn›n-da, gerekse nükleer at›klar›n yok edilme-sinde dünyan›n en yeni teknolojilerininkullan›lmas›na önem ve öncelik verilmeli-dir" diye konufltu.

17

akanlar Kurulu geçen y›l, AfyonKocatepe, Batman, Cumhuriyet,Düzce, F›rat, Gazi, Karabük, Kara-

deniz Teknik, K›rklareli, Kocaeli, Marma-ra, Mersin, Mu¤la, Pamukkale, Sakarya,Selçuk, Dumlup›nar ve Süleyman Demirelüniversiteleri ile Gebze Yüksek TeknolojiEnstitüsü bünyesindeki teknik e¤itim fa-kültelerinin kapat›larak yerlerine teknolo-ji fakülteleri kurulmas›n› kararlaflt›rm›flt›.Bu üniversitelerden altyap›s› haz›r olan-lar, gelecek e¤itim-ö¤retim y›l›ndan itiba-ren ö¤renci almaya bafllayacak. YÖK Üyesi Prof. Dr. Durmufl Günay, yapt›-¤› aç›klamada, teknoloji fakültelerinin,''Teknik e¤itim fakültelerinin dönüfltürül-müfl flekli de¤il, s›f›rdan kurulan fakülte-

ler oldu¤unu'' söyledi. Teknoloji fakülteleri bünyesinde Makine,Mekatronik, Metalürji ve Malzeme, Oto-motiv ve Yaz›l›m mühendisli¤i gibi bölüm-ler aç›laca¤›n› ifade eden Günay, ''teknolo-ji fakültesi bünyesindeki bölümlerin mü-hendislik fakültelerinin bünyelerindekibölümlerden fark›, teknoloji fakültesi ö¤-rencilerinin bir sömestr iflyeri e¤itimi gö-recek olmalar›'' dedi. Teknoloji fakültelerindeki mühendislikbölümlerinin, ö¤retim üyelerinin niteli¤i,müfredat ve puan türü aç›s›ndan di¤ermühendislik bölümlerinden fark› bulun-mayaca¤›n› vurgulayan Günay, ''di¤ermühendisliklerden fark›, daha uygulama-ya dönük olmalar›. Böylece beceri niteli¤i

olan mühendisler yetiflecek. Mühendisunvan› alacaklar'' dedi. Günay, Türkiye'de-ki sanayinin ''uygulama yapan, beceri ni-teli¤i olan mühendislere ihtiyac› bulun-du¤unu'' kaydetti. Teknoloji fakültelerini tercih edecek mes-lek lisesi ö¤rencilerine ek puan verilip ve-rilmeyece¤i sorusu üzerine Günay, flunla-r› söyledi: ''Bu henüz kararlaflt›r›lmad›. Bufakültelere mesleki ortaö¤retimden gelen-lerin daha baflar›l› olacaklar›n› düflünüyo-rum. Çünkü üniversite s›navlar› genel lisemüfredat› göz önüne al›narak haz›rlan›-yor. Bu çocuklar ek puanla buralara girer-lerse ortaö¤retimde de uygulaman›n için-den geldiklerinden daha baflar›l› olacakla-r›n› düflünüyorum. Ayr›ca teknoloji fakül-tesi mezunlar›n›n ö¤retmenlikte de dahabaflar›l› olacaklar›n› düflünüyorum. Bizmesleki ve teknik e¤itimi teflvik etmek is-tiyoruz. E¤er mesleki ve teknik ortaö¤re-timdeki ö¤rencilere ek puanla teknolojifakültelerinin mühendislik fakültelerinegidebilme yolu aç›l›rsa o zaman meslekive teknik ortaö¤retimi daha çok ö¤renci-nin tercih etmesini sa¤lam›fl olaca¤›z, da-ha çok motive etmifl olaca¤›z.'' Ek puan verilmesiyle ilgili haz›rl›¤› yapt›-¤›n› belirten Günay, konuyu YÖK GenelKurulu'nda gündeme getirece¤ini bildir-di. YÖK Üyesi Prof. Dr. Günay, flunlar› kaydet-ti: Burada flu tereddüt olabilir, bu ö¤ren-ciler mühendislik fakültelerindeki bölüm-lere giderken ek puan verilmiyor da ne-den teknoloji fakültelerindeki mühendis-lik fakültelerine giderlerken ek puan veri-liyor? Böyle bir elefltiri gelebilir ama me-sela ö¤retmen lisesi mezunlar› da e¤itimfakültelerine giderken ek puan al›yor.Mesleki teknik ö¤retimden teknoloji fa-kültelerine giden ö¤rencilerin ek puan al-mas› da ülkemiz için gerekli. Kald› ki buçocuklar daha çok laboratuarlarda, atöl-yelerde çal›fl›yorlar. E¤er ek puan kabuledilirse mesleki teknik e¤itimi teflvik et-mifl olaca¤›z.''

HABERLER


Mühendislik e¤itiminde yeni dönem;

Teknoloji Fakülteleri

B

Üniversitelerde yeni kurulan teknoloji fakültelerine, bu y›lyap›lan üniversiteye girifl s›nav› sonuçlar›na göre 2010-2011 e¤itim-ö¤retim y›l›ndan itibaren ö¤renci al›nmayabafllanacak. Mühendis yetifltirecek bu fakültelerden mezunolanlar ayr›ca pedagojik e¤itim almalar› halinde meslekliselerinde ö¤retmenlik de yapabilecek.

HABER ANAL�Z


çüncü köprü yap›lmal› m› yap›l-mamal› m› sorusundan önce böl-ge plan› ve ülke plan›nda devlet

politikas› nedir ne olmal›d›r tart›fl›lmal›-d›r. ‹stanbul’un ve di¤er illerin nüfusu neolmal›d›r. Bu konular aç›kl›¤a kavuflturul-mal›d›r. S›rf muhalefet olsun diye üçüncüköprüye karfl› ç›k›lmamal›d›r. ‹stanbul

ulafl›m›n› rahatlatmak aç›s›ndan belki üçde¤il, dört köprüye ihtiyac›m›z var.Ancak sorun, köprü say›s› de¤il, plans›zkentleflmedir. ‹kinci köprü de baflta s›rftransit geçifl için düflünülüp tasarlanm›fl-t›. Fakat daha sonra ba¤lant› yollar yap›la-rak flehir içi yol haline geldi. Burada da 3.köprü yap›ld›¤›nda durum ne olacak? Bu

sorular›n bugün soruluyor olmas›n› geç-miflten bugüne gelen plans›zl›¤›n bir gös-tergesi olarak görebiliriz. Örne¤in Marma-ray Projesi planlan›rken 3. köprü düflü-nüldü mü? ‹stanbul trafi¤i her s›k›flt›¤›n-da köprüler mi yap›lacak? Asl›nda tüm busorular›n cevab›n› planlama içerisinde ve-rebiliriz. Do¤ru bir flehir planlamas› yap›l-

Kontrolsüz nüfus art›fl›n›n zararlar› ve‹stanbul Bo¤az›’na üçüncü köprü Uzun zamand›r özellikle de son günlerde önemli tart›flma konular›ndan biri de ‹stanbul’a yap›lmas›düflünülen 3. köprü ve güzergâh›. 3. köprünün yap›laca¤› uzun zamand›r konufluluyordu fakattart›flman›n alevi güzergâh›n belli olmas›yla artt›. Tart›flma konusu 3.köprüden ziyade güzergâhüzerinde yo¤unlafl›yor. ‹stanbul’un ci¤erlerinin bu proje ile yok edilece¤i yo¤un flekilde konufluluroldu. Bizde bu yaz›m›zda k›saca bu tart›flmalara de¤inece¤iz.

Ü> Y.Doç. Dr. Ömer Faruk Kültür

‹.Ü. ‹nflaat Fakültesi Ö¤retim Üyesi

HABER ANAL�Z

m›fl olsayd› bugün bunlar› konuflmuyorolurduk. Bu planlamay› sadece trafikplanlamas› olarak de¤il toptan flehir plan-lamas› olarak düflünmeliyiz. Bugün Bo¤aziçi Köprüsü ve Fatih Köprü-sü olmayan bir ‹stanbul'u düflünmek bilezor. Fakat flehrin kuzeyi, su havzalar› veyeflil alanlar›yla kentin akci¤eri. Üstelikmaster plana göre kuzeye do¤ru geliflmeöngörülmüyordu. Amerika'da flehirler, y›l-lar öncesinde tasarlan›p buna göre kurul-du: En son bu büyüklükteki bir köprü(Verrazano-Narrows Köprüsü) 1964'te in-fla edildi.

Son zamanlarda baz› devlet ve yerel yö-netim kurumlar›n›n yapt›¤› gibi ‹stan-bul’a yeni nüfus çekecek ifllemler yap›la-rak 15 milyon olan nüfus 30 milyona ç›ka-r›lmak istendi¤i anlafl›lmaktad›r. Bu du-rumda 3. Köprüyü de¤il 6. Köprünün deyerini flimdiden araflt›rmak bulmak gere-kir.Peki bu do¤ru mudur? S›ras›yla irdeleyelim. Çünkü ‹stanbul tarihi, co¤rafi, topografik,ekonomik ve stratejik aç›dan bak›ld›¤›ndaancak 7.5 milyonun yaflad›¤› bir flehir ol-mal›d›r. ‹stanbul’un tüm bu özelliklerini

ele alarak 3. köprü özelinde genel yap›y›de¤erlendirelim.

Tarihi Aç›dan: ‹stanbul as›rlard›r üç büyük medeniyetebefliklik etmifl eflsiz bir tarihi flehirdir. Bu-gün nüfus bask›s›ndan bu tarihi önemehaiz yap›lar tehdit adl›ndad›r. Bütün in-sanl›¤›n ortak miras› ‹stanbul’da bar›n-maktad›r. Kontrolsüz nüfus art›fl› yüzün-den bunlar›n yok olmas›na sebep olmaksuçtur. Bugün sur içi diye tarif edilen böl-ge tarihi sit alan olarak ele al›n›p bir plandahilinde tarihi yaflamak isteyenlere hiz-met eden bir bölge olmal›d›r. Bunun d›-fl›ndaki faaliyetler baflka bölgelere kayd›-r›lmal›d›r.

Ekonomik Aç›dan:fiehirlerde nüfus artt›kça hayat pahal›lafl-makta maliyetler artmaktad›r. Ayn› mal›daha avantajl› flehirde daha az maliyetleüretmek mümkün olmakta bu durumdafirmalar›n rekabet flans› kalmamaktad›r.‹nsanlar mutsuz olmakta ifl sahalar› gide-rek kapanmaktad›r. Su getirme trafik so-runlar›n› çözme maliyetleri artmaktad›r.Bugün Anadolu’daki birçok flehir nüfusazl›¤›ndan ekonomik bak›mdan iflas et-mifl durumdad›r. Devletin yapt›¤› yat›r›m-lar›n çok çok alt›nda vergi geliri toplana-bilmektedir. Bu da o flehirdeki hem yok-sulu hem de zengini etkilemektedir. Yok-sul ifl bulabilmek için göç etmekte zengin-de daha çok kazanmak için göç etmek du-rumunda kalmaktad›r.

Çevre Aç›s›ndan :Do¤al alanlar yok olmakta temiz hava ka-litesi giderek bozulmaktad›r. Yeni yollaryapmak için yeflil alanlar asfalt ve betonayerini terk etmektedir. fiehre su getirmekiçin uzun mesafelerden kanallar aç›p ba-rajlar terfi istasyonlar› infla etmek gerek-mektedir. Eksoz gazlar›, tozlar insan sa¤l›-¤›n› tehdit etmektedir.

Topografik Aç›dan:‹stanbul’un topografik yap›s› çok engebe-li oldu¤u için k›fl flartlar› da a¤›r geçti¤in-den düz ve iklimin sert olmad›¤› yerleregöre dezavantajl›d›r. Yerleflim yerlerininyo¤un olmas› problemlerin çözülmemesi-ne sebep olmaktad›r. ‹nsanlar ifllerine gi-dememekte her fley aksamaktad›r.

Stratejik Aç›dan:Ülke nüfusunun dörtte birinin bir tek fle-hirde bar›nmas› bütün yumurtalar›n tekkefeye konmas›yla eflde¤erdir. Herhangibir do¤al afette veya savaflta ülkenin ona-r›lamaz yaralar almas›na sebep olur.

2521

M�MARLIK


irminci yüzy›lda özellikle teknolojide yaflanan geliflmeler veenerji kullan›m›ndaki art›flla meydana gelen çevre kirlili¤i, dün-yadaki ekolojik dengede geri dönüflü olmayan tahribatlara ne-

den olmaktad›r. Kullan›lan fosil enerji kaynaklar›n›n çevre kirlili¤ine ne-den olmalar› yan›nda, yak›n gelecekte tükenecek olmalar› da, insano¤-lunu yenilenebilir enerji kaynaklar›na yöneltmektedir. Dünyada enerjitüketiminin yaklafl›k yar›s›n›n binalarda kullan›l›yor olmas›, ekolojik ya-p› tasar›mlar›n›n önemini artt›rmaktad›r. Binalarda kullan›lan enerji-nin, binan›n tasar›m özellikleri ve binaya entegre edilecek yenilenebilirenerji kaynaklar›ndan yararlanmay› sa¤layan sistemlerle en aza indiril-mesi, dünyada yaflanan çevre kirlili¤ine karfl› al›nacak tedbirlerdendir.Çevre sorunlar› ve bu sorunlar›n nedenlerinin araflt›r›larak, sa¤l›kl› birçevrede yaflam›n süreklili¤inin sa¤lanmas› aç›s›ndan, ekolojik yap›lar›nöneminin belirlenmesi önem tafl›maktad›r(Bozdo¤an,2003).‹slam’›n idealize etti¤i dünya görüflü ve bu görüfl çerçevesinde olufltur-may› amaç edindi¤i medeniyet, çevresiyle uyum halindedir. ‹nsan›n ey-lemlerindeki ›l›ml› oluflu “ideal davran›fl modeli” olarak sunan ‹slam,çevre ve çevresel kaynaklar›n yok edilmesine yönelik her türlü savur-ganl›¤› (israf), yap›lmas› yasaklanan davran›fllar kategorisi içerisinde de-¤erlendirmifltir[1]. ‹nananlar›n›n dünyada oluflturmalar› gereken yerle-flim alanlar›n›n ideal tipini, cennetteki yerleflim alanlar›yla sembolizeeden ‹slam, a¤aç ve yeflilli¤i bir güzellik ölçütü olarak sunmufltur[2]. Bu-gün ‹slam dünyas›nda, çevre sorunlar› konusunda içinde bulunulangerçekle, olmas› gereken aras›ndaki uçurumu aflabilecek iki kapsaml›program uygulanabilir: ilki, ‹slam’›n do¤al düzene iliflkin ezelî hikmeti-ni, onun dinî ehemmiyetini ve insan›n dünyadaki hayat›n›n her safha-s›yla olan yak›n iliflkisini formüle etmek ve iyice tan›tmak; ikincisi, do-¤al çevrenin etik olarak ele al›nmas›yla ilgili dînî ö¤retilerin bilincini vegerekli yerlerde onlar›n uygulama alanlar›n› din ilkesine dayanarak ge-niflletmektir [3] .Geleneksel ‹slamî çevre görüflü beflerî ve do¤al veya yapay çevre olarakadland›r›lan fley ile onlar› ayakta tutan ilâhî çevre aras›ndaki kopar›l-maz daimi iliflkiye dayan›r. Bu ba¤lamda “çevre” kavram›n›n sözlük an-lam›yla büyük ölçüde örtüflen Kur’ansal bir kavram›n tespiti, sonras›n-da gelifltirilecek teoriler için temel teflkil edecektir. Bu bak›fl aç›s›ndan,çevre terimine en yak›n Kur’ansal kavram “kuflatma”36 anlam›na gelenkök fiilden türetilen ve“kuflatan” anlam›na gelen “el-Muhît” kavram›d›r.Bu kelime dört ayette kâfirleri kuflatt›¤› bildirilen cehenneme iflareteder. ‹slam ekoloji bilimi aç›s›ndan en anlaml› ve önemli olan fley, geç-ti¤i ayetlerin ço¤unda, bu sözcü¤ün “kâfirleri ihata eden” [4] Allah’a

Mimari tasar›m, ekoloji, ekolojik enerji> Mehmet ‹flci

Mimar

Y

Bir A¤r› Yak›ld›kça Sevilmeli

Gecenin dürüstlü¤ünden herkes kuflkulan›rkorkulur o kufl yüklü iniltilerden

ve mor a¤z›n› gecenin kumuna bat›ran bença¤dafl serüvenler ad›na

bütün foto¤raflar›n› yakanyakan ve bekleyen.

Çarpar yüzü bir çocu¤un mezarlarayine de a¤artamaz tan›m›n› gecenin.

Ezgisiz ama esnaf bak›fllar›yla soyunan bir kad›nayart›lmaya uygun o çok bayg›n yerlerim

a¤artamazçünkü çocuklar ya¤›z bir öpüflle korunur

ben yakar›m ça¤›m›n ellerini. Ben bekliyenim.Gecenin k›y›s›nda benden konuflulur.

Kara bir irin ak›yoröpünce o y›k›lm›fl gülüflünden çocuklar›n.

Kara bir salg›d›r çünkü büyükserüvenler ve çocuklar›n soluk al›fllar› da.

Ürker herkes üflümüfl bir anahtar olagelmektenbir çocu¤un flehri çarpar yüzümün varofllar›na.

(1964) ‹smet Özel

“‹nsanlar›n bizzat kendi iflledikleri yüzünden karada ve denizde düzen bozuldu, ki Allah

yapt›klar›n›n bir k›sm›n› onlara tatt›rs›n; belki de(tuttuklar› kötü yoldan) dönerler”. RUM 41

at›fta bulunmas›d›r.Burada, ‹slam’›n ekolojik argüman›n›n,topyekün do¤ay› ve bütün fenomenlerini,alt gerçekliklerin en yüksek düzeyine ulafl-maya motive edilmifl bir flekilde, insan›naraflt›rma alan›na yerlefltirdi¤i görülebilir.‹slam’da, insan çevresinin hem mikrohem de makro düzeylerinin ve insan›n sa-hip oldu¤u potansiyel yeteneklerin, onu“Mutlak Gerçeklik” hakk›nda baz› fikirlerelde etmeye götürece¤i ifade edilmekte-dir. Kainat sayfas›nda insan, ilginç düflün-ce yetenekleriyle tam anlam›yla baflka biryerleflimcidir. Bu nedenle, insan›n do¤aaraflt›rmas› onu, düflünen bir varl›k olu-flundan daha çok tutkulu bir varl›k konu-muna getirmemelidir(Yeflilyurt,1999).

Sürdürülebilir Kalk›nmaSürdürülebilirlik, günümüzde ihtiyaçlar›nkarfl›lan›rken gelecek nesillerin de ihtiyaç-lar›n›n göz önünde bulunduruldu¤u veçevreye zarar vermeyen, do¤al kaynakla-r›n bilinçli kullan›ld›¤› bir anlay›fl›n ifade-sidir. Yaflanan çevre sorunlar›, h›zl› nüfusart›fl› ve h›zl› kentleflme, giderek artanyoksulluk ile uluslararas› eflitsizli¤i de içe-recek flekilde, konunun genifl bir bak›fl aç›-s›yla ele al›nmas› zorunlulu¤unu ortayaç›km›flt›r. Ekonomik kalk›nma yolundaad›mlar at›l›rken, çevre faktörü gözard›edilmeden, sürdürülebilir geliflme sa¤lan-mal›d›r. (Koçhan, 2002)

Yenilenebilir enerji kaynaklar›Yenilenebilir enerji kaynaklar› günefl ener-jisi ve türevleri olan rüzgar enerjisi, biyo-kütle enerjisi, hidroelektrik enerjisi, hidro-jen enerjisi, jeotermal enerji ve deniz ener-jilerinden oluflmaktad›r. Yenilenebilirenerji kaynaklar›n›n karbon emisyonlar›-n›n, yenilenemeyen (dönüflümsüz) enerjikaynaklar› ile k›yasland›¤›nda yok dene-cek kadar az olmas›ndan dolay› temizenerjiler olarak da adland›r›lmaktad›rlar.(Akkaya vd., 2002)

Günefl enerjisiGünefl enerjisi, güneflin çekirde¤inde yeralan füzyon süreci ile aç›¤a ç›kan ›fl›maenerjisidir, güneflteki hidrojen gaz›n›n hel-yuma dönüflmesi fleklindeki füzyon süre-cinden kaynaklan›r. Bu enerjinin dünyayagelen küçük bir bölümü dahi, insanl›¤›nmevcut enerji tüketiminden kat kat fazla-d›r. Günefl enerjisinden yararlanma konu-sundaki çal›flmalar özellikle 1970’lerdensonra h›z kazanm›fl, günefl enerjisi sistem-leri teknolojik olarak ilerleme ve maliyetbak›m›ndan düflme göstermifl, güneflenerjisi çevresel temiz bir enerji kayna¤›olarak kendini kabul ettirmifltir. (E‹E,2000)

Rüzgar enerjisiAtmosferdeki s›cakl›k ve bas›nç farkl›l›kla-r›ndan dolay› hava kitlelerinin yer de¤ifl-tirmesi, rüzgâr olarak tan›mlanmaktad›r.Dönüflüme u¤ram›fl günefl enerjisi olanrüzgâr enerjisi, hava kitlesinin sahip oldu-¤u kinetik enerjinin mekanik enerjiye dö-nüfltürülmesidir. Ço¤u enerji üretim san-trallerinin bulundurmak zorunda oldu¤uso¤utma suyuna ihtiyac› olmamas›, rüz-gar enerjisini en zarars›z enerji kayna¤›olarak göstermekte ve rüzgar enerjisininrüzgar türbinleri, rüzgar çiftlikleri ve rüz-

gar makineleri ile kullan›m› h›zla artmak-tad›r. (Akkaya vd., 2002)

Hidroelektrik enerjisi“Suyun potansiyel enerjisinin kinetikenerjiye dönüfltürülmesi ile sa¤lanan birenerjidir.”(Akkaya vd., 2002) Günefl enerjisinin etki-siyle harekete geçen hidrolik çevrim s›ra-s›ndaki bir k›s›m enerjinin aç›¤a ç›kmas›-d›r. Yaflan ya¤murlar›n ard›ndan buharla-flan ya¤mur suyunun geri kalan›, denizle-re do¤ru hareket etmektedir. Bu akarsuenerjisi, su türbinlerini çevirerek elektrikelde edilmesini sa¤lamaktad›r. (Müezzi-no¤lu, 2001)

Hidrojen enerjisiHafif ve temiz olan hidrojen, yenilenebilirve zehirsizdir. Gaz, s›v› ve kat› hallerdedepolan›p, ›s›tma ve ulafl›mda kullan›labi-lir, termal, mekanik ve elektrik enerjisinedönüfltürülebilir ve motorlarda yak›t ola-rak kullan›labilir. Genellikle bol miktardabulunan sudan elektroliz yoluyla hidrojenve oksijen elde edilebilmekte, kullan›l›ncatekrar oksijenle birleflerek su haline dö-nüflmektedir. Bu çevrim s›ras›nda çevreyikirletme oran› yok denecek kadar azd›r.(Göksu, 1999)

23


M�MARLIK

Biyokütle enerjisiBiyokütle, yeflil bitkilerin günefl enerjisinifotosentez yolu ile kimyasal enerjiye dö-nüfltürerek depolamas› sonucu meydanagelen biyolojik kütle ve buna ba¤l› organikmadde kaynaklar› olarak tan›mlanmakta-d›r.

Jeotermal enerjiJeotermal enerji yer kabu¤unun derinlikle-rinde ola¤an d›fl› birikmifl ›s›n›n olufltur-du¤u bir enerji türüdür. Bu ›s› yeryüzünebazen do¤al olarak, bazen de sondajlarlas›cak su, s›cak su buhar veya buhar fleklin-de ç›kmaktad›r. (Sancar, 1992)

Deniz enerjileriYeryüzüne ulaflan günefl enerjisi yeryüzü-nün ?’ünü kaplayan sularla kapl› yüzeylertaraf›ndan emilerek, ›s›ya dönüflür. Is›l ta-bakalaflma ve buna ba¤l› olarak oluflan yo-¤unluk ve tuzluluk tabakalaflmas›, gel-gitenerjisi ve dalga enerjisi deniz enerjileriolarak s›ralanabilir.Yenilenebilir enerji kaynaklar›, yenilene-mez enerji kaynaklar› gibi s›n›rl› rezervle-re sahip olmamalar› ve çevreye olumsuzetkilerinin yok denecek kadar az olmas›sebebiyle, gelece¤in enerji kaynaklar› ol-ma durumundad›rlar. Yenilenemez enerjikaynaklar›n›n kullan›m›na dayanan çevresorunlar› incelendi¤inde, bu fikir daha dagüçlenmektedir(Do¤an,2003)..

Enerji kaynaklar›n›n çevreye etkileri vedünyan›n yenilenebilir enerji kaynaklar›na yöneliminin sebepleri Dünyada her y›l sanayileflme, h›zl› nüfusart›fl› ve yaflam standartlar›n›n yükselme-si sebeplerinden dolay› %4-5 oran›nda ar-tan enerji ihtiyac›na karfl›, büyük orandabu ihtiyac› karfl›layan fosil yak›t rezervlerih›zla tükenmektedir. Bugünkü kullan›mflartlar›nda petrol rezervlerinin 2030-2050y›llar›nda, kömürün önümüzdeki 150-200y›lda ve do¤algaz›n 40- 50 y›lda tükenece-¤i tahmin edilmektedir. Bununla birliktefosil yak›tlar›n kullan›m›n›n dünya s›cakl›-¤›n› yaklafl›k 40 y›lda 1,5-4 aras›nda artt›-raca¤› öngörülmekte ve bu durum havakirlili¤ini artt›rmakta, buzullar›n erimesiile sel felaketlerinin artmas›, deniz seviye-sinin yükselmesi ve gelecekte deniz sevi-yesinde bulunan yerleflim yerlerinin sularalt›nda kalmas› olas›l›klar›n› meydana ge-tirmektedir. (U¤urel, 2002)

Ekoloji‹lk kez 1866 y›l›nda Alman biyolog ErnestHaeckel taraf›ndan kullan›ld›¤› kabul edi-len ekoloji kavram›, canl› varl›klar›n or-tamlar› ile olan iliflkilerinin incelenmesiolarak tan›mlanm›flt›r. Ekoloji sözcü¤ü,Yunanca “yaflan›lan yer, yurt” anlam›nagelen “oikos” ile bilim ya da söylem an-lamlar›na gelen “logia” sözcüklerinden tü-retilmifltir. Ekoloji, etimolojik olarak yer-

leflme bilimi ya da yurt söylemi anlamlar›-n› içermektedir. Hayvan ya da bitkilerinçevreleri ile olan bütün iliflkileri ekolojininnesnesini oluflturmufltur. (Hamamc› veKelefl, 1993) Ekoloji bilim dal›n›n kapsam›-na insan›n dahil olmas›, bitki ve hayvantopluluklar›n›n etkileflimleri içinde insa-n›n da fonksiyonu oldu¤u, yeni bir olgu-dur. Klasik ekolojinin araflt›rma alan›na in-san faktörü girdikten sonra çal›flmalar bit-ki, hayvan ve insanlar› eflit ele alacak flekil-de geliflmemifl, insan›n biyosferdeki etkisiinsan ekolojisi ya da toplumsal ekoloji ad›verilen bir yan dal olarak geliflmifltir. (Ha-mamc› ve Kelefl, 1993)

Ekolojik mimarl›kDünyada giderek artan sanayileflme ve in-sanlar›n teknolojiden faydalanarak kon-forlu yaflam sürmek istemesi, enerji tüke-timinin artmas›na neden olmaktad›r. Hal-buki yap›l› çevremizi olufltururken, ihti-yaçlar›m›z olan bar›nma, ›fl›k, ›s›nma veserinleme fonksiyonlar›n›n yerine getiril-mesini sa¤larken, dünyam›z› tahrip etme-yecek flekilde sa¤lamam›z, sa¤l›kl› yaflamiçin gerekmektedir. Ekolojik mimarl›k, biryap›n›n enerji ihtiyac›n› en aza indirmekamac›yla, tasar›m›n ve malzeme seçimi-nin bu yönde gerçekleflmesidir. Tasar›m-da pasif tasar›m esaslar› uygulan›rken,malzeme seçimi ve yap›ya entegre edile-cek sistemlerle, yap›da gereksinim duyu-lacak enerjinin üretimine katk›da bulun-mak hedeflenmektedir. (Alt›n, 2002)Enerji mimarl›¤›, sürdürülebilir mimarl›kolarak da adland›r›lan bu yaklafl›mla ta-sarlanan yap›lar, gelecek nesillerin dahakaliteli ve sa¤l›kl› bir yaflam sürmeleri içinbugünden at›lan ad›mlard›r(Do¤an,2003).

Ekolojik yap› yaklafl›mlar›Ekolojik mimarl›k kapsam›nda yap›lar›ntasar›m aflamas›ndan ekonomik ömrü-nün bitmesiyle sonlanan y›k›m aflamas›nakadar çevreye zarar vermemesi gerekmek-tedir. Yap›larda kullan›lacak enerjinin ye-nilenebilir enerji kaynaklar›ndan sa¤lan-mas› yan›nda, minimum enerji kullan›m›-n›n sa¤lanmas› ve yap›da kullan›lacak sis-temlerle art› enerji üretimi gerçekleflmesisöz konusudur. Yap› tasar›mlar›n›n bulu-nulan iklim kufla¤›na göre olmas› ve tasa-r›mda mekan organizasyonunun bu yön-de gerçekleflmesi, enerjinin yap›da verimlibir flekilde kullan›lmas›n› sa¤layacak et-kenlerdendir. Çevreye zarar vermeyen ya-p› malzemelerinin kullan›m›, yap›lar›n to-po¤rafyaya uygun tasar›mlar gerçeklefltiri-

lerek uygulanmas›, mevcut ekolojik yap›-ya müdahalelerin en az olmas›n› sa¤laya-cakt›r.

Eski yap›lar›n yeniden kullan›m›Ekolojik mimarl›k anlay›fl›, bir yap›n›n ta-sar›m›ndan y›k›m aflamas› olan ekonomikömrünün bitimine kadar olan bütün süre-yi kapsamaktad›r. Bu ba¤lamda az enerjikullanan ve çevreye duyarl› yeni tasar›m-lar›n yan›nda, mevcut yap›lardan müm-kün oldu¤unca uzun süre faydalanmay›sa¤lamak da ekolojik mimari kapsam›nda-d›r. (Koçhan, 2002) Yap›y› oluflturan form,fonksiyon, konstrüksiyon dengesinin za-manla ifllevini yitirmesi durumunda kulla-n›lmayan yap›lar, ekolojik mimarl›k anla-y›fl› ile yeniden kullan›labilmektedir. An-cak bunun için yap›daki form, fonksiyonve konstrüksiyon dengesi günün koflullar›-na ba¤l› olarak yeniden kurulmal›d›r(Do-¤an,2003).

Çevre duyarl› tasar›mÇevre duyarl› tasar›mlar, ekolojik ilkelereuygun olarak tasarlanm›fl yap›lard›r. Çev-re ile uyum içinde, optimum kaynak kulla-n›m›n›n sa¤land›¤› bu yap›larda, yap›n›ntasarland›¤› çevreye etkisinin minimumolmas› amaçlanmaktad›r. Yap›n›n tasar›maflamas›ndan y›k›m aflamas›na kadar herad›m› kapsamaktad›r. (Koçhan, 2002)

Geleneksel mimaride avlular ve serinletme elemanlar›Avlu Mimarisi: S›cak iklimin görüldü¤übölgelerde, Akdeniz ikliminde yap›lardabulunan avlular, yüksekçe duvarlarla çev-rilidir. Gündüzleri ›s›nan hava avluda yük-selir ve iç mekândaki s›cak hava avluyado¤ru hareket eder. Geceleri ise avludakiserin hava, iç mekâna do¤ru hava ak›m›yarat›r. Yap›n›n ›s›nmas›na sebep olan ba-z› fonksiyonlar avluda yap›larak, iç mekâ-n›n fazla ›s›nmas› engellenir. Avluda göl-gelendirme elemanlar› kullan›larak, direkgelen günefl ›fl›nlar›na karfl› koruma sa¤la-n›r, su elemanlar› ile de düflük olan nemoran› yükseltilir. (Göksu, 1999) Baz› avlu-larda bulunan sarn›çlarda kuyu ya da ya¤-mur suyu depolan›r. Ayr›ca baz› avlular-da, Arap mimarisinde de rastlanan üstükapal› yanlar› aç›k, bahçe kanepelerininkondu¤u tahtabofl ad› verilen alanlar bu-lunur.Ülkemizde çeflitli yörelerde, özellikle Gü-neydo¤u Anadolu Bölgesi’nde avlu ya daevin önünde tafll›k ad› verilen yerin, akfla-müstü y›kanarak suyun buharlaflmas› ile

mekan›n serinlemesi sa¤lan›r. Saraylardaavluya döflenen mermer y›kanarak eldeedilen serinleme, köy evlerinde s›k›flt›r›l-m›fl toprak yüzeyin ›slat›lmas›yla elde edi-lir. Osmanl› saray bahçelerinde flad›rvandenilen oymal› mermerden yap›lm›fl, orta-s›ndaki yüksek bir yerden akan su ya daçeflmelerle serinletme fonksiyonu sa¤la-n›rken, ayn› zamanda estetik bir unsurolarak da yap›lara katk› sa¤lanm›flt›r. Ak-deniz mimarisinde rastlanan, Arap ülkele-rinde maflrabiye, ülkemizde fianl›urfa, Ga-ziantep, Kahramanmarafl yörelerindemaflrafiye, Safranbolu evlerinde ise a¤ vekafes gibi örülmüfl d›fl alan olan ve mufla-bak olarak adland›r›lan sistemle, yap›n›ngünefl alan yüzeyi kaplanarak gölgelemeyap›l›r(Do¤an,2003).

Yap› malzemelerinin çevreye etkileri veinsan sa¤l›¤› aç›s›ndan önemiEnerji tasarrufu sa¤layan ekolojik yap›lar,sahip olduklar› nitelikler sebebiyle yaflamkalitesi yüksek mekanlar›n oluflmas›n›sa¤lamaktad›rlar. Do¤aya uyumlu, çevrekirlili¤i yaratmayan, geri dönüflümümümkün olan, insan sa¤l›¤›n› bozmayanözelliklere sahip yap› malzemeleri, ekolo-jik tasar›mlar›n tamamlay›c› ö¤elerinioluflturmaktad›rlar.Çevre uyumlu yap› tasar›m› kriterlerindenolan aktif ve pasif günefl sistemleri ile sak-

lanan iklimlendirme, çevreye zararl› etki-lerin azalt›lmas› yan›nda, do¤al olmalar›nedeniyle insan sa¤l›¤› için de uygundur.Do¤al yöntemlerle sa¤lanan çözümlerindaha sa¤l›kl› oldu¤u, geleneksel mimarl›körnekleri ile de anlafl›lmaktad›r. Bir yap›-da kullan›lan malzemeler, yap›n›n bulun-du¤u yörede ç›k›yor ya da yetifliyorsa, obölgenin ikliminin belirledi¤i do¤al yap›malzemeleri olarak, iflleyifl ve iç iklimlerioluflturmada daha sa¤l›kl›d›rlar. Eskidenyap›larda %30-40 oranlar›nda ahflap, sa-man, saz gibi organik malzemeler ve %60-70 oran›nda kerpiç, tafl, kiremit, kireç gibiinorganik malzemeler kullan›l›rken, günü-müzde %90-100 oran›nda yapay malze-meler kullan›lmakta, çevre ve insan aç›s›n-dan sa¤l›kl› mekânlar yarat›lamamakta-d›r. (Akman, 1999)

Ak›ll› binalarÇevre uyumlu yap› tasar›m› kriterlerindenolan aktif ve pasif günefl sistemleri ile sa¤-lanan iklimlendirme, çevreye zararl› etki-lerin azalt›lmas› yan›nda, do¤al olmalar›nedeniyle insan sa¤l›¤› için de uygundur.Do¤al yöntemlerle sa¤lanan çözümlerindaha sa¤l›kl› oldu¤u, geleneksel mimarl›körnekleri ile de anlafl›lmaktad›r. Bir yap›-da kullan›lan malzemeler, yap›n›n bulun-du¤u yörede ç›k›yor ya da yetifliyorsa, obölgenin ikliminin belirledi¤i do¤al yap›

25


M�MARLIK

malzemeleri olarak, iflleyifl ve iç iklimlerioluflturmada daha sa¤l›kl›d›rlar.Eskiden yap›larda %30-40 oranlar›nda ah-flap, saman, saz gibi organik malzemelerve %60-70 oran›nda kerpiç, tafl, kiremit,kireç gibi inorganik malzemeler kullan›l›r-ken, günümüzde %90-100 oran›nda ya-pay malzemeler kullan›lmakta, çevre veinsan aç›s›ndan sa¤l›kl› mekânlar yarat›la-mamaktad›r. (Akman, 1999) Çevre uyum-lu yap› tasar›m› kriterlerinden olan aktifve pasif günefl sistemleri ile sa¤lanan ik-limlendirme, çevreye zararl› etkilerin azal-t›lmas› yan›nda, do¤al olmalar› nedeniyleinsan sa¤l›¤› için de uygundur. Do¤al yön-temlerle sa¤lanan çözümlerin daha sa¤l›k-l› oldu¤u, geleneksel mimarl›k örnekleri ilede anlafl›lmaktad›r. Bir yap›da kullan›lanmalzemeler, yap›n›n bulundu¤u yöredeç›k›yor ya da yetifliyorsa, o bölgenin iklimi-nin belirledi¤i do¤al yap› malzemeleri ola-rak, iflleyifl ve iç iklimleri oluflturmada da-ha sa¤l›kl›d›rlar. Eskiden yap›larda %30-40 oranlar›nda ahflap, saman, saz gibi or-ganik malzemeler ve %60-70 oran›ndakerpiç, tafl, kiremit, kireç gibi inorganikmalzemeler kullan›l›rken, günümüzde%90-100 oran›nda yapay malzemeler kul-lan›lmakta, çevre ve insan aç›s›ndan sa¤-l›kl› mekanlar yarat›lamamaktad›r. (Ak-man, 1999)

Sonuç‹nsan hayat›n› tehdit etme boyutuna ula-flan çevre sorunlar›n›n arka plan›nda do-¤ayla ilgili tutum ve davran›fllar›m›z, bun-lar› motive eden dünya görüflümüz veonun temel de¤er yarg›lar›m›zla olan ilifl-kisine art›k eskisinden daha fazla vurguyap›lmaktad›r. Bilimsel bilginin çevreselfenomenler konusunda ulaflt›¤› sonuç, ta-

biat›n statüsünün bütün manevî niteli¤in-den mahrum edilmifl bir gerçe¤e ve birnesneye düflürülmesidir. Oluflan yeni dün-ya görüflü, pozitivist, seküler, etik de¤er-lerden yoksun ve mekanistik bir düzeydeolup, kutsal, aflk›n, ahlâkî ve teolojik dün-ya görüflüyle çeliflmektedir. Ancak bir bü-tün olarak ele al›nd›¤›nda dünya, bilimintan›mlad›¤› gibi de¤il; bilimin, felsefenin,dinin, sanat›n ve günlük konuflman›n ta-n›mlad›¤› flekildedir.Nihâi bir çevre olan mutlak hakikat, bü-tün alt gerçeklikleri kuflat›r ve onlar› aflar.Bu yapay çevrenin ö¤eleri olan insanlar,geçici olan yaflamlar›n›n son bulmas›yla,yapay çevreden kal›c› çevreye geçerler veonunla bütünleflirler. Bu nedenle Nihaîçevreye olduklar› kadar yapay çevreyekarfl› da sorumludur.Her halükarda tabiat ve tabiî çevre sevgisive tabiat›n Allah’›n mahlukata tecelli et-mifl flekliyle hikmetine ulaflman›n vas›tas›olarak rolünün vurgulanmas› hiçbir flekil-de mütealin reddini veya model gerçeklik-lerin ihmalini ima etmez. Tam aksine o, enyüksek düzeyde flu Kur’an ayetini tam ola-rak anlamak demektir: “Nereye dönerse-niz orada Allah’›n vechi vard›r” Dolay›s›y-la bu, her yerde Allah’› görmek ve hem do-¤al dünyay› hem de beflerî olan› kuflat›ponlara nüfuz eden ‹lahî Çevre’nin tama-men fark›nda olmak demektir. Çevre ko-nusunda söz söylerken amac›m›z, mo-dern fizi¤in mekanistik ve post-mekanistikgörüfllerini anlayabilecek kadar genifl birfelsefe gelifltirmek olmal› ve bunu yapar-ken de yaflam›n, tabiat ritimlerinin ve ila-hî kaynakl› tabiat kanunlar›n›n manas›n›yok etmemeliyiz[5].Endüstri devrimi ile birlikte çevre sorunla-r›n›n artarak, yaflad›¤›m›z dünyada sebep

oldu¤u tahribatlar, günümüzde insan sa¤-l›¤›n› tehdit eder bir durumdad›r.Geliflmiflli¤in göstergesi olarak dünyadaenerji kullan›m› kabul edilmekte ve buenerjinin büyük miktar› yenilenemezenerji kaynaklar› olan fosil yak›tlar ve nük-leer yak›tlar›ndan sa¤land›¤› için, çevresorunlar› tüm dünyada yaflam kalitesinidüflürmektedir.Dünyan›n gündeminde olan ve yaflam›nsüreklili¤i için çözüm bulunmas› gerekençevre sorunlar›na, yap›lan uluslararas›konferanslarda çözüm yollar› tart›fl›lmak-ta ve ç›kan sonuçlar, enerji kullan›m›n› ge-rekli k›lan kalk›nma kavram›na, toplum veekonomi girdilerinden baflka, çevre girdi-sine de eklemektedir. Bu flekilde al›nankararlar, günümüz ihtiyaçlar›n›n karfl›lan-mas› yan›nda, gelecek nesillerin de ihti-yaçlar›n›n göz önünde bulundurulmas›gereklili¤i ile sürdürülebilir kalk›nma kav-ram›n› ortaya ç›karmaktad›r. Çevre sorun-lar›na neden olmadan enerji ihtiyac›n›nsa¤lanmas›, yenilenebilir enerji kaynakla-r›ndan faydalanmak gereklili¤i sonucunuç›karmaktad›r. Ekolojik yap›lar, tasar›mözellikleri ve yap›m›nda kullan›lan malze-meleri ile ihtiyaç duyulan enerjinin mini-muma indirilmesini sa¤lamaktad›r. Dün-yada tüketilen enerjinin yaklafl›k yar›s›n›nbinalarda oldu¤u düflünülürse, enerji tü-ketiminin azalt›lmas›n› sa¤layan her ön-lem, yaflam koflullar›n›n iyilefltirilmesi aç›-s›ndan çok önem tafl›maktad›r.Eski yap›lar›n yeniden kullan›m› ve çevre-ye uygun yeni tasar›mlar ile do¤al çevreyezarar vermeden yap›laflma anlay›fl› çerçe-vesinde, gelecek nesiller için daha temizbir çevre yarat›l›rken, ayn› zamanda yap›-lar›n tasar›m özellikleri ile kullan›c›lar içindaha sa¤l›kl› mekanlar oluflturulabilecek-tir(Do¤an,2003).

Kaynaklar1. Pafla, Ahmed Fuad, “et-Teflriatü’l- ‹slâmiyye liHimâyeti’l-Biâ”, Mecelletü’l-Ezher, vol.69, no.10,February 1997, s.1499.2. Mert, Hamdi, ‹slamiyette A¤aca Verilen Önem,Ankara, 1982, s.203. Nasr, Bir Kutsal Bilim ‹htiyac›, Çev: fiehabeddinYalç›n, ‹stanbul, 1995, s.1934. Bakara, 2/19.38 Bkz.12/92, 14/126, 41/45.5. Yeflilyurt, T.,Yrd.Doç. Dr. Çevre Problemine Al-ternatif Bir Yaklafl›m,”Do¤an›n EpistemolojikAnalizi, (‹slâmî Bir Perspektif Denemesi) HarranÜn. ‹lahiyat Fak. Dergisi, 5 (1999), ss.217-248

* Bu yaz› ” Do¤an, B., Mimar, Mimari Tasar›m veEkoloji, YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü,‹stan-bul,2003” isimli Yüksek Lisans Tezinden faydala-n›larak haz›rlanm›flt›r.


DOSYA > ENERJ� G�R�Ş

Enerji sektörü yeniden dizayn ediliyor;

“Yeniden yenilenebilir enerji kaynaklar›”

29

‹nsano¤lu varoldu¤u günden itibaren enerjiye gereksinim duymufl veçeflitli enerji kaynaklar›n› kullanm›flt›r. Kas gücünden atefle, suyakadar birçok enerji kayna¤›n› kullanarak insanl›k var olma savafl›verdi. Genel olarak bakt›¤›m›zda asl›nda insanl›k tarihinin ilky›llar›nda belki yokluktan belki bilgi eksikli¤inden yenilenebilir enerjikaynaklar› kullan›l›yordu. Sanayi toplumuna gelindi¤inde ise fosilyak›tlara a¤›rl›k verilmeye baflland›. Fakat bu yak›tlar›n çevreyeverdi¤i zararlar ve tükenecek olmalar› insanlar› yeniden yenilenebilirenerji kaynaklar›na yöneltti. Mimar ve Mühendis Dergisi olarak bizdebu say›m›zda dosya konusu olarak enerjinin bu serüvenini ve ülkemizin enerji politikas›n› ve yap›lmas› gerekenleri ele ald›k.


Fosil yak›tlar›n gündemden düflmesi, ülkelerin alternatif enerji kaynaklar›nayönelmesi ülkemizin enerji politikalar›n›n da de¤iflmesine neden oldu. Türkiye,do¤u bat› aras›nda bir enerji koridoru olmas›n›n yan›nda yenilenebilir enerji kaynaklar› bak›m›ndan da zengin bir ülke olmas› enerji politikalar›n›n dadönüflmesini zorunlu k›l›yor.

Enerji politikam›z dönüflmelidir

nsanl›¤›n endüstri toplumuna var›n-caya dek kulland›¤› enerji kaynaklar›daha çok su ve odun ve hayvanlard›.‹nsanlar›n kendi kas gücü ve hayvan-

lar›n gücünden isitifade edilmesine daya-nan enerjiler d›fl›nda insanlar›n kulland›-¤› ilk enerji kayna¤› odun ve suydu. Meka-nik enerji üretimi bak›m›ndan kullan›lanana iki kaynak su ve rüzgâr oldu uzun za-man boyunca. Ortaça¤a dek suyun birenerji kayna¤› olarak endüstriyel kullan›-m› söz konusu de¤ildi. ‹lk kaya dolgu ba-raj› yapan M›s›rl›lar için bile baraj, suyu

tutmak yani taflk›nlar› önlemek içindi. Su-yun bir enerji kayna¤› olarak kullan›m› ilkortaça¤da bafllar. Su de¤irmenleri öncetah›l ö¤ütme, un eleme olarak g›da sana-yi, tekstil (öncekumafl ç›rpma, daha sonrada dokuma)deri ve madencilik de kullan›l-d›. 12. yy’da kentsel yaflam›n canlanmas›-na paralel olarak Cistercian tarikat›n›na¤›rl›kl› rol oynad›¤› su de¤irmenleri ilebirlikte ekonomide canlanmaya bafllam›fl-t›.Kömür’ün yayg›n kullan›m›na dek temelenerji kayna¤› su ve rüzgâr olmaya de-

vam etti. M›s›r petrolü biliyordu ama gün-lük hayattta bu madeni hemen hiç kullan-m›yorlard›. Antik dünyadan ortaça¤a deken önemli enerji kayna¤› atefle dayanan›s› enerjisiydi. Petrol ise daha geç bir tarihte 19 yy’dadevreye girdi. O gün bugündür de enerji-de en yayg›n temel girdi olmaya devamediyor. Ancak petrolün 50-60 y›l içerisin-de tükenecek olmas› yeni enerji kaynakla-r›n› aramaya sevk ediyor insanl›¤›. Sony›llara dek elektirik üretiminde su enerji-sinin yan›nda alternatif olarak kullan›lannükleer enerji çernobil kazas› oluncayakadar en önemli seçenekti, ancak çerno-bil sonras› nükleerin de gözden düflmesiile yenilenebilir enerji kaynaklar›ndanrüzgâr ve günefl en h›zl› büyüyen enerjikayna¤› durumunda. Petrolün ulafl›m alan›nda da gözden düfl-mesi çok uzak bir gelecek de¤il. Öylekipetrol devleri bile biyodizele yat›r›m ya-parken, dünyan›n belli bafll› otomotivdevleri hibrit otomobil, hidrojen ve elek-trik seçenekleri ile petrole dayal› ulafl›m›nyerini almaya haz›rlan›yorlar.

Enerji tüketimi ve TürkiyeÜlkemizin enerjideki d›fla ba¤›ml›l›k oran›ise % 75’ler düzeyine ulaflm›flt›r. 2007 y›-l›nda toplam enerji tüketiminin (107MTEP) yaln›zca % 25’i yerli üretimle karfl›-lanm›flt›r. Türkiye’nin petrole % 93 ora-n›ndaki ba¤›ml›l›¤› ile do¤algaza % 97olan ba¤›ml›l›¤›n›n sürece¤ini söylemekolanakl›d›r.2008 y›l›nda enerji ithalat› için 48,2 mil-yar dolar ödenmifltir; bu rakam toplamihracat›m›z›n % 36’s›na karfl›l›k gelmekte-dir. Enerji güvenli¤i oldukça zay›f olan ül-kemizin böylesi yüksek bir mebla¤ vere-rek temin etti¤i enerjinin 6–7 milyar dola-r›n›n, hatta Say›n Bakan›n geçti¤imiz ay-larda belirtti¤i üzere, 25 milyar dolar›n›n

‹


31

verimsizlikler nedeniyle adeta çöpe at›l-maktad›r.Sanayide y›ll›k enerji israf›m›z en az 6 mil-yon TEP olarak gerçekleflmektedir. Ülke-mizde % 25’i aflan bir tasarruf potansiye-li bulunmaktad›r. Nihai sektörde % 25–30olan enerji tasarrufu potansiyelinin de-¤erlendirilmesiyle 5 milyar dolar kazan›-labilinecektir. ‹malat sanayinde % 8 ile 50aras›nda de¤iflen ürün maliyeti içindekienerji maliyeti pay› azalt›labilecektir.Sahip olunan birincil enerji kaynaklar›m›-z›n % 50'sini çok düflük ›s›l de¤erli ve yük-sek küllülinyitler oluflturmaktad›r. 30.000 MW'l›kekonomik hidrolik enerji kapasitemiz bu-lunmaktad›r. Bunun yaklafl›k 12.000MW'› mevcut santrallerle üretilmektedir.10.000 MW'› da 2010 y›l›na kadar infla ha-lindeki santraller taraf›ndan üretime dö-nüfltürülmüfl olacakt›r. Kalan 8000MW’l›k kapasitenin de 2020 y›l›na kadarkullan›lmas› planlanm›fl durumda.

Türkiye de enerjinin görünümü2007 verilerine göre Türkiye'deki yaklafl›k40.777 MW’l›k kurulu gücün %32,67’sinihidrolik santraller,% 67,33’ünü termiksantraller oluflturmaktad›r. Türkiye'de ki-fli bafl›na düflen net elektrik tüketimi1.450 kWh civar›ndad›r. Bu rakam ortala-ma olarak AB ülkelerinde 7.000 kWh, Rus-ya’da 6.000 kWh, ‹spanya'da 4.000 kWhve komflumuz Yunanistan'da 3.800kWh't›r. Dünya elektrik tüketimi ortala-mas› ise 2.376 kWh't›r. Geliflmifllik ve kal-k›nm›fll›¤›n en önemli göstergesi kabuledilen elektrik tüketimimiz dünya ortala-mas›n›n alt›ndad›r.Öte yandan enerji maliyetleri bak›m›n-

dan Türkiye’de giderek yayg›nlaflan do-¤algazdan enerji üretimi en pahal› elek-trik üretimi anlam›na gelmekte. 2008 ve-rileri ›fl›¤›nda, elektrik santralleri için kay-naklara göre ortalama ilk yat›r›m ve üre-tim maliyetlerini bulmak mümkün. Do-¤algaz kullan›larak yap›lan üretimin fiya-t› dikkat çekici. Bir di¤er dikkat çekicinokta ise bu fiyat›n 2006 y›l›na göre % 46art›fl göstermifl olmas›, yani do¤algazdanelektrik üretmek giderek daha da pahall›hale gelmekte. K›sacas› do¤algaz santral-leri elektrik üretiminin yedek oyuncular›-d›r. Türkiye’nin enerji tak›m› ise yedekoyuncular›n omurgas›n› oluflturduklar›bir tak›md›r.Enerji üretimimizde karfl›m›za ç›kan birdi¤er sorun ise kay›plard›r. Da¤›t›m kay›p-lar› k›saca elektri¤in santrallerden evleri-mize olan yolculu¤u s›ras›nda, hatlar›ndurumuna ba¤l› olarak ortaya ç›kan ener-ji kay›plar› olarak özetlenebilir. Tablo 2’dede görüldü¤ü üzere da¤›t›m kay›plar› Tür-kiye elektrik üretiminin % 14’lük k›sm›n›oluflturmakta. Karfl›laflt›rma yapmak ge-rekirse bu rakam Almanya’da % 4,5 civa-r›ndad›r mesela (www.iea.org, 2010). Tür-kiye’deki önlenebilir kay›p miktar›n› kes-tirmek güç olsa da da¤›t›m flebekesininyenilenmesi gibi önlemlerle afla¤› çekile-bilece¤i aç›k. Bu kay›plar›n % 7 düzeyineçekilmesi ise 1500MW’l›k yeni güç santra-li açmakla eflde¤erdir ve yap›lmas› zor ol-mad›¤› gibi zorunluluktur da. Türkiye’ninenerji sorununu çözece¤i söylenen Nükle-er santralin gücünün 5000MW olaca¤›n›da belirtirsek san›r›z kay›plar›n ne kadarbüyük bir sorun oldu¤u daha iyi anlafl›la-cakt›r.Geçti¤imiz y›llarda elektrik tüketimi, kri-

zin de etkisiyle düflüfl göstermifl olsa daartmaya devam edecektir. Çeflitli senaryo-lar› ve bugüne kadarki art›fl rakamlar›n›inceledikten sonra kabaca y›lda10000GWh’lik bir talep art›fl›n›n gözlene-bilece¤ini söylemek mümkün. Yani yap›l-mas› gerekenler, maliyeti pahal› kaynak-lardan üretilen elektrik miktar›n› azalt-mak, kay›plar› minumuma indirmek ol-du¤u gibi özellikle termik santarallar›m›z-da kullan›lan düflük kalite kömürün vekömür yak›m›ndaki geri teknolojinin yolaçt›¤› yol çevre sorunlar›n›, burdan kay-naklanan kay›plar› önlemenin yan› s›raher y›l 10000 GWh’lik yeni kaynak bul-mak gibi görünüyor.fiimdi bu veriler eflli¤inde enerji kaynakla-r›m›z› özellikle de yenilenebilir enerji kay-naklar›m›z› ve bunlar›n kullan›m›na ilifl-kin verileri ele alal›m.

Akarsu Enerjisi (Hidroelektrik santraller):Dünya üzerinde en çok kullan›lan yenile-nebilir enerji türüdür ve dünya enerji ihti-yac›n›n yaklafl›k %20’sini karfl›lar. Temelolarak akarsular›n barajlar yard›m›ylakontrol alt›na al›nmas›, sonra bu kontrolalt›na al›nan suyun türbin(ler)den geçiri-lerek elektrik enerjisi elde edilmesidir. Di-zinin birinci bölümünde de de¤inildi¤iüzere, Türkiye elektrik üretiminde hidro-elektrik santrallerin 2007 y›l› itibari,35851GWh ile %18,7’lik bir pay› vard›r(www.iea.org, 2010). Hidroelektrik san-trallerin enerji üretimi y›llara göre de¤i-fliklik gösteriyor olsa da (ya¤›fl miktar› gibido¤al nedenlerle),Türkiye’nin ekonomikolarak kullan›labilir potansiyeli kimi kay-naklarda ortalama 126.000GWh dolayla-r›nda, ekonomik potansiyelin kullan›lank›sm› ise % 35’in biraz üzerinde. Dolay›-s›yla Türkiye’de bugün itibariyle ekono-mik ve teknik olarak elveriflli oldu¤u hal-de kullan›lmayan akarsu enerjisinin mik-tar› kabaca senelik 80000GWh dolaylar›n-dad›r.

PetrolPetrol iflleri Genel Müdürlü¤üverilerinegöre, 2006 y›l› sonu itibariyle Türkiye’de1.176 milyar varil üretilebilir ham petrolrezervi ve bu üretilebilir petrol rezervin-den kümülatif üretimin düflülmesi ile284.1 milyon varil kalan üretilebilir hampetrol rezervi bulunmaktad›r. Türkiye’nin2006 y›l› ham petrol üretimi yaklafl›k 2.18milyon ton olarak gerçekleflmifltir. Bunun% 66,5’ini oluflturan 1.45 milyon ton’unuTPAO gerçeklefltirmifltir. Buna göre, yerli


üretimin tüketimi (58,9 milyon ton) karfl›-lama yüzdesi % 3,7’dir. Di¤er bir deyiflle,ülkemizin tüketti¤i petrolün % 96,3’ü it-hal edilmektedir. Petrolün toplam enerjiüretimimiz içindeki pay› (2006 y›l›) % 8,5iken, buna karfl›l›k toplam enerji tüketimi-miz içindeki pay› ise % 33,2’dir.KömürKömürünTürkiye’nin sahip oldu¤u enerjikaynaklar› aras›nda çok önemli bir yeribulunmaktad›r. Türkiye kömür rezervleri-nin ülkenin genifl bir co¤rafyas›na da¤›l-mas›na, tüketim merkezlerine yak›n ol-mas›na, düflük üretim maliyetine ve do-¤al gaza alternatif tek yerli kayna¤› olma-s›na ra¤men bu kaynakla ilgili projeler ha-yata geçirilememifltir. 2006 y›l›nda top-lam enerji tüketiminin % 26.7’si kömürkaynakl› olup enerji baz›nda kömürün% 50’si ithal edilmiflti. Linyit tüketiminin% 76’s› enerji santrallerinde kullan›lmak-tad›r.

Nükleer EnerjiSon y›llarda Türkiye’nin enerji sektörün-de en çok tart›fl›lan konulardan biri konu-munda olan nükleer enerji; özellikle sony›llarda gittikçe artan elektrik enerjisi ta-lebini karfl›lamakta kullan›lmak isten-mektedir. Haziran 2008 itibar›yla dünya-da 31 ülkede ticari olarak iflletilmekteolan 439 nükleer reaktörün toplam kapa-sitesi yaklafl›k 372 GWe‘tir. Nükleer güçdünya elektrik talebinin yaklafl›k %16's›n›karfl›lamaktad›r. Türkiye’de ise Enerji veTabii Kaynaklar Bakanl›¤›’n›n tahminleri-ne göre ilk nükleer santralin 2012 y›l›ndaiflletmeye al›nmas› öngörülmektedir.2020 y›l›na gelindi¤inde nükleer enerji-

den elektrik üretim miktar›n›n 31579GWh (8.229 milyon TEP) seviyesine ulafla-ca¤› ve bu flekilde 2020 y›l›nda 66.094milyon TEP olarak gerçekleflecek toplamelektrik üretimi içerisinde nükleer enerji-nin pay› %12.45 olmas› öngörülmekte.

Yenilenebilir Enerji Kaynaklar› ve Türkiye Biyokütle EnerjisiBiyokütle enerjisi, uygun bitkilerin yetiflti-ricili¤ine ba¤l› oldu¤undan dolay› yenile-nebilir, çevre dostu ve yerli kaynak olarakde¤er kazanan önemli bir enerji kayna¤›-d›r. Biyokütle; fosil olmayan, karbonunenerji içeren formlar› fleklinde tan›mlana-bilir. Odun (enerji ormanlar›, çeflitli a¤aç-lar), ya¤l› tohum bitkileri (kolza, ayçiçe¤i,soya vb.), karbonhidrat bitkileri (patates,bu¤day, m›s›r, pancar enginar vb.), elyafbitkileri (keten, kenaf, kenevirsorgum vb.),protein bitkileri (bezelye, fasulye, bu¤dayvb.), bitkisel art›klar (dal, sap, saman, kök,kabuk vb.), hayvansal at›klar ile kentsel veendüstriyel at›klar biyokütleenerjisi tek-nolojileri kapsam›nda de¤erlendirilmekteve mevcut yak›tlara alternatif çoksay›dakat›, s›v› ve gaz yak›tlar›na ulafl›lmaktad›r.Türkiye biyokütle materyal üretimi aç›s›n-dan, günefllenme ve alan kullan›labilirli¤i,sukaynaklar›, iklim koflullar› gibi özellikle-ri uygun olan ülkedir. Türkiye’de kültürelyetifltiricili¤e ve g›da üretimi d›fl›nda foto-sentezle kazan›labilecek enerjiye ba¤l›olarak biyokütle enerji brüt potansiyeliteorik olarak 135–150 milyon TEP/y›l ka-dar hesaplanmakla birlikte, kay›plar dü-flüldükten sonra net de¤erin 90 milyonTEP/y›l olaca¤› varsay›lmaktad›r. Ancak,ülkenin tüm yetifltiricilik alanlar›n›n y›l

boyu yaln›zca biyokütle yak›t üretimamac›yla kullan›lmas› olanakl› de¤ildir.Olabilecek en üst düzeydeki yetifltiricili¤egöre teknik potansiyel 40 milyon TEP/y›ldüzeyinde bulunmaktad›r. Ekonomik s›-n›rlamalarla 25 milyon TEP/y›l de¤eri,Türkiye’nin ekonomik biyokütle enerji po-tansiyeli olarak al›nabilirTürkiye’nin biyogaz potansiyeli ise 2,2 -3,9 milyar m3 civar›ndad›r. Biyogaz üreti-mi için 1–2 milyon TEP’lik enerji hayvan-lar›n gübresinden temin edilmektedir.Toplam biyogaz potansiyelinin yaklafl›k %85’i hayvan gübresinden elde edilen gaz-dan oluflurken geri kalan› organik madde-lerin ayr›fl›m› sonucu oluflan gazdan iba-rettir. Hayvansal gübreden üretilen gaz›n% 50’si koyun, % 43’ü s›¤›r ve % 7’si kü-mes hayvanlar›n›n gübresinden elde edil-mektedir. Bir tür biyogaz materyali olançöpün, çöp termik santralleriyle enerjiüretiminde kullan›lmas›, özellikle kentselçöpün ortadan kald›r›lmas›yla birlikte ikitür ifllevi içermektedir. Türkiye’de son za-manlarda organik at›k, biyokütle ve biyo-gazdan enerji eldesine yönelik kamu veözel sektör yat›r›mlar› artmaya bafllam›fl-t›r.

Günefl EnerjisiCo¤rafi konumu itibariyle günefl kufla¤›içerisinde yer alan Türkiye, günefl enerjisikullan›m›n›n uygun oldu¤u bir ülkedir.Ortalama y›ll›k toplam günefllenme süresi2640 saat (günlük toplam 7,2 saat), ortala-ma toplam›n›n fliddeti 1311 kWh/m2-y›l(günlük ortalama 3,6 kWh/m2) oldu¤u tes-pit edilmifltir. En fazla günefl enerjisi alanbölge Güneydo¤u Anadolu olup, bunu Ak-deniz Bölgesi izlemektedir. Türkiye’de dü-flük s›cakl›kta ›s› olarak kullan›labileceky›ll›k günefl enerjisi potansiyeli 36 milyonTEP olup, söz konusu potansiyel, bölgele-re göre her türlü uygulamaya uygun birflekilde da¤›lm›flt›r. Ancak günümüz itiba-riyle Türkiye’de ticari ölçekte gelifltirilmifltek uygulama alan›, düzlemsel günefl kol-lektörlerinin kullan›ld›¤› güneflli su ›s›t›c›-lar›d›r. 2007 y›l›nda ülkemizde 12 milyonm2 günefl kolektörü yüzey alan›ndan eldeedilen 420 bin TEP günefl enerjisi, ›s›l uy-gulamalar için kullan›lm›flt›r. Elektrik üre-timinde günefl enerjisinin kullan›m› yal-n›zca karayollar›nda, radyolink istasyon-lar›nda, gözetleme kulelerinde olmak üze-re toplam 1 MW’a ulaflm›flt›r. Oysa Türki-ye’de düflük s›cakl›k uygulamalar› için ge-rekli hava ve s›v› so¤utmal› düz toplay›c›-lar›n her çeflidi ile pasif ve aktif ›s›nma sis-


temlerini yapabilecek teknoloji ve bilgi bi-rikimi mevcuttur. Bu birikimin de¤erlen-dirilmesi ile günefl enerjisinden yararlan-ma olanaklar› art›r›labilir. Fotovoltaik ola-rak elektrik üretimi bak›m›ndan ise ülke-mizin potansiyeli büyük olmakla birliktebu alan henüz de¤erlendirilmemifltir.

Rüzgâr EnerjisiResmi verilere bakarak, Türkiye’nin çokverimli rüzgâr santrali potansiyeli 8000MW, orta verimli potansiyeli ise 40000MW dolaylar›nda görünüyor. (www.ener-ji.gov.tr, 2010). Kesin rakamlar belirtmek,söz konusu rüzgâr oldu¤unda kolay olma-sa da; çok verimli olarak ifade edilen po-tansiyelin kullan›m› y›ll›k 25000GWh, or-ta verimli potansiyelin kullan›m› ise y›ll›k80000GWh civar›nda elektrik enerjisi sa¤-layacak denebilir kabaca.Türkiye, teorik olarak y›ll›k 160 TWh’l›krüzgâr potansiyeline sahiptir. Bu potansi-yel ile Avrupa’daki teknik rüzgâr enerjipotansiyelinin en yüksek pay›n› bünye-sinde bar›nd›rmaktad›r. Hâlihaz›rda ifllet-medeki bu santrallerin d›fl›nda rüzgârenerjisi üretmek maksatl› pek çok projebulunmaktad›r. Toplam 1876,46 MW’l›k53 proje için lisans al›nm›fl, 5561,15MW’l›k 117 adet baflvuru ise Enerji Piya-sas› De¤erlendirme Kurulu’nda de¤erlen-dirme aflamas›ndad›r. Rüzgâr enerjisindebeklenen patlama görülmese de yeni yat›-r›mlar dikkat çekmektedir.

Jeotermal EnerjiTürkiye, jeotermal enerji potansiyeli aç›-s›ndan dünyadaki zengin ülkeler aras›n-da yer almaktad›r. Türkiye’de toplam1000 dolay›nda s›cak ve mineralli su kay-na¤› bulunmaktad›r. Bilinen jeotermalalanlar›n % 95’i ›s›tmaya ve kapl›ca kulla-n›m›na uygundur. Türkiye’de az say›dada olsa yüksek entalpili jeotermal alanlarda keflfedilmifltir. Ancak, ülkemizde jeo-termale dayal› elektrik üretimi düflük se-viyede kalm›flt›r. Günümüzde 20,4 MWebrüt kurulu güce sahip Denizli-K›z›lderesantrali ve Ayd›n Salavatl›’da 167 °C ileyaklafl›k 10 MWe Binary Cycle santrali ile-tilmektedir. 48 MWe kapasiteli Germen-cik Jeotermal Elektrik Santrali yat›r›m›n›nçal›flmalar› devam etmektedir. K›z›ldereJeotermal Santralinin at›¤› olan 140 °C ‘likjeotermal sudan 6.85 MWe kapasiteli jeo-termal santral kurulmaktad›r. Bunlar›nyan›nda, Çanakkale-Tuzla jeotermal san-trali ile 10 MWe kapasiteli Simav Jeoter-mal Elektrik Üretim Santrali proje aflama-

s›ndad›r. Dünyada jeotermal zenginli¤i ileyedinci s›rada yer alan Türkiye, jeotermalpotansiyeli ile toplam elektrik enerjisi ih-tiyac›n›n % 5’ine kadar, ›s›tmada ›s› ener-jisi ihtiyac›n›n % 30’una kadar›n› karfl›la-yabilecek potansiyele sahiptir.

ÖnerilerEnerji sektörüne yönelik politikalar›nuzun vadeli, ve planlamaya dayal› olmas›gereklidir. D›fla ba¤›ml› enerji politikala-r›ndan bir an önce vazgeçilerek yerli veyenilenebilir enerji kaynaklar›m›za yat›-r›mlar yap›lmal› ve arz kaynaklar›n›n çe-flitlendirilmesi sa¤lanmal›d›r. En önemliyerli kaynak olan hidrolik enerjiden yarar-lanma düzeyinin yeterli olmad›¤› ülke-mizde, ulusal enerji politika ve stratejilerioluflturularak, sektörün yerli kaynaklarüretimi ve tüketimi do¤rultusunda yön-lendirilmesi gerekmektedir. Burada bü-yük baraj yerine daha küçük akarsu baraj-lar›, hatta barajs›z tribünler ile elektiriküretimi mümkün. Hidroelektrik enerji,yerli ve yenilenebilir bir kaynak olarakstratejik özelli¤i ile enerji alan›ndaki ba-¤›ml›l›¤› azaltacakt›r. Mevcut su potansi-yelinin en etkin ve en h›zl› flekilde kullan›-labilir hale getirilmesi için politikalar ge-lifltirilmeli; mevcut hidrolik santraller,tam kapasitede çal›flt›r›lmal› ve yap›m sü-recinde gerekli kaynaklar aktar›larak h›z-la sonuçland›r›lmas› sa¤lanmal›d›r.D›fl kaynakl› fosil yak›t ba¤›ml› enerji poli-tikalar›ndan bir an önce vazgeçilerek, ye-nilenebilir enerji kaynaklar›ndan günefl,

rüzgar ve jeotermal enerji kaynaklar›n›nflu an yeterince de¤erlendirilemeyen veülke ihtiyac›n›n büyük bir bölümünü kar-fl›layacak mevcut potansiyelleri, verimlibir flekilde de¤erlendirilmeli; di¤er yenile-nebilir enerji kaynaklar›n›n toplam enerjitüketimi içindeki pay›n› artt›r›c› önlemleral›nmal›d›r.En önemli yerli kayna¤›m›z olan kömürmadencili¤inde teknolojik olarak yenilen-meye gidilmeli ve daha verimli kömürüretimi gerçeklefltirilmeli, termik santral-lar›m›zda ise teknolojik yenilenmeye gidi-lerek ak›flkan yatak teknolojisi gibi kömü-rü % 90 kapasite ile yakabilen ve bu flekil-de çok daha verimli enerji üretti¤i gibi da-ha az çevre kirlil¤ine yol açan bir sistembenimsenmelidir.Do¤al gaz bak›m›ndan avrasya enerji kori-doru olaca¤›m›z için enerji maliyetlerinindüflmesi olas›l›¤› vard›r, ancak do¤algaz›büyük oranda konut ›s›tmas›nda kullan-mal›, elektrik üretiminde ise çok daha dü-flük oranlarda faydal›n›lmal›d›r.Nükleer enerjide ise geri teknoloji yerineülkemiz kaynaklar› bak›m›ndan gerekliolan toryum yak›tl› ve en son sistem, gü-venlik düzeyi yüksek olan kullan›ma so-kulmal›d›r. Yine de maliyet bak›m›ndannükleer enerji elveriflli de¤ildir.Enerji tasarrufu ve enerji verimlili¤i ya-n›nda da¤›t›mdaki kay›plar›m›z azalt›l-mal›d›r. Mevcut enerji kaynak çeflitleri veenerji maliyetleri göz önüne al›nd›¤›ndabu kay›plar›n ülkemiz ekonomisen verdi-¤i kay›p kabul edilemez.

33


Enerji arz›n› çeflitlendirerek art›r›laca¤›n› ve nükleer enerjinin 2020 y›l›na kadar olandönemde elektrik enerjisi üretim kompozisyonuna dâhil edilece¤ini belirten EPDKBaflkan› Hasan Köktafl, “bu suretle kömür, do¤algaz ve hidrolik olmak üzere üçtemel sütun üzerine oturtulmufl olan enerji sektörümüzün mimarisini yeniden dizayn ediyoruz. Böylelikle d›fla ba¤›ml›l›¤›m›z› ve ithalat faturam›z› azaltmay› hedefliyoruz,” dedi. Enerji Piyasas› Düzenleme Kurulu Baflkan› Hasan Köktafl enerjisektöründeki geliflmeleri de¤erlendirdik.

EPDK Baflkan› Hasan Köktafl;

“Enerji sektörünü yeniden dizayn ediyoruz”

> Söylefli: A. Kadir Mermertafl

Genel olarak ülkemizin enerji sektörünüde¤erlendirir misiniz? Ne kadar enerji tü-ketiyoruz ve tüketti¤imiz enerjinin ne ka-dar›n› ithal ediyoruz? 2008 y›l›nda ülkemizin toplam birincilenerji tüketimi yaklafl›k 108 milyon TonEflde¤eri Petrol (TEP), üretimi ise 29 mil-yon TEP olarak gerçekleflmifltir. Ülkemizin, özellikle petrol ve do¤algazdayerli kaynaklar›n›n artan enerji talebimizile karfl›laflt›r›ld›¤›nda göreceli olarak azl›-¤› petrol ve do¤algazda enerji ithalat›n› be-raberinde getirmektedir. Mevcut durum-da ülkemizin ithal ba¤›ml›l›k oran› yüzde73 seviyesindedir. Bu ba¤lamda ülkemi-zin enerji arz›nda kaynak, teknoloji ve alt-yap› çeflitlendirilmesinin art›r›lmas›na bü-yük önem verilmektedir. Bu nedenle, yur-tiçi ve yurtd›fl›nda petrol ve do¤algaz ara-ma faaliyetleri son y›llarda yo¤unluk ka-zanm›flt›r ve Plan dönemi içinde de art›r›-larak devam ettirilecektir. 2009 y›l› sonuitibari ile toplam 133,1 milyon ton hampetrol, 11,3 milyar m? do¤algaz üretimigerçeklefltirilmifl olup kalan üretilebilirham petrol rezervimiz 39,4 milyon ton,do¤algaz rezervimiz ise 6,1 milyar m3’tür.

Enerji yat›r›mlar› konusunda son durumnedir? Yabanc› ve yerli yat›r›mc›lar›nenerji sektörüne yat›r›mlar› ne durumda-d›r? Küresel mali kriz enerji sektörünü na-s›l etkiledi? Türkiye’yi dünya enerji sektörü aç›s›ndanen cazip pazarlardan birine sahiptir. Burada en öncelikli konu ülkemizin eko-nomik ve toplumsal geliflme dinamikleriçerçevesinde enerji sektörünü giderekgüçlendirecek büyük bir talep art›fl›n›n

DOSYA > ENERJ� SÖYLEŞ�

35

varl›¤›d›r. Biz dünya çap›nda enerji talebi en h›zlaartan ikinci ülkeyiz.‹kincisi ülkemizin sadece co¤rafi konu-muyla s›n›rl› kalmayan, tarihsel ve kültü-rel ba¤larla ba¤land›¤› büyük bir enerjihavzas›ndaki etkin konumudur. Mevcut durumda ülkemizin ithal ba¤›ml›-l›k oran› yüzde 73 seviyesindedir. Bu ba¤-lamda ülkemizin enerji arz›nda kaynak,güzergâh ve teknoloji çeflitlendirilmesinegidilmektedir. Bugün, yaklafl›k 5.5 milyar varil petrol,500 milyar metreküp do¤al gaz tüketimiolan Avrupa Birli¤i Üyesi ülkelerin birincitedarikçileri olan Rusya, Hazar ve Ortado-¤u hidrokarbonlar›n tafl›naca¤› en güveni-lir, en ekonomik güzergah ülkemizdir.Devletimiz ve özel sektörümüz taraf›ndangelifltirilen do¤al gaz ve petrol boru hatla-r› da iflte bu konumun can damarlar›d›r.Bugün ülkemizde petrol ve do¤al gaz teda-rikinden, tafl›mac›l›¤›na, nihai tüketiciyesat›fla kadar zincirin her halkas›nda özelsektör flirketleri önemli yat›r›mlar yaparakfaaliyet göstermektedir. Sadece do¤al gaz ve petrolde de¤il elektriksektörü aç›s›ndan da durum bu flekilde-dir. Avrupa ülkeleri ile tesis edilen çok bölgelielektrik arz güvenli¤i programlar› ad›mad›m gerçeklefltirilmektedir. Nükleerdenkömüre, hidrolikten rüzgâra ve ileride gü-nefl enerjisine kadar tüm enerji kaynaklar›için çok büyük bir yat›r›m gereksinimi du-yulmaktad›r.Bu itibarla yaln›zca Avrupa ya da sayd›-¤›m bölgelerde de¤il Körfez ülkelerindenJaponya’ya kadar farkl› k›talardan çokfarkl› ülkelerden büyük ölçekli yabanc› gi-riflimcilerle bilhassa son haftalarda yat›-r›m planlar› hakk›nda görüflmeler yap-maktay›z. Bu flirketlere Türkiye enerji pi-yasas›n›n iflleyifli ve f›rsatlar› konusundabrifingler vermekteyiz. ‹flte böylesine önemli bir konuma sahipbir ülkenin piyasa faaliyetlerini düzenle-yen Kurum olarak sadece k›sa vadeli ko-nulara tak›l›p kalmadan orta ve uzun va-dede sektörün nereye gidece¤i, ne tür ge-reksinimleri olaca¤›n› da analiz ve tahminetme konusunu çok önemsedi¤imizin bi-linmesini isterim. Çünkü bu sayede gelece¤in enerji sektörü-nü bugünden planlama ve buna göre ge-rekli düzenleyici ad›mlar› atmak gibi çokelzem bir hareket biçimi gelifltirebiliyoruz. Bu kapsamda 2030 y›l›na kadar mevcutkompozisyonun korunmas› ya da yerli

kaynaklara daha çok a¤›rl›k verilmesi gibifarkl› üretim kompozisyonlar›n› ve yat›-r›mlar için farkl› öz sermaye ve kredi kul-lanma imkânlar›n› dikkate alana farkl› se-naryolar oluflturduk. Bu senaryolara görede elektrik, üretimi, iletimi ve da¤›t›m› içinne kadar kurulu güce, yat›r›ma ve finans-man ihtiyac›na gereksinim oldu¤u yönün-de bir çal›flma yapm›fl bulunuyoruz. Bu tablo içerisinde özellefltirme finansma-n› da dâhil edildi¤inde iki ayr› senaryoyagöre elektrik üretim, iletim ve da¤›t›m ya-t›r›mlar› için 2030 y›l›na kadar toplamda250 ile 310 milyar lira aras›nda de¤iflenbir kayna¤a ihtiyaç bulunmaktad›r. Bu finansman› yerli ve yabanc› kreditör-lerden ve sermaye piyasas› araçlar›ndansa¤lanabilmesi için bugünden bir aradaetkin ad›mlar at›lmas›na ihtiyaç vard›r. Bukonuda çok somut ad›mlar da at›lmakta-d›r.

Yenilenebilir enerji kaynaklar› konusun-da ne durumday›z? Rüzgâr, günefl ve jeo-termal enerji kaynaklar›n›n ne kadar›n›kullan›yoruz?Elektrik üretim sistemimize 2003-2009aras›nda 12 bin 800 megavat yeni kapasi-te sisteme ilave edilmifl ve bu kapasiteninyüzde 55’i lisans verdi¤imiz özel flirketlertaraf›ndan kurulmufltur. 2013 y›l›na ka-

dar 11 bin megavat civar›nda yeni kapasi-tenin tamamlanaca¤›n› öngörmekteyiz. Bu aflamaya ad›m ad›m gelinmifl ve bil-hassa 2009 y›l›nda devreye al›nan özelsektör yat›r›mlar› aç›s›ndan memnuniyetverici bir sonuç elde edilmifltir. 2009 y›l›içerisinde özel sektöre ait toplam 2 bin800 megavat kurulu gücünde 73 adet üre-tim santrali geçici kabulleri yap›larak ifllet-meye al›nm›flt›r. Bu son 7 y›l›n en yüksekrakam›d›r. 2009 y›l› içinde iflletmeye al›nan santralla-r›n 564 megavat› hidroelektrik, 375 mega-vat› rüzgâr, 47 megavat› jeotermal, 21 me-gavat› ise çöp gaz› ve biyogaz olmak üzerebin megavat›n üzerindeki k›sm› yenilene-bilir kaynakl› elektrik üretim santrallar›-d›r.Rüzgâr enerjisinden elektrik üretmekamac› ile kurumumuza yap›lan lisans bafl-vurular›ndan bugün itibariyle 3.553MW’l›k k›sm› lisans alm›fl bulunmaktad›r.Rüzgar santrallerinde toplam 912 MW ku-rulu güç iflletmeye geçmifl durumdad›r.Bunun 772 MW yani % 85’i son 4 y›l içeri-sinde 438 MW yar›s› sadece 2009 y›l›ndaiflletmeye geçmifltir.2009 y›l›nda 2 bin 800megavat kurulu güç ile son y›llar›n en yük-sek özel sektör yat›r›m› iflletmeye al›n›r-ken, bu y›l bu rakam›n 3 bin 400 megavatdüzeyine ulaflmas›n› bekliyoruz. Ekono-

>>Körfez ülkelerinden Japonya’ya kadar farkl› k›talardan çok farkl› ülkeler-den büyük ölçekli yabanc› giriflimcilerle bilhassa son haftalarda yat›r›mplanlar› hakk›nda görüflmeler yapmaktay›z. Bu flirketlere Türkiye enerjipiyasas›n›n iflleyifli ve f›rsatlar› konusunda brifingler vermekteyiz.

mik büyüklük olarak ifade etti¤imizde de2009 y›l›nda 3,5 milyar liral›k bir yat›r›m›ntamamland›¤›n› bu y›l için de bu rakam›n5 milyar liraya kadar ulaflaca¤› beklentisi-ni tafl›yoruz. Enerji talebinin karfl›lanmas›na iliflkinuzun vadeli plan çal›flmalar›m›zda, Cum-huriyetimizin yüzüncü y›l› olan 2023 y›l›n-da yerli kaynaklar›m›z›n tamam›n›n, yeni-lenebilir enerji kaynaklar›n›n ise azami öl-çüde kullan›lmas›, enerji arz›nda çeflitlen-dirmenin art›r›lmas› ve nükleer enerjinin2020 y›l›na kadar olan dönemde elektrikenerjisi üretim kompozisyonuna dahiledilmesi, bu suretle bugüne kadar üç te-mel sütun üzerine (kömür, do¤algaz vehidrolik) oturtulmufl olan enerji sektörü-müzün mimarisinin yeniden dizayn edil-mesi, böylelikle d›fla ba¤›ml›l›¤›n ve ithalatfaturas›n›n azalt›lmas› hedeflenmifltir.2005 y›l›nda yürürlü¤e giren YenilenebilirEnerji Kaynaklar›n›n Elektrik Enerjisi Üre-timi Amaçl› Kullan›lmas›na ‹liflkin Kanunile özel sektör marifetiyle yenilenebilirenerji kaynaklar›ndan elektrik enerjisi üre-tilmesi imkan› sa¤lanm›flt›r. Yenilenebilir enerji kaynaklar›na iliflkin te-mel hedefimiz, bu kaynaklar›n elektrikenerjisi üretimi içerisindeki pay›n›n 2023y›l›nda en az %30 düzeyinde olmas›n›nsa¤lanmas›d›r.

Ülke olarak enerjiyi do¤ru yönetiyor mu-yuz? Enerji yönetimi dedi¤imizde ne anla-mal›y›z? Do¤ru enerji yönetimi nas›l ol-mal›d›r? Türkiye enerji sektörünün iflleyifline yöne-lik tüm piyasa kanunlar› 2000’lerin bafl›n-da ç›kt›. Bu alanda özel sektör etkin bir ko-num kazand› ve arz güvenli¤i aç›s›ndantemel önem tafl›yan yat›r›mlar›n süreklili-¤inin sa¤lanmas›nda belli bir hedefe ula-fl›ld›. Enerji politikalar›n›n verimlilikten,kaynak çeflitlili¤ine, teknolojiden, istih-dam ve yerli kullan›ma kadar çok farkl›boyutlar› var. Do¤ru enerji yönetimi, dev-letin sektördeki fonksiyonunu düzenlemeve denetleme ile s›n›rland›r›rken, politika-lar›nda sayd›¤›m tüm bu unsurlar› sanayisektör birlikteli¤i ve yerli kaynak önceli¤iile yönetmek, planlamak ve uygulamakt›r.

Enerjiyi verimli kullanmak için neler ya-p›lmal›d›r? Enerjiyi verimli kullanmak nedemektir? Enerji ve Tabii Bakanl›¤› taraf›ndan enerjiverimlili¤i konusunda stratejileri maddelerhalinde flu flekilde belirlenmifl durumda: 1)Ulusal enerji verimlili¤i politikalar›m›z

kapsam›nda stratejik ve bütünleflik enerjiverimlili¤i önlem ve programlar›n›n etkilibir flekilde uygulanabilmesi için çal›flma-lar art›r›larak devam ettirilecektir. 2) AB Enerji Verimlili¤i Müktesebat› veözellikle kojenerasyon düzenlemeleri iletam uyum sa¤lanacakt›r. 3) Ayd›nlatma öncelikli olmak üzere, ka-muda enerji verimlili¤i çal›flmalar› yo¤un-laflt›r›larak topluma öncelik edilecektir. 4) Enerji verimlili¤i projeksiyonlar› yap›la-cak, alt sektörlerin enerji verimlili¤i potan-siyelleri belirlenecektir. 5) Yüksek verimli kojenerasyon/trijeneras-yon ve bölgesel ›s›tma uygulamalar›n› yay-g›nlaflt›r›c› ve teflvik edici tedbirler al›na-cakt›r.

6) Nihai tüketimin yan› s›ra, enerjinin üre-timden tüketime kadar olan tüm aflamala-r›nda verimlili¤i art›r›c› tedbirler al›nacak-t›r. 7) Elektrik üretim santrallerine iliflkin re-habilitasyon projeleri kapsam›nda çevremevzuat›na uygunluk gözetilerek santral-lerin performans›, güvenilirli¤i ve iflletmeömrünün art›r›lmas› sa¤lanacakt›r. 8) ‹flletmedeki elektrik üretim santralleri-nin sa¤l›kl› ve entegre bilgi sistemleri olufl-turulacak, izleme, denetim ve raporlamaaltyap›s› gelifltirilecektir. 9) Ulafl›mda enerji verimlili¤i çal›flmalar›-na kurumsal destek verilmeye devam edi-lecektir. 10) Binalarda enerji verimlili¤i konusunda


>>Elektrik enerjisi sektörü özelinde bakt›¤›m›zda sadece tüketim cephesindede¤il elektrik üretim, iletim ve da¤›t›m segmentlerinde de ayr› ayr› olmaküzere, yap›labilecek çok say›da ifl, al›nabilecek çok say›da tasarruf tedbiribulunmaktad›r.

DOSYA > ENERJ� SÖYLEŞ�

faaliyetler yo¤unlaflt›r›lacakt›r. 11) Sanayi kurulufllar›n›n verimlilik art›r›c›projeleri ve enerji yo¤unlu¤unun düflürül-mesine yönelik alacaklar› tedbirler destek-lenecektir. 12) Enerji yönetimi sistemi ve enerji yöne-ticilerinin sanayi ve bina sektörlerindeyayg›nlaflt›r›lmas› sa¤lanacakt›r.

Enerji kaynaklar›n›n k›s›tl› oldu¤u ülke-mizde en iyi kayna¤›n enerjiyi verimli vetasarruflu kullanmak oldu¤unu düflünür-sek bireysel tüketicilere neler önerirsiniz? Tasarruf ve verimlilik kavramlar› hangiba¤lamda ve hangi sektör için ifade edilir-se edilsin kula¤a hofl gelen ve destek gö-ren kavramlard›r. Zira yap›lan›n ve yap›lacak olan›n, dahaaz bir maliyetle, daha az bir harcama ileya da daha az bir tüketim ile karfl›lanmas›hepimizi memnun eden ve her daim arzu-lanan bir durumdur. Üstelik bir yandan küresel ›s›nman›n in-sanl›¤›n bugünü ve gelece¤i aç›s›ndan cid-di bir tehdit halini ald›¤›, bir yandan dado¤al kaynaklar›n h›zla tükendi¤i bir or-tamda, tüm dünyada bu kavramlar›n de-¤eri daha iyi anlafl›lmakta, “nas›l daha faz-la tasarruf ederiz ve nas›l daha verimli ola-biliriz” sorular›na cevap aramaktad›r. Bu nedenle bugünlerde kime sorsan›z, in-sanl›¤›n gelece¤i için tasarruf ve verimlili-¤inin ne kadar önemli oldu¤unu uzunuzun anlatacak ve çeflitli “çözüm önerile-ri” getirecektir. Bu kapsamda, kimi “evinde gereksiz yereyanan ampulleri söndürdü¤ünden” kimi“hususi arac›n› mecbur kalmad›kça kul-lanmay›p yürümeyi tercih etti¤inden” ki-mi de zaman›n› daha verimli kulland›¤›n-dan bahsedecektir. Biz karar verici ve uygulay›c› konumunda-ki kifliler aç›s›ndan ise önemli olan birey-sel çözümlerden ziyade sistematik çözüm-ler gelifltirebilmektir. Bir baflka ifade ileherkes taraf›ndan do¤rulu¤u kabul edilensözleri eyleme dönüfltürecek mekanizma-lar› oluflturabilmektir.Verimlilik kavram› ile Türkiye enerji sektö-rü özelinde bu genel de¤erlendirmeleriyapt›ktan sonra elektrik enerjisi sektörüverimlilik ve tasarruf aç›s›ndan somut ola-rak nelerin yap›lmas› gerekti¤i konusun-daki görüfllerimizi sizlerle paylaflmak isti-yorum. Ülkemizin “Enerji Verimlili¤i Stratejisi”ndekurumumuzun sorumluluklar› flu flekildetan›mlanm›flt›r: • Tarifelerin onaylanmas›nda flirketin ve-

rimlili¤inin dikkate al›nmas› ve etkili yöne-timin özendirilmesi için teflviklere daya-nan hedeflerin belirlenmesi, • Maliyet yans›t›c› fiyatlar›n uygulanmas›ve uygulanabilir düzenlemeler gere¤inceteknik ve teknik olmayan kay›plar›n mini-mize edilmesini amaçlayan önlemlerinkullan›lmas›, • Piyasa performans›n›n gözlemlenmesi;performans standartlar›n›n ve da¤›t›m vemüflteri hizmetleri kurallar›n›n tasla¤›n›nçizilmesi, de¤ifltirilmesi, uygulanmas› vekontrol edilmesi, • Ve son olarak hedeflenen enerji verimli-li¤i programlar›n›n gelifltirilmesine uzmankatk›s› sa¤lanmas›d›r. Görüldü¤ü gibi Enerji Piyasas› Düzenleme

Kurumu’na enerji verimlili¤i ve tasarrufukonusunda yüklenen sorumluluklar ayn›zamanda özel sektör iflletmecili¤ine daya-l› ve rekabetçi bir piyasan›n iflleyifl kuralla-r›d›r. Bir baflka ifade ile EPDK’n›n enerji verimli-li¤i ve tasarrufunda aktif rol alabilmesiiçin özel sektör iflletmecili¤ine ve özellefl-tirmelere ihtiyaç vard›r. Yani, EPDK’n›n burolleri üstenebilmesinin yegâne yolu ka-muya ait da¤›t›m ve üretim tesislerininözellefltirilmesi ve bu tesislerin özel sektörtaraf›ndan iflletilmesi halinde mümkün-dür. Bu tespitimi somut örneklerle aç›klamayaçal›flal›m. Elektrik enerjisi sektörü özelinde bakt›¤›-m›zda sadece tüketim cephesinde de¤ilelektrik üretim, iletim ve da¤›t›m seg-mentlerinde de ayr› ayr› olmak üzere, ya-

p›labilecek çok say›da ifl, al›nabilecek çoksay›da tasarruf tedbiri bulunmaktad›r. Örne¤in, kül-kömür, su so¤utma, baca ga-z› ar›tma gibi sistemler bir termik santra-l‹n üretti¤i toplam enerjinin yüzde 10 ile15’ni tüketmektedir. Bu nedenle termiksantrallerde kazan verimlili¤ini art›rmayayönelik teknolojiler, uygun yak›t kullan›-m›, pompa ve fanlar›n otomasyonu, at›k›s›n›n geri kazan›m›na yönelik önlemlerenerji verimlili¤i aç›s›ndan önemlidir. Üretim santrallerinde verimin artt›r›lmas›,otomasyonun gelifltirilmesi, yeterli miktarve kalitede yak›t›n sürekli olarak sa¤lan-mas› ve koruyucu bak›m sistemlerininoluflturulmas› sonucu ar›zalar›n azalt›lma-s› ile sa¤lanabilir. Ayr›ca ar›za müdahaleve periyodik bak›m sürelerinin k›salt›lma-s›, yedek parça stok kontrolü sistemlerininkurulmas› ve uzman eleman çal›flt›r›lmas›da flartt›r. Ancak ne yaz›k ki, Türkiye’deelektrik üretim tesislerinin büyük bir bölü-münü oluflturan termik santraller ile bil-hassa kömür yak›tl› olanlar› yeterince ve-rimli çal›flmamaktad›r. Mevcut koflullarda, ülkemizde kamuya aitsantrallerin yenileme yat›r›mlar›, bak›m›ve rehabilitasyonu sayesinde daha verim-li k›l›nabilmesi için özel sektör iflletmecili-¤ine ve kaynaklar›na ihtiyaç vard›r. Konuya tüketim ve da¤›t›m penceresin-den bakt›¤›m›zda ise durum fludur: Elektrik tüketimini miktar ve zaman yö-nünden etkileyecek, uygulama ve de¤er-lendirme çal›flmalar› talep taraf› yönetimiolarak adland›r›lmaktad›r. Talep taraf› yö-netimindeki teknik önlemler, yüksek ve-rim sa¤layan ayd›nlatma, yüksek verimlimotorlar, so¤utma sistemleri, bina yal›t›-m› gibi alanlar› içerir. ‹kinci yöntem bilgi-lendirme olup, haz›rlanan teknik belgeler-le tüketicilerin bilgi eksikli¤i giderilmekte-dir. Üçüncü ve en çok uygulanan yöntemise, tarifelerde farkl›l›¤a gidip, tüketim ya-p›s›n› de¤ifltirmek kullanma zaman›na ve-ya kullanma miktar›na göre fiyatland›r-malar yapmakt›r.Ülkemizde üretilen elektri¤in nihai tüketi-ciye ulaflt›r›lmas› esnas›nda trafo, orta ge-rilim enerji nakil hatlar›, da¤›t›m hatlar› veölçü sistemlerinden kaynakl› kay›plar or-taya ç›kmaktad›r. Sisteme verilen elektri-¤in aboneler taraf›ndan kaçak olarak kul-lan›lmas› ve kesilen faturalar›n tahsilât›-n›n yap›lamamas› da sistemin etkin ve ve-rimli çal›flabilmesine büyük darbe vur-maktad›r. Bizim aç›m›zdan enerjinin et-kin ve verimli kullan›m› konusunda bu hu-suslara öncelik vermek önemlidir.

37


Binalarda enerji verimlili¤ini teflvik etmek için özel sektör, kamu kurumlar›, siviltoplum ve sektör örgütleri ile tüketiciler mutlaka birlikte hareket etmelidirler.K›sacas› enerji verimlili¤i bilincini toplumun her kesiminde yayg›nlaflt›rarak biryaflam biçimi olarak hayat›m›z›n her alan›na tafl›mam›z gerekmektedir.

Binalarda enerji verimlili¤i vedan›flmanl›k flirketlerinin rolü

> Adnan Çelik‹stanbul Enerji Genel Müdürü

konomik ve sosyal kalk›nman›nen önemli girdilerinden biri deenerjidir. Toplumun yaflam stan-

dard›n›n yükselmesindeki rolü çok önem-lidir. Dünyadaki h›zl› nüfus art›fl› ve tek-noloji alan›nda yaflanan büyük geliflmelerenerji tüketimini ve enerjiye olan talebide artt›rm›fl bulunmaktad›r. Enerji tüketi-mindeki h›zl› art›fla paralel olarak Enerjikaynaklar›n›n en önemlilerini oluflturanpetrol, do¤al gaz, kömür gibi fosil yak›tkaynaklar›n›n h›zla tükeniyor olmas› veayr›ca bunlar›n yol açt›¤› sera gaz› emis-yonlar› ve buna ba¤l› ozon tabakas›n›n in-celmesi gibi çevresel sorunlar enerji ve-rimlili¤ini gündeme getirmifl bulunmak-tad›r. Enerjiyi üretmek kadar, üretilen enerji-den verimli flekilde faydalanmak da art›külkelerin önemli konular›ndan biri halinegelmifltir. Bu amaçla, tüm dünyada enerjiverimlili¤ini art›rmaya yönelik çal›flmalargittikçe önemsenir olmaktad›r.Enerji verimlili¤i; “Binalarda yaflam stan-dard› ve hizmet kalitesinin, endüstriyel ifl-lemlerde ise üretim kalitesi ve miktar›n›ndüflüflüne yol açmadan enerji tüketimi-nin azalt›lmas›d›r.” fleklinde ifade edilmifl-tir. Ülkemizde de h›zl› nüfus art›fl› ve sanayi-deki geliflmelere paralel olarak enerjiyeolan ihtiyaç gün geçtikçe artmakta, ancakyerli enerji kaynaklar›m›z bu ihtiyac› kar-

fl›lamakta yetersiz kalmaktad›r. Enerji ta-lebinin büyük bir k›sm›n› ithalatla karfl›la-yan ülkemizde, kalk›nma ve sanayileflme-de bir s›k›nt› yaflanmamas› için enerjininetkin ve verimli kullan›lmas› önemli halegelmifltir. Unutmayal›m ki; Enerjinin tüke-timi esnas›nda yap›lacak her bir birim ta-sarrufun, enerjinin üretimi için yap›lacakharcamalar› 2,5-3 birim azaltt›¤› da konu-nun baflka bir önemli boyutudur.Ülkemizin de üyesi olmaya çal›flt›¤› AB'de2020 y›l›na kadar enerjide yüzde 20 tasar-ruf sa¤lama hedefi ortaya konulmufl bu-lunmaktad›r.”20 20 20”olarak sloganla-flan bu hedefte:1. Mevcut yasalar›n tam uygulanmas› ileyüzde 10 tasarruf2. Yeni yasalar ve tüm aktörlerin davran›flde¤iflikli¤iyle yüzde 10 tasarruf beklen-mektedir.Binalarda 2020 y›l›na kadar sa¤lanabile-cek enerji tasarrufu ise yüzde 20-30 dola-y›ndad›r. AB içindeki çeflitli ülkelerdefarkl› politikalar gelifltirilmekte ve genel-de mutlak enerji verimlili¤i sa¤layacakönlemleri almalar› hususunda tüketicilerteflvik edilmektedir. • Daha iyi yal›t›m,• Daha do¤ru do¤rama+cam kullan›m›,• Daha verimli ayd›nlatma (günde 500milyon m3 gaz tasarrufu sa¤lanabilece¤ihesaplanm›flt›r.),basit ve uygun maliyetli bir enerji verimli-

E

DOSYA > ENERJ� MAKALE

39

li¤i için temel uygulamalar›n bafl›nda gel-mektedir. Bunlar yap›ld›¤›nda bile; eko-nomik tasarruf, ifl olanaklar›n›n artmas›,iklim de¤iflikli¤i ve emisyon azalt›m› gibihedeflere k›smen de olsa ulafl›lm›fl olacak-t›r.2002 y›l›ndan bu yana AB üye ülkelerindegeçerli olan 'Binalarda Enerji Performans›Yönetmeli¤i!nin yeni flekli 23 Nisan 2009tarihinde Avrupa Parlamentosu’nda bü-yük bir oy çoklu¤uyla kabul edilmifltir.Buna göre, 31 Aral›k 2018 tarihinden son-ra infla edilecek bütün yap›lar tükettiklerikadar enerji üretmek zorunda, yani “0enerji” tüketeceklerdir.Ülkemizdeki yap› sto¤u dikkate al›nd›¤›n-da ise binalar›m›z, tüketilen toplam ener-jinin % 40’›n› kullanmaktad›r. Bu kullan›-m›n üçte ikisi ise konutlarda tüketilmek-tedir. Enerji kaynaklar›nda % 75’lere va-ran d›fla ba¤›ml›l›k oran› dikkate al›nd›-¤›nda, enerji kaynaklar›na ödenen y›ll›k50 milyar dolarl›k bir bedel ekonomiyeönemli ölçüde yük getirmektedir. Ülkemi-zi AB ülkeleriyle karfl›laflt›rd›¤›m›zda, bi-nalarda sadece ›s›nma amaçl› olarak 3-4kat daha fazla enerji tüketildi¤i ifade edil-mektedir. Y›ll›k toplam enerji tasarruf po-tansiyelinin % 20’ler civar›nda olaca¤› he-sapland›¤›nda ise, sadece binalardaki ta-sarrufun parasal karfl›l›¤›n›n yaklafl›k 4 –5 milyar dolar› bulaca¤› tahmin edilmek-tedir. Dolay›s›yla enerji verimlili¤i en ko-

lay ve en temiz enerji kayna¤› oldu¤un-dan bina uygulamalar› her geçen günönem ve öncelik kazanmaktad›r. Ülkemizde enerjinin etkin kullan›lmas›,israf›n önlenmesi, enerji maliyetlerininekonomi üzerindeki yükünün hafifletil-mesi ve çevrenin korunmas› için enerjikaynaklar›n›n ve enerjinin kullan›m›ndaverimlili¤in art›r›lmas› amac›yla haz›rla-nan 5627 say›l› Enerji Verimlili¤i Kanunu2 May›s 2007 tarih ve 26510 say›l› ResmiGazete’de yay›mlanm›flt›r.Bu kanun ve ikincil mevzuatlar› kapsa-m›nda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›-¤›na Ba¤l› Elektrik ‹flleri Etüt ‹daresi GenelMüdürlü¤ü taraf›ndan yetkilendirilen(EVD) Enerji Verimlili¤i Dan›flmanl›k fiir-ketleri kurulmufltur. 14 Nisan 2010 tarihiitibar› ile Elektrik ‹flleri Etüt ‹daresi GenelMüdürlü¤ü taraf›ndan Bina ve Sanayialanlar›nda yetkilendirilmifl flirket say›s›toplam 17’ye ulaflm›flt›r. Mevcut binalar›nön ve detayl› flekilde enerji etütlerinin ya-p›lmas›, tasarruf önerileri ile birlikte Ve-rimlilik Artt›r›c› Projelerin (VAP) haz›rlan-mas› ve uygulanmas› bu flirketlerin faali-yet alanlar› olarak belirlenmifltir. Ayr›cabu flirketler, enerji verimlili¤i hizmetleri-nin vazgeçilmezi olan enerji yöneticileriniyetifltirmek üzere e¤itim hizmeti de ver-mektedirler.5627 Say›l› Enerji Verimlili¤i Kanunu ve‹kincil mevzuat› uyar›nca binalar›n y›ll›k

toplam tüketim durumlar›na göre enerjiverimlili¤i konusunda baz› yükümlülükle-ri bulunmaktad›r. Fakat yükümlülüklerkonusuna girmeden önce bir binan›n y›l-l›k enerji tüketiminin TEP (Ton eflde¤erpetrol) cinsinden nas›l hesapland›¤›n›nbilinmesi gerekmektedir. Bir ton petrolünyanmas›yla ortaya ç›kan enerjiye efl ola-rak mevzuatta belirtilen çevrim katsay›la-r› ile y›ll›k Elektrik ve Yak›t giderleri çarp›-larak TEP cinsinden toplam tüketim de¤e-ri hesaplanmaktad›r. fiöyle ki;1000 m3 do¤al gaz = 0,825 TEP,1000 kwh Elektrik = 0,086 TEP dir.Örne¤in: Bir binada y›lda 50.000 m3 do-¤al gaz ve 100.000 kwh elektrik tüketilmiflise;Bu binan›n y›ll›k tüketim toplam› :(50x0,825)+(100x0,086)= 49,85 TEP dir.25/10/2008 tarih, 27035 say›l› Resmi Ga-zetede; Enerji Kaynaklar›n›n ve EnerjininKullan›m›nda Verimlili¤in Artt›r›lmas›naDair Yönetmeli¤in 9. Maddesinin 2. F›kra-s›nda;“Toplam inflaat alan› en az 20.000 m2 ve-ya y›ll›k toplam enerji tüketimi 500 TEP veüzeri olan ticari ve hizmet binalar›n›n yö-netimleri ile toplam inflaat alan› en az10.000 m2 veya y›ll›k toplam enerji tüke-timi 250 TEP ve üzeri olan kamu kesimibinalar›n›n yönetimleri, yönetimlerininbulunmad›¤› hallerde bina sahipleri ener-ji yöneticisi görevlendirir veya flirketler-

>>Enerji verimlili¤i; “Binalarda yaflamstandard› ve hizmet kalitesinin,endüstriyel ifllemlerde ise üretimkalitesi ve miktar›n›n düflüflüne yolaçmadan enerji tüketimininazalt›lmas›d›r.”


den veya enerji yöneticilerinden hizmetal›r.” denilmektedir.Bu maddede geçen enerji verimlili¤i da-n›flmanl›k flirketleri özet olarak afla¤›daki;1. Tüketim al›flkanl›klar›n›n iyilefltirilmesi-ne ve israf›n önlenmesine yönelik önlem-leri ve prosedürleri belirlemek, tan›t›m›n›yapmak ve gerekti¤inde e¤itim program-lar› düzenlemek,2. Enerji tüketen sistemler, süreçler veyaekipmanlar üzerinde yap›labilecek tadi-lâtlar› belirlemek ve uygulanmas›n› koor-dine etmek,3. Enerji etüdlerinin ve VAP’lar›n haz›rlan-mas› ve uygulanmas› ile ilgili pazar arafl-t›rmalar› yapmak, anlaflmalar› haz›rla-mak ve uygulamay› kontrol etmek,4. Enerji tüketen ekipmanlar›n verimlilik-lerini izlemek, bak›m ve kalibrasyonlar›-n›n zaman›nda yap›lmas›n› koordine et-mek,5. Enerji ihtiyaçlar›n›n ve verimlilik art›r›-c› uygulamalar›n plânlar›n›, bütçe ihtiyaç-lar›n›, fayda ve maliyet analizlerini haz›r-lamak ve üst yönetime sunmak,6. Enerji tüketimini ve maliyetleri izle-mek, de¤erlendirmek ve periyodik rapor-lar üretmek,7. Enerji tüketimlerini izlemek için ihtiyaçduyulan sayaç ve ölçüm cihazlar›n›n te-min edilmesini ve montaj›n› sa¤lamak

üzere giriflimlerde bulunmak,8. Enerji kompozisyonunun de¤ifltirilmesive alternatif yak›t kullan›m› ile ilgili im-kânlar› araflt›rmak, çevrenin korunmas›-na, emisyonlar›n azalt›lmas›na ve s›n›rde¤erlerin afl›lmamas›na yönelik önlemle-ri haz›rlayarak bunlar›n uygulamas›n› ko-ordine etmek,9. Enerji ikmal kesintisi durumunda uy-gulanmak üzere ve Elektrik ‹flleri Etüt ‹da-resi Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan isten-mesi halinde petrol ve do¤al gaz kullan›-m›n› azaltmak amac›yla alternatif planlarhaz›rlamak,10. Kanun kapsam›nda her y›l Mart ay›sonuna kadar Elektrik ‹flleri Etüt ‹daresiGenel Müdürlü¤üne verilmesi gerekli bil-gileri haz›rlamak ve Genel Müdürlü¤egönderilmek üzere yönetime sunmak,hizmetlerini yürüteceklerdir;Bu konular› da kapsar flekilde yak›n tarih-li bir geliflme olarak Elektrik ‹flleri Etüt‹daresi taraf›ndan “Enerji Verimlili¤i Stra-teji Belgesi Tasla¤›” haz›rlanm›flt›r. Taslakta, kifli bafl›na enerji kullan›m› yük-sek, ayn› zamanda da birim yurt içi has›-la bafl›na az enerji kullanan ülkeler ara-s›nda yer alman›n temel amaç oldu¤u, buamaç do¤rultusunda; 2023 y›l›nda, 2000y›l› ABD dolar› de¤eriyle ve 1998 GSYH se-risiyle bin dolarl›k GSYH için yaklafl›k 282

litre petrol eflde¤eri birincil enerji kullan›-m›n›n 225 litreye, 1 dolarl›k GSYH için,0,53 kilovatsaat (kWh) civar›nda olan elek-trik kullan›m›n›n ise 0,45 kWh’e indiril-mesinin temel hedef olarak kabul edildi¤ibelirtilmifltir.Tasla¤a göre bu hedeflere ulaflmak için,sanayi, hizmetler ve konut sektörlerindestandard›na uygun enerji yönetimi uygu-lanacak, sertifikal› enerji yönetici say›s›2012 y›l› sonuna kadar 5 bin kifliye ç›kar›-lacak, bu ba¤lamda bu y›l içinde E‹E‹ ifl-birli¤i ile TSE taraf›ndan enerji yönetimikonusunda zorunlu standart ç›kar›lacakve uygulanmas› için gerekli mevzuat dü-zenlemesi yap›lacak, meslek odalar›n›n,üniversitelerin ve enerji verimlili¤i dan›fl-manl›k flirketlerinin (EVD) yetkilendirilme-si ile söz konusu faaliyetler sanayi, hiz-metler ve konut sektörlerinde yay›lacak,2012 y›l› sonuna kadar kamuda, a¤›r sa-nayide ve ticari binalarda tasarruf potan-siyelleri ve verimlilik art›r›c› önlemler be-lirlenmifl olacak, binalarda enerji perfor-mans› mimari, ›s› yal›t›m›, ›s›tma ve so-¤utma sistemi ve elektrifikasyon konula-r›ndaki standartlar›, asgari performanskriterlerini ve asgari uygulamalar› sa¤la-mayan yeni yap›lara ruhsat verilmeyecek,binalarda “Enerji Kimlik Belgesi” uygula-nacak, mevcut konutlarda ›s› yal›t›m› ve

>>31 Aral›k 2018 tarihinden sonrainfla edilecek bütün yap›lar tüket-tikleri kadar enerji üretmek zorun-da, yani “0 enerji” tüketeceklerdir.


41

di¤er verimlilik art›r›c› uygulamalar ilebirlikte sürdürülebilir ekolojik yap›larözendirilecek. 2023 y›l›nda, en az 10 mil-yon konutun asgari standartlara uygunolarak yal›t›m› yap›lm›fl olacak. karbonborsas› kurulacak Kamu kurulufllar›n›nbina ve tesislerinde enerji tüketimi, faali-yetleri olumsuz etkilemeksizin azalt›lacakve 2015 y›l› sonuna kadar kamu sektörün-de en az yüzde 15 tasarruf sa¤lanacak.Enerji verimlili¤inde kamu desteklerinin

yan› s›ra, banka kredilerinin yönlendiril-mesi, uluslararas› fonlardan yararlan›l-mas› ve Türkiye’de “karbon borsas›”n›nkurulmas› yönünde çal›flmalar yap›lacak.2011 y›l› ilk yar›s› sonuna kadar karbonborsas› konusunda ayr› bir strateji belge-si haz›rlanacakt›r. Bu strateji belgesi do¤-rultusunda Bina uygulamalar› ile enerjiarz güvenli¤inin sa¤lanmas› mümkün ola-bilecek, enerji yat›r›m ihtiyaçlar›m›z ve it-halat ba¤›ml›l›¤›m›z azalacak, ekonomik

büyümenin iyilefltirilmesine ve temiz çev-renin korunmas›na önemli katk›larda bu-lunacakt›r. Binalarda enerji verimlili¤ini teflvik etmekiçin özel sektör, kamu kurumlar›, sivil top-lum ve sektör örgütleri ile tüketiciler mut-laka birlikte hareket etmelidirler. K›sacas›enerji verimlili¤i bilincini toplumun herkesiminde yayg›nlaflt›rarak bir yaflam bi-çimi olarak hayat›m›z›n her alan›na tafl›-mam›z gerekmektedir.

>>Binalarda “Enerji Kimlik Belgesi”uygulanacak, mevcut konutlarda›s› yal›t›m› ve di¤er verimlilikart›r›c› uygulamalar ile birliktesürdürülebilir ekolojik yap›larözendirilecek. 2023 y›l›nda, en az10 milyon konutun asgari standartlara uygun olarak yal›t›m›yap›lm›fl olacak.


Varl›k yönetimi; bir iflletmenin, organizasyonel stratejik plan›na ulaflmakamac›yla, varl›klar›n› ve varl›k sistemlerini, bunlar ile iliflkili performans›, risklerive giderleri yaflam döngüleri boyunca en iyi bir flekilde ve sürekli olarakyönetmesini sa¤layan sistematik ve koordineli faaliyet ve eylemlerdir. Bir di¤eraç›dan varl›k yönetimi, vizyon, misyon, de¤erler, ifl politikalar›, paydafl ihtiyaçlar›,hedefler ve risklerin yönetiminden do¤an ve bunlar› içeren, uzun vadeli bir iflletmegenel plan› olarak tan›mlanm›flt›r.

Enerji flirketlerinde varl›k yönetimi ve varl›ksürecinin bir bilefleni olarak risk yönetim döngüsü

> Dr. Veysel Türkel‹GDAfi Genel Müdür Yard›mc›s›

arl›k yönetiminin etkili bir flekildeuygulanmas›; bir iflletmenin var-l›klar›n›n tüm yaflam döngüleri

boyunca yönetilmesi suretiyle de¤erinimaksimize etmesi ve stratejik amaçlar›naulaflmas›n› sa¤layan disiplinli bir yaklafl›-m› gerektirir. Bu, her fleyden önce d›flar›-dan sisteme dahil edilecek veya oluflturu-lacak uygun varl›klar›n belirlenmesini,bunlar›n en iyi flekilde iflletilmesini ve ko-runmas›n›; en uygun yenileme, kald›rmave/veya imha seçeneklerinin benimsen-mesini içerir.

Varl›k yönetiminin anahtar prensipleri ve nitelikleriBütünsel: Resmin tamam›na bakmak; ya-ni bölümlere ayr›lm›fl bir yaklafl›mdan zi-yade, tüm aflamalar›n yönetiminin birle-flik halde anlat›m›d›r. Varl›klar›n varl›k sis-temleri içindeki ifllevsel ba¤›ml›l›klar›, kat-k›lar› ve de¤iflik varl›k yaflam döngüsüsafhalar› ile bunlara karfl›l›k gelen faali-yetleri içerir.Sistematik: Tutarl›, tekrarlanabilir ve de-netlenebilir kararlar› ve eylemleri öne ç›-karan metodik bir yaklafl›md›r.Sistemli: Bireysel varl›klar› tek bafllar›naoptimize etmekten ziyade, varl›klar›, bu-lunduklar› varl›k sistemi içinde farzetmekve varl›k sistemlerinin de¤erini optimizeetmektir (sürdürülebilir performans, ma-liyet ve riskler dahil).Risk-tabanl›: Tan›ml› risklere ve ortak ma-liyetlere/faydalara uygun biçimde kay-naklara ve harcamalara odaklanmak veöncelikleri belirlemektir.

V


43

Optimal: Varl›klar›n yaflam döngüleri sü-resince onlarla ilgili performans, maliyetve risk gibi birbirleriyle yar›flan faktörleraras›ndaki en uygun taviz unsurunun be-lirlenmesidir.Sürdürülebilir: Gelecekteki ihtiyaçlar veyükümlülükler aç›s›ndan yeterli önlemle-rin al›nd›¤›ndan emin olmak için k›sa va-deli faaliyetlerin uzun vadeli sonuçlar›n›nde¤erlendirilmesidir; ekonomik veya çev-resel sürdürülebilirlik, sistem performan-s›, toplumsal sorumluluk ve di¤er uzundönemli hedefler gibi.Entegre: Karfl›l›kl› ba¤l›l›klar›n ve bilefliketkilerinin baflar› için flart oldu¤unun farkedilmesidir. Bu, yukar›daki niteliklerin,birleflik bir yaklafl›m ve net bir de¤er ver-mek üzere koordine edilmifl bir kombi-nasyonunu gerektirir.Afla¤›da belirtilen etkinlefltirici faktörlerde, ad› geçen prensiplerin baflar›l› bir fle-kilde hayata geçirilmesi için zorunlu ola-rak de¤erlendirilmektedir:• Söz konusu prensiplerin net bir yönlen-dirme ve liderlik ile hayata geçirilmesineimkân veren bir organizasyon yap›s›;• personel fark›ndal›¤›, yeterlilik, ba¤l›l›kve ifllevler aras› koordinasyon;• varl›¤›n durumu, performans›, risklerive maliyetleri ile bunlar aras›ndaki iliflki-ler hakk›nda yeterli bilgi ve birikim.

PAS 55–2008 “Varl›k yönetimi” fiziksel altyap› varl›klar›-n›n en iyi biçimde yönetilmesinde kulla-n›lan bir flartnamedir.

PAS 55, varl›klar›n yaflam döngüsü ile bil-hassa hizmet flebekeleri, enerji santralle-ri, demiryolu veya karayolu sistemleri,petrol ve gaz kurulumlar›, imalat ve iflle-me tesisleri, binalar ve hava alanlar› gibibir iflletmenin amac›n›n merkezini olufl-turan varl›klar›n yönetimini kapsamay›amaçlamaktad›r. Bu nedenle bir varl›k yö-netimi sistemi, hizmet veya ürün sa¤la-mas› maddi varl›lar›n›n faaliyetlerine veperformans›na ba¤l› olan ve baflar›s› var-l›klar›n›n korunmas›ndan ciddi anlamdaetkilenen iflletmeler için hayatidir.Enerji flirketleri, halihaz›rda varl›k yöne-tim sistemlerini yürütme ve en iyi hale ge-tirme süreci içindedir. Bu sürecin enönemli parças› da risk yönetimidir.Bütünsel bir yönetim yaklafl›m› yürütmekiçin birçok neden vard›r. Kurumun bü-yüklü¤ü ve karmafl›kl›¤› gibi iç nedenlerleberaber, toplumun kritik tavr› ve bizimbunun karfl›s›ndaki sorumlulu¤umuz gibid›fl nedenler de vard›r. Risk yönetimi döngüsü de içeren bir var-l›k yönetim sistemi, ifl de¤erlerine katk›dabulunacak, çal›flanlara net bir görüfl ka-zand›racak ve sertifikasyon aç›s›ndan de-netlenebilir olacakt›r.Riskleri de¤erlendirebilmek için, bir kuru-mun birtak›m ifl de¤erlerini tan›mlam›flolmas› gerekir. Bu de¤erler uzun dönem-de kurumun sa¤l›kl› yap›s›n› ve iyi du-rumda olmas›n› belirleyecektir. ‹fl de¤er-leri sadece ekonomik de¤erleri içermez veher zaman para cinsinden ölçülemezler.Emniyet ve flirket imaj› alt› ifl de¤erindeniki tanesidir. Her bir ifl de¤eri için bu ifl de-

¤eriyle ilgili riskleri de¤erlendiren para-metreler belirlenmifltir. Riskler, gerçeklefl-me olas›l›klar›yla ilgili olarak de¤erlendiri-lebilir. Olaylar›n veya durumlar›n gerçek-leflme olas›l›klar›yla ilgili bilgilere, ulusalve uluslararas› veritabanlar›ndan ulafl›la-bilir. Kurumda belirlenen ve tan›t›lan süreçlerbir yaz›l›mla desteklenirler. Bu yaz›l›m,de¤er mühendislerinin sorunu ad›mad›m çözmelerine yard›mc› olur. Dahas›,üst yönetime bir raporlama arac› olarakda kullan›l›r. Ayarlanm›fl süreçlerle yeni araçlar› tan›m-lama ve sisteme tan›tma, mühendislerindüflünme biçiminde bir de¤ifliklik anlam›-na da gelir. Ancak, riskleri azaltmak herzaman teknik sorunlar› çözmek anlam›nagelmez.

Risk yönetim döngüsü-PAS 55 “varl›k yönetimini flöyle tan›mla-maktad›r:“Bir kurumun tüm varl›klar› ile varl›k sis-temlerini, onlarla iliflkili performanslar›ile risklerini ve yaflam döngüleri üzerinde-ki giderlerini kurumsal stratejik plan›n›gerçeklefltirmek amac›yla yapt›¤› tüm sis-tematik ve koordine faaliyetler ve eylem-ler…"Varl›k sahibi, tüm ifl stratejisini belirler.Bu nedenle ifl de¤erleri ve hedefleri varl›ksahibinin sorumlulu¤undad›r. Varl›k sahi-bi, flirketin “d›fl dünyas›yla” ba¤lant›s›n›korur ve tart›flmal› durumlarda yasa ko-yucunun muhatab›d›r. Tüm finanse etmeifllemi onlar›n kapsam›ndad›r.

>>fiekil-1: Birleflik varl›k yönetiminin boyutlar›

entegre

bütünsel

sistematik

sistemli

risk tabanl›

optimal

sürdürülebilir



Hizmet Sa¤lay›c›, sürecin etkin ve etkilibiçimde yürütülmesini organize etmeklesorumludur. Yo¤unlaflt›klar› nokta, ne ya-p›ld›¤›ndan ziyade, iflin nas›l yap›ld›¤›d›r. Varl›k Yöneticilerinin amac›, varl›klar›nvarl›k sahibine dönüfllerini sa¤lamakt›r.Varl›klar›n geri dönüflü genellikle sadecemali bir parametre olarak görülür. Tüm iflde¤erleri hesaba kat›ld›¤› zaman varl›kla-r›n geri dönüflünde daha bütünsel veuzun vadeli bir yaklafl›m gerçeklefltirilmiflolacakt›r. Varl›k Yöneticileri hizmet sa¤lay›c›n›n netür yat›r›m projeleri veya bak›m faaliyet-leri sa¤lamas› gerekti¤ine karar vermekleyükümlüdür. Bu karar verme ifllemi tümhissedarlar›n ç›karlar›n› gözeten saydamve yans›z bir süreç olmal›d›r. Bunu yapar-

ken, flebekedeki sorunlar veya belli varl›k-larla ilgili riskleri tan›mlamada ve bak›mfaaliyetleri veya yat›r›mlar gibi çözümleriseçmekte bir farkl›l›k oluflacakt›r.Riskler tan›mlanacak, de¤erlendirilecekve ifllem görecektir. Riskleri tan›mlamakiçin, amaçlar›n, hissedarlar›n ve kriterle-rin çerçevesinin belirlenmifl olmas› gerek-mektedir. Bu risk modelinin bak›m›n› ger-çeklefltirmek devam eden bir süreçtir.Riskler periyodik olarak gözlenmeli vekontrol edilmelidir. Bu risk yönetimi döngüsünün arkas›nda-ki ana fikir, bir enerji flebekesi flirketininamaçlar› belirlendikten sonra, flebekeyleve flirketin amaçlar›n›n varl›klar›yla ilgilirisklerin de belirlenmifl olaca¤›d›r. Bir flebeke, sadece yafllanma ve y›pran-

maya maruz kalmaz, ayn› zamanda te-mel atma, kaz›, kapasite talebinde art›fl vehatta operasyonlarda baflar›s›zl›k gibi so-nuçlara da maruzdur. Tüm bu olaylar fle-bekenin performans› üzerinde etkili olur-lar. Bu performans, örne¤in, kaybedilenmüflteri zaman›, kapasite, bask› ve emni-yet vakalar› ile de ölçülürler. Bu perfor-mans› tam olarak analiz etmek bizi baz›risklere götürür. Hangi risklerin kabul edi-lebilece¤i ve hangilerine dikkat edilece¤i-ne karar verilmesi hem k›sa, hem da uzundönem için yat›r›m planlar› yapmaya yö-neltir ve de uygulanmas› gereken bak›mplanlar›n› ve gerçeklefltirme sürecini deortaya koyar. Ayarlanan flebeke yine de içve d›fl etkilere maruz kalacakt›r.

Varl›k Sahibi Varl›k Yöneticisi Hizmet Sa¤lay›c›

>>Varl›k yönetimi sürecinde farkl› rollertan›mlanabilir. fiekil 2: Varl›k yönetim rolleri

>>fiekil 3: Risk Yönetimi Döngüsü

Risk kayd› Karar vermesüreci

Maruz b›rakmasüreci

Analiz süreci Gerçeklefltirmesüreci

Faaliyet planlar›

fiebekeVarl›klar

fiebekeperformans›


Do¤al gaz›n de¤er zinciri ve gelecek vizyonu

> Mehmet Akif Demirtafl ‹GDAfi Stratejik Planlama ve Yönetim Sistemleri Müdürü

> Kuddusi Atalay ‹GDAfi Sektörel Analiz ve K›yaslama fiefi

Gaz sektörü de¤er zinciri yap›s› ve bileflenleriGaz sektöründeki de¤er zinciri “upstre-am” ve “downstream” olarak ikiye ayr›la-bilir. Arama ve Ç›karma (fiekil-1) upstreamolarak adland›r›l›r ve 10 unsurdan oluflur.Downstream (fiekil-2) da, resimde gösteril-di¤i gibie 10 ana unsurdan oluflmaktad›r.‹nflaat, lojistik ve taahhüt (1, 2 ve 3 numa-ral› unsurlar) iflleri için gerekli destek hiz-metleri gaz de¤er zincirinin oluflumunukolaylaflt›rmada gerekli yedek hizmetlerolduklar›ndan, bunlara burada de¤inil-memifltir. Gaz sektöründeki de¤er zinciri, ana un-surlar olan Arama ve Ç›karma, (Uluslara-ras›) Nakliye, Temel Altyap›lar, Depolama,Da¤›t›m, Ticaret ve -son ba¤lant› halkas›olarak- Son Kullan›c›lar› içerir. LNG de¤erzinciri ise gaz›n de¤er zinciri içinde ba-¤›ms›z bir de¤er zinciri gibi görülebilir; kiS›v›laflt›rma, Sevkiyat ve Tekrar Gazlaflt›r-ma bu zincire dahildir.4. Sismik: De¤er zincirindeki ilk yat›r›m›nkonusu, kaynaklar›n da¤›t›m› ve bununhidrokarbon (gaz ve petrol) ihtiva etmepotansiyelinin tahmin edilmesidir. Gelifl-mifl 3 boyutlu sismik haritalar, sondajla-r›n baflar› oran›na ciddi katk› yapm›flt›r.5. Arama: Potansiyel hidrokarbon hacim-lerinin bulundu¤u jeolojik yap›lar sismikçal›flmalarla tespit edildikten sonra, yü-zey alt›na yap›lan kuyu sondajlar› gaz (ve-

ya petrol) mevcudiyetini kan›tlamal›d›r.Egemen ülke devletinden arama ruhsat›almak flartt›r. Kuyunun kuru olmamas›ümit edilir. De¤ilse, sondajla tespit edilenilgili parametreler hakk›nda birtak›m bil-gilerle donanm›fl ilk gaz ak›fl testi, oradakirezervler hakk›nda bir tahmin yapma im-kân› verir. 6. Saha Gelifltirme: Bu projenin ekonomikolarak uygulanabilir bir proje oldu¤unugöstermek için, o zamana dek kayna¤›npotansiyeli hakk›nda elde edilen bilgilereve pazar bulma olas›l›¤› ile netback fiyat›tahminleri üzerindeki bilgilere dayal› birsaha gelifltirme plan› oluflturulabilir. Sahagelifltirme Plan›, projede kayna¤› tüketimstratejisinin seçimi, kuyular›n say›s› ve tü-rü, tesisler, maliyetler, ekonomik çal›flma-lar, risk de¤erlendirmesi ve planlama vb.gibi tüm safhalar› kapsar. Bu tahminleredayanarak, kayna¤›n temelinde üretimebafllama yönünde nihai yat›r›m karar›(NHY) al›n›r. 7. Üretim: Gaz›n ç›kar›lmas› (üretim) için,saha gelifltirme plan›na göre kuyular›naç›lmas› ve tesislerin inflas› gereklidir.8. Gaz Toplama: Gaz, boru hatt›na verile-cek nitelik kazand›r›lmadan veya s›v›lafl-t›rma tesisine beslemeden önce s›v›lar-dan ayr›flt›r›lmal›d›r. Bu ifllem tamamenveya k›smen üretim sahas›nda yap›labil-di¤i gibi, ekonomik ölçekler sebebiyle gazde¤iflik tesislerden topland›ktan sonra


De¤er zinciri analizi iflletme yönetimi kavram› olup, bir sektör zincirinin faaliyetlerini genel terimlerle aç›klamaktad›r. Bu, do¤al gaz için, iflin kuyua¤z›ndan ocak bafl›na kadar olan tüm safhalar›nca oluflturulur. Bu faaliyetlerinde¤iflik taraflarca yerine getirilmesi flart de¤ildir; dikey entegrasyon gaz de¤er zincirinde s›k görülen bir uygulamad›r. Ancak de¤er zincirindeki her unsur, genellikle kendisinden önceki veya sonrakinden farkl› birtak›m kural ve düzenlemelere tabidir. Aktörler genellikle sadece bir veya birbirini takip eden k›s›tl›say›da unsur içinde ifl yapar.

47

merkezi olarak da yap›labilir. S›v›lar iseboru hatt› kalitesindeki gazdan ayr› pa-zarlanmal›d›r.9. ‹flleme: Boru hatt›na verilen gaz, piyasakoflullar›na ba¤l› olarak servis kalitesinegetirmek için ifllenir veya LNG haline ge-tirmek için so¤utulur. Gaz, içindeki pro-pan ve bütan gibi a¤›r hidrokarbonlar ay-r›flt›r›lmak suretiyle, pazar ihtiyaçlar›nadaha uygun hale gelmesi için de¤iflime ta-bi tutulur. 10. ‹hracat: Bu safha, gaz›n üretim alan›-n› terk etti¤i and›r. Gaz buradan ya boruhatt› flebekesine nakledilir, ya da LNG te-sisinde yeniden ifllenir. Gaz›n devrindenönce, kalori de¤erleri, bileflimi ve hacmiitibar›yla sözleflme koflullar›na uygunlu¤uölçülür ve akabinde boru hatlar› üzerin-den ya da LNG olarak piyasaya sürülmesiiçin sevkiyat yap›l›r. 11. (Uluslararas›) ‹letim: Bu, gaz›n ç›kar›l-d›¤› bölgelerden tüketici piyasalar›na ta-fl›nd›¤› yüksek bas›nçl› bir boru hatt›n›niflletilme sürecidir. ABD’yi ve Kanada’y›bir uçtan bir uca geçen, Rusya’dan AB’yeve Çin’e ulaflan uzun mesafeli hatlar ör-nek olarak gösterilebilir. Görüldü¤ü gibi,bu hatlar farkl› ülkelerden, haliyle farkl›yetki alanlar› ve düzenleyici rejimlerdengeçmektedir. Bu hatlar ço¤unlukla ticarikurulufllarca iflletilir.12. S›v›laflt›rma: Bu zincir, boru hatt› va-s›tas›yla bir s›v›laflt›rma tesisine nakledi-

len do¤algaz›n yeralt› kayna¤›ndan ç›ka-r›lmas›yla bafllar. S›v›laflt›rma tesisindeçökelti ve kat›fl›k maddeler gazdan ayr›flt›-r›l›r ve gaz (-) 260 Fahrenheit derece so-¤uklu¤a eriflecek flekilde bir dizi so¤utmaifllemlerine tabi tutulur. 13. LNG De¤er Zinciri Sevkiyat›: LNG de-¤er zinciri, sistem bünyesindeki uygunmiktarlarda gaz›n nakliyesi için do¤algazde¤er zinciri içinde ba¤›ms›z bir de¤erzinciri olarak görülebilir. LNG prensip ola-rak, tekrar gaz haline dönüfltürülüp boruhatt›na verilir.14. Nakliye: So¤utulmufl ve art›k LNG ha-line gelmifl olan gaz daha sonra, var›fl li-man›n›n mesafesine ba¤l› olarak haftalar-ca sürebilecek olan sefer süresi boyuncas›v› halde tutulacak flekilde tasarlanm›flözel tankerlere yüklenir. 15. Yeniden gaz haline dönüfltürme: LNGtafl›yan geminin gaza dönüfltürme termi-naline var›fl›ndan sonra, LNG, tekrar gazhaline dönüflene dek so¤uk halde tutula-ca¤› tam yal›t›ml› cephe duvarlar›na vesistemlere sahip dev silo tanklar›na tahli-ye edilir. LNG normal haline dönüfltü¤ü›s›ya getirildi¤inde, art›k gaz halinde do-¤algaz› tüm ülke çap›nda tüketicilere,enerji santrallerine ve s›naî müflterilereulaflt›racak boru hatlar›na pompalan›r.Gaz dönüfltürme terminalleri genelliklebir depolama tesisine ba¤l›d›rlar.Birtak›m muaf terminaller bulunmas›na

ra¤men, LNG terminalleri muhtelif yasave yönetmeliklere tabidir. Terminal yönetmeliklerinin amaçlar› flun-lar olabilir: Arz kaynaklar›n› çeflitlendir-mek, Upstream ve Downstream sistemle-rinde rekabeti artt›rmak ve yat›r›m› özen-dirmek suretiyle arz güvenli¤ini gelifltir-mektir.16. Depolama: Depolama ifllevi arz ve ta-lebin dengelenmesi amac›yla kullan›l›r.Depolama, ticaret ve rekabeti gelifltirmeamac›yla hayati bir imkân olabilir. Ancakbu imkân ço¤unlukla spot gaz piyasalar›,s›k›flt›rma hatt› (hatta bas›nc› sabit tut-mak için gerekli gaz miktar›), rejim denge-leme, üretim vb. için esneklik elde etme-de civardaki depolama tesisleri ile reka-bet eder. Depolama, arz güvenli¤inin sa¤-lanmas›nda da stratejik bir de¤er unsuru-dur. 17. ‹letim: AB ülkelerinde iletim hatlar›,ba¤›ms›z iletim sistem operatörleri (TSO-Transmission System Operator) taraf›n-dan iflletilir. Bunun amac›; sisteme erifli-min engellenmesiyle piyasan›n istismaredilmesinden kaç›nmakt›r. Sistemle ba¤-lant›l› en belirgin gruplar büyük s›naîmüflteriler, enerji santralleri ve flehrinçevresindeki Da¤›t›m Sistem Operatörleri-dir. ‹letim Sistem Operatörleri (‹SO’lar) ulusalveya devletler aras› do¤algaz boru hatt›sistemlerini iflletir. ‹SO’lar özellikle s›n›r

fiekil 1: Gaz de¤erzincirindeupstreamagenel bak›fl

1. Lojistik

2. ‹nflaat

3. Taahhüt

4. Sismik 5. Arama 7. Üretim8. GazToplama

9. ‹flleme 10. ‹hracat6. SahaGelifltirmePlan›



ötesi iletim için belirlenmifl boru hatlar›olan Ara Geçifl hatlar›n› ve depolama te-sislerine ba¤l› boru hatlar›n› da iflletebilir-ler. Do¤al gaz, boru hatt›nda yol al›rkençok yüksek bas›nç alt›nda hareket eder.Do¤al gaz›n boru hatt›nda gerekli bas›nç-ta akmas›n› temin etmek için s›k›flt›r›lma-s› gerekir. Bu ifllem hat boyunca düzenliaral›klara yerlefltirilmifl kompresör istas-yonlar›nda yap›l›r. Genellikle kalite dönüfltürme gibi ikincilhizmetler (daha yüksek veya düflük kaloride¤eri elde etmek için) de iletim sürecininparçalar›d›r. ‹letim genel olarak, güveni-lir, emniyetli ve etkin bir tafl›maya imkânveren ve ‹SO’lar›n müflterilerine eflit ko-flullar alt›nda eflit muamele etmesini te-min eden, resmi düzenlemeye tabiolan/olmayan bir etki alan› gibi düflünü-lür. ‹letimin ay›rt edici özellikleri flunlar-d›r: Ulusal/uluslararas› oryantasyon, yük-sek bas›nçl› bir boru hatt› sistemi ve kar-fl›l›kl› ba¤›ml›l›¤›n düflük olmas› ve radyal

biçimli bir flebeke tasar›m›.18. Temel Altyap›: Temel tesisler, pazaraeriflim için gerekli tesisler bütünü demek-tir. Temel tesisat, örne¤in üçüncü tarafla-ra kullan›labilir bir kapasite sa¤layabilenboru hatlar›d›r. Bunlar ulusal tekeller ola-rak düflünülür, çünkü belli bir hat vas›ta-s›yla müflteriye eriflimi amaçlayan biri ilebuna paralel yeni bir hat yat›r›m› yap-mak, rekabeti gelifltirici uygun bir seçe-nek olmaktan çok uzakt›r. 19. Da¤›t›m: Gaz›n sanayi ve konut müfl-terilerine ulaflt›r›ld›¤› daha düflük bas›nç-l› bir boru hatt›n›n iflletilme faaliyetidir.Da¤›t›m faaliyeti, gaz›n içinden geçece¤idüflük bas›nçl› boru hatlar›n› iflleten da¤›-t›m sistem operatörleri (DSO’lar) taraf›n-dan yerine getirilir; bunlar iflin ticari ya-n›ndan ba¤›ms›z kurulufllard›r.20. Ticaret: Ticaret (al›m-sat›m) uzun va-deli veya k›sa vadeli sözleflmelerle, spotpiyasalarla, “borsa d›fl›” piyasalarla (OTC)ve dengeleme (saatlik) piyasalarla, tüm

de¤er zinciri boyunca yer almaktad›r. Ti-caret; toptan gaz fiyat oluflumuna ve fi-yatlar›n gerek kurulu, gerekse yeni gazmerkezleri aras›ndaki dönüflüm potansi-yeline göre gaz piyasas› globalizasyonu-nun düzeyi ve yans›malar› ile iliflkilidir.21. Son kullan›c›lar: Arz ve tüketimEnerji arz›n›n güvenli¤i, gaz fiyatlar› veçevresel sorunlar bu grubu ilgilendirenönemli hususlard›r. Gaz›n evsel/yerel veticari uygulamalarda kullan›m›, tüm dün-yadaki enerjinin yaklafl›k % 10’unu temsilediyor ve bu pay gittikçe art›yor.Evsel ›s›tma piyasas› flu an bir dönüflümgeçirmekte ve enerji kaynaklar› aras›nda-ki rekabet hiç olmad›¤› kadar sertlefliyor.Bunun sebebi CO2 düzeyinde düflüfl vesürdürülebilir enerji arz›n›n teflvik edil-mesi; yüksek verimli elektrikli aletlerin or-tay› ç›k›fl› ve bina yal›t›m standartlar›n›ndevreye sokulmas› ile ›s›nmaya yöneliktalebin azalmas›d›r. Sanayi piyasas›ndaki de¤iflimler de kaydade¤erdir. Sanayi uygulamalar›ndaki yan-ma teknolojileri, enerji verimlili¤ini yük-seltmede hala önemli ve etkin bir araçt›r.Bu arada s›naî müflteriler için büyük öl-çekli CHP (Kombine Is› ve Güç) sistemleride çevresel sorunlarla yüzleflmede önem-li etkenlerdir. Ancak son dönemlerde kö-mürle çal›flan, at›kla kombine edilmiflyüksek verimli bir CHP sistemi (biokütleyak›tl› CHP), ekonomik ve çevresel sebep-lerle büyük s›naî müflterilerin ilgisini çek-meye bafllam›flt›r. Ayr›ca baz› gaz flirketle-ri son y›llarda, sanayi müflteriler aç›s›n-dan gaz›n kalitesini önemli bir sorun hali-ne getiren bio-metan kullanmaya baflla-m›flt›r.

Araflt›rma& Üretim

1. Lojistik

2. ‹nflaat

3. Taahhüt

11. Uluslararas›sevkiyat

11. LNG de¤er zinciri 20. Ticaret

17. ‹letiflim

12. S›v›laflt›rma

14. Nakliye

14. Gazlaflt›rma

18. Temel altyap›

16. Depolama

19.Da¤›t›m

19. Son kullan›c›lar Arz vetüketim

fiekil 2: Gaz de¤er zincirinde “downstream”e genel bak›fl



Elektrik piyasas› kanunu perspektifinde Türkiye elektrik sistemine genel bir bak›fl

> Hakk› ÖzataTE‹Afi Milli Yük Tevzi ‹flletme Müdürlü¤ü

Türkiye enterkonnekte sisteminin gelifli-mi ve yük tevzi merkezleriElektrik enerjisi üretiminde en ekonomikiflletim, üretim tesislerinin birincil enerjikaynaklar›n›n yak›n›na kurulmas›yla sa¤-lan›r. Bu birincil kaynaklar ise genellikletüketim merkezlerinden uzak yerdedir.Bu takdirde üretilen elektrik enerjisi tüke-tilecek yerlere yüksek gerilimli enerji na-kil hatlar› ve kablolarla ulaflt›r›l›r. Ülke-mizde iletim gerilimi olarak 380-154 ve66 kV kullan›lmaktad›r. 36 kV ve dahaafla¤› gerilimler ise da¤›t›mda kullan›l-maktad›r.Üretim tesislerinin (santrallerin) bir iletimtesisine, bu iletim tesisinin de di¤er tesis-lere ba¤lanarak müflterek çal›flmalar›naenterkonnekte çal›flma, bu sistemin tü-müne de enterkonnekte sistem denilmek-tedir. Di¤er bir deyiflle generatörlerin, hat-lar›n, trafolar›n ve di¤er elektrikli cihazla-r›n oluflturdu¤u sistem enterkonnekte sis-tem ad›n› almaktad›r.Birçok jeneratörün birbiriyle ba¤l› oldu¤ubarajlar› birbirine ba¤layan iletim hatlar›,iletim hatlar› vas›tas› ile tafl›nan elektrikenerjisinin üretim noktalar›nda gerilimseviyelerinin üst gerilim seviyesine yük-seltilmesi için kullan›lan yükseltici trafo-lar (ünite trafosu), iki ayr› gerilim seviyesiaras›nda gerilim de¤iflikli¤i sa¤layan ototrafolar, tüketim noktalar›nda geriliminiletim seviyesinden da¤›t›m seviyesinedönüflümünü sa¤layan güç trafolar›n›namaca uygun, ekonomik ve kaliteli olarakiflletilmesine 24 saat süreyle nezaret edil-

mesine Yük Tevzi ‹flletmecili¤i, bu ifllet-meyi gerçeklefltiren merkezlere de YükTevzi Merkezi denilmektedir.Türkiye’de Yük Tevzi teflkilat›n›n kurulufluenterkonnekte sistemin kuruluflu ile bafl-lar. Taflkömürü havzas›n›n elektrik ihtiya-c›n›n karfl›lanmas› için kurulan Çatala¤z›ve ‹stanbul’un elektrik ihtiyac›n›n karfl›-lanmas› için kurulan Silahtar santralinin1952 y›l›nda paralel çal›flt›r›lmaya bafllan-mas›ndan sonra ortaya ç›kan;a) Müflterilerin de¤iflen yük ve enerji ta-leplerinin santraller aras›nda bölüflümüb) Ar›zalara müdahalenin yap›lmas›c) Sistem voltaj ve frekans ayar›n›n yap›l-mas›, gibi sorunlar›n halledilmesi amac›y-la Çatala¤z› santralinin kumanda odas›operatörlerine Yük Tevzi görevinin veril-mesiyle Yük Tevzi uygulamas› ortaya ç›k-m›flt›r.Halihaz›rda Türkiye Elektrik Sistemi, 1adet Milli Yük Tevzi Merkezi ve 9 adet Böl-gesel Yük Tevzi Merkezlerinin kontrolün-de iflletilmektedir.

Avrupa elektrik sistemine (UCTE / ENTSO-E) ba¤lant› çal›flmalar›Türkiye Elektrik sisteminin Avrupa Elek-trik Sistemi (UCTE yeni ad›yla ENTSO-E)ba¤lant› çal›flmalar› yaklafl›k 10 y›ld›r de-vam etmekte olup çal›flmalar son aflama-s›na gelmifl ve önümüzdeki birkaç ay içe-risinde senkron ba¤lant› gerçeklefltirile-cektir.•UCTE, k›saca Avrupa’da 1950 y›l›nda ku-rulmufl “Elektrik ‹leticileri Koordinasyon

51

Birli¤i”dir.•22 Avrupa Ülkesinin ‹letim Sistemi ‹fllet-mecilerinin ortak amac› olan;1.Enterkonnekte sistemin iflletme emni-yetini,2.Enterkonnekte sistemin iflletme kalitesi-ni sa¤lamaktad›r.•450 milyon insana elektrik enerjisi sa¤-lamakta, Tüketim :2500 TWh,Puant :400 GW,Güvenilir üretim kapasitesi :450 GW,Kurulu güç :600 GWAmaç:•Büyük bir senkron blokla paralel ifllet-menin sa¤layaca¤› avantajlardan fayda-lanmak,•Türk elektrik pazar›n›n AB elektrik iç pa-zar›”na entegrasyonunu sa¤lamak

Enerji piyasas› reformu ile sektörde oluflan yeni yap›20 fiubat 2001 tarihli Resmi Gazetede ya-y›mlanan 4628 say›l› Kanunu, elektri¤intüketicilere yeterli, kaliteli, sürekli ve dü-flük maliyetli bir flekilde sunulmas›n› sa¤-layacak rekabet ortam›n›n oluflturulmas›için gereken yasal çerçeveyi tan›mlam›fl-t›r. Bu do¤rultuda kanun; elektrik enerjisipiyasas›nda verimlili¤i art›rmak ve mali-yetleri azaltmak için rekabetin sa¤lanma-s›, enerji sektörünün mali aç›dan sürdü-rülebilirli¤inin temin edilmesi için mali-yetleri yans›tan fiyatlar›n oluflturulmas›,özel sektör kat›l›m›n›n temin edilmesi,

arz güvenli¤inin sa¤lanmas› amac›ylaelektrik piyasas›nda reform yapm›flt›r.

Üretim faaliyeti gösterebilecek tüzel kifliler:•Elektrik Üretim A.fi (EÜAfi), ba¤l› ortak-l›klar›, özel sektör üretim flirketleri, otop-rodüktörler ve otoprodüktör gruplar› ta-raf›ndan gerçeklefltirilir.•Bu kapsamdaki lisans sahibi tüzel kifli-ler ürettikleri elektrik enerjisi ve/veya ka-pasiteyi; toptan sat›fl lisans› sahibi tüzelkiflilere, perakende sat›fl lisans› sahibi tü-zel kiflilere ve serbest tüketicilere ikili an-laflmalar yoluyla satabilir.

‹letim faaliyeti:•Piyasada iletim faaliyeti Türkiye Elektrik‹letim A.fi. (TE‹Afi) taraf›ndan yürütülür.‹letim varl›klar›n›n mülkiyetine sahip birkamu flirketi olan TE‹Afi ayn› zamandasistem iflletmecisi ve piyasa iflletmecisiolarak faaliyet gösterecektir. Bu çerçeve-de TE‹Afi;•Kamu mülkiyetindeki tüm iletim tesisle-rini devral›nmas›ndan,•‹letim yat›r›mlar›n›n planlanmas› ve ger-çeklefltirilmesinden,•Ulusal iletim sisteminin iflletilmesinden,bak›m ve onar›m›n›n yap›lmas›ndan,•Eflit taraflar aras›nda ay›r›m gözetilmek-sizin iletim hizmeti sunulmas›ndan,•Piyasada; verimli, istikrarl› ve ekonomikbir sistemin oluflturulmas› ve korunmas›için rekabet ortam›na uygun bir alt yap›-n›n sa¤lanmas›ndan,

•Üçüncü flah›slar›n iletim sistemine ba¤-lant› ve sistem kullan›m taleplerinin siste-me eriflim hakk› gözetilerek karfl›lanma-s›ndan,•Üretim kapasite projeksiyonunun haz›r-lanmas›ndan,•Piyasa Mali Uzlaflt›rma Merkezinin iflle-tilmesinden,•Yan hizmetlerin sat›n al›nmas› ve sa¤-lanmas›ndan,•Acil durumlar karfl›s›nda al›nacak ön-lemlerin belirlenmesinden, gereken haz›r-l›klar›n yap›lmas›ndan, koordine edilme-sinden ve acil durum bildirimi yapmaksuretiyle ilgili lisans sahiplerine talimatverilmesinden,•Elektrik Piyasas› Tarifeler Yönetmeli¤i veilgili tebli¤lerde yer alan hükümler çerçe-vesinde iletim tarifesi ile ba¤lant› tarifele-rinin haz›rlanarak EPDK’ya sunulmas›n-dan,•Uluslararas› enterkonneksiyon çal›flma-lar›n›n yap›lmas›ndan, sorumludur.

Da¤›t›m faaliyeti:•Da¤›t›m faaliyeti Türkiye Elektrik Da¤›-t›m A.fi. (TEDAfi), ba¤l› ortakl›klar› ve özelsektör da¤›t›m flirketleri taraf›ndan lisans-lar›nda belirtilen bölgelerde yürütülür.Da¤›t›m lisans› sahibi tüzel kiflilerin yü-kümlülükleri aras›nda;•Yeni da¤›t›m tesisleri için da¤›t›m yat›-r›m plan› yap›lmas›,•Yeni da¤›t›m tesislerinin kurulmas›, ge-rekli iyilefltirmelerin yap›lmas›, ilgili mev-zuata uygun olarak da¤›t›m sisteminin ifl-

>>Yük tevzi merkezleri:Milli Yük Tevzi Merkezi Gölbafl›/AnkaraKuzey Bat› Anadolu Yük Tevzi Merkezi Adapazar›Bat› Anadolu Yük Tevzi Merkezi ‹zmirOrta Karadeniz Yük Tevzi Merkezi SamsunGüney Do¤u Anadolu Yük Tevzi Merkezi Elaz›¤Orta Anadolu Yük Tevzi Merkezi Gölbafl›/AnkaraTrakya Yük Tevzi Merkezi ‹kitelli/‹stanbul Do¤u Akdeniz Yük Tevzi Merkezi Seyhan/AdanaDo¤u Anadolu Yük Tevzi Merkezi ErzurumBat› Akdeniz Yük Tevzi Merkezi Antalya


letilmesi, bak›m ve onar›m›n›n ya-p›lmas›,•Eflit taraflar aras›nda ay›r›m göze-tilmeksizin da¤›t›m hizmeti sunul-mas›,•Üçüncü flah›slar›n da¤›t›m siste-mine ba¤lant› ve sistem kullan›mtaleplerinin sisteme eriflim hakk›gözetilerek karfl›lanmas›,•Bölgelerinde yer alan tüketicilereait bilgilerin veri taban›nda güncelhalde tutulmas›.

Toptan sat›fl faaliyeti:•Toptan sat›fl faaliyetleri, TürkiyeElektrik Ticaret ve Taahhüt Ano-nim fiirketi (TETAfi) ve özel sektörtoptan sat›fl flirketleri taraf›ndan

yap›l›r. •Türkiye Elektrik Ticaret ve Taah-hüt Anonim fiirketi, mevcut sözlefl-meler kapsam›nda imzalanm›flolan enerji al›fl ve sat›fl anlaflmala-r›n› devralm›flt›r. Mevcut imtiyazve uygulama sözleflmeleri kapsa-m›nda enerji al›m ve sat›fl anlafl-malar› imzalayabilir, da¤›t›m flir-ketlerine karfl› üstlendi¤i enerjial›m ve sat›m taahhütleri ile s›n›rl›kalmak üzere, bir y›l› aflmamak veKurul taraf›ndan onaylanmak kay-d›yla enerji al›m anlaflmalar› veHükümetler aras› anlaflmalar kap-sam›nda elektrik enerjisi ithalatve/veya ihracat anlaflmalar› imza-layabilir.


EÜAfi SANT.EÜAfi'A BA⁄LI ORT.SANT.‹fiLETME HAK.DEV.SANT.MOB‹L SANTRALLARYAP ‹fiLET SANT.YAP ‹fiLET DEVRET SANT.SERBEST ÜRET‹M fi‹RKET‹OTOPRODÜKTÖR SANT.TOPLAM

KURULUfiLAR

8690 11677,9 203693834 0 3834

620 30,1 650262,7 263

6101,8 61021449,6 972,4 17,4 24395476,1 1382,9 893,2 77523086,6 553,5 1,2 3641

29427,5 14616,8 911,8 45050

TERM‹K H‹DROL‹K RÜZGAR TOPLAM(MW) (MW) (MW) (MW)

Türkiye elektrik sistemibüyüklükleri Hat uzunluklar›:

1988198919901991199219931994199519961997199819992000200120022003200420052006200720082009

Y›llara Göre Türkiye ElektrikTüketimindeki Art›fl

48.430,0052.601,7056.811,7060.499,3067.216,8073.431,7077.783,0085.551,6094.788,60

105.517,10114.022,70118.484,90128.280,00126.871,30132.552,70141.150,90150.017,50160.794,00174.637,40190.000,30198.085,20193.236,10

7,88,68,06,5

11,19,25,9

10,010,811,3

8,13,98,3-1,14,56,56,37,28,68,84,3-2,5

400 kV 14.453 km154 kV 31.716 km220 kV 84 km

66 kV 508 km154 kV kablo 200 km 380 kV kablo 12,8 kmToplam 46.974 km

‹letim sistemindeki trafo gücü 92.199 MVA

Trafo merkezi say›lar›:TE‹Afi’a ait trafo merkezi say›s› :586EÜAfi’a ait trafo merkezi say›s› : 31Özel flirketlere ait trafo merkezi say›s› :138Toplam :755‹letim sistemi kay›plar› : ort. %2.5


Elektrik güç kalitesi ve kompanzasyon

> Ahmet Erkoç Elekt. Yük. Müh

ski y›llarda ayd›nlatma ve fabrika-lardaki motorlar›n çal›flmas›yla s›-n›rl› olan kullan›m art›k o kadar

anahtar bir rol üstlenmifltir ki bir k›sm›-m›z fark›nda olmasakda elektrik güncelyaflam›n vazgeçilmezi rolündedir.Elektri¤in kesintisiz ve belirlenen tekniközellikler içinde olmas› hayati önem tafl›-maktad›r.Elektrik flebekeleri ülkeler baz›nda ve hat-ta uluslararas› bir ba¤lant› ile birbirineba¤lanm›flt›r.fiebeke içindeki üreticiler hidroelektriksantrallar›, termik santrallar, gaz türbinle-ri, rüzgâr ve günefl santrallar›, nükleersantrallar vs. dir. Al›c›lar ise endüstri ku-rulufllar›, ticari kurulufllar, e¤itim, sa¤l›k,kamu kurulufllar› ve ev kullan›c›lar› ola-rak özetlenebilir.Elektrik enerjisinin üretildi¤i noktalardannihayi tüketiciye kadar ulaflt›r›l›mas› ile-tim ve da¤›t›m olarak isimlendirilir. fiebe-keye ba¤l› al›c› veya üreticilerin her birielektrik güç kalitesinden etkilenir ve ayn›zamandan (önemli ölçüde gücüne ba¤l›olmak üzere) elektrik güç kalitesini etki-ler.Elektrik güç kalitesinden en temel olarakgerilimin, frekans›n belirli s›n›rlar içindeolmas› ve gerilim ve ak›m dalga fleklinintrigonometride tan›mlanan sinüs fleklin-de olmas› olarak ifade edilebilir.fiebeke geriliminin nihai kullan›c›da 220V +/- %20 lik s›n›r içinde olmas› (176 volt

ile 264 volt aral›¤›nda) gerekir. Frekans›nise 50 hertz denilen saniyedeki sal›n›msay›s›n› karfl›lamas› beklenir.Ak›m ve gerilimin dalga fleklindeki bozul-malar ise harmonik olarak isimlendirilir.Harmonikler ak›m-gerilim karekteristi¤ilineer olmayan elemanlar taraf›ndan üre-tilir. Birkaç örnek verirsek; konverterler-yar› iletgen elemanlar›n kullan›ld›¤› güçkaynaklar›, diyot ve tristörlü dönüfltürü-cüler, bilgisayarlar, kesintisiz güç kaynak-lar›, kaynak makineleri, ark f›r›nlar› vs.Günümüzde güçelektroni¤ive nonlineerelemanlar›n yayg›n olarak kullan›m›ylagüç sistemlerine giderek artan bir orandaharmonik ak›mlar› enjekte edilmektedir.Harmonik ak›mlar› sadece yüklerin dalgaflekillerinde bozucu etkilerde bulunmay›payn› zamanda güç sisteminde ve güç sis-temine ba¤l› elemanlar (al›c›lar) üzerindeolumsuz etkiler meydana getirmektedir.Harmonikler teknik ve ekonomik aç›danpek çok olumsuz etkiler oluflturmaktad›r.Harmoniklerin önlenmesi ve güç faktörü-nün düzeltilmesi iflini ayn› anda yapabi-len Aktif Güç filtreleri deen son teknolojiolarak uygulanmaktad›r.fiebekedeki al›c›lar›n karekteristi¤indendolay› ak›m ve gerilim aras›nda faz fark›oluflur. Bu fark flebekede ve al›c›larda is-tenmeyen etkiler oluflturdu¤u için düzel-tilmelidir. Bu düzeltme ifllemine kompanzasyon de-nilir.

E

Günlük yaflant›m›zdaki en temel ihtiyac›m›z nedir; önce temiz bir hava sonra su,yiyecek ve di¤erleri diye s›ralayabiliriz. Suyun evimize, ifl yerlerimize ulaflmas›,yiyeceklerimizin haz›rlanabilmesi için en temel yard›mc› kaynak elektrik enerjisidir. Fabrikalar›n çal›flabilmesi, ticaret hayat›n›n sürebilmesi, e¤itim, sa¤l›k,iletiflim gibi çeflitli sahalardaki etkinliklerin yap›labilmesi do¤rudan do¤ruya elektrik enerjisine ba¤l›d›r.


Kompanzasyon nedir Teknik olarak,Gerilim (voltaj) ile ak›m aras›nda, idealdefaz fark› olmaz. Endüktif ya da Kapasitifyüklerin oluflturdu¤u etki neticesinde,ak›m iflaretinin, voltaj iflaretine göre faz›en fazla ±90 derece olacak flekilde kayar.Endüktif ve kapasitif etki neticesinde olu-flan voltaj ve ak›m sinyali aras›ndaki fazkaymas›n› düzelterek, ideale yak›n (0 de-recede) sabit tutmaya yarayan ifllemeKompanzasyon denir.

Pratikte ise, Elektrik sisteminde, elektrik motoru, bo-bin vb, m›knat›slanma etkisi ile elektrikenerjisini yine elektrik enerjisine ya dafarkl› bir enerjiye çeviren cihazlar›n, bum›knat›slanma etkisi ile faz ak›m›n› gerikayd›rmas›ndan (endüktif güç oluflturma-s›ndan) veya faz ak›m›n› ileri kayd›rma-s›ndan (kapasitif güç oluflturmas›ndan)dolay›, flebeke üzerinde yaratm›fl olduk-lar› kapasitif reaktif gücü dengeleme vefaz›n ak›m›n› olmas› gereken konuma ge-ri çekme ifllemine Kompanzasyon denir.Yukar›daki flekilde görüldü¤ü gibi k›rm›z›iflaretli olan faz sinyali mavi renkli ak›msinyali ile ayn› periyottan geçmektedir.Ak›m ve gerilim ayn› fazdad›r. Dikkat edi-lirse aç›k mavi ile gösterilen bölgede ak›mtam olarak kullan›lmakta, kullan›lama-yan hiç bir bölge bulunmamaktad›r. Butüm sistemlerde olmas› istenen bir du-rumdur.

‹yi bir kompanzasyon devresi yap›l›rsa ve3 faz da bu flekilde ayarlan›rsa ne reaktif›ndüktif ne de reaktif kapasitif bölge olu-flur.

Kapasitif reaktif güç:Yukar›daki flekilde görüldü¤ü gibi k›rm›z›iflaretli olan gerilim, mavi renkli olanak›m iflaretinin gerisindedir. Buda bura-da kapasitif reaktif güç oluflmas›na nedenolmaktad›r. Mavi renkli ak›m fleklinin al-t›nda kalan alan›n tümü kullan›lamamak-tad›r. Yeflil ile belirtilen k›s›m (ak›m ve ge-rilim ayn› fazda) kullan›lmakta; sar› k›s›mkullan›lamamaktad›r. Ak›m›n kullan›lamayan k›sm› sar› olan k›-

s›mlard›r Buda kapasitif reaktif güçtür.Sistem içerisinde hiç bir ifle yaramamaktave flebekeden daha fazla ak›m çekilmesi-ne neden olmaktad›r.Endüktif reaktif güç ise ak›m›n gerilimingerisinde kalmas›ndan oluflan bir durum-dur.fiimdiki uygulamaya göre sozlesme gucu50 KVA’nin altinda kalan isletmelerde en-düktif rektif güç aktif %33’ünü geçiyorsageçti¤i oran kadar Elektrik ‹daresi taraf›n-dan Enduktif Reaktif afl›m ücreti al›n›r.Kapasitif reaktif güç için bu oran aktif gü-cün %20 sidir. 50 KVA’n›n üzerindeki söz-leflme gücü için bu oranlar indüktif için%20 ve kapasitif için %15 de¤erindedir.

>>fiekil-1 ‘deki grafikte ak›m ve gerilimdalga flekli (iflareti) ayn› fazda olanveya kompanzasyonu yap›larak ayn›faza getirilmifl olan bir dalga flekligörülüyor.

55

fiekil-1 Kompanzasyonu sa¤lanm›fl bir sistemin ak›m gerilim grafi¤i

Gerilim iflareti Ak›m iflareti

Zaman Ekseni

Gerilim Ekseni

fiekil-2 Kompanzasyonu sa¤lanmam›fl Kapasitif Reaktif Güç Çekenbir sistemin ak›m gerilim grafi¤i

Gerilim iflareti Ak›m iflaretiKullan›lan ak›m

Kullan›lamayan ak›m

Zaman Ekseni

Gerilim Ekseni



Güç faktörünün hesaplanmas›nda har-moniklerin etkiside gözönüne al›nmakta-d›r.Kompanzasyonun yap›lmamas› tüketici,iflletme ve üretici için afla¤›daki sorunlar›oluflturmakta veya artt›rmaktad›r.

Tüketici için:a) Malzeme maliyeti bak›m›ndan• Daha büyük güçte transformotor ihtiya-c›• Daha büyük güçte sigorta, flalter ve ben-zeri cihaz ihtiyacc›• Daha büyük kesitte kablo ihtiyac›• Bütün bunlara ba¤l› olarak tablo, trafobinas›, havai hat direkleri ve çeflitli ava-danl›klar büyük seçilecektir.

b)‹flletme Bak›m›ndan• Daha düflük verim: transformotor, hat-lar›n, motorlar›n verimi daha düflük olur.• Kullan›lan elektrik enerjisi daha pahal›tarifeden ödenir.• Hatta ve trafo merkezinden daha azenerji al›n›r.

Üretici ve da¤›t›c› içina) Malzeme bak›m›ndan:• Daha güçlü alternatörlere ihtiyaç duyu-lur.• Daha güçlü da¤›t›m transformotörlereihtiyaç duyulur.• Daha büyük kesitli havai iletkeni veyayer alt› iletkenine ihtiyaç duyulur.• Daha büyük koruma , kontrol ve flalter-lere ihtiyaç duyulur.

b) ‹flletme bak›m›ndan:• Daha düflük üretim kapasitesi• Daha düflük iletim ve da¤›t›m kapasite-si• Alternatörlerde, trafolarda ve da¤›t›mhatlar›nda daha düflük veri • Daha pahal› enerji üretimi• Daha zor gerilim regülasyonuYukar›da s›ralad›¤›m›z sak›ncalar gözönünde bulundurdu¤umuzda Cos j de¤e-rinin düzeltilmesi gerekir.

Alternatif ak›m devrelerinde ›fl›k ve di¤eral›c›lardan baz›lar› omik yük özelli¤i gös-terirken baz›lar› endüktans baz›lar›da ka-pasitans özelli¤i gösterir.

Al›c›lar›n güç katsay›lar›n›n baz›lar› flöyledir:• Asenkron motorlar›:

Tam yükte 0,7-0,85Boflta 0,2

• Transformatörler: besledikleri al›c›lar›ngüç katsay›s›n› al›rlar, boflta güç katsay›s›düflüktür.• Akkor (flamanl›) lamba 1• Floresant lambalar 0,5• Rezistansl› cihazlar 1• Kaynak makinalar› 0,5 – 0,8• Elektrik ark kaynak makinalar› 0,3 - 0,4

Genellikle bobinli al›c›lar›n güç faktörüde¤erleri düflüktür. Dirençli (Rezistif) al›-c›lar›n güç faktörü de¤eri yüksektir. Öteyanda motorlar nominal yükte çal›fl›rken

güç faktörü de¤erleri yüksek, boflta çal›-fl›rken güç faktörü de¤eri düflüktür.Bir altenatif ak›m devresinde, devresindedoluflan ak›m ve gerilime göre güç faktö-rü aç›s› kadar geride ya da ileride kal›r.Ak›m›n geride kalmas›yla güç katsay›s›birden küçük olur buda aktif gücün ya-n›nda reaktif gücünde bulunmas› de-mektir. Hiçbir ifl yapmayan reaktif gücünküçültülerek, güç katsay›s›n›n düzeltilme-si denir.Kompanzosyon yap›ld›¤›nda ak›m›n, re-aktif bilefleni dolay›s› ile reaktif gücü kü-çültülür. Böylece devrenin kullan›ld›¤› ak-tif güçte bir de¤iflme olmaks›z›n devrededolaflan ak›m küçülmüfl olur.Yukar›da anlat›lan ifadeler gözönündebulunduruldu¤unda bir tesisat›n güç kat-say›sn› düzeltmek için flebekeden çekilenreaktif gücü azaltmak gerekir. Tesisimizekondansatör ilve edersek, kondansatörlerflebekeye reaktif güç verildi¤inde flebeke-den çekilen reaktif enerji azalt›lm›fl olur.Düzeltme ifli tesisimizdeki cihazlara tekerteker kondansatör ba¤lanarak veya birgrup cihaza, bir kondansatör grubu konu-larak da kompanzansyon yap›lanbilir.Her cihaz teker teker kompanze etmek iyibir çözün olmakla birlikte pahal› bir yön-tem oldu¤u için genellikle komple kom-panzansyon yap›l›r. Kompanzasyon tek tek kompanzasyon,grup kompanzasyon ve merkezi kompan-zasyon gibi de¤iflik yöntemlerle yap›labi-lir.

>>Al›c›lar›n güç katsay›lar›n›n baz›lar›flöyledir:• Asenkron motorlar›:

Tam yükte 0,7-0,85Boflta 0,2

• Transformatörler: besledikleri al›c›lar›n güç katsay›s›n› al›rlar, boflta güç katsay›s› düflüktür.

• Akkor (flamanl›) lamba 1• Floresant lambalar 0,5• Rezistansl› cihazlar 1• Kaynak makinalar› 0,5 – 0,8• Elektrik ark kaynak makinalar› 0,3-0,4


Göremedi¤in flebeke senin de¤ildir

lkemiz modernleflmesinin önemliisimlerinden, Sultan II.Abdulhamiddevri sadrazamlar›ndan, o günün

flartlar› ile 884 km yol, 147 köprü, 1161menfez yapt›rm›fl olan Halil R›fat Pafla’n›n“Gidemedi¤in yer senin de¤ildir” sözünükonumuza uyarlayarak yaz›m›za ser levhayapt›k. Halil R›fat Pafla enteresan bir Sadra-zam. Sadaretinin ilk günlerinde valilere birmektup yaz›yor ve aynen flunlar› söylüyor:“Her fleyden evvel ve her fley için yol laz›m-d›r.” Yol ulaflman›n arac›, bir ulaflt›n m›, yapar-s›n, onar›rs›n, kullan›rs›n, imar edersin, yö-netirsin. Dün ve bugün mekânlara, uzakla-ra ulaflman›n arac›d›r yol. Bu gün, bilgi ça¤›olarak isimlendirilen bugün ise, bilgiye ulafl-man›n yolu bilgisayarlaflmadan geçiyor.Bilgisayar, pek çok fley olman›n yan› s›ra ha-rika bir modelleme arac›d›r. Gerçek dünya-ya ait pek çok nesneyi, bilgiyi onunla kay›talt›na al›r›z. Yazar›z çizeriz ama daha ötesi,nesneler aras›ndaki iliflkiyi bilgisayara tarifedebiliriz. Bu noktadan itibaren bilgisayarbir kay›t ortam› (dosyalar, veritabanlar›) ol-man›n ötesinde, gören, anlayan, karar ve-ren bir fley olmaya bafllar. ‹flte bu, yaz›m›zakonu olan Elektrik Da¤›t›m fiebekelerindeCo¤rafi Bilgi Sistemi’nin temel ilgi alan›d›r.Yaz›m›z›n ana bafll›¤› bu ba¤lamda “Bilgisa-yar›n Görmedi¤i-Anlamad›¤› fiebeke SeninDe¤ildir” e dönüflür.

CBS nedir?CBS’nin tan›m›na geçmeden önce, okumak-ta oldu¤unuz metnin, CBS ile ilgili genel an-lamda fikir edinmek isteyenler için, tüm ile-tim ve da¤›t›m flebeke yöneticileri için, ku-rum ve kurulufllar›n› yönetim süreçlerineword, excel, autocad, ms Project, ms Outlo-ok gibi uygulamalar›n yan› s›ra tüm bu kü-çük uygulamalar ile etkileflimli çal›flabilecekco¤rafi bilgi sistemi imkânlar›n› dâhil et-mek isteyenler için bir bilgilendirme ve reh-

ber olma amac› tafl›d›¤›n› paylaflmak iste-rim. Elektrik da¤›t›m flebekelerinin gelenek-sel yönetim süreçleri ehlince malum olanbir konudur. Dolay›s› ile malumu ilam ama-c› tafl›mayan bu yaz›n›n, a¤›rl›kl› olarak tek-nolojik bir yönetim arac›/platformu olaraksunmakta oldu¤umuz CBS’nin ne olup ol-mad›¤›na yo¤unlaflmas› anlaml› olacakt›r.Çal›flman›n son bölümünde do¤rudan elek-trik da¤›t›m flebekelerini ilgilendiren husus-lara temas edilerek görsel örnekler verile-cektir.Co¤rafi Bilgi Sistemleri (CBS), ‹ngilizce Geog-raphical Information Systems (GIS) ifadesi-nin Türkçe’ye çevrilmifl hali olup, en genelhaliyle CBS tan›m› afla¤›daki flekildedir;Co¤rafi verilerin toplanmas›, depolanmas›,sorgulanmas›, analizi, sunulmas› ve de¤ifli-mi fonksiyonlar› için bir araya gelen co¤rafiveritaban› yaz›l›m, donan›m, personel,standartlar ve yöntemler bütünüdür. Esasitibar› ile kullan›m alan›, herhangi bir mes-lek disiplini ile s›n›rl› de¤ildir.

Co¤rafi bilgi sisteminin yararlar›* Co¤rafi Bilgi Sistemleri, bilginin paylafl›m›ve kullan›labilirli¤ini sa¤layan en önemliaraçt›r.* Co¤rafi bilgilerin organize edilmesi, yöne-tilmesi, bunlar›n da¤›t›lmas› ve ayn› zaman-da veri bütünlü¤ünün sa¤lanmas›na olanaktan›r.* Her türdeki bilgi ve uygulamalar›n tek biryönetilebilen sistemde toplanabilmesinisa¤lar.* Co¤rafi ve sözel verilere ayn› anda birdenfazla kiflinin ulaflmas›n›, kullanmas›n› vegüncelleyebilmesini sa¤lar. * Elektrik, gaz, su ve kanalizasyon ak›fl yö-netimi yapman›za yard›mc› olur.* Üretilmifl olan altyap› bilgilerinin iliflkiselveri taban› mant›¤›nda, çok kullan›c›l› or-tamda yönetiminin sa¤lanmas› ve farkl› kul-lan›c›lar taraf›ndan ayn› anda ayn› güncel

Ü> Dr. Müh. Hikmet Atefl


verinin analiz edilerek sonucunun kararverme ve uygulamada etkin olarak kullan›l-mas›n› sa¤lamaktad›r. * Verinin güvenli yönetilmesi aç›s›ndan,kullan›c›lara verilecek haklar belirlenebilir.* Uygulama kapsam›nda kullan›lacak veri-lerdeki de¤ifliklikler veya ilaveler yap›ld›¤›takdirde kullan›c›lar›n güncel veriye k›sa sü-rede ulafl›m›n› sa¤lar.

Da¤›t›m flirketlerinde kurulacak co¤rafi bilgi sisteminin kapsam›* Proje Yönetimi ve yürütülmesine yönelikorganizasyonel kapsam* Organizasyonda aktif görev alacak perso-nel kapsam›* Veri Kapsam›, olarak üç seviyede ele al›n-m›flt›r.Organizasyonel Kapsam: Proje organizasyo-nu iki ayr› seviyede ele al›nabilir; (1)ProjeYönetim/‹zleme Birimi. (2) Proje Yürütme Bi-rimi Proje Yönetim/‹zleme Birimi: Projenin olu-flumundan, iflletime al›nmas›na kadar geçe-cek süre içerisinde projenin genel safhalar›-n› izleyen, bazen resmi rapor alan, zamanzaman gerçek verilerle sistemi yerinde gö-ren ve projenin genel gidiflat›n› üst düzeydeizleyen birimdir. Proje Yönetim/‹zleme Biri-mi, kurum veya kurulufltaki en üst düzeyde-ki amiri veya onun yetkilendirece¤i üst dü-zey amir ile yöneticilerin veri al›fl veriflindebulunduklar› birim amirlerinden oluflmal›-d›r. Proje Yürütme Birimi: Birim amirlerinin gö-

revlendirece¤i teknik personel ile kurulufltabizzat sistemi iflletecek elemanlardan olufl-mal›d›r.Kullan›c›lar (Yöneticiler, Teknik kadrolar,operatörler), Kuruluflta bu sistem için teminedilecek elemanlar gerekli teknik e¤itimlerialarak, sistemin testini yapacak, sisteminkabulünde bulunacak, sistemin iflletimeal›nmas› ve yaflat›lmas›n› üstlenecek ele-man statüsünde olmal›d›r. Bu elemanlarprojelerin gerçeklefltirilmesi esnas›nda kilitpersonel olarak yüklenici organizasyonlar-dan talep edilmelidir. Kurulan sistemin iflle-tilmesi için duyulan ihtiyaç kadar eleman-lardan bulundurulmas› tavsiye edilmekte-dir. Bu elemanlar›n nitelikleri afla¤›da veril-mifltir.Co¤rafi Bilgi Sistemi Uzman›: Harita Mühen-disi, fiehir planc›, Elektrik Mühendisi olmal›-d›r. CBS yaz›l›mlar›ndan birine ait e¤itim al-m›fl olmal›d›r. Bunu e¤itim sertifikas› ile ka-n›tlamal›d›r. Analiz, tasar›m, uygulama ko-nular›nda yetkin olmal›d›r.Veritaban› Yönetim Uzman›: Elektrik, Elek-tronik, Bilgisayar Mühendisi, Harita Mühen-disi veya VTYS yönetim sertifikas›na sahipherhangi dalda mühendis olmal›d›r. Veritaban› yönetim, bak›m ve destek hiz-metleri ile ilgili tecrübesi olmal›d›r.Co¤rafi Veri Operatörü: Lise veya üniversi-te mezunu olabilir. CBS e¤itimi alm›fl olma-s› tercih edilmelidir.Veri Kapsam›; Elektrik Da¤›t›m Sistemininkurulmas› ve iflletilmesi için afla¤›daki kate-goride verilere ihtiyaç vard›r:

Say›sal, haz›r, temel altl›k veriler;Temel altl›k veriler; görüntüler ve haz›r, sa-t›n al›nacak çok farkl› nicelik ve niteliktekiverilerdir. Bu veriler afla¤›da sunulmufl olupbakanl›kça tek elden temin edilecektir.Örne¤in; 1:25.000 ölçekli bas›l› haritalar›ntaranm›fl ve bilgisayar ortam›na aktar›lm›flhalleri, Kentsel alanda 1/5000 veya mevcutoldu¤unda 1/1000 ölçekli say›sal halihaz›rharitalar.Kurumlar taraf›ndan üretilecek, toplana-cak, düzenlenecek ve yönetilecek veriler;Kurum taraf›ndan toplanacak, düzenlene-cek ve yönetilecek verilerin birim baz›ndatespiti için, kurumlarda yap›lan analiz ça-l›flmalar› ve gelen görüfller do¤rultusundaçal›flma yap›lmal›, birimler ve sorumlu ola-ca¤› veriler tespit edilecektir. Bu verilerden say›sal olanlar veya web servi-si arac›l›¤› ile temin edilebilecek olanlardo¤rudan sisteme al›nmaya çal›fl›lacakt›r.Mümkün oldu¤unca tekrarl› veri depolamave veri toplama iflleminin önüne geçilecek-tir. Kurulacak veri taban›n›n kullan›c› ihti-yaçlar›n› karfl›layabilmesi için yeterli gün-cellikte, yeterli do¤rulukta ve yeterli taml›k-ta olmas› gerekmektedir. Bu da çevre birim-lerce sa¤lanacak verilerin do¤rulu¤u, taml›-¤› ve güncelli¤i ile do¤rudan iliflkilidir. Buaç›dan veri sa¤layacak birimlere çok önem-li görevler düflmektedir.Kurum içerisindeki birimlerin veri giriflleri-nin kontrolü ve denetlenmesi görevini yü-rütecek sorumlu bir mekanizma oluflturula-cakt›r.

59

Elektrik Da¤›t›mfiebekelerinin AbonelerinKonumsal bilgileri dahil

olmak üzere CBS’ ye ifllenmesi, Abone Bilgi

Sistemlerine entegrasyonu da içeren birdizi yönetimsel kolayl›klar›

mümkün k›lar.

Elektrik Da¤›t›m fiebekesiCBS ile trafolar ile

besledikleri bölgeleraras›nda dinamik bir

iliflki kurulur. fiebekeninher hangi bir

noktas›ndaki ar›zan›nhangi aboneleri etkiledi¤i

kolayl›kla tespitedilebilir.


Da¤›t›m flirketlerinde yap›lacak CBS yat›r›mlar›nda uyulmas› gereken temel standartlar ve yaz›l›mlarKurulacak sistemlerde aranacak temel özel-likler; farkl› yer ve zamanda tesis edileceksistemlerin birbiriyle konuflabilmesi, birbiri-ne veri al›p verebilmesi, birbirini altl›k ola-rak kullanabilmesi ve birbirine hizmet vere-bilmesinin sa¤lanmas›d›r.Bu amaca hizmet edecek flekilde sistemözellikleri aras›nda WEB Uygulama ve Ser-visleri Yap›s›n› son derece önemlidir. Sistemüzerindeki Web Harita Servisleri (Web MapServices) – WMS ve WEB Future Services –WFS verinin kurum içinde ve di¤er kurum-lar taraf›ndan paylafl›lmas› aç›s›ndan ve ay-n› zamanda di¤er kurumlardan bilgi almaaç›s›ndan, di¤er bir ifade ile “birlikte çal›fla-bilirlik” aç›s›ndan hayati fonksiyonlara sa-hiptir.

Elektrik da¤›t›m flebekesi co¤rafi bilgi sistemiElektrik da¤›t›m flebekesini yönetiminde sö-zel kurumsal bilgiler uzun bir süredir bilgi-sayar ortam›nda kay›t edilmekte ve yönetil-mektedir. Art›k, ayl›k sayaç okumalar› için sahaya def-ter kalem eleman gönderen, eleman›n sa-hada defterine kay›t etti¤i bilgileri kurumdade¤erlendirip, aboneye posta yolu ile faturagönderen müessese kalmam›flt›r. Ancak,“sözel” verideki bilgisayarlaflma düzeyi he-nüz “çizili” veri için yakalanmam›flt›r. Sahaçal›flmalar›nda ar›za noktalar›, sahada yap›-lan montaj demontaj bilgileri defter kalemmarifeti ile kay›t edilmekte, daha sonra ba-z› kay›tlar›n bilgisayar çizim programlar›na,daha çok ilgili personelin gayret ve inisiyati-fine ba¤l› olarak ifllendi¤i görülmektedir. fie-beke bilgilerinin de CAD ve daha teknolojik

bir ortam olarak CBS ortam›nda çizildi¤i,güncelli¤inin de CBS ortam›nda korundu¤ukurumlar az da olsa mevcuttur. Hat›rlamakgerekir ki, flebeke mühendisli¤i CAD ve CBSteknolojisinin ötesinde “fiebeke YönetimiCo¤rafi Bilgi Sistemi” özelliklerini tafl›makdurumdad›r;* Elektrik flebekelerinin gerçek ortamdakidavran›fllar›n› modelleyebilmek amac› ileuygun CBS yaz›l›m› içerisindeki “fiebekeOluflturma” ve “fiebeke Analiz” özelli¤i kul-lan›larak flebeke a¤ yap›s› oluflturulur. Tra-fo, iletken/kablo ve anahtarlama yapan teç-hizatlar›n oluflturdu¤u bu a¤ elektrik flebe-kelerindeki enerji ak›fl yönlerini, YG – AGiliflkisi ve anahtarlama yapan teçhizatlar›naç›k – kapal› pozisyonlar›na göre belirleye-bilmekte, ak›fl yönünde veya tersine izlemeanalizi yapabilmekte, trafolardan beslenenaboneleri ve bunlar› besleyen tüm hatlar›ngörüntülenmesine, seçilmesine, seçilen nes-neler üzerinde ifllem yap›lmas›na imkânvermektedir.* Ülkemizde, klasik yöntem çal›flmalar›ndakullan›lan elektrik sembolojisine uygunsemboller üretilebilir, antet ve lejand bilgile-ri için flablonlar oluflturulabilir. Ayr›ca uy-gun CBS yaz›l›m›n›n semboloji yeteneklerikullan›larak anahtarlama yapan elemanla-r›n, anahtarlama pozisyonlar›na uygunaç›k-kapal› sembollerini kullan›c›ya görün-tülemesi sa¤lanabilir. Sonuç olarak, ElektrikDa¤›t›m Sisteminin do¤ru metodoloji ile ku-ruldu¤u yap›larda elektrik flebekesi sadeceveriyi görüntülenmekle kalmaz, bilgisayarortam›nda, sahada gerçeklefltirilebilecekoperasyonlar›n simulasyonu yap›larak, etkialanlar› tespit edilebilir.* Uygun metodoloji, çal›flma yöntemi ile ku-rulan Elektrik Da¤›t›m Sistemi Co¤rafi Bilgisistemlerinin temel özellikleri

* Planlama ve projelendirme birimleri tara-f›ndan kullan›lmak üzere tasarlanan k›sadevre, gerilim düflümü ve güç kayb›, hatve/veya trafo yüklenme oranlar› farkl› yön-temlerle do¤rudan CBS ortam›nda hesapla-nabilmektedir.* Hatlar, trafo binalar›, güç trafolar›, teçhi-zatlar ve maliyet raporlar› gibi idari birimle-rin istatistikî veri ihtiyac›n› karfl›lamak içindetayl› raporlar haz›rlanabilmektedir.* Lejand, antet ve trafo teçhizatlar›n›n özel-liklerinin görüntülenebildi¤i trafo bina ç›kt›-s› al›nabilmektedir.* Emlak-Kamulaflt›rma ifllemleri için tasarla-nan direk ve iletkenlerin mülkiyet / irtifakalanlar›n›n tespiti yap›labilmektedir.* Trafo bina ve adres sorgulamalar› yap›la-bilmektedir.* Tip proje kütüphaneleri kullan›larak stan-dard eklemeler yap›labilmektedir.* Tek hat flemas› ç›kart›labilmektedir.* Emlak – Kamulaflt›rma için alan hesapla-malar› yap›labilmektedir.* Elektrik firmalar›n›n tüm faaliyetleri, ‹n-ternet destekli olarak bilgisayar ortam› üze-rinden gerçeklefltirilir ve yayg›nlaflt›r›l›r.* GIS tabanl› adres ve flebeke veri taban›oluflturulur ve adres ve flebeke verisi kulla-n›lan di¤er sistemlerle entegre edilir.

Entegrasyon imkanlar›* Kurumsal Abone Bilgi Sistemi (Tüm aboneadresleri saha çal›flmas› ile araflt›r›larak ya-p›lar ile konumsal olarak iliflkili hale getiri-lir)* SCADA sistemi * Finans Yönetim Sistemi* Sat›n Alma Yönetim Sistemi* Envanter Yönetim Sistemi* Sesli Yan›t Sistemi * Bak›m Yönetim Sistemi [BYS]* ‹nsan Kaynaklar› ve Bordro Yönetim Siste-mi* Doküman ve Kalite Yönetim Sistemi* Proje Yönetim Sistemi ile entegre edilebi-lir özellik tafl›maktad›r.

Faydalar›* fiebekenin problem öncesi analiz edilme-sine imkan verir; Ekipman ar›zalar› ve flebe-ke y›pranmas› azal›r,* fiebekenin problem öncesi analiz edilme-sine imkan verir; fiebeke planlama ile tahsi-sat aras›ndaki kopukluk giderilerek kesintisüreleri ve ar›zalar›n s›kl›¤› en aza indirge-nir,* fiebekenin durumu veri girifl an›nda veyetki verilen her bilgisayardan izlenir. Tepeyönetim ile veri girifl operatörü ayn› andaayn› veriye ulafl›r.


61

* Raporlar “haz›rlanmaz”. Do¤rudan sis-temden al›n›r.

Tedarik süreklili¤i ve ‹flletme güvenli¤i yönetiminde CBS katk›s›Bilindi¤i gibi, ‹flletme güvenli¤i esaslar›; sis-temin gerçek zaman flartlar› alt›nda gerilim,frekans ve güç ak›fllar›n›n belirlenen limit-ler içerisinde kararl›l›¤›n› kaybetmeden iflle-tilmesi için al›nmas› gereken tedbir, önlemve iflletme prensiplerini kapsar. Bu ba¤lam-da, CBS imkanlar› ile flebekeye iliflkin tümölçümlerin co¤rafi konumlar› ile görselleflti-rilmesi mümkündür. Dolays› ile ölçüm so-nuçlar›n›n de¤erlendirilmesi sürecinde sa-dece bölgeyi bilen personel de¤il, tüm ilgili-ler k›s›t oluflturdu¤u de¤erlendirilen flebekeelemanlar›n›n kendisini, komflu flebeke ele-manlar› ile iliflkisini ve etkilenme alanlar›n›;çevredeki yap›lar›, aboneleri CBS imkanlar›ile izler, sorgular, üzerinde ifllem yapar.

Da¤›t›m sistemi yat›r›mlar›n›n düzenlenmesi ve planlardaki gerçekleflmelerin denetlenmesi hakk›nda yönetmelik ve CBSElektrik flebekelerinin sa¤l›kl›, kaliteli veekonomik iflletimi, kontrolü ve gelifltirilme-sinde kapsaml› ve sa¤lam ad›mlar at›labil-mesi için sadece mevcut koflullar›n de¤il,hizmet verilen müflterilerin gelecekteki bek-lentilerinin de dikkate al›nmas› gerekmek-tedir. Bu nedenle k›sa orta ve uzun vadeliplanlama çal›flmalar› yap›l›r. Bu plana uy-gun etkin yat›r›m yap›lmas› da¤›t›m flirket-lerin stratejik karar›d›r. Çünkü, dönem içeri-sinde Kurum taraf›ndan gerçeklefltirilecekve mevzuata uygun olarak yap›lacak birsonraki y›l›n projelerine ait bilgilerin birform dahilinde izlenmesi ve denetlenmesi-ni ön görmektedir. Yat›r›m plan› çerçevesin-de öngörülen miktarlar ile kurula sunulanyat›r›m iflletmeye alma tablolar› aras›ndakifarkl›l›klar da gene kontrol konusudur.Mevcut flebeke parametrelerinin yerinde öl-çüm ve sonuçlar›n›n bir baflka ifade ile da-¤›t›m sistemi performans›n›n CBS de irde-lenmesi buna göre eylem planlar›n›n, gö-revlendirmelerin planlanmas›, gerçekleflti-rilmesi zorunludur. CBS’nin merkezi birco¤rafi bilgi sunucusu olma özelli¤i, ayn› ve-ritaban› üzerinde çoklu kullan›c›n›n (projeekipleri) çal›flabiliyor olmas›, da¤›t›m flirketi-nin tüm yat›r›m planlama, gerçeklefltirme,proje-hakedifl takip süreçlerini CBS üzerin-de çizimini, takibini, raporlamas›n› müm-kün k›lmaktad›r. Burada önemli olan, ra-porlaman›n özel bir çal›flma ürünü olma-y›p, do¤rudan gerçekleflen çal›flmalar›n yerald›¤› veritaban›ndan dinamik biçimde kul-

lan›c› müdahalesi olmadan oluflturulmas›ve birebir gerçek durumu yans›tmas›d›r.

Elektrik da¤›t›m flebekesi co¤rafi bilgi sistemi verisinin sahip olmas› gereken özelliklerDonan›m ve server temini yap›larak, tasar-lanan bir flebeke co¤rafi veritaban›na, saha-dan ve arflivden toplanan grafik ve sözel bil-gileri katman bazl› girmek, özniteliklerinegöre sorgulanabilir hale getirmek da¤›t›mflebekesinin CBS ortam›nda yönetilebilmesiiçin yeterli de¤ildir. Yap›lacak yat›r›m›n afla¤›daki veri özellikle-ri ve entegrasyon imkanlar› ile donat›lmas›gerekmektedir. Co¤rafi Bilgi Sistemi yaz›l›mözellikleri afla¤›da s›ralanan fonksiyonlarasahip olmal›d›r. Daha önemlisi co¤rafi veri-nin tafl›mas› gereken özelliklerdir. Bu ba¤-lamda veri toplama ve toplanan veri üzerin-de gerçeklefltirilmesi gereken pek çok çal›fl-

ma ve kontrol söz konusudur. Örneklemegerekirse;Veri çizim kurallar›, komflu iki nesnenin ay-n› koordinat de¤erine sahip olmas› (snapözelli¤i) önemlidir. Da¤›t›m fiirketlerinin elinde kurals›z toplan-m›fl veriler mevcut olabilmektedir. Tüm ve-ri, katman tasar›m›, snap kural›na uygun-luk aç›s›ndan kontrol edilmeli gerekirse ye-niden çizilmelidir. Veri üzerinde enerji ak›fl›-n›n CBS ortam›nda do¤ru biçimde simuleedilmesi için gerekli (snap) ifllemleri, nesnebirlefltirmeleri, ay›rmalar› yap›lmal›d›r. Beslenen bölgelerin ve besleyen noktalar›ntespiti, elektrik flebekesinin do¤ru biçimdeyap›land›r›lmas› ile temin edilmelidir. Nes-ne özniteliklerine “trafo ad›” “fider ad›” de-¤eri girerek, bu sözel de¤erler üzerindenbeslenen bölge -besleyen nokta tespitleriniyapmak, araya yeni trafolar girdi¤inde, kesi-ci ve ay›r›c›lar›n aç›k-kapal› durumlar› de-¤iflti¤inde, tüm nesne öz nitelik alanlar›n›n

de¤ifltirilmesini gerektirece¤inden kabuledilmemelidir. Sistemin kullan›m›nda, yenitrafo ve kablolar›n uygun biçimde çizimi vekesici, ay›r›c›lar›n aç›k-kapal› durumlar›n›ayarlamak yeterli olmal›d›r.‹hale teknik flartnamelerinde, yaz›l›mlar›nsahip olmas› gereken fonksiyonlar›n›n yük-sek düzeyde tutulmas› gereklidir. Ancak sa-dece yaz›l›m özelliklerini tan›mlamak, tek-nik flartnamede aç›k seçik biçimde tarif vetalep edilmedi¤i sürece, say›lar› yüzbinlerceolan co¤rafi verinin tümünün, yaz›l›m fonk-siyonlar›n› yerine getirecek bir biçimde üre-tilmesini, e¤er mevcut ise veritaban›na ak-tar›l›p ifllenmesini emretmez. Gerçektendebüyük mebla¤lara ulaflan maliyet, verininElektriksel fiebeke yap›s›nda davranacak bi-çimde haz›rlanmas›nda oluflmaktad›r. Bumaliyeti gerekli teknik aflamalar› ile tarif et-meyen flartnameler kalitesiz ve kullan›fls›zveri üretimlerinin ana sorumlular› olabile-cektir. Elektriksel flebekenin yönetilmesinde, kuru-lacak “geometrik network” yap›s› ile, her birabonenin hangi kablo veya iletken üzerin-den hangi trafodan beslenmekte oldu¤u bil-gisine ulafl›m, dinamik biçimde sa¤lanm›flolacakt›r. Network yap›s›, bir abonenin bes-lendi¤i trafo de¤iflti¤inde, sadece kablo ucu-nu yeni trafoya ba¤lamak ve sistemdeki ba-ra ve panolar üzerindeki anahtarlar›n, aç›k-kapal› konumunu de¤ifltirmekle sistemi yö-netmek, Abone Bilgi Sistemlerine günceldurumu transfer etmek imkan› verecektir.Bunu, kablo ve trafolar›n içerisine sözel bil-gi yazarak, basit ve statik bir yap›da yapa-cak olur isek, elektrik flebekesi üzerindekiher bir manevra iflleminde, yüzlerce nesne-ye ait bilgileri el yordam› ile yeniden girmekgerekecektir. Bu ise, flebeke sisteminin gün-cel tutulamayaca¤› anlam›na gelecektir.Mevcut flebekenin iyilefltirilmesi çal›flmala-r›nda, do¤rudan CBS üzerinde çal›flan elek-triksel hesap modülleri, projenin sa¤layaca-¤› fayday› daha üst düzeylere tafl›yacakt›r. Abone bilgi sistemlerine entegrasyon: Buentegrasyona imkan verecek ve mevcut ol-du¤unda Ça¤r› Merkezlerinden gelen talepve ihbarlar›, adres bilgisi, kofra/tesisat bilgi-si üzerinden Abone Bilgi Sistemleri ile ha-berlefltiren, böylece abonenin, Abone BilgiSistemindeki tüm bilgilerine CBS üzerindenulaflma imkan› verecek, abonenin hangi de-par ve trafo merkezinden beslenmekte ol-du¤unu her an kolayl›kla güncelleme imka-n› sa¤layacak bir yöntem, proje flartnamele-rinde yer almal›d›r. Ayr›ca, Abone Bilgi Sis-teminde kay›tl› olan, fakat gerçekte yaflma-yan tesisatlar›n sistemden temizlenmesi debu entegrasyon ile mümkün olacakt›r.


Aktif enerji verimlili¤i

> Çeviri, Cihan Karam›k

nerji verimlili¤inin toplumun gün-deminde ön s›ralarda yer almas›gerekti¤i art›k flüphe götürme-

mektedir. Bununla beraber, enerji verim-lili¤inin gerçek anlamda neler sa¤lad›¤› veenerji tasarrufu giriflimlerinin nas›l yap›-labilece¤i tam olarak anlafl›lamamakta-d›r.Enerji verimlili¤i uygulamalar›nda iki te-mel yaklafl›m bulunmaktad›r: Pasif enerjiverimlili¤i ve daha önemlisi Aktif enerjiverimlili¤i.Pek çok kifli için enerji tasarrufu, yal›t›mve ›s› kayb›na karfl› di¤er önlemlerle s›n›r-l› kal›rken, baz›lar› içinse tasarruf ayd›n-latma sisteminde otomasyonsuz düflüktüketimli ampül ve verimli armatürlerkullanmakt›r. Önemli derecede ›s›tma ge-reksinimi olanlar ise, çözümü kazan sis-temlerini yenilemekte bulmaktad›rlar.Yukar›dakilerin hepsi önemli uygulama-lar olmakla birlikte, gerçek anlamda ener-ji verimlili¤i sa¤lamaktan öte sadece ener-ji kayb›n› hafifleten pasif önlemlerdir.Aktif enerji verimlili¤i, yaln›zca enerji ta-sarruflu cihazlar ve ekipmanlar kullan-makla de¤il, ayn› zamanda bunlar›n kon-trolünün yap›ld›¤› sistemlerle gerçekleflti-rilebilir. Maksimum verimlili¤in gerçek-lefltirilebilmesi için kritik olan bu kontro-lün sa¤lanmas›d›r. Örne¤in, bofl bir odadaaç›k b›rak›lm›fl olan enerjiyi verimli kulla-nan bir ampulü düflünün. Kazan›lan tekfley, s›radan bir lamba kullan›ld›¤›nda bo-fla gidecek enerjiden daha az enerjininbofla gitmesidir.Gerçek verimlili¤in sa¤lanmas› ve sürekliolmas› ölçüm, izleme ve kontrol ile enerjikullan›m›n›n yönetimine ba¤l›d›r. Ayr›ca,›s›l çözümlerin tesis maliyetleri ile karfl›-laflt›r›ld›¤›nda, Aktif enerji verimlili¤i ma-liyetleri daha düflük seviyelerde kalmaktave bundan dolay› daha k›sa sürelerde ge-ri dönmektedir. Bu durum, özellikle artanenerji fiyatlar› göz önüne al›nd›¤›nda da-

ha çarp›c› hale gelmektedir. Ço¤u enerjikontrol çözümleri bir kaç y›l içerisindekendini amorti etmektedir.Aktif enerji verimlili¤ini bu noktadan da-ha ileriye götürecek olan önemli bir fak-tör de Kyoto Protokolü ile anlaflmal› hükü-metler taraf›ndan konulan aktif karbonyay›l›m›n azaltma hedeflerini karfl›lamaihtiyac›d›r. Örne¤in inflaat sektöründe,mevcut binalar (tüm yeni inflaatlar›n yan›s›ra) enerji verimlili¤ine belli ölçüde sahipolarak tekrar yap›land›r›lmad›¤› sürece,2020 y›l› için konulan hedeflere ulafl›lma-s› mümkün olmayacakt›r.

Enerji aksiyonuÖzellikle büyük enerji kullan›c›lar› için ki-lit noktalarda ölçümler yap›lamadan na-s›l bir izleme ve kontrol sistemi kurulaca-¤›n›n belirlenmesi mümkün de¤ildir. Ak-tif enerji verimlili¤i için ilk önce enerjininnas›l ve nerede kullan›ld›¤›n› de¤erlendir-mek gerekir. Her iflletmede sorulmas› gereken temelsorular:•Mevzuat ve düzenlemelerdeki de¤iflik-likler bina sahiplerini karbon yönetimiiçin haz›rlanmaya zorlamaktad›r. Perso-neliniz e¤itim ald› m›?•Finans gruplar›n›z enerji verimlili¤i ça-l›flmalar› için kaynak yaratmaya yönelikçal›flma yap›yorlar m›?•Enerjinizi verimli kulland›¤›n›z› kan›tla-yabilicek verilere sahip misiniz?•Enerji tüketiminiz departman baz›ndaetkili izleniyor ve kontrol ediliyor mu?•Sürdürülebilir enerji verimlili¤i için ku-ruluflunuzda enerji yöneticisi bulunduru-yor musunuz veya hizmet al›yor musu-nuz?•‹flletmenizde Aktif enerji verimlili¤inekarfl› fark›ndal›k derecesi nedir? Persone-linizi bu konuda e¤itiyor musunuz?Di¤er de¤erlendirmeler:•Tesinizdeki enerji verimli¤i f›rsatlar›n›n

fark›nda m›s›n›z? Bunun için bir enerjietüdü ile ifle bafllayabilirsiniz. Burada de-neyim ve bilginin çok önemli oldu¤u göz-den kaç›r›lmamal›d›r.•Sunulan rapor enerji verimlili¤i hedefle-rinize ulaflt›racak nitelikte mi?•Ortaya konan f›rsatlar realize ediyor?Enerji verimlili¤i çözümünüzü kim sa¤l›-yor? Sürücü koltu¤unda bulunan sizsinizve do¤ru yat›r›mlarla ciddi tasarruflaraulaflabilirsiniz, ancak yanl›fl uygulamalarbu tasarruflar›n gerçekleflebilme potansi-yelini azaltacakt›r.Gözlem sonucu çeflitli enerji verimlili¤iönerileri getirebilmekle birlikte enerji tü-ketiminin, uzman bir ekibin denetimi ileölçülmesi daha do¤ru bir bafllang›ç nokta-s› olacakt›r. Enerji firmalar›, tasarruflar›n kal›c› olma-s›n› sa¤layan servis ve bak›m anlaflmalar›ile aktif enerji verimlili¤i için gerekli tümürünleri ve izleme & kontrol sistemlerini,genifl bir ürün ve hizmet yelpazesi içeri-sinde müflterilerine sunmaktad›r.

Enerji denetimiUzman enerji dan›flmanlar› bir saha veyaiflletmede enerji tüketimini ölçüp analizedebilir ve enerji tasarrufu yap›labilecekalanlar› belirleyebilirler.

Enerji tüketiminin uzaktan izlenmesiEnerji yöneticileri veya serbest dan›flman-lar enerji tüketimini, flalt tesislerine gidenkablolu ve kablosuz ba¤lant›lar üzerindenuzaktan izleyebilirler. Toplanan verileresas al›narak, bu uzmanlar gerçekçi vehemen uygulanabilecek önerilerde bulu-nurlar. (VAP = Verimlili¤i Artt›r›c› Projeler)

Motorlar için h›z kontrol uygulamalar›Elektrik motorlar›yla çok fazla enerji tüke-tildi¤i için (endüstrinin kulland›¤› enerji-nin %66’s› bu flekilde tüketilmektedir),fan, pompa ve kompresör gibi enerji-yo-

E

Aktif enerji verimlili¤i, yaln›zca enerji tasarruflu cihazlar ve ekipmanlar kullanmakla de¤il, ayn› zamanda bunlar›n kontrolünün yap›ld›¤› sistemlerlegerçeklefltirilebilir. Maksimum verimlili¤in gerçeklefltirilebilmesi için kritik olan bu kontrolün sa¤lanmas›d›r.


63

¤un uygulamalarda, motor devrini ayarla-yan sürücüler çok daha verimli ve etkinbir iflletim sunar. Bu ürünler yeni bir fab-rikaya uygulanabilir veya eski tesislerdemevcut ekipman›n içerisine entegre edi-lebilir.

Teknik çözümlerfialt tesislerinin optimizasyonu için enerjiverimlili¤i çözümleri, içerdi¤i genifl yelpa-zeli ürünler, kontrol cihazlar› ve yaz›l›m-larla bir ticari veya endüstriyel tesisinenerji tüketimini %20 oran›nda azaltabi-lir.

Ayd›nlatma çözümleriHem ifllev (konfor ve emniyet) hem enerjitüketimi bak›m›ndan ayd›nlatma sistem-lerinin optimizasyonunu mümkün k›lanayd›nlatma kontrol çözümleri mevcuttur.Ayd›nlatma, ticari yap›larda tüketilenenerjinin yaklafl›k %40’›n› oluflturmakta-d›r.

Güç kalitesiGüç kalitesinin en önemli kalemini olufl-turan harmonikler ve güç faktörü s›kçagözden kaçmaktad›r. Bu problemler tesis-teki enerji tüketimini, devre d›fl› kalma sü-relerini ve ›s›nmadan dolay› ekipman›nortalama ömrünü etkiler. EPDK’n›n yay›n-lad›¤› ve yürürlükte olan, tedarik süreklili-¤i ve arz güvenirlili¤i yönetmeliklerindegüç kalitesine iliflkin s›n›rlamalar tan›m-lanmaktad›r. Düflük güç faktörü olan tü-keticiler ayn› hat›n kapasitesini aktif güçiçin daha az kullanabilmekte, fazladan di-renç kay›plar›na maruz kalmakta ve bun-lardan dolay› ek maliyetlere katlanmakta-d›rlar. Oysa güç faktörünü düzeltmek içinreaktif kompanzasyon ve filtrelemenin te-sis edilmesi kolayd›r. Göz önünde bulun-durulmas› gereken di¤er bir konu dakompanzasyon tesisinin performans›d›r.Kondansatörlerde zaman içerisinde olu-flabilecek kapasite kay›plar› nedeniyle be-lirli aral›klarla yap›lacak önleyici bak›mçal›flmalar› sistemin performans›n› en üstseviyede tutacakt›r.

Özet olarak Aktif Enerji Verimlili¤i: • Ölçümle bafllay›n (ölçmedi¤iniz fleyi bi-lemezsiniz, bilmedi¤iniz fleyi yönetmezsi-niz)• Otomasyon ve kontrol ile enerjiyi gerek-ti¤i zaman yeterli miktarda kullan›n• ‹zleme ve bak›m hizmetleri arac›l›¤›yla,performans süreklili¤i sa¤layarak, proses-lerde sürekli iyilefltirmeler yap›n

Ulafl›m%27

Elektrik%38

%49 Alan ›s›tma%16 Su ›s›tma%7 Ayd›nlatma%7 So¤utma%5 Dondurma%4 Piflirme%4 Elektronik%4 Y›kay›c›/Kurutucu%3 Di¤er

%23 Alan ›s›tma%17 Ayd›nlatma%10 Su ›s›tma%8 So¤utma%6 Elektronik%5 Dondurma%4 Havaland›rma%4 Piflirme%23 Di¤er

%40 Proses ›s›s›%27 Buhar Kazanlar›%13 Motor Sistemleri%5 Tesis Is›s›%4 Ayd›nlatma ve Di¤er%4 CHP%2 Proses So¤utma%4 Piflirme%5 Di¤er

Yak›tlar%62

Elektrik%50

Yak›tlar%50

Elektrik%17

Yak›tlar%85

Konutlar%16

Ticari%8

Endüstriyel%49

%100

%70

Ener

ji t

ük

etim

i

Zaman

Ver

imli

cih

azla

rla

ku

rulu

m

Oto

mas

yon

ara

c›l›

¤›yl

aop

tim

ize

edil

mifl

k›l

lan

›m

‹zleme ve Bak›m

•‹zleme ve bak›m program› olmadany›lda %8 üzerinde kay›p•Otomasyon sistemleri kurulmadan%12 üzerinde kay›p

• Düflük bir uygulama maliyeti ile k›sa sü-rede karfl›l›¤›n› alaca¤›n›z - özellikle mev-cut bina veya tesislere uyguland›¤›nda -enerji izleme ve yönetim sistemlerinin te-sis edilmesi son derece kolayd›r • Aktif enerji verimlili¤i tüm sektörlerde

uygulanabilir (konutlar, ticari binalar, En-düstri, altyap›) • CO2 emisyonlar› azaltma hedeflerineulafl›labilmesi için pasif enerji verimlili¤iölçümlerine ek olarak aktif enerji verimli-li¤i flartt›r.

>>Enerji kullan›m›n›n otomasyonu %30’a varan enerji tasarrufu sa¤lar.


Türkiye’de HES gerçe¤i;çevre-enerji ikilemi

> Kadem Ekfli Jeofizik Mühendisi

lkemiz gün geçtikçe artan nüfu-su yan›nda, sanayi yat›r›mlar› vedi¤er sektörlerde oluflan büyüme

ile beraber enerji arz-talep dengesi nokta-s›nda s›k›nt›lar ile karfl› karfl›yad›r. Ülke-miz büyüyor ve gelifliyor olman›n bir ta-k›m s›k›nt›lar›n› aflmak, gelecekte bu s›-k›nt›larla yüzleflmemek ad›na flimdidengerek 2023 vizyonu gerekse bölgesindekijeopolitik ve stratejik konum gere¤i enerjiüzerinde hassasiyetle durmaktad›r. Bu hassasiyetle yola ç›kan devlet kurumve kurulufllar› ülkenin var olan tüm po-tansiyel enerji kaynaklar›n› de¤erlendir-me yoluna gitmifl ve bu fikre paralel ola-rak HES ( Hidroelektrik santral) projeleri-ne h›z vermifltir. Bu kapsam dahilinde ül-kenin neredeyse tüm büyüklü küçüklü,irili ufakl› derelerine su kullan›m hakk›çerçevesinde lisans verilmifl ve ülkemizintamam›na yak›n tüm dereleri, nehirleri,akarsular› 49 y›ll›¤›na özel flirketlere kira-lanm›flt›r. Su kullan›m hakk› alan flirketlerde derhal bu su kaynaklar› üzerindeDS‹’nin ya da tüzel firmalar›n haz›rlad›¤›projeler çerçevesinde ÇED (Çevresel EtkiDe¤erlendirme) raporlar› haz›rlatarak in-flaat çal›flmalar›na bafllam›fl ya da baflla-yacaklard›r.Enerji talebi karfl›s›nda oluflturulmas› ge-reken arz› sa¤lamak üzere yap›lmak iste-nen tüm bu santral projeleri, ülkemizdeçevre bilincini de beraberinde gelifltirmiflve birçok STK ( Sivil Toplum Kuruluflu ) bu

çal›flmalar üzerinde hassasiyetle durmufl-tur. Bundan yaklafl›k 15 y›l kadar önceDo¤u Karadeniz’de F›rt›na Vadisi’nde ve-rilen ve kazan›lan mücadele, bugün yineRize’de fitili yak›lmak üzere tüm ülkeyeyay›lm›flt›r. Halk kitlelerinin bilinçlenmesive fark›ndal›¤›n›n artmas›yla ülkenin bir-çok bölgesinde “HES’lere Hay›r” sesleriyükselmeye bafllam›flt›r. Hiç kuflkusuz bu“Hay›r” slogan›, önemli gerçekler ve gele-ce¤imizi ilgilendiren hususlar içermekte-dir. Do¤u Karadeniz’de yeniden alevlenenbu mücadele, bafllang›çta yaln›z ve bölge-sel bir mücadele iken, bugün tüm ülke kö-flelerinde ayn› dert konuflulmakta, ayn›kayg›lar yüreklerde yer tutmaktad›r. Ken-di bölgesinde santral bafllamam›fl vatan-dafllar›m›z “ Ne olacak ki, elbette santralyap›lmal›d›r, ülkemizin enerjiye ihtiyac›var” derken, koca ifl makineleri kendi köy-lerinde, kendi mahallelerinde a¤açlar› birbir devirmeye bafllad›¤›nda hata yapt›kla-r›n› anlam›fl, flora, fauna ve endemik tür-ler, canl› yaflam yok olunca bu fikirdencaym›fllard›r.

Peki niye HES’e hay›r?Elbette bu “hay›r” kuru kuruya söylenen,günümüz muhalefet anlay›fl›yla bezen-mifl bir “hay›r” de¤ildir. Ülkemizde henüz“su yasas›” yok iken ve havza bazl› plançal›flmalar› yap›lmadan, ciddi biçimde ir-delenmemifl, hatal› ÇED projeleri ard› ar-d›na verilirken, 75 kilometrelik bir vadide

Ü

Türkiye’nin “Enerji mi Çevre mi ?” sorusuna vermesi gereken tek ve ak›lc› cevap“her ikisi de” olmal›d›r. Bu ikilemi da¤›tmak ve ortak ak›lla hareket ederek hemgelecek kuflaklara daha sa¤l›kl› bir çevre ve do¤al hayat b›rakabilir, hem de ülkemizin kalk›nmas›nda en önemli araçlardan biri olan enerji konusunu çözümekavuflturabiliriz.


65

24 adet tünel tipi HES yap›l›yorsa, bunaelbette ak›l ve vicdan sahipleri hay›r de-melidir. Ülkemizde say›lar› 1700 dolayla-r›nda küçüklü büyüklü HES projeleri içinEPDK’dan lisans al›nm›fl ancak buna kar-fl›n neredeyse tümüne dava aç›lm›flt›r.Buraya kadar gelinen süreçte ise, tümüneyak›n›na yürütmeyi durdurma ya da iptalkarar› ç›km›flt›r.E¤er ülkenin herhangi bir köflesinde ben-zer gerekçelerle mahkemeler bu projeleritek tek iptal ediyorsa, bunun yanl›fl oldu-¤unu anlamak için daha fazla düflünme-ye de gerek olmad›¤› inanc›nday›z. Huku-ki olarak mahkemeler, bütüncül havzaplanlamas› yap›lmadan, bu tip projelerinekolojik dengeye zarar verece¤ini öne sür-müfl ve al›nan ÇED raporlar›n›n ciddi ça-l›flmalardan yoksun ve kapsaml› olmad›-¤›n› kararlar›n› dile getirmifllerdir.Elbette ülkemiz, enerjiye karfl› olan talebikarfl›lama noktas›nda ülkenin potansiyelkaynaklar›n› kullanmal›d›r. Ancak bunuyaparken yüzy›llar boyunca size hizmetedecek do¤ay› ve çevreyi de koruman›namaçlanmas› gerekmektedir. STK’lar›nüzerinde s›kl›kla durdu¤u nokta, çevre-enerji etkilefliminin iyice irdelenmeden,bu tip projeleri de¤il hayata geçirmek, li-sans dahi verilmemesi gerekti¤i yönünde-dir.

Ne gibi sorunlar oluflmakta?Öncelikli hedefi enerji üretmek olan biranlay›flla yola ç›k›ld›¤›nda gelecekte bizle-

ri büyük tehlikelerin ve sorunlar›n bekle-di¤i aflikard›r. Örneklemek gerekirse; ‹kiz-dere Vadisi’nde yap›lmas› planlanan 24adet HES projesiyle dere yataklar› 25-30metre genifllikten 5-7 metre geniflli¤e ka-dar daralm›flt›r. Tünellerden ç›kan hafri-yatlarla dolduran dere yataklar› ileriki za-manlarda taflk›nlar için tehlike olufltur-maktad›r. Bunun yan›nda hayvan geçiflle-ri, bal›k ve sucul yaflam gibi bir çok ekolo-jik konu göz ard› edilerek projeler devametmektedir. Bir baflka sorun enerji nakilhatlar›d›r. ‹kizdere Vadisi dar ve uzun birvadi olmas› nedeniyle yap›lacak santral-ler sonras›, bölge adeta enerji a¤lar› ileörülmüfl olacak ve neredeyse her köyünüzerinde 2-3 adet yüksek gerilim hatt› ge-çecektir. Yap›lan son çal›flmalara göreenerji hatlar›n›n insan sa¤l›¤› üzerine et-kilerine bak›ld›¤›nda, bölge bu noktadakanser hastal›¤›yla yüz yüzedir. Türki-ye’nin endemik bitki çeflitli¤inin %28’inesahip olan bir vadide bu tür çal›flmalar iletüm endemik türlerin kaybolmas› kaç›n›l-mazd›r. Böyle bir ac› sonuç karfl›s›nda,do¤al tahribat›n yan›nda ilaç ve kozmetiksanayi alan›nda da ekonomik tahribatgerçekleflmesi beklenmelidir. Yap›lan pat-latmalar ile yüzey sular›n›n yok olmas› isebir baflka sorun olarak karfl›m›za ç›kmak-ta, aç›lan tüneller ile tüm yüzey sular› ye-ralt›nda tünellere toplanmakta, bölgedeyaflayan insanlar›n su temini noktas›ndas›k›nt›lar oluflmaktad›r. Kesilen binlercea¤açtan, dünyada nesli tükenmek üzere

olan alabal›klar›n yok olmas›ndan, ar›c›l›-¤›n ve dünyaca ünlü Anzer bal›n›n yok ol-ma tehlikesinden bahsetmiyoruz bile…Ülkemizin korunmas› gerekli, Bakanl›konayl› Turizm Master Alanlar›, bugün HEStehlikesi alt›ndad›r. Bu projeler hayata ge-çerse baflka Do¤u Karadeniz vadileri ol-mak üzere, önce vadilerde susuzlaflt›rma,sonras›nda sosyal yaflam›n son bulaca¤›insans›zlaflt›rmay› beraberinde getirecek-tir. Tar›m alanlar›n›n yok oldu¤u bölgeler-de göç ve iflsizlik had safhaya ulaflacakt›r.Yukar›da yaz›lanlar sadece ülkenin bir kö-flesinde yaflanan sorunlar›n bir k›sm›n›oluflturmakta, ülkemizin her yerinde ayn›ya da benzer sanc›lar mevcut.

Ne yap›lmal›?Hem enerji üretip hem çevreyi korumakmümkün mü? Elbette bunun cevab›EVET. Ancak bu evet diye hayk›r›lan ceva-b› sa¤laman›n baz› bedelleri de tabiidir kivar. Öncelikle havza baz›nda tüm vadiler-de enine boyuna tüm hususlar›n yer ald›-¤› kapsaml› bir havza planlamas› yap›l-mas› gerekmektedir. Bunun yan›nda halaülkemizde var olmayan Su Yasas›’n›n daderhal çevresel ve do¤al etkiler göz önüneal›narak ç›kart›lmas› gerekmektedir. Ülke-nin su kaynaklar›n›n etkin ve verimli kul-lan›labilmesi ancak bu hususlar dikkateal›narak gerçeklefltirilen projeler ile müm-kün olacakt›r. Dereye b›rak›lacak “can su-yu” miktarlar›n›n uluslar aras› standartla-ra göre düzenlenmesi, dere hayvan geçifl-

>>Ülkemizde henüz “su yasas›” yokiken ve havza bazl› plan çal›flmalar›yap›lmadan, ciddi biçimde irdelenmemifl, hatal› ÇED projeleriard› ard›na verilirken, 75 kilometrelikbir vadide 24 adet tünel tipi HESyap›l›yorsa, buna elbette ak›l ve vicdan sahipleri hay›r demelidir.


>>Karfl› durufllu tavr›n ard›nda, enerjiyekarfl› olmak de¤il, do¤ay›, çevreyi,yaflam›, tabiat› ve gelece¤i korumabilinci yer almaktad›r. Bu bizim heminanc›m›z›n gere¤i hem de insani vevicdani sorumlulu¤umuzdur.

lerinin sa¤lanmas› gibi birçok detayl› ko-nu da bu çerçevede incelenmeli ve yürür-lüklerde yerini almal›d›r.Hiç kuflkusuz ülkemizin sadece HES pro-jeleri ile enerji aç›¤›na cevap vermesi bek-lenemez. Türkiye’deki 220 milyar kWhüretimin bugün itibar›yla Türkiye’deki1700 adet HES projesi hayata geçse dahitoplam üretimin %5’ine karfl›l›k gelecek-tir. Küçük bir enerji u¤runa ülkemizintüm do¤al yaflam alanlar›n› yok edeme-yiz. Geçti¤imiz y›llarda yap›lan rüzgâr santra-li talep toplama çal›flmalar›nda aç›kça gö-rülmüfltür ki, ülkemizde yerli ve yabanc›birçok yat›r›mc› rüzgâr gücünden fayda-lanmak istemekte ve bu konuda devletinönlerini açmas›n› beklemektedirler. Rüz-gâr, jeotermal, günefl ve dalga gibi alter-natif çok say›da enerjinin de¤erlendiril-mesi gerekti¤i ortadad›r. Sadece su kay-naklar› ile bu sorunu çözmeye kalkmakgelecek kuflaklara talan edilmifl bir do¤ab›rakmakla efl de¤er sonuçlar do¤uracak-t›r.Çevre-Enerji ikilemi aras›nda kalmadanhem çevreyi gözeterek hem de enerjiüretmek, kamunun as›l yarar›na olan ko-nudur. Kamu yarar› ad› alt›nda yap›lmakistenen projelerin gerçekten kamu yarar›gözetmesi için, her yönüyle incelenmesigerekmektedir. Burada “millet iradesi”esas al›nmal›d›r. Do¤a ve insan yaflay›fl›naetkilerin minimize edildi¤i bir enerji üret-me yaklafl›m›na bugün çevre hassasiyetiolan STK’lar›n destek verece¤i aç›kt›r.Do¤al güzelliklere sahip ülkemizin bu de-¤erlerini HES projeleriyle yok etmekten zi-

yade, turizme kazand›rmak ve insanlar›nbe¤enisine sunmak gibi bir duruflu sergi-lemek gerekmektedir. Bugün Asya ve Av-rupa’n›n en büyük flelalesi olan ErzurumTortum flelalesi sadece bahar aylar›ndade¤il 4 mevsim akacak ise bu mahkemekarar›n› oluflturan düflüncenin alt›ndaSTK’lar›n kararl› duruflunun yer ald›¤›inanc›nday›z. Y›llard›r sadece bahar ayla-r›nda su verilen bu do¤al güzellik aç›landavalar sonucunda art›k 4 mevsim akmaözgürlü¤üne kavuflmufltur. Bu gibi dahabir çok güzelli¤i koruma ad›na STK’lar vebilinçli kitleler harekete geçmifl ve çok sa-y›da davaya dahil olmufllard›r. Ayn› flekilde dünyan›n UNESCO taraf›n-dan korunmas› gereken 200 vadisi aras›n-da yer alan ‹kizdere Vadisi’nde de benzeriptal kararlar› ç›km›fl, ç›kmaktad›r. Bugüntamam› yap›lm›fl ve iflletmeye aç›lmakiçin beklenen Cevizlik HES projesi mahke-menin verdi¤i yürütmeyi durdurma kara-r› ile iflletmeye aç›lamamaktad›r. Bir bafl-ka benzer örnek olan tarihi de¤eri ile Ha-sankeyf’te de baraj çal›flmalar›na yönelikhukuksal ve kitlesel mücadele sürmekte-dir. Tüm bu karfl› durufllu tavr›n ard›nda,enerjiye karfl› olmak de¤il, do¤ay›, çevre-yi, yaflam›, tabiat› ve gelece¤i koruma bi-linci yer almaktad›r. Bu bizim hem inanc›-m›z›n gere¤i hem de insani ve vicdani so-rumlulu¤umuzdur.

Sonuç Ülkemiz bir yandan do¤u ile bat› aras›n-da en önemli enerji köprüsü olmaya yö-nelik çal›flmalara ve diplomatik hamlelere

h›z verirken öte yandan iç potansiyeli de-¤erlendirmeye yönelik de çal›flmalarabafllam›flt›r. Ülkemizde HES say›lar›n› biranda binler düzeyinde artt›rmaya yönelikbu ani ve haz›rl›ks›z hamle, uluslar aras›sözleflmelerden ve bilimden uzak temel-lerde ivmelendi¤inden do¤a bilincine sa-hip STK’lar ve hukuki eksikleri yönüyle demahkemeler taraf›ndan iptal kararlar›ylayüz yüze kalm›fllard›r.Ülkenin milli gelirinin yanl›fl ve hatal› ya-t›r›mlarla eriyip yok olmamas› ad›na da-ha planl› ve düzenli bir çerçeve dahilindetüm projelerin iptal edilerek en bafltan vedünyaca kabul görmüfl standartlar ›fl›¤›n-da yeniden ele al›narak planlamas› ülke-mizin yarar›na olacakt›r. Bu çerçeveyioluflturmak üzere, havza planlamas›, ÇEDyönetmeli¤i, su yasas› gibi mevzuat eksik-liklerinin de giderilmesi gerekmektedir.Türkiye’nin “Enerji mi Çevre mi ?” sorusu-na vermesi gereken tek ve ak›lc› cevap“her ikisi de” olmal›d›r. Bu ikilemi da¤›t-mak ve ortak ak›lla hareket ederek hemgelecek kuflaklara daha sa¤l›kl› bir çevreve do¤al hayat b›rakabilir, hem de ülke-mizin kalk›nmas›nda en önemli araçlar-dan biri olan enerji konusunu çözüme ka-vuflturabiliriz. Konuyla ilgili bakanl›klarve di¤er resmi kurumlar, sivil toplum ku-rulufllar› aras›nda çözüm odakl› çok iyibir koordinasyon acilen sa¤lanmal›d›r. Bu yaklafl›mla bak›ld›¤›nda, ülkemizdebir an önce bahsedilen eksikleri kapatma-ya yönelik çal›flmalara bafllanmal›d›r. ‹nan›yoruz ki ülkemiz, büyüme hamlesi-ni, do¤as›n› koruyarak gerçeklefltiren en-der ülkeler hanesinde yer alacakt›r.



Enerji üretici makinelerin verimlili¤i

> Dr. Müh. Mustafa Uysal Makina Yüksek Mühendisi

nerji üreteçleri ›s› ve elektrik ol-mak üzere 2 temel kaynak üze-rinde yo¤unlaflmaktad›r. Petrol

veya do¤algaz da bir enerji kayna¤› olmakile birlikte ülkemiz önemli bir üretici ol-mad›¤›nda burada yeterli söz söyleme im-kan›m›z yoktur. Fakat elektrik enerjisiüretimi için seçilen kaynaklara bir gözatal›m. Toplam 198TWh (2008 de¤erleri)Elektrik enerjisinin %48’i do¤algazdan el-de edilmektedir. Bu do¤ru bir seçim mi-dir? Türkiye bu tercihi yaparken baflka al-ternatifi yoktu. Peki flimdi bunu tercih et-me durumu var m›d›r? Bunu tam olaraksöyleyemiyoruz. Zira global kriz etkisiylehenüz kapasite kullan›m›m›z düflük sevi-yelerde. Fakat 2010 son çeyrek ve sonra-s›nda ortaya ç›kabilecek bir darbo¤az du-rumunda ilk imdad›m›za yine bu santral-ler yetiflecektir. Elektri¤imizin %29’u kömür kaynakl› ter-mik santrallerimizde üretilmektedir. Bu-nu art›rabilir miyiz? Evet ve hay›r. Hay›r,çünkü kömür ile elektrik üretimi giderekpahal›lafl›yor ve çevre etkilerinden dolay›çok fazla elefltiriliyor. Evet, çünkü elimiz-deki kurulu santrallerimizin ço¤u eskiprojeler ve ço¤unda verimlilik ile ilgiliproblemler var. Ülkemizde bu yönde ya-p›lan araflt›rmalarda 56,6 TWh Elektrikenerjisi üretimi, verimlilik art›fl› sa¤lana-rak 65TWh’a ulaflabilece¤i söyleniyor. Buise önemli oranda do¤algaz kullan›m›n›

azaltacakt›r. Bunun için ciddi termik san-tral yenilemeleri gerekmektedir. Dünyadaenerji alan›nda önemli bir talep oldu¤un-dan verimli¤e yönelik yat›r›mlar göz ard›edilmektedir. Verimlilik 2 yönde olabil-mektedir; iflletme verimli¤i, tesis verimli-¤i. ‹flletme verimli¤i için özellefltirme birilaç olarak görülmektedir. Tesis verimli¤iiçin ise bu alanda faaliyet gösteren ulus-lar aras› kurulufllar›n inisiyatifi önemlidir.Zira yerli mühendislik kurulufllar›m›z ye-terli teknoloji ve bilgi birikimine henüz sa-hip de¤ildir. Kömür santrallerimizde enönemli sorunumuz kaynak süreklili¤idir.Özellikle yerli kaynaklar›m›zla yapt›¤›m›züretimde düzenli kaynak sa¤lanamamak-ta, düflük kalori de¤erindeki kömürlerimi-ze bir de dalgal› kalori de¤erleri eklenincesantrallerimiz, projelendirilen noktada enverimli flekilde çal›flamamaktad›rlar.Elektri¤in di¤er bir kayna¤› olan hidro-elektrik kaynaklar›nda da benzer durumvard›r. Verimlilik burada da sorunludur.Üstelik burada iklim koflullar› da önemarz etmektedir. Örne¤in bu y›l yeterli ya-¤›fl almam›za ra¤men 2007 y›l›na benzerbir kurakl›k durumu karfl›m›za ç›kt›¤›ndabu oranlar giderek azalacakt›r. Kaynaksüreklili¤i burada da önemli bir sorun-dur. Fakat bir de do¤algazdaki al ya daöde ç›kmaz›ndan dolay› hidroelektriksantrallerimizin kaynak olsa dahi düflükkapasitede çal›flt›rma tercihleri zorunlu

E

Ticaret ile u¤raflanlar bilirler, bir mal› al›rken kazan›rs›n›z, satarken zaten koflullarbellidir. Bugünlerde enerji verimli¤i üzerine yap›lan çal›flmalar, ço¤unlukla tüketimverimlili¤i üzerine yo¤unlaflmaktad›r. Peki ya üretim verimli¤i ne olacak? En çokkulland›¤›m›z elektri¤i üretti¤imiz kaynaklar yeterince verimli midir? Do¤ru kaynak seçimi yap›lm›fl m›d›r? Yenilenebilir enerji kaynaklar›na yönelirken verimlilik göz önünde bulunduruluyor mu? Bu yaz›da bu konuya dikkat çekmeyeçal›flaca¤›m.


69

olarak karfl›m›za ç›kabilmektedir. Bu du-rumda yine tesisler verimsiz kullan›lm›flolmaktad›r.Kurulu güç kaynaklar›na göre enerji da¤›-l›m›na bakt›¤›m›zda yenilenebilir enerjikaynaklar›n›n giderek yer ald›¤›n› mem-nuniyetle görmekteyiz. Bu oran, fiekil 1ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda yukar›da söyledik-lerimizi daha iyi anlatmaktad›r. Asl›ndakapasitenin %32’si do¤algaz kaynakl› ol-mas›na karfl›l›k üretilen enerjinin nere-deyse yar›s› buradand›r. Burada bir plan-lama yanl›fll›¤› vard›r. Yani ETKB, ileriyedönük planlama yapmakta yetersiz kal-m›fl ve kaynaklar› yerinde kullanamam›fl-t›r. Yeterli ya¤›fl alamad›¤›m›zdan hidro-elektrik kaynaklar›m›z yeterli kullan›la-mam›flt›r. ‹thal kömür kaynakl› kapasitesadece %4 iken enerjimizin %6,3’ü bura-dan üretilmifltir, çünkü bu santraller da-ha verimli enerji üretebilmektedir.Buradan anlafl›l›yor ki, daha az d›fla ba-¤›ml› olmak için yenilenebilir kaynaklaradaha çok yer vermemiz gerekiyor. Fakatburada da karfl›m›za yine do¤ru teknolojitercihi ç›kmaktad›r. Bu alanda henüz tek-noloji üretimimiz olmad›¤›ndan bize su-nulan teknolojilerin güncelli¤ini s›nama-m›z mümkün olamamaktad›r. Örne¤in

bugün kurulmaya çal›fl›lan rüzgar santral-lerinin ne kadar yüksek verimli oldu¤u,kurulu bölgeye göre optimizasyonununyap›l›p yap›lmad›¤› merak konusudur. Bukonuda yaflanm›fl birkaç örnekten bahse-dilebilir ama bu sektördeki heyecan› k›r-mamak için münferid örnekler deyip ge-çiyoruz. Fakat bu do¤ru de¤ildir. Bu de-¤erlendirmeyi Enerji Bakanl›¤›’n›n sorum-lulu¤una b›rakmak ta do¤ru de¤ildir. Yat›-r›mc›, tercihlerini koyarken bunu mutla-ka de¤erlendirmelidir. Peki bunu yapabi-liyor mu? Pek olumlu cevap vermemizmümkün de¤il. Dolay›s›yla Enerji verimli-¤i üzerine çal›flanlar burada da enstitü vesivil denetim kurulufllar›n› oluflturup bukonuyu üst düzeyde tart›flmal›d›rlar. Buyat›r›mlar› kurduktan sonra fikir de¤ifltir-menin hiçbir faydas› yoktur. ‹flte do¤algazsantralleri örne¤i önümüzdedir. Bunlar›azaltabiliyor muyuz? Tabii ki bu kararla-r›n sonradan de¤il bafltan al›nmas› gere-kiyor.Bir de ›s› kay›plar›n› göz önüne alal›m.Orada önemli sanayi kurulufllar›nda, ev-lerde ve di¤er ›s› enerjisi üretimlerindeciddi kay›plar söz konusudur. Örne¤in ye-rinde ›s›tma yönteminin sak›ncalar› her-kes taraf›ndan bilinmesine karfl›l›k uzun

y›llard›r kombi ile evlerimizi ›s›tt›k ve ›s›t-maya devam ediyoruz. Buralarda bir koje-nerasyon ünitesi kurmak ne üreticinin nede tüketicinin akl›na gelmemifltir. Belkide gelmiflti de talep o kadar h›zl› geliflti kibunu yapmaya zaman yoktu. Fakat bu ta-lep gün geçtikçe artacak, biz yine kombiile sadece ›s› enerjisi üretmek için do¤al-gaz m› harcayaca¤›z? Veya yüksek güçlükombilerimizi düflük kapasitelerle çal›flt›-r›p verimsiz kullanmaya devam m› edece-¤iz? Ayn› flekilde sanayi kurulufllar›ndaat›k ›s› de¤erlemesi yapmayarak ayn› ›s›için %30-40 daha fazla enerji mi harcaya-ca¤›z?Sonuç olarak ülkemizin ciddi bir enerji so-runu bulunmaktad›r. Bunun için enerjiverimlili¤i çok önemle üzerinde durulma-s› gereken cebimizden harcad›¤›m›z kay-nak israf›n› önleyecektir. Enerji verimlili¤isadece tüketimde de¤il üretimde de de-¤erlendirilmelidir. Böylelikle önemli bir is-tihdam ve kaynak üretmifl olaca¤›z. Yinesözün bafl›nda belirtti¤imiz gibi kazan-mak için al›rken avantaj yakalamal›y›z,sat›fl piyasas›na zaten müdahale etme-miz mümkün de¤ildir. Verimli enerji üret-mek ve enerjimizi bofla harcamamak dile-¤iyle…

fiekil 1 ETKB 2008 Elektrik üretim kaynaklar›

Fuel-Oil %5,51

Hidrolik %16,76

Di¤er %0,57

‹thal Kömür %6,33

Kömür %22,64

Do¤algaz %48,19

fiekil 2 ETKB 2008 Kurulu Güç (Kaynaklara Göre Da¤›l›m› %)

Hidrolik %33,12

Rüzgar,jeotermal,di¤er %6,40

Do¤algaz %31,56

‹thal Kömür %3,95

Kömür %20,23

Fuel-Oil %4,73

16.000,00

14.000,00

12.000,00

10.000,00

8.000,00

6.000,00

4.000,00

2.000,00

0,002000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

fiekil 3 ETKB 2008 YEK Enerji kaynaklar› kurulu gücü


uharl› makinenin icad› ile baflla-yan bu süreçte, makineleflme veseri üretim alan›nda önemli ge-

liflmeler sa¤lanm›fl, bugünkü teknoloji ça-¤›n›n temelleri at›lm›flt›r. Makineli tar›mageçilmifl ve bu sayede toprak daha verim-li ifllenmifltir. Bunun sonucu olarak tar›m-la u¤raflan kifli say›s› azalm›fl, göçler neti-cesinde flehirlerin nüfusu h›zl› bir art›flgöstermifltir. Fabrikalarda seri üretimegeçilmesiyle beraber, birçok tüketimmaddesinin fiyat› ucuzlam›fl ve daha ön-

cesinde lüks say›lan ihtiyaçlar, genifl halkkitleleri taraf›ndan kolayca ulafl›labilir ha-le gelmifltir.Di¤er taraftan, birçok olumsuz sonuç daortaya ç›km›flt›r. Sanayileflme ile birlikte,toplumda derin bir s›n›f ayr›m› oluflmufl,süreç yeni bir burjuva s›n›f› üretirken, ka-pitalizm yeni düzenin sistemi olarak yeri-ni alm›flt›r. Artan enerji ve hammadde ih-tiyac›n› karfl›lamak ad›na sömürgecilik fa-aliyetleri h›z kazanm›fl, birçok ülke ve mil-yonlarca insan bu sistemin kölesi haline

getirilmifltir. Özellikle iflçi s›n›f›, sa¤l›ks›zkoflullarda çal›flmak ve yaflamak duru-munda b›rak›lm›fl, insani, ahlaki ve mane-vi de¤erler yeni dünya düzeninde gittikçede¤erini yitirmifltir. Bu tahribattan do¤ada nasibini fazlas›yla alm›fl, gerek çarp›kkentleflme, gerek enerji kaynaklar›n›n bi-linçsizce tüketimi, gerekse de sanayi at›k-lar›n›n çevreye verdi¤i zarar önemli bo-yutlara ulaflm›flt›r. Endüstri Devrimi, sebep ve sonuçlar› aç›-s›ndan birçok noktada incelenebilir. Biz

B

Endüstri Devrimi, insanl›k tarihindeki en önemli dönüm noktalar›ndan biridir. Bu devrim, insanhayat›na getirdi¤i yeniliklerin ve avantajlar›n yan› s›ra, insano¤lunun bu sürece haz›rl›ks›z yakalanmas› ve çok k›sa zamanda önemli de¤iflikliklerin olmas› sebebiyle, birçok olumsuz etkileri de beraberinde getirmifltir.

> Yavuz Sar›Mimar

Çevre, enerji ve mimariÇevre, enerji ve mimari

KENT VE YAŞAM

71

bu yaz›m›zda, bu süreci ve günümüzdekietkilerini çevre, enerji ve mimari üçgenin-de de¤erlendirece¤iz.Makinelerin tar›mda kullan›lmas›, di¤erbir tabirle endüstriyel tar›ma geçilmesiylebirlikte, tar›m sektöründe çal›flan ve k›r-sal alanda yaflayan insanlar›n birço¤ukentlere göç etmifl, bu insanlar›n kapitalsahibi olan bir k›sm› kendi ifllerini kurupzengin olurken, büyük bir k›sm› da fabri-kalarda iflçi olarak çal›flmaya bafllam›fl vezor flartlar alt›nda hayat›n› sürdürmekdurumunda kalm›flt›r. Asl›nda bu h›zl›göç hareketine kentler haz›rl›ks›z yaka-lanm›flt›r. Bunun sonucu olarak da, h›zlaartan bar›nma ihtiyac›n› karfl›lamak ad›-na, kentler plans›z ve kontrolsüz flekildebüyümüfl, gecekondular ve apartmanbloklar› flehirlerin siluetinde h›zla yerinialmaya bafllam›flt›r. Bir taraftan insanla-r›n bar›nma ihtiyac›n› karfl›layabilmekad›na, mimari estetikten yoksun, insancayaflanabilecek konfordan uzak, sa¤l›ks›zve niteliksiz yap›lar infla edilirken, di¤er

taraftan sanayi yap›lar› h›zla ço¤alm›flt›r.Tüm bu infla faaliyetleri esnas›nda, çevre-sel hassasiyetler dikkate al›nmam›fl, a¤aç-lar ve yeflil alanlar yerlerini tu¤la ve betonbloklara, metal y›¤›nlar›na b›rakm›flt›r. Buçarp›k ve kalabal›k kent dokusu, fabrikabacalar›ndan ç›kan yo¤un dumanlarla veçevreye b›rak›lan at›klarla bir araya gelin-ce, insan sa¤l›¤›n› ve psikolojisini tehditeden bir hal alm›flt›r.Yo¤un sanayileflme hamlesi ve h›zl› flehir-leflmenin bir baflka sonucu olarak, ihtiyaçduyulan enerji miktar› da önemli ölçüdeart›fl göstermifltir. Üretimin fabrikalardamakinelerle yap›lmas›, gittikçe büyüyenflehirlerin ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas›, ev-lerde kullan›lan cihazlar›n artmas›, cad-delerde otomobillerin ço¤almas›; k›sacas›makinelerin ve teknolojinin insan haya-t›nda gün geçtikçe daha fazla yer kapla-mas›, beraberinde büyük bir enerji ihtiya-c›n› do¤urmufltur. Bu ihtiyaca cevap vere-bilmek ad›na, do¤al kaynaklar bilinçsizcetüketilmifl, petrol, kömür ve nükleer ma-denler gibi baz› enerji kaynaklar›n›n so-rumsuzca kullan›lmas› sonucunda ise do-¤a ciddi bir tahribata u¤rat›lm›flt›r. Or-manlar›n katledilmesi, yaflam alanlar›n›nyok edilmesi, sular›n kirletilmesi sonucubir çok canl› türünün soyu tükenmifl, at-mosfere sal›nan zehirli gazlar sebebiyleozon tabakas›na zarar verilmifl, bu da be-

raberinde iklim de¤iflikliklerine yol açm›flve buzullar›n erimesi gibi olumsuz sonuç-lar do¤urmufltur.1763'de James Watt’›n, ‹skoçya'da buhar-la çal›flan makineyi bulmas›yla bafllayanmakine ça¤›nda, insano¤lunun gaflet uy-kusundan uyanmas› ve do¤aya ve insanl›-¤a olan sorumluluklar›n› hat›rlamas› için,yaklafl›k 200 senelik bir süre geçmesi ge-rekti. ‹htiraslar› u¤runa sorumsuzca do-¤ay› katleden, do¤al kaynaklar› tüketeninsanlar, nihayet kendi geleceklerini tü-kettiklerinin fark›na vard›. Anlafl›ld› ki u¤-runa yaflam› katletti¤imiz makineler veteknoloji, esas›nda do¤an›n ve insanl›¤›nhizmetine sunulmal›. Aksi takdirde insan-l›¤› gelecekte önemli tehlikeler beklemek-te. Do¤al afetlerin say›s›ndaki art›fl, kay-naklar›n tükenmesi, toplumsal travmalarve bu hususlarda yap›lan bilimsel araflt›r-malar, insanlar›n bilinçlenmesi noktas›n-da önemli katk›lar yapt›. Sorumluluklar›-m›z› ve acil tedbirler al›nmas› gereklili¤inigözler önüne serdi. Çok flükür bugün art›kdaha bilinçli ve sorumlu bir insanl›k var.Bilim adamlar› daha çevreci teknolojilerüzerinde çal›fl›yorlar. Daha az enerji tüke-ten, hatta kendi enerjisini üreten, çevredostu ürünler hayat›m›za girmeye baflla-d›. Petrol kaynakl› yak›tlar tüketen, do¤a-ya ciddi ölçüde zarar veren motorlu tafl›t-lar›n yerini, elektrikle çal›flan ve s›f›r emis-

>>Çarp›k ve kalabal›k kentdokusu, fabrikabacalar›ndan ç›kanyo¤un dumanlarla veçevreye b›rak›lanat›klarla bir arayagelince, insan sa¤l›¤›n›ve psikolojisini tehditeden bir hal alm›flt›r.


yona sahip araçlar almakta. Ürünlerde ge-ri dönüflümlü malzemeler kullanma yö-nünde bir e¤ilim oluflmakta. Daha azenerji tüketen eflyalar ve enerji tasarrufluayd›nlatma elemanlar› kullan›ma sunul-makta. fiehirlerin sa¤l›kl› bir yap›ya ka-vuflmas› için, kentsel tasar›m ve kentseldönüflüm çal›flmalar› yap›lmakta. ‹nsan-lar›n nefes alabilecekleri, flehrin akci¤erle-ri olan yeflil alanlara ve parklara daha faz-la önem verilmekte. Ayr›ca “Kyoto Proto-kolü” gibi anlaflmalarla, dünya devletleriiflbirli¤i içersinde, küresel çapta önlemleralmakta.Bu olumlu ad›mlar›n yan› s›ra, bina ölçe-¤inde ve yap› teknolojisinde de önemli ge-liflmeler yaflan›yor. Son y›llarda yeflil bina,sürdürülebilir mimari, geri dönüflümlüeko-malzemeler, yenilenebilir enerji gibikavramlar hayat›m›zda yerini almayabafllad›. Bu geliflmelerin önemi flu bilgiler›fl›¤›nda daha da anlafl›l›r hale geliyor:Dünyada binalar suyun yüzde 17’sini,enerjinin yüzde 30-40’›n› harc›yor, kar-bon emisyonunun yüzde 33’ünü ç›kar›-yor. Kesilen tüm ormanlar›n yüzde 25’i,ham maddelerin yüzde 40-50’si bina en-düstrisine harcan›yor. Çevre dostu bina-larsa karbon sal›n›m›nda yüzde 35, enerjifaturalar›nda yüzde 30, su kullan›m›ndayüzde 30-50, at›k miktar›nda yüzde 50-90aras› azalmay› mümkün k›l›yor. Bu bina-larda çok yayg›n olan üzeri çimenle kapl›

‘yeflil çat›’lar kanalizasyonu rahatlat›yor.Hava kirlili¤i ve tozu azalt›yor. Oksijenüretiyor, radyasyonu so¤uruyor, sera etki-sini azalt›yor. Yeflil binalar, çevreye olankatk›s›n›n yan› s›ra, insan psikolojisine veverimlili¤ine de önemli katk› sa¤l›yor. Ya-p›lan araflt›rmalara göre, ‘Yeflil’ okullardaö¤renci performans› yüzde 20 daha iyi,al›flverifl merkezlerinde sat›fllar daha yük-sek. Hastanelerde hastalar 2.5 gün erkentaburcu oluyor. Ofislerde yüzde 2-16üretkenlik art›fl› görülüyor.Yeflil Bina kavram›n› tan›mlad›¤›m›zda,üç önemli bafll›k karfl›m›za ç›k›yor. Düflükkarbondioksit sal›n›m› ve bol yeflil alan›ile çevreye sayg›l›, minimum düzeydeelektrik ve su sarfiyat›yla enerji tasarruf-lu, kullan›lan malzemenin niteli¤i ve me-kansal konforu ile sa¤l›kl› olan yap›lar.Dünya genelinde, özellikle de geliflmifl ül-keler düzeyinde, bu yap›lara olan ilgi güngeçtikçe art›yor. Bu do¤rultuda baz› ülke-ler kendi standartlar›n› oluflturuyor ve buyap›lar› sertifikaland›r›yor. Dünyada ençok baflvurulan ABD’li LEED ve ‹ngilizBREEAM sertifika sistemlerinin yan› s›raAvustralya’n›n GREENSTAR, Japonya’n›nda depreme dayan›kl›l›¤› içeren CASBEEsertifikalar›n› bulunuyor. Herhangi bir ül-ke bu sertifikalardan birini benimseyebili-yor veya kendi sistemini üretebiliyor. Gü-nümüzde bu sertifikalar›n al›nmas›n› ya-sal zorunluluk haline getiren herhangi bir

ülke yok. Bu tamamen yat›r›mc›n›n vekullan›c›n›n iste¤ine b›rak›lm›fl bir belge-lendirme. Ancak sa¤lad›¤› avantajlar, ifl-letme maliyetlerini düflürmesi, yaflamsalkonforu temin etmesi ve ekstra bir ilk ya-t›r›m maliyeti gerektirmemesi dolay›s›yla,yap›lar› bu sertifika sistemlerine uygun

>>Çevre bilincinin artmas› veçevreci teknolojilerin gelifltirilmesiyle, binalar dahakonforlu ve nitelikli, flehirlerdaha temiz ve yaflan›l›r, çevredaha yeflil ve sa¤l›kl›, insanlar ise daha mutlu,huzurlu ve verimli bir çehreye bürünüyor.

KENT VE YAŞAM

73

olarak infla etme hususunda önemli bire¤ilim var. Bu aflamada en popüler sertifi-ka olan LEED hakk›nda biraz bilgi vere-lim.LEED (Leadership in Energy & Environ-mental Design), Amerika Birleflik Devletle-ri’ne ait Yeflil Bina sertifika sistemidir. Ser-tifika baflvurular›, LEED uzmanlar› ve da-n›flmanlar› taraf›ndan, internet üzerin-den Amerika’daki merkeze yap›l›yor. Site-ye kaydedilen proje, tasar›m ve inflaat ol-mak üzere iki bafll›k üzerinden takip edi-liyor. LEED in haz›rlam›fl oldu¤u projekontrol listesine göre de¤erlendirmeler vepuanlamalar yap›l›yor ve inflaat›n biti-minde kriterleri karfl›layan yap›lar sertifi-kaland›r›l›yor. Kontrol listesi, 5+1 ana bafl-l›k ve alt bafll›klardan olufluyor. Toplam106 puan üzerinden yap›lan de¤erlendir-meler sonucunda 40 puan ve üzeri alan

yap›lar, ald›klar› puana göre dört temelLEED Sertifikas›ndan birini almaya hakkazan›yor. Bu süreçte yap›lar, Sürdürüle-bilirlik, Su verimlili¤i, Enerji ve Atmosfer,Malzeme ve Kaynaklar, ‹ç Mekan Konforuve Tasar›mda Yenilik ana bafll›klar› alt›n-da, çevreyi korumak, enerji sarfiyat›n› dü-flürmek, gün ›fl›¤›ndan faydalanmak, mal-zeme sarfiyat›n› azaltmak, at›klar›n de-¤erlendirilmesi, geri dönüflümlü sistemlergibi birçok alt bafll›kta çok kapsaml› birde¤erlendirmeye tabi tutuluyor.Çevreci binalarda yüksek teknoloji kulla-n›l›yor. Ortam›n iç hava kalitesi ve termalkonforu yükseliyor. Binalar, günefl enerji-sini kulland›klar› için gün ›fl›¤›ndan dahaçok yararlan›yor ve ›s› verimlili¤i art›yor.Su tasarrufu sa¤layan tesisat kullan›l›yor,ya¤mur suyu tuvaletlerde veya peyzajdakullan›l›yor. Peyzajda az su tüketen ve ye-rel bitkiler seçiliyor. Yap› çeli¤i dahil yeni-den ifllenmifl malzeme kullan›l›yor. Do¤alayd›nlatma ve havaland›rma insan sa¤l›-¤›n› olumlu etkiliyor. Ak›ll› bina sistemle-riyle, enerjinin verimli bir flekilde kullan›l-mas› sa¤lan›yor.Sonuç olarak, çevre bilincinin artmas› veçevreci teknolojilerin gelifltirilmesiyle, bi-nalar daha konforlu ve nitelikli, flehirlerdaha temiz ve yaflan›l›r, çevre daha yeflilve sa¤l›kl›, insanlar ise daha mutlu, hu-zurlu ve verimli bir çehreye bürünüyor.

Ülkemiz ad›na bir de¤erlendirmeÜlkemizin endüstri devrimi ile tan›flmas›,gerçek anlamda Cumhuriyet sonras›ndaolmufltur. Bununla birlikte, yukar›da bah-setti¤imiz olumsuz sonuçlardan ülkemizve milletimiz de pay›n› alm›flt›r. Yo¤ungöç hareketleri sonucunda, büyük flehir-lerde, özellikle de Marmara Bölgesindeh›zl› bir nüfus art›fl› olmufl, bunun sonucuolarak da çarp›k kentleflmeyi ve standart-lar› düflük bir kent hayat›n› beraberindegetirmifltir. Kaçak yap›laflman›n önünegeçilememifl, siyasilerin ve idarecileringöz yummas› neticesinde de, flehirlerimizniteliksiz yap›lardan müteflekkil birer be-ton tarlas›na dönüflmüfltür. Geliflmifl Bat›Ülkelerinde, sürecin olumsuz sonuçlar›zamanla bertaraf edilirken, ülkemizdetoplumsal bilinç maalesef istenilen düze-ye henüz ulaflamam›flt›r. Bu konuda ya-p›lmas› gereken çal›flmalar oldukça gecik-mifl olmas›na ra¤men, son y›llarda at›lanad›mlar biraz olsun ümitlenmemizi sa¤l›-yor. Enerji verimlili¤i yasas›, binalardaperformans yönetmeli¤i, kaçak yap›lafl-may› önlemeye ve kentsel dönüflüm yap-

maya olanak sa¤layan kanunlar ve Avru-pa Birli¤i uyum yasalar› çerçevesinde ya-p›lan benzer çal›flmalar, önemli geliflme-ler olarak kayda geçiyor. Ancak daha katedecek çok fazla yolumuz var.Esas›nda, toplumumuzun bu konulardabilinç düzeyinin düflük olmas›nda, tekno-lojik geliflmelerde ça¤›n gerisinde kalma-m›zda ve bu tarz problemleri yaflamam›z-daki temel sebep, çok büyük bir medeni-yetin miras›n› reddetmemizdir. Birçok ko-nuda mükemmeli yakalam›fl, çevre hassa-siyeti, insani de¤erler, toplumsal düzen,flehircilik, sanat gibi alanlarda yüksekhassasiyetleri ve tecrübeleri olan ecdad›-m›zla ve medeniyetimizle ba¤lar›m›z› bi-randa koparm›fl, silinmifl bir toplumsalhaf›za ve tahrip olmufl manevi hissiyatlar-la, hayata yeniden bafllam›fl, alt›yüz y›ll›kbir birikimi biranda rafa kald›rm›fl›z. “Or-manlar›mdan bir dal kesenin bafl›n› kese-rim” diyecek kadar çevre hassasiyeti olanbir ecdad›n nesilleri olarak bizlerin, çevre-mizi bu kadar hunharca katletmemiz ger-çekten üzücü bir durum arzetmektedir. Bugün geliflmifl ülkelerin ulaflmaya çal›flt›-¤› medeniyet ve çevre hassasiyeti seviye-sine, bizim ecdad›m›z yüzy›llar öncesin-den sahip olmufltur. Örne¤in, yukar›dabahsetti¤imiz “Yeflil Bina” konseptindeamaç, çevreye sayg›l›, do¤aya zarar ver-meyen, do¤al ve geri dönüflümlü malze-melerin kullan›ld›¤›, konforlu ve sa¤l›kl›yap›lar›n üretilmesiyken ve dünya bukavramla yeni tan›fl›rken; Tarihi Türk Ev-lerini ve Osmanl› flehir yap›s›n› inceledi-¤imizde, ecdad›m›z›n bu standartlar› yüz-y›llar öncesinden yakalad›¤›n› görüyoruz.Osmanl› flehirlerinde, birbirinin manzara-s›n› ve ›fl›¤›n› engellemeyecek flekilde ko-numland›r›lan evler, gün ›fl›¤›ndan en üstdüzeyde faydalanmay› sa¤layacak flekildedo¤uya yönelmifl, ›s›l konforu ve do¤alvantilasyonu sa¤layacak geri dönüflümlümalzemeler kullan›larak yeflillikler içer-sinde infla edilmifltir. (Dergimizin dahaönceki say›lar›nda, Türk Evi ile ilgili detay-l› bilgilere bu sayfalarda yer vermifltik).Görüldü¤ü gibi, toplum olarak muhtaç ol-du¤umuz bilgi, tecrübe, hassasiyet vekudret, damarlar›m›zdaki asil kanda veecdad›m›z›n sahip oldu¤u muazzam me-deniyette mevcuttur. ‹nflallah toplum ola-rak bizler de, en k›sa zamanda sahip oldu-¤umuz de¤erlerin fark›na var›r, geçmiflinsa¤lam temelleri üzerinde, yüksek hassa-siyet, bilinç, ahlak ve fark›ndal›k kavram-lar›yla birlikte, muas›r medeniyet seviye-sini biran önce yakalar›z.

Tarakl›; sakin, telafls›z ve asude. Yemyeflil a¤açlar›n aras›nda kaybolmufl, k›rm›z› alaturka (Osmanl›) kiremitlievleriyle tarihin tozlu sayfalar›nda adeta özenle korunmuflbir Osmanl› kasabas›.


lasik ekibimiz tamam. Arif Adl›, O¤uzKapt› ve ben. Gezi program›n› ailecek

yap›yoruz. Yani ekip kalabal›k. Gezi rotam›z Tarak’l›,Göynük, Sünnet Gölü ve Mudurnu.Cumartesi sabahtan yola ç›k›yoruz. BenimAdapazar›-Arifiye’de mezunu oldu¤umÖ¤retmen Lisesi’nin mezunlar program›var. Önce oraya kat›laca¤›m oradan Tarak-l›’ya geçece¤im. Arifiye Ö¤retmen Lise-si’nden 1982 y›l›nda mezun olmufltum. Bi-zim dönemden arkadafllar›n gayretleriyle1983 y›l›ndan beri her y›l temmuz ay›ndabir hafta sonu arkadafllarla geceli gündüz-lü alt› y›l›m›z› verdi¤imiz okulumuzda ai-lecek, çoluk çocuk bir araya geliyoruz. Y›l-lard›r görüflemedi¤imiz pek çok arkadafllagörüflüp sohbet ettik, hasretlik giderdik.Ö¤leden sora arkadafllardan izin isteyipTarakl›’ya do¤ru yola ç›kt›k. Güzel bir teva-fukla Geyve’ye var›rken yolda Arif hocaylakarfl›lafl›yoruz.Geyve ve Monaroza... Monaroza ve Sezai Karakoç...

Monaroza siyah güller ak güllerGeyve’nin gülleri ve beyaz yatak Kanad› k›r›k kufl merhamet isterAh senin yüzünden kana batacakMonaroza siyah güller ak güller.

Bu modern Türk edebiyat›n›n, k›r›k bir afl-k› anlatan en güzel fliiriyle Üstad Sezai Ka-rakoç’u sayg›yla yad ederek ‘’ak güller’’içersindeki Geyve’yi arkada b›rak›yoruz.Yaklafl›k 45 dk. sonra bir Osmanl› kasaba-s› karfl›l›yor bizi: Tarakl›.Sakin, telafls›z ve asude.Yemyeflil a¤açlar›n aras›nda kaybolmufl,k›rm›z› alaturka (Osmanl›) kiremitli evle-riyle tarihin tozlu sayfalar›nda adeta özen-le korunmufl bir Osmanl› kasabas›.

Sakarya’n›n ibadete aç›k en eski camisiKurflunlu Camii Tarakl›’dad›r. Camiyi Ya-

vuz Sultan Selim’in veziri Yunus Pafla1517’de yapt›rm›flt›r. Cami tarihi ç›nara¤açlar›n›n aras›nda adeta kaybolmufl. Caminin yan›ndaki ulu ç›nar a¤açlar›n›n,koyu gölgeli selvilerin alt›ndaki çay bahçe-sinde s›cak demli çaylar›m›z› yudumlar-ken yafll› bir amca dikkatimiz çekiyor. Arifhocayla birlikte yan›na gitti¤imizde gözle-rinin görmedi¤ini fark ediyoruz. Torunlar›-n›n yard›m›yla çay bahçesine geliyor vegününün büyük bir bölümünü buradaçay içerek ve arkadafllar›yla sohbet ederekgeçiriyormufl. Biz de sohbetine ifltirak edi-yoruz. Çay bahçesinde çaylar›m›z› içip bi-raz yorgunluk att›ktan sonra Tarakl›’n›ntafl döfleli sokaklar›nda tarihi evlerin ara-s›nda dolafl›rken adeta tarihe bir yolculu-¤a ç›kt›k. K›sa bir Tarakl› gezisinden sonraGöynük’e do¤ru yola ç›kt›k.K›sa bir da¤ yolundan Göynük’e ulaflt›kGöynük de Tarakl› hatta Safranbolu gibimeyilli arazide kurulmufl. Meyilli arazininbütün avantajlar› kullan›lm›fl. Bu san›r›mOsmanl› flehir mimarisinde bilinçli bir ter-cih. Osmanl›lar tabiata meydan okuma-dan, tabiat›n gerçeklerini dikkate alan,onunla alabildi¤ine uyumlu flehirler kur-mufllar. Göynük, Safranbolu ve Tarakl› bu-nun en güzel örneklerinden. Genç mimar-lar›m›z›n bu flehirlerden ö¤renecekleri çokfleyler var. Bilge Mimar Turgut CanseverOsmanl› fiehri* kitab›nda Osmanl›lar›n buhassasiyetlerini flöyle anlat›r: ‘’Osmanl› birbak›ma varl›¤›n kuvvetler hiyerarflisini in-celemifl. Mesela da¤lar›n biçimini ben de-¤ifltiremem demifl. Dolay›s›yla ben, flehriovada tar›m topra¤›n› ziyan ederek kul-lanmak yerine yamaçlara yerleflmeyi ter-cih ediyorsam, ayr›ca yamaçlar›n serinrüzgârlar ald›¤›n› da biliyorsam, insan›-m›n uzak ufuklara bakmas›n› istiyorsamve ayn› zamanda insan›m›n ufkunun k›sa,dar de¤il, uzak oldu¤undan haberdarsam;onlara ev yapt›¤›mda yaln›zca karfl›dakiapartman›n cephesini seyretmek yerine,

Tarakl›’dan Mudurnu’ya...

K

>>Bilge Mimar Turgut Cansever Osmanl› fieh-ri* kitab›nda Osmanl›lar›n hassasiyetiniflöyle anlat›r: “... yüce bir a¤ac›n nas›l birilahi hikmet ürünü oldu¤unu görme imkân›da sa¤lamak istiyorsam; o zaman tabii kiovada olmak yerine, yamaçta olmak dahaiyi.’’

GEZ�

> Yaz› ve foto¤raf: Osman Ar›Makina Mühendisi

75

Sünnet Gölü

Mudurnu,TavukçularKona¤›

Tarakl›

ta karfl› da¤lar› seyretmek, hatta o aral›k-lardan ovalar›, yer yer baflka güzel fleyleriseyretmek, yüce bir a¤ac›n nas›l bir ilahihikmet ürünü oldu¤unu görme imkân› dasa¤lamak istiyorsam; o zaman tabii ki ova-da olmak yerine, yamaçta olmak dahaiyi.’’ Göynük’ün insan› kendine çeken, insanadinginlik veren bir havas› var. San›r›mbunda flehrin hala geleneksel sivil mimari-yi korumas› ve sahip oldu¤u tarihi eserle-rin etkisi var.Fatih Sultan Mehmet’in hocalar›ndan Ak-flemseddin Hz.leri hayat›n›n son bölümü-nü burada geçirmifl ve türbesi de buradabulunuyor. Gazi Süleyman Pafla Camii vehamam› Orhan Gazi’nin o¤lu Gazi Süley-man Pafla taraf›ndan yapt›r›lm›fl. San›r›mgeçti¤imiz y›llarda bir yang›n geçirmifltiancak restore edilmifl. Göynük etraf›ndakigezilecek yerler dikkate al›nd›¤›nda çok

merkezi bir yerde bulunuyor. Abant, Çu-buk, Sülüklü ve Sünnet Gölleri, Tarakl› veMudurnu. Ayr›ca etrafta pek çok yayla damevcut. Bizim rotam›z Tarakl›, GöynükSünnet Gölü ve Mudurnu olacak. SünnetGölü önceden yer ay›rtmak flart›yla kal-mak için iyi bir alternatif.Bu bölge gezmeyi (tatil mi demeliydim?)befl y›ld›zl› otellerde aç›k büfe yemek, de-niz, günefl ve havuzdan ibaret görmeyen-ler için çok alternatifli mütevaz› bir yer.Tarih, kültür, tabiat (da¤, göl, yayla, or-man) Anadolu... Hepsi mevcut. Biz de Sünnet Gölü’nde kalaca¤›z. Akflamvakti Arif Hocalarla birlikte Sünnet Gö-lü’ne ulaflt›k. O¤uz Kapt› da ailesiyle bera-ber Adapazar›’ndan geldi. Cemaat bir hay-li kalabal›k. Çocuklar›n keyfine diyecekyok. Toplam 10 çocuk ve alt› ebeveyn tam16 kifliyiz.Sünnet Gölü civardaki di¤er göller gibi he-

yelan neticesinde oluflmufl küçük bir göl.Etraf› çam ormanlar›yla çevrili sakin hu-zurlu bir yer.Sünnet Gölü’ne ilk Salih Pulcu ve O¤uzKapt› ile birlikte 2001 Ekim sonunda gel-mifltik. So¤uk ve ya¤murlu bir günde birorman evinin harabesinde kurdu¤umuzçad›rda gecelemifltik. Sünnet Gölü’ne yüzmek için girilmesinetehlikeli oldu¤u için izin verilmiyor. Ancaktesislere ait küçük bir yüzme havuzu var.Bu da çocuklar için bulunmaz bir f›rsat.Havuz çocuklar için tam bir e¤lence kay-na¤› oluyor. Bu da bizim iflimizi kolaylaflt›-r›yor.Gölün etraf› yürüyüfl için oldukça uygun.Sünnet Gölü’nde birkaç gün kald›ktansonra son günümüzü Mudurnu’ya ay›r-d›k.Mudurnu da tarihi dokunun nispeten ko-rundu¤u sokaklar› ile tarih kokan bir bel-de. Y›ld›r›m Bayezit Camii ve hamam›, Ka-nuni Sultan Süleyman Camii ve tarihi ko-naklar görülmeye de¤er yerlerden. Bu ara-da Mudurnu helvas›n›n tad›na bakmadanolmaz. Mudurnu bir âlimler ve evliyalar beldesi.Pek çok muhterem zat burada yetiflmifl vekabirleri de burada bulunuyor.H›zl› bir Mudurnu gezisinden sonra bu ta-bii ve tarihi mekânlar›n verdi¤i dinginlikleve sevdi¤imiz dostlarla beraber olman›nmuhabbetiyle ‹stanbul’a dönüfl için yolaç›k›yoruz.

*OSMANLI fiEHR‹. Turgut Cansever. TimaflYay›nlar›. fiubat 2010

GEZ�


Tarakl›

Sünnet Gölü

Sünnet Gölü

Sünnet Gölü

FOTOĞRAF

Nak

s-i

Cih

an M

eyd

an›n

da

bir

bak

›r u

stas

› ‹s

fah

an-‹

RA

NFo

to¤r

af: O

sman

Ar›

77

TAR�HTEN


Osmanl› ‹stanbul’undaHalkal› Su YoluYedi tepeye oturmufl, bilge bir ihtiyar kad›nd›r ‹stanbul, üç imparatorun miras›n›tafl›yan bir flehir olarak tarihle a¤›rlanm›fl, hatta tarihle flereflenmifltir. Ama ‹stanbul’aas›l ruhunu veren Osmanl› olmufltur. Osmanl› bir medeniyet olarak daha öncekimedeniyetlere benzemeyen özel bir medeniyet olmufltur ve Osmanl› ‹stanbul’u adeta birgergef gibi ifllemifltir.

Ay›n zülüfleri:

> Dilaver Demira¤

u ‹stanbul’u dokumufl, Osmanl› ‹stan-bul’u da suyu onurland›r›p ona iade-i

itibarda bulunmufltur. Her biri birer zera-fet örne¤i çeflmeler ve sebiller sakalar eliy-le da¤›l›rken, ‹stanbullu da su zevkini ya-flam›fl ve yaflatm›flt›r. Su medeniyeti diyebir olgudan söz edilecekse Osmanl› ‹stan-bul’u bu medeniyetin zirve noktas›d›r de-nebilir. ‹stanbul tarihi boyunca su bak›-m›ndan çok zengin bir flehir olmasa daözellikle Osmanl› döneminde hemen he-men hiç su s›k›nt›s› çekmemifltir. Bunu ba-siretli yöneticiler ile Mimar Sinan gibi birmimari- mühendislik dehas›na borçludur.Osmanl› ‹stanbul’unda su örgütlenmeside son derece iyi oluflturulmufltu. FatihSultan Mehmet ‹stanbul’un al›nmas›n›müteakip hemen eskiyen, oldukça kötükonumdaki su kemerlerinin ve di¤er su te-sislerinin tamirini bafllatt›. Bu dönemdemevcut su yollar›na ek olarak Fatih, Tu-runçlu, fiad›rvan ve Mahmut Pafla Su Yol-lar› infla ettirilmiflti. Bir bölümü geç Romadöneminden kalan K›rkçeflme Su Yolla-r›’da bu süreçte onar›mdan geçirtilmiflsede bu tesis esas olarak Kanuni Sultan Sü-leyman’›n damgas›n› tafl›r. Su örgütlenme-sinde en tepe kurum Fatih’in bizzat kur-durdu¤u Su Nezareti’ydi. Fatih’ten sonrakente yeni su yollar› eklemede halef padi-flahlar da hayli çaba sarf etti. II. Bayeziddöneminde yap›lan su tesisleri Bayezid SuYollar› ad›yla an›ld›. Yavuz döneminde dekente su sa¤lama yönünde çaba gösteril-miflti. Bunlar›n tümü Halkal› ya da BeylikSu Yolu olarak an›l›r. Ancak, Osmanl›’n›nkente kazand›rd›¤› en büyük su tesisi Ro-ma döneminde yap›m›na bafllanan K›rk-çeflme Tesisleri oldu. Su yollar›, bendler ve su kemerleri ile kay-naktan al›nan su önce maslaklara, sonramaksemlere ve su terazilerine ulafl›r, da¤›-t›m hatlar›yla mahalle çeflmelerine, bina-lar›n içinde yer alan özel çeflmelere var›r;burada suyun yolculu¤u son bulmufl olur-du. Bunlar›n d›fl›nda flehrin “suvar›c›lar›”k›rbalar› 40-50 litre su alan sakalard›. Sa-kalar ve eve al›nan su sistemlerine geçme-den evvel Osmanl› sular›n›n kendi döne-mine göre hayli temiz sular oldu¤unu,çünkü dinlendirildi¤ini ve basit ar›t›mdangeçirildi¤ini belirtelim. Ayr›ca, o dönemdebugünkü gibi çevre felaketlerine yol aça-cak nicelikte ve nitelikte çevre ve havzakirlili¤i de yoktu. fiehre gelen sular makse-me ulaflt›r›lmadan evvel temizlenip, din-lenmesi için yap›lm›fl birbirine geçen ter-siplerde çökertilirdi. Bu havuzlarda din-lendirilerek makseme gönderilirdi. Genifl ve uzun dikdörtgen flekline taflanbir sand›¤›n üzerine savaklar -su toplamatekneleri- düzenlenir, eksenleri su düze-

yinden 96 mm afla¤›da bulunan de¤iflikçap ve ebatlarda, debisine göre de¤iflmekkayd›yla lüle, kam›fl, masura, çuvald›z, hi-lal gibi adlar alan bu ölçme borular› suyunadil da¤›l›m› için önemliydi. En çok kulla-n›lan ölçüm birimi olan lüle, yuvarlak kü-re biçiminde, otuz dirhem (yaklafl›k olarak96.50 grama tekabül eder.) içinden birkurflunun geçebilece¤i kadar deliktenakan su miktar› anlam›na geliyordu. Tümbu çabalar sonucu Osmanl› ‹stanbul’utam bir su cennetti halini alacakt› ve Bo¤a-ziçi’nin, o muhteflem nehr-i azizin verdi¤iolanaklarla da su bir oyun unsuru olacakve insanlara yaflama sevinci verecekti.Suyun ölçümü de önemliydi, çünkü vak›fsular› (hay›r amac› ile halk›n kullan›m›naverilmifl sular), miri sular, hassa sular›,devlet sular› gibi farkl› statüde yer alan su-lar›n su terazileri ile ölçülüp, ba¤l› çeflme-lere paya düflen miktarda verilmesine azâ-mi dikkat edilirdi. Su ölçümünde terazile-rin yan›nda lüleler de kullan›l›rd›. Halkal› Su Yollar›Osmanl› ‹stanbul’unun en eski su yoluHalkal› su yoludur ki bu su yolunun içindeilk isale hatt› olan beylik su yolu da vard›r.Onu Kanuni zaman›nda yapt›r›lan K›rk-çeflme Su Yolu izlemifltir. Kemerler, bent-

ler, su terazileri, galerileri ve künkleri ileOsmanl› su mühendisli¤inin ileri örnekleriolan bu su yollar›ndan bu yaz› da ilkin k›-saca Halkal› su yolunu ele alaca¤›z.‹stanbul’un tarihi yar›madas›na su temineden K›rkçeflme sular› büyük oranda yü-zeysel su kaynaklar›na dayanmas›na vehalen kullan›lmas›na karfl›l›k Halkal› sula-r› kaynak sular›yd› ve ne yaz›k ki bu flebe-keden günümüze pek az isale hatt› ulafla-bilmifltir. Halkal› sular› ile ilgili verilen bil-gilerde merhum Kaz›m Çeçen’in müze vekütüphanelerde eski haritalar üzerindeçal›flmas›, vak›f defeterlerini taramas› vebu bilgileri yerinde yapt›¤› incelemeler ilepekifltirmesi sayesinde olmufltur. fiüphe-siz Sadi Nirven vb. bir kaç öncü ona önem-li bir miras b›rakm›fllard› ama o bu miras›‹stanbul’un su yollar›na kendisini adama-s› sayesinde ilerletebilmiflti.Halkal› su yollar›na ait günümüze ulaflan11 eski harita mevcuttur, bunlardan dör-dü Topkap› saray›na su sa¤layan ve Os-manl› döneminde yap›lan ilk su yolu olanbeylik su yoluna, iki tanesi Bayez›d su yo-luna, 3 tanesi Köprülü su yoluna ve 1 tane-si de Ayval›dere ya da Nurosmaniye su yo-lu’na aittir.Halkal› sular›na ait çeflmelerin vak›f def-

79

>>Su medeniyeti diye bir olgudan söz edilecekse Osmanl› ‹stanbul’u bumedeniyetin zirve noktas›d›r denebilir. ‹stanbul tarihi boyunca subak›m›ndan çok zengin bir flehir olmasa da özellikle Osmanl› dönemindehemen hemen hiç su s›k›nt›s› çekmemifltir. Bunu basiretli yöneticiler ileMimar Sinan gibi bir mimari- mühendislik dehas›na borçludur.

S

terlerine göre say›lar› 435 olmas›na karfl›-l›k bugüne yar›s› bile ulaflamad›. Medeni-yet miras› karfl›s›ndaki bu duyars›zl›klar›nkendisine muhafazakâr denen siyasi ikti-darlar döneminde gerçekleflmifl olmas› isetarihin bize kötü bir flaka yapmas› olabilirolsa olsa. Bu flebekenin yap›m›na 1453’teyani ‹stanbul’un al›nmas›ndan hemensonra bafllanm›fl, yap›m› 1755’e kadar sü-müfltür. En son I. Mahmud zaman›nda suyolu kapsaml› bir onar›m görmüfl ve uzu-›n zamanda flehre su sa¤lamaya devam et-mifltir. fiehir içi hatlar› d›flarda tutmakkayd› ile flebekenin isale hatlar›n›n toplamuzunlu¤u 130 km kadard›. ‹sale olarak iççap› 22 cm olan künkler kullan›lm›flt›.Halkal› Su Yolunun ‹ç hatlar› Olarak ‹sale-lerBizans döneminde flehrin su gereksinmesibüyük ölçüde yerebatan sarnc› gibi büyüksarn›çlardan sa¤lan›yordu. Valens zama-

n›nda yap›lan su kemerleri ile birlikte fleh-re gelen su yolunun uzunlu¤u, o dönemekadar ulafl›lamam›fl bir büyüklükteydi. Os-manl› bu su yollar›ndan istifade etmeklebirlikte, sarn›çlar› tercih etmedi. Çünküsarn›çlar ‹slam su kültürüne uygun de¤il-di. Abdest almak için suyun mutlaka çoktemiz olmas› gerekliydi ve bununda akarsularda oldu¤u düflünülüyordu. Bu ne-denle hem imparator olarak Fatih’in im-paratorluk saray› olarak Topkap›’ya, hemde civardaki yerleflimlere, flehre yap›lacakcamiler, say›s› giderek ço¤alacak hamam-lara su sa¤lamak gerekliydi. ‹stanbul al›n›ral›nmaz ‹stanbul’a su sa¤lamak için gerek-li mühendislik çal›flmalaran› bafllatmakiçin Su Naz›r› Davud A¤a’ya emir verir. Dö-nemin vaknüvisi Tursun Beg bu su bulmaçabalar›n› ve Tehodosius I taraf›ndan ya-p›lan su yolunun onar›lmas›n›n flöyle kay-dedecektir.

“Eski Su yollar› bulunduki da¤lar›n ci-¤erlerini delip geçmifller, ka'r › zeminemuvazi (yerin dibine koflut) dereler-den taklar ve kemerler vas›tas›yla ne-hirler ak›tm›fllar.”

Bu ilk su yolu Fatih ya da Turunçlu su yo-lu olmufltur ‹lk kez Fatih taraf›ndan yapt›-r›lan bu ilk isale hatt›n› daha sonra 17 (fia-d›rvan ve laleli su yolunun birleflmesi ile15) yeni hat eklenmifltir. Halkal› su yolu yada flebekesi için Beylik Su Yolu da denmifl-tir.Sadi Nirven bu su yolu ile ilgili flunlar› di-yecektir

“Suyun Kayna¤› Aypah Köyü’nün fli-malininin çok yak›n›ndan ç›kar, yerin-de Hünkarbe¤endi suyu ad› ile de ad-land›r›l›r, kaynaktan sonra su yolu fli-male Mahmudiye köyüne doru yükse-lir ve buradan Havas Köyü kubbesinede Fatih Bayezid su yolu ile birleflerek

TAR�HTEN


Edirnekap›ya gelir. fiehir içi flebekesiEdinekap›daki teraziden itibaren ayr›bir kol halinde Fatih Bayezid su yolla-r›n› takiben Karagümrük, Zincirlikuyu,Fatih, Atpazar› ve Bozdo¤an Kemerin-den geçerek Bayezid’deki muslu¤a bu-radan Reflitpafla Türbesi, AtikalipaflaSultan Mahmud türbesi yoluyla Bab-›Humayun yan›ndaki Teraziye gelir. Bugelifl esnas›nda bir çok çeflmeye su if-raz eden flebeke bilhassa Ayasofya Ca-mii ile Topkap› Saray› müfltemilat›nasu verirdi. fiebekenin Bozdo¤an keme-rine kadar olan k›sm› üç kilometredir.Su yolu k›smen künk, k›smen de künk-lü galeri, bir k›sm› da pik boru olup ev-lerin alt›ndan geçer. Edirnekap› dakiteraziden Ac› çeflmeye kadar yolu ta-mamen ikametgahlar›n alt›ndad›r. Ke-merden Ayasofya’ya ayr›lan yol pikboru haline getirilmifltir. Sülyemani-

ye’ye giden yolu da pik borudur. fiehir-de sekiz çeflme bir flad›rvana su verir.Beylik suyunun Havas köyünde birkubbesi vard›r. Bu kubbeden iki ke-mer bir kaç delme la¤›m ve künkler çi-roz civar›nda köprülü suyunun harapve metruk kubbesi yan›na gelir”

Halkal› Sular›n› oluflturan üç büyük isalehatt›ndan ilki olan Turunçluk/Fatih Su Yo-lu, Belgrat Ormanlar›’ndan gelen galerifleklindeki harap isale hatt›n› dönemin enyüksek teknolojisi ile yapm›fllard›r. Cebeci-köy ile Bozdo¤an Kemeri alt›ndan yapt›r›-lan s›ra çeflmelere kadar bu hat 25 kmuzunlu¤undayd›. Onar›m s›ras›nda hattasu sa¤layan 21 kemer de Osmanl› mühen-disli¤inin kemer tekni¤ine getirdi¤i yeni-liklerle yeniden yap›lm›flt›r. Bu hat Edirne-kap›’dan flehre girerek bir çok yere su ver-dikten sonra Sarayda son buluyordu. fie-hirde 62 yere su da¤›t›yordu.‹kinci ve en büyük hat ise Kanuni devrin-de yap›lan ve Süleymaniye Küliyesinin suihtiyac›n› karfl›lamas› amaçlanan Süley-maniye su yolu olmufltur. Toplam uzunlu-¤u 52 kilometreyi bulan hatt›n debisi de988 m3’tü. Aypah ve Ç›nar kayna¤› olmaküzere iki kolu olan hat 80 çeflmeye su da-¤›t›yordu.Üçüncü Büyük Hat Köprülü su yoluydu.fiehir d›fl› hat uzunlu¤u 21 km’dir. Bu suyolunun bir özelli¤i de kemerlerden geç-memesiydi

Köprülüden sonra hatt›n dördüncü büyükisalesi Beyazid zaman›nda yap›lan II.Beya-zid Su Yolu oldu. Surlara kadar uzunlu¤u11.000 metreyi buluyordu ve Beyazid ku-lesinde son buluyordu. fiehirde 63 yere susa¤layan tesis flehre günde 260 metreküpsu sa¤l›yordu. Halkal› Sular›n›n bu dörtbüyük hat yan›nda irili ufakl› 12 hatt› da-ha vard›. Mazul Kemer Hatt›, Fatih ve fia-d›rvan Su Yolu, Mahmud Pafla ve Laleli SuYolu, Koca Mustafa Pafla Su Yolu, Mihri-mah/Zincirli Su yolu, Ebussud Su Yolu,Beylik Su Yolu, Hekimo¤lu Ali Pafla Su Yo-lu, Sekbanbafl› Kaz›m A¤a Su Yolu, Nuros-maniye Su Yolu. Bu yollar›n da ilavesi ileHalkal› Sular›’n›n günlük debisi 4.212 met-reküpe ç›kacakt›. Tüm bu uzunluklar vedebiler dönemin bat› kentlerini ziyadesiile aflan Do¤u kentleri içinde ise o dönemiçin metropol say›lacak bir çok flehri geçi-yordu. Bu teknik baflar› ancak 19 yy’dabuhar makinas›n›n icad› ile afl›lacakt›.

KaynakçaKaz›m Çeçen, Celal Kolay, Topkap›Saray›na Su Sa¤layan ‹sale Hatlar›, ‹SK‹Yay›n›,1997Süha Y›ld›z, ‹stanbulda Suyun Serüveni,‹SK‹ Yay›n No:3Kaz›m Çeçen, Halkal› Sular›, ‹stanbulAnsiklopedisi, Cilt 3Sadi Naz›m Nirven, ‹stanbul Sular›, ‹stan-bul, 1946

>>Halkal› Sular›’n›n günlük debisi 4.212 metreküpe ç›kacakt›. Tüm bu uzunluklar ve debiler dönemin bat› kentlerini ziyadesi ile aflan Do¤u kent-leri içinde ise o dönem için metropol say›lacak bir çok flehri geçiyordu. Buteknik baflar› ancak 19 yy’da buhar makinas›n›n icad› ile afl›lacakt›.

8181

SÖYLEŞ�


“Kalk›nmak için kafa yormak laz›m”Kalk›nmak için yeni fikirlerin üretilmesi, yeni bulufllar›n ortaya konulmas› gerekti¤inibelirten Hakan Atalan, “bunun olabilmesi içinde yenil nesil AR-GE çal›flmalar›na a¤›rl›k vermelidir. Devlet bu çal›flmalar› desteklemeli, sanayici de yeni bulufllar› hayata geçirmelidir,” dedi. Uçak Mühendisi Hakan Atalan ile sanayi serüvenimizi ve kalk›nmak içinyapmam›z gerekenleri konufltuk.

Atalan Makine Yöneticisi ve Uçak Mühendisi Hakan Atalan,

Türkiye’nin sanayileflme serüvenini de-¤erlendirir misiniz? Ayn› dönemde bu se-rüvene bafllayan ülkeler küresel bir güçolurken biz neden bu seviyeye ulaflama-d›k? Türkiye’nin sanayileflme sürecini devlettaraf›ndan planlanmad›¤› için ifl adamlar›f›rsatlar›n› takip eden bir süreç olmuflturve bu sanayileflme 1970 y›l›ndan sonra biraz›nl›k taraf›ndan yap›lm›flt›r. Avrupa’da-ki bir kaç araba üreticisi F‹AT, FORD, veRENAULT araba üretimlerini baz› uygungördükleri modellere ülkemizde yapm›fl-lard›r. Bu süreçte daha fazla katma de¤eryapabilseydik daha fakl› bir durumda ola-bilirdik. Ve bu da bir ülke için çok büyükbir f›rsat kayb›d›r. Ülkemizde olan en bü-yük problem halk›m›z›n e¤itim düzeyinindüflük olmas› ve medyan›n yanl›fl bir flekil-de manflet yapmak için kamuyu bilgilen-dirmesidir. Mesela bunu DEVR‹M arabas›filminde çok güzel bir flekilde görmekte-yiz. Yanl›fl bilgilendirme hem çal›flanlariçin bask›d›r, hem de halk olarak negatifbir mesajd›r. Bu süreçte devletin parma¤›olmas› gerekirdi, gerekirse sansür yaparakveya oto kontrol yaparak, do¤ru bilgilerihalka ulaflt›rm›fl olurduk. Teknik ve strate-jik bilgisi olmayan kifliler halk› bilgilendir-mekle sorumlu buda çok yanl›fl bir du-rumdur. Demokrasi ad›na çok büyük yan-l›fll›klar yap›lmaktad›r.

Sanayileflme serüveninde nelerin yanl›flyap›ld›¤›n› düflünüyorsunuz? Yanl›fl sek-törlere mi a¤›rl›k verildi sizce?Geliflmifl ülkelerde her fleyden önce büyükhacimli ifl modelleri ve büyük hacimde in-san ifl gücü oluflturacak sektörlere üzerine

a¤›rl›k verilmektedir. Ve bu da inflaat sek-törüdür, inflaat sektöründe konut kredisivererek özel sektöre, ve halka ev sahibi ol-ma f›rsat› vererek ülke içi ekonomisindebir para hareketi sa¤lam›fl oluyor. Ülkeiçindeki ifl hacmi büyümüfl oluyor. MeselaFransa’da cal›flan nüfusun 10-15%’i (2 mil-yon çal›fland›r) inflaat sektörü için çal›fl-maktad›r. Bu sektöre ba¤l› olan sektörler-de bu sektörün kalk›nmas›ndan faydalan›-yorlar. Ülkemizde geçmifl tarihlerde uy-gun konut kredileri verilmedi¤i için inflaat

sektöründe fazla bir geliflme olmad›. Ülke-mizdeki inflaat sektörü yurtd›fl›nda çal›-flan gurbetçilerimiz konut yapt›rmak içingönderdikleri paralarla inflaat sektörü ge-liflmifltir. Tabii bu geliflme çok s›n›rl› kal-m›flt›r. Son dönemlerde uygun faiz oranla-r› sayesinde inflaat sektörü hareketlenmifl-tir. Bu inflaat sektörü ile bu sektöre ba¤l›olan sektörlerde geliflmifltir. Mesela asan-sör imalat›, metalik beton kal›plar›, inflaat

makineleri, baraj ve hidroelektrik sektör-ler gibi sektörler geliflmifl oldu bu inflaatsektörünün kalk›nmas›yla. ‹kinci dünyasavafl›nda Almanya ve ‹talya ülke ekono-milerini kalk›nd›rmak için inflaat ve yol ya-p›mlar›na önem vermifllerdir. ‹kinci dün-ya savafl› sonra Marshall plan› yard›m kre-dilerini kullanarak geliflmifl ülkeler fabrikakurarak ekonomilerini düzeltiler. Ülkemiz-de bu yard›mlar› süt ve g›da yard›mlar› ileharcam›fl oldu. Bu paralar daha iyi kullan›-labilinirdi. Ülkemizde ancak 1990 y›l›n-dan sonra yol yap›m› bafllam›flt›r ve buyollarda gidecek arabalar üretilmeye bafl-lanm›flt›r. Bu otomotiv sektöründe dahaönceden Ar-ge faaliyetlerini yapm›fl olsay-d›k bugün kendine özgün Türk arabalar›n›ihraç etmifl olurduk.

Ülkemizde ihracat ve üretimde en çokövünülen sektör otomotiv sektörüdür.Fakat bakt›¤›m›zda hep di¤er ülkelerinmarkalar›n›n üretimini yap›yoruz. Nedenbizim bir otomobil markam›z yok?Bütün bu güzel f›rsatlar› kaç›rd›ktan son-ra fazla yapacak bir olanak kalm›yor, ha-malc›l›ktan baflka. Fransa, ‹talya ve Al-manya’n›n haz›r üretim ifllerini yapmakta-y›z. O ülkelerde maliyeti yüksek olan ifllerive fazla stratejik olmayan iflleri ülkemizeüretiyoruz. Üretim odakl› ifller yapmakta-y›z (kal›p, fiktür, aparat, kaynak robot ka-falar›, vs...). Araban›n nas›l tasarland›¤›n›ülkemizde fazla bilen yoktur. Mühendislikolarak en önemli noktada budur. Arabamarkas› oluflturmak için devlet deste¤i ih-tiyac› var. Çünkü stratejik bir kalk›nmad›rve alt yap›s›n› oluflturmak için çok fazlaenerji ve para gerekir. Bugün, 2010 y›l›n-

> Söylefli: Fatih Göksu

83

da mesela Renautl Megane arabas›n› ge-lifltirmek için gereken bütçe 800 milyonavro ile 1 milyar avro aras›ndad›r. Avus-tralya devleti küçük bir firmaya yeni nesilaraba motoru gelifltirmeleri için 1,000,000AU$’› hibe verdiler. Bu motor normal mo-tor teknolojisinde 2 kere daha fazla verim-lidir. Bu proje bir fikirden ibaret ve bugünbu motorun Çin’de üretimi yap›lmas›planlan›yor. Ülkemizde bu tür hibe varama harcama yap›ld›ktan sonra destek-lendi¤i için Ar-ge yapmak için bir engeldir.Çünkü finansman gücü olmayan bir flirketAr-Ge ve fikir gelifltiremez oluyor bu çokbüyük bir kay›p. Ve verilen destekler ulus-lar aras› miktarlara göre çok küçük kal›-yor. Markalaflmak için kendi öz Ar-Ge büt-çesi olmas› gerekiyor. Baflkas›n›n mal›n›üretti¤imiz için bize s›n›rl› faydas› var. Me-sela elektrikli araba veya CNG gaz› ile çal›-flan araçlar gelifltirilebilir. Tabi Türkiye’deen büyük engel kanunlard›r. Kanunlar›n iflgeliflmesini sa¤layacak yenilikçi olan ifllereizin verecek dinamik bir yap›da olmalar›gerekir. Hem tasarruflu hem de do¤ayadaha az zarar veren sistemler üzerinde ça-l›flma gerekir. DEVRIM arabas› filmindegörüldü¤ü gibi Ar-ge çal›flmas›ndan çokrahats›zl›k duyan birçok insan vard› vebunlar projeyi durdurmak için her fleyiyapt›lar. Ayr›ca devlet makamlar› da buprojeyi uzaktan ancak lafla desteklediler.Bu da çok ac› bir gerçek. Alt yap› olmad›¤›

için üniversiteler ve profesörlerden destekal›nmad›.

Son y›llarda Çin’in yapt›¤› sanayileflmeata¤›n› nas›l de¤erlendiriyorsunuz? Ya-banc› markalar›n fason üretimlerini yap-malar›n›n yan›nda kendi markalar›n› daoluflturduklar›n› görüyoruz.Çinin ekonomisi hayal ötesi bir geliflmekaydediyor ve bunun arkas›nda devlet tefl-kilat› çok aktif bir flekilde faaliyet gösteri-yor ayni bir askeri ordu gibi. Nüfusu çokolan ve dolay›s›yla ihtiyac› çok olan bir ül-kedir. Çin devlet taraf›ndan çok iyi kontroledilen ve stratejik yol haritas› planlamas›yap›lan bir ekonomidir. Devlet taraf›ndanhaz›rlanan bir sanayileflme modelidir. Çinde bölgeler uzmanl›k olarak ayr›lm›flt›r,mesela elektronik vadisi, kal›pç›lar vadisi,plastik parça üretenler vadisi gibi Çin’inbaz› bölgelerinde yetenekler gelifltirilmifl-tir ve korunmaktad›r. Bu yetenek haritas›dünya pazar›nda ve Çin'in kendi ihtiyaçla-r›n› karfl›layacak olan bir modeldir. Tekno-loji transferine eriflebilmek için Çin yurtd›-fl›ndaki firmalar›n ülkesinde üretim yap-malar›n› teflvik ediyor ama teknoloji trans-feri karfl›l›¤›, ve sonrada Çin bu teknolojiyekullanma hakk›n› sahip oluyor. MeselaÇin’in otomotiv sektöründe daha sa¤l›kl›büyüyebilmesi için bir stratejik karar al-m›flt›r, 4 firma Çin’de marka olarak kalaca-¤›n› kararlaflm›flt›r. Bu duruma Chery fir-

mas› liste d›fl› kald›¤› için yurtd›fl›nda Vol-vo firmas›n› sat›n alarak ayakta durmas›n›sa¤lam›fl oldu ve yurtd›fl› geliflmesini koru-mufl oldu. Bu tür kararlar kesinlikle ülke-mizde yap›lamaz çünkü o tür iradeye sa-hip de¤iliz.

Sanayide katma de¤er üretmek, marka-lar yaratmak için neler yap›lmal›d›r? Na-s›l bir sanayi stratejisi gelifltirilmelidir?Bir sektörün geliflmesi için her fleyden ön-ce alt yap› haz›r olmas› laz›m, geç nesil buAr-ge çal›flmas›n› yapacak flekilde kabul-lenmesi gerekir. Herkes bir yeni fikir, yenibulufl üzerinde kafa yorsa ülkemizin duru-mu çok farkl› olur. Bu fikirler evden baflla-y›p, arka sokakta veya atölyede bir kaç ba-flarl› denemeden sonra prototip haline ge-lebilir. Ve sonucunda bir geçer katma de-¤erli bir ürün olabilir. Ben bunu baflarabi-lece¤imize inan›yorum. Bu oluflan fikirlerisanayicilerimiz ticari ürüne dönüfltürebi-lirler. Tabi ki yine kanunlar burada çokönemli, mesela teknolojik odakl› ürün par-çalar›n› halk›m›z›n rahat bir flekilde eldeedebilmesi gerekir bu fikirleri üretebilmekiçin. Türkiye’de bugün bireysel olarak yurtd›-fl›ndan bir mal getirmek çok zor, veya çokprosedür var. Bunun hafifletilmesi gerekiryeni teknolojilere daha kolayca oluflabil-mek için. Kalk›nmak için herkesin kafayormas› laz›m.

TANITIM


Enerji ve Enerji Verimlili¤i Ortak Ak›l Toplant›lar›

nerji hayat›n kayna¤›d›r. Üretiminartt›r›lmas›, kaynaklar›n çeflitlendiril-

mesi veya di¤er önlemler enerjiye yönelikmaliyetleri, darl›klar› hatta k›tl›klar› azalt-m›yor. Yat›r›m maliyetlerinin yüksekli¤i,yat›r›mlar›n devreye al›nmas› için gereklisürenin uzun olmas› da mevcut kaynak-lardan elde edilen enerjiyi daha da k›y-metli hale getiriyor. Bununla birlikte ar-tan arza cevap verebilmek için üretim ka-

dar iletim koflullar›n›n da sürekli olarakgelifltirilmesi ve yenilenmesi ihtiyac› orta-ya ç›k›yor. Bu ihtiyaç üretim için kullan›-lacak kaynak kadar iletim için de önemliölçüde kaynak kullanmaya sebep oluyor.Enerjinin üretimi ve tafl›nmas› s›ras›ndaçevreye olumsuz etkileri de bir baflka bo-yut olarak karfl›m›za ç›k›yor. Bugün ener-ji üretiminin büyük ço¤unlu¤u fosil yak›t-lardan sa¤lan›yor. Bu yak›tlar›n kullan›l-

mas› ile do¤aya sal›nan karbon ve karbontürevi gazlar çevreye yönelik birçok olum-suzlu¤un tetikleyicisi durumunda. Boru-lardan veya tellerden oluflan uzun nakilhatlar› da do¤al yaflam› bölen çizgileroluflturmakta.K›sacas› enerjiyi üretmek, tafl›mak ve kul-land›rmak, pahal›, zaman alan ve çevreyeolumsuz etkileri olan bir olgu olarak karfl›-m›za ç›k›yor.

E

> Erkan GürkanTEVEM ‹cra Kurulu Baflkan›

Enerji ad›na iflleyen süreç s›k›nt›larla doluyken verimlilik; en ucuz, en çabuk sonuçveren ve çevreye olumsuz etkisi olmayan hatta üretimden kaynaklanan olumsuzluklar›azaltt›¤› için çevre ve do¤aya faydal› olan bir olgu olarak insanl›¤› cezbediyor.

85

Enerji ad›na iflleyen süreç böylesine s›k›n-t›larla doluyken verimlilik; en ucuz, en ça-buk sonuç veren ve çevreye olumsuz etki-si olmayan hatta üretimden kaynaklananolumsuzluklar› azaltt›¤› için çevre ve do-¤aya faydal› olan bir olgu olarak insanl›¤›cezbediyor.Verimlilik tasarruftan farkl› bir olgudur.Verimlilik yaflam kalitesini, üretim kalite-sini bozmadan daha az enerji tüketmekfleklinde k›saca tarif edilebilir. Umuyo-rum ki flu basit örnek zihninizde baz› fley-leri flekillendirecektir. “ Ayd›nlatmadakulland›¤›m›z akkor ampuller ile kompakflorasan ampulleri mukayese edelim. 100Watl›k bir akkor ampulün yapt›¤› ifli 20Watl›k kompak florasan ampul ile de ya-pabiliriz. Aradaki fark belirgin biçimde or-tada. Ifl›¤›m›z aç›kken tasarruf yapm›floluruz. Baflka bir de¤iflle k›smadan, ya-flam kalitemizi bozmadan hem ayd›nlan›-yor hem de tasarruf yapm›fl oluruz”Rakamlar sürekli olarak ve h›zl› bir biçim-de de¤iflkenlik arzediyor. Hem okurlar› ra-kamlara bo¤mamak ve hem de eski bilgivermemek ad›na sürekli rakam kullanma-n›n do¤ru olmayaca¤›n› düflünüyor ol-sam da verdi¤im örne¤i pekifltirmek ad›-na birkaç rakam vermeden de geçmek is-temiyorum.Örnek asl›nda birçok fleyi anlat›yor. Kü-çük bir yat›r›m hem de hiç beklemedensonuç veriyor. Ülkemizin ampul de¤iflimiile sa¤layaca¤› tasarruf y›lda 2000 mega-vat civar›nda. Bu güçte bir hidro elektiriksantralinin maliyeti yaklafl›k 5 milyar do-lar. Böylesi bir tesisi devreye alma süresien iyimser flartlarda befl y›l. Bu günlerde tüm dünya böylesine ucuzve çabuk sonuç al›nan bu olgu üzerine yo-¤unlaflm›fl görünüyor. Ülkeler verimlilikçal›flmalar›nda kullan›lmak üzerine devbütçeler ay›r›yor. Dünyan›n önde gelenfirmalar› konuya odaklanm›fl, bafl döndü-ren bir h›zla çal›fl›yor ve onlar da bu konu-da büyük yat›r›mlar yap›yorlar. Hatta ba-z› dünya devleri marka haline getirdikleriu¤rafllar›n› satarak bu konuya yöneliyor-lar. Bizlerin bilgisayar devi olarak bildi¤i-miz IBM art›k bilgisayar üretimi yapm›-yor. Onlar da yat›r›mlar›n› verimlilik üze-rine kayd›rm›fl durumdalar.Ülkemizde de verimlilik odakl› çal›flmalaruzun y›llardan beri sürdürülegelmekte-dir. Bu çal›flmalara farkl› ve etkili bir bo-yut katabilmek amac› ile Baflbakan›m›z›nda deste¤i ile 2008 y›l›nda Enerji Verimli-li¤i Derne¤i (ENVERDER) kurulmufl ve fa-aliyetlerine bafllam›flt›r. Dernek, üyesiolan Tüprafl, Opet, Aygaz, Arçelik vb. fir-malar›n da deste¤i ile k›sa zamanda tümülke çap›nda kampanyalar düzenleyerek,

konferans ve bilgilendirme çal›flmalar› ya-parak “Enerjinin etkin ve verimli kullan›-m›” konusunda fark›ndal›k oluflturmufl,halk›n bilgilendirilmesi ve bilinçlendiril-mesine katk› sa¤lam›flt›r. Dernek sonras› bir ad›m daha at›lm›fl, ül-kemizin en büyük sivil toplum kuruluflla-r›n›n bir araya gelmesi ile Türkiye EnerjiVerimlili¤i Meclisi (TEVEM) kurulmufl ve2009 Mart ay›nda imzalanan ortakl›k bil-dirisi ile faaliyetlerine bafllam›flt›r.Dernek ve meclis aras›nda organik ba¤larvard›r. Gerek her iki kuruluflun yönetimkurullar›ndaki isimlerden baz›lar›n›n ay-n› olmas› ve gerekse hizmet alanlar›n›nortak olmas› iki kuruluflun baz› çal›flmala-r› ortaklafla yapmalar›na vesile olmufltur.Öncelikle enerji ve verimlilik üzerine, yet-mifl akademisyen taraf›ndan tüm dünya-daki yenilikler ile uygulamalar› ve ülkemi-zi konu alan bir kitap haz›rlanm›flt›r. Da-ha sonra 300 üst düzey bürokrat ve yöne-tici ile Enerji ve Verimlilik konulu bir an-ket çal›flmas› yap›lm›flt›r.Tüm bu çal›flmalar 1-2 May›s tarihleri ara-s›nda Kartepe Green Park Otelde düzenle-ne “Ortak Ak›l Toplant›lar›”na temel teflkiletmifltir. TEVEM ve ENVERDER’in ortakla-fla düzenledi¤i toplant›lara müsteflar veyagenel müdür seviyesinde bürokratlar ileülkemizin en büyük firmalar›n›n üst dü-zey yöneticilerinin oluflturdu¤u 130 kiflikat›lm›flt›r.Bir ana oturum ve alt› ara oturum olmaküzere iki gün süren çal›flmalar sonunda

haz›rlanacak rapor ile “Türkiye Enerji veEnerji Verimlili¤i Strateji Belgesi” olufltu-rulmas› planlanmaktad›r. Gelece¤in ekonomisi, yenilenebilir enerji,çevre ve verimlilik üzerine infla edilecek.Ekonomide yeni f›rsatlar ve yat›r›m ola-naklar› ortaya ç›kacak. Ülke olarak bunla-r›n gerisinde kalmamak ve f›rsatlar› de-¤erlendirmek temennisiyle.

>>Verimlilik tasarruftan farkl› birolgudur. Verimlilik yaflam kalitesini, üretim kalitesini bozmadan daha az enerji tüketmekfleklinde k›saca tarif edilebilir.

evre kirlili¤ine sebep olan maddele-rin bafl›nda tehlikeli at›klar gelmek-

tedir. Tehlikeli at›k çevre ve insan sa¤l›¤›üzerinde tehlikeli ve zararl› etkilere sa-hip maddeler olup kat›, s›v›, gaz ve ça-mur halinde olabilirler. Tehlikeli at›klartopra¤›, suyu ve havay› kirletmekte veekolojik dengeyi bozmaktad›r. 20. yüz-y›lda sanayinin geliflmesi ile birlikte çokçeflitli kimyasal tehlikeli at›k üretimi ger-çekleflmifl ve bu at›klar›n kayna¤›ndaazalt›lmas›, yönetimi ve uygun koflullar-da bertaraf edilmesi önem arz eden birkonu olmufltur. Ülkemizde tehlikeli at›k-lar›n yönetimi Tehlikeli At›klar›n Kontro-lü Yönetmeli¤ine göre yap›lmakta olupilk olarak 1997 y›l›nda faaliyetine baflla-m›fl olan ‹ZAYDAfi Yakma tesislerindebertaraf› sa¤lanmaya bafllanm›flt›r. Bu makalede tehlikeli at›klar›n tan›mla-mas› yap›lm›fl ve ‹ZAYDAfi Yakma veEnerji Üretim Tesisi hakk›nda bilgi veril-mifltir.

Tehlikeli at›klar ‹nsan ve çevre sa¤l›¤› için zararl› etkileriolan ve afla¤›daki özelliklerden bir veyabir kaç›na sahip olan at›klara tehlikeliat›k denir.

•H1 'Patlay›c›: Alev etkisi alt›nda patla-yabilen floklara ve sürtünmeye hassasolan maddeler •H2 'Oksitleyici: Özellikle yan›c› madde-lerle temas halinde iken reaksiyona gi-ren maddeler •H3-A 'Yüksek Oranda Tutuflabilenler: 21

C’nin alt›nda parlama noktas›na sahipmaddeler, Ortam s›cakl›¤›nda hava ile te-mas etti¤inde ›s›nabilen ve sonuçta tutu-flabilen maddeler, Bir ateflleme kayna¤›ile k›sa süre temas etti¤inde kolayca tu-tuflabilen ve ateflleme kayna¤› uzaklaflt›-r›ld›¤›nda yanmaya devam eden madde-ler •H3-B 'Tutuflabilen: Parlama noktas› 21C den büyük 55 C den küçük maddeler •H4 'Tahrifl edici: Deri ile temas halindeyan›¤a sebebiyet veren korozif olmayanmaddeler •H5 'Zararl›: Solundu¤u, yenildi¤i veyaderi ile temas›nda sa¤l›k riski içerenmaddeler •H6 ‘Toksik: Sa¤l›k yönünden ciddi akutveya kronik risk oluflturan maddeler•H7 ‘Kanserojen: Kansere yol açan mad-

deler •H8 ‘Korozif: Temas halinde canl› doku-lar› tahrip eden maddeler •H9 ‘Enfeksiyon yap›c›: Hastal›¤a sebepolan mikroorganizmalar› içeren madde-ler•H10 ‘Teratojenik: Kal›t›msal olmayansakatl›klara yol açan ve riskini bar›nd›-ran maddeler•H11 ‘Mutajenik: Kal›tsal genetik bozuk-luklara yol açan veya riskini bar›nd›ranmaddeler•H12 Havayla, suyla veya bir asitle te-mas etmesi ile zehirli veya çok zehirligazlar› serbest b›rakan madde veya pre-paratlar.•H13 Yukar›da listelenen karakterlerdenherhangi birine sahip olan at›klar›n ber-taraf› esnas›nda ortaya ç›kan madde ve

MAKALE


Sanayinin geliflmesi ile birlikte çok çeflitli kimyasal tehlikeli at›k üretimigerçekleflmifl ve bu at›klar›n kayna¤›nda azalt›lmas›, yönetimi ve uygun koflullardabertaraf edilmesi önem arz eden bir konu olmufltur. Bu ba¤lamda kurulan ‹ZAYDAfiTehlikeli At›k Yakma Tesisi de, tehlikeli at›klar›n yüksek s›cakl›kta yak›ld›¤›Türkiye’deki lisansl› ilk bertaraf tesisidir. 35.000 ton /y›l kapasiteye sahip olan tesis1997 y›l›nda devreye al›nm›fl olup faaliyetine devam etmektedir.

‹ZAYDAfi Endüstriyel ve Tehlikeli At›k Yakma ve Enerji Üretim Tesisi

> fiahan Dede > Aksel Cesur

Makine Y. Mühendisi ‹flletme Müdürü

Ç

preparatlar•H14 ‘Ekotoksik Çevre üzerinde zararl›etkileri olana maddeler

Endüstride oluflan tehlikeli at›klara ör-nek olarak; •Kuvvetli asit ve bazlar, solventler, a¤›rmetal içeren boya çamurlar›, reaktif at›k-lar •Tehlikeli madde ile kontamine olmuflambalajlar (boya kutular›, kimyasal kap-lar›, ya¤ teneke ve varilleri v.b. k›sacas›,üzerinde tehlikelilik iflareti (yan›c›, parla-y›c›, toksik çevreye zararl› gibi) bulunanambalajlar) •At›k Ya¤lar (Motor, makine ve türbinya¤lar›, sentetik ve mineral ya¤lar, emül-siyon ve solüsyonlar) •Metallerin mekanik olarak ifllenmesiesnas›nda oluflan ve ya¤ bulaflm›fl at›klar(ya¤l› metal talafllar›, metalik çamurlarv.b.) •Tehlikeli madde ile pislenmifl bez, eldi-ven, üstübü gibi at›klar •‹laç ve kozmetik at›klar,•Petro-kimya at›klar›, •Pestisitler,•Asbest içeren maddeler,

•Metal içeren boya ve fosfat çamuru, Bo-ya ve vernik kal›nt›lar›, yap›flt›r›c›lar •Hastane ve laboratuardan ç›kan kimya-sal at›klar •Foto¤rafç›l›k endüstrisinden kaynakla-nan film banyo sular›, gibi at›klar verile-bilir.

‹ZAYDAfi Endüstriyel ve tehlikeli at›klar›n yak›larak bertaraf edilmesi ve enerji üretimi‹ZAYDAfi Tehlikeli At›k Yakma Tesisi, yu-kar›da tan›mlamas› yap›lan tehlikeli at›k-lar›n yüksek s›cakl›kta yak›ld›¤› Türki-ye’deki lisansl› ilk bertaraf tesisidir.35.000 ton /y›l kapasiteye sahip olan te-sis 1997 y›l›nda devreye al›nm›fl olup fa-aliyetine devam etmektedir. Yakma tesi-sine, patlay›c› maddeler, radyoaktif at›k-lar, mezbaha at›klar›, d›flk› ve kadavralarkabul edilmemektedir.At›klar›n› bertaraf etmek isteyen at›küreticisi, at›klar›n› deklarasyon numu-nesi sonucuna göre ulusal at›k tafl›maformu ve lisansl› araçlarla ‹ZAYDAfi Yak-ma tesisine gönderir. Tesise gelen at›klarradyoaktivite kontrolü sonras› tart›l›r,numuneleri al›n›r ve kabul analizleri ya-

p›l›r.Kalorifik de¤er, yo¤unluk, vizkozite, holo-jen ve kükürt içeri¤ine göre at›¤›n hangiflartlarda depolanmas› ve yakma f›r›nla-r›na nas›l beslenmesi gerekti¤i belirlenir.Depolanan at›klar, yakma f›r›nlar›na ha-z›rlanan günlük yakma menüsüne görebeslenir. Yakma tesisinde kat› at›klar bunker de-polama alan›na, yanabilir s›v› ve kalori-fik de¤eri düflük at›klar tank çiftli¤i saha-s›ndaki 50 m3 lük tanklara, halojen de¤e-ri yüksek özel s›v› at›klar 10 m3 lük özels›v› besleme konteyn›rlar›na, f›ç› ile bes-lenecek at›klar da özelliklerine göre f›ç›depolama sahas›na al›nmaktad›r. Bun-ker sahas›ndaki kat› at›klar vinç, f›ç›larise konveyör –asansör sistemi ile dönerf›r›na beslenmektedir. Yanabilir s›v› at›k-lar hem döner f›r›na hem de ikinci yak-ma odas›na brülörler vas›tas› ile beslen-mektedir.At›klar döner f›r›n ve ikinci yakma f›r›-n›nda yak›lmaktad›r. Döner f›r›n 86 tona¤›rl›¤›nda 12 metre uzunlu¤unda kendietraf›nda belli h›zlarda döndürülen içirefraktör tu¤larla örülü bir f›r›nd›r. Dö-ner f›r›nda kat›, s›v› ve f›ç› ile beslenen

87

MAKALE


at›klar 950-1200 0C aras›nda yak›l›r. Yan-ma sonucu ç›kan gaz ikinci yanma odas›-na baca k›sm›nda bulunan emifl fan› sa-yesinde oluflan vakum ile ikinci yakmaodas›na yönlendirilir. Yanma gazlar›ikinci yanma odas›ndan geçerken 1100-1200 0C ‘deki yüksek s›cakl›¤a maruz ka-l›r ve yanma ifllemi devam eder. At›klar›nyak›lmas› sonucu üretilen ›s› enerjisi; dö-ner f›r›nda max. 55 GJ/saat, ikinci yakmaodas›nda ise max. 31 GJ/saat´tir.Döner f›r›nda yanma sonucu beslenenat›¤›n %15 civar›nda curuf, döner f›r›nalt›nda bulunan ›slak tip konveyörü ileal›narak tehlikeli at›k depolama alan›na

gönderilir. ‹kinci yakma odas›ndan ç›kan at›k gazlarsu borulu kazana girer. Burada at›k gazs›cakl›¤› 1100-1250 0C’ den 200 0C’ yedüflürülerek k›zg›n buhar elde edilir. Suborulu kazan radyasyon, süper heater veekonomizer bölümlerinden oluflur. Rad-yasyon bölümünde elde edilen doymuflbuhar süper heater k›sm›nda 40 bar 3500C’lik k›zg›n buhara dönüfltürülür. Eko-nomizer k›sm›nda ise at›k gaz›n son ›s›-s›ndan faydalan›l›r. K›zg›n buhar›n çok kademeli, karfl› ba-s›nçl› buhar turbinine verilmesiyle elek-trik elde edilir. . Turbin kurulu gücü 5,2MW olup, üretilen enerjinin 1,3 MWh k›s-m› tesis ihtiyac› olarak geri kalan k›sm›TE‹Afi da¤›t›m sistemine verilmektedir.‹ZAYDAfi Yakma Tesisi 49 y›ll›k elektriküretim lisans›na sahiptir. Turbin ç›k›fl›nda çürük buhar kondenserünitesinde yo¤uflturularak tekrar kazanbesi suyu olarak kullan›lmaktad›r.Yakma sonras› su borulu kazan ç›k›fl›ndas›cakl›¤› düflürülen at›k gaz, s›ras›ylaelektrostatik filtre, venturi y›kay›c›, de-sülfirizasyon ve dioksin–furan ünitesin-de ar›t›larak bacadan atmosfere veril-mektedir. Elektro Statik Filtre: At›k gaz içinde toz

ve partiküllerin etkin bir flekilde tutuldu-¤u ünitedir. %99 verimlilikte çal›flan buünitede oluflturulan manyetik alan saye-sin de tozlar tutulmakta ve küller çekiçle-me mekanizmas› ile dökülerek kül silo-suna gönderilmektedir.Venturi Y›kay›c›: ph 1-2 aras›nda olansulu çözelti ile at›k gaz›n ters y›kanarakHF, HCI, halojen ve a¤›r metallerin ar›t›l-d›¤› ünitedir. Bas›nçland›r›lm›fl çözeltinozullar vas›tas› ile at›k gaz›n y›kanmas›sa¤lanmakta ve fiziksel- kimyasal reaksi-yonlar gerçekleflmektedir. Desülfirizasyon: Venturi y›kay›c›y› terkeden at›k gaz›n nötralizasyon, oksidas-yon ve absorsiyon k›s›mlar›ndan oluflanve %10 kireç çözeltisi ile gaz›n y›kanarakSO2, arta kalan a¤›r metal- ve halojenle-rin ar›t›ld›¤› ünitedir. Desülfirizasyonünitesinde at›k gaz›n y›kanmas›nda kul-lan›lan çözeltinin Ph’› 5-6 aras›ndad›r. Dioksin Furan: Aktif karbon kartufllar›n-dan oluflan ve at›k gaz›n bünyesindekidioksin ve furan gazlar›n›n tutuldu¤uünitedir. Doygunlu¤a ulaflan aktif kar-bonlar periyodik olarak de¤ifltirilmekte-dir. Bu ünitelerde ar›t›lan gaz atmosfere ve-rilmeden önce afla¤›daki analizler yap›-l›r. Baca gaz› analiz sonuçlar› anl›k, ya-r›m saatlik ve günlük ortalamalar› Kocae-li ‹l Çevre ve Orman Müdürlü¤ü ve Kocae-li Büyükflehir Belediyesi Çevre DairesiBaflkanl›¤› taraf›ndan takip edilebilmek-tedir.

Baca gaz›nda ölçülen parametreler:– SO2– CO– CO2– NOx– HF, – HCI– Organik Karbon– TozBunun d›fl›nda alt› ayda bir a¤›r metal vedioksin-furan emisyon ölçümleri ve ana-liz sonuçlar› Bakanl›¤a rapor edilmekte-dir.

Elektro statik filtre ve gaz y›kamaünitelerinden görünüm

K�TAPLIK

89

Turgut Cansever’e göre, “‹nsan›n, hayat›n› düzenlemek üzere meyda-na getirdi¤i en önemli, en büyük fizikî ürün ve insan hayat›n› çerçeve-leyen yap›” olan flehrin imaj› “‹slam kültürlerinde cennet tasavvuru-nun bir yans›mas›d›r” ve flehir dünyay› güzellefltirmek için vücuda ge-tirilmifltir. ‹nanç sahibi her insan›n ulaflmay› ümit etti¤i cennet kavra-m› ‹slam toplumlar›n›n hayatlar›na dair çerçeveleri belirler. Bu neden-le Bilge Mimar’›n baflta mimarl›k olmak üzere tümü sanatla ilgili olanyaz›lar› “Osmanl› fiehri”, di¤er bir deyiflle “Osmanl› Cenneti” bafll›¤› al-t›nda derlendi. Ferahlat›c› bir esintinin, lezzetli bir fleftalinin, yeni açm›fl bir çiçe¤inCansever için kolayl›kla varl›k tasavvuru meselesine girilecek bir kap›oluflturuflu, bu f›rsatlar› kaç›rmamaktaki yetene¤i, gerçek bir entelek-tüel tavr›yla sahip oldu¤u genifl birikim ve hayat tecrübesini hiçbirkompleks duymaks›z›n k›yaslamal› olarak genifl bir kültür co¤rafyas›ve zaman dilimi içerisinden özenle seçifli; kendine özgü ve zaman za-man ayk›r› bir dille, metaforlar, darb›meseller, aforizmalar ve hadisler-den yararlanmas› onun söylemini özgün ve zengin k›lm›flt›r.Turgut Cansever düflüncesi tüm kâinat›n Allah taraf›ndan insano¤lu-na emanet edildi¤i, onun hüsnü muhafazas›nda ve güzel hale getiril-mesinde toplumlar›n, dolay›s›yla bireylerin ortak sorumlulu¤u bulun-du¤u fleklinde özetlenebilecek basit bir temel kabule dayan›r. Yanionun için ‘korumak’ ve ‘güzellefltirmek’ anahtar kavramlard›r. Canse-ver, “Osmanl› fiehri”nde yer alan makalelerinde insana, dünyaya vevarl›¤a dair bütüncül telakkinin mimariye ve hayat›n her alan›na na-s›l uygulanabilece¤ini anlat›yor. Osmanl› evinden ve flehrinden yola ç›-karak immateryal, sonsuzlu¤u, s›n›rs›z mekân› temsil eden bir mima-rî anlay›fl› ortaya koyuyor. "Osmanl› fiehri" Bilge Mimar'dan kalan k›y-metli mirastan bir kesit.

Dizi: Kültür Tarihi Sayfa Say›s›: 240 Bask› Say›s›: 1 Yay›nevi: Timafl

Bilge mimar Turgut Cansever’ink›ymetli miras›ndan Osmanl› fiehri

Modern Mimarl›k ve fiehircilik Tarihi

Zanaatkâr, temel bir insani içgüdüyle ilgilidir: bir iflibaflka bir fley için de¤il de yaln›z o ifl için yapmak.Sözcük, endüstri toplumunun gelifliyle yitmekteolan bir yaflam tarz›n› akla getiriyor olsa da, zanaat-kar›n dünyas› maharetli el eme¤inin çok ötesine, bu-güne, bütün insan u¤rafllar›na uzan›yor. Dolay›s›yla,bu kitap bilgisayar programc›s›n›n, doktorun, ebe-veynlerin, k›sacas› her yurttafl›n iyi zanaatkârl›¤›nde¤erlerini ö¤renerek neler kazanaca¤›n› anlat›yor. Yazd›¤› kitaplar içinde en tutkulusu olan Zanaat-kâr'da günümüzün en parlak düflünürlerinden R.Sennett, antikça¤›n duvar ustalar›ndan Rönesans'›nsarraflar›na, Ayd›nlanma dönemindeki Paris matba-alar›ndan Endüstri Devrimi döneminin Londra fabri-kalar›na uzanan araflt›rmalar›yla, zanaatkârlar›nyapt›klar›n› ve yapma biçimlerini irdeliyor; etik de-¤erlerle maddi emek aras›nda ba¤ kuruyor ve günü-müze kadar gelerek iyi ifl denen fleyin anlam›n› ma-saya yat›r›yor.Tarih boyunca teoriyle pratik, teknikle d›flavurum,zanaatç›yla sanatç›, üreticiyle kullan›c› aras›nda fayhatlar› olufltu; ancak modern toplumla birlikte bu ta-rihsel miras›n izleri silinmekle kalmad› de¤erler deunutulmaya yüz tuttu. Halbuki zanaat ve zanaatkâ-r›n geçmifli bize ayn› zamanda araçlar› kullanman›n,ifli örgütlemenin, malzeme hakk›nda düflünmeninbaflka yollar›n› gösterdi¤i gibi hayat› nas›l yaflamakgerekti¤i hakk›nda güzel öneriler sunuyor.

On üç y›ll›k bir çal›flman›n ürünü olan Modern Mimarl›k ve fiehircilik Tarihi (1800-1991), tarih, teknoloji, sosyoloji ve estetik gibi alanlar›niç içe girdi¤i çetrefil bir konuda, yaklafl›k iki as›rl›k bir zaman dilimini kuflatan baflar›l› bir sentez sunuyor. Yazar Michel Ragon, sanayidevrimi öncesinde bir düzenleme sanat› olan flehircili¤in geçirdi¤i dönüflümleri, flehirli iflçi s›n›f›n›n do¤uflu ve konut sorunlar›n› eleal›yor; modern flehircili¤in, sanayi uygarl›¤›yla birlikte gelen büyüme krizine bir çözüm üretme çabas› içerisinde nas›l flekillendi¤inianlat›yor. Mimarl›k ile flehircili¤in birbirinden ayr›lamayaca¤› kan›s›yla kaleme al›nan kitapta, metal, betonarme gibi yeni yap› malzemelerinin kul-lan›m›yla ortaya ç›kan yeni estetik ve mimari yöntemler; Walter Gropius, Mies van der Rohe, Le Corbusier gibi kuramc› mimarlar;Bauhaus, ifllevselcilik ve uluslararas› üslup gibi ak›mlar proje ve icraatlar›yla birlikte ele al›nmakta. Kronolojik tablolarla, foto¤raflarla veçizimlerle zenginlefltirilmifl eserde Barselona, Moskova, Viyana,Chicago, Paris ve Brasilia'ya gibi flehirlerdeki mimarl›k ve flehircilikserüvenlerini, baflar›lar› ve baflar›s›z-l›klar›yla birlikte gözler önüne seriliyor.

400 sayfaBask› Tarihi: Ekim2009Yay›nevi: Ayr›nt›Yay›nlar›Çeviri: Melih Pekdemir

Zanaatkâr

B�R PORTRE


Bir Ça¤dafl Osmanl› Mimar›;

Mimar Kemalettin Bey

870 y›l›nda ‹stanbul'da do¤an Mimar Kemalettin Bey, deniz albayla-r›ndan Ali Bey'in o¤ludur. ‹lkö¤renimini ‹brahim A¤a ilkokulunda

yapm›flt›r. Babas›, görevle Girit'e gidince, Kemalettin de Girit'e gitmifl veorada bir yandan Frans›zca, bir yandan Arapça dersler alarak bu iki diliö¤renmifltir. Babas› ile birlikte ‹stanbul'a dönünce, bu sefer özel hocalar-dan bu iki dili gelifltirmifl ve pekifltirmifl, bu arada da fiemsülmaarif veNumune-i Terakki okullar›nda ö¤retimini ilerletmifltir.Lise tahsilini tamamlad›ktan sonra mühendis okuluna girerek bu okulubirincilikle bitirmifltir (1891). Bu yetenekli ö¤renciyi, okulun hocas› Al-man mimar, kendisine asistan olarak alm›fl ve birlikte çal›flm›flt›r. Dörty›l kadar çeflitli mimarl›k ve yap› ifllerinde çal›flt›ktan sonra, ö¤reniminidaha ilerletmek için hükümet hesab›na Almanya'ya gönderildi. MimarKemalettin, Almanya'ya gitmeden önce, ‹stanbul'daki çal›flmalar› s›ras›n-da Osmanl› tarihini inceledi. Özellikle Osmanl› Güzel Sanatlar tarihinidikkatle gözden geçirdi. Bu uygarl›¤›n yetifltirdi¤i mimarlar› ve bunlar›nen büyü¤ü olan Mimar Sinan'›, eserlerindeki özellikleriyle etüt etti. Al-manya'ya geldi¤i zaman, do¤u kültürü ile dolu idi.Dört buçuk y›l Almanya'da kald›. Charlattenburg Teknik Okulu'nu bitirdi.19. yüzy›l Alman mimarisini inceleyerek, tarihle mimarî aras›nda köprü-lerin nas›l kurulduklar›n› ö¤rendi ve Türkiye'ye döndü. Türkiye'ye dö-nünce, Mühendis Mektebi'nin mimarl›k ve inflaat hocal›¤›na atand›. Bu-rada ö¤rencilerine, Türk mimarisinin geçirdi¤i safhalar› ve y›k›l›fl›n› anla-t›yor, yabanc› ellere düflen Türk mimarisinin nas›l dejenere oldu¤una ö¤-rencilerinin dikkatini çekiyordu. Bu hocal›¤› s›ras›nda baz› yetenekli mi-marlar›m›z yetiflmifl ve hocalar›n›n açt›¤› ç›¤›r› yaflatmaya çal›flm›fllard›r.Kemalettin Bey, hocal›k d›fl›nda, özel bürosunda ifl de kabul ediyordu.Bostanc›, Bebek camileri bu dönem çal›flmalar› içindedir. Bir ara, Seras-kerlik Dairesi Baflmimarl›¤›'na getirildi. 1908 devriminden sonra EvkafNezareti inflaat ve tamirat müdürü oldu. Özellikle bu dönemde verimliçal›flmalar› görülmüfltür, l. Vak›f Han›, II. Vak›f Han›, III. Vak›f Han› ve IV.Vak›f Hanlar›, bu dönem içinde projelendirilmifl, inflaat›na giriflilmifltir.Mimar Kemalettin, Alman mimarisinin güvenli oturmufllu¤u ile Osmanl›mimarisinin inceli¤ini birlefltirerek yeni bir üslup yaratmaya çal›fl›yor,bir çeflit neo-klasizm denemesi sürdürüyordu. Yahya Kemal'in divan ede-biyat›nda yapt›¤› ifli, Mimar Kemalettin mimaride uyguluyor gibiydi. ‹ki-si de, eskinin ölümsüz yanlar›n› alarak, de¤ersiz eklemelerden soyutlaya-

1

> Seher Kalender

91

rak bir eskimsi yeni veya yenimsi eski ya-ratmaya çal›flmakta idiler. KemalettinBey, Türk kubbesini, kemerlerini, sark›tla-r›n› stlize ederek yap›lara yans›t›yor, Türkçinilerini süslemede kullan›yor ve böyleceyapt›¤› binalar, modern niteliklerindenhiçbir fley kaybetmeden, eski mimarimi-zin özellikleriyle bezenmifl oluyordu.Bu neo-klasik aray›fla karfl› ç›kan mimar-lar da vard›. Onlara göre, KemalettinBey'in yapt›¤›, eski mimariden kubbe, sar-k›t, kemer almak gibi basit bir iflti. Bunun-la bir üslup yarat›lamazd›. Ayr›ca bu al›n-t›lar, maliyete intikal etti¤i zaman, büyü-cek masraf kap›s› aç›yorlard›. Oysa Os-manl› Devleti, Bat›l›laflmaya do¤ru git-mekteydi. Edebiyatta, resimde, güzel sa-natlar›n bütün dallar›nda Bat›'ya gider-ken, mimaride sapma yapmak, ça¤›n an-lay›fl›na ters düflmekti. Durup dururkenböyle bir moda yaratman›n âlemi yoktu.Yeni bir ça¤ bafllam›flt› ve ça¤›n gerekleri-ne göre, sade, ucuz, hacmin iyi kullan›ld›-¤› eserler verilmek s›ras› idi... KemalettinBey, bu elefltirilere ald›r›fl etmeden çal›fl-malar›n› sürdürdü, insan, tarihi ile birlik-te yafl›yordu. Geçmiflten kopman›n imkâ-n› yoktu. Öyleyse, eserlerine kendi düflün-cesini, kendi zevklerini ve hatta dünya gö-

rüflünü aktarmal›yd›: "Her eser, mimar›-n›n imzas›n› tafl›r."Mimar Kemalettin, Kudüs'teki "Mescid-iAksa"n›n tamiri iflini üzerine ald›. Bunubüyük bir ehliyetle baflard›. Baflar›s›, yal-n›z Osmanl› ülkesinde de¤il, bütün dün-yada yank›lar yapt›. ‹ngiltere, KemalettinBey'i, Kraliyet Mimarl›k Enstitüsü'ne üyeolarak kabul etti. Son devrin bütün büyükeserleri onun eliyle ortaya konmufltur, de-nebilir.Bafll›ca eserleri: ‹stanbul Bahçekap›’daki4 Vak›f han, Hürriyeti Ebediye Tepesi’nde-ki “fiehitler An›t›”, Bostanc›, Bebek, Bak›r-köy camileri, Çaml›ca K›z Lisesi binas›, Lâ-leli'deki s›ra apartmanlar, Ayazma Mekte-bi, Eyüp'teki Refladiye Okulu ve türbesi,Yeflilköy Camisi, Mahmut fievket Pafla, Ce-vat Pafla, Ali R›za Pafla türbeleri, SultanSelim civar›nda birkaç medrese, flimdikiÜniversite Kitapl›¤›... Ankara'da, MimarKemal Okulu, Gazi E¤itim Enstitüsü, TürkOca¤› binas›, Devlet Demir Yollar› binas›ve proje halinde kalm›fl birçok eser...1927'de öldü. Mimar Kemalettin, Türk mi-marî tarihine at›lm›fl flerefli bir imzad›r.“Zavall› ‹stanbul! Son düflüfl devrindeimâr ad› alt›nda ne câhilane, ne zafimâney›k›ma u¤rad›... Üçüncü Selim´den sonra,

eski Türk sanat›n›n incelik ve temizliklemillî ruh do¤uran eserleri takdir edilme-di; bat› tesiri alt›nda bat›n›n bak›fl aç›fl›y-la kabalaflma bafllad›... As›rlar içinde geli-fle gelifle yüzey süslemesinin en k›ymetlieserlerini üretmifl olan koca bir sanat biri-kimi çirkin görülmeye baflland› ve netice-de millî sanat›m›z› yitirdik. Ziyân ettik, ko-ruyamad›k... Bat›n›n seri imalatç›lar› ka-r›nlar›n› fliflirdiler ama akl›m›z bafl›m›zagelmedi... Hatta onlar›n memleketimizedöktü¤ü ruhsuz tek tip yap›lar gözümüzegüzel görünmeye bafllad›. Sonuçta bu su-rette iktidars›z ve câhil halde kald›k...”

Kaynakça: Mimar Kemaleddin, ‹lhan Tekeli (1997).Mimar Kemalettin'in yazd›klar›

Eserleri ve çal›flmalar›ndan baz›lar› •Çaml›ca K›z Lisesi inflaat›•Bostanc› Camii inflaat›•Bebek Camii inflaat›•Yeflilköy Camii inflaat›•Beyo¤lu Kamer Hatun Camii•Refladiye Mektebi (günümüzde EyüpOrtaokulu) inflaat›•Sultan Reflad Türbesi inflaat›•Gazi Osman Pafla Türbesi inflaat›•Mahmut fievket Pafla Türbesi inflaat›•Ahmet Cevat Pafla Türbesi inflaat›•Ali R›za Pafla Türbesi inflaat›•Hüsnü Pafla Türbesi inflaat›•Fethiye Camii Koca Sinan PaflaMedresesi restorasyonu •Laleli Harikzedegan (Tayyare)Apartmanlar› inflaat›•‹stanbul Birinci, ‹kinci, Üçüncü veDördüncü Vak›f Hanlar› inflaat›•Gazi Üniversitesi Rektörlük Binas›inflaat›•‹stanbul Üniversitesi Edebiyat FakültesiKütüphanesi•Filibe Gar Binas›•Edirne Gar Binas› onar›m›•Band›rma Haydar Çavufl Camii'ninyeniden inflas› •Gazi E¤itim Enstitüsü binas› inflaat›•Türkiye Cumhuriyeti DevletDemiryollar› Müdürlü¤ü binas› inflaat›•Vedat Tek taraf›ndan bafllat›lan AnkaraPalas projesinin son seklini vererektamamlanmas›•Kudüs Mescid-i Aksa restorasyonu pro-jelendirmesi (1922-1926) •Eyüp Anadolu Lisesi'nin inflaat›

B�ZDEN HABERLER


960’l› y›llar Türk Sinemas›’n›n nitelikve nicelik bak›m›ndan önemli ilerle-

melerin kaydedildi¤i mümbit bir dönem-dir. Bir yandan çekilen film say›s› rekoragiderken, bir yandan da Metin Erksan, Ha-lit Refi¤, Y›lmaz Güney, Ertem Göreç, Er-tem E¤ilmez gibi sinemam›z›n usta yönet-menleri bu dönemde kamera arkas›nageçmifllerdir. 1964 y›l›nda Metin Erksan’›n yönetmenli-¤ini yapt›¤› “Susuz Yaz” filmi, Berlin Filmfienli¤i’nde büyük ödül “Alt›n Ay›”› al›ncasinemam›za yeni bir heyecan ve güven gel-di. Baz› sinemac›lar, d›fl tesirlerin de etkisiyleyabanc› filmlerden adaptasyon yaparakkolay yolu seçseler de, Lütfü Akad, MetinErksan, Halit Refi¤ gibi bir gurup yönet-men kendi insan›n›n meselelerini, kendikültürünün de¤erlerini sinemaya aktar-mak için büyük çaba harcad›.

Topra¤›n Kan› filmi nas›l do¤du?Gazeteci Recep Bilginer, TPAO Genel Mü-dürü ‹hsan Topalo¤lu ile görüflerek “Türki-ye’de petrol aramalar› ve ortaya ç›kan zor-luklar” konulu bir film yapmak istedi¤inibelirterek kendisinden yard›m ister. Topa-lo¤lu filmi çok önemser ve elinden gelenher türlü katk›y› verece¤ini belirtir. Kollar›s›vay›p çal›flmaya bafllarlar. Proje belli birk›vama gelince Recep Bilginer yönetmenAt›f Y›lmaz’a konuyu açar ve birlikte çal›fl-may› teklif eder. Y›lmaz önemli bir film ola-ca¤›n›n fark›ndad›r. Projeye o kadar ina-n›rlarki, birlikte Günefl Film diye bir flirketkurup ortak olarak ifle bafllarlar. Senarist

Ayfle fiasa’y› da projeye dahil edip çal›flma-lar› h›zland›r›rlar. fiasa, gerçek olaylardanyola ç›karak haz›rlanan senaryonun hika-yesini yeniden kurgulayarak daha duygu-lu ve etkileyici bir hale dönüfltürür.

Filmin konusuTürkiye’de petrol aramalar› yapan yabanc›bir flirketin, asl›nda petrol bulunmas›nara¤men bunu nas›l örtbas ettikleri, yerli ifl-birlikçileri ve sonuçlar› cesur bir dille orta-ya konmaktad›r. Umutla uzun aramalar-dan sonra “Buradan petrol ç›kmaz” diyenyabanc› mühendisler konuyu kapatmak is-terler. Topraklar›nda petrol oldu¤una ke-sin inanan Türk iflçileri onlardan habersiz,geceleri çal›flmalar›na devam ederler. Hertürlü politik bask› ve entrikaya ra¤men birgece topraklar›ndan petrol f›flk›rd›¤›n› gör-mek, inanç ve cesaretin zaferi olarak kut-larlar.

En iyi filmden ikincili¤e nas›l düflürüldü? 3. Antalya Film fienli¤i'nde (1966) en bafla-r›l› film seçilen “Topra¤›n Kan›”n›n, ikinci-li¤e nas›l düflürüldü¤ünü filmin senaristle-rin Recep Bilginer, 1 Aral›k 1973 tarihli ‹s-tanbul Gazetesi’nde “Apaç›k” köflesindeki“Petrol, Amerika ve ötesi” bafll›kl› makale-sinde flöyle anlat›yor: “Orada en son ele-meye kalan 10 film aras›nda en çok puan›Topra¤›n Kan› toplad›. Gerek film hikayesi-ni yazan ve gerekse filmin yap›mc›lar›n-dan biri olarak Antalya’da jüri üyeleri tara-f›ndan özel biçimde kutland›m. Topra¤›nKan› birinci seçilmiflti. Geç vakit ö¤rendi¤i-miz bu haber üzerine memnun uyudum.

S�NEMA VE MÜHEND�SL�K


Filme bulaflm›fl“petrol” lekesinin,44 y›ll›k hikâyesi:

“Topra¤›nKan›”

13. Antalya Filmfienli¤i’nde (1966), yönet-menli¤ini At›f Y›lmaz’›nyapt›¤› “Topra¤›n Kan›”filmi “En iyi film” seçilir.Dönemin ABD Büyükelçisi,jüri baflkan› Dr. AvniTolunay’› arayarak“Topra¤›n Kan›” filmininbirinci seçilmemesini ricaeder. Ayn› zamandaAntalya Belediye Baflkan›olan Tolunay, jüriyi geceyar›s› acilen toplar. Bunazikâne ricay› geriçeviremeyen jüri, ertesigün Haldun Dormen’in“Bozuk Düzen” adl› filminibirinci ve “Topra¤›n Kan›”filmini ise ikinci olarakilan eder. Haberi duyanfilmin senaristlerindenRecep Bilginer, bas›ntoplant›s›yla yar›flmay›protesto eder veAntalya’dan ayr›l›r.

> Erol MermerYönetmen

93

Sabah uyand›¤›mda durum de¤iflmiflti.Festival jüri üyeleri aras›nda, Amerikanelçili¤inde, galiba kültür ofisinde görevlibir de Amerikal› vard›. Topra¤›n Kan› gibibir petrol filminin festivalde birinci seçil-mesinden, bu Amerikal› dostumuz hofl-lanmam›fl, ‘Bu filmi birinci ilan ederse-niz, bu taa Türk-Amerikan iliflkilerinin bo-zulmas›na kadar gider’ demifl. Son seçi-minde Belediye Baflkanl›¤›n› kaybeden ozamanki baflkan (Dr. Avni Tolunay) da ge-ce saat 3’te jüriyi tekrar toplam›fl. O anakadar hiçbir derece alamayan bir baflkafilmi (Haldun Dormen’in Bozuk Dü-zen’ini) birinci seçmifller. Bizim Topra¤›nKan› filmimizi de ikinci yapm›fllar.”

“Burada petrol yok”O zaman bir bas›n toplant›s›yla, dönenoyunlar› aç›klayan ve ikincilik ödülünüreddederek Antalya’y› terk etti¤ini belir-ten Bilginer, Jürinin Amerikal› üyesinin,“Topra¤›n Kan›” filminin birinci seçilme-

sine neden karfl› ç›kt›¤›n› da yaz›s›ndaflöyle anlat›yor. “Filmin konusu içindeflöyle bir pasaj var. Batman’da birçok ku-yu aç›l›yor, kesin sonuç al›nmadan kapa-t›l›yor. Sondaj ekibinin bafl›nda sarhofl,kad›n düflkünü bir mühendis vard›r. Yar-d›mc›lar, iflçiler, ustalar Türk’tür. Geneböyle aç›lan kuyulardan biri ‘Burada pet-rol yok’ diye Amerikal› flef taraf›ndan ka-pat›lmak isteniyor. Fakat, yard›mc›lar, us-talar ve iflçiler inanm›fllar; ‘O kuyuda pet-rol var’ diye. Geceleri gizlice çal›flaraksondaj› tamaml›yorlar ve gerçekten o ku-yudan petrol f›flk›r›yor. Oyunun kahra-manlar›ndan olan teknisyen (Fikret Ha-kan) sevincinden yüzünü gözünü petrolleboyuyor ve sevgilisiyle (Belgin Doruk) ku-yu bafl›nda kucaklafl›yor. Biz bu olay› ger-çekten bir süre önce Batman’da geçmiflbir olaydan ald›k, Nitekim gerçek hayat-ta, o sarhofl mühendis, bu olaydan sonraTürk iflçilerinin toplad›klar› imzalar sonu-cu vazifesinden uzaklaflt›r›l›yor.”

F‹LM‹N KÜNYES‹

Filmin Ad› Topra¤›n Kan›Yönetmen At›f Y›lmazYap›mc› At›f Y›lmaz

Recep BilginerSenaryo Ayfle fiasa

Recep Bilginer G. Yönetmeni Gani Turanl›Oyuncular Fikret Hakan

Belgin DorukErol TaflTuncer Necmio¤lu Fevzi TunaNuran Aksoy

Yap›m Günefl FilmY›l 1966

At›f Y›lmaz Bat›beki (Yönetmen, 9 Aral›k 1925 - 5 May›s 2006)Tam ismi At›f Y›lmaz Bat›beki, 9 Aral›k 1925'te Mersin'de do¤du. Bir süre‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde okuduktan sonra resime olan ilgisisebebiyle Güzel Sanatlar Akademisi'nin Resim Bölümü'ne geçifl yaparak e¤iti-mini tamamlad›. Ö¤rencilik dönemi ve sonras›nda da Nuri ‹yem Atölyesi'nderesim çal›flmalar›na bafllad›.Bat›beki, bir süre film elefltirmeni, ressam ve senaryo yazar› olarak çal›flt›ktanve iki filmde yönetmen yard›mc›l›¤› yapt›ktan sonra, 1951 y›l›nda ilk konulufilmi “Kanl› Feryat”la yönetmenli¤e ad›m att› ve 119 filme imzas›n› att›, 51filmin senaryosunu yazd›, 27 filmin yap›mc›l›¤›n› yapt›.Bir çok meslekörgütünün kuruculu¤unda ve yönetiminde bulundu. Yönetti¤i son film 2004y›l›nda E¤reti Gelin oldu. Türk sinema tarihinin 1950 sonras› evrelerini onunfilmlerinde görmek ve gözlemlemek mümkündür.

Filmlerinden baz›lar›:Kanl› Feryad - 1951 ‹ki Kafadar Deliler Pansiyonunda - 1952 H›çk›r›k - 1953 fiimal Y›ld›z› - 1954 Da¤lar› Bekleyen K›z - 1955 Gelinin Murad› - 1957 Bir fioförün Gizli Defteri - 1958 Bu Vatan›n Çocuklar› - 1959 Ala Geyik - 1959 Doland›r›c›lar fiah› - 1960 K›z›l Vazo - 1961 Cengiz Han'›n Hazineleri - 1962 Yar›n Bizimdir - 1963 Keflanl› Ali Destan› - 1964 Hep O fiark› - 1965 Taçs›z Kral - 1965 Murat'›n Türküsü - 1965 Topra¤›n Kan› - 1966 Ah Güzel ‹stanbul - 1966 Kozano¤lu - 1967 Cemile - 1968 Köro¤lu - 1968 K›z›l Vazo - 1969 Menekfle Gözler - 1969 Aflktan da Üstün - 1970 Battal Gazi Destan› - 1971 Güllü - 1971 Yedi Kocal› Hürmüz - 1971 Cemo - 1972 Güllü Geliyor Güllü - 1973 Mevlana - 1973 Zavall›lar - 1974 Çapk›n H›rs›z - 1975 Ma¤lup Edilemeyenler - 1976 Selvi Boylum, Al Yazmal›m - 1977 Kibar Feyzo - 1978 Köfleyi Dönen Adam - 1978 Adak - 1979 Talihli Amele - 1980 Dolap Beygiri - 1982 Mine - 1982 Bir Yudum Sevgi - 1984 Ad› Vasfiye - 1985 Asiye Nas›l Kurtulur - 1986 De¤irmen - 1986 Aaahhh Belinda - 1986 Kad›n›n Ad› Yok - 1987 Hayallerim, Aflk›m Ve Sen - 1987 Arkadafl›m fieytan - 1988 Berdel - 1990 Bekle Dedim Gölgeye - 1990 Düfl Gezginleri - 1992 Tatl› Betüfl - 1993 Gece, Melek Ve Bizim Çocuklar - 1993 Nihavend Mucize - 1997 Eylül F›rt›nas› - 1999 E¤reti Gelin - 2004


TEKNOLOJ�

BM taraf›ndan yay›nlanan bir raporda, "devletlerin hemen harekete geçmemeleri halinde, biy-olojik çeflitlili¤i sa¤layan ekolojik sistemlerin çökme riskiyle karfl› karfl›ya oldu¤u" bildirildi. BM Genel Sekreteri Ban Ki-mun, BM’de aç›klanan raporun önsözünde, sa¤l›kl› bir gezegen veinsano¤lunun sürdürülebilir gelece¤i için yeni bir biyolojik çeflitlilik vizyonuna ihtiyaç oldu¤unubelirtti. Ban Ki-mun, biyolojik çeflitlilik kayb›n›n kökenindeki nedenlerle mücadele etmek için tüm kararalma mekanizmalar›nda ve ekonomik sektörlerde biyolojik çeflitlili¤in korunmas›na özel öncelikverilmesi gerekti¤ini kaydetti. Bilimsel verilere dayanan raporda, dünya liderlerinin küresel, ulusal ve yerel düzeyde biyolojikçeflitlilik kayb› oran›n› düflürmeye yönelik verdikleri sözleri tutmad›klar› belirtildi. Dünyada hayvan ve bitki çeflitlerinin yok olma tehdidiyle karfl› karfl›ya oldu¤u ifade edilenraporda, özellikle kurba¤a ve di¤er amfibilerin (hem karada hem de suda yaflayanlar) yok olmariskindeki grubun bafl›nda geldi¤i, mercan kayalar›n›n en h›zl› yok olan tür oldu¤u ve tüm bitkitürlerinin neredeyse dörtte birinin yok olma tehdidiyle karfl› karfl›ya oldu¤u bildirildi. Rapordaayr›ca Amazon ya¤mur ormanlar›n›n ve tatl› su göllerinin h›zla azald›¤›ndan da bahsedildi. Rapor, tüm bu olumsuz geliflmelerin nedenleri aras›nda "çevre kirlili¤inin, iklim de¤iflikli¤inin,kurakl›¤›n, ormanlar›n yok oluflunun, ruhsats›z ve fazla avlanman›n ve yang›nlar›n" geldi¤inivurgulad›. Rapor eylül ay›nda, 192 üyeli BM Genel Kurulunun üst düzey toplant›lar› s›ras›nda ele al›nacak.BM, 2010 y›l›n› "Uluslararas› Biyolojik Çeflitlilik Y›l›" olarak kabul etmiflti.

BM Uyard›; “Ekolojik sistemler çökebilir”

Tarihin en önemli icatlar›ndan ve günümüzde endüstriden t›pa,telefon flebekesinden DVD okuyucuya birçok kullan›m alan› bulu-nan lazer ›fl›n› 50 yafl›na bas›yor. Keflfinin 50. y›ldönümü tüm dünyada kutlanacak olan lazerteknolojisi bugün birçok elektronik cihazda kullan›l›rken, buteknoloji uçaklar›n yön bulmas›, diflçilik, yaz›c›, fiber-optik kablo-larla veri iletilmesi, metal üretimi, slayt gösterisi, DVD okuyucu veyaz›c› gibi birçok günlük kullan›m alan›nda insanlar›n yaflam›n›kolaylaflt›r›yor. ‹lk k›rm›z› lazer ›fl›n›, 16 May›s 1960'ta Amerikan Hughes Aircrafthavac›l›k firmas›n›n laboratuar›nda çal›flan 32 yafl›ndaki fizikçiTheodore Maiman'›n keflfi sayesinde bir kat› kristal yakut ile üretil-di. ‹lginç bir flekilde kimsenin kelime anlam›n› bilmedi¤i lazer,‹ngilizce yaz›l›fl›yla "Light Amplification by Stimulated Emission ofRadiation" tan›m›n›n k›saltmas›. Bilimadamlar›, lazer ›fl›n› fikriyle asl›nda ilk ortaya ç›kan›n 1917y›l›nda Einstein oldu¤unu belirterek, ünlü fizikçinin, ›fl›¤›n fotonlar-dan meydana geldi¤ini ilk fark eden oldu¤una iflaret ediyorlar. Lazerin 50. y›ldönümü dolay›s›yla dünyan›n birçok üniversitesindede etkinlikler düzenlendi.

Lazer'in keflfinin 50. y›ldönümü Türk ö¤rencilerin ‘‹nsans›zUça¤›na’ ABD’den ödül

ODTÜ'lü ö¤rencilerin tasarlad›¤› insans›z hava arac›,ABD'de düzenlenen yar›flmada 69 tasar›m aras›nda 6. ol-du ODTÜ Havac›l›k ve Uzay Mühendisli¤i bölümünde ö¤re-nim gören 7 son s›n›f ö¤rencisi, tasarlad›klar› insans›z ha-va arac› ile ABD’de düzenlenen uluslararas› prestije sahip"Tasarla-Yap-Uçur" adl› yar›flmada 6. oldu. Ö¤renciler, bu araçla Hava Harp Okulu’nca bu y›l ilk kezgerçeklefltirilen ayn› formattaki yar›flmay› da birincilikletamamlad›. ODTÜ Havac›l›k ve Uzay Mühendisli¤i son s›n›f ö¤rencisiSedat Güldü, insans›z hava arac›n› arkadafllar› Nihat Ya-n›k, Can Yezer, Ömer Uygun, Yaroslav Novikov, EngürcanGüler ve Orkun fiimflek ile 5 ayda tamamlad›klar›n› anlat-t›. Arac›n, ABD’deki yar›flmada, bofl uçufl, 10 beysbol topu ve5 beysbol sopas› tafl›yarak uçma gibi görevleri yerine ge-tirdi¤ini belirten Güldü, pek çok seçkin üniversiteden 69tak›m›n kat›ld›¤› bu yar›flmada, alt›nc› olmay› baflard›kla-r›n› söyledi. ABD’deki yar›flman›n ard›ndan Hava Harp Okulu’nca dü-zenlenen ulusal yar›flmas›nda birinci olduklar›n› kayde-den Güldü, "Bu, bizim tecrübemizi art›rd›. Uçak tasarla-mak yeterli de¤il, üretmek önemli. Yüksek lisans yap›p ça-l›flmalar›m›za devam edece¤iz" dedi.

95

AJANDA

>> ANKOMAK 2010 ‹fl ve ‹nflaat MakineleriTarih : 09.06.2010 - 13.06.2010Yer : ‹stanbul Fuar Merkezi - YeflilköyWeb : www.ite-turkey.com

>>KOMPO‹ST'2010 Polimer, Fiber, Teknik Tekstil, Cam Elyaf›, Cam Elyaf Takviyeli Plastik,Karbon Elyaf›, Yap›flt›r›c›lar, Reçine Ve Hammaddeler

Tarih : 10.06.2010 - 13.06.2010Yer : ‹stanbul Fuar Merkezi - YeflilköyWeb : wwww.sentezfuar.com

>>9. Dünya rüzgar enerjisi sergisiRüzgar Türbini, Yan/Ara Ürün veEkipmaanlar›, Rüzgar Ölçüm Aletleri,Rüzgar ve Su Pompalar›,

Tarih : 15.06.2010 - 17.06.2010 Yer : Haliç Kongre MerkeziWeb : www.wwec2010.com

>>REW ‹STANBUL 2010 Cevre, Geri Dönüflüm, At›k Yönetimi, SuTeknolojileri, Belediye, Kent Mobilyalar›Tarih : 10.06.2010 - 13.06.2010Yer : Tüyap Fuar ve Kongre Mrk.Web : www.ifo.com.tr


Ç�ZG� YORUM

Yakup Güler

mmg dergi_54

Business

Transcript of mmg dergi_54