MIRGANI, Abdullah b. ibrahimMİRGANi, Muhammed Osman -, (~~~ ulo.ic ~) Ebu Abdiilah Muhammed Osman...

2
462 (1 070) büyük bir orduyla Ha- lep'e girerek orada geçirdi. Mahmud ona hediyeler verip Bizans'a cihada etti. Türkmen du- yan Mahmud Büyük Selçuklular'a tabi oldu ve Abbas! Halifesi Kaim- Biemrillah ile Sultan Alparslan hutbe okuttu (I 9 46213 Temmuz 070). Alpars- Ian, seferine önce Mah- müd'a elçi gönderip huzuruna Gelmemekte direnmesi üzerine Halep'i iki ay Mahmud çaresiz an- nesi Seyyide ile birlikte huzuru- na Alparslan da onu affetti. Sultan, Mahmüd 'u Emir Aytegin'le birlikte fethiyle görevlendirdi. Bu Antakya'dan Halep bölgesine girerek na Mahmud, Türkmen Emlri Kur- lu Bey'in ve mütte- fiklerini yen di. Mahmud 1 075'te ölünce veliaht tayin yerine büyük Celalüddevle'yi hane- geçirdiler. Bu Sü- leyman Halep'i Celalüddev- Ie'nin kendisinin Selçuklu naibi bildirmesi üzerine Süleyman muha- Celalüddevle, Anadolu'da faaliyette bulunan Türkmen beylerinden Ahmed ile eline ye- ni olan Menbic'i geri o Sa- fer 468 1 24 Ey! ül 075) . Bir süre sonra kendisini destekleyen Türkler'i bertaraf etmek istediyse de Türkmenler dan öldürüldü 1 076). Mirdasl emirleri onun yerine geçirdiler. Ahmed da Türk- menler'in gidip di. Böylece Halep'te düzen yeniden Beni Kilab ise ka- bul etmeyip Celalüddevle'nin kar- Vessab ile Halep'e hakim olmak istedi. Ahmed Türkmen bey- lerinden Mehmed Bey'den Türkmen beyleri Vessab'a harekete geçip Beni Kilab'la ittifak- bozdular. Böylece Türkmenler sayesinde hakimiyetini devam ettirdi. Ye- nilginin Vessab han'da bulunan Sultan huzu- runa oldu. Me- onlara Suriye'de iktalar verdi. Suriye'ye tayin et- ti. Melik Halep'i muha- saraya emriyle Musul Ukayll Emlri Müslim b. de (Zilkade471 gelen bir Türkmen emirinin edil- mesiyle zor durumda kalan maya son verip Diyarbekir bölgesine yö- neldi. Suriye'de devam eden fa- aliyetleri Ha- lep ve yerli kuwetleri Müslim b. teslim etmek istiyor- Ancak ve iki Mirdasl- ler'in sonu demek olan bu teklife Halep'e yürümek için tek- rar üzerine kendilerine etmesi Müslim'e vermeyi önerdi. Bu teklifi kabul etmeyen Müslim den davetler sonucunda Sultan izin alarak Halep önüne gel- di (8 Haziran I 080) . da Müslim yiyecek çeken ve Halep reisinin hiçbir mukavemetle içeri girmeye muvaffak oldu (26 Zilhicce 4 721 18 Haziran 080) . Sa b iç kal ed e diren- meye Ancak Vessab ve Halep'teki ordunun Sa- Müslim ve Mirdasller bir Buna göre ve Vessab'a Azaz ve Esa- rib, Rahbe ve çevresi ikta edile- cekti. Böylece Müslim, Reblülahir 473 (Ekim 1 080) tarihinde iç kaleyi Mirda- sller'in hakimiyetine son verdi. Türkler Mirdasller Suriye'ye girmeye Mirdasller'in özel ola- rak kabul edilen Hayyus'un bu aile için otuz kaside (Halil Merdem Bek. s. I 72-1 74). : (Amedroz), b k. Azim1 Tarihi: Se lçuklutarla Bö- lümler: h. 430-538 (tre. ve Ali Sevim). Anka- ra 1988, bk. el-Munta?am, VIII, 40, 300; el-Kamil, bk. bk . Hallikan. Vefeyat, ll, 487 -488; Ha111 Merdem Bek, Adnan Mer- dem B ek). Beyrut, ts. (Dar u Sa s. 172-17 4; Zakkar, The Emirale of Aleppo (1004- 1094), Beyrut 1391/ 1971; Em!ne Baytar, Mev- ümera'i'l-'Arab Beyrut 1400/1980, s. 247-292; Ali Sevim. Selçuklular Tarihi, b k . a.mlf .. Suriye ve Filistin Sel- Tarihi, Ankara 1983, bk. Ali M. Ali Üdeh ei-Gamid!. 1 yeri yok! 1404/1984 (el-Mektebetü'l-Faysa li yye), s. 120-141, 211-233; M. Ahmed Abdülmevla. Be- Mirdas el-Kilabiyyün f1 Haleb ve 1985; Abdülfettah Rewas Kal'ac!, Haleb Beyrut 1409/1989, s. 345-346; Mustafa, Mevsü'a- ricaliha, Beyrut 1993, 1, 364-367; Sobernheim. "Mirdasiler", VIII, 360; a.mlf .. "Salih", a.e.,X, 129; a.mlf .. a.e., Xl, 518-519;Th. Bianquis, " Mirdas", EP (ing.). VII, 115-116; Samed Mu- vahhid, "Al -i Mirdas", ll, 137 -1 39. lt.l ERDOGAN MIRGANI, Abdullah b. ibrahim ei-BUHARi (bk. MUHAMMED b. L _j A A o ..., MIRGAM, Abdullah b. lbrahim 0-1 Ebü' s-Siyade Afifüddin Abdullah b. b. Hasen el-Mirgani . 1207/1 792) ve alim. L _j Mekke'de Soyu, Fera,izi'd-din eserinde kay- göre (s. 09) baba Hz. Hüseyin, anne Hz. Hasan Hz. Ali'ye Hicaz bölge- sinden Türkistan'a göç eden ailesi larca burada sonra büyük de- delerin den Mlrhord Buhara'dan Hindis- tan'a ve oradan Mekke'ye gidip Mlrganl nisbesinin Orta Asya'da Gür bölgesindeki Mlrgan yerden gel- de (E/ 2 [Fr.J. VII, 125) kendisi bu nisbenin " mlr ganl"- den (zengin emir) ve bu lakapla ilk olarak çok zengin ve cömert olan üçün- dedesinin belirtmektedir. Abdullah el-Mahcüb olarak da bilinen Mlrganl'ye "Mahcüb" münzevi bir hayat özen için ve- Mekke'de Ahmed en-N ahil ve alimierin derslerine devam eden Mlrga- nl, Seyyid Yusuf el-Mehdell üveysl bir intisap ettikten sonra mütevazi bir hayat sürmeyi tercih etti. Kendisinden hadis ve dersleri almak için Mekke'- ye gelen Muhammed Murtaza ez-Zebl- dl'ye ailesinin Ehl-i beyt'ten dair belgeleri vermesi Mlrganl ve ailesinin da- ha uzun süre Hindistan'dan hac için Mekke'ye gelen Mlr- ganl ailesini ziyaretleri keramet ehli bir süfi olarak Abdullah el- Mirganl'nin çevresi mürid- Ieri giderek artmaya Bu dönem- de Kuzey Afrika ve dller'in Hint bölgelerinden önemli Mekke'ye gelip onu ziyaret ettiler. Cebertl'nin bilgiye re Mlrganl. 1166'da ( 175 3) Mekke hal- üzerine ailesiyle birlikte Taif'e göç etti. Mensup- kutu b ve gavs olarak görü- len Mlrganl bir zaman eser 151

Transcript of MIRGANI, Abdullah b. ibrahimMİRGANi, Muhammed Osman -, (~~~ ulo.ic ~) Ebu Abdiilah Muhammed Osman...

Page 1: MIRGANI, Abdullah b. ibrahimMİRGANi, Muhammed Osman -, (~~~ ulo.ic ~) Ebu Abdiilah Muhammed Osman b. Muhammed b. Abdiilah el-Mirgani (ö. 1268/ 1852) Mirganiyye tarikatının kurÜcusu,

462 (1 070) yılında büyük bir orduyla Ha­lep'e girerek kışı orada geçirdi. Mahmud ona kıymetli hediyeler verip Bizans'a karşı cihada teşvik etti.

Türkmen akınlarından rahatsızlık du­yan Mahmud Büyük Selçuklular'a tabi oldu ve Abbas! Halifesi Kaim- Biemrillah ile Sultan Alparslan adına hutbe okuttu (I 9 Şevval 46213 ı Temmuz ı 070). Alpars­I an, Mısır seferine çıkmadan önce Mah­müd'a elçi gönderip huzuruna çağırdı. Gelmemekte direnmesi üzerine Halep'i iki ay kuşattı . Mahmud çaresiz kalıp an­nesi Seyyide ile birlikte sultanın huzuru­na çıktı. Alparslan da onu affetti. Sultan, Mahmüd'u Emir Aytegin'le birlikte Dı­maşk'ın fethiyle görevlendirdi. Bu sırada Atıyye, Antakya'dan sağladığı yardımla H alep bölgesine girerek yağma akınları­na başladı. Mahmud, Türkmen Emlri Kur­lu Bey'in yardımıyla Atıyye'yi ve mütte­fiklerini yen di. Mahmud 1 075'te ölünce adamları, veliaht tayin ettiği oğlu Şeblb'in yerine büyük oğlu Celalüddevle'yi hane­danın başına geçirdiler. Bu sırada ı. Sü­leyman Şah Halep'i kuşattı. Celalüddev­Ie'nin kendisinin Selçuklu naibi olduğunu bildirmesi üzerine Süleyman Şah muha­sarayı kaldırdı. Celalüddevle, Anadolu'da faaliyette bulunan Türkmen beylerinden Ahmed Şah ile anlaşıp Bizans'ın eline ye­ni geçmiş olan Menbic'i geri aldı (ı o Sa­fer 468 1 24 Ey! ül ı 075) . Bir süre sonra kendisini destekleyen Türkler'i bertaraf etmek istediyse de Türkmenler tarafın­

dan öldürüldü (Şevval468 1 Mayıs ı 076).

Mirdasl emirleri onun yerine kardeşi Sabık'ı geçirdiler. Ahmed Şah da Türk­menler'in yanına gidip onları sakinleştir­di. Böylece H alep'te düzen yeniden sağ­landı. Beni Kilab ise Sabık'ın emirliğini ka­bul etmeyip Celalüddevle'nin diğer kar­deşi Vessab ile birleşerek Halep'e hakim olmak istedi. Ahmed Şah, Türkmen bey­lerinden Dilmaçoğlu Mehmed Bey'den yardım aldı. Türkmen beyleri Vessab'a karşı harekete geçip Beni Kilab'la ittifak­larını bozdular. Böylece Sabık Türkmenler sayesinde hakimiyetini devam ettirdi. Ye­nilginin ardından Vessab yakınlarıyla İsfa­han'da bulunan Sultan Melikşah 'ın huzu­runa çıkarak Sabık'tan şikayetçi oldu. Me­likşah onlara Suriye'de bazı iktalar verdi. Ayrıca kardeşi Tutuş'u Suriye'ye tayin et­ti. Melik Tutuş Halep'i kuşatınca muha­saraya Melikşah'ın emriyle Musul Ukayll Emlri Şerefüddevle Müslim b. Kureyş de katıldı (Zilkade471 /Mayıs ıo79). Yardıma

gelen bir Türkmen emirinin mağ!Cıp edil­mesiyle zor durumda kalan Tutuş kuşat-

maya son verip Diyarbekir bölgesine yö­neldi. Tutuş'un Suriye'de devam eden fa­aliyetleri karşısında sıkıntıya düşen Ha­lep halkı ve yerli muhafız kuwetleri şehri Müslim b. Kureyş'e teslim etmek istiyor­lardı. Ancak Sabık ve iki kardeşi Mirdasl­ler'in sonu demek olan bu teklife karşı çıktı. Tutuş'un Halep'e yürümek için tek­rar hazırlıklara başlaması üzerine Sabık kendilerine yardım etmesi karşılığında Müslim'e bazı şehirleri vermeyi önerdi. Bu teklifi kabul etmeyen Müslim şehir­den yapılan davetler sonucunda Sultan Melikşah'tan izin alarak Halep önüne gel­di (8 Haziran I 080) . Sabık şehrin kapıları­nı kapattıysa da Müslim yiyecek sıkıntısı çeken halkın ve Halep reisinin desteğiyle hiçbir mukavemetle karşılaşmadan içeri girmeye muvaffak oldu (26 Zilhicce 4 721 18 Haziran ı 080) . Sa b ık iç kal ed e diren­meye çalıştı. Ancak kardeşleri Vessab ve Şeblb Halep'teki ordunun desteğiyle Sa­bık'ı tutukladılar. Ardından Müslim ve Mirdasller arasında bir anlaşma yapıldı. Buna göre Şeblb ve Vessab'a Azaz ve Esa­rib, Sabık'a Rahbe ve çevresi ikta edile­cekti. Böylece Müslim, Reblülahir 473 (Ekim 1 080) tarihinde iç kaleyi alıp Mirda­sller'in hakimiyetine son verdi. Türkler Mirdasller zamanında Suriye'ye girmeye başlamışlardı. Mirdasller'in özel şairi ola­rak kabul edilen İbn Hayyus'un bu aile için otuz kaside yazdığı belirlenmiştir (Halil Merdem Bek. s. I 72-1 74).

BİBLİYOGRAFYA :

ibnü 'ı-Kalanis! , Tar1tıu Dımaş~ (Amedroz), b k. İndeks; Azim1 Tarihi: Selçuklutarla İlgili Bö­lümler: h. 430-538 (tre. ve nş[ Ali Sevim). Anka­ra 1988, bk. İndeks; İbnü'I-Cevz!, el-Munta?am, VIII, 40, 300; İbnü 'I-Es!r, el-Kamil, bk. İndeks; İbnü'I-Ad1m, Zübdetü'l-f:ıaleb, bk . İndeks; İbn Hallikan. Vefeyat, ll, 487 -488; Ha111 Merdem Bek, eş-Şu'ara'ü'ş-Şamiyyün (nşr. Adnan Mer­dem B ek). Beyrut, ts. (Dar u Sa dır), s. 172-17 4; Suhayı Zakkar, The Emirale of Aleppo (1004-1094), Beyrut 1391 / 1971; Em!ne Baytar, Mev­~ıfü ümera'i'l-'Arab bi 'ş-Şam ve'l-'Ira~, Beyrut 1400/1980, s. 247-292; Ali Sevim. Selçuklular Tarihi, b k. İndeks; a.mlf .. Suriye ve Filistin Sel­çukluları Tarihi, Ankara 1983, bk. İndeks ; Ali M. Ali Üdeh ei-Gamid!. Biltıdü 'ş-Şam, 1 baskı yeri yok! 1404/1984 (el-Mektebetü 'l-Faysaliyye), s. 120-141 , 211-233 ; M. Ahmed Abdülmevla. Be­nü Mirdas el-Kilabiyyün f1 Haleb ve şimali'ş­Şam, İskenderiye 1985; Abdülfettah Rewas Kal 'ac!, Haleb el-~ad1me ve'l-f:ıad1şe, Beyrut 1409/1989, s. 345-346; Ştıkir Mustafa, Mevsü'a­tü düveli'l-'alemi'l-İslam1ve ricaliha, Beyrut 1993, 1, 364-367; Sobernheim. "Mirdasiler", İA , VIII , 360; a.mlf .. "Salih", a.e.,X, 129; a.mlf .. "Şibl üd-Devıe", a.e., Xl, 518-519;Th. Bianquis, " Mirdas", EP (ing.). VII, 115-116; Samed Mu­vahhid, "Al-i Mirdas", DMBİ, ll, 137-1 39.

lt.l ERDOGAN MERÇİL

MIRGANI, Abdullah b. ibrahim

MİREK ei-BUHARi

(bk. MUHAMMED b. MÜBAREKŞAH). L _j

~ A A o ...,

MIRGAM, Abdullah b. lbrahim ( ~~' ~fy,! 0-1 4.1.11~ )

Ebü' s-Siyade Afifüddin Abdullah b. İbrahim b. Hasen el-MahcCıb el-Mirgani

(ö . 1207/1 792)

Mutasawıf ve alim. L _j

Mekke'de doğdu. Soyu, iza.J:ıu'l-mübin bi-şer.J:ıi Fera,izi'd-din adlı eserinde kay­dettiğine göre (s. ı 09) baba tarafından Hz. Hüseyin, anne tarafından Hz. Hasan vasıtasıyla Hz. Ali'ye ulaşır. Hicaz bölge­sinden Türkistan'a göç eden ailesi asır­larca burada yaşadıktan sonra büyük de­delerin den Mlrhord Buhara'dan Hindis­tan'a ve oradan Mekke'ye gidip yerleş­mişti. Mlrganl nisbesinin Orta Asya'da Gür bölgesindeki Mlrgan adlı yerden gel­miş olabileceği söylenmişse de (E/2 [Fr.J.

VII, 125) kendisi bu nisbenin "mlr ganl"­den (zengin emir) geldiğini ve bu lakapla ilk olarak çok zengin ve cömert olan üçün­cü dedesinin tanındığını belirtmektedir. Abdullah el-Mahcüb olarak da bilinen Mlrganl'ye "Mahcüb" lakabı münzevi bir hayat yaşamaya özen gösterdiği için ve­rilmiştir.

Mekke'de Ahmed en-N ahil ve diğer alimierin derslerine devam eden Mlrga­nl, Seyyid Yusuf el-Mehdell adlı üveysl bir şeyhe intisap ettikten sonra mütevazi bir hayat sürmeyi tercih etti. Kendisinden hadis ve fıkıh dersleri almak için Mekke'­ye gelen Muhammed Murtaza ez-Zebl­dl'ye ailesinin Ehl-i beyt'ten olduğuna dair belgeleri vermesi Mlrganl ve ailesinin da­ha yakından tanınmasını sağladı. Ataları­nın uzun süre yaşadığı Hindistan'dan hac için Mekke'ye gelen müslümanların Mlr­ganl ailesini ziyaretleri sırasında keramet ehli bir süfi olarak tanıdıkları Abdullah el­Mirganl'nin çevresi genişlemeye, mürid­Ieri giderek artmaya başladı. Bu dönem­de Kuzey Afrika ve Mısır'dan. Nakşiben­dller'in yoğun olduğu Hint bölgelerinden önemli şahsiyetler Mekke'ye gelip onu ziyaret ettiler. Cebertl'nin verdiği bilgiye göre Mlrganl. 1166'da ( 1753) Mekke hal­kıyla arasında çıkan tartışmalar üzerine ailesiyle birlikte Taif'e göç etti. Mensup­ları tarafından kutu b ve gavs olarak görü­len Mlrganl kırk yıla yakın bir zaman eser

151

Page 2: MIRGANI, Abdullah b. ibrahimMİRGANi, Muhammed Osman -, (~~~ ulo.ic ~) Ebu Abdiilah Muhammed Osman b. Muhammed b. Abdiilah el-Mirgani (ö. 1268/ 1852) Mirganiyye tarikatının kurÜcusu,

MTRGANI. Abdullah b. ibrahim

yazmak, ders akutmak ve irşadla meş­gul olduğu Wıif yakınlarındaki Selame'de vefat etti.

Ölümünden bir yıl sonra Selame'de dünyaya gelen tarunu Muhammed Os­man ei-Mirgani, Sudan'da geniş kitleler tarafından benimsenen ve ülkenin dini­siyasi hayatında önemli etkileri bulunan Mirganiyye tarikatının kurucusudur. İd­risiyye tarikatının piri Ahmed b. İdris'in müridi olan Muhammed Osman ei-Mir­ganl genellikle Hatmiyye diye tanınan ta­rikatının Nakşibendiyye, Kadiriyye, Şaze­liyye, Cüneydiyye ve dedesine nisbet et­tiği Mirganiyye tarikatlarını içerdiğini söy­lemekteyse de kendisini yakından tanı­yan Zebidi'nin tarikatiara dair İtJ:ı{ıfü 'l­aşfiya' ve 'İ]fdü '1-cevheri'ş-şemin adlı eserleriyle Haririzade'nin Tibyan'ında ona nisbet edilen herhangi bir tarikat bulun­mamaktadır.

Tasawuf, akaid, hadis, fıkıh, edebiyat gibi alanlarda bir kısmı basılmış çok sayı­da eseri olan Abdullah ei-Mirgani telif ve irşad faaliyeti yanında ders okutup öğ­renci de yetiştirmiştir. Fakih ve dilci İb­nü'I-Cevheri, Ta cü '1-'arus müellifi Mu­hammed Murtaza ez-Zebidi, Halvetiyye'­nin Semmaniyye kolunu Sudan'da yayan Ahmed b. Beşir et-Tayyib onun talebeleri arasında zikredilebilir.

Eserleri. 1. iza]Ju '1-mübin bi-şer}Ji Fera'izi'd-din. Akaid ve fıkıh konularına dair kendi eserinin şerhidir (Bulak ı 31 5) .

z. el-Mu'cemü'l-veciz min ehadişi'r-re­sılli'l-'aziz. SüyGti'nin el-Cami'u 'ş-şa­gir ve Ziyadetü'l-Cami'i'ş-şagir, Abdür­rauf el-Münavi'nin Künılzü '1-]Ja]fa'i]f adlı kitaplarındaki hadislerin alfabetik olarak sıralandığı eser Semir Taha ei-MeczGb tarafından neşredilmiştir ( Beyrut ı 408/ 1988) . Kitabı İbnü'I-Cevheri ve Kavukci şerhetmiştir. 3. el-'İ]fdü'l-muna~~am 'ala ]Jurufi'l-mu'cem ('İf!:dü 'l-cevahir fi n~mi'l-mefai).ir) . Şiirlerini topladığı ese­ridir (Kahire I 330, I 347, I 358). 4. Mişka­tü '1-envar ii evşafi'l-mul]tar (Kah i re I 322). Müellifin torunu Muhammed Os­man ei-Mirgani tarafından Mişba]Ju'l­esrar (Kahire, ts.). adıyla şerhedilmiştir.

s. ed-Dürretü'l-yetime ii ba'zı feza'i­li's-seyyideti'l-'a~ime (nşr. Muhammed Said et-Turayhl, Beyrut 1'405) . Müellifin diğer bazı eserleri de şunlardır: Kenzü'l­feva'id şer]Ju Ba]Jri'l- 'a]fa'id, Zatü'l­cenb ii ma'ne'~-~enb, el-Feridetü'l­cevheriyye ii e'immeti'l-işna 'aşeriy­ye, Zehrü'r-reya}Jin min Riyazi'ş-şali­}Jin, Ceva~ibü'l-]fulılb, Ta@irü'l-agbi-

152

ya' 'ale'l-istigiişe bi'l-enbiya' ve'l-ev­liya', en-Nefe}Jatü'l-]fudsiyye mine'l­}Ja(jre'l-'Abbasiyye ii şer]Ji'ş-şalati'l­meşişiyye. Mirgani'nin ayrıca evrad ve ezkar niteliğinde risaleleriyle Hz. Pey­gamber hakkında kasideleri vardır (eser­leri ve yazma nüshaları için ayrıca bk. Huncwick-O'Fahey, s. I80-I85) .

BİBLİYOGRAFYA :

Abdullah b. İbrahim eı-Mirgani, el-izaf:ıu'l­mübfn bi-şerf:ıi Fera'izi'd-dfn, Bulak 1315 , s. 109; a.mlf. , el-Mu'cemü'l-vecfz min ef:ı.adfşi 'r­

resüli'l-'azfz (nşr. Semlr Taha ei-MeczGb), Beyrut 1988, neşredenin girişi , s. 13-14; Ceberti, Y\ca'i­bü'l-aşar, Bulak 1297, ll, 240-241 ; Serkis, Mu'­cem, ll , 1828; J . S. Trimingham, Islam in the Sudan, London 1949, s. 232; N. Grandin, "Les turuqs au Soudan dans le corne de I'Afrique et en Afrique orientale", Les ordres mystiques dans 1'/slam: Cheminements et situation ac­tuelle (ed. A. Popovic-G. Veinstein). Paris 1986, s. 177-178; a.mlf .. "Sayyid Muhammad 'Uth­man ai-Mirgani ( 1793-1853)" , Les voies de 1'/s­lam en Afrique orientale (ed. François Con­stantin). Paris 1987, s. 35-58; O. Depant- X. Coppolani , Les confreries religieuses musul­manes, Paris 1987, s. 542; Ali Salih Karrar, The Sufi Brotherhoods in the Sudan, London 1992, s. 44, 56, 69, 75; J. O. Hunwick- R. S. O'Fahey, Arabic Literature of Africa 1: The Writings of Eastern Sudanic Africa, Leiden 1994, s. 180-185; "Mirghaniyya", EJ2 (Fr.), VII , 125-126.

~ AHMET KAVAS

r MİRGANi, Muhammed Osman

-,

(~~~ ulo.ic ~) Ebu Abdiilah Muhammed Osman

b. Muhammed b. Abdiilah el-Mirgani (ö. 1268/ 1852)

Mirganiyye tarikatının kurÜcusu, müfessir.

L _j

1208'de (I 793-94 ı Hicaz'da Ta if şehri yakınlarındaki Selame köyünde doğdu. Mekkeli sGfi Abdullah b. İbrahim ei-Mir­gani'nin torunudur. Yedi yaşında annesi­ni, on yaşında babasını kaybedince Mek­ke'nin önde gelen alimlerinden amcası Seyyid Muhammed Yasin'in himayesin­de büyüdü. Muhammed Yasin ona temel İslam ilimlerini öğretti Ardından tasav­vufa yönelen ve çevrede yaygın olan tari­katları öğrenmeye başlayan Mirgani önce Ahmed b. Muhammed ei-Benna el-Mek­ki, Said el-ArnGdi ei-Mekkl ve Ahmed Ab­dül kerim el-Özbek! ei-Hindi'den Nakşi­bendiyye, daha sonra yine ArnGdi'den Ka­diriyye ve Şazeliyye tarikatları hakkında bilgi aldı. Amcasından dedesi Abdullah ei­Mirgani'nin tasawuf hakkında görüşleri­ni öğrendi. Bu dönemde Mekke'de bulu-

nan İdrisiyye tarikatının kurucusu Ahmed b. İdris'e intisap etti.

Seyrü sütükünü tamamlayan Mirgani, yirmi yaşında iken Ahmed b. İdris tarafın­dan İdrisiyye'yi yaymak üzere 1228 ( 1813) yılında Eritre'ye (Etiyopya) gönderildi. ön­ce Balgha bölgesinde yaşayan Ceberte müslümanları arasında tebliğ ve irşad fa­aliyetlerinde bulundu. Onun kısa zaman­da kaydettiği başarılar otoritesinin sarsıl­dığı endişesine kapılan Balgha sultanının tepkisini çekti ve kendisini zehirietmeye teşebbüs etti. Bunun üzerine Mirgani gizliı;:e Eritre'den ayrılıp Mekke'yeAhmed b. İdrls'in yanına döndü. Aynı yıl mürşi­diyle birlikte Yukarı Mısır'a (Said) gidip Luksor şehri yakınlarındaki Zeyniye köyü­ne yerleşti. Bir süre sonra şeyhi tarafın­dan daha güneydeki MenfeiGt ve Asyüt'a gönderildi. Yöneticilerin olumsuz tavrıy­la karşılaştığı Eritre'de ve büyük tarikat­ların hakimiyetinde bulunan Yukarı Mı­sır'da beklediği sonucu elde edemeyen Mirgani 181 S'te, o sırada Zeyniye'de ika­met eden Ahmed b. İdris'ten izin alarak Sudan'a geçti.

Siyasi istikrarsızlığın hüküm sürdüğü ve iç savaşların devam ettiği Func idare­sinin son yıllarında Sudan'a gelen Mirgani önce NGbe bölgesine gitti. Kunüz, Suk­kGt ve Mehas'ta birçok mürid edindikten sonra yerine bölgenin önemli şahsiyetle­rinden Şerif İdris b. Muhammed'i bıraka­rak güneyde Dongola şehrine geçti. Bu­rada, aralarında Sivarü'z-Zeheb şerif aile­sine mensup Salih Sivarü'z-Zeheb'in de bulunduğu pek çok kişi onun müridi oldu. Ardından Dabbe'ye geçti. Şaykıye'ye git­memekle birlikte orada zühd ve takvasıyla tanınan Muhammed Hayr b. Muhammed Salih el-lraki, Muhammed Hayr en-Nazif ve Muhammed Hammad gibi şahsiyetle­re icazetnameler göndermek suretiyle halkın önemli bir kesimini kendisine bağ­ladı. Dabbe'den Sudan'ın batısında Kor­dotan bölgesindeki Bare şehrine gitti (Şevval I23I 1 Eylül I816) . Üç yıl ikamet ettiği Bare'de Sudan'ın şerif ailelerinden birine mensup Rukıyye bint Cellab ile ev­lendi. Bu evlilikten, daha sonra kuracağı Hatmiyye tarikatının Sudan kolunun temsilciliğini yapacak olan oğlu Muham­med Hasan dünyaya geldi. Bu bölgelerde önemli başarılar elde eden Mirgani'ye, aralarında Hammad ei-Beyti ve Mısır­Türk idaresi tarafından Kordofan'a kadı tayin edilen Ara bi ei-Hatib ei-Hewari'nin de bulunduğu 200 kadar kişi mürid oldu. 1816'da Kordofan'ın başşehri Ubeyyid'de