MINISTERSTWO ZDROWIA - mz.gov.pl · Ministerstwo Edukacji Narodowej w 2006 r. realizowało pakiet...
Transcript of MINISTERSTWO ZDROWIA - mz.gov.pl · Ministerstwo Edukacji Narodowej w 2006 r. realizowało pakiet...
MINISTERSTWO ZDROWIA
Program ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce
Sprawozdanie z realizacji w roku 2006
Warszawa, marzec 2007 r.
2
SPIS TREŚCI str.
Wstęp 3 Realizacja zadań w roku 2006
Upowszechnienie w systemie dydaktyczno-wychowawczym procesu zapobiegania paleniu tytoniu wśród dzieci i młodzieży, w tym również zapobiegania wymuszonej inhalacji dymu tytoniowego emitowanego do otoczenia (wolne od dymu szkoły).
5
Upowszechnienie działania edukacyjnego i interwencyjnego służącego ograniczeniu palenia tytoniu w środowisku młodzieży wojskowej i kadry dowódczej.
13
Wyeliminowanie narażenia na dym tytoniowy w środowisku funkcjonariuszy służb resortu spraw wewnętrznych i administracji. 16
Prowadzenie interwencyjnych akcji populacyjnych tworzących atmosferę społecznego poparcia, pomagającego palaczom zaprzestać palenia. 19
1. Ogólnopolska kampania interwencyjna „Rzuć palenie razem z nami” 19
1.1. Światowy Dzień bez Tytoniu (31 maja) 19
1.2. Konferencja Naukowa „Tytoń albo Zdrowie” 21
1.3. Międzynarodowy Dzień Rzucania Palenia (16 listopada) 22
1.4. Udział Państwowej Inspekcji Sanitarnej w kampanii antytytoniowej 23
2. Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym 24
3. Opracowanie, druk i kolportaż materiałów edukacyjnych 25
Kontrola przestrzegania prawa w obrocie wyrobami tytoniowymi 26
Aktualizacja przepisów prawa dotyczących wyrobów tytoniowych 28
Stymulowanie wzrostu cen wyrobów tytoniowych 29
Finansowanie Programu 32
Monitorowanie i ocena efektywności Programu 32
1. Skuteczność akcji „Rzuć palenie razem z nami” 32
2. Częstość palenia 33
3. Wymuszone bierne palenie 33
4. Opinie na temat wprowadzenia zakazu palenia w miejscach publicznych 34
Ocena rezultatów Programu 34
3
Wstęp Założenia Programu na 2006 rok.
Realizowany w 2006 roku program był ostatnim etapem wieloletniego Programu
ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce, którego cele i zadania na lata
2003 – 2006 zostały przyjęte przez Radę Ministrów 16 lipca 2002 roku. Głównym jego
założeniem jest doprowadzenie do zmniejszenia zachorowalności na choroby związane
z inhalowaniem dymu tytoniowego i powodowanej przez nie przedwczesnej umieralności.
Skuteczną drogą do tego celu wiodącą jest zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu
i ilości wypalanego tytoniu, a tym samym zmniejszenie ekspozycji ludności na dym
tytoniowy.
Dotychczasowa realizacja Programu poza uzyskaniem korzystnych zmian
w zachowaniach ludności wobec palenia tytoniu oraz korzystnych zmian w stanie zdrowia,
dostarczyła istotnych doświadczeń w pozyskiwaniu przestrzeni wolnej od dymu tytoniowego,
w motywowaniu różnych grup ludności do życia bez nałogu tytoniowego, a także pozwoliła
zgromadzić wokół Programu liczne zespoły dobrze przygotowanych realizatorów
poszczególnych zadań Programu w różnych środowiskach społecznych. Reprezentują one
jednostki samorządu terytorialnego, urzędy miast i gmin, wyspecjalizowane w promocji
zdrowia organizacje pozarządowe, szkoły, zakłady opieki zdrowotnej, w tym zwłaszcza stacje
sanitarno-epidemiologiczne, jednostki służb mundurowych i są zdolne do podejmowania
skutecznych działań edukacyjnych i interwencyjnych.
Zakres i zasięg społeczny realizowanych w 2006 roku zadań nie był adekwatny ani do
potrzeb społecznych, ani do możliwości działania. Poważny niedostatek środków
finansowych spowodował także konieczność ograniczenia się do wybranych zadań, w tym
przede wszystkim do kontynuacji podjętych wcześniej inicjatyw i dotarcia z informacją do
jak największej liczby ludności. W związku z tym realizację Programu skoncentrowano na:
♦ zapobieganiu narażenia dzieci i młodzieży szkolnej na dym tytoniowy (zad. 1),
♦ ograniczaniu palenia tytoniu w środowisku młodzieży wojskowej oraz wśród funkcjonariuszy MSWiA (zad. 2),
♦ prowadzeniu edukacyjnych i interwencyjnych akcji w środowiskach lokalnych oraz zaopatrzeniu w materiały edukacyjne i informacyjne (zad. 6),
♦ kontroli przestrzegania prawa w obrocie wyrobami tytoniowymi (zad.8),
♦ aktualizacji przepisów prawa dotyczących wyrobów tytoniowych (zad. 9),
♦ stymulowaniu wzrostu cen wyrobów tytoniowych (zad. 10),
4
a także na badaniu zmian zachowań ludności w rezultacie realizowanych przedsięwzięć
programowych, co jest niezbędne dla ceny dynamiki zjawisk zdrowotnych związanych z
paleniem tytoniu i efektywności polityki zdrowotnej w tym zakresie.
Ze względu na niedostatek środków finansowych niemożliwa była kontynuacja
zainicjowanych wcześniej kilku kierunków programowych:
zapobiegania ekspozycji niemowląt i małych dzieci na dym tytoniowy (zad. 3),
eliminowania dymu tytoniowego z miejsca pracy (zad.4), oraz miejsc przeznaczonych do użytku publicznego (zad. 5),
upowszechnienia leczenia z nałogu tytoniowego w praktyce lekarskiej (zad. 7).
5
Realizacja zadań w roku 2006 Upowszechnienie w systemie dydaktyczno-wychowawczym procesu zapobiegania paleniu tytoniu wśród dzieci i młodzieży, w tym również zapobiegania wymuszonej inhalacji dymu tytoniowego emitowanego do otoczenia (wolne od dymu szkoły).
Ministerstwo Edukacji Narodowej w 2006 r. realizowało pakiet działań w zakresie
przeciwdziałania uzależnieniom, w tym działania antynikotynowe, w zakresie i w trybie
wynikającym z obowiązujących regulacji prawnych.
Od 2002 r. resort edukacji wprowadził obowiązek realizacji przez szkoły programu
profilaktyki problemów dzieci i młodzieży dostosowanego do potrzeb i problemów danego
środowiska, spójnego z programem wychowawczym szkoły (rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniającego rozporządzenie
w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół - Dz.U.
Nr 10, poz. 96 ).
W nowoczesnych koncepcjach profilaktycznych podkreśla się, że na poziomie
wczesnego zapobiegania zajmowanie się oddzielnie poszczególnymi obszarami uzależnień:
alkoholizmem, narkomanią, nikotynizmem nie ma uzasadnienia, bowiem mechanizmy
i motywy sięgania po środki psychoaktywne są bardzo zbliżone. W związku z tym zadania
z zakresu profilaktyki antynikotynowej stanowią element szkolnych programów profilaktyki
problemów dzieci i młodzieży.
Profilaktykę antynikotynową realizują: przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazjalne
i ponadgimnazjalne. Szkoły są zobowiązane do podejmowania zadań zapisanych
w Programie ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce poprzez
włączanie ich do własnego programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Zadaniem
MEN jest tworzenie podstaw prawnych działalności profilaktycznej szkoły oraz warunków do
realizacji przez szkoły profilaktyki systemowej, w tym także umożliwianie szkołom
i placówkom realizacji zadań zawartych w krajowych programach w sposób najlepiej
odpowiadający potrzebom społeczności szkolnej. Zarówno z doświadczeń praktyków
pracujących w szkołach, jak i zaleceń WHO wynika, że programy profilaktyczne realizowane
na terenie placówek oświatowych powinny tworzyć zintegrowany, całościowy system
oddziaływań profilaktyczno-wychowawczych. Z tego względu w resorcie edukacji
6
wypracowano kompleksowe podejście do profilaktyki młodzieżowej, polegające na
zintegrowaniu działań z zakresu zapobiegania alkoholizmowi, narkomanii i nikotynizmowi.
System ten pozwala na uniknięcie sytuacji, w której w szkole funkcjonowałaby swoista
"mozaika" programów profilaktycznych, ponieważ taka formuła działania byłaby mało
skuteczna. Szkolne działania profilaktyczne są poprzedzane rzetelną diagnozą potrzeb
i zasobów środowiskowych, adresowane do określonej grupy i realizowane przy pomocy
aktywnych metod.
Działalność profilaktyczną na terenie szkoły regulują także wydane przez ministra
właściwego do spraw edukacji inne akty prawne. Wśród nich należy wskazać:
− rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U Nr 51 poz. 458 z późn. zm.),
− rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola i publicznych szkół (Dz. U Nr 10, poz. 96),
− rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7marca 2005 r. w sprawie ramowych statutów placówek publicznych (Dz. U Nr 52, poz. 466),
− rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U Nr 11, poz. 114),
− rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. Nr 5, poz. 46).
Określono w nich m. in. treści kształcenia związane z kształtowaniem postaw
negujących zjawiska mogące mieć wpływ na ryzykowne zachowania uczniów, zadania
wychowawcy oraz obszary jego współpracy z pedagogiem szkolnym w zakresie: tworzenia
warunków wspomagających rozwój uczniów, utrzymywania kontaktów z rodzicami uczniów,
rozpoznawania indywidualnych potrzeb uczniów oraz analizowania przyczyn niepowodzeń
szkolnych, podejmowania działań profilaktyczno-wychowawczych wynikających
ze szkolnego programu wychowawczego i programu profilaktyki problemów dzieci
i młodzieży.
Podstawą wszelkich działań podejmowanych w szkole w zakresie zapobiegania
zachowaniom ryzykownym, w tym także związanym z tytoniem, są treści zawarte
w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Szkoły są zobowiązane do przekazywania
w procesie nauczania i wychowania treści zawartych w podstawie programowej kształcenia
ogólnego, które mogą w istotny sposób wpłynąć na obniżenie stopnia nasilenia zachowań
7
negatywnych uczniów na terenie szkoły i poza nią.
Umiejętności wychowawcze i profilaktyczne nauczycieli stanowią podstawowy
instrument rzetelności i skuteczności podejmowanych przez szkoły działań profilaktycznych.
Doskonalenie tych umiejętności stanowi jeden z najważniejszych elementów rozwiązania
systemowego w zakresie profilaktyki szkolnej, ponieważ umożliwia przygotowanie
kompetentnych realizatorów i organizatorów przedsięwzięć profilaktycznych.
W 2006 roku przedsięwzięcia o zasięgu centralnym dotyczyły następujących
obszarów problemowych:
1) skutecznej realizacji szkolnego programu profilaktyki problemów dzieci
i młodzieży,
2) promocji zdrowia i profilaktyki zdrowotnej,
3) diagnozowania problemów dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniami, w tym
nikotyną,
4) standardów jakości programów profilaktycznych,
5) metod interwencji profilaktycznej oraz interwencji psychologiczno-pedagogicznej.
Były one skierowane do wizytatorów kuratoriów oświaty, nauczycieli, pedagogów
i psychologów szkolnych, pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych.
1) Wspomaganie realizacji szkolnego programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży.
Wprowadzenie programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży do szkół
pozwoliło na podejmowanie działań zapobiegawczych umożliwiających identyfikację tych
czynników, które zagrażają prawidłowemu rozwojowi dzieci i młodzieży, w tym również
zagrożenia ze strony tytoniu.
Prawidłowemu wdrażaniu tego ważnego zadania, jakim jest realizacja szkolnego
programu profilaktyki, służyła ogólnopolska konferencja p.t. „Od wychowania do profilaktyki
- wspieranie wszechstronnego rozwoju młodszego dziecka”. Uczestnikami konferencji byli
pracownicy kuratoriów oświaty oraz poradni psychologiczno-pedagogicznych. Konferencja
miała charakter szkoleniowo-warsztatowy. Głównym celem warsztatów było omówienie
założeń przygotowywanego w MEN projektu Rządowego programu wspierania rozwoju
i edukacji małego dziecka oraz wymiana doświadczeń w tej dziedzinie. Dyskutowano też nad
formami oraz metodami realizacji programu. Jednocześnie dostarczono podmiotom
wspomagającym szkołę (wizytatorom sprawującym w kuratoriach nadzór pedagogiczny nad
szkolną profilaktyką, pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznych, doradcom
ośrodków doskonalenia zawodowego) wskazówki do dalszej pracy nad realizacją szkolnych
8
programów profilaktyki problemów dzieci i młodzieży.
Rozwijaniu społecznej świadomości i umiejętności podejmowania działań na rzecz
ochrony zdrowia służyło upowszechnianie programu „Szkoła dla Rodziców
i Wychowawców” oraz organizacja ogólnopolskiej konferencji p.n. „Wychowywać - to
kochać i wymagać. Szkoła dla Rodziców i Wychowawców jako nauka dialogu z dzieckiem i
nie tylko”. W konferencji uczestniczyli przedstawiciele kuratoriów oświaty, urzędów
marszałkowskich, urzędów wojewódzkich oraz pełnomocnicy ds. rozwiązywania problemów
alkoholowych, liderzy programu „Szkoła dla Rodziców i Wychowawców”, rodzice,
nauczyciele i uczniowie.
Opracowano i wydano Zeszyty Metodyczne: "Szkoła dla Rodziców i Wychowawców"
(dwa numery), zorganizowano dokształcanie nauczycieli w tym zakresie.
2) Promocja zdrowia i profilaktyka zdrowotna.
Działania z zakresu promocji zdrowia i edukacji prozdrowotnej są ukierunkowane na
wzmacnianie czynników chroniących i eliminowanie czynników ryzyka w rozwoju dzieci
i młodzieży. Wśród stosowanych strategii realizacji tych działań znajdują się także strategie
harm reduction (redukcji szkód), stosowane także w odniesieniu do palenia tytoniu.
W 2006 r. zrealizowano następujące działania z tego obszaru:
a) Upowszechnianie modelu szkoły promującej zdrowie - jako szkoły publicznej
(rozumianej jako dobro publiczne) reagującej na postulaty lokalne i zabezpieczające interesy
wszystkich grup oraz uwzględniającej uwarunkowania społeczne i środowiskowe wspólnoty
lokalnej, a w tym
− opracowanie i publikacja materiałów edukacyjnych i metodycznych dla nauczycieli
dotyczących realizacji edukacji zdrowotnej w szkole, Zeszyt nr 10-11 p.n. ,,Edukacja
zdrowotna i promocja zdrowia w szkole" (nakład 4000 egz.). Zeszyty tego cyklu
poświęcone są m.in. zagadnieniom profilaktyki zagrożeń wśród dzieci i młodzieży, w
tym również zapobieganiu palenia tytoniu,
− szkolenie przedstawicieli kuratoriów oświaty w zakresie edukacji zdrowotnej
i promocji zdrowia w szkole - konferencja p.n. „Promocja zdrowia psychicznego
dzieci i młodzieży”.
(współpraca: Ministerstwo Zdrowia, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Biuro WHO, Główny Inspektorat Sanitarny, Uniwersytet Warszawski, Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA, Stowarzyszenie Praktyków Dramy STOP-KLATKA, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Domy Wczasów Dziecięcych).
b) Promowanie zdrowego stylu życia:
9
− upowszechnianie programu promocji zdrowia psychicznego dzieci w edukacji
przedszkolnej i wczesnoszkolnej p.n. „Przyjaciele Zippiego”,
− pilotaż programu wychowawczo-profilaktycznego „Strażnicy Uśmiechu I” dla dzieci
z klas I - III i „Strażnicy Uśmiechu II” dla uczniów klas IV – VI,
− szkolenia „Upowszechnianie strategii kształtowania umiejętności życiowych
(psychospołecznych) uczniów w praktyce szkolnej”,
− zorganizowanie I Ogólnopolskiej Konferencji p.n. „Kształtowanie umiejętności
życiowych uczniów w praktyce szkolnej” dla przedstawicieli nadzoru pedagogicznego,
ośrodków doskonalenia nauczycieli, poradni psychologiczno-pedagogicznych,
dyrektorów szkół,
(współpraca: CMPPP, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Instytut Psychiatrii i Neurologii)
− upowszechnianie programu profilaktycznego „Słowa są oknami lub ścianami”.
Od 2003 roku działa w Centrum Metodycznym Pomocy Psychologiczno-
Pedagogicznej Pracownia Promocji Zdrowia i Edukacji Zdrowotnej (przeniesiona
z Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej), która również realizuje zadania
z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Pracownia ta od kilku lat prowadzi kurs
doskonalący p.n. „Kształtowanie umiejętności życiowych” dla nauczycieli ze szkół
podstawowych i gimnazjalnych. Jeden z modułów tego szkolenia poświęcony jest
profilaktyce społecznej w zakresie środków psychoaktywnych, w tym również tytoniu.
3) Diagnozowanie problemów dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem od tytoniu.
a) Upowszechnienie dostępu do rekomendowanych programów profilaktycznych, w
tym z zakresu profilaktyki uzależnień.
Na stronie Internetowej Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-
Pedagogicznej jest dostępny zaktualizowany „Przegląd programów profilaktycznych”
zawierający informacje o rekomendowanych, profesjonalnych programach profilaktycznych
oraz autorskich programach. Wykaz zawiera informacje o autorach, realizatorach oraz
materiałach stanowiących wyposażenie programów.
b) Doskonalenie warsztatu diagnostycznego pracowników poradni psychologiczno-
pedagogicznych oraz psychologów i pedagogów szkolnych:
− opracowanie i wydanie podręcznika wraz z pomocami do nowego testu badającego
poziom nieprzystosowania społecznego uczniów w klasie szkolnej – kwestionariusze
"Klasa wobec mnie", "Ja wobec klasy",
10
− szkolenie specjalistów z zakresu opieki psychologiczno-pedagogicznej w zakresie
posługiwania się w pracy diagnostycznej kwestionariuszami "Klasa wobec mnie", "Ja
wobec klasy",
− przygotowanie do druku podręcznika i pomocy do badania lęku u dzieci „Skala
Jawnego Niepokoju” E. Skrzypek „Jaki jesteś”
− zrealizowanie kursu doskonalącego dla przewodniczących zespołów orzekających
poradni psychologiczno-pedagogicznych w zakresie orzecznictwa (2 edycje).
c) Badanie jakości pomocy psychologiczno–pedagogicznej:
− opracowanie i wydanie podręcznika „Jakość pracy poradni psychologiczno-
pedagogicznej. Mierzenie, budowanie systemu, zarządzanie”,
− opracowanie raportu „Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w publicznych
przedszkolach, szkołach i placówkach w r. szk. 2004/2005”,
− opracowanie raportu „Poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne w świetle danych
sprawozdawczych za rok szk. 2004/2005”,
− opracowanie raportu „Formy pomocy udzielanej dzieciom do 3 r.ż. i w wieku
przedszkolnym przez publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne w r. szk.
2004/2005”.
4) Standardy jakości programów profilaktycznych.
Na stronie Internetowej Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-
Pedagogicznej zamieszczone są standardy jakości programów profilaktycznych
realizowanych w szkołach i placówkach oświatowych. Standardy jakości zawierają opis
najważniejszych wymagań, jakie współczesna nauka stawia twórcom oraz realizatorom
szkolnych działań profilaktycznych.
W 2006 r. zrealizowano następujące działania zmierzające do popularyzacji
i upowszechniania standardów oraz metod ewaluacji dotyczących realizacji edukacji
zdrowotnej i promocji zdrowia w szkole:
a) Organizacja seminarium szkoleniowego dla przedstawicieli kuratoriów oświaty p.n.
„Wypracowanie modelu wspierania szkół w osiąganiu standardów realizacji edukacji
zdrowotnej”. Na seminarium opracowano zasady wspierania szkół w ewaluacji edukacji
zdrowotnej.
b) Zorganizowanie szkolenia dla wojewódzkich koordynatorów sieci szkół
promujących zdrowie p.n. „Ewaluacja w szkole promującej zdrowie”. Celem szkolenia było
rozwijanie i upowszechnianie w polskim systemie edukacji modelu szkoły promującej
11
zdrowie.
c) Przeprowadzenie Seminarium Ekspertów p.t. ,,Procedury opiniowania
i rekomendowania edukacyjnych programów profilaktycznych adresowanych do dzieci
i młodzieży szkolnej”. W spotkaniu uczestniczyło 26 ekspertów reprezentujących
Ministerstwo Edukacji Narodowej, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-
Pedagogicznej, Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Krajowe
Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Uniwersytet
M. Curie-Skłodowskiej, Wyższą Szkołę Zarządzania im. Jańskiego oraz wojewódzkie ośrodki
doskonalenia nauczycieli. Podczas seminarium ustalono ramowe założenia systemu
opiniowania i rekomendowania edukacyjnych programów profilaktycznych dla dzieci
i młodzieży.
d) Wydanie specjalne 10-11 numeru zeszytu p.n. „Edukacja zdrowotna i promocja
zdrowia w szkole”, w którym przedstawiono opracowane narzędzia do autoewaluacji w szkole
promującej zdrowie.
5) Metody interwencji profilaktycznej oraz interwencji psychologiczno-pedagogicznej.
W 2006 r. upowszechniano procedury postępowania w sytuacjach zagrożeń, metody
interwencji profilaktycznej oraz interwencji psychologiczno-pedagogicznej.
a) Upowszechnianie metody interwencji profilaktycznej w szkole w sytuacji sięgania
przez dzieci i młodzież po środki psychoaktywne:
− prezentacja metody dla psychologów, pedagogów, nauczycieli z placówek,
− szkolenie instruktorów i realizatorów metody (CMPPP, współpraca Instytutu
Psychiatrii i Neurologii).
b) Realizacja II etapu pilotażowego programu „Budowanie dobrych relacji nauczyciel-
uczeń Golden 5” w ramach programu Sokrates / Comenius.
− szkolenia dla nauczycieli-realizatorów, opracowanie pakietów materiałów
pomocniczych,
− superwizja realizacji programu w szkołach.
c) Przekazanie do kuratoriów oświaty pakietu metodycznego obejmującego:
− poradnik p.n. „Szkolny program profilaktyki - istota, konstruowanie, ewaluacja”,
autorstwa prof. dr hab. Zbigniewa Gasia (kompendium wiedzy o istocie programu,
a także praktyczne zalecenia do jego realizacji),
− poradnik dla szkolnych liderów profilaktyki p.n. „Badanie zapotrzebowania na
profilaktykę w szkole”.
12
Łączny koszt realizacji ww. zadań w 2006 r. wyniósł 230 tys. zł.
Ponadto Ministerstwo Edukacji Narodowej realizowało zadania z zakresu promocji
zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży, mające na celu ograniczanie
zdrowotnych następstw palenia tytoniu poprzez:
a) Promowanie programów autorskich, w tym antytytoniowych.
Resort edukacji dofinansował, w ramach zadań zleconych, realizację działań
profilaktycznych organizacjom pozarządowym wyspecjalizowanym w realizacji programów
profilaktyki uzależnień. W 2006 r. ogłoszono otwarty konkurs ofert na realizację zadań
publicznych w zakresie edukacji, oświaty i wychowania p.t. Profilaktyka problemów dzieci
młodzieży - wyrównywanie szans edukacyjnych młodego pokolenia. Zadania te mogły być
realizowane w następującej formie:
− opracowanie i wydawanie publikacji poświęconych problematyce zapobiegania
zachowaniom problemowym uczniów w środowisku szkolnym i w środowiskach
otwartych,
− realizacja programów profilaktycznych adresowanych do dzieci i młodzieży z grup
ryzyka (zagrożonych niedostosowaniem społecznym i przestępczością, zagrożonych
uzależnieniami, przejawiających zachowania agresywne),
− upowszechnianie metod sprzyjających przeciwdziałaniu agresji i przemocy
rówieśniczej oraz umiejętności rozwiązywania konfliktów,
− upowszechniania metod skutecznej resocjalizacji i terapii dzieci i młodzieży
niedostosowanej społecznie lub zagrożonej niedostosowaniem społecznym.
Na konkurs przysłano 117 projektów profilaktycznych, z czego 33 zostało
dofinansowanych na łączną kwotę 255.000,- zł., w tym zadania z zakresu profilaktyki
antynikotynowej uwzględniono w ok. 15 %. Część dofinansowanych projektów opierało się
na metodzie street working, która pozwala docierać bezpośrednio do młodzieży i ich
środowiska.
b) Zwiększenie liczby uczniów objętych zajęciami psychedukacyjnymi prowadzonymi
przez specjalistów z poradni psychologiczno-pedagogicznych.
c) Podjęcie przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne działań wspierających
szkoły w realizacji szkolnego programu profilaktyki.
d) Doskonalenie nauczycieli mające na celu przygotowanie ich do realizacji
programów profilaktycznych, w tym dotyczących profilaktyki nikotynowej (ośrodki
doskonalenia nauczycieli, ośrodki metodyczne).
13
e) Wspieranie liderów młodzieżowych prowadzących zajęcia profilaktyczne
(w ramach zadań zleconych).
W szkołach realizowano zadania z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki
nikotynowej poprzez upowszechnianie programów profilaktycznych dotyczących tytoniu,
takich jak: Życie bez nałogów, My nie palimy, program J. Szymborskiego przedszkolnej
profilaktyki antynikotynowej Czyste powietrze wokół nas oraz wczesnoszkolnej Proszę, nie
pal przy mnie, Palenie albo zdrowie itp.
W ramach profilaktyki antynikotynowej były organizowane lokalne akcje i imprezy
jak np.: Potyczki rodzinne, festyny zdrowia, inscenizacje i happeningi Sąd nad papierosem,
uczestnictwo w inicjatywie prof. W. Zatońskiego Dzień bez papierosa mającej na celu
ograniczenie używania tytoniu przez dzieci i młodzież.
Odnośnie profilaktyki antynikotynowej warto podkreślić dorobek ruchu Szkół
Promujących Zdrowie. Szkoły te realizują wiele autorskich programów profilaktycznych
dostosowanych do lokalnych potrzeb i warunków. Rozwijają także profilaktykę
antynikotynową w ramach Szkoły wolnej od dymu tytoniowego.
Częścią stałych działań z obszaru profilaktyki antynikotynowej były także działania
podejmowane przez dyrektorów szkół dotyczące ograniczenia palenia papierosów wśród
nauczycieli zgodnie z art.3 pkt. 1 i 2 ustawy z dnia 9 listopada 1995 r o ochronie zdrowia
przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, który zobowiązuje do ochrony
zdrowia przed następstwami używania tytoniu poprzez „ochronę prawa niepalących do życia
w środowisku wolnym od dymu tytoniowego”.
Upowszechnienie działania edukacyjnego i interwencyjnego służącego ograniczeniu palenia tytoniu w środowisku młodzieży wojskowej i kadry dowódczej.
Realizacja "Programu Ograniczenia Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu
w Polsce. Cele i zadania na lata 2002-2006" w Siłach Zbrojnych w 2006 roku była
kontynuacją profilaktyki antynikotynowej prowadzonej nieprzerwanie w cyklicznych
modułach od roku 1997.
Realizację profilaktyki antynikotynowej na szczeblu jednostek wojskowych nadzoruje
od wielu lat Zarząd Wojskowej Służby Zdrowia (od 1 stycznia 2007 r. Inspektorat Wojskowej
Służby Zdrowia). Lekarze jednostek prowadzili (i prowadzą) w ramach szkolenia sanitarnego
żołnierzy służby zasadniczej pogadanki i prelekcje o tematyce dotyczącej szkodliwości
14
stosowania używek, a zwłaszcza palenia tytoniu, wpływu nikotyny i pozostałych substancji
toksycznych wchodzących w skład dymu tytoniowego w rocznym cyklu szkoleniowym.
Akcją tą objęto wszystkich nowowcielonych w 2006 r. żołnierzy, tj. ponad 59 000 osób.
W miarę posiadanych zapasów materiałów prowadzona jest akcja plakatowa
dotycząca zwalczania nikotynizmu.
Organizowane były "Dni bez papierosa" w jednostkach i instytucjach wojskowych
w powiązaniu z ogólnopolskimi akcjami, w których udział brali żołnierze, ich rodziny,
a także pracownicy resortu obrony narodowej z rodzinami.
W czasie przeprowadzanych kontroli w jednostkach i instytucjach Ministerstwa
Obrony Narodowej rygorystycznie zwracano uwagę na przestrzeganie zakazu palenia tytoniu,
zgodnie z rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z dnia 22 czerwca 1998 r. w sprawie
określenia zasad dopuszczalności używania wyrobów tytoniowych, na terenie wojskowych
obiektów zamkniętych oraz w pozostałych jednostkach organizacyjnych resortu (Dz.U. Nr 84,
poz. 537). Zadanie to było realizowane przez Wojskową Inspekcję Sanitarną, Wojskową
Służbę Medycyny Pracy oraz w czasie kontroli realizowanych przez instytucje centralne
MON.
Te działania były realizowane w ramach zadań służbowych, bez dodatkowych
środków finansowych.
Badania i obserwacje osób uzależnionych od alkoholu czy substancji
psychoaktywnych doprowadziły do wniosku, że mechanizm rozwoju nadużywania
i uzależnienia jest podobny bez względu na to, czy dana osoba jest uzależniona od
narkotyków, jedzenia (bulimia), niejedzenia (anoreksja), seksu, alkoholu, pracy, internetu,
hazardu, zakupów, itd. Przemawia to za wspólnym ujmowaniem tych kwestii. Ponadto,
współczesna młodzież eksperymentuje równolegle z różnymi substancjami
psychoaktywnymi, zarówno legalnymi, jak i narkotykami.
Za zintegrowanym ujmowaniem problematyki wszystkich substancji
psychoaktywnych przemawia także ich kompensacyjny charakter, np. młodzi ludzie
pozbawieni narkotyków często w szerszym zakresie sięgają po alkohol. W ostatnich latach
działania profilaktyczne ukierunkowane są, niezależnie od tego, czy chcemy zapobiegać
narkomanii, problemom nikotynowym lub alkoholowym, na przygotowanie młodych ludzi
do dokonywania wyborów wspierających ich zdrowie fizyczne, psychiczne, społeczne.
Kładzie się nacisk na promowanie, upowszechnianie i kreowanie zapotrzebowania na zdrowe
i akceptowane społecznie style życia, pokazywanie zdrowych alternatyw dla alkoholu,
narkotyków i tytoniu.
15
Z powyższych względów Departament Wychowania i Promocji Obronności w 2006
roku realizował zajęcia edukacyjne z zakresu ograniczania zdrowotnych następstw palenia
tytoniu w ramach zajęć i warsztatów poświęconych problemom uzależnień.
Tematyka zajęć seminaryjnych realizowanych w jednostkach wojskowych
obligatoryjnie dla szeregowych zawodowych, przewiduje 2-godzinne zajęcia edukacyjne
poświęcone problemom społecznym, w tym uzależnieniom. Program kształcenia
obywatelskiego żołnierzy zasadniczej służby wojskowej zakłada realizację zajęć
poświęconych środkom psychoaktywnym.
Problemy związane z tytoniem i konsekwencjami palenia poruszane są w ramach
warsztatów szkoleniowych dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej "Narkotyki i alkohol -
to nie Twój wybór" - w latach 2004-2006 przeszkolono w nich 2900 uczestników, w tym
w 2006 roku 1680 żołnierzy.
Dowódcy i oficerowie społeczno-wychowawczy objęci byli szkoleniami z zakresu
profilaktyki uzależnień - w latach 2004-2006 w warsztatach szkoleniowych uczestniczyło
3343 osób, w tym w 2006 r. - 1065 osób. Zorganizowano także w wybranych jednostkach
wojskowych 8 warsztatów edukacyjnych dla ok. 700 żołnierzy służby zasadniczej
poświęconych tematyce uzależnień. Konsultanci dowódców ds. psychoprofilaktyki i
oficerowie społeczno-wychowawczy przeprowadzili w jednostkach wojskowych kilkaset
pogadanek o szkodliwości używania wszelkich używek, a zwłaszcza narkotyków, alkoholu i
tytoniu, w których uczestniczyło kilkanaście tysięcy żołnierzy służby zasadniczej.
Prowadzono szkolenia pracowników wojskowej służby zdrowia w trakcie kursów
specjalizacyjnych, kursów tematycznych i odpraw służbowych w zakresie profilaktyki
i leczenia uzależnień od używek, w tym od tytoniu.
Ze względu na czas trwania zasadniczej służby wojskowej (9 miesięcy) ocena
osiągniętych rezultatów w tej grupie żołnierzy jest bardzo trudna, jednakże na podstawie
prowadzonych w trakcie prelekcji rozmów można stwierdzić systematyczny wzrost ilości
posiadanych przez nich wiadomości na temat szkodliwych dla organizmu substancji
zawartych w dymie tytoniowym, a także dotyczących szeroko rozumianych uzależnień.
W grupie żołnierzy zawodowych, pracowników resortu i rodzin efekty prowadzonej
kampanii należy oceniać z dużą ostrożnością. Na pewno stopniowo wzrasta świadomość
dotycząca bliskich i odległych skutków używania tytoniu, a rygorystycznie przestrzegany
w resorcie obrony narodowej zakaz palenia w pomieszczeniach i obiektach służbowych poza
wyznaczonymi miejscami (często umiejscowionymi poza budynkami) przyczynił się do
zmniejszenia konsumpcji tytoniu w czasie godzin służbowych, co należy uznać za sukces.
16
Wyeliminowanie narażenia na dym tytoniowy w środowisku funkcjonariuszy służb resortu spraw wewnętrznych i administracji.
Palenie tytoniu jest zjawiskiem bardzo powszechnym wśród wszystkich grup
społecznych i zawodowych, dlatego też podejmowane działania edukacyjno-informacyjne
i pomocowe adresowano do różnych grup odbiorców: dorosłych, dzieci, księży,
funkcjonariuszy oraz personelu medycznego.
Celem podjętych działań było:
− ograniczenie palenia tytoniu wśród pacjentów Zespołu Opieki Zdrowotnej MSWiA oraz funkcjonariuszy resortu spraw wewnętrznych,
− zachęcanie do zerwania z nałogiem osób palących,
− udzielanie pomocy w formie terapii i poradnictwa osobom uzależnionym od tytoniu oraz zrywających z nałogiem,
− edukacja i informacja o szkodliwości palenia tytoniu oraz dymu tytoniowego (w odniesieniu do biernych palaczy), w tym o chorobach wywoływanych substancjami zawartymi w dymie tytoniowym,
− promocja zdrowego stylu życia - wolnego od tytoniu, szczególnie wśród dzieci i młodzieży oraz kobiet w ciąży.
Cel ten osiągano realizując następujące zadania:
1) Organizowanie konferencji szkoleniowych, n.t. problemów związanych z paleniem tytoniu.
Uczestnikami konferencji były osoby zajmujące się w swoim miejscu pracy pomocą osobom
uzależnionym od nikotyny oraz promocją zdrowego stylu życia. Zorganizowano
3 konferencje szkoleniowe, w których uczestniczyło 130 osób, w tym 70 funkcjonariuszy oraz
60 pracowników innych instytucji współpracujących (służb więziennych oraz celnych).
Przykładowe tematy konferencji o charakterze regionalnym:
− „Profilaktyka uzależnień w środowisku służb mundurowych·MSWiA - zdrowotne
następstwa palenia tytoniu", zorganizowana przez ZOZ MSWiA z Warmińsko-
Mazurskim Centrum Onkologii w Olsztynie,
− „Zapobieganie i leczenie uzależnienia od tytoniu", zorganizowana przez ZOZ MSWiA
w Poznaniu.
2) Prowadzenie zajęć terapii wspierającej indywidualnej oraz terapii w grupie wsparcia dla
osób chcących zaprzestać palenia.
Łącznie odbyło się 478 spotkań terapii indywidualnej, z której skorzystało m.in.
34 funkcjonariuszy oraz ponad 300 pacjentów leczących się w ZOZ MSWiA.
Przeprowadzono 15 spotkań terapii grupowej, w której uczestniczyło 119 osób.
3) Prowadzenie działań edukacyjno-profilaktycznych wśród dzieci i młodzieży.
17
Były to działania zmierzające do zachęcania dzieci i młodzieży do zdrowego stylu życia, bez
sięgania po papierosa. Odbiorcami ich były dzieci i młodzież przebywająca na leczeniu
w ZOZ MSWiA. Część działań prowadzona była na terenie szkół i placówek opiekuńczo-
wychowawczych. Najczęściej były to krótkie formy edukacyjne - pogadanka, prelekcja,
wykład połączone z dyskusją. W roku 2006 zorganizowano 100·tego typu form edukacji,
uczestniczyła w nich grupa 1.446 dzieci i młodzieży.
4) Prowadzenie działań edukacyjno–informacyjnych wśród pacjentów ZOZ MSWiA.
Z tego typu edukacji prowadzonej w formie wykładów, pogadanek i prelekcji o tematyce
szkodliwości palenia tytoniu, wpływie tytoniu na organizm człowieka, możliwości
i sposobach zrywania z nałogiem, skorzystało 3.757 osób, w tym 779 funkcjonariuszy oraz
165 pracowników ZOZ, pozostałą grupę stanowili pacjenci. Przykładowe tematy wykładów:
- sposób uwalniania się od nałogu palenia tytoniu,
- nikotynizm jako droga do innych uzależnień,
- jak przetrwać trudne chwile po zerwaniu z nałogiem palenia tytoniu,
- palenie tytoniu a ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego,
- wpływy społeczne prowadzące do uzależnienia nikotynowego.
5) Udzielanie pomocy i wsparcia w ramach poradnictwa indywidualnego osobom
uzależnionym od tytoniu.
Z tej formy pomocy skorzystało 2697·osób (w tym 628 funkcjonariuszy).
6) Organizowanie szkoleń personelu medycznego w zakresie następstw palenia tytoniu oraz
podnoszenia umiejętności prowadzenia działań profilaktycznych.
Łącznie zorganizowano 50 krótkich form szkoleniowych na terenie ZOZ MSWiA, w których
uczestniczyło 818 pracowników. Przykładowe tematy szkoleń dla personelu medycznego:
- rozpoznawanie uzależnienia fizjologicznego od nikotyny,
- metody leczenia uzależnienia od nikotyny,
- palenie tytoniu w aspekcie zdrowia publicznego,
- rodzinny problem tytoniowy - strategia działania pielęgniarki rodzinnej,
- przebieg procesu uzależnienia od nikotyny - pomoc w odchodzeniu od
nałogu,
- oceny wpływu palenia tytoniu na przebieg ciąży i porodu oraz stan
noworodka.
7) Prowadzenie działań informacyjno-edukacyjnych w formie audiowizualnej.
18
Były one uzupełnieniem działań edukacyjnych realizowanych, na terenie zakładu i instytucji
współdziałających (szkoły, komendy policji, jednostki straży pożarnej) z zakresu problemów
związanych z paleniem tytoniu. Najczęściej były to projekcje filmów oraz sesje plakatowe.
W zaprezentowanych 1.615 projekcjach fi1mowych uczestniczyło 3.041 osób. Przygotowano
także 31 tematycznych sesji plakatowych związanych ze szkodliwością palenie tytoniu.
8) Prowadzenie działań profilaktyczno-edukacyjnych dla funkcjonariuszy po przeżytych
traumach w ramach turnusów antystresowych prowadzonych w sanatoriach MSWiA.
W ramach realizowanego od kilku lat programu psychoprofilaktyki skutków stresu
pourazowego dla funkcjonariuszy po przeżytych traumach prowadzony jest blok edukacyjno-
profilaktyczny, dotyczący szkodliwości palenia tytoniu. W trakcie pobytu na turnusie jego
uczestnicy są zachęcani do rezygnacji z palenia papierosów. Mając zapewnioną
specjalistyczną opiekę psychologów i lekarzy mogą rozpocząć terapię uzależnienia.
9) Duża część zakładów podobnie jak w latach ubiegłych włączyła się bardzo aktywnie do
działań Ogólnopolskiej Akcji "Rzuć palenie razem z nami".
Państwowa Inspekcja Sanitarna MSWiA w ramach zadań ustawowych także prowadzi
działania oświatowo-zdrowotne, tj. wykłady oraz instruktaże skierowane do funkcjonariuszy
i pracowników resortu spraw wewnętrznych i administracji. Jednym z omawianych zagadnień
jest „Alkoholizm i nikotynizm". Poza teoretycznym wykładem podczas zajęć rozdawane są
bezpłatne ulotki oraz materiały szkoleniowe, udostępnione przez Fundację Promocji Zdrowia
prof. W.Zatońskiego, z którą Inspekcja utrzymuje kontakt od pierwszych lat funkcjonowania.
Państwowa Inspekcja Sanitarna MSWiA nie dysponuje odrębnymi środkami finansowymi na
realizację Programu ograniczenia zdrowotnych następstw palenia tytoniu. Działania w tym
zakresie nie są wyodrębnione i stanowią część zadań oświatowo zdrowotnych, a co za tym
idzie, realizowane są w ramach środków przeznaczonych na działalność podstawową
Inspekcji.
Program ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce realizowany
był w roku 2006 przez 25 zakładów opieki zdrowotnej MSWiA - w tym bezpośrednio przez
poradnie zdrowia psychicznego, poradnie medycyny pracy, pielęgniarki ds. promocji
zdrowia, psychologów.
Łącznie z budżetu MSWiA (w ramach dotacji budżetowej dla ZOZ) na realizację
zadań Programu wydatkowano środki w wysokości 133.736,26 zł., a objęto nimi ponad
11.000 osób.
19
Prowadzenie interwencyjnych akcji populacyjnych tworzących atmosferę społecznego poparcia, pomagającego palaczom rzucić palenie
1. Ogólnopolska kampania interwencyjna „Rzuć palenie razem z nami”
Działania edukacyjne i informacyjne podejmowane w ramach kampanii „Rzuć palenie
razem z nami” zwracają uwagę na poważne skutki zdrowotne, społeczne i ekonomiczne związane
nałogiem tytoniowym. Przekonują do stylu życia wolnego od dymu tytoniowego. Osoby
uzależnione od tytoniu motywują do zerwania z nałogiem, służą pomocą w realizacji tej decyzji.
Skuteczność kampanii jest zależna od jej zasięgu, dlatego włącza się do jej realizacji
wiele organizacji, stowarzyszeń, społeczności lokalnych, które w swoim środowisku
organizują akcje informacyjne, konkursy, imprezy plenerowe, happeningi itp. formy
aktywizujące uwagę w ogólnodostępnych miejscach publicznych, a także tworzą warunki do
utrzymania abstynencji osób, które zdołały zaprzestać palenia m.in. w postaci telefonicznych i
stacjonarnych poradni pomocy palącym.
Kampania prowadzona jest z różnym natężeniem przez większą część roku, a jej
istotnymi elementami są:
- Światowy Dzień bez Tytoniu (31 maja),
- Międzynarodowy Dzień Rzucania Palenia (16 listopada).
Mimo odmiennej genezy tych dwu akcji i nieco innych akcentów programowych spaja
je upowszechnianie idei uwolnienia ludności od ryzyka chorób odtytoniowych. W 2006 roku
motywem przewodnim całorocznej kampanii była teza, że każdy dym tytoniowy bez względu
na rodzaj wyrobu tytoniowego, z którego pochodzi, jest równie niebezpieczny – może być
przyczyną poważnego (śmiertelnego) zagrożenia. W naszym kraju, gdzie dominującą formą
palonego tytoniu są papierosy, że żaden ich rodzaj i żadna liczba wypalonych papierosów nie
jest bezpieczna – zatem „Każdy papieros niszczy twoje zdrowie”.
1.1. Światowy Dzień bez Tytoniu (31 maja)
Od 1988 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) 31 maja – w Światowym Dniu
Bez Tytoniu stara się zwrócić uwagę ludzi na kwestię zdrowotnych, społecznych
i ekonomicznych skutków palenia tytoniu. Każdego roku organizatorzy koncentrują się na
innym aspekcie problemu. Motywem przewodnim Światowego Dnia bez Tytoniu w roku
2006 było hasło: „Każdy papieros niszczy Twoje zdrowie!”. Zwraca ono uwagę na fakt, że
palenie tytoniu w każdej formie i ilości stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia. Epidemia
przedwczesnych zgonów osób w średnim wielu jest problemem o niewyobrażalnej skali,
a przyczyną tego stanu rzeczy jest w dużej mierze palenie tytoniu. Obserwowane w latach
20
sześćdziesiątych i siedemdziesiątych w krajach anglosaskich i skandynawskich zahamowanie
wzrostu umieralności i zapadalności na choroby układu krążenia, nowotwory złośliwe płuca
i inne poważne schorzenia spowodowane było, jak oceniają badacza, właśnie spadkiem
palenia tytoniu. Tytoń to największy pojedynczy czynnik ryzyka przedwczesnych zgonów
możliwy do wyeliminowania.
Wszelka reklama tytoniu w prasie, w mediach elektronicznych, na plakatach, została
w naszym kraju skutecznie wyeliminowana od grudnia 2001 r. Od stycznia 2004 roku
zabronione jest zachęcanie do palenia tytoniu sugestiami (napisami, symbolami itp.)
o mniejszej szkodliwości określonych gatunków. Na rynku występują jednak różne rodzaje
papierosów, a niektóre z nich uważane są przez palaczy za „łagodniejsze” lub „mniej
szkodliwe”. Podobnie wielu palaczy usprawiedliwia swój nałóg ograniczaniem liczby
wypalanych papierosów.
Tym wszystkim palaczom, a także zaczynającym i próbującym bezpiecznie „popalać”
dedykowany był główny przekaz kampanii, że jedyne bezpieczne papierosy – to papierosy nie
wypalone.
Do zorganizowanej, koordynowanej przez Centrum Onkologii w Warszawie akcji
Światowego Dnia bez Tytoniu przyłączyło się wiele instytucji i organizacji (szpitale,
przychodnie, szkoły, samorzady lokalne, stacje sanitarno-epidemiologiczne, ośrodki kultury
itp.), których przedstawiciele w liczbie 189 osób uczestniczyli w spotkaniu organizacyjnym
31 marca 2006 r. Celem spotkania było przekazanie informacji na temat realizowanych
aktualnie programów antytytoniowych oraz zapoznanie uczestników z wskazówkami i
założeniami tegorocznej akcji Światowego Dnia bez Tytoniu. W referatach przedstawiono
aktualne informacje dotyczące problemu palenia tytoniu i doświadczenia praktyczne:
− „Miejsca publiczne wolne od dymu tytoniowego”, − „Opinia Polaków dotycząca palenia w miejscach publicznych”, − „Rzeszów, miasto wolne od dymu tytoniowego”, − „Zadania dla Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych.
W kwietniu przekazano materiały edukacyjne i informacyjne wszystkim podmiotom
w kraju, które włączyły się do akcji i złożyły odpowiednie zamówienia. Ogółem materiały
rozesłano do 565 współorganizatorów (stacji sanitarno-epidemiologicznych, szkół, placówek
ochrony zdrowia, placówek upowszechniania kultury, instytucji samorządowych). Akcja objęła swym zasięgiem teren całego kraju, choć w poszczególnych regionach ze
zróżnicowanym nasileniem. Formy prowadzonych działań były w zasadzie zbliżone:
oplakatowywanie głównych punktów miast, przemarsze, happeningi uliczne, tworzenie
21
punktów poradnictwa „jak rzucić palenie” poszerzonych o możliwość wykonania różnych
pomiarów medycznych, rozdawanie antytytoniowych materiałów edukacyjnych, akcje
szkolne (konkursy plastyczne i literackie, inscenizacje, prelekcje).
Ważnym elementem akcji było uruchamianie lokalnych telefonicznych porad „jak
rzucić palenie”. Zwykle działały przy placówkach ochrony zdrowia, np. w Lublinie,
Bydgoszczy, w Kutnie.
Działaniom tym towarzyszyła informacyjna kampania medialna od 28 maja do
1 czerwca, w ktorej emitowano wywiady, dyskusje, porady, a także informacje o przebiegu
akacji w Warszawie i w innych miastach. Do kampanii włączyły się 3 programy telewizji
publicznej, TVN24, program 1 i 3 Polskiego Radia, Radio BIS, Radio Kolor, Radio dla
Ciebie, Radio Eska. Informacje o akcji były publikowane w 5 gazetach ogólnopolskich oraz
wielu dziennikach regionalnych i czasopismach.
Centralna akcja w Warszawie miała istotne znaczenie ze względu na ponadregionalny
zasięg dzięki przekazom stacji radiowych i telewizyjnych wymienionych wyżej.
Dla mieszkańców Warszawy szczególne znaczenie miały imprezy uliczne i inne
otwarte propagujące treści kampanii i zachęcające do zainteresowania stanem zdrowia,
a zwłaszcza do odrzucenia tytoniu:
- parada ponad tysiąca dzieci i młodzieży na Trakcie Królewskim (harcerze, dzieci z Pałacu Młodzieży, szkoły promujące zdrowie,
- promocja zdrowia na Placu Zamkowym (Poradnia Pomocy Palącym, pomiary medyczne, rozdawanie materiałów edukacyjnych),
- poradnia dla palaczy chcących zaprzestać palenia w zabytkowych wozach tramwajowych oraz w siedzibie Urzędu Dzielnicy Praga Południe,
- patrole policyjne pouczające kierowców o szkodliwości palenia tytoniu podczas kierowania pojazdem,
- punkt badań medycznych i porad dla palących Instytutu Kardiologii,
- rodzinny festyn sportowy z pokazami ratownictwa i punktem informacyjnym dla palących.
1.2. Konferencja Naukowa „Tytoń albo zdrowie” im. prof. F. Venuleta
Konferencja organizowana jest co roku przez Centrum Onkologii – Instytut w
Warszawie i Obywatelską Koalicję „Tytoń albo Zdrowie” W 2006 r. (7-8 listopada)
konferencja została zorganizowana w Centrum Psychologiczno-Pastoralnym „Metanoia” w
Płocku z udziałem ponad 390 osób ze środowisk zaangażowanych w działalność
antytytoniową.
22
W programie konferencji przedstawiono referaty charakteryzujące:
− rozwój, stan aktualny i perspektywy akcji antytytoniowych,
− aktualne problemy i wyzwania, zwłaszcza palenie tytoniu w miejscach publicznych,
− biologiczne i psychiczne aspekty uzależnienia od tytoniu,
a w sesji warsztatowej dyskutowano nad szczególnymi problemami w różnych środowiskach
społecznych, rolą szkoły, zakładu opieki zdrowotnej, samorządów i społeczności lokalnych w
tworzeniu środowiska wolnego od dymu tytoniowego.
1.3. Międzynarodowy Dzień Rzucania Palenia (16 listopada)
Już po raz 16. przeprowadzono jesienną edycję akcji „Rzuć palenie razem z nami” z
finałem w Międzynarodowym Dniu Rzucania Palenia – 16 listopada. Jak zwykle celem było
zachęcenie jak największej grupy palaczy do zerwania z nałogiem. Aby dotrzeć z tym
przesłaniem do jak największej liczby palących, przeprowadzono cały szereg działań
mających na celu zwrócenie uwagi opinii publicznej na skutki palenia tytoniu oraz stworzenie
osobom palącym wsparcia i pomocy w rzucenie palenia.
W spotkaniu organizacyjnym w Centrum Onkologii w Warszawie 6 października
uczestniczyło 150 osób (pracownicy naukowi, lekarze, pielęgniarki, wychowawcy szkolni,
instruktorzy, terapeuci oraz pracownicy stacji sanitarno-epidemiologicznych z całej Polski), które
otrzymały informacje, wskazówki i informacje dotyczące organizowania akcji.
Akcja centralna w Warszawie znacznie ograniczona w stosunku do akcji wiosennej
sprowadzała się do ulicznej Poradni Pomocy Palącym na Placu Konstytucji i instruktażu ćwiczeń
fizycznych ze sprzętem udostępnionym przez Akademicki Związek Sportowy.
Główny ciężar akcji był przeniesiony na działania w wybranych ośrodkach na terenie kraju,
koordynowane przez Centrum Onkologii w Warszawie:
Samodzielny Publiczny ZOZ w Nowej Dębie: • wykłady dla III klas gimnazjów połączone z wyświetleniem filmu ”Nikotyna –
legalny narkotyk”, • konkursu na plakat pod hasłem ”Każdy papieros niszczy Twoje zdrowie”, • stoiska z pomiarami medycznymi i materiałami edukacyjnymi;
Związek Harcerstwa Polskiego, Chorągiew Stołeczna: • program „Jestem OK,. nie palę” w gromadach zuchowych, drużynach harcerskich, • szkolenia dla instruktorów;
Stowarzyszenie „Zdrowie i My”, Warszawa: • akcja „Rzuć palenie razem z nami” w supermarkecie Agent;
23
Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej: • festyn zdrowotny „Wygraj zdrowie” w szkole podstawowej na Mokotowie (pokaz
gimnastyki zdrowotnej, zorganizowanie konkurencji sportowych), • pokaz filmu „Palenie tytoniu a fizjologia człowieka”, • warsztaty na temat psychologicznych metod wspierania osób rzucających palenie
i sposobów radzenia sobie ze stresem;
Urząd Gminy Łask: • uruchomienie punktów medycznych w sklepach dla osób palących w sklepach
(wykonywanie spirometrii, pomiar tlenku węgla w wydychanym powietrzu, udzielanie porad „jak rzucić palenie”),
• uruchomienie punktów konsultacyjnych w 3 przychodniach lekarskich, gdzie pacjenci mogli skorzystać z porady lekarskiej i bezpłatnej nikotynowej terapii zastępczej;
• zorganizowanie konkursów plastycznych dla przedszkolaków i gimnazjalistów oraz wystawy pokonkursowej w czytelni biblioteki miejskiej,
• zorganizowanie spartakiady dla uczniów szkół podstawowych;
Zespół Szkolno-Przedszkolny w Grodzisku Maz.: • program „Szkoła i dom wolne od dymu tytoniowego – moda na zdrowie”;
Kutnowski DomKultury: • konkurs plastyczny „Rzuć palenie razem z nami” dla uczniów szkół
gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, • konkurs literacki „Nie palę”, • konkurs multimedialny „Czyste płuca są trendy” dla uczniów szkół gimnazjalnych
i ponadgimnazjalnych, • konkurs na hasło antytytoniowe „Dramat nałogu” dla uczniów szkół
podstawowych, • konkurs teatralny na scenkę antytytoniową dla uczniów wszystkich typów szkół, • konkurs plastyczny „Mamo tato nie pal” dla przedszkolaków i uczniów szkół
podstawowych; Miejski Ośrodek Profilaktyki Zdrowotnej w Łodzi:
• 4-tygodniowa emisja w telewizji kablowej reklamy społecznej promującej styl życia bez papierosa;
1.4. Udział Państwowej Inspekcji Sanitarnej w kampanii antytytoniowej.
W przygotowaniu i przeprowadzeniu ogólnopolskiej kampanii antytytoniowej –
związanej zarówno z Światowym Dniem bez Tytoniu, jak i Międzynarodowym Dniem
Rzucania Palenia – istotną rolę pełniły stacje sanitarno-epidemiologiczne podejmując
inicjatywy profilaktyki antytytoniowej w społecznościach lokalnych w wielu
miejscowościach na terenie całego kraju. Działalność stacji sanitarno-epidemiologicznych
koncentrowała się na:
a) inicjowaniu akcji lokalnych, pozyskiwaniu organizatorów, instruowaniu i szkoleniu
realizatorów,
24
b) organizowaniu imprez budzących zainteresowanie ochroną zdrowia przed ryzykiem chorób
odtytoniowych z pomocą szkół, domów kultury, zakładów pracy, władz lokalnych,
organizacji pozarządowych, lokalnej prasy, radia i telewizji (konkursy, pogadanki,
wystawy, projekcje multimedialne, imprezy plenerowe,
c) dystrybucji materiałów edukacyjnych i informacyjnych.
Szerokie rozpowszechnienie idei kampanii i pobudzenie aktywności ośrodków
lokalnych zapewniła liczna grupa specjalistów d.s. promocji zdrowia z 16 wojewódzkich i
318 powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych.
2. Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym
W Centrum Onkologii w Warszawie pod numerem 0-801 108 108 funkcjonowała
ogólnopolska Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym (TPPP).
Zakres działalności TPPP:
udzielanie informacji o korzyściach wynikających z zaprzestania palenia oraz szkodliwości palenia tytoniu i mechanizmach uzależnienia;
pomoc dzwoniącym pacjentom w analizie głębokości ich uzależnienia od tytoniu oraz wzmocnienie motywacji do zaprzestania palenia;
udzielanie informacji o możliwych metodach rzucenia palenia opartych na farmakoterapii i psychoterapii;
proaktywne wspieranie pacjentów w przygotowaniu i przeprowadzeniu próby rzucenia palenia;
udzielanie wsparcia w chwilach kryzysu po odstawieniu wyrobów tytoniowych;
udzielanie informacji o istniejących w Polsce poradniach stacjonarnych konsultujących w zakresie uzależnienia od tytoniu przez lekarzy, psychologów i dietetyków;
bezpłatna wysyłka materiałów informacyjnych;
wspieranie członków rodzin osób uzależnionych od tytoniu;
Poradnia zatrudnia psychologa oraz przeszkolonych i doświadczonych konsultantów.
Od stycznia do końca grudnia 2006 roku praca odbywała się w trybie dwuzmianowym,
według następującego schematu:
od poniedziałku do piątku - w godzinach od 11.00 do 19.00
soboty od 11.00 do 15.00.
Ogółem od stycznia do grudnia 2006 roku poradnia pracowała przez 2176 godzin.
Poradnia oferuje osobom dzwoniącym usługę reaktywną i proaktywną. W 2006 roku
rozmowy pro-aktywne (inicjowane przez pracownika Poradni) stanowiły prawie 20%
wszystkich odbytych rozmów.
25
Najwięcej rozmów odbyło się w miesiącach: styczeń (miesiąc podejmowania decyzji
o zaprzestaniu palenia), październik i listopad (miesiąc akcji „Rzuć palenie razem z nami”
i wielu informacji medialnych).
Charakterystyka osób dzwoniących:
Osoba korzystająca najczęściej z usług poradni, to mężczyzna w wieku od 19 do 30,
mieszkający w mieście, wypalający przeciętnie do 20 papierosów dziennie, który numer do
poradni uzyskał z paczki papierosów. Mężczyźni dwukrotnie chętniej korzystają z pomocy
poradni niż kobiety. Znacznie chętniej dzwonią osoby z miast (84% ogółu telefonów) niż
ze wsi (16%). Najczęstszym motywem podejmowania prób zaprzestania palenia są względy
finansowe i zdrowotne.
3. Opracowanie, druk i kolportaż materiałów edukacyjnych
Na użytek instytucji i organizacji uczestniczących w kampanii na terenie kraju
opracowano i wydano materiały informacyjne i edukacyjne:
Rodzaj Nakład Tytuł plakat 1 Format A1 150 000 Rzuć palenie razem z nami
plakat 2 Format A1 20 000 Chcesz rzucić palenie? Zadzwoń!
Wymuszone bierne palenie jest tak samo groźne jak palenie aktywne Miejsce pracy bez papierosa – wymierne korzyści Dzieci palących rodziców też będą palaczami Nie wymuszaj na dziecku biernego palenia Ile pieniędzy spalasz z każdym papierosem? Co można mieć zamiast papierosów? Nie zaczynaj palić Oto niektóre z toksycznych składników dymu tytoniowego Palenie niszczy zdrowie na co najmniej 50 sposobów Palenie zabija na co najmniej 20 sposobów Palenie powoduje wypadki samochodowe Jak powstrzymać się od palenia podczas jazdy?
7 ulotek (druk dwustronny) po 300 000
Palenie tytoniu jest chorobą!
Twój lekarz może ci pomóc! Test motywacji do zaprzestania palenia
2 ulotki (testy) po 400 000 Test uzależnienia od tytoniu
1 ulotka kolorowa 100 000 Wykręć numer, rzuć palenie Rzuć palenie, zadzwoń do Telefonicznej Poradni Pomocy Palącym
26
Jak rzucić palenie i nie utyć − kontrola masy ciała Jak rzucić palenie i nie utyć − indeks glikemiczny
2 ulotki kolorowe po 100 000 Chcesz rzucić palenie i nie utyć? Piramida zdrowia
ulotka samoprzylepna 150 000 Rzuć palenie razem z nami
ulotka samoprzylepna 50.000 Chcesz rzucić palenie? Zadzwoń!
Kontrola przestrzegania prawa w obrocie wyrobami tytoniowymi.
1. Kontrola przestrzegania zakazu reklamy i promocji wyrobów tytoniowych Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w swojej działalności realizował
działania określone w Programie dwutorowo:
bezpośrednio, w ramach swoich kompetencji określonych w ustawie z dnia 16
kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz. U z 2003 r.
Nr 153, poz. 1503 ze zm.) oraz ustawie z dnia 2000 r. o ochronie konkurencji
i konsumentów (tekst jedn. Dz. U z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 ze zm.), a także
pośrednio - poprzez działania Inspekcji Handlowej.
W roku 2006 Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie dostrzegł na rynku
reklamy oraz sprzedaży wyrobów tytoniowych nieprawidłowości, które mogłyby zostać
uznane za praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów, a tym samym uzasadniać
podjęcie stosownej interwencji na podstawie przepisów ww. ustawy o ochronie konkurencji
i konsumentów.
Jednocześnie organy Inspekcji Handlowej w czasie prowadzonych w roku 2006
kontroli badały przestrzeganie przepisów ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie
zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 1996 r. Nr
10, poz. 55 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lutego 2004 r. w sprawie
badania zawartości niektórych substancji w dymie papierosowym oraz informacji i ostrzeżeń
zamieszczanych na opakowaniach wyrobów tytoniowych (Dz.U. Nr 31, poz. 275 ze zm.).
Według danych przekazanych przez Główny Inspektorat Inspekcji Handlowej (stan na
dzień 11 stycznia 2007 r.), organy Inspekcji Handlowej skontrolowały prawidłowość
zamieszczonych informacji i ostrzeżeń na ok. 30 tys. partii wyrobów tytoniowych w ok. 5 tys.
placówek handlowych i gastronomicznych nie stwierdzając nieprawidłowości.
27
Jednocześnie w około 40 zakładach gastronomicznych stwierdzono niewprowadzenie
zakazu palenia i niewyodrębnienie miejsc lub pomieszczeń, gdzie wolno palić wyroby
tytoniowe, co stanowi naruszenie art. 5 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy o ochronie zdrowia przed
następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.
Wobec winnych kierowano wnioski o ukaranie do wydziałów ds. wykroczeń sądów
rejonowych.
2. Zwalczanie nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia l lipca 2003 r. w sprawie
Pełnomocnika Rządu do Spraw Zwalczania Nieprawidłowości Finansowych na Szkodę
Rzeczypospolitej Polskiej lub Unii Europejskiej (Dz.U. Nr 119, poz. 1113, z późn. zm.)
ustanowiony został Pełnomocnik Rządu, do którego zadań należy inicjowanie,
koordynowanie i realizacja zadań mających na celu zabezpieczenie interesów finansowych
Rzeczypospolitej Polskiej lub Unii Europejskiej. Do realizacji tych zadań powołany został
Międzyresortowy Zespół ds. Zwalczania Nieprawidłowości Finansowych na Szkodę
Rzeczypospolitej Polskiej lub Unii Europejskiej. W ramach tego Zespołu utworzonych
zostało kilka grup roboczych. Ze względu na wagę problemu, jakim jest przemyt i nielegalny
obrót wyrobami tytoniowymi, decyzją nr 3 z dnia 20 października 2003 r. Pełnomocnik
Rządu powołał Międzyresortową Grupę Roboczą do spraw zwalczania przemytu papierosów.
Grupa skupia ekspertów reprezentujących wszystkie służby właściwe do przeciwdziałania
i zwalczania nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi: Policji, Służby Celnej, Straży
Granicznej i organów kontroli skarbowej.
Z dniem l stycznia 2005r., w ramach działalności Grupy Roboczej uruchomiony został
międzyresortowy system przepływu informacji o zajętych wyrobach tytoniowych. System
obejmuje m.in. bazę danych o wszystkich ujawnieniach wyrobów tytoniowych dokonanych
przez organy Policji, Służby Celnej i Straży Granicznej, zapewnia także stałą wymianę
informacji pomiędzy wyżej wymienionymi służbami. Operatorem systemu, obsługującym na
bieżąco także bazę danych, jest Departament Kontroli Celno-Akcyzowej i Kontroli Gier
Ministerstwa Finansów. Od l lipca 2006r. do systemu włączone zostały także organy kontroli
skarbowej. Aktualnie Międzyresortowa Grupa Robocza pracuje nad projektem nowego
arkusza meldunkowego, który pozwoli na gromadzenie danych niezbędnych do
przekazywania informacji Komisji Europejskiej oraz realizacji umowy zawartej z koncernem
Philip Morris.
28
We wszystkich izbach celnych rozwijane były tzw. Grupy Mobilne - dynamiczne
jednostki kontrolne, obsadzone przez doświadczonych i odpowiednio wyszkolonych
funkcjonariuszy. Jednostki te podejmują i realizują działania kontrolne na terenie całego
kraju: przede wszystkim na drogach, bazarach i targowiskach oraz w siedzibach podmiotów
gospodarczych i na posesjach prywatnych.
W 2006r. organy celne dokonały (wg wstępnych, orientacyjnych danych) 115.716
ujawnień prób nielegalnego wprowadzenia do obrotu wyrobów tytoniowych, w których
zajęły łącznie 388.304 tys. sztuk papierosów różnych marek.
Ujawnienia dokonywane były przede wszystkim na przejściach granicznych oraz
w strefie nadgranicznej na wschodniej granicy państwa, przy próbach wywozu z terytorium
Polski do innych państw UE, przede wszystkim Austrii, Niemiec i Wielkiej Brytanii oraz
wewnątrz kraju.
W 2005 r. Straż Graniczna ujawniła przemyt papierosów szacunkowej wartości
32.891.620 zł, co stanowiło wzrost o 15,3% w porównaniu do roku 2004. Natomiast w roku
2006 ujawniony przemyt papierosów był zbliżony do ujawnionego przemytu w 2005 r. i jego
szacunkowa wartość wyniosła 32.151.481 zł.
Walce z przemytem sprzyjają również zmiany dokonywane w przepisach prawa.
Tytułem przykładu należy wymienić zmianę przepisów ustawy z dnia 10 września Kodeks
karny skarbowy (Dz.U. Nr 83, poz. 930), dzięki której sądy orzekając w sprawach karnych
skarbowych o przepadku pochodzących z nielegalnej produkcji bądź przemytu wyrobów
tytoniowych, jednocześnie zarządzają ich niszczenie. Ma to istotne znaczenie, bowiem
wyroby tytoniowe z nielegalnych źródeł nie są sprzedawane w drodze egzekucji i nie trafiają
na polski rynek.
Aktualizacja przepisów prawa dotyczących wyrobów tytoniowych
Harmonizacja polskiego prawa z prawem Unii Europejskiej.
Nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu
i wyrobów tytoniowych dokonana w 2003 r., a następnie wydanie w 2004 r. rozporządzenia
Ministra Zdrowia w sprawie badania zawartości niektórych substancji w dymie
papierosowym oraz informacji i ostrzeżeń zamieszczanych na opakowaniach wyrobów
tytoniowych zapewniły zgodność polskiego prawa z dyrektywą 2001/37WE w sprawie
dostosowania ustaw, rozporządzeń i przepisów administracyjnych państw członkowskich
29
dotyczących produkcji, prezentacji i sprzedaży wyrobów tytoniowych, a także z dyrektywą
2003/33/WE w sprawie dostosowania przepisów ustawowych, wykonawczych
i administracyjnych państw członkowskich związanych z reklamą i sponsorowaniem
produktów tytoniowych.
Przepisy rozporządzenia zawierały m.in. ograniczenie dopuszczalnej zawartości
szkodliwych w dymie papierosowym: substancji smolistych do 10 mg, tlenku węgla do
10 mg, nikotyny do 1 mg na jeden papieros, ale ograniczenia te dotyczyły papierosów
wprowadzanych na rynek polski. Dyrektywa 2001/37/WE wymaga jednak, by te ograniczenia
od 1 stycznia 2007 roku dotyczyły również papierosów przeznaczonych na eksport poza
obszar Unii Europejskiej. Dlatego w lipcu 2006 roku dokonano zmiany w rozporządzeniu,
która wymienionymi wyżej normami dopuszczalnej zawartości szkodliwych objęła zarówno
papierosy wprowadzane na polski rynek, jak i produkowane na terenie Polski.
Ograniczenia reklamy wyrobów tytoniowych i sponsoringu firm tytoniowych
wymagane dyrektywą 2003/33/WE zostały dokonane w ustawie o ochronie zdrowia przed
następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych już w latach 1995 i 1999, dzięki
czemu od 2001 roku reklama wyrobów tytoniowych jest zabroniona we wszelkiej prasie,
radiu, telewizji i na plakatach. Zabronione jest również sponsorowanie przez firmy tytoniowe
działalności sportowej, kulturalnej, oświatowej, zdrowotnej i społeczno-politycznej.
W nowelizacji ustawy w roku 2003 uzupełniono jedynie ograniczenia reklamy wprowadzając
zakaz reklamy tytoniu w środkach usług informatycznych.
Stymulowanie wzrostu cen wyrobów tytoniowych.
Polityka podatkowa wobec wyrobów tytoniowych
Stosownie do postanowień art. 2 ust. l Dyrektywy Rady 92179/EWG z dnia 19
października 1992 r. w sprawie zbliżenia podatków od papierosów (z późn. zm.) wymagane
jest obciążenie papierosów podatkiem akcyzowym w wysokości 57% detalicznej ceny
sprzedaży papierosów należących do najpopularniejszej kategorii cenowej, na którą
występuje największy popyt i osiągnięcie kwoty akcyzy w wysokości 64 EURO na 1000
sztuk papierosów.
Najpopularniejsza kategoria cenowa (NKC) na 2006 r. obejmowała papierosy o cenie
detalicznej 5,85 zł za 20 sztuk, tj. 292,50 zł na 1000 sztuk papierosów. Akcyza ogółem (w
30
wyrażeniu kwotowo-procentowym) dla NKC papierosów wyniosła w 2006 r. 166.67 zł/l000
sztuk, tj. 42,54 EURO/l000 sztuk (przy kursie 1 EURO = 3,918 zł). Zatem udział podatku
akcyzowego w cenie detalicznej dla NKC stanowił 56,98 % i był bliski zapisanemu w
dyrektywie poziomowi 57 %. Tym niemniej akcyza dla NKC wynosząca 42,54 EURO/l000
sztuk była niższa od unijnego minimum podatkowego 64 EURO/1000 sztuk, co skutkuje
koniecznością wysokiego wzrostu akcyzy w latach następnych w celu dostosowania do
pełnego minimum podatkowego.
Podkreślenia wymaga fakt, że Polska uzyskała okres przejściowy na osiągnięcie
unijnego minimum podatkowego (64 EURO/1000 sztuk papierosów) do 31 grudnia 2008 r.,
co oznacza, że proces pełnej harmonizacji akcyzy na papierosy został rozłożony w czasie.
Uzyskanie okresu przejściowego nie zwalnia Polski od corocznych, wysokich (znacznie
powyżej inflacji) podwyżek akcyzy na papierosy.
Zgodnie z prowadzoną polityką akcyzową w zakresie papierosów polegającą na
znacznym podwyższaniu akcyzy - od 16 stycznia 2006 r. łączny podatek kwotowo-
procentowy wzrósł o 16 %, co spowodowało, że stawka kwotowa na papierosy ukształtowała
się na poziomie 75,12 zł/l 000 sztuk, a stawka procentowa wyniosła 31,30 % ceny detalicznej.
Dodatkowo na uwagę zasługuje fakt, iż w celu przeciwdziałania tendencji obniżania
cen przez producentów papierosów, Polska od grudnia 2004 r. stosuje mechanizm minimalnej
stawki akcyzy na papierosy, przewidziany w art. 16 ust. 5 Dyrektywy Rady 95/59/WE z dnia
27 listopada 1995 r. w sprawie podatków innych niż obrotowe, wpływających na spożycie
wyrobów tytoniowych (z późn, zm.). Stawka ta na 2006r. została ustalona na poziomie 150,00
zł/l000 sztuk. Mechanizm stosowania przedmiotowej stawki polega na tym, że jeżeli akcyza
wyliczona przy zastosowaniu obowiązujących w 2006 r. stawek akcyzy, tj. kwotowej
w wysokości 75,12 zł/l000 sztuk i procentowej w wysokości 31,30 %, liczonej od ceny
detalicznej wydrukowanej na pojedynczym opakowaniu papierosów, była niższa od
określonej rozporządzeniem Ministra Finansów minimalnej stawki akcyzy, stosuje się tę
minimalną stawkę akcyzy. A zatem obowiązywanie minimalnej stawki akcyzy powodowało,
iż papierosy na polskim rynku nie mogły być obciążone akcyzą niższą niż 150,00 zł/l 000
sztuk, Tym samym wzrosło dodatkowo obciążenie akcyzą papierosów, z dolnego segmentu
cenowego, objętych minimalną stawką akcyzy.
Biorąc powyższe pod uwagę należy zauważyć, iż Minister Finansów realizując
określoną politykę podatkową poprzez sukcesywne podwyższanie stawek podatku
31
akcyzowego na wyroby tytoniowe z jednej strony wypełnia zobowiązania związane z pełnym
dostosowaniem stawek akcyzy od wyrobów tytoniowych do wymogów UE, z drugiej strony
oddziaływuje na politykę cenową producentów wyrobów tytoniowych, stymulując podwyżki
cen tych wyrobów. Rosnące ceny wyrobów tytoniowych determinują ich dostępność dla
konsumentów, stanowią czynnik zachęcający do ograniczenia ich używania lub całkowitej
rezygnacji z palenia, przyczyniając się do zawężania kręgu palaczy, co z kolei sprzyja
wypełnieniu celów zdrowotnych.
Wymiernym efektem stosowanej przez Ministra Finansów w 2006 r. polityki
akcyzowej w zakresie wyrobów tytoniowych jest spadek sprzedaży papierosów gotowych.
Sprzedaż ta w roku 2005 kształtowała się na poziomie ca 74,4 mld sztuk, natomiast w roku
2006 wyniosła 72,4 mld sztuk. A zatem w roku 2006 w porównaniu z rokiem poprzednim
nastąpił ca 3 % spadek sprzedaży papierosów gotowych.
Podkreślenia wymaga fakt, iż realizując politykę podatkową w zakresie określania
corocznych podwyżek akcyzy na papierosy, a tym samym na pozostałe wyroby tytoniowe
brany jest pod uwagę zmieniający się corocznie poziom najpopularniejszej kategorii cenowej
papierosów (NKC) oraz kurs EURO. Parametry te bowiem są punktami odniesienia,
pozwalającymi, w każdym kolejnym roku ustalić stopień zaawansowania realizacji przez
Polskę jej zobowiązań w zakresie spełnienia wymogów mi. 2 ust. l Dyrektywy Rady
92179EWG (z późno zm.), tj. osiągnięcia poziomu akcyzy w wysokości 64,00 EURO/l000
sztuk papierosów.
Od 15 stycznia 2007 r. nastąpiła kolejna 13 % podwyżka akcyzy na wyroby tytoniowe.
Tym niemniej na skutek prowadzonych, przez producentów wyrobów akcyzowych, wojen
cenowych, wywołanych wysokimi podwyżkami akcyzy nastąpi spadek obowiązującej na
2007 r. najpopularniejszej kategorii cenowej papierosów. Aktualnie w Ministerstwie
Finansów trwają prace nad wyznaczeniem obowiązującej na 2007 r. NKC papierosów.
Prawdopodobnie ukształtuje się ona na poziomie 4,85 zł/20 sztuk (242,50 zł/l000 sztuk)
i będzie niższa od NKC papierosów z roku 2006 r. wynoszącej 5.85 zł/20 sztuk ( 292,50 zł za
l000 sztuk) o 17,l %. Biorąc zatem pod uwagę niższy poziom NKC papierosów i zwyżkę
kursu EURO, osiągnięcie do końca 2008 r. poziomu akcyzy w wysokości 64,00 EURO/l000
sztuk papierosów wymagać będzie podwyżek akcyzy na 2008 i na 2009 rok na poziomie
powyżej 20 %.
32
Finansowanie Programu
Z części budżetu będącej w dyspozycji Ministra Zdrowia przeznaczono w 2006 na
realizację programu 1 mln zł. Była to kwota wprawdzie dwukrotnie większa niż w kilku
poprzednich latach, ale nadal możliwości finansowe pozostają dalece niewystarczające
w stosunku do realnych potrzeb ochrony zdrowia.
Kwota ta była przeznaczona na sfinansowanie:
− kampanii „Rzuć palenie razem z nami” 270.000 zł
w tym: „Światowy Dzień bez Tytoniu” – 90.000 zł „Międzynarodowy Dzień Rzucania Palenia” – 160.000 zł Konferencja Naukowa „Tytoń albo Zdrowie” – 20.000 zł
− opracowania i druku materiałów edukacyjnych 275.000 zł
− prowadzenia poradni telefonicznej 300.000 zł
− monitoringu programu 90.000 zł
− kosztów obsługi programu 65.000 zł
Wyodrębnione, policzalne koszty w resorcie edukacji wyniosły 485.000 zł, z tego
dofinansowanie programów profilaktyki problemów dzieci i młodzieży – 230.000 zł
i dofinansowanie projektów zgłoszonych do konkursu programów profilaktycznych –
255.000 zł.
W resorcie spraw wewnętrznych i administracji na realizację zadań programu przeznaczono
ponad 133.000 zł.
Ogółem wyodrębnione koszty programu sfinansowane z budżetu państwa wyniosły
ponad 1.618 tys. zł. Suma ta nie obejmuje kosztów działalności interwencyjnej i edukacyjnej
w środowisku młodzieży wojskowej, gdzie kosztów tych nie wyodrębniono. Niepoliczone są
także koszty samorządów terenowych, które włączając się do kampanii organizowały
i finansowały akcje lokalne ze środków własnych.
Monitorowanie i ocena efektywności Programu
1. Skuteczność akcji „Rzuć palenie razem z nami”
W 2006 r. przeprowadzono ocenę skuteczności działań podjętych w ramach kampanii
zdrowotnej "Rzuć palenie razem z nami". Badania zostały przeprowadzone metodą wywiadu
kwestionariuszowego na reprezentatywnych 1005-osobowych próbach ludności Polski
w wieku 15 lat i więcej.
33
Podobnie jak w latach ubiegłych stwierdzono, że akcja ma nadal bardzo szeroki
odbiór społeczny i spełnia swoje cele, docierając do większości palaczy i wspomagając ich
w zmianie postaw wobec palenia, w tym zerwaniu z uzależnieniem. W 2006 r. liczba
dorosłych Polaków, którzy słyszeli o akcji wyniosła szacunkowo 22,9 mln (72%), z czego
8,6 mln żywo się nią interesowało. Kampanią interesowała się zdecydowana większość
codziennych palaczy tytoniu (77%), a także byłych palaczy tytoniu (78%). Przesłanie
kampanii dotarło również do wielu Polaków nigdy niepalących tytoniu (67%).
Najważniejszym wskaźnikiem kampanii jest jej wpływ na proces rzucania palenia przez
Polaków. Szacuje się, że organizowana w 2006 r. akcja "Rzuć palenie razem z nami" miała
wpływ na około 2,3 mln palaczy, z czego ok. 1,7 mln próbowało ograniczyć palenie tytoniu,
ok. 500 tys. podjęło próbę zerwania z uzależnieniem, a aż 100 tys. twierdzi, że zaprzestało
palenia dzięki akcji.
2. Częstość palenia
Wyniki badania przeprowadzonego w roku 2006 pokazują, że w populacji mężczyzn
odsetek codziennie palących wynosił w 2006 r. 37%, okazjonalnie palących 2%, ekspalaczy
23%, a nigdy niepalących 39%. W populacji kobiet 23% paliło codziennie, 2% okazjonalnie,
13% stanowiły ekspalaczki, a 63% osoby nigdy niepalące. Szacuje się liczbę codziennie
palących na ok. 9,2 mln, ekspalaczy na ok. 5,7 mln, a nigdy niepalących na 16,2 mln.
Polacy ciągle palą dużo papierosów dziennie (mężczyźni średnio 17 papierosów,
kobiety − 13 papierosów), czynią tak przez wiele lat (mężczyźni średnio 22 lata, kobiety − 20
lat), a zaprzestanie palenia tytoniu następuje w obu grupach płci ok. 38 r. ż.. 81% mężczyzn
i 58% kobiet wypaliło w swoim życiu przynajmniej 1 papierosa, przy czym 54% mężczyzn
i 41% kobiet eksperymentując z tytoniem w okresie dzieciństwa lub młodości potem nie
kontynuowało palenia. Dokonana w badaniu analiza wyników testu Fagerströma pokazuje, że
pośród kontynuujących codzienne palenie Polaków, 19% mężczyzn i 12% kobiet uzależniona
jest biologicznie od tytoniu (≥7 punktów w skali Fagerströma), tj. około 1,5 mln palących.
3. Wymuszone bierne palenie
Bierna ekspozycja na dym tytoniowy jest zjawiskiem powszechnym. Palenie w
obecności osób niepalących jest udziałem 81% palących; 54% pali w obecności dzieci, 33%
w obecności kobiet w ciąży. Na bierne palenie w domu narażonych jest 33% niepalących,
a w zakładzie pracy przebywając w tym samym pomieszczeniu z osobą palącą – 12%. Na
bierną ekspozycją na dym tytoniowy w jeszcze większym stopniu narażeni są sami palacze:
34
w domu w 76%, a w pracy w 27%. Poważnym problemem jest ekspozycja na dym tytoniowy
w miejscach publicznych, zwłaszcza wśród ludzi młodych. Wśród 20-29-latków 35% wdycha
dym tytoniowy w barach, 31% w pubach, a 27% w dyskotekach lub klubach muzycznych.
Ogółem, co dziesiąta osoba niepaląca inhaluje dym tytoniowy w miejscach publicznych.
4. Opinie na temat wprowadzenia zakazu palenia w miejscach publicznych
67% Polaków (61% mężczyzn i 73% kobiet) opowiada się za wprowadzeniem
w Polsce zakazu palenia we wszystkich miejscach publicznych (w tym gmachach
publicznych, restauracjach, barach, kawiarniach, dyskotekach). Odsetek popierających zakaz
jest wyjątkowo wysoki wśród niepalących (79%). Porównania międzynarodowe wskazują, że
poparcie dla tego typu regulacji prawnych przed ich wprowadzeniem należy w Polsce do
najwyższych w Europie i jest podobnie wysokie jak w Irlandii (również 67%), a wyższe niż
w Szkocji (56%) lub Norwegii (47%).
Ocena rezultatów Programu
Program zrealizowany w roku 2006 był ostatnim etapem programu przyjętego przez
Radę Ministrów w 2002 roku, określającego zadania na lata 2002-2006. Ograniczenia
finansowe nie pozwoliły na zrealizowanie niektórych zamierzeń (zaopatrzenie w materiały
edukacyjne, upowszechnienie w zakładach opieki zdrowotnej antytytoniowej interwencji
lekarskiej, upowszechnienie zasady zakładu pracy (w tym szkoły) wolnego od dymu
tytoniowego, kontrolne badanie papierosów oferowanych na polskim rynku), a przede
wszystkim niemożliwe okazało się rozszerzenie programu na cały kraj, aby z równą
intensywnością objąć oddziaływaniem wszystkie środowiska społeczne i obszary kraju.
Niemniej jednak wskaźniki charakteryzujące narażenie ludności na dym tytoniowy i
choroby odtytoniowe poprawiły się w stosunku do kilku ostatnich lat:
a) w populacji mężczyzn
2002-2003 2004 2006 palący codziennie 38,9% 28% 37% palący okazjonalnie 2,7% 5% 2% ekspalacze 21,4% 21% 23% nigdy nie palący 37% 35% 39%
35
b) w populacji kobiet
2002-2003 2004 2006
palące codziennie 24,6% 26% 23% palące okazjonalnie 1,7% 2% 2% ekspalaczki 11,5% 10% 13% nigdy nie palące 62,2% 61% 63%
Mimo to szacunkowa ogólna liczba codziennie palących w wieku powyżej 15 roku
życia utrzymuje się od kilku lat na poziomie 9-10 mln osób. Stanowi to istotny sygnał
o konieczności radykalnego zwiększenia w najbliższych latach zarówno zasięgu programu,
jak i zakresu działań edukacyjnych i interwencyjnych.
Dla realizacji przyjętej przed 10 laty strategii dysponujemy obecnie dobrym systemem
prawnym, spójnym z prawem Unii Europejskiej, który przy uwzględnieniu aktualnych
potrzeb i wniosków z dotychczasowego funkcjonowania będzie należycie służył ochronie
przed narażeniem na dym tytoniowy. Konieczne jest zwłaszcza wyeliminowanie palenia
tytoniu ze szkół i zakładów opieki zdrowotnej i innych zakładów pracy, a także z obiektów
użytku publicznego, o czym przekonane jest ok. 70% ludności. Mimo dobrych regulacji
rynku wyrobów tytoniowych (w grupie najlepszych wśród krajów Unii Europejskiej)
dotychczasowe doświadczenie ujawniło nowe okoliczności wynikające z zapobiegliwości
producentów i kupców dążących do maksymalizacji zysków. Konieczne jest więc m.in.
o uściślenie przepisów dotyczących reklamy i promocji tak, aby wyeliminować próby ich omijania,
o wprowadzenie rozwiązań umożliwiających skuteczne eliminowanie nielegalnej sprzedaży wyrobów tytoniowych,
o zmodyfikowanie podatku akcyzowego tak, by skutecznie stymulował wzrost cen wszystkich wyrobów tytoniowych i zapobiegał wprowadzaniu alternatywnych tanich wyrobów.
Istotnym dorobkiem zakończonego etapu programu jest liczna grupa doświadczonych,
dobrze przygotowanych inicjatorów i organizatorów kampanii antytytoniowej na terenie
kraju, która przy odpowiednim wsparciu ekonomicznym jest zdolna do podejmowania
ambitnych zadań i do rozwijania nowych ośrodków i grup inicjatywnych w nowych
środowiskach.
Opracowano i zweryfikowano praktycznie wiele rozwiązań programowych i
potwierdzono słuszność i skuteczność przyjętych kierunków.
36
Interwencyjne kampanie masowe adresowane do całej populacji kraju okazały się
skuteczną metodą koncentrowania aktywności i uwagi grup docelowych na działaniach
służących ograniczaniu palenia tytoniu, ochronie praw niepalących, a zwłaszcza sposobem
motywowania osób palących do osobistych decyzji zaprzestania palenia. Akcje te spotykały
się zarówno z szeroką akceptacją odbiorców, jak i zainteresowaniem wśród realizatorów
programu. Ich niewątpliwą zaletą jest to, że umożliwiają włączanie się do współdziałania
wielu podmiotów, w tym władz lokalnych, szkół, firm, organizacji społecznych, a w ostatnich
latach także organizacji religijnych.
Koncepcje programów interwencyjnych dla kobiet w ciąży opracowano
i zweryfikowano praktycznie w Instytucie Matki i Dziecka. Są one dobrze osadzone w
realiach opieki nad kobietą w ciąży i w połogu (opieka profilaktyczna poradni K, opieka
poporodowa, w tym wizyty patronażowe), wykorzystują kompetencje lekarzy, położnych,
pielęgniarek, istniejące struktury edukacyjne, takie jak szkoły rodzenia itp. Przede wszystkim
zaś trafnie odwołują się do szczególnych stanów motywacyjnych towarzyszących
macierzyństwu i pielęgnacji małego dziecka. Skuteczność opracowanych programów
i rozwiązań została potwierdzona w praktyce. Kwestią otwartą pozostaje ich powielenie w
kolejnych jednostkach organizacyjnych i terytorialnych tak, aby objąć ich oddziaływaniem
możliwie największy obszar.
Programy edukacyjne dla dzieci i młodzieży szkolnej to dotychczas najczęściej
wdrażana część polityki ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu. Wynika to
przede wszystkim ze szczególnej roli przypisywanej zapobieganiu paleniu tytoniu wśród
dzieci i młodzieży, jak i względnej łatwości prowadzenia takich programów w środowisku
szkolnym wynikającej z gotowej infrastruktury i możliwości organizacyjnych, jakie daje
polski system szkolny. Programy edukacyjne opracowane dla poszczególnych szczebli
nauczania i sprawdzone praktycznie stanowią, wraz z materiałami pomocniczymi (wskazówki
metodyczne dla nauczycieli), wyczerpującą propozycję programową. Upowszechnianiu tych
programów sprzyja ich wysoki poziom merytoryczny, a także oferta szkoleń dla nauczycieli.
Dzięki rozumieniu przez pedagogów istoty zagrożenia ze strony tytoniu i znaczenia
wszechstronnej edukacji szkolnej, elementy profilaktyki antytytoniowej włączane są do
programów nauczania jako ich integralna część. Dalszy rozwój antytytoniowej edukacji dzieci
i młodzieży może opierać się na upowszechnianiu rozwiązań modelowych i twórczej ich
adaptacji do lokalnych potrzeb i możliwości. Stwarza to korzystne warunki przekształcania
szkół w środowisko propagujące kulturę zdrowotną, a zarazem w środowisko wolne od dymu
tytoniowego (niepalący nauczyciele).
37
Istota upowszechnienia interwencji medycznej kierowanej do palących pacjentów oraz
leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu (ZUT) opiera się na zasadzie, iż każdy kontakt
lekarza z pacjentem, zwłaszcza w przypadku występowania zaburzeń zdrowia, stwarza
możliwość, a więc i obowiązek usunięcia przyczyny zaburzeń lub czynnika utrudniającego
leczenie. W pierwszej kolejności idzie o wyeliminowanie sytuacji, gdy lekarz mając do
czynienia z pacjentem z dolegliwościami oddechowymi, krążeniowymi lub z nowotworem
nie zapyta go o palenie tytoniu i nie podejmie działań w przypadku odpowiedzi twierdzącej.
Ze względu na prostotę stosowanych procedur ten rodzaj interwencji jest nazywany krótką
przeciwtytoniową poradą lekarską lub minimalną interwencją lekarską. Opracowana
metodycznie i wdrażana od kilku lat, zyskała szeroką akceptację wśród lekarzy i pielęgniarek.
Jej upowszechnienie stanowi istotną szansę dotarcia z diagnozą i pomocą terapeutyczną do
wszystkich palących.
Ograniczanie ekspozycji na dym tytoniowy w środowisku pracy ma szczególne
znaczenie z wielu powodów. Problem dotyczy większości dorosłych osób w Polsce - zarówno
tych, którzy palą w czasie pracy, przez co narażają swoje zdrowie i życie, jaki i tych, którzy
nie palą, ale narażani są przez współpracowników na kontakt z rakotwórczymi substancjami
zawartymi w dymie tytoniowym. W niektórych dziedzinach produkcji działanie dymu
tytoniowego potęguje dodatkowo działanie kancerogenów pochodzących z procesów
technologicznych. Problem ten ma także aspekt ekonomiczny (koszty czasu pracy traconego
na palenie, częstsze choroby i zwolnienia w przypadku osób palących, zwiększone ryzyko
wypadków przy pracy, zagrożenie pożarem itp.). Dlatego działania interwencyjne
w zakładach pracy należą do priorytetowych kierunków działania. Uruchamiane dotychczas
programy pilotażowe przygotowane przez wojewódzkie ośrodki medycyny pracy dostarczyły
ważnych doświadczeń we wdrażaniu takich inicjatyw, a przede wszystkim w pozyskiwaniu
współpracy pracodawców. W Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi opracowano warunki
podejmowania działań antytytoniowych w dużych i średnich zakładach pracy, przygotowano
materiały informacyjne, dydaktyczne i metodyczne niezbędne do ich wdrażania, wyszkolono
grupę liderów do uruchamiania kolejnych programów w wybranych zakładach pracy.
Stworzono w ten sposób podstawy programowe i organizacyjne do szerszego wdrażania
ochrony przed chorobami odtytoniowymi w miejscu pracy
Nadzór nad przestrzeganiem dopuszczalnych norm zawartości substancji szkodliwych
w wyrobach tytoniowych wprowadzanych na rynek został wdrożony. Nadzór ten polega na
pobieraniu prób z wytwórni i hurtowni papierosów przez jednostki inspekcji sanitarnej oraz
na dokonywaniu analizy chemicznej dymu papierosowego w laboratoriach kontrolnych.
38
Systematyczne kontrolowanie tych substancji jest nieodzowne w sytuacji zaostrzania norm
oraz wobec współczesnej technologii przetwarzania tytoniu. Są to badania kosztowne, dlatego
ciągłość kontroli papierosów uzależniona jest od regularnego finansowania.
Zgromadzone dotychczas doświadczenie, opracowane programy, strategie działania,
nawiązane kontakty i współpraca w terenie, zespoły przygotowanych pracowników
medycznych, pedagogicznych, liderów środowiskowych, to kapitał i punkt wyjścia do
rozszerzenia prowadzonych działań na terenie całego kraju. Obecnie występują jeszcze istotne
dysproporcje terytorialne spowodowane niedostatkiem odpowiednich ośrodków w niektórych
regionach kraju, jednak system szkoleń jest w stanie wyrównać te niedobory.
Rozpoznane cechy zachowań związanych z paleniem tytoniu oraz cechy grup
największego ryzyka pozwalają uściślać kierunki przyszłego działania tak, by skoncentrować
skuteczne środki interwencji z najlepszym efektem. Do najważniejszych kierunków należą:
ochrona najmłodszej części populacji przez eliminowanie palenia tytoniu wśród kobiet w ciąży oraz w otoczeniu małych dzieci;
zapewnienie zdrowotnych warunków rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży szkolnej przez uwalnianie środowiska szkolnego od dymu tytoniowego i zapobieganie rozpoczynaniu palenia;
ochrona przed narażeniem na dym tytoniowych w miejscu pracy;
zapewnienie powszechnie dostępnej pomocy palącym w uwolnieniu się od nałogu;
budowanie klimatu społecznego sprzyjającego marginalizacji palenia tytoniu w przestrzeni publicznej przez masową edukację i promocję stylu życia wolnego od tytoniu;
skuteczne kontrolowanie rynku wyrobów tytoniowych przez doskonalenie rozwiązań prawnych i systemu kontroli państwowej.
Wymienione kierunki działania powinny wyznaczać priorytety na najbliższe lata
rozwoju programu, z uwzględnieniem zmian wynikających z bieżących postępów
spodziewanych w kolejnych latach oraz sytuacji społecznej i ekonomicznej.