1

HASIL PEMELAJARAN

Pelajar dapat:

• memberikan pengertian sistem aksara

• mengenal pasti:> perbedaan bahasa lisan dengan bahasa

tulisan > fungsi tulisan, dan > jenis tulisan

2

SISTEM AKSARA

• Evolusi bahasa menunjukkan bahawa bahasa itu dirakam dalam bentuk tulisan

• Tradisi penulisan merupakan ukuran pencapaian tinggi peradaban masyarakat bahasa berkenaan

• Bahasa tulisan menjadi objek linguistik kerana sifatnya yang hampir dengan bahasa. Fungsi bahasa tulisan juga amat besar, dan menembusi waktu dan ruang

• Bahasa tulisan dapat disimpan lama. Oleh itu, maklumat masa lalu atau maklumat dari tempat yang jauh dengan mudah diperoleh. Pada alaf baru, bahasa lisan juga dapat memainkan fungsi ini dengan bantuan peralatan canggih

• Sebagai rakaman bahasa lisan, bahasa tulisan dapat menyimpan bahasanya untuk disampaikan kepada generasi lain menjangkau ruang dan waktu

3

SISTEM AKSARA

• Bahasa tulisan ialah sebuah sistem komunikasi antara manusia yang menggunakan saranan konvensional yang bersifat visual

• Sebagai sistem, aksara mencakup aturan menulis, urutan abjad, cara menghafalkan abjad, struktur karakter, dan sebagainya

• Perkembangan aksara dapat dilacak dari dua aspek, iaitu masa praaksara dan masa aksara

• Masa praaksara diwakili oleh kewujudan gambar, yang umumnya difahami oleh golongan tertentu sahaja untuk berkomunikasi. Gambar itu juga menifestasi daripada perakaman peristiwa

• Masa aksara merupakan lanjutan dari masa praaksara. Aksara dikatakan berasal daripada tiga sumber peradaban dunia, iaitu lembah sungai Nil, lembah sungai Mesopotamia, dan lembah sungai Kuning, China

4

SISTEM AKSARA

• Bahasa tulisan kurang sempurna kerana banyak unsur bahasa lisan seperti tekanan, intonasi dan nada tidak dapat dirakam sepenuhnya. Namun, untuk keperluan pentadbiran, dokumentasi dan pendidikan, sistem aksara masih diperlukan

• Bahasa tulisan bukanlah bahasa lisan yang dirakamkan secara tuntas kerana unsur pertimbangan dan pemikiran telah diambil kira untuk mengurangkan kesalahfahaman

• Sebarang bentuk kesalahan sukar dibaiki dalam bahasa tulisan berbanding dengan bahasa lisan. Bahasa lisan juga dibantu oleh intonasi, tekanan, mimik dan gerak geri

5

PERBEDAAN ANTARA BAHASA LISAN DENGAN BAHASA TULISAN

• Bahasa lisan- Lisan mendahului tulisan

- Wujud setengah juta tahun dahulu

- Asal-usulnya tidak dapat dipastikan

- Perubahan sistem berlaku dengan cepat

• Bahasa tulisan- Tulisan hadir kemudian

- Wujud sepuluh ribu tahun dahulu

- Asal-usul dapat dipastikan

- Perubahan sistem berlaku dengan perlahan

6

FUNGSI TULISAN

• Kontak dengan dunia luar• Sihir dan upacara kerohanian• Penyimpanan kira-kira• keagamaan secara ekslusif• Perakaman peristiwa, undang-undang adat, cerita tradisional• Peringatan dan pesanan untuk generasi kemudian• Pentadbiran awam• Perdagangan• Pengucapan kesusasteraan dan kesenian• Pengembangan ilmu pengetahuan dalam pelbagai disiplin

7

JENIS TULISAN: PIKTOGRAF

• Tulisan paling dini bermula daripada gambar yang terdapat di gua Altamira, Utara Sepanyol, dan beberapa tempat lain di Afrika, Indo-Amerika, Eskimo, Siberia dan Cina

• Gambar yang sederhana itu menggambarkan objek itu sendiri. Gambar dikodkan supaya dapat dihubungkan dengan makna dan bunyi untuk merekodkan idea, pemikiran, penciptaan, dan sebagainya

• Gambar itu sendiri dinamakan PIKTOGRAM, dan sebagai sistem tulisan, gambar itu dinamakan PIKTOGRAF

• Piktograf merupakan tulisan yang paling dini, dan penciptaannya memerlukan perhatian terus. Tulisan ini menggambarkan objek tertentu dalam pelbagai bentuk dan gaya

8

JENIS TULISAN: IDEOGRAF

• Piktograf kemudiannya ditafsirkan dengan lebih mendalam, dan tidak lagi menggambarkan sifat benda atau konsep

• Piktograf yang menggambarkan gagasan, idea atau konsep dinamakan IDEOGRAF. Ideograf juga dikenali dengan nama logograf atau tulisan idea

• Ideograf ini kemudiannya menjadi lebih sederhana, sehingga hubungan antara gambar dengam maknanya tiada kaitan sama sekali, seperti tulisan paku yang digunakan oleh bangsa Sumaria pada 4 ribu S.M. Aksara paku ini berasal daripada daerah Mesopotamia, di lembah sungai Tigris dan Efrat

• Tidak ada tulisan yang seratus peratus Ideograf. Namun demikian, tulisan Cina dan tulisan Kanji Jepun merupakan tulisan yang paling hampir dengan bentuk ini.

9

TULISAN SUKU KATA/SILABIK

• Tulisan suku kata atau silabik merupakan perubahan dan kemajuan daripada tulisan ideograf, khususnya aksara paku yang diperkembang oleh orang Parsi zaman Darius I

• Lambang atau tulisan dalam sistem silabik ini mengandung bunyi suku kata, dan tidak menyatakan gambar, gagasan atau kata. Satu huruf mewakili satu konsonan atau satu vokal

• Selain orang Parsi, orang Mesir juga memperkembang sistem tulisan silabik. Aksara Mesir ini mempengaruhi sistem tulisan bangsa lain, termasuk bangsa Fenesia di pantai timur laut tengah

• Aksara Fenesia mengandung 22 suku kata, dan setiap aksara melambangkan satu konsonan yang dikuti satu vokal

10

TULISAN SILABIK

• Pada awal abad ke-9, wanita di istana maharaja Jepun telah mencipta ejaan sukuan sambung yang dikenali sebagai hiragana, iaitu tanda yang berasal daripada huruf Cina

• Jika huruf Kanji dapat melahirkan pendapat, konsep dan citra, hiragana menambahkan satu lagi matra, iaitu transkripsi fonetik yang bebas daripada sistem ideografik

• Pada abad ke-11, Murasaki Shikibu melalui tulisan hiragana ini telah menghasilkan The Tale of Genji, iaitu sebuah karya klasik yang terkenal yang menjadi tanda ketamadunan Jepun

• Pada akhir abad ke-8, wujud tulisan katakana yang telah dihasilkan oleh sami Buddha untuk mempermudah bacaan sutra

11

TULISAN SILABIK

• Hiragana digunakan untuk menulis kata/frasa asli bahasa Jepun, dan katakana digunakan untuk menulis kata/frasa pinjaman

• Tulisan Jepun mengekalkan percantuman empat bentuk, iaitu kanji, hiragana, katakana dan roman. Ini demikian kerana sistem perlambangan fonetik Jepun memerlukan pendekatan lelurus yang memperlahankan proses bacaan dan melewatkan pemahaman isi

• Di Korea, wujud sistem tulisan hankul. Sistem tulisan ini lebih canggih daripada sistem tulisan Jepun

• Pada dasarnya sistem tulisan Cina, Jepun, Korea, Sanskrit, Jawa, Thai dan lainnya masih meneruskan sistem ideogram (lambang), dan fonogram (tanda bunyi) yang berbentuk suku kata

12

TULISAN SILABIK

• Bahasa Arab mempunyai cara yang berbeda, iaitu mementingkan bunyi konsonan sebagai akar kata, sedangkan bunyi vokal hanya menyatakan jenis kata, dan aspek tatabahasa yang ditegaskan dengan bentuk tersendiri, bukannya huruf

• Bahasa Yunani, Latin, Romawi, Jerman dan lainnya menggabungkan huruf mati dengan huruf hidup untuk mewujudkan satu deretan bunyi bahasa yang bermakna

• Tulisan silabik orang Fenesia diubah suai oleh orang Yunani, dan aksara Yunani telah diubah suai oleh orang Romawi. Pada abad pertama masihi, aksara Romawi (Latin) tersebar ke seluruh dunia. Pada abad ke-16, aksara ini tiba di Kepulauan Melayu

13

TULISAN SILABIK

• Terdapat dua sistem yang luas digunakan, iaitu Romawi dan Cryrilik. Sistem Romawi inilah yang digunakan dalam sistem tulisan rumi, Sistem Cryrilik digunakan dalam bahasa Yunani, Rusia dan bahasa Eropah Timur yang lain

• Di Nusantara, sebelum aksara rumi digunakan, telah wujud sistem aksara batak, Sunda, Mandailing, Bugis, Makasar, Kerinci, Lampung, Rejang, Tagalog, Rencong, Jawa, Sanskrit, Dewanagari dan Sasak

• Aksara ini diwarisi daripada aksara Palava yang tersebar bersama agama Hindu dan Buddha. Aksara Palava berasal daripada aksara Brahmin (pendeta Hindu) yang ada kaitannya dengan aksara Semit

14

AKSARA RENCONG

• Aksara ini merupakan aksara yang pertama dikesan di Rejang dan Kerinci, Sumatera Selatan

• Dinamakan rencong kerana aksara ini miring dan bersiku-siku. Bentuk aksara ini juga dapat dilihat dalam aksara Batak, Bugis dan Makasar

• Manuskrip yang menggunakan aksara ini terdapat pada kepingan daun lontar dan kulit kayu, yang merupakan teks yang ringkas dan pelbagai sifatnya

15

16

17

AKSARA PALLAVA

• Aksara ini berasal dari selatan India. Bukti kewujudannya terdapat pada abad ke-7, iaitu aksara di batu bersurat Sumatera Selatan, peninggalan kerajaan Sriwijaya yang beragama Buddha

• Antara batu berusurat tersebut ialah batu bersurat Kedukan Bukit, batu bersurat Talang Tuwo, batu bersurat Telaga Batu, dan batu bersurat Kota Kapur

• Penggunaan aksara ini hanya terbatas pada batu bersurat, yang merupakan tugu yang melambangkan dan merakamkan kebesaran raja. Tiada bukti yang menunjukkan bahawa aksara ini menjadi sistem aksara pribumi

18

19

20

AKSARA JAWI

• Aksara Jawi ialah aksara Arab yang mengalami perubahan sesuai dengan kudrat bahasa Melayu. Oleh sebab aksara ini digunakan khusus untuk menulis bahasa orang Melayu, maka orang Melayu dikenali sebagai orang Jawi dalam kalangan orang Arab. Sistem tulisan dikenali sebagai sistem tulisan Jawi dan hurufnya sebagai huruf Jawi

• Penulisan kitab agama Islamlah yang menyemarakkan penulisan bahasa Melayu aksara Jawi

• Aksara Jawi paling awal ialah batu bersurat Terengganu abad ke-14. Kemudian dikesan teks Melayu terjemahan ‘Aqai’d Al-Nasafi 1590

• Aksara Jawi digunakan dengan meluas dalam kalangan raja Melayu dan alim ulama. Aksara ini bukan sahaja untuk menyebarkan agama Islam tetapi juga apa-apa sahaja ilmu pengetahuan dalam bahasa Melayu

21

SISTEM AKSARA

• Aksara juga berhubungan dengan seni menulis indah atau kaligrafi

• Kaligrafi Cina, Jepun, Gotik dan lainnya telah berkembang berabad-abad lamanya

• Dalam kaligrafi Arab atau seni khat wujud gaya kufi, gaya naskhi, gaya maghribi, gaya tugha, dan sebagainya. Tulisan khat boleh digunakan dalam pelbagai bentuk, misalnya pada kulit buku, logo jabatan dan cenderamata

• Dalam kaligrafi Cina wujud karakter caoshu, karakter rumput ilalang, karakter xingshu atau karakter sambung

22

SISTEM AKSARA

• Kini, penggunaan aksara banyak ditemukan di dinding, pohon, tembok, pintu kedai, dan sebagainya, yang berupa corat-coret kata atau kalimat yang dipadukan dengan gambar

• Bentuk seperti ini dinamakan grafiti. Grafiti terdiri daripada tuga jenis, iaitu tulisan, gambar, dan campuran tulisan dengan gambar

• Grafiti mengandung nilai seni jika dapat memberikan kesan dekoratif dan ornamental. Grafiti yang mengungkapkan ekspresi rasa kecewa, marah, dan benci dianggap vandalisme

23

SALASILAH AKSARA

Hieroglif Mesir

Semit Kuno

Semit Utara Semit Selatan

Aramea Fenesia

Ibrani Parsi Arab Brahmi Yunani

Palava Nagari Etruski Sirilik

Hankul Thai Jawa, Lampung, Bugis… Romawi (Latin)

24

KESIMPULAN

• Sistem aksara bermaksud bahasa tulisan• Bahasa tulisan berbeda dengan bahasa lisan

dari segi penampilan, masa, asal-usul dan perubahan

• Fungsi bahasa tulisan amat besar, menembusi ruang dan waktu

• Tulisan berkembang daripada jenis piktograf, ideograf dan akhirnya silabik

25

MADAH PUJANGGA

26