Miliband-Poulantzas Tart›flmas›

8/3/2019 Miliband-Poulantzas Tartflmas

1/32

* Clarke, S. (1991) "TheState Debate", Clarke,S. (der.), The State De-bate, New York: St.Martin's Press,1-69.

1 Colin Barker, JoachimHirsch ve Bob Jes-sopun hazrlad bildi-riler bu tartflmann di-er cephelerine zengin-lik katmfllardr. Ne var

ki, bu derlemedeki den-ge hesab iin ya da bugirifl yazsnn partizankarakteri iin zr dile-me gerei duymuyorum!Bu Giriflin ilk msved-deleri zerine grflleri-ni bildiren dostlarma(zellikle John Hollo-way, Werner Bonefeld,Sol Picciotto, AndreaWittkowsky ve JoachimHirsche), Warwick ve

Coventry CSE YerelDevlet Gruplarnn ye-lerine ve hepsinden tegeen onbefl yl iindesregelen devlet tartfl-malarna katlan pekokyoldaflma minnettarm;tm baflar ve sorumlu-luk onlarndr.

Devlet Tartflmalar*(1)

Simon C la rke

evi r i : brahim Y ld z

Gi r ifl

Bu derlemede yer alan bildiriler kapitalist devlete ynelikbelli bir yaklaflm ortaya koymaktadr; bu yaklaflm 1970lerdeSosyalist ktisatlar Konferansnn (CSE) alflma gruplar ie-risinde gelifltirilmifltir. Sz konusu bildiriler toplu mzakereler-den yola klarak hazrlanmflsa da, CSE iindeki ve hatta ilgi-li alflma gruplar iindeki bir uzlaflmay ifade etmekten uzak-

tr. Bu bildirilerin seilme nedeni de CSE ierisinde yrtlenalflmalarn tipik birer yansmas olmalar deil, devlet konu-sunda ayrcalkl bir kuramsal yaklaflm sergilemeleridir.1

1969da kurulan CSE, nce iktisatlar bir araya getirme-yi amalayan bir forum olarak ortaya kt; ancak tartflmalarksa sre sonra ekonomik alann dflna taflt ve ekonomik ge-liflmeler kapitalist sistemin bir btn olarak geliflmesinin biryz olarak grlmeye alflld. 1970lerdeki giderek keskin-

leflen siyasal ve ideolojik atflmalar ile giderek byyen eko-nomik krizler ortamnda ekonomik konularn siyasal sorun-lardan ayr olarak ele alnmasnn bir yolu yoktu. Kapitalisttoplumun ekonomik ve toplumsal gelifliminin gelecekte izle-yecei rotann, ister Marksist ister Neo-klasik olsun, ekono-mik yasalarn akla kavuflturulmas ile belirlenemeyeceigiderek aklk kazanyordu; geliflimin dorultusu toplumsalve siyasal savaflmlarn sonucunda belirlenecekti. te yan-

dan, bu savaflmlarn sonucunu yalnzca oyunda rol alan g-lerin iradesinin ve kararllnn belirlemeyecei de akt;ierisinde kavga verilen ekonomik, siyasal ve ideolojik ere-venin snrlaycl da etkin olacakt. Snf savaflmnn yeni-den canlanmas 1960larn sonlarndan bafllayarak ekono-

Praksis 9 | Sayfa: 379 - 410


2/32

mi ile politika, yap ile savaflm arasndaki iliflkiye kapita-list devletin rolnn anlafllmas kapsamnda eilen kuramsal a-lflmalarn nemini artrd.

Bu kitaptaki bildirilerin ayrt edici zellii, 1970lerin ilk yar-snda hkm srmfl ve 1980lerde yeniden nem kazanmfl olanyapsal-ifllevci ortodoksiye karfl, devlet konusunda snf savaflm-nn belirleyici rol zerinde younlaflan bir yaklaflm gelifltirmeyealflmalarnda yatmaktadr. Bu yapsal-ifllevcilik 1970lerde Bri-tanyada esas itibariyle Poulantzasn, 1980lerde ise bir yandanHabermas ile Offenin alflmalaryla, te taraftan da Fransz D-zenleme Okulu ile balantl oldu. Ancak; bu yaklaflm en geliflmiflhaliyle Joachim Hirschin yaptlarnda kendini gstermifltir.Hirsch, Marksist temeller zerinde bir devlet kuram oluflturma-ya soyunurken yukarda andmz kaynaklar kullanmfltr.

Alman yazarlarn devlet zerine tartflmalar ile Hirschin er-ken dnem alflmalar bu kitab oluflturan bildirilerin kaynakla-rndan biri olmufltur. Fakat bu bildiriler, devlet konusunda Al-man yazarlarn alflmalarn, derinleflen bir ekonomik kriz ile k-zflan bir ekonomik ve siyasal savaflmn yafland ngiltere rne-inde ele almfltr. Bu balamda, Fransz ve Alman katksnnyapsal-ifllevci eilimleri snf savaflmnn roln kk gster-meye yetmemifl grnmektedir. te yandan kriz ve snf savafl-mnn ngiliz yazarlarca gelifltirilen daha derinlikli zmlemele-ri, devletin ve siyasal savaflmn zgllne yeterli dikkati gs-termemifltir. Burada bildirilerin yeniden rettii bu tartflmalar-da, Fransz ve Alman yazarlarn devlet tartflmalarndan kardk-lar dersleri ngiliz yazarlarn kriz zmlemelerinin getirdiikavrayfllarla kaynafltrma amac gzetilmifltir.

Sz konusu bildirileri yaymlamamzn altnda, bir antikacmerakyla gemifli kurcalama gds deil, tartflmann seyrindeortaya kan kuramsal sorunlarn hibir flekilde kalc bir zmekavuflturulmamfl olmas gerei yatmaktadr. Bunun da nedenincelikle deiflen siyasal koflullarn kuramsal vurgulamalarda birkaymay dayatmasdr; 1979-81 yllar arasnda yaflanan ekono-mik durgunluk dneminden sonra kapitalizmin grnrde biristikrar kazanmas yapsal-ifllevcilik ve sistemler kuramnn yeni-

den canlanflna ve snf temelli zmlemelerin bir kenara itilme-sine yol amfltr. Kapitalizmin kriz eilimleri yeniden belirdikeve snf atflmas yeniden bafl gsterdike bu istikrarn geici birnitelik tafldnn giderek aa kmas, egemen btnlefltirme-ci kuramlarn geerlilii konusunda kuflkularn domasna ve es-

380 Simon Clarke


3/32

ki tartflmalar yeniden alevlenmesine neden olmufltur. Bu tartfl-malara yaplan katklar uzun bir tantm yazsyla birlikte tekraryaymlamaktan kastmz, eski yantlarn yeni sorulara uygun kar-

fllklar olduunu gstermek deil, yalnzca gemiflten karlacakderslerin gelecekteki savaflmlar iin nemli bir zemin oluflturdu-una dikkat ekmektir. nceki tartflmalara yaplan son katklar-dan birinde haykrld gibi Keynesci politikalarn uygulandon yllar sresince kapitalizme ve devlete iliflkin olarak ok acbir biimde edindiimiz kavrayfla sahip kmalyz (Londra-Edinburg Weekend Return Group, 1980: 2nci Baskya ek 143).Bu derlemenin bu kavrayfla, deiflen koflullar flnda, elefltirelbir gzle yeniden bakmaya yardmc olacan umuyoruz.2

Kapi ta l ist Dev let Sorunu

1970lerin devlet tartflmas, sol evrelerde 1960lar boyunca et-kili olmufl iki ayr devlet kuramna karfl geliflti. Tekelci devlet ka-pitalizminin ortodoks Marksist kuram, devletin sermayenin kar-laryla zdefl tutulmas esasna dayanyordu; yle ki tekelci g iledevlet i ie geip kaynaflmflt (Afansyev, 1974: 197). Bu zdefl-lefltirme, retimin toplumsallaflmasnn ve bununla balantl ola-rak sermayenin younlaflmas ve merkezileflmesinin, ekonomikkrizden saknma ve snf savaflmn trpleme gayreti iindekidevleti, sermayeye ait pek ok ifllevi yerine getirmeye zorlad yo-lundaki argmana dayanmaktadr. Bylelikle para ve kredi siste-mi, vergi sistemi, ulusallafltrma, planlama aralar ile devletin sivilve askeri harcamalarnn tm sermaye birikimini salamak ve do-laysyla da ulusal tekelci sermayenin stratejik nitelikteki ekonomikkarlarn gvence altna almak iin kullanlr. Tekelci sermayenin

hem rekabet halindeki ulusal sermayelerle hem de ifli snfyla ilifl-kisinde devleti gerekten de kendi karlarna hizmet etmeye kofl-turma becerisi gstermesi; ekonomik gcnn younluuna, y-rtme organyla olan kiflisel dzeydeki balantlarna, yrtmeninyasama zerindeki egemenliine ve ifli snfn kontrol altnda tut-mak iin reformizm silahn kullanmasna baldr.

Devlete iliflkin sosyal demokrat kuram ise, devletin ekonomi-den kurumsal olarak ayr oluflu zerinde odaklanmfl ve bylece

de devletin siyasal bir kurum olarak zerkliini vurgulamfltr.Siyasal alann ekonomik alandan analitik bir tutumla ayr tu-tulmas, kuramsal ynden retimin datmdan ayr olarak elealnmasna dayanmaktayd. Bu bakfl asndan devletin, kapita-list retim artfln srekli klacak koflullar gvence altna almak

2 Bu tartflma son za-manlarda Capitaland Classn sayfa-larnda yenidenboy gsterdi (Bo-nefeld, 1987; Hol-

loway, 1988; Jes-sop, 1988; Clarke,1988b). Ayrca To-ni Negrinin kendidenemelerindenoluflan nemli kita-bna da baklabilir(Negri, 1988).

381Devlet Tartflmalar


4/32

iin gereklefltirdii mdahale, kapitalistlerin kr kaygsn ulusalzenginliin geliflmesi ynndeki ulusal kar karflsnda ikincil birkonuma itmekteydi. Devletin snfsal karakterini retime mda-

hale etmesi deil, datmla olan iliflkisi belirlemekteydi: devlet,ncelikle vergilendirme ve harcama politikalar araclyla da-tmda deifliklie gidebilirdi. Bylelikle de bir sosyal demokrathkmet, ilkece kapitalist retim tarznn ekonomik verimliliiniadaletli bir datm sistemiyle badafltrarak devlet erkinin ara-larn sermayenin ekonomik erkini dengelemekte kullanabilirdi.Sosyal demokrat sol asndan, devlet, kapitalist iflletmelerin ka-mu mlkiyetine geirilmesi araclyla mlkiyet iliflkilerinin d-nfltrlmesini ve bylece sosyalizme geifli salayan bir ara ola-rak hizmet grebilirdi. Sosyal demokrat saa greyse denetimile mlkiyetin birbirinden ayrlmas mlkiyet sorununu tartfl-may yersiz klmaktayd.

Bu devlet kuramlarnn yetersizlii 1960l yllarda giderekdaha belirginleflti. Bir yandan zellikle Britanya ve Almanyadaolmak zere, refah devletinin geliflme gstermesi ve sosyal de-mokrat hkmetlerin iflbaflna gelmesi, devleti tekelci sermaye-nin karlaryla kabaca zdefllefltiren yaklaflma darbe vurdu. Ser-mayenin artan bir flekilde uluslararaslaflmas ulus-devletle ulusalsermayenin karlarn zdefllefltirmeyi tartfllr hale getirdi. Dev-letin giderek fliddetlenen ekonomik krizle bafla kamamas,onun, sermayenin emrinde bir ara olarak etkin bir ifllevi olduuyolundaki grfl zayflatt. Dahas, Tekelci Devlet Kapitalizmikuram, ortodoks komnist hareketin politikasyla balantl ol-mas yznden de sorunlar yaflyordu; ki bu politika 1960l ylla-rn sonlarnda ortaya kan toplumsal hareketler iin pek ekicideildi.

te yandan yoksulluk, kt barnma ve olumsuz salk koflul-lar gibi sorunlar karflsnda refah devletinin pek bir varlk gster-meyifli, parasal ve finansal istikrarszlkla kendini belli eden eko-nomik sorunlar ve bunun sonucunda iflsizliin artmas, toplum-sal huzursuzluun (zellikle genler ve kenara itilmifl toplumsalkesimler arasnda) giderek artmas ve de sosyal demokrat hk-metlerin sermayenin gcn ve karlarn gruplarn etkili bir bi-

imde karflsna alamayfl, 1960l yllarn sonuna doru, sosyaldemokrat grfln devlete ynelik o iyimser bakflnn inandrc-ln yitirmesini salad. Tekelci devlet kapitalizmi kuram dev-letin zerkliini hafife almfl, buna karfllk sosyal demokrat ku-ram ise bu zerkliin snrlarn nemsememifltir. Bu noktada ge-

382 Simon Clarke


5/32

reksinim duyulan, kapitalist devletin gcnn doas ve snrlar-na iliflkin daha doyurucu bir kuramd.

Devletin kapitalist snfn bir gerecine indirgenemeyecei

akt, ama snf savaflmnda tarafsz bir rolde olduu da sylene-mezdi. Siyasal savaflmlarn devletin nitelii zerinde belli bir et-kisi vard, ama bu etki devlet ile toplum arasndaki yapsal iliflki-de, zellikle de devletin ekonomi ile olan iliflkisinde ierilen s-nrlamalarla kstlyd. Dolaysyla, sosyal demokrasinin siyasalbaflarszlyla ortaya kan kuramsal sorun, ekonomi ile po-litika arasndaki iliflkiye dair bir sorundu.

Bu sorun, yerel entelektel gelenekler ile siyasal koflullarn et-kisiyle deiflik biimlerde ortaya konmuflsa da metropolitan ka-pitalist dnyann her yerinde hemen hemen ayn anda bafl gster-miflti. Yine de tartflmann ilk evresinde, yaygn olarak bilinen te-malar yeniden gndeme gelmifl ve bylece tartflma ksa bir sresonra ulusal snrlar aflarak uluslararas bir nitelie kavuflmufltur.Ortaya kan yeni yaklaflmlar, Marksizmden esinlenmifl olmala-rna karfln, Tekelci Devlet Kapitalizminin Marksist kuramn ke-sin bir biimde reddediyordu; ama, siyasaln zglln veonun ekonomik atflmalara indirgenemezliini savunabilmekiin sosyal demokrat anlayfln devletin zerkliine yapt vurgu-yu canl tutmakt. te yandan bu yaklaflmlar, sosyal demokratgrfln devletin tarafsz olduu yolundaki yanlsamasna da ke-sin olarak karflyd; devletin snf karakteri son tahlilde devlet ileekonomi arasndakiyapsaliliflki tarafndan belirlenmekteydi; buda devletin bir btn olarak sistem ierisindeki ifllevinin belirle-dii biiminde ieriliydi.

Almanyadaki Tar t flmalar

Sosyal demokrasinin Almanyadaki elefltirisini, esas olarakSosyal Demokrat Partinin saa kayfl ile yeni toplumsal hare-ketlerin dramatik ykselifli zendirdi. Ne var ki, Tekelci DevletKapitalizmi kuram da ayn lde gzden dflmflt. Bu durumbir yandan Alman Sosyal Demokrat Partisinin (GDR) otoriterdevlet sosyalizmiyle yakndan balantlyd. te yandan da, Al-man devleti ifli snfnn ekonomik zlemlerine endstriyel ilifl-

kiler ve sosyal gvenlik sistemleri araclyla karfllk verebiliyorgibi grnyordu. Bu yeni toplumsal hareketler ifli snfnn bafl-kaldrs olmaktan ok, genlerin ve dfllanmfllarn bir baflkald-rsyd. Ancak sz konusu yeni toplumsal hareketler bir genlikisyan deildi yalnzca; devlet kurumlaryla, zellikle eitim siste-



6/32

miyle ve ayn zamanda da konut edindirme ve sosyal yardm ku-rullaryla ve savafl sonras ekonomik byme dneminde giderekegemen hale gelen maddiyat kltrle olan yzleflmeden doan

ayaklanmalard.Sonu, Alman elefltirisinin, arlkl olarak, devletin hizmetettii (ekonomik) kesimler zerinde deil de, devletin hem ifadeedip hem de yeniden rettii baskc ve brokratik kamu yneti-mi ile burjuva kltrnn bireyci maddiyatl zerinde dur-mas oldu. Bu, sosyalizmin nndeki grevin devleti ele geir-mek deil deki hem sosyal demokratlar hem de ortodoks ko-mnistler asndan ama buydudevlet erkinin gayri insani veyabanclaflmfl biimini dnfltrmek ya da ykmak olduu anla-mna geliyordu. Devlet kuramnn stlendii grev, belli bir ka-pitalist devlet biimini aklamakt.

Habermas, Offe ve Frankfurt Okulu

Alman elefltirisine kuramsal adan ilk nce, Weberden ge-len bir sosyoloji geleneini Marksizmle birlefltiren, sosyolojiningncel Frankfurt Okulu gelenei kaynaklk etti. Kapitalist devletbiimi bir yandan Weberci bakflla, ussal brokratik bir tahak-km biimi olarak nitelendiriliyordu; ncelikle hizmet ettiigruplar ya da yerine getirdii ekonomik ifllevlerle deil de, tmbir toplumsal sistemin istikrarn salamak durumunda olanzellikle siyasal bir kurum olarak gereklefltirdii ifllevlerle ak-lanyordu. te yandan da, daha genifl toplumsal sistem Marksistbir bakfl asyla, ekonomik smr temelli snfl bir toplumolarak niteleniyordu; yle ki modern devletin zgn siyasal bi-imleri olan Sosyal Demokrasi ile Keynesci Refah Devleti;ekonomik, toplumsal ve siyasal atflmalar zararsz bir dzeydetutmak amacyla ifli snfnn toplumsal ve siyasal btnleflmesi-ni salamaya ynelik, az ya da ok baflarl giriflimler olarak alg-lanmaktayd.

Bu erevede devletin siyasal ve ynetimsel sistem biimleri,en belirgin olarak Habermas ile Offe tarafndan aklanyordu;bu biimler, devletin btnlefltirici ifllevleri ile uyum iinde, dev-letin maruz kald eflitli ve birbiriyle atflan basnlarn uzlaflt-

rlmas abas ierisinde ekonomik, toplumsal ve siyasal istemle-ri tartfltrma, ynlendirme, szme ve yeniden dzenlemeyi sala-yacak unsurlar olarak ele alnyordu. Dolaysyla devlet, sosyolo-

jik bir bakfl asyla, bir btn olarak toplumun btnleflmesi veyeniden retimi uruna, bireysel ve toplumsal istemleri ikinci

384 Simon Clarke


7/32

plana iten bir sistem olarak grlyordu (Habermas, 1973; Offe,1972, 1984).

Bu yaklaflma gre devlet zerktir, fakat elbette ki tarafsz de-

ildir. Belli karlarn temsil edilmesi, devletin siyasal bir kurumolarak oynad istikrar salayc role kyasla ikincil nemdedir,yle ki kimin karn temsil edeceini devlet belirlemektedir.Dolaysyla devlet, kendine ynelen istemleri kendi siyasal nce-liklerini gzeterek szmesine yardmc olan seici mekaniz-malar salayacak i yaplar gelifltirmelidir. Ne var ki, devletinretim alanndan ayrlmas onun, bir btn olarak sermayeyehizmet etmek, sermaye birikiminin koflullarn gvence altndatutmak zorunda olmas demekti (devletin birikim ifllevi); bunuyapt lde devlet kanlmaz olarak sermayenin genel kar-larna hizmet eder, hatta onu yaplandrr. te yandan, devletherhangi bir tikel grupla kendisini zdefllefltirerek meflruiyetinitehlikeye atmaktan saknmaldr (devletin meflruiyet ifllevi); y-le ki bir btn olarak sermaye birikimini destekleme gereininsnrlar iinde devletin yrtt belli politikalar ve bu politika-larn hizmet ettii belli karlar, devletin kendi siyasal ncelikle-ri tarafndan belirlenen kendi siyasal srelerinin olumsal birersonucu olacaktr.

Devletin birikim ve meflruiyet ifllevleri bir ynetim ve ta-hakkm biimi olarak onun sahip olduu ikili role iflaret etmek-tedir. Bu iki ifllev, birbiriyle atflan karlar bir ynetim biimiolarak devletin ussallna snrlamalar getirdiinde, birbiriyleeliflir duruma gelir. Ne var ki siyasal sistemin zgl ifllevi siyasalatflmalarn yalnzca ekonomik atflmalar dourmad anlamnagelir; bu atflmalar belli bir devlet biiminde ierilen zgl elifl-kilerden kaynaklanr; devlet kendi faaliyet alanlarndan birindeortaya kan atflmalara zm bulmaya kalkfltnda bir baflkaalanda gerginliklere yol aarak atflmalar hzlandrr. Siyasal birkriz ya da kriz ynetiminin krizi, devlet aygt birbiriyle atflanistemler arasnda bir uzlaflma salayamadnda ortaya kar.Ekonomik bir kriz, devletin manevra alann daraltr; ancak siya-sal bir kriz iin ne gerekli ne de yeterli bir kofluldur. Dahas, birsiyasal krizde rol alan siyasal glerin toplumdaki temel ekono-

mik karlarn temsilcisi olmalar gibi bir zorunluluk da yoktur.Daha ayrntya inersek Offeye gre meflruiyet ifllevi, devle-

tin popler beklentileri tatmin etmesini gerekli klar; ki bunlar zo-runlu olarak sermayenin karlaryla eliflir. Bu yzden devletinbirikim ve meflruiyet ifllevleri arasnda bir eliflki vardr. Dev-



8/32

letin bu eliflkiyi zmeye ynelik giriflimi yalnzca yeni krizler veyeni atflma biimleri dourur. Refah devletini finanse etmekamacyla vergilerin artrlmas, krlar dflrr bylece yatrmlar

azalr ve bir siyasal diren oluflturur. Devletin ekonomiye giderekartan bir flekilde mdahale etmesi, pazar kurallarnn yerine siya-sal ltler koymas nedeniyle kapitalizmin meflruiyetini; kendinibelli ekonomik karlarla dorudan zdefllefltirmesi dolaysyla dadevletin meflruiyetini tehdit eder. Maruz kald, birbiriyle atflaneflitli basklara zm arayfl da benzer flekilde devletin varsay-lan birlik ve tutarlln paralayarak ussallk savna darbe vurur.

Habermas ve Offenin kapitalist devlet anlayfllarndaki anakuramsal sorun, sermaye ile devlet arasndaki iliflkinin tamamendflsal bir iliflki olarak ele alnmasdr. Devlet, kapitalist toplumuistikrar salarken sermayenin karlarna hizmet eder; ancak We-berci bir yaklaflmla ussal bir tahakkm ve ynetim biimi olaraktanmlanan devletin biiminde zellikle kapitalist olan hibir fleyyoktur. Devletin snrlar da, ayn lde, kapitalist retim tarz-nn snrlaryla iliflkilendirilerek deil, post-Weberci bir adanussalln snrlar ile tanmlanmaktadr; ynetim biimi olarakdevletin ussall, toplumdaki temel snf ayrmlaryla bir iliflkisiolsun ya da olmasn, siyasal ve brokratik atflmalardan ibarettir.

Offenin ilk alflmalar Marksizm ile sosyolojinin eklektik birkarflmdr. Sonralar dflncelerini daha sistematik olarak gelifl-tirmeye girifltiinde bunu Marksizmden ziyade sosyolojik sis-temler kuramnn erevesi ierisinde yapmaya alflr. Ne var kiOffenin alflmalarnn ekicilii kuramsal adan ince elenip skdokunmufl alflmalar olmalarndan deil yazarn meflrulafltrdsiyasal sonulardan kaynaklanmfltr. 1970lerin baflnda Offeninyazdklarndan karlan somut ders fluydu: fli snfnn sosyaldemokrat eklemlenmesi kapitalist devleti istikrara kavuflturmuflama bunu yaparken de atflmann odann yeni toplumsal ha-reketlere kaymasna hizmet etmifltir. fli snfnn sosyal demok-rat eklemlenmesi giderek artan bir baskyla karfllafltka ve dev-letin yaflad kriz daha da fliddetlendike, Offe grfllerini yeni-den gzden geirerek, Keynesci sosyal demokrasinin hedefiningrmfl, bu da geleneksel ifli snf politikalarnn geleneksel

biimlerinin, artk en alakgnll reformist hedeflerine bile ula-flamayacaklar gerekesiyle sk bir elefltiriye tabi tutulmasna yolamfltr. te yandan refah devletinin iine dflt kriz, yenitoplumsal hareketlerin maddi kazanmlar ya da siyasal ilerlemesz konusu olduunda devletten ok az beklentileri olduu anla-

386 Simon Clarke


9/32

mna gelmekteydi. Bylece 1980lere gelindiinde Offenin alfl-malar, ne sermayenin ne de devletin gcyle yzleflme peflindekoflmayan, fakat sivil toplumun demokratikleflmesi yoluyla

devletin znmesine gzn dikmifl bir politikay meflru k-lan aralar haline gelmiflti.3

Devlet Tretme Tartflmas

Marksist kanadn Offe ile Habermasa yant Tekelci DevletKapitalizmi kuramclarndan deil, Marxa dnerek devlet konu-sunda daha yeterli bir kuram infla etme arayflndakilerden geldi.Devlet Tretme yaklaflmnn kfl noktas, ister Offe ile Haber-masn ister Tekelci Devlet Kapitalizminin olsun ifllevci devletkuramlarnn kendisine yklenen ifllevleri yerine getirebilen birdevletin varln, bylesi bir yapnn ilk elde nasl olufltuunuaklama iflini bir yana brakarak, varsayan argmanlaryd.Ekonomik ve siyasaln toplumsal varoluflun farkl alanlarolarak kuruluflu, ki bu kapitalist devlet biiminin tanmdr, neinsan toplumlarnn evrensel bir zelliidir ne de karmaflk top-lumlarn ifllevsel farkllaflmalarnn kanlmaz bir sonucudur;kapitalist retim tarz temel alnarak aklanmas gereken kapita-list toplumlara zg bir zelliktir bu. Dolaysyla devlet tretmeyaklaflm, devleti mantksal ve tarihsel bakmdan Marxn Kapi-talde gelifltirdii kategorilerden tretme arayflna girer.4

Marxn deer kuramn tartflrken n alan bu yaklaflm,Kapitalin ekonomik olana iliflkin bir kuram olarak deil, birbtn olarak kapitalist toplumun toplumsal iliflkilerinin kuramolarak yorumlanmasna dayanr.5 MarxnKapitaldeki ekonomi-politik elefltirisi, ekonomik kategorilerin grnrdeki toplumsaliliflkilerin fetifllefltirilmifl biimleri olduu argmanna dayanr.cretli emek ile sermaye arasndaki dolaysz iliflki ekonomikbir iliflki olmayp; ayn anda smry, tahakkm ve ideolojiksavaflm ierdiinden birbirinden ayrlamaz biimde ekono-mik, siyasal ve ideolojik boyutlar taflyan toplumsal bir ilifl-kidir. Bu boyutlarn ideolojik ve kurumsal olarak birbirinden ay-rl toplumsal iliflkiye ikin deildir; yalnzca bu ayrln yeni-den retimi zerinde verilen savaflmlardan doar. Ekonomik, si-

yasal ve ideolojik; bylece tek bir toplumsal iliflkinin tmleyicibiimleri olur.

Burjuva devlet kuramlarnn, sosyal demokrat kuramlarca vehatta Frankfurt Okulunun daha radikal analistlerince de payla-fllan yanlgs fluydu: Bu kuramlar kapitalist toplumsal iliflkilerin

3 Bkz. John Keaneinetkileyici metinleri(1988a, 1988b).

4 Tartflmaya yaplanbelli bafll katklarHolloway ve Picciot-

to tarafndan irde-lenmifl ve yenideny a y m l a n m fl t r(1978).

5 Bu konuda Hans-Ge-org Backhausunalflmalar yol acniteliktedir (1969,1974-8). En etkilikaynaksa I. Ru-binindir (1972,1978). Ayrca flu

nemli derlemeyede baknz: Elson(der.) (1979a).



10/32


11/32

unu gstermek asndan, mantksal; bu farkllaflmann tarihselolarak bu mantksal zorunluluklar temelinde nasl ortaya ktngstermek asndan da, tarihsel olmas gerektii ileri srlmflt.

Bu ereve ierisinde farkl yaklaflmlar devletin doufluna yolaan mantksal zorunluluklar farkl belirlemifller, ancak hepsi desorunu, az ya da ok, ifllevci bir yaklaflmla ele almfltr.

Baskn yaklaflmlar, bireysel sermayelerin kendi kendini tah-rip eden rekabetinin sermayenin yeniden retimini tehlikeyesokmasn engelleyecek bir kuruma duyulan ihtiyatan devleti t-retmifltir. Ne var ki, bu basit ifllevci yaklaflm bir sre sonra yeter-siz bulundu; nk devletin sermayenin genel karn belirle-yip uygulamaya koyabilecei sav devlete, bamszlk, her fleyibilme ve her fleye gc yetme nitelikleri atfediyordu; ki devletinbu niteliklere sahip olmad apak ortadadr. Kapitalist retimtarznn eliflik temellere dayand ve dolaysyla potansiyel ola-rak kendi kendini ykc bir zellik tafld gerei, sivil toplu-mun stnde duran bir kurumun bu eliflkileri zmek ve kapi-talizmin kendi kendini ykc eilimlerine set ekmek zere orta-ya kacan ileri srmek iin yeterli bir gereke deildir. Dahada esasa inersek, bu ifllevci yaklaflm gereklefltirmesi beklenentretmeyi nceden varsaymaktadr. Devletin kanlmazlnekonomik geliflmenin kendi kendini ykc eilimlerinden tretir-ken, zerk bir ekonomik alann olduu varsaylmakta ve by-lece aklanmas amalanan ekonomik olann siyasal olan-dan ayrl bafllangta varsaylmaktadr.

Devletin tretilifline daha temel bir yaklaflm Blanke, Jrgensve Kastendiek ile Hirsh tarafndan getirilmifltir. Blanke, Jrgensve Kastendiek ekonominin politikadan ayrln, meta deiflimi-nin ikili karakterinden tretirler: Bu ikili karakter bir yanda de-er yasasna tabi fleyler arasndaki deiflim iliflkisini, te yanda dadeiflimin zneleri ile onlarn sahip olduu metalar arasndakimlkiyet iliflkisini ierir. Mlkiyet iliflkileri mlkiyet haklarn ya-salarla gvence altna alan bir hukuk sistemini ve dolaysylaekonomi dfl zorlayc bir gc gerekli klar; ki bu da devletintarihsel gelifliminin esasdr. Politikann ekonomiden ayrlmas,mlkiyet haklar zerindeki atflmalarn meta deifliminden ay-

rlmas, szleflmeyle gereklefltirilen deiflimin iflaret ettii karfl-lkl ykmlln tannmasnda bir kereye mahsus olarak ken-dini gsteren tarihsel bir edim deildir; srekli olarak yenidenretilir (Blanke vd., 1978: 121); fakat bu; ancak bylesi bir ta-nnma srdrld lde yeniden retilebilir.



12/32

Bamsz meta reticileri arasndaki iliflkide bu tr bir tanmasorun yaratmayabilir. Ne var ki cret iliflkisi durumunda kapita-list ile emekinin deiflim iliflkisinde yer alan zgr ve eflit yurt-

tafllar olarak birbirlerini tanmalar, bunun olanakl kld re-tim alanndaki eflitsizlik ve zorlamaya aykr dfler, dolaysyla de-iflim iliflkisinin biimikendi ieriiile eliflir. Bu da bir yandanmlkiyet haklarnn snrlar ierisine skflan deiflim flartlar ge-reince, siyasal ile ekonomik alann birbirinden ayrlmasnn iflisnfn sermayeye tabi klnflnn yeniden retilmesine araclkeden en temel biim olduunu gsterirken; te yandan da bu ay-rln ancak zor kullanlarak srdrlebileceini anlatr.

Blanke, Jrgens ve Kastendiekin zmlemeleri, yeterli l-de tarihsel gndermelerde bulunmakszn kendilerini devletinmantksal tretilifliyle snrlamalarna ramen, incelikli ve derinlik-liydi. Ne var ki bu zmleme, kapitalist devlet biimini kapitalistretim iliflkilerinden deil de, meta deifliminin biiminden kar-d iin sert saldrlara urad. Blanke, Jrgens ve Kastendiek, me-ta deifliminin ancak kapitalist sistem ierisinde eksiksiz bir gelifl-me gstereceini ne srerek kendilerini ustaca savundular. ste-lik kapitalizmin geliflmesi deiflim biimi asndan bir fark yarat-masa bile; biim, iliflkinin konusuyla ancak sermayenin cretliemekle deifliminde eliflkiye dflmekteydi; bylece devlet tartfl-maya yer brakmayacak bir flekilde snfsal bir karakter ediniyordu.

Blanke, Jrgens ve Kastendiek, devleti esas itibariyle meflrubir kurum olarak grmeleri sebebiyle de hcumlara maruz kald-lar; onlara gre devletin tipik mdahale aralar hukuk ve parabiiminde ortaya kmaktayd. Bu sorun, bir nceki sorun gibi,siyasal bakmdan byk yank uyandrd; zira devlete iliflkin bubiimci grfl geleneksel olarak sosyal demokrat yanlsamalar-la badafltrlyordu; bunun karflsnda ise devleti egemen golarak gren ve geleneksel olarak hem sol hem de sala ilintilen-dirilen alternatif grfl vard. Bu ikinci grfl Hirschin, Frank-furt Okulunun yapt analize daha zenli bir Marksist temel ka-zandrma girifliminin esasn oluflturmaktadr; ki bu giriflim ngil-teredeki tartflmann kvlcmn akmfltr.

Hirschin Devlet Kuramn Yeniden Ortaya Koyuflu

Devlet tretme tartflmasna nceden yaplan katklara karflHirsch, zerk bir g olarak devletin biiminin, bylesi bir gceherhangi bir asal ifllev bahfledilmeden nce, tretilmesi gerektii-ni ileri srd. Argmannn ilk biiminde devletin zerkliini ka-

390 Simon Clarke


13/32

pitalist retimin anarflisiyle aklamaktayd. Ancak sonralar d-flncelerini yeniden gzden geirdiinde bu aklama biiminiifllevci diye niteleyerek reddetti. Onun yerine devletin zerkli-

ini, zor kullanmn kapitalist smr iliflkilerinden ayr tutmagereiyle aklad; nk kapitalist smr, emek gcnn birmeta olarak zgrce alnp satlabileceini varsayyordu.6

Devlet bir kere meflru olarak zor kullanma tekeline sahipzerk bir organ biiminde kuruldu mu, daha ileri ifllevler ykle-nebilir; yinede bu ifllevleri ancak kendi biiminin snrlar ieri-sinde yerine getirebilir.7 Dolaysyla devlet, sermayenin genel -karlaryla zdeflleflmemifltir; kendine zg bir mant vardr, bu-nu da belirleyen kendi biimidir. Yinede devletin biimi ekono-mik ile siyasaln teden beri sregelen ayrln varsayar;bylece devletin yeniden retilmesi bu ayrmn srekli yenidenretilmesine baldr; dolaysyla da bu ayrln dayand, reti-min kapitalist sosyal iliflkilerinin yeniden retilmesine baldr.Bylece Hirsch, devletin biimini onun ifllevlerinden karmakyerine, devletin ifllevlerini onun biiminden treterek biim ileifllev arasndaki iliflkiyi tersine evirir. (Geri bu ters evirme da-ha ziyade grnflteydi, nk herkes gibi Hirsch de, devletinbiimini onun asli ifllevinden tretmifltir; burada sz konusuolan ifllev ise ifli snfn boyunduruk altna almakt.)

Hirschin analizi hem zgl bir tahakkm biimi olarak dev-letin zerkliini, hem de devletin yeniden retilmesinin teme-li olarak devletin, sermayenin geliflkin haldeki yeniden retiminikoruma ihtiyacnda ierilen bu zerkliin snrlarn kavramsal-lafltrmay olanakl klar. Bu snrlar devletin geliflmesinin, kapita-list retim tarznn geliflmesini salayan dinamikler ve zelliklede sermaye birikiminin kriz douran eilimlerinin altnda yatankr orannn dflme eilimi tarafndan belirlendiine iflareteder. Bu yapsal kriz tehdidine karfl kapitalistler retim ve dei-flim iliflkilerini srekli olarak yeniden organize etmek zorundakalrlar. Ne var ki, bu kriz eilimleri ve kapitalistlerin bunlaraverdii tepkiler yalnzca ekonomik alanda ortaya kmaz; bunla-rn devletin srekli yeniden retimiyle de dorudan ilintili ie-rimleri vardr. Dolaysyla da kapitalist retim tarznn tarihsel

geliflimi, salt retim iliflkilerinin ekonomik biimlerini deil, aynzamanda devletin biimini de etkileyen srekli bir kriz ve yeni-den yaplanma srecidir.

Hirsch kr orannn dflme eilimini belirleyici bir tarihselyasa olarak grr; devlet bu eilimin karflsnda yeni ifllevler yk-

6 Bkz. John Hollo-wayin deerlendir-mesi: Holloway(1988).

7 John Holloway,Hirschin devleti s-

nf mcadelesininbir biimi olarak t-retmesi ile yineonun devletin ifllev-lerini yapsalc biradan ele almasarasnda bir eliflkigrmekle hatayadflmfltr (Hollo-way ve Picciotto,1978: 28; Hollo-way, 1988). Zira,

Hirsche gre dev-letin zerkleflme-si snf mcadele-sinin sregelen birvehesi deildir;zerk bir g olarakdevletin egemenli-inde ikin ve onunfliddet kullanma te-kelince destekle-nen bir kereliinegerekleflmifl tarih-sel bir olaydr.



14/32

lenir ve bu ifllevleri yerine getirmek iin de birer dolaym olarakuygun biimler gelifltirir.8 Ancak devletin zgl politikalar vemdahale biimleri basite sermayenin kr orann srdrme ih-

tiyacna indirgenemez; nk bunlar hem snf savaflm hem dedevletin tarihsel geliflmiflliiyle dolaymldr. Devlet, zellikle, ifl-i snfnn giderek artan siyasal ve ekonomik gc karflsndarefah devletinin ifllevlerini yklenme yoluna gider. Bu ifllevlerifli snfnn yapt basnca bir yant olarak geliflmekle birlikte,devletin bunlar yerine getirme becerisi retimin srekli bir flekil-de artflna baldr; bu artfl devletin refah amalayan harcama-larn finanse edecek kaynaklar salayarak sermaye birikiminidesteklemesi iin devletin mdahalesi ynndeki basklar youn-laflr. Bu, Offenin, devletin birikim ile meflruiyet ifllevleriarasnda grd eliflkinin temelidir ve ekonomik krizlerin si-yasal bir grnme brnd biimin belirleyicisidir: Bir eko-nomik kriz bir yandan snf savaflmnn kzflmasna yol aarken,te yandan da devletin emrindeki, kendi refah aygt araclylabu savaflm kabul edilebilir llerde tutmasna yarayacak kay-naklar snrlar ve devleti, kendi siyasal yeniden retimini gven-ce altna almak iin giderek daha fazla bask uygulamaya zorlar.

Devletin maddi ve siyasal yeniden retimini gvenceye ka-vuflturmak amacyla sermaye birikimini desteklemeye duyulan si-yasal ihtiya, devlet mdahalesinin artmasnn ardndaki ne-dendir. Ne var ki bu mdahale, geniflletilmifl yeniden retimindesermayenin genel karn korumak iin dzenlense de, bu ka-ra indirgenemez. Bir yandan, birbiriyle atflan kapitalist karlariflin iindedir, yle ki devletin benimsedii strateji belli sermaye-ler ve sermaye fraksiyonlar arasndaki atflmalarn devlet ayg-tnda ifadesini bulan ve bu aygt tarafndan dolaymlanan siyasalzmne bal olacaktr. Dier yandan, devletin sermayenin ih-tiyalarn karfllama becerisi, kurumsal biimler tarafndan snr-lanr. Bu kurumsal biimler araclyla devlet, politikalar kurgu-layp uygulamaya koyar. zelde, devlet aygtnn devlet mdaha-lesinin artflyla birlikte geliflme gstermesi, onun giderek para-lanmasyla balantldr; zira sivil toplum ierisinde birbiriyle a-tflan karlar devlet aygtnda temsil edilir. Dolaysyla devlet te-

peden trnaa ussal olan bir aygt deil, sivil toplumu imleyen -kar atflmalarn siyasal bir biim ierisinde yeniden reten birdzenektir. Bylesi bir usdfllk brokratik ve ynetimsel baflar-szlk fleklinde kendini gsterse de, bu yalnzca kapitalist retimtarznn eliflkileri ile bu eliflkilerin dourduu snf savaflmlar-

8 Hirschin kr oran-nn dflmesi eilimiyasasna gnder-me yapmas; bu ya-sann, birikim dina-miklerini devletin

geliflmesiyle iliflki-lendirmede merke-zi bir rol olmasnakarfln, retorik birtutumdan te an-lam taflmaz. Ger-ekte Hirschinanalizi, kar oranla-rnn dflme eili-mi ile buna karfleilimlerinserma-ye birikim srecinin

birbiriyle eliflenama birbirinden ay-rlamaz veheleriolduunu gz ardedip asl sorumlu-luu devlete ver-mekle isteni birpolitisizme saplanr(Fine ve Harris ilekarfllafltrn, 1979:99-100).

392 Simon Clarke


15/32


16/32

na alma gereksinimi temelinde zlmelidir. Oysa ki sermaye ileifli snf arasndaki savaflmn sonucu oktan ngrlmfltr; teksorun ifli snfn boyunduruk altnda tutmak iin ne kadarrefa-

ha vene kadar

baskya gerek duyulabileceine iliflkindir.Hirsch, Offeden devrald yapsal-ifllevci politisizmi ancakalflmasnn sonraki almnda glendirir; arlkl olarak Po-ulantzasn gelifltirdii kuramlar ile Fransz Dzenleme Okulunayaslanarak fordist gvenlik devletinin bir analizine soyunur.Buna gre yap, snf savaflmn sourma eilimindedir ve devlet,bu analizin temel tafl niteliindeki sermayenin analizdeki merke-zi yerini alma eilimindedir. Bu konuyu ayrntl olarak afladaele alacam9.

Poulantzas n Dev let Kuram

Almanyadaki Offeninki gibi Poulantzasn devlet kuram dakfl noktas olarak devletin zerkliiile zglln zerindekivurguyu alr. Althusserin toplumun ekonomik, siyasal ve ideolo-

jik olmak zere dzlemden olufltuu biimindeki yapsalcmodelini izleyerek Poulantzas,Kapitali yalnzca ekonomik dz-lemin kuramn yapan bir kaynak olarak grdnden Marxn

Kapitalini tamamlamak zere, o gne dek es geilmifl siyasaldzlemin kuramn vermeyi amalar. Offe ve kimi devlet tretmekuramclar gibi Poulantzas da devletin ifllevini, kapitalist snfnkarlar asndan deil, toplumu bir btn olarak bir arada tut-may salayacak bir kuruma duyulan gereksinim asndan ta-nmlar. Gerekten kapitalist bireyler arasndaki rekabete dayaliliflkiler, kapitalist snf asndan kendi ortaklafla karlarn ger-eklefltirmek flyle dursun, temsil etmek iin bile gereken birlie

ulaflmay olanaksz klar. Dolaysyla, Offenin yaklaflmnda ol-duu gibi, devlet, kapitalist toplumun yeniden retimini gven-ce altna almas anlamnda kapitalist bir devlettir; yalnzca ifli s-nfnn deil, ayn zamanda tek tek kapitalistlerin karlarna kar-fl, bir btn olarak sermaye snfnn karlarn temsil eder. Budurum devlete szde tarafszlk kazandrsa da onun snf nitelii,yapnn bir btn olarak yeniden retiminde oynad ifllevselrolde zorunlu biimde ierilmektedir.

Poulantzas Offeden snf savaflmna yapt vurguyla ayr-lr. Ancak Poulantzas, yapsal kuramnda olduu gibi, siyasalnzglln ve greli zerkliini n plana karr. Bylecesiyasal savaflmlarda yer alan taraflar, onlarn siyasal ballklar-n ve de girdikleri ittifaklar tanmlamak iin; ortak bir ekonomik

9 Ayrca bkz. Bonefeldve Holloway(1991).

394 Simon Clarke


17/32

karn tanm ne gerekli ne de yeterli olur. Dolaysyla Poulant-zasn snf kuram, siyasal gler olarak snflar oluflturmada vebylece snf savaflmnn biimlerini belirlemede ideolojinin ve

devletin roln vurgular.Poulantzasa gre snf savaflm, yapnn yeniden retildii vednfltrld aratr. Yap, belli bir konjonktr anlatr; bukonjonktr esas itibariyle snf savaflmnn nesnel olarak olas so-nularnn bir alandr. Bu olaslklardan hangisinin gerekleflece-i somut savaflmlarn sonucuna baldr. Ne var ki bylesi bir so-nu, basite oyunda rol alan kuvvetlerin greli gc tarafndanbelirlenmez; zira devletin, kendi yeniden retimini gvenceyekavuflturmann bir arac olarak kapitalist snfn egemenliinisalama almada kar vardr. Dolaysyla ifllevini yerine getirmekiin devlet, egemen snflarn siyasal rgt ile ifli snfnn bu-nun karflsndaki ideolojik ve siyasal paralanmfllna el atar.

Poulantzas daha sonraki alflmasnda kendi yapsalc kura-mn gene kendisinin snf savaflm kuramyla daha bir btnlefl-tirmeye kalkflr; bunu yaparken de siyasal snf savaflmnn yeni-den retmeye mahkum olduu yapnn iine skflmfl olarak g-rld nceki kuramnn kat yapsal belirlenimciliini gevfletirve kapitalist devletin adafl biimleri ile krizlerinin ok daha so-mut bir analizini yapma pefline dfler. Ne var ki bu gevfletmeonun kuramnda esasl bir deifliklie yol amaz, yalnzca kon-

jonktrdeki olumsalla dflen pay arttrr. Poulantzas snfsalglerin oluflumunu ve snf savaflmnn sonucunu belirlemedeideolojiye daha byk g atfeder ve Offenin izinden giderekkendi geliflimini belirlemede devlet aygtnn zerk dinamikleri-ne daha byk bir rol verir.

Miliband-Poulantzas Tartflmas

Poulantzasn kuram Tekelci Devlet Kapitalizmi kuramnnrevata olduu Fransada deil Britanyada ses getirdi, Marksi-zan avangardn impresariosu konumundaki New Left Rewiewbyk bir coflkuyla Poulantzasa destek kt.

1960larn sonunda Britanyadaki devlet tartflmasnn otur-duu balam, fli Partisi hkmetinin yalnzca sosyalizme do-

ru ilerleme kaydetmede deil; salkl, iyi eitimli bir emek gcsalayaca ve giderek kzflan uluslararas rekabete dayanacakflekilde endstriyi modernize edecei dflnlen, teknokratik re-form programn uygulamaya koymada bile baflarsz olmasyd.Solun bu baflarszla verdii ilk tepki bu durumu ngiliz toplu-



18/32

munun kendine zg niteliklerine balamak oldu. Bir yandanegemen snfn kkl gc ile sermayenin finansal gc ngilizendstrisinin ve kamu ynetiminin modernleflmesinin nnde

bir engel oluflturuyor; te yandan da sa kanat sosyal demokratliderliin demokratik olmayan bu g younlaflmasn gsle-mek iin gerekli olan admlar atamayfl ngiliz emek hareketininkuramsal ve siyasal zayfl ile aklanyordu. Bu analiz en etkilibiimde Perry Anderson ile Tom Nairn tarafndan New Left Re-wiewde yaymlanan bir dizi makalede gelifltirildi. Onlara greBritanyada bir burjuva devrimi hi olmamflt; bu burjuvaziyitoprak aristokrasisinin gdmndeki g blounun kk or-ta konumunda brakt. Burjuvazinin baflarszl ifli snfnnsermayeyle siyasal olarak hibir zaman hesaplaflmad anlamnageliyordu ve dolaysyla da ifli snf ne Marksist bir siyasal kl-tr ne de devrimci bir parti gelifltirebilmiflti. Bu analizin kuram-sal erevesini yeni-Gramsici bir siyaset kuram oluflturuyor-du; buna gre kendinde snftan kendi iin snfa geifl, sn-fn bir hegemonik ideoloji gelifltirmesine balyd (Anderson,1967; Nairn, 1964a, 1964b).

Kapitalist devletin daha gereki bir analizi, egemen snfnkapitalist olmad yolundaki sanrya kendisini kaptrmamfl olanMiliband tarafndan saland. Miliband sermayenin siyasal ege-menlii onun hegemonik ideolojisine deil, siyasal ve ekono-mik gc tekellefltirmesine dayandryordu; bu da sermayenin,ekonomi zerinde ve kendi ynetimine meflruiyet kazandranaralar zerinde olduu kadar devlet aygt zerinde de dolaylve dorudan denetim kurmasn salyordu. The State in Capita-list Society (Kapitalist Toplumda Devlet) (1969) adl kitabndaMiliband, sermayenin devlete nasl egemen olduunu ve bu ege-menliini nasl yeniden rettiini hayli ayrntl bir biimde bel-gelemifltir; en radikal sosyal demokrat hkmetlere bile bylesibir yapda ok snrl bir yetki alan kalabilirdi. Milibandn ana-lizi fluna iflaret eder: Sosyalizme salt seim yoluyla ulafllamaz; hercephede verilen demokratik savaflma nderlik edecek biimdehalkn zlemlerini dillendirip, onlar harekete geirebilen kitleselbir siyasal hareket gereklidir.

Milibandn izdii tablo, Anderson ile Nairninkiyle kyas-landnda, kesinlikle daha az zgl ve belgelere daha iyi destek-lenmiflti. Ne var ki, Tekelci Devlet Kapitalizmi kuramyla payla-fllan iki zayf noktas vard. Bir yandan sermaye ile devletin fiilizdeflliine dayanmakta, bylece devlet erkinin sermaye yararna

396 Simon Clarke


19/32

kullanlmasnn, halkn direnciyle karfllafllmas durumu dflnda,snrlarn kavramsallafltramamaktayd. Bu durum Miliband,devleti nihayetinde kapitalist snfn bir aracna indirgeyen ara-

salc bir devlet kuram sunduu ve devlet erkine getirilecek k-stlar ancak birbiriyle ekiflme halindeki snflarn rgtll,iradesi ve kararllnda bulan isteni bir kuram sunduu yo-lunda birtakm sulamalara ak brakt. Gerek New Left Rewi-ewa gerek Milibanda gre sivil toplum ile devlet arasndaki ya-

psaliliflkiye deinen herhangi bir kuramn olmayfl, devletin s-nfsal karakterinin onun biimine ikin olmad, snf savaflm-nn olumsal bir rn olduu anlamna geliyordu.

Bu arasalc devlet kuramyla, isteni snf savaflm ku-ramn elefltirisi ilk kez Poulantzas tarafndan ortaya kondu. New

Left Rewiewa yazd bir makalede, Anderson ile Nairnin ta-rihsicilii ve znelciliine Althusseryan balyozuyla darbelerindiren Poulantzasa gre, bir toplumsal formasyondaki farklyapsal dzlemlerin zerklii ile bunlarn birbirleriyle olanyapsal balantlarnn karmaflkl, devletin snfsal karakterininne siyasal iktidar ele geirmifl gzken snfla zdefllefltirilebile-cei, ne de egemen ideolojinin snfsal karakterinin, hayat tar-zyla bu ideolojiyi aka dflavuran snf tarafndan tanmlana-bilecei anlamna geliyordu (Poulantzas, 1967). Tam tersine, bel-li bir snfn ya da belli bir ideolojinin egemenlii, toplumsal for-masyonun yaps tarafndan nesnel olarak belirlenmektedir. Do-laysyla ngiliz devleti, aristokrat cilasna ramen biim olarakkapitalisttir ve egemen ideoloji, toplumsal formasyonun serma-yenin gdmnde olacak biimde yeniden retilmesine hizmetettiinden kapitalisttir. Dahas, egemen snfn eflitli fraksiyon-lar arasndaki siyasal ve ideolojik iliflkilere zg nitelikler, birfraksiyonun kendi hegemonyasn dierleri zerine kurma bece-risi gstermesiyle deil; devletin, sz konusu snfn bir btnolarak egemenliini devam ettirme iflleviyle uyum ierisinde ege-men snfn ideolojik ve siyasal hegemonyasnn devlet tarafndanrgtlenifliyle aklanabilir.

Poulantzasn elefltirisi ksa srede etkiler yaratt, fakat buelefltiri Poulantzasn kendi dflncelerinin zne iliflkin nere-

deyse hibir ipucu vermiyordu. Milibandla olan tartflmasna ge-linceye dek Poulantzasn alflmalar, avangardn dflnda, etkiliolmad. New Left Reviewdaki elefltirisinde de belirttii zerePoulantzas, hem ekonomik hem de snfsal aktrlerle iliflkisi ie-risinde devletin greli zerkliini vurgulamaktayd. Anderson ile



20/32

Nairn gibi Miliband da, ortodoks Marksizmin ekonomik indir-gemeciliinden kanmfl, fakat onun yerine bir snf indirgeme-cilii yerlefltirmiflti; egemen snf kendi mhrn devletin zeri-

ne buna gre vurmaktayd. Bu, tm bu yazarlarn, burjuva sosyo-lojisinin kuramsal erevesi ierisinde kalmalar demekti; ki busosyolojinin ayrt edici zellii toplumu, toplumsal gruplarn bir-biriyle olan etkileflimi temelinde ele alp deerlendirmesidir. Bur-

juva oulculuundan kanmann tek yolu, bylesi gruplar ta-nmlarken ekonomik karn tartflmasz nceliini vurgulamak,bylelikle de karlar snf savaflmnda stn gelen snfsal ak-trlerin znellii zerinden, ekonomik indirgemecilii yenidenortaya koymakt.

Poulantzas bu yaklaflmn, snf savaflmnn biimini ve gelifli-mini belirleyen kapitalizmin nesnel yapsal zelliklerini gz ardederek snf savaflmn snf bilincine indirgediini ileri sryor-du. Ancak Poulantzas, o eski altyap-styap modeline geri dn-meyi savunmuyordu; bunun yerine Althusseryan modelin be-nimsenmesinden yanayd. Bu modele gre karmaflk bir btnierisinde ifllevsel olarak birbiriyle ilintili olan zerk dzlemler-den oluflan nesnel bir yapnn, snfsal pratikleri snrlamas vekendi iine hapsetmesi sz konusuydu. Her bir dzlemin ifllevi,ortodoks Marksizmdeki gibi ekonomik dzlemle olan iliflkisi a-sndan deil, fakat bir btn olarak yapyla olan iliflkisi temelin-de tanmlanmaktadr. Dolaysyla, ne yapsal olarak ne de her-hangi bir snf znesinin eylemi araclyla, hibir dzlem birbaflka dzleme indirgenemez.

Devlet kuram asndan bir sonu fludur: Siyasal, devletinyap ierisindeki iflleviyle olan balants temelinde analiz edilme-lidir. Bu ifllev, yalnzca ekonominin gereksinimlerine hizmet et-mek durumunda deildir; toplumsal formasyonu bir arada tutanetmen ve retim koflullarn yeniden reten bir etmen olarak hiz-met grmek durumundadr (Poulantzas, 1969, Blackburndenalnt, 1972: 246. Vurgulama Poulantzasn). Devletin ekono-mik ifllevleri devletin sahip olduu roln yalnzca kk bir b-lmdr; Poulantzas da bu konuya pek az eilmifltir. ok dahanemli olan konu devletin siyasal ve ideolojik ifllevleridir;

bunlar ifli snfnn paralanmasn ve ynetici snfn hegemon-yasn rgtleyerek, toplumun siyasal ve ideolojik olarak yeni-den retimini gvence altna almaktadr.

Poulantzasn alflmasnn uyandrd yanknn nedeni akyantlar salamas deil; Britanyada o gne dein zerinde du-

398 Simon Clarke


21/32

rulmamfl, ekonomi ile siyaset arasndaki ve yap ile savaflm ara-sndaki iliflkileri sorgulamasyd. Ancak, ne denli son kertedeekonominin belirleyiciliine vurgu yapsada Poulantzas, esas iti-

bariyle, snf savaflmnn ideolojik ve siyasal boyutlaryla ilgiliydi.stelik, sonraki alflmasnda kendi yapsal determinizmini gev-fleterek, konjonktrdeki snf savaflmnn ne ynde geliflecei-ni belirlemede ideolojik ve siyasal faktrlere daha da byk birrol yklemifl, ekonomik alan biraz daha arka plana itmifl, by-lece kuramnn ortadan kaldrmas beklenen istenilik ile si-yasal oportnizme genifl bir yer amfltr.

Bu ynelim Poulantzasn izleyicisi olan ok sayda yazar ta-rafndan 1980lerde nihai bir sonuca ulafltrld. Post-yapsalc-lk, siyasal glerin oluflumunda ve devlet politikasnn gelifli-minde, son kertede ekonominin belirleyicilii ilkesini bir yanabrakarak ideolojinin ya da sylemin belirleyici rol oynadnsavunuyordu. Bu da yeni gerekilerin; nesnelliin biricik te-melinin ve biricik snrllklarnn metafizik, tahakkm esasnagre yaplanmfl ve son kertede ekonominin belirleyici olduukarmaflk bir btn tarafndan deil; bireysel aktrlerin znelli-ini bir baflna oluflturan ve bu aktrlerin toplumsal ve siyasal bi-rer g olarak zerinde kurulabilecei temeli belirleyen, sy-lemin nesnel yapsyla tanmlanabilecei yolundaki grececi (vealabildiine usdfl) argmana dayanarak, konjonktrn getir-dii oportnist politikalar ululamalarn salad. yleyse snfsavaflm, sylemin kendi iinde ve sylemler arasnda grlenyalnzca bir tr savaflm biimidir; stelik, retimden ok tke-tim, kolektivizmden ok bireycilik, korporatizmden ok oul-culuk ve sosyalist anti-kapitalizmden ok demokratik anti-dev-letilik zerinde younlaflan yeni sylemsel pratikler eski sy-lemin yerini almaktadr.

Bu eilimler Poulantzasn alflmasnda bafltan beri ieriliyorolsa da, bu durum Marksistlere Poulantzasn katksn reddet-meye yeterli olacak bir gereke salamamfltr. Poulantzas devle-tin siyasal ve ideolojik ifllevlerini, snf savaflmnn siyasal ve ide-olojik boyutlarn vurgulamasyla nemli sorunlara parmak bas-mflt. Onun alflmas bir ereve sunmaktayd; bu ereve ieri-

sinde devletin greli zerkliine ve ekonomi ile siyaset,yap ile savaflm arasndaki iliflkiye dair temel sorunlar elealnp tartflabilirdi. Birok Marksiste gre ileriye gitmenin yoluPoulantzasn yaklaflmn, onun yapsal determinizmini ya da si-yasal isteniliini bahane ederek reddetmekten deil; fakat bun-



22/32

larn son kertede ekonominin belirleyicilii ilkesine iliflkin ola-rak daha doyurucu bir aklama gelifltirmek suretiyle, daha uy-gun bir btnleflmesini baflarmaktan geiyordu. Devlet kuram

zerine CSEde gerekleflen ilk tartflmalarda Poulantzasn dev-let kuram ierisinde bu terimler baflrol oynamaktayd. Ancakbu tartflmalar iyice tkandktan sonra Poulantzasn sorunu orta-ya koyufl fleklinin uygunluu sorguland.

CSEdeki Dev let Tart flmas

Sermayenin Uluslararaslaflmas ve Ulus Devlet

Devlet sorunu Sosyalist ktisatlar Konferansnn dahaOcak 1970teki ilk toplantsnda ortaya kondu: Robin Murray,sermayenin uluslararaslaflmas ile ulus-devlet zerine, tartflma-lar yaratan bir bildiri sundu (Murray, 1971). Bu bildirisindeMurray, sermayenin uluslararaslaflmasnn devletin ulusal ser-mayenin karlarna hizmet etme yeteneini tahrip ettiini ilerisrd. Murrayn tezini didik didik eden Bill Warren, kapitalistflirketlerin sahip olduu egemenlik alan ile ulus-devletin gr-nrdeki rtflmezliinin, yalnzca devletin greli zerkliininki bu zerklik olmakszn devlet kendi snfsal ifllevlerini birbtn olarak sermayenin lehine laykyla yerine getiremez- birvehesi olduunu savundu (Warren,1971: 88). Bu tartflmaCSEnin Ekim 1970teki ikinci toplantsnda daha ileri bir nokta-ya taflnd: Modern kapitalizmde devletin ekonomik rol ko-nusunda kendi grfln sunan Warrena gre devletin zerkli-i hibir flekilde onun sermayeden bamsz olduunu gster-mezdi. Bunun yerine monolitik bir devlet bakfl asndan yanaolan Warren, devletin snfsal karakterinin onun, devletin serma-

ye yararna grd ifllevin bir ifadesi olan, yapsnda ierildiinibelirtti. Bu argmann Warreni gtrd sonu fluydu: Dev-let ifllevlerinin ulaflt genifl yelpaze, devlet yaplar ile emperya-list toplumun ekonomik, siyasal, toplumsal ve kltrel sistemle-rin birbiriyle giderek daha sk btnleflmesiniiermifltir, bu dademokratik kisve altnda devlet otoriteryanizminin artmasna yolamfltr (Warren,1972: 29). Bu bakfl asna karfl kanlar ara-snda yer alan Michael Barratt-Brown, devletin halk savaflmyla

ele geirilebilecek unsurlar iin ve ilerici hedeflere ynlendirile-bilecek en azndan kimi devlet politikalar iin bir etkinlik alan-nn varolduunu savundu. Bu anlamda sermaye ile devlet arasn-daki iliflki monolitik deil, elifliktir; sermayenin ifllevsel gerek-sinmelerini deil, snfsal g dengesini yanstan bir iliflkidir.

400 Simon Clarke


23/32

Poulantzas ile Miliband arasndaki tartflmann belli bafll tema-larn yeniden reten Warren ve Barratt Brown, sermaye ile devletarasndaki iliflki sorununa getirilen geleneksel yaklaflmlarn temsil-

cisiydiler. Warren, devlet konusunda esas itibariyle yapsal-ifllev-selci bir grfl ortaya koydu; buna gre devlet, doal ve kanl-maz bir biimde sermayenin gereksinimlerine hizmet etmektedir.Buna karfln Barratt Brown devlete iliflkin olarak arasalc birgrfl sundu; bu bakfl asndan devlet snf savaflmnn bir nesne-siydi; devletin politikalar ve pratikleri, devletin kendi snfsal ka-rakterini tanmlayan snfsal g dengesini ifade ediyordu.

CSEnin Britanya ve AET konulu nc konferansnasunduklar bildiriyle, Hugo Radice ve Sol Picciotto olduka fark-l bir yaklaflma iflaret ettiler. Bu bildiri, sermaye ile devlet arasn-daki eliflik iliflkiye parmak basyor ve sosyalizm iin uygun dev-let biimi ile sermayenin yeniden yaplandrlmas zerine verilensnf savaflm arasndaki iliflki sorununu ortaya atmas nedeniylenem arz ediyordu. Bunun kaba hatlaryla gsterdii devrimciperspektif, varolan devlet yaplarn ele geirmeye daha az nemvermeli ve tercihen, ifli snfnn devrimci etkinliine dayanan al-ternatif biimler infla etmeyi n plana karmaldr. Bylesi bir et-kinlik isel olarak artarak ok renkli ve yaygn bir karakter ka-zanacak, ayn zamanda da ulusal snrlar giderek daha ok afla-caktr (Radice ve Picciotto, 1971: 52-53). Bu sonu tmcesineskfltrlmfl analiz, yap ile savaflm arasndaki karfltlnreddine iflaret etmekteydi; zira yap ve zellikle de devletin ku-rumsal biimi, verili olarak deil, bizatihi snf savaflmnn birnesnesi olarak alnabilirdi. Ne var ki bu yaklaflmn ierimleri he-men ortaya konulamad; nk tartflmann oda sermayeninuluslararaslaflmas ile ulus-devlet sorunundan, devlet harcamala-rnn krizdeki rol sorununa kaymflt.

Devlet Harcamalar Krizi ve Sosyal Demokrasinin Snrlar

Sermaye birikiminin kriz eilimlerini zmekten uzak olan,devlet harcamalarndaki artfln, ortaya kmakta olan ekonomikve siyasal krizin asal bir paras olduu gerei, 1960larn sonla-rndan itibaren giderek netleflti. Byyen devlet harcamalar kri-

zi, ister arasalc ya da yapsalc, isterse Keynesci ya daMarksist olsun, devlete dair her trden ifllevselci kuram zerinehemen kuflku bulutlar ekti.

1960larn ortalarndaki devlet harcamalarnda grlen art-fln byk bir ksm salk, eitim ve refah zerine yaplan top-



24/32

lumsal harcamalard. Sosyal demokrat sol asndan toplumsalharcamalardaki artfl, ifli snfnn siyasal savaflmlarnn doru-dan bir getirisiydi. 1960larn sonunda toplumsal harcama gide-

rek artan bir siyasal baskyla karfllaflnca, solun verdii ilk tepkikrizi, ifli snfnn kazanmlarn tersine evirmeye ynelik ka-pitalist bir giriflim olarak grmek oldu. Ne var ki ekonomik kri-zin giderek fliddetlenmesi, krizin srf bir banker dolab deil,kapitalist birikimin ok daha temel eliflkilerini dflavuran bir ol-gu olduunu ortaya koydu. Dahas, sz konusu kriz, sosyal de-mokrat hareketin sicili zerinde yeniden dflnmeye de yol at.fli snfnn taleplerine yant olarak toplumsal harcamalar artmflolsa da, bu harcamalarn hi deilse bir blm salkl, eitimlive devingen bir emek gc yaratarak sermayenin de karlarnahizmet etmiflti. stelik bu toplumsal harcamalar, sermayeden ko-partlan bir dn olmaktan ok, faturas byk lde ifli snf-na kesilmekte olan harcamalard. Bu nedenle tartflmalardakivurgu, snf savaflmnn belirledii devlet politikas yaklaflmn-dan, devlete ifllevselci bir bakfl asyla bakan yaklaflma dorukayd; bu ikinci yaklaflmda devletin rol esas olarak sermaye bi-rikiminin ifllevsel gereksinimleri tarafndan belirlenmekteydi.Ancak bu ifllevselci yaklaflm, bu gereksinmelerin yalnzca ekono-mik olmadn, ayn zamanda toplumsal istikrar korumak zeregereklefltirilen toplumsal harcamay salama amal siyasalgereksinmeyi de ierdiinin farkndayd. Dolaysyla devlet har-camalarnn dzeyi hala, en azndan dolayl olarak, ifli snfnnne lde bir basn uyguladn gstermekteydi.

Devletin sermaye asndan ifllevsellii zerinde genelde birgrfl birlii olmasna ramen, bu ifllevselliin snrlar konusun-da temel bir anlaflmazlk sz konusuydu. Bu grfl anlaflmazlneo-Ricardocular kktencilerinin karflsna koymufltur. Neo-Ricardoculara gre devletin ifllevselliinin snrlar, siyasal adan,snf savaflmnn bir sonucu olarak belirlenmekteydi. Kktencile-re greyse bu snrlar, ayn anda gerekli ve verimsiz olan devletharcamalarnn eliflik karakterine ikindi. Bu iki yaklaflm arasn-daki farkllklar, bunlarn krizi farkl flekillerde analiz etmeleriyleyakndan balantlyd; bu analizlerin gerisinde ise Marxn deer

kuramnn nemine dair farkl deerlendirmeler yatmaktayd.Krllk krizinin Neo-Ricardocu analizi krizin dorudan uzun

sreli tam istihdamn bir sonucu olarak ifli snfnn kazanmfl ol-duu pazarlk gcnden kaynakland grflndeydi. Kriz, da-tmla ilgili bir krizdi; zira cretlerdeki artfl verimlilik artflnn

402 Simon Clarke


25/32

nnde gidiyordu. Devlet harcamalar zerindeki savaflm cretlerzerindeki savaflmla sk bir koflutluk ierisinde gerekleflmektey-di; ifli snf giderek artan refah payn gvence altna almfl ve ver-

gilerdeki artfl karflsnda talep ettii creti de arttrarak, artan ka-mu harcamalarnn faturasn sermayeye yklemeyi baflarmflt.Kktenciler ise cretlerin snf savaflm tarafndan deil,

kapitalist retim tarznn nesnel yasalar tarafndan belirlendii-ni ileri sryorlard. Krizin kayna datmda deil retimdeydi;zellikle de kr orannn dflme eilimindeydi. Krizin zmkrlln yeniden salanmasna balyd; bu da ancak emein yo-unlafltrlmas ve retimin yeniden yaplandrlmasyla gerekle-flebilirdi. Sermaye birikimini desteklemek ve toplumsal barfl ko-rumak iin gerekli olmasna ramen, devlet harcamalarnn art-fl, yalnzca krizi daha da derinlefltirmeye yarar; nk bu harca-malar art-deere verimsiz bir yk bindirmektedir.

Neo-Ricardocu Devlet Kuram

Neo-Ricardocular, Marxn deer kuramn ve ondan treti-len verimsiz emek kuramn reddederler ve dolaysyla da krizinkktenci analizini bir tarafa atarlar. Vergilendirmenin kapsamve sermaye iin yaplan kamu harcamalarnn ifllevsellii, verim-siz emek kuram tarafndan deil; snf savaflm tarafndan belir-lenir. Bunun bir sonucu devletin, emek ile sermaye arasndakidatm iliflkisini belirlemede, dorudan ya da dolayl, etkin birrol oynaddr; bylelikle de biz, kapitalist devletin burjuvazi-nin elinde edilgin bir ara olduu yolundaki grfl reddetmekve devletin daha aktif ve zerk bir role sahip olduunu grmekdurumunda kalrz (Purdy, 1973: 31).

Devlet harcamalarnn neo-Ricardocu kuram Ian Gough ta-rafndan gelifltirildi; bu kuram zellikle OConnorun, Offenindevlet harcamalarnn birikim ve meflruiyet ifllevleri arasndagrd ayrm devletin mali krizine etkili bir biimde uygula-masndan yararlanlarak gelifltirildi (OConnor, 1973).

OConnora gre devlet harcamalarnn artfl giderek by-yen tekelleflmenin hem nedeni hem de sonucudur: Devlet gide-rek daha fazla lde, tekellerin lehine olmak zere, sosyal ya-

trm ve sosyal tketim maliyetlerini stlenmekte, bu da re-timin tekelleflmesini ve toplumsallafltrmasn kuvvetlendirmek-tedir. Ne var ki bu durum ancak durgunluk yaratc eilimleringlenmesine neden olur. Baran ve Sweezynin izinden gidenOConnor, bu eilimlerin tekelci kapitalizmde rtk biimde va-



26/32

rolduuna inanr. Buna gre devletin meflruiyetinin maddi teme-li olarak, saylar giderek artan yoksullar desteklemek ve tam is-tihdam devam ettirmek iin gerekli olan retimin sosyal harca-

malarn karfllamak zere, devlet harcamalarnn daha da artt-rlmas ynnde bir gereksinme yaratr. Devletin gelirleri harca-malara koflut biimde artmadndan mali kriz ortaya kar; zi-ra sermaye bu maliyeti karfllamak iin zel krlarn vergilendiril-mesine karfl kmaktadr; ortaya kan dengesizlii bte zerin-deki zel karlarn gelir beklentileri daha bir pompalamaktadr.

Gough, OConnorn sosyal yatrm, sosyal tketim vesosyal harcamalar olarak devlet harcamalarn snflandrma-sndan yararlanmfltr. Sosyal yatrm, verimlilii ve dolaysyla ka-pitalist krll dorudan arttrmakta; sosyal tketim, cret ma-liyetlerindeki a kapatmaktadr. Sosyal harcamalar ise, askeriharcamalar ve refah salayc harcamalardr. Gough ve OCon-nora gre ilk iki kategori verimlidir; nk birinci kategori kr-ll dorudan artrmakta; ikinci kategori ise sosyal cret ola-rak cretin etkin bir paras olmaktadr. Geriye, art-deer ze-rinde verimsiz bir yk oluflturan etmen olarak yalnzca son kate-gori kalmaktadr. Ne var ki Gough, OConnorn krize iliflkinolarak getirdii yetersiz tketimci aklamann yerine,Purdynin gelifltirdii neo-Ricardocu kuram koyar; buna greOConnorn ifllevselcilii onu devlet harcamalarnn nereye vehangi miktarda aktarlacan belirlemede, snf savaflmnn rol-ne ya da bu basklarn stesinden gelmek iin politikalar gelifltir-mede ve uygulamaya koymada, devletin greli zerkliine, yeter-li arlk vermemeye gtrr (Gough, 1975a: 5). Gough, biryandan da Barratt Brown gibi devletin karakterini yalnzca snfsavaflmyla aklayan yazarlar da elefltirmifltir.

Gough, devlet harcamalarndaki artfl aklarken, Poulant-zasn ve daha az lde olmak zere Milibandn yaptlarna da-yanarak, devleti ifllevsellik ve snf savaflmn baz alarak aklayanyaklaflmlarn bir sentezini nerdi. Gougha gre, hem Po-ulantzas hem de Miliband kapitalist devletin, egemen snflarnsiyasal karlarn temsil eden ve snf savaflmnn alan ierisindeyer alan, grece zerk bir varlk olduuna iflaret ederler. Devle-

tin bu greli zerkliidir ki ifli snfn, sermayenin siyasal gcve onun dayand devletin baskc aygt tehlikeye atmadan, ka-pitalist snf ierisindeki blnmeleri bir dizi ekonomik ve sosyalreform elde etmek zere kendi yararna kullanmaya muktedirklmaktadr (Gough, 1975b: 58, 64).

404 Simon Clarke


27/32

Burada ayrntlarna inmeden sylersek Gough, devlet harca-malarna iliflkin ifllevsel aklama ile bu harcamalarn snf savafl-mnca belirlenifli arasnda grece keskin bir ayrm kurar. Bu ay-

rm kuramsal olarak, retimin datmdan neo-Ricardocu ayrl-na dayanr. Devletin zerklii retimin ifllevsel gereklilikleritarafndan byk lde kstlanr ama gene ayn zerklik, da-tmla balantl olarak, snf savaflm tarafndan belirlenmekte-dir. Dolaysyla verimli harcama, kapitalizmin ekonomik geliflimiasndan ifllevsel olarak aklanabilirken; snf savaflm vergilen-dirmenin kapsam ile sosyal harcamann yaps ve bykly-le ilintili olmaktadr.

Gough, Poulantzasn devlet kuramn benimsemifltir; nkbu kuram, devletin yapsal-ifllevci analizlerince ne karlan refor-mizmin snrlarnn bir amlamasyla birlikte, devletin snf sava-flm analizlerince vurgulanan reformizm olanaklarn ierenamlamay sentezleyecek bir ereve sunar grnmekte ve byle-ce kriz srecindeki alternatif stratejileri deerlendirmeyi salaya-cak bir temel oluflturmaktadr. Ne var ki Goughun, son kertedebelirleyici olan retimin ifllevsel gerekliliklerinde dflavurumunubulan, devletin etkinlii zerindeki ekonomik snrlamalar iledatm iliflkilerini belirlemede snf savaflmnn rolnde dflavuru-munu bulan, devletin siyasal zerklii arasnda yapt keskinayrm, yine kendisinin kriz kuramyla eliflmektedir. Sz konusukuram, kapitalizmin ayakta kalmasnn ifli snfnn zlemlerinin,krllk snrlar ierisinde tutulmasna bal olduunu fark etmifl-ti. Dolaysyla Gough krizin, ifli snfnn deiflik kesimlerine hi-bir siyasal ayrcalk alan ve dolaysyla da reformizme kap arala-yacak hibir olanak brakmayacak derinlikte olduuna inanyordu.

Kktencilik ve Devlet Kuram

Ian Goughun devlete, neo-Ricardocu yaklaflmna kktenci-lerin yant gecikmedi. David Yaffe ve Paul Bullock krizin kk-tenci zmlemesini yaparlarken, devleti toplumun yukarsndadurur grnen bir g olarak ele alan sosyal demokrat anla-yfla yklenerek ve burjuva devletin mdahaleciliinin doru-dan doruya sermayenin gereksinmelerinden kaynakland y-

nndeki dflncelerini ilerleterek, Goughun devlet harcamalarzmlemesine saldrdlar; bu geliflmeler yneten snf asn-dan siyasalbir zorunluluktur diyerek, kendi grfllerinin basit-liini de zmnen sergileme yoluna gitmifllerdir (Bullock ve Yaffe,1975: 33. Vurgu benim).



28/32


29/32

kili bir elefltiri getirmifllerdir. Ne var ki ekonomik ile siyasal ara-sndaki iliflkiyi ya da devlet politikasn belirlemede yap ile snfsavaflm arasndaki iliflkiyi kavramsallafltrrken, temelde Go-

ughtan farkl bir tutum almamfllardr. Poulantzasn devletiaflr politize olan kavrayfln Goughun da benimsemesini yal-nzca Goughun neo-Ricardoculuunun devlete ok fazla zerk-lik verdii gerekesiyle elefltirmifllerdir. Dolaysyla, Poulant-zasla devletin son kertede ekonomi tarafndan belirlendii, fa-kat siyasal ve ideolojik g dengesi tarafndan koflullandzerinde uzlaflabilirlerken, onu ekonominin snrlamalarna ye-terli nemi vermeyiflinden tr elefltirirler; ancak ekonomikile siyasal arasndaki iliflkiye hibir alternatif kavramsallafltrmanermemifllerdir.

Fine ve Harris bir sonraki kitaplarnda, temel belirsizliklerinikoruyarak, kendi analizlerini daha da gelifltirdiler (Fine ve Harris,1979). Bu analizde Poulantzasn snf savaflmnn; ekonomi, poli-tika ve ideolojinin greli zerkliine dayanan, oulcu kuramnbenimsediler; fakat bu kuram, sermaye ile devletin kaynaflmasnadayanan Tekelci Devlet Kapitalizmi kuram biiminde, iinde snfsavaflmnn gereklefltii yapsal snrlamalarn ekonomistik birkuramyla birlefltirdiler. Dolaysyla snf savaflm ekonomik, siya-sal ve ideolojik alanlarn birbirinden ayrlmasyla kendisini gste-rirken, yap bunlarn kaynaflmasyla kendini belli eder. yleyse, bukaynaflmann oluflmasna ynelik yapsal eilimler karflsnda bur-

juva egemenliinin korunmas, snf savaflmna dair eflitli dzlem-lerin birbirinden ayrlnn srdrlmesine baldr. Dolaysyladevlet mdahalecilii, birikimin, kr orannn dflme eilimindeifadelerini bulan temel eliflkilerine yant olarak geliflmifl, fakat bumdahale retimi denetlemek ve ideolojik, ekonomik ve (nce-likle) siyasal iliflkilerin kristalleflmesini salamann baskn meka-nizmas haline gelmifltir. Devletin sermayeyle bu kaynaflmas snfsavaflm zerinde ters bir etki yaratr, ilk evrelerde burjuva hege-monyasnn zeminini oluflturmufl olan; ekonomik, siyasal ve ide-olojik savaflmlarn blnmflln ortadan kaldrma tehdidin-de bulunarak; ekonomik savaflmn verildii yeri retim noktasn-dan ayrmak... ve ona devlet kurumlar ierisinde bir ifade kazan-

drmak yoluyla... kapitalist yeniden retime uygun dflen snrlaraskfltrlmfl savaflma ynelik bir tepkidir bu.10

Dnp dolaflp neo-Ricardocu devlet kuramna gelmifl gr-nyoruz; bu kurama gre ekonomi, devletin etkinliinin siya-sal adan belirlendii, dfl maddi snrlamalar tayin etmektedir.

10 Fine ve Harris(1979: 11, 15-126).Bu argman, Offe ileHirschin iktisadi a-tflmalarn politizas-yonunun, devletin

yaflad kriz ve -zlmenin esas kay-na olduu yolunda-ki argmanlaryla il-gin bir karfltlkoluflturmaktadr.



30/32

Gough ve Poulantzasa yneltilen tek elefltiri bu yazarlarn buekonomik kstlarn erimini hafife almalardr. Devletin snfsalkarakteri ancak burjuvazinin ifli snfnn ekonomik savaflmn

reformist siyasal kanallara ynlendirebilme becerisiyle koruna-bilmifltir. Buradaki siyasal ierim fludur: Devletin snfsal karak-teri ekonomik savaflm fliddetlendiren ve savaflmn stne siya-sal savaflmn fliddetlenmesini bina eden bir strateji araclyladnfltrebilir.11

Fine ve Harris, Gough ve Purdynin neo-Ricardocu ekonomi-sini reddetmifl ve dolaysyla devletin etkinlii zerindeki ekono-mik snrlamalar konusunda farkl bir deerlendirme yapmfl olsa-lar da; Gough ve Purdynin, devletin snfsal karakterinin, serma-yeyle olan dflsal iliflkisi tarafndan belirlendiini syleyen, devle-tin zerkliini anlayfllarna karfl kmfllardr. Bunun nedeni Fineve Harrisin de devleti, toplumsal iliflkinin belli bir biimi olarakdeil, zerk bir kurum olarak grmeleriydi. Bylelikle bu yazarla-rn hepsi de Poulantzasn devletin kurumsal zerkliini fetifllefl-tirmesinin izinden giderek, kapitalist snfn egemenliinin bir bi-imi olarak devletin biimisorusunu ortaya atmak zere, devletingrnflteki bamszlnn tesine nfuz edememifllerdir.

Devlet kuram, Neo-Ricardocular ile kktenciler arasndakitartflmada bir kmaza girmifl grnmektedir. Her iki taraf dadevletin zerkliini onun kapitalist snfsal karakteriyle ba-dafltramyordu; nk her ikisi de kapitalist toplumsal iliflkilerinbirer biimi olarak ekonomi ile siyaset arasndaki iliflkiyi kavram-sallafltrmann bir yoluna sahip deildi. Sonu, her iki tarafn dadevleti, onun sermaye iin gereklefltirdii ekonomik ifllevlereindirgeyen bir ekonomizm ile, devleti ideolojik, ekonomik ve(ncelikle) siyasal iliflkilerin kristalleflmesi olarak alglayan birpolitizm arasnda gidip gelmeleri oldu. Bu, basite bir kuram-sal yanlg deildi; tartflmada birbirlerinin amansz rakibi gibigrnen taraflar birlefltiren, ortak siyasal bakfl asnn snrllk-larnn bir gstergesiydi: Devleti, sosyalizme geiflin bir arac ola-rak ele alan ve dolaysyla sosyalist siyaseti, devleti ele geirmeyeynelik devrimci veya reformist bir mcadeleye indirgeyen birbakfl asyd bu.

Neo-Ricardocularla kktenciler arasndaki kuramsal ayrlk-lar zorunlu olarak kkl siyasal ayrlklara iflaret etmez. Dolay-syla, 1973-74te Heath hkmeti madencilerin greviyle alaflaedildii zaman, her iki kamptaki sosyalistler, devrim hemen yarnolacakmfl gibi ultra-sol bir maksimalizmin szcln yaptlar.

11 Fine ve Harris (1979:127). Laurence Har-ris, tartflmann ilksafhasnda Poulant-zasn Tekelci DevletKapitalizmi kuram-

nn devleti ya prole-terya ya da flimdi ol-duu gibi tekelci ser-maye tarafndan elegeirilip kullanlabile-cek ntr bir araolarak grmekle sos-yal demokrat refor-mizmin izinden gittiiyolundaki sulama-sn fliddetle redde-der (Harris, 1976),

ama karfl argman-lar getirmez.

408 Simon Clarke


31/32

Ancak, iki yl sonra sendikal harekette grlen greli gerileme,kendilerini bu kuramsal blnmede hangi tarafa koymufl olurlar-sa olsunlar, byk ounluun, kendi sosyalist ihtiraslarn ger-

eki bir siyasal reformizmle badafltrma arayflna girmelerineyol at. Toplumsal szleflmeye sosyalist bir ierik kazandrmapeflindeki neo-Ricardocu strateji, en etkili biimde Dave Purdyile Mike Prior tarafndan Out of the Ghetto (1977) adl yapttagelifltirildi. (Diane Elsonun bu kitaba ynelik elefltirisi iin bak-nz (1979b). Bu strateji, Komnist Partiye en sonunda saygnl-n yitirten tartflmay atefllemede nemli rol oynamfl, yeni Ko-mnist Parti program taslann yaymlanmasna bir tepki olarakortaya konmufltu. Alternatif Ekonomik Stratejiye sosyalist birierik kazandrma peflindeki kktenci strateji ise, Fine ve Harrisile CSE Londra Grubu (1979, 1980) tarafndan gelifltirildi. Fark-llklarna ramen her iki yaklaflm da, kriz ve snf savaflmyla il-gili olarak dar bir ekonomistik kavrayfla ve snf konusundaysamonolitik bir grfle dayanyor, kriz esnasnda geliflen farkllafl-mfl snf savaflm biimlerini gz ard ediyor ve hepsinden te,ifli snf ile devlet arasndaki eliflkili iliflki sorununu bir yana b-rakyordu. Bu bakfl as, 1970ler boyunca geliflen popler sava-flmlarn giderek uzana dflmekteydi; ve aa kmaktayd ki,devlet, kurtuluflun mstakbel arac deil, kitlelerin zlemlerinigereklefltirmelerinin nndeki en byk engeldi.

ronik biimde, ayn 1975 CSE Konferans, David Yaffe ileDave Purdy arasndaki tartflmada neo-Ricardocularla kktenci-lerin kozlarn son kez paylaflmalarna tank oldu; Emek Sreci veKonut gruplarnn alflmalarndan bamsz olarak ortaya kanyeni yaklaflmlar atlye alflmalarnda katlmclarn dikkatinesunuldu. Bu konferansn kapanfl oturumunda alnan, eski tfek-lerin her iki kanad tarafnn da fliddetle direndii kararda tartfl-may geniflletmek ve yeni ynleri arafltrmak iin 1976 konferan-sn emek sreci zerine olmas ve gelecek yln konferansnahazrlanmak iin alflma gruplar oluflturulmas benimsendi.n

(Yaznn devam Praksisin gelecek saysnda yaymlanacaktr.)



32/32

Kaynaka

Afansyev, L. et. al. (1974) The Political Economy of Ca-pitalism, Moscow: ProgressAnderson, P. (1964) Origins of the Present Crisis,

New Left Review, 23.Backhaus, H.-G. (1969) Zur Dialektik der Wertform,Schmidt, A. (der.)Beitrge zur Marxistchen Erkenntnist-heorie, iinde Frankfurt: Suhrkamp.Backhaus, H.-G. (1974- 1978) Materialen zur Re-

konstruktion der Marxschen Werttheorie, Gesellschaft,8/9.Blanke, B., U. Jrgens ve H. Kastendiek (1978) On theCurrent Marxist Discussion on the Analysis of Formand Function of the Bourgeois State Holloway, J. ve S.

Piciotto, (der) (1978)State and Capital: A Marxist Deba-te iinde Lonon: Edward Arnold.Bonofeld, W. (1987) Reformulations of State TheoryCapital and Class, 33: 96-128, tpkbasm Bonefeld veHolloway (1991)Bonofeld, W. ve J. Holloway, (der.) (1991) Post-Fordismand Political Form, London: Macmillan.Bullock, P. ve D. Yaffe, (1975) Inflation, the Crisis andthe Post-War Boom,Revolutionary Communist3/4

Clarke, S. (1988)Keynesyanism, Monetarism and the Cri-sis of State, Aldershot: Edward Elgar; Vermont: Gower.Elson, D. (1979a) Value, CSE Books; New Jersey: Hu-manities.Elson, D. (1979b) Which Way Out of the Ghetto,Capital and Class, 9: 97-117Fine, B. ve L. Harris (1976a) State Expenditure in Ad-vanced Capitalism: A Critique, New Left Review, 98:97-112.Fine, B. ve L. Harris (1979)Rereading Capital, London:Macmillan.Gough, I. (1975a) Review of the Fiscal Crisis of the Sta-teBulletin of the CSE, IV, 2(11).Gough, I. (1975b) State Expenditure in Advanced Ca-pitalism, New Left Review, 92: 53-92.Gough, I. (1979) The Political Economy of the WelfareState, London: Macmillan.Harris, L. (1976) State, Monopoly Capitalism and theCapitalist Mode of Production, sunufl, CSE Theory of

the State Group.Holloway, J. (1988) The Great Bear, Post-Fordism andClass Struggle, Capital and Class, 36: 93-104 tpkbasmBonofeld, W. ve J. Holloway (der.) Post-Fordism andSocial Form

tal: A Marxist Debate, London: Edward Arnold.Jessop, B. (1988) Regulation Theory, Post Fordism andthe State, Capital and Class 34: 147-168.Keane, J. (1988a)Democracy and Civil Society, London:

Verso.London-Edinburgh Weekend Return Group (1980)Inand Against the State, 2nd edition, London: Pluto.Milliband, R. (1969) The State in Capitalist Society, Lon-don: Weindefeld ve NicholsonMurray, R. (1971) The Internationalization of Capitaland the Nation State, New Left Review, 67: 84-109, tp-kbasm Radice, N. (der.) (1975)International Firms andModern Imperialism, Harmondsworth: Penguin.

Nairn, T. (1964a) The Nature of the Labour Party,New Left Review, 27.Nairn, T. (1964b) Labour Imperialism, New Left Re-view, 28.OConnor, J. (1973) The Fiscal Crisis of the State, NewYork: St. Martins.Negri, A. (1988) Revolution Retrieved, Red Notes, Lon-donOffe, C. (1972) Strukturprobleme des kapitalistisnhenStaates, Frankfurt.Poulantzas, N. (1967) Marxist Political Theory in Gre-at Britain, New Left Review, 43.Poulantzas, N. (1969) The Problem of the CapitalistState, New Left Review, 58, tpkbasm Blakburn, R.(der.) (1972)Ideology in Social Science, London: Fonta-na.Purdy, (1973) The Theory of the Permanent ArmsEconomy,Bulletin of the CSE, lkbahar.Purdy, D. ve M. Prior (1977) Out of the Ghetto, mimeo.

Radice, H. ve S. Picciotto (1971) European Integration:Capital and the State,Bulletin of the CSE, 1(1).Radice, N. (der.) (1975)International Firms and ModernImperialism, Harmondsworth: Penguin.Rubin, I.I. (1972) Essays on Marxs Theory of Value, Det-roit: Black and Red.Rubin, I.I. (1977/1978) Abstracts Labour and Value inMarxs System, Capital and Class, 5: 107-39.Warren, B. (1971) The Internationalisation of the Ca-

pital and the Nation State: A Comment, New Left Re-view, 68: 83-88, tpkbasm Radice, N. (der.) (1975)In-ternational Firms and Modern Imperialism, Harmonds-worth: Penguin.Warren, B. (1972) Capitalist Planning and the State,

410 Simon Clarke

Miliband-Poulantzas Tart›flmas›

Documents

Transcript of Miliband-Poulantzas Tart›flmas›