Over levenskunst en geluk

editie 2 - 2021

10x je passie vinden Herontdek waar je als kind al van genoot

Gezin met 11 kinderen ‘Ik voel me meestal wel een doorsneevader’

Interview Arjan Broers ‘Vader is meer een functie, papa is een liefdesrelatie’

DE V

ERWO

ND

ERIN

G ed

itie 2 - 2021

‘ Mijn rots in de branding’

Uw vermogen omonafhankelijk te maken

Thuisgeven met uw nalatenschap

Ook als u er niet meer bent, hebt u het vermogenom thuis te geven. Hoe groot of hoe klein dit vermogen ook is, uw nalatenschap maakt een groot verschil voor kwetsbare mensen in Nederland.

Thuisgeven Uw nalatenschap helpt Kansfonds thuis te geven. Thuisgeven door jongeren die dak- en thuisloos zijn veilig onderdak te geven. Of door jonge moeders te helpen onafhankelijk te zijn. Zo helpt u mensen zoals Jessie. Zij belandde op straat. Geen huis, geen geld en geen werk. Het project Lumens bood haar de nodige ondersteuning om behalve een huis ook een diploma en een baan te bemachtigen. Uw nalatenschap helpt Kansfonds dit soort projecten mogelijk te maken.

Nalaten U hebt ook het vermogen om thuis te geven. Met uw gift of nalatenschap. We gaan graag met u in gesprek over hoe uw nalatenschap voor 100% besteed wordt aan kansrijke projecten die omzien naar kwetsbare mensen.

Meer weten? Bel dan met Mariëlle Appel, adviseur filantropie: 035 624 96 51 of e-mail: m.appel@kansfonds.nl

Of lees meer over de mogelijkheden om Kansfonds in uw testament op te nemen in onze brochure ‘Nalaten aan Kansfonds’. Deze vraagt u geheel vrijblijvend aan via kansfonds.nl/nalaten www.kansfonds.nl

info@kansfonds.nlIBAN: NL20 INGB 0660 9712 40

Wilt u meer weten? Lees alles over thuisgeven en onze projecten die omzien naar de meest kwetsbare mensen in Nederland. Vraag de brochure gratis en geheel vrijblijvend aan via: kansfonds.nl/nalatenh

©Marieke Odekerken

ADVERTENTIE

3De verwondering

Voorwoord

Kostbare schat De dochter van een dominee is een hele nacht aan de boemel

geweest. Als ze bij het aanbreken van de dag thuiskomt staat haar vader haar in de gang op te wachten. Hij zegt: “Goedemorgen, kind van de duivel!” Zij antwoordt als welopgevoed meisje: “Goedemorgen, vader!” Vader, het thema van dit nummer.

Trouwens, een wakker staaltje van levenskunst van deze domineesdochter. Niemand leert het op school, maar iedereen gaat gaandeweg die kunst beoefenen. Zelf kom ik er steeds meer achter dat religie en spiritualiteit ook over levenskunst gaan. De oude verhalen vertellen datgene wat we zelf aan den lijve mogen en moeten ervaren: dat we steeds opnieuw worden uitgenodigd te leven vanuit overvloed, niet vanuit tekort. Dat we in staat zijn om onze overlevingsmechanismen om te zetten in verwondering, zodat we alles wat we op ons pad tegenkomen durven verwelkomen. De Griekse filosoof Epicurus zei het zo: “Leer te wensen dat alles precies verloopt zoals het doet.” Die uitspraak heb ik voor in mijn agenda gezet. Iedere dag ben ik weer benieuwd hoe ik dat ga aanpakken. En ik ben ook reuze nieuwsgierig naar de schat aan levenskunst van jou. Vandaar dat we een brievenrubriek starten waarin wij elkaar kunnen ontmoeten. Wat heb je op je lever? Welk inzicht wil je delen? Waar worstel je mee?

Zo zijn er nu meer nieuwe rubrieken: over kunst die je tot het klokhuis van je ziel ontroert, over jouw groene initiatieven en tips voor ons om liefdevol om te gaan met de natuur. En we hebben een nieuwe columniste: Amber Coomans, 25 jaar. Ze is mijn collega bij ons televisieprogramma en ik houd veel van haar frisse maar al doorleefde levenskunst. Laten we onszelf en elkaar trakteren op levenskunst, die kostbare schat in je rugzak. Ik heb er zin in!

Annemiek Schrijver,hoofdredacteur

‘ Leer te wensen dat alles precies verloopt zoals het doet’

De verwondering4

8

60

12

18

22

De verwondering 5

InhoudPERSOONLIJK 12 Interview Arjan Broers: “Vaak zeggen we pas achteraf dat iets

een bijzondere periode was”

30 Kunst in de kijker Museumdirecteur Ralph Keuning over zijn favoriete schilderij

32 Mijn oplaadpunt Sanna Jonkhart komt tot rust op de Hilversumse heide

36 Portretten: Twee mannen met een groot vaderhart

46 Mijn ideaal Sander de Kramer helpt met zijn Sunday Foundation kindslaven

60 Muziek Lucas & Arthur Jussen: “Wij proberen zo goed mogelijk op elkaar in te spelen”

INSPIRATIE 6Reacties Hier denken lezers aan bij ‘vader’

8 Levenskunst Drie overdenkingen bij het thema

17 Column Amber Coomans: Woede toelaten

18 In balans Hoe je een afwezige vader vergeeft

40 Levensvragen Over zorgen om ouders, een kinderwens en een relatieprobleem

42 Inzicht Kan een kind beter zonder zijn vader dan zonder zijn moeder?

53 10x Je passie vinden

62 Groen geluk Duurzame alternatieven voor het huishouden

DOEN22 Wandelen De Sufi Trail vanaf Heiloo

26 Klein geluk Shopping- en uittips om blij van te worden

34 Wedstrijd Schrijf over de vrouw met de vele gezichten

48 Horen, zien en lezen Podcasts, films, boeken en meer, getipt door de redactie

56 Kookkunst Groene recepten van de barbecue

8

56

26

40

46

De verwondering 7

Reacties

Bij ‘vader’ denk ik aan moeder. Mijn vader stierf toen ik bijna 7 was, mijn moeder is vanaf die dag vader en moeder tegelijk geweest Anneke

Het is mijn vader geweest die mij de weg naar het geloof heeft gewezen Karin

Ik denk aan mijn lievelingslied Veilig achterop, bij vader op de fiets van Paul van Vliet Jany

Wist ik maar wie mijn vader is, het achtervolgt me mijn hele leven Christien

Dat mijn vader en ik elke zondagochtend apart van elkaar toch samen De verwondering kijken. Dat heeft onze kijk op dingen veranderd en schept verbinding Carolien

Aan alle vaders die binnen hun vermogen én onvermogen

het beste proberen te doen Renate

Mijn rots in de branding Cor

Waar denk je aan bij het thema van dit magazine: Vader? We vroegen het op de Facebookpagina van De verwondering en maakten een (ingekorte) selectie uit de vele reacties.

De verwondering8

VaderMooi hoe je kijk op je vader in de loop van je leven kan veranderen. Dat vat de Amerikaanse schrijver Mark Twain krachtig samen. De wijsgeer Kahlil Gibran leert ons dat ons verlangen naar een vader op veel manieren gestild kan worden. En dichter Hein Stufkens ontroert ons met een eeuwenoud verhaal dat over jou en mij gaat.Selectie: Annemiek Schrijver Foto’s: Shutterstock

De verwondering 9

Levenskunst

Ik verlangde naar een moeder en een vader en ik vond de nacht en de zee.

Kahlil Gibran, Libanese dichter (1883-1931)

Rotsen van Faraglioni, Italië

De verwondering10

Toen ik een jongen van 14 was, was mijn vader zo dom dat ik de oude heer nauwelijks in mijn omgeving kon dulden. Maar toen ik 21 werd,

verbaasde ik mij er geweldig over hoeveel hij in die 7 jaar had bijgeleerd.

Mark Twain, Amerikaanse schrijver (1835-1910)

De verwondering 11

Levenskunst

Hij heeft het vaderhuis nog nooit verlaten,deed alles wat er van hem werd verwacht,

genoot niet van het leven of met mate,heeft blind gehoorzaamd, enkel plicht betracht.

Die ander kon het nergens rooienwant hem riep steeds een volgend avontuur.

Hij at met zwijnen, sliep bij lichtekooien.Hartstocht dreef hem, heimwee, heilig vuur.

Mij werden beiden op den duur vertrouwdalsof ze twee van mijn gezichten tonen.

Ik heb om hen geleden en gerouwd,maar leer ze nu omarmen als mijn zonen.

Hein Stufkens. Een man had twee zonen, naar Lucas 15:11-32

Uit: Alles danst, Uitgeverij La Cordelle (2011)

Kreta, Griekenland

De verwondering12

‘Wantrouw elke rechte weg’ Aan belangrijke levensvragen

geen gebrek bij journalist, programmamaker en coach Arjan Broers. Na een verwarrende periode besloot hij de wijsheid centraal te stellen en deelt nu graag zijn inzichten. Eén ding is volgens hem zeker, ouder worden is een zegen. Tekst: Annemiek Schrijver Foto’s: Rogier Veldman

Arjan Broers

Annemiek Schrijver ontvangt in haar tv-programma De verwondering (zondag, 8.30 uur, NPO 2) inspirerende gasten. In elke editie van dit magazine blikt ze terug op een bijzondere ontmoeting.

De verwondering 13

Interview

De verwondering14

De verwondering 15

Interview

ij zou m’n broer kunnen zijn, deze interviewer en schrijver die zo van kijken en luisteren houdt. Als kind verlangde hij al naar wijsheid, reikhalzend naar de mens achter het masker. Graag zou hij achter onze mondkapjes kijken. En over

nieuwsgierigheid gesproken, hij is ook altijd benieuwd naar de tegenslagen die het leven voor hem in petto heeft. En naar zijn eigen reactie daarop. Zelden heb ik iemand zo mijn eigen verlangen horen verwoorden. Terwijl hij tegenover me in de boshut van De verwondering zit, vangt hij ook de zachte blik van de cameraman achter mij. Ogen die ik helaas niet zien kan. Maar de zijne wel.

OmweggetjesAls kind werd Arjan Broers meer aangetrokken tot Merlijn dan door Lancelot. Niet door Arendsoog, maar door zijn vriend Witte Veder. Zoekend naar zulke wijze leraren besloot Arjan theologie te gaan studeren. Daar leerde hij vooral de controletoren van zijn intellect te besturen. Maar waar bleef de wijsheid? Hoe wordt kennis inzicht en leer je van kijken naar zien te gaan? “Ik werd de kerk moe en haakte af. Toen meldde ik me aan als collectant voor Amnesty. En ik ben een training gaan doen bij een school in levenskunst. Die weg van aanraking en intuïtie was doodeng, omdat ik vooral in m’n hoofd getraind was. Maar ik werd door dat pad veel geloviger en begreep plotseling: o, dat bedoelde Jezus! Ja, God houdt van omweggetjes. Wantrouw elke rechte weg. Sta alsjeblieft te juichen als je denkt: wat moet ik in godsnaam? Waarschijnlijk is er dan weer iets te ontdekken.”Arjans levenservaring en inzichten bleken al eeuwen geleden te zijn opgeschreven. Maar dat moest hij zelf ontdekken. Bovendien blijkt ons levenspad rechtdoor te gaan noch te stij-gen. Arjan ondervond veel hobbels en kuilen op zijn pad. Wat wilde die totale richtingloosheid en het niet-weten hem vertel-len? “Ik was ontsteld door m’n eigen ontsteld zijn over vijftig

worden. Gelukkig kon ik het relativeren door een opmerking van een vriend in de kroeg. Die zei dat hij lekker sudderde in z’n midlifecrisis. Ik bleek m’n eigen geworstel veel te serieus te nemen. Durf ik te vertrouwen op wie ik op dit moment ben, met al m’n vragen over wat het nou helemaal voorstelt wat ik maak of schrijf?”

VertrouwenAls iemand wist te vertrouwen is het Jezus wel. Arjan ontdekt steeds nieuwe elementen waardoor dat oude verhaal hem raad blijft geven. Jezus had het lef om in het duister te zijn, om het lijden te vertrouwen. “Vaak zeggen we pas achteraf dat iets een bijzondere periode was. Ik kreeg een burn-out. Hoe zeer ik ook m’n best deed, twee relaties zijn mislukt. Toen werd mij letterlijk de adem benomen. Jezus is blijkbaar in staat gebleken te vertrouwen op zijn eigen verwarring, zijn niet-weten, het geweld, de dood.” Of dat een eenzaam proces is? “Ja, z’n vrienden sliepen, waren niet eens bij het kruis. Maar later vraagt Jezus niet: waar waren jullie nou? Hij zegt: vrede met je en als je me wilt kennen, steek je je vinger maar in m’n wonden. Dat is een heel diepzinnig symbool. Ik ben ergens ook verwond. Zo heeft iedereen krassen op z’n ziel. Het klinkt vroom, maar God komt dan dichterbij. In dat alleen zijn is iets wat al één is. Tijdens het vallen, in de ervaring van het niet meer kunnen snappen of fixen ontstaat er iets nieuws. Maar je moet wel durven wachten en zelfs sterven. Steeds opnieuw moeten we herinnerd worden waar we van zijn. Daarom moeten we de oude verhalen blijven lezen en er steeds nieuwe taal aan geven.”Maar ja, die dodelijke stem van onze innerlijke criticus. “Tij-dens mijn gang ben ik veel leraren tegengekomen. Een leraar liet me zien dat ik koning ben en die innerlijke critici zijn mijn ministers, mijn kwaliteiten. Onze talenten hebben ook een schaduwkant. Die hebben sturing nodig van de koning in ons. Ik kan wel heel zorgzaam zijn, maar als ik eindeloos blijf zorgen ga ik kapot. Dus zeg ik tegen die minister van Zorg: neem even vrij, woensdag spreek ik je weer. Ik ben een waarnemer, maar op een gegeven moment ben je een buiten-staander. Hoe balanceer je? Dat is levenskunst.”

‘Ik bleek mijn eigen geworstel veel te serieus te nemen’

De verwondering16

Interview

ZIEN? De uitzending van het KRO-NCRV-programma De verwondering met het gesprek tussen Annemiek Schrijver en Arjan Broers is terug te zien via kro-ncrv.nl/programmas/deverwondering.

BevestigingWie is God? “God als almachtige vader resoneert bij mij niet. Maar toen ik zelf vader werd van mijn oudste kreeg dat woord een andere dimensie. Jezus sprak God aan als vader, maar ook als ABBA, als papa. Dat is een liefdeswoordje. Tegen mijn zoon Ruben zei ik toen hij twee of drie was: ‘Ik ben jouw vader.’ ‘Nee’, zei hij, ‘jij bent papa.’ Het woord van contact en wederkerigheid. Ik werd vader bij zijn geboorte, maar werd pas papa toen hij mij zo aansprak. Vader is meer een functie, papa is een liefdesrelatie. Dat ging ik toen ook zien in het verhaal van Jezus. Zijn avontuur begint pas op z’n dertigste als hij bij Johannes de Doper in het water is gestapt. Toen kreeg hij pas bevestiging. Er zit iets heel wederkerigs in wat God is. De armoede van deze tijd is dat mensen zeggen te geloven dat er iets is. Ja, so what? Het gaat toch niet alleen maar over je ideeën? Het gaat toch over of je tegen het leven ‘papa’ durft te zeggen, of geliefde, of wat-pak-je-me-nou-weer-ellendeling, Hare Majesteit de Werkelijkheid. Dat er iets van beweging komt.”

DankbaarheidArjan heeft een broertje verloren. “M’n vader zei pas tegen mij: ‘Toen hij doodging ben ik eigenlijk gaan leven’. Het sterven van zijn kind was zo’n moment van innerlijk vertwij-feld zijn, dat hij daarna op een nieuwe manier tevoorschijn moest komen. We zijn onlangs met z’n allen naar zijn grafje gegaan. Op dat grafje staat: Heel kort bij ons, voor altijd bij Hem. Zo trefzeker in waar je van leeft. Mijn moeder zei: ‘Ik voel geen droefheid meer, maar dankbaarheid voor jullie en begrip voor de weg die ik met je vader heb afgelegd.’ Ik krijg er nog de rillingen van. Het is zo’n moment van wijsheids-overdracht van iemand die zich laat kennen en de ruimte heeft om haar verwonding en haar dankbaarheid bij elkaar te houden. Dat zijn momenten die me bijblijven. We leven en we gaan dood en dat gebeurt de hele tijd. Er is iets in mij dat eeuwig is en er is iets dat sterft. Die spanning is ook leuk en feestelijk. Durf steeds de vraag te stellen: wat wordt me nu hier aangereikt?”

Ik kijk in de ogen van het jongetje dat naar wijsheid verlangde en het nu gul zit uit te delen. Een cadeau waar ik m’n leven lang mee ga spelen. ✦

‘Het gaat erover of je tegen het leven ‘papa’ durft te zeggen’

17De verwondering

Column

Woede toelatenIk zie mezelf als een verbinder. Als er ruzie is op de werkvloer of in een vriendengroep, wil ik het gesprek altijd harmonieus beëindigen. Ik hou er niet van als er restjes woede in de lucht blijven hangen. Ik vraag me de laatste tijd echter steeds vaker af of mijn nobele verlangen naar verbinding en het vermijden van woede niet deels verpakte onzekerheid is. Het is niet alleen liefdevol, maar soms ook krampachtig en dwingend. Is woede eigenlijk wel zo slecht?

Veel revolutionaire en activistische bewegingen zijn voortge- komen uit ontevredenheid en woede. In mythes van de grote wereldreligies wordt woede soms zelfs als iets heiligs gezien. Jezus smeet bijvoorbeeld met tafels tijdens de tempelreiniging. En de afschrikwekkende Kali, een godin uit de hindoeïstische mythologie, wordt afgebeeld als woedende vrouw met uitstekende tong. In haar streven om het goede in de wereld te beschermen, laat ze zich door niets weerhouden. Ze wordt daarom naast de meest afschrikwekkende, ook vaak gezien als de meest compassievolle godin.

Een gesprek voor mijn werk als redacteur zet mijn beeld van woede compleet op zijn kop. Alexander Noordijk is een homoseksuele dominee die al zijn hele leven wordt gepest om zijn anders-zijn. Al vanaf ons eerste contact voel ik herkenning: ook hij is een verbinder met een groot poreus hart. Hoe navigeert hij gevoelens van woede? Er is hem immers veel onrecht aangedaan. Hij legt me uit dat hij woede heeft leren omarmen: als je boosheid voelt, betekent het dat je in relatie wil staan tot iets of iemand. Als er geen boosheid zou zijn, dan zou de relatie maar weinig voor je betekenen.

En dan valt het kwartje: misschien kan ‘heilige woede’ mij juist een handje helpen in mijn streven naar vrede. Misschien staat het vermijden van boosheid de verbinding met anderen wel in de weg. Vanaf nu probeer ik woede meer toe te laten, bij zowel mezelf als de ander. Een verbinder, die af en toe flink boos kan zijn! ✦

‘Als er geen boosheid zou zijn, dan zou de relatie maar weinig voor je betekenen’

Amber Coomans (25), redacteur van KRO-NCRV’s televisieprogramma De verwondering schrijft over wat er speelt in haar leven.

De verwondering18

De afwezige vaderen hoe je het hem vergeeft

Als je het gevoel hebt dat ‘iets’ in je leven je tegenhoudt om vrij te zijn, of om jezelf te zijn, zou het goed kunnen dat je last hebt van een onopgeloste vaderwond. Heel veel mensen hebben zo’n vaderwond, bijvoor- beeld door een afwezige of onveilige vader. Het goede nieuws: door deze wond te erkennen, kun je jezelf ervan bevrijden.Tekst: Pauline Bijster Illustraties: Marjan de Haan

De verwondering 19

In balans

De afwezige vader Mijn vader had een alcoholprobleem. Als hij dronk, was hij kwaad. Of totaal afwezig. Ik herinner me alleen

flarden: dat hij me meenam naar cafés, dat we uit een taxi werden gezet omdat hij tegen de chauf-feur begon te schelden. Dat hij mijn moeder uitschold. Dat hij een keer met oudejaarsavond stomdronken een hele emmer vol met vuurwerk in één keer in brand stak. De volgende dag had hij altijd spijt, maar was hij ook het meeste vergeten. Toen ik naar de middelbare school ging, wilde ik niet meer naar hem toe. Toch was ik nooit boos – want ik hield van hem. Hij

leerde me timmeren en schilderen, vuur maken, kamperen. Hij nam me mee naar musea. Hij kon goed koken. We hadden allemaal geaccepteerd dat hij was zoals hij was. Hij had het zelf als kind óók moeilijk gehad. Hij was nou eenmaal een bijzondere man met veel talent en veel trauma’s, en genialiteit en gekte liggen nu eenmaal dicht bij elkaar.

TeleurstellingenZo werd ik groot. En dat ging prima. Maar ont-kennen dat je een vaderwond hebt, gaat tegen je werken. Ik ben mijn leven lang al huiverig voor feestdagen en verjaardagen – op die dagen voel ik altijd een enorm, onverklaarbaar verdriet. En wat ik niet van mijn vader heb gekregen – betrouwbaarheid, iemand die voor je klaarstaat als je hem nodig hebt, die wel op je verjaardag komt – ging ik zoeken in een man. Dat leidde, je raadt het al, tot een aaneenschakeling van teleurstellingen. Want natuurlijk kan geen mens die niét je vader is, genoeg vaderliefde geven. Een ander kan sowieso nooit goedmaken wat je vroeger hebt gemist. Ik was een bodemloze put verdriet met een deksel erop.

Veiligheid Gelijktijdig met een crisis in mijn huidige relatie, deed ik een tiendaagse Vipassana-meditatie en vond ik een goede therapeut. In die combinatie van crisis, meditatie, psychotherapie en scha-duwwerk, kwam het verdriet naar boven. Over alle momenten die ik zorgvuldig had weggestopt,

Een ander kan nooit goedmaken wat je vroeger hebt gemist

➤

De verwondering20

waarop ik me onveilig of in de steek gelaten heb gevoeld. Geen angst, geen boosheid, maar puur verdriet.De combinatie van therapie en meditatie werkte voor mij, maar er zijn natuurlijk veel technieken die je kunnen helpen om bij je vaderwond te ko-men. Wat je als kind hebt weggestopt, kun je als volwassene in een veilige omgeving gaan voelen. En als je het gaat voelen, hoe donker of treurig het ook wordt, kom je vanzelf bij de oplossing. Aan het eind van de diepste pijn zit de weg naar boven. Na afloop van een gigantische huilbui waarin je het pijnlijkste hebt gevoeld wat er in je zat, voel je vaak een soort geluk of ‘ruimte’. Opluchting. Gek genoeg ook: veiligheid. Via het erkennen en uithuilen van je wond, kan lang-zaam het genezingsproces beginnen.

Zelf gaan levenDe Amerikaanse familietherapeut Mark Wolynn is gespecialiseerd in de vraag hoe depressies, ang-sten en gedachtenpatronen waarvan we dagelijks last hebben, terug te leiden zijn naar familietrau-ma’s. In zijn boek It Didn’t Start With You legt hij uit hoe we onbewust patronen en gevoelens over-nemen van onze ouders en voorouders – soms generaties terug – en ook hoe je daarmee kunt stoppen. In het kort komt het erop neer dat je op zoek gaat naar je grootste pijn, de allertreurigste gedachte. Meestal is dat zoiets als: ‘hij hield niet echt van me’, of: ‘ik ben in de steek gelaten’. Via therapie of schrijfoefeningen kun je daar komen, krijg je herinneringen. Je voelt de pijn en tege-

Na afloop van een gigantische

huilbui, voel je vaak een soort geluk of ‘ruimte’

JE EIGEN VADER ZIJN Omdat het onmogelijk is om het verleden terug te draaien, leer je ouderliefde aan jezelf geven. Dan hoef je er niet meer zo naarstig naar op zoek in de buitenwereld. Dat begint met zelfliefde, jezelf geruststellen in lastige situaties. Bijvoorbeeld door deze zinnen tegen jezelf te zeggen:“Ik ben bij je, wat er ook gebeurt.”“Ik houd je vast.” “Ik adem met jou samen net zolang tot je weer kalm bent.”“Als je angst voelt of een ander overweldigend gevoel, blijf ik bij je.”(Uit: It Didn’t Start With You, Mark Wolynn)

lijkertijd maak je jezelf ervan los. Je neemt het je vader niet kwalijk, integendeel: je kunt hem (in gedachten) vertellen dat hij belangrijk voor je was, maar ook dat je de vervelende gebeurte-nissen nu naast je neerlegt, dat je de ballast niet meer meezeult. Eigenlijk zeg je: ik neem jouw

De verwondering 21

In balans

gedrag niet met me mee, ik laat het bij jou, zodat ik zelf vrij kan leven. Want daar gaat het om: dat je het kunt zien, er vrede mee krijgen, zodat het in je huidige relaties geen rol meer hoeft te spelen. “In plaats van opnieuw beleven wat jij hebt meegemaakt, beloof ik dat ik mijn leven volledig zelf ga leven,” is een voorbeeld van een helende zin die Wolynn adviseert om hardop of zachtjes in jezelf te zeggen. Of: “Ik ga nu iets moois maken van deze tragedie.”

Extra krachtKlinisch psycholoog Stephan Poulter onderscheidt in zijn boek De Vaderfactor vijf verschillende vaderschapsstijlen, en legt uit hoe deze invloed hebben op je latere relaties, carrière en gezin. Een afwezige vader leidt volgens Poulter tot diepgaand verdriet (in het beste geval), boos-heid, en in het ergste geval: crimineel gedrag. Boosheid is een natuurlijke reactie op een diepe hechtingswond bij vaderloze kinderen. Maar, zegt hij: hoe gespannen of moeilijk de band met je vader ook was, het is altijd mogelijk om er kracht uit te halen. Kinderen van afwezige vaders zijn bijvoorbeeld vaak rationeel en helder. Ze hebben leiderschapskwaliteiten en zijn zich erg bewust dat anderen ondersteuning en goed-keuring nodig hebben, juist omdat ze het zelf niet kregen. Ze kunnen opkomen voor zich-zelf en voor anderen. Ze houden vast aan hun verantwoordelijkheden. Ook Poulter beschrijft hoe belangrijk het proces van vergeven is. “Het loslaten van de innerlijke behoeften, van de

wens dat je vader van je zou houden en van de behoefte om goedkeuring te krijgen van je vader, verlost je van ballast die je tegenhoudt om je te ontwikkelen.” Maar oprechte vergeving vraagt moed, en veel compassie, voor jezelf. En voor je vader.

TroostenIk leerde afgelopen jaren om het leven voor mezelf wat veiliger te maken in plaats van te wachten tot een man – of mijn vader – dat eindelijk zou gaan doen. Ik leer nog steeds om mezelf te ondersteunen als ik het moeilijk heb. En ik ben er nog lang niet. Bij elke verjaardag of oudejaarsavond die geen totale ramp wordt, ben ik verwonderd en opgelucht. Het leven kan oké zijn, of veilig, of gewoon zijn gangetje gaan – precies dat ben ik aan het leren. En ik ben nu 38. De storm in mijn relatie is gaan liggen. Maar ik heb zeker niet de illusie dat dit de laatste storm was. Steeds opnieuw loop je er als het ware tegenaan – tegen wat je gemist hebt, en wat je onterecht in anderen gaat zoeken, de donkere wolk die je tegenhoudt om te zijn wie je wilt zijn. En steeds opnieuw kan je jezelf troosten en geruststellen. Steeds wordt het ietsje lichter. Tot-dat je zó veel van jezelf bent gaan houden, en je eigen hart zó groot hebt gemaakt, dat er genoeg plek is voor jezelf. En zelfs voor je vader. ✦

Loslaten verlost je van ballast die je tegenhoudt om je te ontwikkelen

MEER LEZEN:Boeken, met veel tips en oefenin-gen: It Didn’t Start With You, Mark Wolynn (2016)De Vaderfactor, Stephan B. Poulter (2019)

OEFENING: SCHRIJF EEN BRIEFOm te genezen van een vaderwond, moet je hem eerst (her)kennen. Schrijf een brief aan je vader. Probeer weg te blijven van verwijten of beschuldigingen (niet: ‘jij was er nooit als ik je nodig had’) maar blijf dicht bij je gevoel (‘ik heb me soms erg alleen ge-voeld’). Schrijf alles op wat je wilt. Neem er rustig de tijd voor, een paar dagen, of weken. Je kunt deze brief laten lezen aan mensen, of aan je vader, maar dat hoeft helemaal niet. Je kunt hem ook schrijven als je vader niet meer leeft. Het is helend om je gevoel zodanig te ontrafelen, dat je het kunt begrijpen, opschrijven, her-kennen, en daardoor ook vrede mee sluiten. (Uit: De Vaderfactor, Stephan B. Poulter)

De verwondering22

Thuiskomen door onderweg te zijn

Elke zaterdag om 10.00 uur verzamelen zich bij station Heiloo mensen met wandelschoenen aan. Klaar om de Sufi Trail te gaan lopen. De spirituele rondwandeling van zo’n 20 kilometer voert langs weidse bollenvelden, geheimzinnige oeroude bos-sen, maar ook langs kloosters, labyrinten en heilige bronnen. Tekst: Hennie Burggraaff Foto’s: Shutterstock, Wikipedia, Sufi Trail

Zo’n 150 meter na vertrek bij het station kom je al bij een bijzondere plek: de rooms-katholieke Willibrorduskerk.

Als pelgrim kun je hier ook de eerste stempel halen. Op het kerkplein ligt een labyrint, naar het voorbeeld van het labyrint van de kathedraal van Chartres. Het verschil tussen een doolhof en een labyrint is dat je in een labyrint niet kunt verdwalen. Je kunt je dan ook volledig con-centreren op het lopen, het is één weg die via

bochten naar het midden, het centrum, leidt. Zo is het labyrint als een meditatieve weg naar binnen. De naam Willibrord kom je vaker tegen in Heiloo. Deze Engelse monnik komt in 690 naar de Lage Landen samen met elf gezellen onder wie Adelbert, die we later op de wandeling nog zullen tegenkomen, om het christendom te verspreiden. Ook hier in wat tegenwoordig het Kennemerland heet.

Het Lourdes van Noord-HollandEen stukje verderop geeft de poort van het Juli-anaklooster toegang tot een verstild park waar het belangrijke bedevaartsoord Onze Lieve Vrouw ter Nood is, ook wel het Lourdes van Noord-Holland genoemd. Hier staat de Runxputte van Oesdom, men vermoedt een voorchristelijke heilige plek met geneeskrachtig water. In de Middeleeuwen kwam er na de vondst van een Mariabeeldje bij de put een Mariakapel en zo werd het een bede-

De koepelkerk van landgoed Willibrordus in Heiloo

Bollenvelden bij Egmond-Binnen

De verwondering 23

Wandelen

In een labyrint kun je niet verdwalen

SUFI TRAILSoort wandeling: pelgrimstocht vanaf Heiloo naar Egmond en terugAfstand: ongeveer 20 kilometer vanaf station HeilooHoogtepunten: Bedevaartsoord Onze Lieve Vrouw ter Nood, Abdij van Egmond, Adelbertusakker, Monnikenpad, Landgoed WillibrordusOorsprong: deze wandeling dankt haar naam aan de Sufi Trail in Turkije, een pelgrimsroute van Istanbul naar Konya, de stad van de dansende derwisjen, 800 kilo-meter lang en in veertig dagen te belopen. Als je de Sufi Trail rond Heiloo veertig keer loopt, dan heb je dezelfde afstand afgelegd. En die herhaling wordt beloond met een heus Sufi Trail Heiloo-certificaat. De her- haling heeft ook een spirituele kracht: het is een thuiskomen door onderweg te zijn.

vaartsoord. Eind zestiende, begin zeventiende eeuw werden de put en kapel vernield en verdween de plek onder beplanting. Maar begin twintigste eeuw werd de put hersteld en de huidige Genadekapel gebouwd. Je kunt water uit de put scheppen en drinken en in de sfeervolle kapel een kaars branden.

Volop natuurDe wandeling gaat langs de velden verder richting Egmond-Binnen. Afhan-kelijk van het seizoen zie je de bollen in volle kleurige bloei of je maakt mee dat de bollen worden geoogst om vervolgens de hele wereld over te gaan. In de herfst ben je getuige van het poten van de bollen, die zich in de winter voorbereiden op een nieuwe bloei.En dan opnieuw een klooster: de beroemde Abdij van Egmond. Hier wonen benedictijner monniken. Al in de tiende eeuw laat graaf Dirk van Holland op deze plek een klooster bouwen en met name in de dertiende en viertiende eeuw kende het klooster een grote bloei. In 1573 wordt de abdij verwoest

Labyrint op het kerkplein

➤

De verwondering24

Het bos biedt sprookjesachtige bomen en slingerende wandelpaden

door de protestanten op last van Willem van Oranje. De ruïne is daarvan eeuwenlang een stille getuige en pas in 1935 wordt de Abdij her-bouwd en is er weer sprake van kloosterleven tot op de dag van vandaag. Rond de Abdij is volop natuur: een boomgaard, voedselbos, kruiden-tuin, de vlindertuin van broeder Frans. Broeder Frans – overleden in 2020 – had een passie voor vlinders die hij heeft gekweekt en bestudeerd.Er is ook een mooie Abdijwinkel, waar je kaar-sen kunt kopen uit de kaarsenmakerij van de Abdij. Veel trouwe vrijwilligers helpen met het onderhoud van de Abdij, die op hun beurt weer genieten van deze omgeving van ora et labora: bid en werk.

Rustgevende plekAan de rand van de duinen bij Egmond-Binnen ligt de Adelbertusakker. Adelbert was één van de elf metgezellen die met Willbrord vanuit Engeland naar de Lage Landen kwam om het christendom te verspreiden. Op deze plek werd hij in 740 begraven en werd een houten kerkje gebouwd. Later is hij herbegraven in de Abdij van Egmond. Op de plek van zijn oorspronke-lijke graf ontsprong een geneeskrachtige water-bron, de Adelbertusput. Het is een sfeervolle, rustgevende plek waar je ook fijn kunt lunchen. Mensen die zich bezighouden met leylijnen – energiebanen op archeologische plekken en oude kerken – zeggen dat hier een leylijn loopt. Een bijzondere plek is het zeker!De tocht voert verder langs het Monnikenpad en het Maalwater, langs oude vaarten en dijken. De naam verraadt al dat het monniken waren die dit hebben aangelegd. Dat deden ze in de twaalfde eeuw, tegen het opdringende water. Een paradijselijk natuurgebied waar schaapjes je pad kruisen, een zogenoemde wipwatermolen staat en waar je over een bijzonder hekje moet stap-

Kattenberg

De verwondering 25

Wandelen

hekserij. Hoe dan ook, het prikkelt de fantasie.Aan het einde van de wandeling is Willbrord nog twee keer onze metgezel: allereerst door de Willibrordusput bij het Witte Kerkje in Heiloo. Willibrord zou deze rond 720 hebben gegraven en het water heeft een geneeskrachtige werking.En dan is er het landgoed Willibrordus waar tussen 1928-1940 een groot complex voor psy-chiatrische patiënten werd gebouwd. Het ligt in een parkachtige omgeving met indrukwekkende monumenten. Ook hier is een labyrint te vinden. Vergeet ook niet een blik te werpen op de ronde Koepelkerk. Met enige verbeelding is er een dansende derwisj in te herkennen. En ja, na een dag wandelen is de cirkel dan rond! ✦

pen. Daaraan hangt namelijk een wandelschoen en een bordje met de spreuk: Hij is pas gelukkig, die heel zijn bezit onder een arm kan meenemen.

Geneeskrachtige werkingHet landschap gaat nu over in het Heilooerbos gelegen op een strandwal die zo’n 4000 jaar geleden is gevormd. Een bos met sprookjesach-tige bomen en slingerende wandelpaden. En er is de geheimzinnige heuvel Kattenberg. Via een trap kun je naar boven waar een prachtige grote oude linde staat van vóór 1700. Over de oorsprong van de heuvel gaan verschillende verhalen: het zou een grafheuvel zijn of ook wel een plek die in verband werd gebracht met

ZELF OP PAD?Bij de route – ontworpen door Sedat Cakir en Iris Bezuijen – is het boekje 40 dagen van Heiloo en Egmond, drie bronnen pelgrimsroute gemaakt met informatie over de route, ruimte voor eigen aantekeningen en 40 meditatieve oefeningen. Meer informatie: www.sufitrail.nl.

Monnikenpad Witte Kerkje in Heiloo

Strandwal

De verwondering26

Samenstelling: Sarah Saarberg

De Priona Tuinen in Schuinesloot zijn ontworpen door Henk Gerritsen en Anton Schlepers. In de ecologisch beheerde tuinen, waar de natuur bepalend is, komen meer dan 5.000 verschillende soorten planten voor, vaak zeldzaam en soms beschermd. Midden in de tuinen ligt Zomerrestaurant De Tuinkamer. In de weekenden kookt hier, in een oude kas, chef Alwin Leemhuis, die eerder twee Michelinsterren kreeg als chef van Librije’s Zusje. In zijn bijzondere gerechten gebruikt hij bloemen, planten en kruiden uit de tuinen. Door de week kan het oude Theehuis worden geboekt als vakantiehuisje. De Priona Tuinen zijn in de zomer op zondag geopend. Voor de gasten van

De Tuinkamer en het Theehuis zijn de Tuinen vrij te bezichtigen.

www.tuinkamer-priona.nl

Bloemen op je bord

DOEN

De verwondering 27

Klein geluk

Koffiebonen in de supermarkt zijn gemiddeld twee maanden oud, terwijl elke koffie in de vier weken na branding op zijn best is. Drie verwoede koffielief-hebbers, Marc, Maurits en Geert, vonden dat dat anders moest. Frank & Fresh koopt voor een eerlijke prijs de beste kwaliteit koffiebonen in, die duurzaam worden verpakt en via een abonnement op bestelling worden gebrand. Vanaf 350 gram per week € 10,75,

www.frankandfreshcoffee.com

Echt vers

Het jonge merk Botanopia ontstond uit liefde voor groeiend groen. Als eerste product werd een porseleinen kweekschaaltje ontwikkeld, waarmee een stekje, boompje of plantje eenvoudig kan groeien. Omdat de opening vlak boven de waterrand ligt, raken de wortels wel het water, maar gaat de plant, pit of het boomzaadje niet rotten. Bovendien ziet het er mooi uit. Maat small is perfect voor bijvoorbeeld de pannenkoekplant, eikeltjes of kleine vetplantjes, large is weer ideaal voor bijvoorbeeld grote cactussen en avocadopitten. Maat S of maat L € 14,99,

www.botanopia.com

Boven water

Vegan wasdoekHet verpakken van etenswaren en het afdekken van schalen zonder gebruik te maken van plastic huishoudfolie of alumi-niumfolie: dat kan met de duurzame Bee’s Wrap, gemaakt van biologisch katoen met bijenwas, boomhars en jojobaolie. Er is nu ook een plantaardig alternatief: de Vegan wrap. Zonder bijenwas, maar van plantaardige was, biologische kokosolie en boomhars. Herbruikbaar door af te spoelen met koud water. Bee’s Wrap Vegan, in diverse uitvoeringen

en afmetingen vanaf € 13,50, voor verkoop-

adressen: www.ecowarehouse.nl

Goede zorg voor kinderen met een beperking is niet altijd en overal vanzelfsprekend en bereikbaar. De jute producten van 2Mothers, opgericht door de zussen Inge Obdeijn en Linda Halsema, zijn handgemaakt door moeders in Bangladesh. Deze moeders van kinderen met een beperking verdienen hiermee een eerlijk loon, zodat ze financieel onafhankelijk kunnen worden. Fijn jute nettasje voor groenten, fruit

of brood met een Jute not Plastic

shoppingbag combideal € 4,95, www.2mothers.org

Motherhood

➤

De verwondering28

De circulaire Havenhuisjes van Zwier hebben de uiterlijke kenmerken van een Tiny House en bieden een uniek uitzicht over de haven en op het groen. Omdat echte rust pas komt na een wat langer verblijf, kan overnachten hier vanaf minimaal twee (en maximaal vijf) nachten. Elk van de negen huisjes is geschikt voor maximaal drie personen en heeft een eigen badkamer. Er kan gebruik worden gemaakt van een houtgestookte hottub en het verblijf is onder meer inclusief afhaalmaaltijden, koffie, thee, en drie uur varen in een elektrisch sloepje. Vanaf € 649,- voor twee nachten,

kijk voor meer informatie op www.zwier.nl

Opladen in een Havenhuisje

©Ro

os O

oste

rbro

ek

DOEN

Aan de basis van Rebottled ligt een grote fascinatie voor de circulaire wereld. Het vraagstuk: waarom worden bierflessen hergebruikt en gooien we 440 miljoen wijnflessen direct na gebruik weg, leidde tot design glaswerk, gemaakt van geupcyclede flessen. Mooie glazen, duurzame drinkflessen, glazen rietjes en een bijzondere lamp, gemaakt van de bovenkant van een wijnglas. Compleet met dimbare ledlamp € 39,95,

www.rebottled.com

Wijn-lamp

Bloeiend berichtQuerien en Sun waren samen politiek actief in de gemeenteraad van Rotterdam, waarin ze zich sterk maakten voor een duurzamere en mooiere wereld. Zo kwamen ze op het idee van Bloom your Message. De vrolijke wenskaarten zijn gemaakt van bloeipapier: duurzaam papier van gerecyclede oude kranten of van katoenresten, met daarin zaadjes verwerkt. Als de kaart in de aarde wordt gelegd, groeien er fleurige bloemen, geurende kruiden of lekkere groenten uit. Vanaf € 2,75 per kaart, voor verkoopadressen:

www.bloom-yourmessage.nl

Schapenmelk is romig en zacht en kan goed gebruikt worden als grondstof voor zeep en shampoo. De melk is terugvettend en voorkomt uitdroging van de hoofdhuid. Brandnetel zou haaruitval voorkomen en het haar sterk houden. De twee bestanddelen zijn, door een familiebedrijf in Zuid-Duitsland, samengebracht in deze blokzeep. De shampoo is 100% natuurlijk en vrij van chemische componenten. Saling Shampoo-Seife

€ 7,95, www.natur-el.nl

Romige shampoo

De verwondering 29

Klein geluk

Picknick-lunch bij Singer Laren Het Singer terras is misschien wel het best verborgen pareltje van Laren. Groen, rust, snelle service, goede koffie, verlei-delijke taartjes, verrassende lunches en lekkere drankjes… Heerlijk in de zon maar ook met voldoende schaduw als het warm is. Speciaal voor lezers van De verwondering bieden we op dinsdag 15 juni en dinsdag 13 juli van 12.00 tot 15.00 uur een picknicklunch aan. De lunch bestaat uit soep, salade, quiche, fruitsalade, een glas wijn, een heerlijk chocolade dessert en wordt afgesloten met een kop koffie.

Kosten € 18,50 per persoon. Vol=vol. Reserveren kan door een mail te sturen naar reserveringenhoreca@ singerlaren.nl

Een wasje krakenWasnoten komen van de wasnotenboom, de Sapindus Mukorossi. De schil bevat de stof saponine, die niet alleen schuim vormt, maar ook in vuile weefsels dringt en deze reinigt. In India en Nepal weten ze dat al eeuwen en gebruiken ze wasnoten als dagelijks wasmiddel. De notenschillen bevatten geen schadelijke stoffen en kunnen na gebruik op de composthoop. Ook ideaal voor babywasjes of voor mensen met een allergie. 100 gram is goed voor ongeveer 20 wasbeurten

€ 1,50, waszakje € 0,99, www.plukenproef.nl

Zus & Zomer verkoopt ambach-telijke producten uit regio’s waar men wel een steuntje in de rug kan gebruiken. Deze sterke maar lichtgewicht tas met ritsen is een ideale zomerse strandtas. Hij is gemaakt van traditionele Afri-kaanse Kanga-stof en in elkaar genaaid door een lokaal bedrijfje op Zanzibar. De winst op deze tassen gaat rechtstreeks naar de Stichting More-Africa, die op Zanzibar gehandicapte kinderen opvangt. De motiefjes wisselen regelmatig. Strandtas met rits € 16,95,

www.zusenzomer.nl

Afrikaanse tas

Met het doe-het-zelf-fruitboompakket kweek je zelf een appel-, peren-, pruimen- of kersenboom óf blauwe bessenstruik. Bloesem in de lente, fruit in de herfst – en dat al na twee jaar. Het minifruitboompje is geschikt voor in de tuin, terrasbak of in een pot. Met de registratiecode van je minifruitboompje krijg je extra informatie van kweker Pim, die ook je vragen beantwoordt. Babytree € 14,95, www.yourbabytree.nl

Boompje kweken

LEZERSACTIE

De verwondering30

Raadselachtig werk Welk stuk uit de vaste collectie van een

museum is het lievelingswerk van de mensen die er werken? Deze keer vertelt Ralph Keuning, directeur van Museum de Fundatie in Zwolle, over zijn favoriete schilderij.Tekst: Hennie Burggraaff

“Mijn keuze is het schilderij Tal van de kunste-naar Neo Rauch. Elke dag loop ik wel even de zaal binnen waar dit schilderij hangt of ga ik er wat langer bij zitten. In de zaal hangen nog drie andere werken van Rauch. Neo Rauch woont en werkt in Leipzig en is voor mij de belangrijkste hedendaagse kunstenaar. In 2018 hebben we hier in het museum een overzichtstentoonstelling van hem gehad met maar liefst 65 werken. Dit werk hebben we in 2019 kunnen kopen. Tal is een vroeg werk van Rauch uit 1999. Een kleinere, eerdere versie van dit werk was in hetzelfde jaar tentoongesteld in New York en maakte zoveel indruk dat dit ook voor zijn internationale doorbraak zorgde. Hij heeft daarna deze grotere

versie van het werk gemaakt. Dit schilderij is 200 bij 250 centimeter. Rauch zegt dat hij vanuit zijn intuïtie, zijn dromen schildert. Het is voor hem een levensnoodzaak om te schilderen. Hij noemt zijn schilderijen reisgenoten en als kijker mag je mee op reis. Zijn werken hebben iets raadselach-tigs en zijn moeilijk in de tijd te plaatsen. Dat is ook bij Tal: in welke tijd speelt dit schilderij zich af, wat gebeurt hier, spelen of vechten deze mannen met elkaar? Slaapwandelen ze soms? Ze hebben hun ogen gesloten. En die schaduw onder de voet van die ene man, wat is dat? Het tijdloze, dat ontregelt. Rauch laat het antwoord aan ons als kijker over en zo blijf je kijken, zoeken, en soms vind je wat.” Tekenaar“Rauch begon als tekenaar en werd in eerste instantie bij de Kunstacademie in Leipzig afge-wezen, omdat hij alleen tekeningen bij zich had. Die achtergrond als tekenaar herken ik ook in de vlakverdeling. Daar start hij elk nieuw werk mee en daarin plaatst hij – zonder ondertekening! – de omlijnde figuren en de andere voorwerpen.In het landschap en de architectuur, zoals de vakwerkhuizen, zien we het gebied waar hij is opgegroeid: Saksen-Anhalt in de DDR. Daar was veel dagbouw voor het winnen van delfstof-fen; de afgegraven berg links op de achtergrond verwijst ernaar. Je ziet verschillende aardlagen, die je als kijker als het ware een reis door de tijd laten maken.

©La

rs v

an d

en B

rink

©An

nabe

l Oos

tew

eegh

el

Ralph Keuning

Vooraanzicht van Museum de Fundatie in Zwolle

De verwondering 31

Kunst in de kijker

Titel: TalKunstenaar: Neo Rauch (1960)Datering: 1999Techniek: Olieverf op doekAfmetingen: 200 x 250 cmTe zien: Museum de Fundatie in ZwolleBijzonderheden: De aankoop van dit hoofdwerk uit het vroegere oeuvre van Neo Rauch is gerealiseerd met financiële ondersteuning door de BankGiro Loterij, de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Titus Fonds en haar themafonds Naoorlogse en Hedendaagse kunst) en het Mondriaan Fonds

Op de voorgrond staat een voederbak met de letters TAL erop. Die letters heeft Rauch aan de tweede grotere versie van het schilderij toege-voegd. De tentoonstellingsruimte in New York lag in het havengebied en tijdens zijn dagelijkse hardlooprondje zag hij daar de containers van het bedrijf TAL International staan. Of je er een diepere betekenis in moet of kunt leggen? Ik zie dit meer als een ‘Rauchiaanse’ knipoog. Rauch wendt zich nadrukkelijk af van politieke kunst. Dat kun je ook wel weer zien als een statement. Alles in de DDR was politiek gekleurd en de kunst werd daarvoor ook ingezet. Overal op het schilderij zie je zogenoemde andreaskruisen: in de stokken van de mannen, het hekje achter de mannen, de molenwieken, het onderstel van de voederbak. Andreaskruisen

staan bij spoorwegovergangen en je ziet ook een treinrails. Het zou een verwijzing kunnen zijn naar de dramatische gebeurtenis in Rauchs leven. Enkele weken oud verliest hij zijn ouders – beide kunststudenten – bij een ernstig treinongeluk. En met dit verhaal in je achterhoofd kan de voederbak ook een doodskist zijn.” Gegrepen“Dit werk en ook ander werk van Rauch geeft mij het gevoel dat ik deel uitmaak van iets dat eeuwig is. Woorden hiervoor zijn moeilijk te vinden. Het kunstwerk verbindt mij en de toekomstige kijker: het schilderij is en ik ben er ‘nog’. Over vijftig en over honderd jaar staat hier weer iemand te kijken die wordt gegrepen door deze onverwachte ontmoeting.” ✦

‘Je blijft kijken en soms vind je wat’

©Pi

ctor

ight

Am

ster

dam

201

8

De verwondering32

‘ Ik kan nog lang teren op een fijne ervaring in de natuur’

Sanna met haar dochter Elektra

Sanna’s hondjes gaan altijd mee

Een boom in bloei vanuit Sanna’s perspectief

De heide in bloei

Sanna Jonkhart

Schotse hooglanders achter de bomen

De verwondering 33

Mijn oplaadpunt

Waar is jouw oplaadplek?“Als mijn gezondheid het toelaat, rijd ik in mijn elektrische rolstoel naar de Westerheide op ongeveer tien minuten van mijn huis in Hilversum. Het is een uitgestrekt, open en glooiend natuur-gebied vol paarse heideplanten en gele struikbrem. Ik heb geen vaste stek, maar stop meestal op een stil plekje in de schaduw van wat berkenbomen, vlak bij het wandelpad. Diep in het natuur-gebied verstomt de stedelijke ruis. Ik hoor alleen de wind, soms geritsel en fluitende vogels. Helaas lukt het me hooguit eens per maand om voldoende energie te sparen voor dit uitstapje. Mijn lichaam is net een slecht oplaad-bare accu. Elke activiteit kan al te veel zijn. Doorgaans lig ik bijna 24 uur per dag op bed, waarvandaan ik nog wel af en toe mijn blog Heel gezonde mama (heelgezondemama.blogspot.com)bijhoud. Verder ben ik afhankelijk van de gezinshulp en kan ik meestal alleen wat kleine, alledaagse handelingen ver-richten, zoals wassen, aankleden en een boterham smeren voor mezelf en mijn vier kinderen.”

Wat doe je om op te laden? “Meestal doe ik mijn schoenen en sokken uit en ga languit op het gras of de zandgrond liggen. Als ik langer dan vijf minuten rechtop zit of sta, kan dat al een hoop klachten geven. Op de grond ben ik helemaal omringd door heide, struiken en de bomen in de verte. Als het vochtig is, hangt er een geur van hout en grond. Een enkele voorbijganger kijkt misschien een beetje

vreemd op, maar daar probeer ik niet op te letten. Bewust maak ik contact met de energie van de aarde en geniet van mijn gezichtsveld: de lucht, vogels, heideplantjes en de bomen die elke keer weer anders zijn. Op een dag zag ik een ogenschijnlijk dode boom, maar vanuit mijn perspectief waren helemaal boven-in toch weer nieuwe, groene blaadjes en takjes zichtbaar. Ik kon wel huilen van

die schoonheid: een groot deel werkt niet meer, maar elders groeit en bloeit er toch weer iets op.”

Wat doet het met jou?“Ik voel me klein, maar ook veilig. Er komt een grote rust over me. Via de grond voel ik me verbonden met mijn omgeving, met God en het leven. Ik ben onderdeel van de kringloop en merk dat ik weer weet wat de kern is, dat alles één

is. Ik ben één met het bijtje dat voorbij zoemt en met die boom die voortleeft. Vol vreugde en dankbaarheid rijd ik na zo’n anderhalf uur weer terug naar huis. Vaak straal ik helemaal en voel me bijna euforisch. Tijdens latere meditaties thuis haal ik deze mooie ervaring nog vaak terug, en dan voel ik die blijdschap weer. Zo kan ik nog heel lang teren op die ene fijne ervaring.” ✦

Aarden op de hei

‘Languit op het gras of de zandgrond maak ik bewust contact met de aarde’

Vanwege de ziekte ME is de 49-jarige voormalig holistisch life-en healthcoach Sanna Jonkhart sterk afhankelijk van haar elektrische rolstoel. Als ze voldoende fysieke energie heeft, gaat ze naar de Hilversumse hei om te aarden en geestelijk op te laden. Tekst: Wieger Favier Foto’s: Sanna Jonkhart, Shutterstock

De verwondering34

Wedstrijd

Vrouw met vele gezichten

Maria MagdalenaMaria Magdalena intrigeert. De Bijbel vertelt dat Jezus haar van zeven demonen bevrijdt. Ze is aanwezig bij de kruisiging en de eerste getuige van de opstan-ding. In de latere traditie wordt zij verbonden met de naamloze vrouw die bekendstaat als zondares en die de voeten van Jezus zalft. Zo ontstaat het beeld van de prostituee. In andere boeken wordt zij voorgesteld als de leerlinge met wie Jezus een bijzondere band had of zelfs getrouwd zou zijn. Een vrouw met veel gezichten dus en dat is ook te zien in Museum Catharijnecon-vent in de tentoonstelling Maria Magdalena (25 juni tot en met 9 januari 2022). Ter gelegenheid hiervan organiseren radioprogramma Zin in weekend, Museum Catharijneconvent en magazine De verwondering een schrijfwedstrijd waarin Maria Magdalena centraal staat.

De opdrachtVerwoord in een persoonlijk getinte miniatuur van maximaal 300 woorden of een gedicht van maximaal 20 regels wat Maria Magdalena voor jou betekent.

Zo werkt het Stuur jouw miniatuur vóór 30 september 2021 per e-mail naar zininweekend@kro-ncrv.nl. De jury kiest een aantal genomi-neerden uit. De winnaar wordt in november bekendgemaakt tijdens een live-uitzending van het radioprogramma Zin in weekend in Museum Het Catharijneconvent. De winnaar ontvangt een oorkonde en een bedrag van € 250,-.

Meester van 1518 (atelier), The Magdalen, voor 1524. National Gallery, Londen. Olieverf op paneel, 52.7 x 34.8 cm. Aangeboden door Koningin Victoria naar wens van de Prinsgemaal, 1863

De juryDe deskundige jury bestaat uit:• Wilfred Kemp, KRO-NCRV-presentator en eindredacteur

levensbeschouwing (voorzitter)• Lieke Wijnia, conservator van de tentoonstelling Maria Magdalena• Caroline Vander Stichele, hoogleraar Bijbelwetenschappen

Tilburg University• Sander de Kramer, KRO-NCRV-presentator Zin in weekend• Rosita Steenbeek, schrijfster

Een kijkje achter onze schermen

ADVERTENTIE

Vertel.NUMMER

10/2021

The Passion raakt ieder op zijn eigen manier • 50 jaar Adres onbekend op de

radio • Pointer over misstanden in de zorg • Boswachter Tim over het belang van

de natuur in Beestenbrigade • Eindelijk een broer dankzij Spoorloos

Vertel.NUMMER

vertel.10/2

021

Twan Huys: ‘We moeten

echt beter met de

aarde omgaan’

vertel10-2021 cover.indd 1vertel10-2021 cover.indd 1

22-04-2021 16:2722-04-2021 16:27

In Vertel. magazine leer je KRO-NCRV’s presentatoren en makers kennen. Je krijgt een uniek kijkje achter de schermen bij radio- en tv-programma’s, zoals BinnensteBuiten, Spoorloos en Kruispunt.

Ga naar kro-ncrv.nl/vertel of vul de bijgevoegde antwoordkaart in en ontvang een gratis proefexemplaar.

GRATIS PROEF-

EXEMPLAAR

In deze editie onder meer:• Interviews met

presentatoren Twan Huys en Sven Kockelmann

• The Passion: een moment van bezinning

• Het laatste nieuws over onze programma’s

• En nog veel meer.

De verwondering36Kelly, Beer en Kim

De verwondering 37

Portretten

Groot vaderhartMet de meiden achterop

Tekst: Bert van der Kruk Foto’s: Duco de Vries

Motorbouwer Beer Beerepoot (59) is vader van twee dochters.

“Motorrijden is ons leven. Toen mijn vrouw Els en ik elkaar leerden kennen, zat ik al bij de motorclub. Ik heb die club ooit zelf opgericht; het is er niet eentje die slecht in het nieuws staat, eerder positief. De motorclub is bepalend voor mijn leven. Al mijn vriendschappen en contacten zijn eruit voortgevloeid, ook die van mijn gezin. Onze twee dochters zijn er helemaal mee opgegroeid. De jongste, Kelly, rijdt zelf ook motor. Kim nog niet, maar met haar maak ik boeken ovxer motorrijden. Ik ben gek op mijn dochters. Kim is echt mijn soulmate. We hebben dezelfde interesses; als we een stuk wandelen, lullen we van begin tot eind. Zij snapt wat ik doe. Met Kelly is het contact soms wat lastiger, maar dat gaat groeien om-dat ze heeft gekozen voor de motor, en dan ook nog eens een chopper. Ik ben echt een chopperman. Ze hebben allebei een vriend met een chopper – niet helemaal toevallig. Ik help ze met bouwen, dat vinden ze machtig.We hebben ze van jongs af meegenomen op reis. Ze zijn overal geweest. Elk jaar drie we-ken lang van de ene plek naar de andere, kamperen of logeren bij motorvrienden. In heel Europa, maar ook in Amerika. Els en ik namen de meiden achterop, ze weten niet beter. Ik heb vriendschappen over de hele wereld. En de hele wereld komt hier geregeld over de vloer. De meiden hebben mijn vrienden op de koop toe gekregen. Vroeger wilde ik een indiaan zijn, een krijger. Ik was zo’n gozer die stoer wilde doen. Wij begonnen als jongens in het dorp al snel met brommers, en dan bedoel ik echte brommers, niet van die damesdingetjes van nu. Helemaal verbouwd, zwaar opge-voerd. Ik denk nu dat ik me daarmee vooral afzette tegen mijn

‘Ik ben een veilige haven en ook een

beschermer’

vader; die vond het maar niks. Hij had een eigen bedrijf en wilde graag dat ik dat zou overnemen. Maar ik kan helemaal niet handelen of rekenen, geld interesseert me niks.Mijn vader was altijd weg, hij kwam alleen thuis om te eten en soms had hij dan nog een uurtje voor ons. Ik denk dat hij meer van zijn kinderen had verwacht, dat we verder zouden komen in de maatschappij. Ik snap dat nu wel, toen dacht ik: sodemie-ter op man, ik zal je eens laten zien wat een mooi leven is! Nou, dat heb ik inmiddels. Niet met het soort werk dat mijn vader

wilde, want ik kan niet goed tegen druk. Ik wil een zo stressloos mogelijk leven. Ik werk alleen maar om mijn motor te kunnen beta-len en om een mooi leven te kunnen leiden. Ik ben me niet heel bewust dat ik het anders doe dan mijn vader. Het is een beetje vanzelf zo gegroeid. Ik ben vaak thuis, mijn werk-plaats ligt in het midden van het huis. En we eten altijd met z’n allen. Juist omdat mijn vader daar wel druk mee bezig was, heb ik nooit een uitgestippeld plan voor mijn doch-

ters gehad. Ik heb ze niet gepusht. We hebben ze wel veel van de wereld laten zien. Ze hebben excentriekelingen ontmoet, avonturiers, kunstenaars. Ik ben niet zo empathisch, dat is wel jammer. Maar ik hoor geen klachten. Ik weet wat mijn dochters doen, ik ben be-nieuwd naar hun schoolcijfers en luister naar hun verhalen, al is het een uur of de hele dag. Ik ben een veilige haven en ook een beschermer, al hebben ze die gelukkig nog nooit nodig gehad. Als ik de meiden weleens meeneem naar de motorclub, hoef ik echt mijn hand niet boven hun hoofd te houden. Ze redden zich in die mannenwereld makkelijk.” ➤

De verwondering38

Rob met negen van zijn elf kinderen. Twee kinderen konden niet aanwezig zijn bij het maken van de

foto. Eén van hen heeft zelf al een kind (ook op de foto) en woont met zijn vrouw ook in dit huis. Rob is

dus een trotse vader én trotse opa

De verwondering 39

Portretten

Kilometers geduldRob Buddenbruck (43) is vader van elf kinderen.

“Ik ben net als elke andere vader. Ik ga naar mijn werk, ik kom thuis. Ik heb het wel wat drukker dan anderen, omdat ik zelf-standige ben; ik zit in de glasvezeltechniek en moet ’s avonds vaak administratie doen. Ik voel me dus wel een doorsneevader, al heb ik dan wat meer kinderen dan de meesten. Sommige mensen kijken daarvan op. Die zie je op straat tellen. ‘Ja, ja, tel maar’, zegt mijn vrouw dan, ‘het zijn er echt elf.’ Mijn vrouw is niet op haar mondje gevallen.De meeste mensen reageren met respect, maar er zijn er ook die het asociaal vinden dat we zo veel kinderen hebben. Is dat wel verantwoord met oog op vervuiling, milieu, dit en dat? Nou ja, dat is een bepaalde mening. We weten ook dat de jonge generatie bijdraagt aan de AOW en het pensioen van de ouderen. En dat er allerlei andere manieren zijn om aan het milieu te denken. Wij kopen bijvoor-beeld heel vaak tweedehands spullen.Mijn vrouw en ik hebben elkaar al jong leren kennen; we waren allebei zeventien. In die tijd wilde zij helemaal geen kinderen, ik op den duur wel. Maar precies op mijn negen-tiende verjaardag werd ik vader. Ik zat nog op de meao, zij op de kappersschool. Omdat het goed klikte tussen ons, wilden we ook trouwen. Samenwonen voordat we getrouwd waren voelde niet goed, we wilden een gezin zijn – ik was daarin een beetje ouderwets. Dus voordat mijn vrouw be-viel van onze oudste dochter, waren we getrouwd.Daarna kwam er om de zoveel jaar een kindje bij, soms ge-pland, soms niet, maar altijd gewenst. Mijn vrouw gebruikte wel de pil, maar bleek soms net een zwaardere nodig te hebben. Maar het waren geen ongelukjes, zo noem je dat niet. Je neemt geen kinderen, je krijgt ze; ze zijn een geschenk. Bij zes dach-ten we wel zo’n beetje aan de grens te zitten. We konden het allemaal mooi betalen, ik had toen ook een goede baan en we konden drie keer per jaar op vakantie.De laatste vijf waren niet echt gepland. We krijgen daar wel vragen over: hebben jullie dat nou bewust gedaan? Dat weten we eigenlijk niet goed, we staan er ook niet zo bij stil. Je krijgt

‘Eén kind is al rijkdom en dat hebben wij dan elf

keer’

wat je aankan, zegt mijn vrouw. En zeker mijn vrouw kan veel aan. Zij is een heel sterke vrouw die thuis alles regelt en de kin-deren grootbrengt. Mijn taak is een stuk lichter. Ik vind dat we heel energieke, opgewekte kinderen hebben. Ze kunnen zich-zelf zijn. Ik zeg altijd tegen ze: probeer iets te doen in het leven wat je leuk vindt; niets is onmogelijk. Mijn eigen vader was streng, heel streng; hij was nog van de harde hand. Als hij drie keer in zijn leven tegen zijn kinderen ‘Ik hou van jullie’ gezegd heeft, is dat veel. Ik ben het omge-keerde. Ik heb kilometers geduld met de kinderen. De aandacht verdelen over elf kinderen is wel een hele klus. En heel intensief,

altijd maar praten, praten, praten. Er is al-tijd wel wat in huis, soms weten we ook niet wat we ermee aan moeten. Dan zeg ik tegen mijn vrouw: ‘Misschien moeten we sociaal-pedagogische hulpverlening gaan studeren.’ Maar ik krijg veel dankbaarheid terug. Dan komen ze spontaan naar me toe: even knuf-felen en ‘Papa, ik hou van je’ zeggen, net op een moment dat ik er zelf even doorheen zit. Eén kind is al een rijkdom, twee kinderen nog meer. En dat hebben wij dan elf keer, hè.

Als we die straks allemaal vlot getrokken hebben en ze met werk of studie straks iets moois bereiken, mogen we onszelf hopelijk een schouderklopje geven.” ✦

EEN HUIS VOLRob Buddenbruck en zijn gezin worden al een aantal seizoenen gevolgd in het KRO-NCRV-televisieprogram-ma Een huis vol. In Een huis vol volgen we het reilen en zeilen in het dagelijks leven van gezinnen met veel kinderen. In tien nieuwe afleveringen maken we kennis met een nieuw gezin, maar zien we ook oude bekenden terug. Het twaalfde seizoen is te zien vanaf 16 augustus rond 19.00 uur bij KRO-NCRV op NPO 1.

De verwondering40

AnnemiekVraag ‘t

Het leven zit vol kleine en grote uitdagingen. Annemiek behandelt drie levensvragen van lezers van De verwondering. Niet dat zij hét antwoord altijd weet, maar wie weet helpt ze zo iemand verder op weg.Tekst: Annemiek Schrijver Fotografie: Rogier Veldman

Hoi Pieter, Ik had alle papieren al klaar voor een luxe penthouse bij mij om de hoek, toen mijn moeder een herseninfarct kreeg. Toen bleken mijn ouders los van elkaar diep te voelen dat ze niet meer verkast wilden worden. Wij kinderen hebben het nakijken. Dus het belangrijkste is wat je ouders zélf willen. En als ze thuis willen blijven, kun je kijken hoe je in overleg met hen goede zorg kunt organiseren. Er zijn ook veel professionele mogelijkheden aan huis. En laat het vooral voor jullie als kinderen geen wedstrijd worden. Jij doet wat je hart je ingeeft, en je zus ook. Het is in je relatie met je zus de kunst om niet te vergelijken en niet te oordelen. Deze fase in ons leven, nu de rollen zijn omgekeerd en wij voor onze ouders gaan zorgen, leert ons ook zien dat liefde vaak verstikt wordt door bezorgdheid. Onze ouders hebben zich daar vaak flink aan bezeerd. Iedereen kent de kramp van wat bekommerde bemoeienis met ons doet. Nu is het onze beurt om speels om te gaan met liefde die vrij wil stromen. Mijn ervaring is dat naarmate ik mijn ouders meer zie als twee volwassen individuen, ik ze steeds leuker vind.

Liefs Annemiek

Beste Annemiek, Ik maak me veel zorgen om mijn ouders. Mij moeder heeft alzheimer en mijn vader verzorgt haar zo goed als hij kan, maar ik zie dat het hem steeds meer moeite kost. Hij is ook al 83 jaar. Zelf woon ik 120 kilometer bij ze vandaan. De afstand vind ik geen probleem. Ik probeer twee keer per week langs te gaan en help dan zo veel mogelijk. Maar mijn zus die vlakbij woont, komt alleen voor de gezelligheid langs, hoogstens één keer per week. Nu heb ik geopperd om samen wat meer te doen voor onze ouders, als mantelzorgers. Haar antwoord was nogal kort door de bocht: ‘Ik kan wel een tehuis zoeken waar ze naartoe kunnen.’ Hier schrok ik heel erg van, zo egocentrisch! En zo erg is de situatie nog niet. Je wilt toch dat je ouders nog in hun eigen huis en ook bij elkaar blijven wonen?

Pieter

De verwondering 41

Beste Joline, Waarom willen we in een relatie toch altijd dat de ander hetzelfde vindt als ik? Juist de verschillen maken een relatie boeiend. Het gaat pas mis als je probeert de ander in jouw agenda te proppen en aan jouw verwachtingen te laten voldoen. Als je niet met iemand samenwoont, is dat natuur-lijk makkelijker. Dan kun je gewoon de deur eens achter hem dichttrekken. Maar als je wel samen in een huis leeft is dat een prachtige uitdaging om te oefenen met de vraag: kan ik accepteren dat de ander anders is dan ik, en mijn hart voor de ander openhouden?Hans Andreus dichtte ooit deze prachtige regels: ‘Jij bent zo mooi anders dan ik, ik zou je nooit anders dan anders willen.’ Kennelijk stelt liefde geen voorwaarden. Omarm de ander zoals die is, niet zoals je hoopt dat die ooit zal worden. En stel je wilt je geliefde inspireren. De enige manier waarop je de ander misschien toch tot een andere levensstijl kan uitnodigen is door zelf gelukkig te zijn met je eigen manier van leven. Woest aantrekkelijk. Zwaai hem vanaf je fiets van harte uit als hij de auto neemt en gun hem zijn biefstukje, terwijl jij je salade verorbert.

Liefs Annemiek

Hallo Marthe, Laat ik beginnen met te zeggen dat ik je kinder-wens volledig respecteer. Ik ken het verdriet van mensen die ongewenst kinderloos zijn. Je vraag is: moet ik zo snel mogelijk een man vinden die vader van mijn kinderen wil zijn of moet ik gaan voor alleenstaand moederschap. Maar misschien is er nog een belangrijkere vraag: laat ik het leven komen zoals het komt, of grijp ik in? Zelf heb ik niet ingegrepen en daarom ben ik geen moeder. Maar ik voel me tot mijn verrassing bepaald niet kinderloos. Er bestaat blijkbaar een soort innerlijke wijsheid waardoor het leven zelf je de antwoorden geeft.

Liefs Annemiek

Hallo Annemiek, Door de coronacrisis ben ik gaan nadenken over mijn levens-stijl. Ik wil bewuster leven en meer rekening houden met het milieu. Ik eet nu geen vlees meer, let beter op wat ik koop en waar iets vandaan komt. Ook zal ik niet zo snel meer op vlieg-vakantie gaan. Regelmatig bots ik nu met mijn vriend, terwijl we voorheen nooit ruzie hadden. Als ik hem zeg dat hij niet zo lang moet douchen of best op de fiets naar een vriend kan in plaats van met de auto, vindt hij dat ik niet voor hem hoeft te bepalen hoe hij moet leven. Dat ik ervoor kies is prima, maar ik moet hem er niet in meetrekken. Dat vind ik lastig. Hij kan toch best meer rekening met me houden?

Joline

Hoi Annemiek, Ik heb weinig geluk in de liefde. Dat maakt me verdrietig, want ik ben inmiddels 37 jaar en heb een sterke kinderwens. Tijdens een eerste ken-nismaking vraag ik ook altijd aan een man of hij kinderen wil, zo niet, dan hoef ik niet met hem verder te gaan. Jammer als dat iemand afschrikt, maar ik moet weten waar ik aan toe ben. Ik denk eraan om alleen voor het ouderschap te gaan. Het wordt een zwaar traject, maar ik weet dat ik het kan. Ik ben bang dat mijn ouders vanwe-ge hun geloof dit niet snappen en me daarom niet steunen, terwijl ik hen wel hard nodig zal hebben. Als ik nu wist dat ik deze zomer mijn droomman zou ontmoeten, dan kan het allemaal snel gaan. Zulke voorbeelden ken ik ook, maar die zekerheid heb ik niet. Wat zou jij doen, nog volop daten of er zelf voor gaan?

Marthe

Levensvragen

Ook een dilemma of vraag aan Annemiek? Ga naar kro-ncrv.nl/annemiek en wie weet behandelt Annemiek het.

De verwondering42

Een kind kan beter

zonder zijn vader dan zonder zijn moeder

Stelling:

Het is één van de ergste dingen die je een kind kunt aandoen: hem of haar tijdens een echtscheiding laten kiezen tussen de vader of de moeder. Toch is het in de psychologie niet ongewoon om te denken dat de moeder de primaire hechtingsfiguur is. Bij haar vindt een kind de eerste liefde, erkenning en zorg. Of is het verschil tussen een moeder of vader onbelangrijk? Gaat het gewoon om een liefdevolle opvoeding?Tekst: Jurgen Tiekstra Foto: Shutterstock

➤

De verwondering 43

Inzicht

Stelling:

De verwondering44

“Kijk, dé vader en dé moeder bestaan niet. Dus ik beperk me tot mijn eigen leven. Dan moet ik in alle eerlijkheid bekennen dat ik ooit, als jongen van dertien, heb gekozen voor mijn vader. Dat ik mijn moeder toen letterlijk heb doodverklaard en dat ik daar spijt van heb als de haren op mijn hoofd. Ik hield en houd met elke vezel in mijn lichaam van mijn vader, maar hij was een onvolkomen man. Mijn vader was tot op zeer geringe hoogte tot echt liefhebben in staat. Mijn moeder zei altijd: ‘Jan, jij ligt nog liever onder je vrachtwagen dan onder mij.’ Zij was belangrijk voor hem, maar vooral als statussymbool. Hij zwierde graag met haar aan zijn arm over de kermis van Hillegom, maar ik waag te betwijfelen of hij haar wézen beminde. Dat geldt denk ik ook voor mijn zusje en mij. Hij vroeg nooit aan mijn zus, die al tientallen jaren werkt met gehandicapten en mensen met een hersenbeschadiging, ‘Hoe is dat voor jou?’ Hij vroeg nooit aan mij: ‘Hoe voel jij je?’ Tegelijk was hij wel iemand die als enige stopte als iemand anders met pech aan de weg stond. Dus: mixed feelings. Toch had ik het bij mijn vader net zo koud als mijn moeder het bij hem moet hebben gehad. Dat was bij mijn moeder heel anders. In de loop van die tien jaar begon ik steeds meer haar ongelooflijk diepe liefde te missen. Die liefde was onvoorwaardelijk. Dat miste ik deerlijk. Als je mij de stelling voorlegt, zeg ik met pijn in mijn hart: had ik maar gekozen voor mijn moeder.”

“Het kind onstaat natuurlijk in het lichaam van de moeder en heeft al negen maanden een symbiose met de moeder. Als je moet kiezen, is de moeder het belangrijkste. Maar wat uiteindelijk het allerbelangrijkste is, is dat een kind gezien wordt in zijn behoeftes en krijgt wat het nodig heeft. Als de vader daar beter toe in staat is dan de moeder, omdat de moeder er niet is of zelf bepaalde problemen heeft, dan kun je beter de vader hebben.Dat is de basis van de PRI: door de ervaringen in de eerste paar jaar van ons leven, leren wij hoe het leven in elkaar zit en hoe wij zo goed mogelijk overleven. We leren bijvoorbeeld: ‘Ik krijg geen aandacht als ik verdrietig ben of als ik het moeilijk heb, dus mijn emoties doen er niet toe. Hoe ga ik dus overleven? Door mijn emoties weg te stoppen.’ In ons kindbewustzijn, of onderbewustzijn, hebben wij een heel simpele boodschap opgeslagen over wat het leven is en hoe je zo goed mogelijk overleeft. Voor dieren geldt dat ook. Het verschil is dat de meeste dieren redelijk functioneel zijn in hoe ze met hun jongen omgaan. Maar wij mensen heb-ben bijna allemaal lacunes in onze basale programmering opgelopen, omdat onze ouders die ook weer hadden en hun ouders ook weer. Wij zijn allemaal onderdeel van een transgenerationale keten van trauma. Het probleem van de overlevings-strategieën die we onszelf als kind hebben aangeleerd, zoals het wegstoppen van emoties, is dat ze zich later tegen ons kunnen keren. Doordat ze leiden tot stress, angst en paniek, depressies, verslavingen of conflicten.”

Ingeborg Bosch, grondlegger van de therapie Past Reality Integration (PRI).

‘ Had ik maar voor mijn moeder gekozen’

‘ Als je moet kiezen, is de moeder het belangrijkste’

Frénk van der Linden, journalist. Schrijft in zijn boek En altijd maar verlangen over de scheiding van zijn ouders.

De verwondering 45

Inzicht

“Ik ben lid van de BAM-mam Vereniging, van Bewust Alleenstaande Moeders. Maar eigenlijk noemen we ons Per Ongeluk Alleenstaande Moeders, want we wilden wel graag een partner. Dat is alleen niet gelukt. We zijn geen Dolle Mi-na’s. De vereniging is onderverdeeld in groepen van tien, vijftien moeders. Ik zit in een groep met moeders met kinderen van de leeftijd van mijn oudste dochter van acht jaar. We spreken elkaar veel op de app, veel op de mail. Ik noem het echt ‘mijn stam’. Nu door corona ligt alles plat, maar anders kamperen we een paar keer per jaar, of gaan we naar de dierentuin. Wat een ander met z’n partner bespreekt, bespreek ik met hen: over de schoolrapporten, over corona, over de juffen op school. Ik denk dat een kind ten minste één liefhebbende ouder nodig heeft. Het maakt niet uit of dat een vader of een moeder is. Het belangrijkste is dat je een liefdevolle opvoeder bent. Ook vrouwen kunnen ontzettend hard zijn. En vaders … ik weet nog dat ik door de Albert Heijn liep en een vader zag die met eindeloos geduld met zijn zeurende kindje omging. Als je een alleenstaande ouder bent, is het absolute noodzaak dat je op iemand kunt terugvallen. Ik ben lid van de vereniging, ik zit bij een fijne kerkelijke gemeente, ik heb een goede achtervang. Toen ik voor een operatie naar het ziekenhuis moest toen mijn jongste dochter tien dagen oud was, is één van de BAM-moeders gekomen om mijn gezin draaiende te houden. Ik ben er dankbaar voor dat ik zo veel lieve mensen om mij heen heb.” ✦

“Hoe je gelooft, heeft alles te maken met de ervaringen die je opdoet met je primaire verzorgers, vaak je vader en moeder. Het gaat dan om de fúnctie van de vader en de fúnctie van de moeder. Een vader kan namelijk ook de functie van de moeder vervullen, en andersom. De klassieke verdeling is: de moeder is er voor zorg en warmte, de vader voor de regels en de begrenzing. Dat is de gedachte van Sigmund Freud: als kind moet je je losmaken van je moeder en je identificeren met je vader en deel gaan uitmaken van de maatschappij. Freud zei al in 1910: ‘Het persoonlijke godsbeeld is niks anders dan het verlangen naar een sterke vader.’ Later werd in de psychologie echter ook gezegd: de moederlijke kant is net zo goed van belang; het gewaardeerd en het gezien worden. Dat zijn primaire behoeftes en ervaringen die een mens al heel vroeg opdoet in de band tussen moeder en baby.Mensen dragen twee psychische motieven met zich mee: we moeten een individu zijn en ons mannetje of vrouwtje leren staan, maar tegelijkertijd moeten we ons in betekenisvolle en liefdevolle relaties kunnen verbinden met anderen. Die twee lijnen kunnen ook een rol spelen in de relatie met God. Je hebt beide nodig: als God alleen op de stoel van de macht zit, is dat behoorlijk bedreigend. Een machtige God is alleen fijn als hij ook goedwillend is en het beste met je voor heeft. Tegelijkertijd is een God die alleen liefdevol is, en niet machtig, ook maar beperkt. Die God kan wel met je meehuilen, maar weinig voor je doen.”

Hanneke Schaap-Jonker, bijzonder hoogleraar klinische godsdienstpsychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

‘ Het belangrijkste is dat je een liefdevolle opvoeder bent’

‘ Je hebt beide lijnen nodig’

Marianne van Dommelen, alleenstaande moeder van twee kinderen.

De verwondering46

FOUR FREEDOMS AWARDOp 31 maart ontving Sander de Kramer de Four Freedoms Award. Deze award wordt uitgereikt aan mensen en organi-saties die zich inzetten voor de idealen waar de Amerikaanse president Roose-velt voor stond. Ter ere van het winnen van deze award doneert KRO-NCRV een school aan de Sunday Foundation. San-der werd in zijn radioprogramma Zin in weekend verrast door directie-voorzitter Peter Kuipers. “KRO-NCRV steunt Sander en zijn Sunday Foundation in hun missie om kinderen, waar ook ter wereld, naar school te laten gaan. Met deze KRO-NCRV-school in Sierra Leone hopen wij daaraan bij te dragen.”Meer informatie: www.sundayfoundation.nl

‘Onze hulporganisatie is gebaseerd op vriendschap’

©Su

zann

e H

eiko

op

De verwondering 47

Mijn ideaal

Waarom Sunday Foundation?“Wij willen er zijn voor mensen die door andere hulporganisaties zijn ‘ver-geten’. Ze leven in het echte achterland, waar de nood vaak het hoogst is. Samen met Hugo Borst richtte ik deze hulpor-ganisatie op toen niemand zich durfde te branden aan het probleem van de kindslaven in de diamantmijnen van Sierra Leone. Weeskinderen die ook al vreselijke dingen hadden meegemaakt tijdens de burgeroorlog. Ik kon gewoon niet tegen dat enorme onrecht.”

Wat is jouw bijdrage?“Ik ben voorzitter en aanjager. In Nederland geef ik presentaties, probeer ik nieuwe donateurs en sponsoren te vinden, bijvoorbeeld voor de bouw van een school. Daarnaast bezoek ik regelmatig de landen in Afrika en Azië die hulpaanvragen indienen. We hebben al meer dan dertig scholen opgezet, en soms ook heel simpele dingen, zoals een apart toiletgebouwtje voor de meisjes van een school in Afghanistan.”

Hoeveel tijd maak je ervoor vrij? “Gemiddeld besteed ik zo’n 25 uur per week aan de Sunday Foundation. Het voelt als een plicht en een voorrecht om hulp te mogen geven. Onze hulporgani-satie is gebaseerd op vriendschap, zeker ook met onze vrijwilligers in Afrika. Via onze sponsor kunnen we ze prachtige sportoutfits en voetbalschoenen cadeau geven. Dat vinden ze fantastisch!”

Welke ervaring zal je bijblijven?“Ik zag jaren geleden een jongetje met één arm bedelen aan de kant van de weg. Er reden net auto’s van ngo’s (niet-gouvernementele organisatie, red.) voorbij. Niemand stopte, niemand hielp. Hij vertelde dat zijn arm eraf was gehakt toen hij nog klein was. Daarna is zijn moeder verkracht en vermoord. Ik heb hem ondergebracht bij een bekende van hem. Dankzij onze steun kon hij naar school. Tegenwoordig geeft hij zelf les. Geweldig!”

Wat levert dit vrijwilligerswerk je op? “Het geeft me voldoening als het beter met mensen gaat. Vaak ontvang ik veel liefde terug. In 2013 was ik erg ziek. Duizenden mensen in Sierra Leona gingen toen spontaan voor me bidden.

Dat gaf me een geweldige boost. Ook ben ik daar nu benoemd tot chief: dat is een enorme eer en het geeft me een be-schermde status. Ze noemen me ‘Chief Ouwe Dibbes’. Fantastisch!” Welke uitdagingen ben je tegengeko-men?“De grootste uitdaging was om die kindslaven levend uit de diamantmijnen te krijgen. Dat was best een gevaarlijke missie omdat er veel georganiseerde criminaliteit schuilgaat in de diamant-handel. Maar die kinderen waren voor mij op dat moment het belangrijkste in de wereld. Ik ben gearresteerd, heb zelfs moeten rennen voor mijn leven, maar na veel gedoe en met hulp van lokale chiefs heb ik ze uiteindelijk toch kunnen bevrijden.”

Wat mist iemand die geen vrijwilli-gerswerk doet?“Het voelt goed om onbaatzuchtig iets voor een ander te doen. Het verrijkt je bestaan. Het hoeft niet gelijk iets groots te zijn. Je kunt ook gaan helpen in een verpleeghuis of gewoon boodschappen doen voor je zieke buurvrouw. Als je merkt dat zij daar blij mee is, stap je zelf ook wat prettiger je huis binnen.” ✦

VoldoeningKRO-NCRV-presentator Sander de Kramer trekt zich het lot van kindslaven zo aan, dat hij ze met gevaar voor eigen leven eigenhandig is gaan bevrijden. Samen met Hugo Borst richtte hij de Sunday Foundation op. Tekst: Wieger Favier Foto’s: Sunday Foundation

De verwondering48

Het is soms lastig kiezen uit het eindeloze aanbod podcasts, programma’s, films en boeken. De redactie helpt en tipt haar favorieten.Tekst: Hennie Burggraaff (boeken) en Amber Coomans

Van keizer van het heelal tot kwetsbare marte-laar, van charismatische prediker tot zoon van God – met Jezus kun je alle kanten op. In de 130e aflevering van Onbehaarde Apen, de weke-lijkse wetenschapspodcast van NRC, probeert Hendrik Spiering een antwoord te geven op drie vragen: Wat weten we over het leven van Jezus? Met welke profeten concurreerde hij? En hoe werd nou juist deze prediker, later, volkomen God? Het drieluik wordt prachtig omlijst door hemelse klanken van het Dudok Quartet. Een podcast voor mensen die nieuwsgierig zijn naar de man achter het welbekende verhaal. Naast verrassende antwoorden op prangende vragen, zullen er ook veel nieuwe vragen bijkomen.Podcast | Onbehaarde Apen - Aflevering 130. Drieluik:

Hoe Jezus God werd | Te beluisteren via NRC Audio,

Apple podcasts of Spotify

De Franse film Envole-moi gaat over Thomas, die niks anders doet dan uitgaan en slapen. Op een dag is zijn vader Dr. Reinhard de zinloze capriolen van zijn zoon helemaal beu. Hij vindt dat hij iets zinnigs moet doen met zijn leven en dwingt hem daarom te gaan zorgen voor één van zijn jongste patiënten: Marcus. Het jongetje lijdt aan een ern-stige ziekte en slijt daardoor noodgedwongen vele dagen in het ziekenhuis. De ontmoeting tussen het feestbeest en het zieke kind zet het leven van beide danig op zijn kop. Film | Envole-moi | Nu in de bioscoop*

Terug naar de basis

EEN BIJZONDERE ONTMOETING

Er zijn veel boeken met tips hoe je een gestrest leven te lijf kunt gaan. Dit boek heeft ook dit thema, maar kiest voor de vorm van een verhaal. Het gaat over een jonge vrouw die steeds tijd tekortkomt en ontevreden is over haar bestaan. Ze komt in het bos een oudere vrouw tegen die haar vertelt hoe vier levensvragen haar leven ten goede hebben veranderd. Ze geeft niet alle vragen in één keer prijs, maar stap voor stap. De auteur van dit smaakvol vormgegeven boek is stress- en burn-outcoach.Zelfhulpboek | Het bos, vier vragen, het leven en ik: een vriendschap die alles veranderde -

Tessa Randau | Uitgeverij Kosmos (2021) | € 18,50

Antwoorden op levensvragen

WIN DIT BOEK!We mogen 5 exemplaren weggeven. Stuur voor 15 juli 2021 een e-mail naar prijsvraag@deverwondering.nl o.v.v. ‘Het bos, vier vragen, het leven en ik’. Vergeet niet je naam en adres te vermelden.

ZIEN

LEZEN

HOREN

*Bij het drukken van het magazine was het nog onduidelijk wanneer de bioscopen weer open mogen

De verwondering 49

Horen, zien & lezen

WIE BETAALT DE PRIJS?

De magisch-realistische film Buladó laat het spanningsveld zien tussen de Nederlandse doe-maar-gewoon-mentaliteit en een andere, meer magische manier van denken. De film speelt zich af op Curaçao. De elfjarige Kenza leeft – sinds het overlijden van haar moeder – samen met haar nuchtere vader en spirituele opa. Het meisje mist een moederfiguur in de harde mannelijke omgeving waarin ze zich bevindt. Alhoewel, misschien is Kenza’s moeder dichterbij dan ze denkt. Zo beweert Kenza’s opa dat haar moeders geest contact zoekt, maar dat is onzin. Toch? Met een flinke dosis spiritualiteit en magie, balanceert deze film op de dunne scheidslijn tussen magie en werkelijkheid. Film | Buladó (2020) | Te zien op Netflix

Tussen magie en werkelijkheid

ZIEN

ZIEN

Ze werden verliefd en hoopten samen koning en koningin van Spanje te worden: prinses Irene en prins Carlos Hugo. Irene was bereid om rooms-ka-tholiek te worden en de Nederlandse kardinaal Alf-rink herdoopte haar in Rome zonder dat er iemand van de familie aanwezig was. Hetzelfde geldt voor haar huwelijk waarvoor zij afstand had moeten doen van haar rechten op de troon. Koning en koningin van Spanje werden ze niet, de band met de familie van Oranje werd hersteld, maar het huwelijk van Irene en Carlos Hugo strandde in 1980. Irene zocht daarna haar eigen weg, ook spiritueel, en vond haar vrijheid en identiteit in verbondenheid met natuur. Naast deze persoonlijke geschiedenis geeft het boek ook een prachtig tijds-beeld van Nederland en Spanje. Met oog voor detail en met vaart geschreven. Om de liefde, voor de troon: het dynastieke avontuur van prinses Irene en prins Carlos

Hugo, 1964-1980 | Daniela Hooghiemstra | Uitgeverij Balans (2021) | € 22,99

Meeslepend en persoonlijk

*Bij het drukken van het magazine was het nog onduidelijk wanneer de bioscopen weer open mogen

In Waarde van de aarde onderzoekt presentator en journalist Twan Huys de herkomst van grondstoffen waarmee onze sieraden, mobiele telefoons en auto’s gemaakt worden. Wie verdienen hieraan, maar belangrijker nog: wie betalen hiervoor de prijs? Hoe kan het dat in de landen met de grootste voorraad grondstoffen de armste bevolking ter wereld woont? De verhalen die Twan ontdekt zijn schokkender dan hij ooit had gedacht. De presentator hoopt op meer bewustwording over de herkomst van onze spullen en wil hij dat ‘foute bedrijven’ geen belastingvoordeel meer halen in Nederland. Tv-programma | Waarde van de aarde | Terug te kijken bij KRO-NCRV via NPOStart.nl

LEZEN

➤

De verwondering50

Horen, zien & lezen

Liefde voert de boventoon

WIN DIT BOEK!We mogen 5 exemplaren weggeven. Stuur voor 15 juli 2021 een e-mail naar prijsvraag@ deverwondering.nl o.v.v. ‘Gebroken brein’. Vergeet niet je naam en adres te vermelden.

Het lijkt een onwaarschijnlijke vriendschap: de 44e president van de Verenigde Staten Barack Obama en rockicoon Bruce Springsteen. Toch blijkt uit hun diepgaande gesprekken in de achtdelige podcastserie Renegades: Born in the USA dat de twee alles met elkaar kunnen bespreken. In aflevering 6 en 7 hebben de vrienden het over vaderschap en mannelijkheid. Met hun gevoel voor humor en ontroerende kwetsbaarheid spreken de twee over hun persoonlijke ervaringen: van de relatie met hun eigen vaders tot het huwelijk met hun vrouwen en hoe ze vormgeven aan het vaderschap. Obama ontdekt iets bijzonders: misschien vormde de dubieuze relatie die hij had met zijn vader wel een onbewuste drijfveer om een gooi te doen naar het presidentschap. Podcast | Renegades: Born in the USA - Aflevering 6 en 7 | Te beluisteren

via Spotify

TWEE ONWAARSCHIJNLIJKE VRIENDEN

Marwan Magroun, een Rotterdamse fotograaf met Tunesische roots, groeide het grootste deel van zijn jeugd op zonder vader. En hij is niet de enige: veel van zijn biculturele vrienden groeiden op zonder vaderfiguur. In de documentaire The Life of Fathers neemt Magroun de kijker mee in zijn persoonlijke zoektocht naar wat het betekent om een vader te zijn. Zijn interviews met biculturele vaders uit zijn eigen vriendenkring schetsen een ontroerend beeld van betrokken, jonge vaders, die boven alles het beste willen voor hun kinderen. Volgens Magroun is het stigma dat vaders met een migratieachtergrond afwezig of niet betrokken zijn bij de opvoeding een selffulfilling prophecy, door er een ander verhaal naast te zetten hoopt hij dat het beeld van de gekleurde vader vollediger wordt. Documentaire | The Life of Fathers |

Te zien op NPO Plus (BNNVARA)

Vaders zonder vaders

Mijn lief verliest de greep op de kleine dingenmaar des te meer hoor ik het zingen van haar ziel.Dit gedicht schrijft Hein Stufkens, filosoof en leraar, in december 2018 kort nadat zijn vrouw Brigitte op 59-jarige leeftijd de ziekte van Alzheimer blijkt te hebben. Stufkens vertelt over de jaren erna ook in dichtvorm, de taal waarin die diepe ervaring het beste tot haar recht kan komen. Soms zijn het korte haiku’s, dan weer langere gedich-ten. Geen ontluisterende beelden over aftakeling, maar ontroerende woorden waarin verdriet, ontreddering en soms wanhoop doorklinkt. Maar uiteindelijk voert steeds weer de liefde en diepe verbondenheid de boventoon:Ik ben toch niet dement, vraagt zij naïef. Nee, zeker niet, zeg ik.Jij bent mijn lieve lief.Dement zijn ben je samen, zegt Stufkens in een gedicht en daarom heeft zijn dichtbundel als ondertitel Dagboek van een demente dichter. Dichtbundel | Gebroken brein - Hein

Stufkens | Uitgeverij Berne Media (2021) |

€ 14,95

LEZENZIEN

HOREN

Bij de Voor Elkaar Loterij maakt u als lezer van De verwondering kans op een hoofdprijs van wel 1 miljoen euro. En dat voor slechts vijf euro per maand.

De eerste maand speelt u GRATIS mee!

Alle goede doelen van onze loterij zetten zich in voor de strijd tegen eenzaamheid. Dus trekt u zich het lot aan van eenzame Nederlanders? Meld u dan aan, speel meeen maak kans op 1 miljoen euro!

U kunt zélf kiezen welk goed doel u steunt.• Stichting Vier het Leven• Nationaal Ouderenfonds• Stichting OOPOEH

Stuur de bon op, ga naar voorelkaarloterij.nlof bel naar 085 303 6167

“de

Voor

Elka

ar L

oter

ij” is

ond

erde

el v

an d

e Ca

re-a

-Lot

lote

rij. s

peel

bew

ust 1

8+

hoofdprijs van wel 1 miljoen euro. En dat

De eerste maand speelt u GRATIS mee!

“de

Voor

Elka

ar L

oter

ij” is

ond

erde

el v

an d

e Ca

re-a

-Lot

lote

rij. s

peel

bew

ust 1

8+

1 miljoenSpeel mee en maak kans op o.a.

euro!Stuur de bon naar ons op

177059 Adv_210x270mm_V6.indd 1177059 Adv_210x270mm_V6.indd 1 29-04-2021 09:2729-04-2021 09:27

Altijd op de hoogte blijven?

Natuurlijk wil je alles weten over je favoriete programma of serie. Mis geen enkel nieuwtje en meld je snel aan voor onze gratis nieuwsbrief naar keuze. Zo ben je altijd op de hoogte

van de laatste ins en outs. Meerdere nieuwsbrieven aanvragen kan natuurlijk ook!

KRO-NCRV nieuwsbrief

BinnensteBuiten

Pointer

Boer zoekt vrouw

Inspiratie

De staat van Stasse

M

Spraakmakers

De slimste mens

Aanmelden? kro-ncrv.nl/nieuwsbrief

Altijd op de

De verwondering 53

Waar genoot je als kind het meeste van? En is dat (stiekem) niet eigenlijk nog steeds zo? En vraag anderen eens wat ze in jou bewonderen. Je passie kun je op tal van manieren terugvinden. Tekst: Maria Aarts Illustraties: Tolchik

Je passie vinden

10x

10x

Richten op het innerlijk

Tot een jaar of acht willen kinderen van alles uitproberen. Het maakt niet uit of ze er goed in zijn of niet, spelenderwijs ontdekken ze wat ze leuk vinden. In de loop van ons leven worden we steeds meer doelgericht. We vergeten om te spelen, te doen wat we leuk vinden. Onze identiteit ontlenen we aan datgene waarin we goed denken te zijn, of aan bezigheden waarmee we voor de dag kunnen komen, zoals (vrijwilligers)werk, verre reizen, een volle agenda, in-teressante contacten. Dat maakt kwetsbaar – en dat merken we des te meer in onzekere tijden. Want dergelijke zaken kun je verliezen, zegt filosoof Lammert Kamphuis in zijn ‘crisis-editie’ van Filosofie voor een weergaloos leven (2020). En wie iets te verliezen heeft, gaat krampachtig leven. Kamphuis ziet de coronacrisis als “een periode waarin eenieder het kaf van het koren moet scheiden”. Waar wil je vanaf? Wat kun en wil je behouden? Filosofen adviseren je te richten op interne zaken, op interesses, overtuigingen, inspirerende relaties. Die raak je immers niet zomaar kwijt.

1

2Teruggaan naar de kindertijd

Zat je als kind onophoudelijk te kleuren? Bakte je de ene na de andere taart, bouwde je ingewikkelde zandkastelen op het strand of was je het water niet uit te slaan? Probeer je eens te herinneren waar je blij van werd, ver voordat er keuzes gemaakt moesten worden op het gebied van studie en werk. Waar genoot je destijds het meeste van? Wat zou je nog steeds leuk vinden? Wat zou je het liefste elke dag willen doen, los van sociale status en geld? Duik in je geheugen en probeer leuke ervaringen te ontdoen van beperkingen die je zijn opgelegd door je omgeving of jezelf. In de antwoorden ligt jouw passie verscholen. Moeilijk? Stel je dan eens voor dat je honderd jaar bent en terugdenkt. Wat geeft je een voldaan gevoel over de afgelopen decennia? Met wie of waaraan wilde je de meeste tijd besteden? Wat geeft de stokoude versie van jouzelf écht voldoening? ➤

De verwondering54

Je pleziercentrum activeren

Diep in onze hersenen ligt een piepklein gebied-je dat wordt aangeduid als ons ‘pleziercentrum’. Hier wordt onder meer geregeld dat we doorgaan met dingen die ons een prettig gevoel geven. Het pleziercentrum is actief als we iets doen dat goed is voor onszelf. Het draait op volle toeren als we verliefd zijn en als het water ons in de mond loopt bij het zien van lekker eten. Bij mensen die in een dip zitten, produceert dit gebiedje echter te weinig hormonen om dat tevreden gevoel te ervaren. Bewe-gen en lekker bezig zijn maken dan weer serotonine en dopamine vrij, ‘gelukshormonen’ die voor een positief gevoel zorgen. “Breng lichaam én geest in beweging”, adviseert gezondheidszorgpsycholoog Willem van de Sanden in Psychologie Magazine. Om uit een dip te komen, is beweging heel goed. Je kunt ook iets breien, koken, typen, kleien, schrijven, planten, opruimen…

In een flow rakenWaarin kun je jezelf verliezen? Waarmee kun je lekker bezig zijn? In welke ontmoetingen, gesprekken of activiteiten ga je zo op dat de tijd ongemerkt omvliegt? Hoe raak je kortom in een ‘flow’? Flow is een gelukzalig gevoel dat men ondergaat als men geconcentreerd bezig is. Volgens hoogleraar Mihaly Csikszentmi-halyi, grondlegger van het begrip, is men zich dan niet van zichzelf of zijn omgeving bewust. De waarneming is beperkt tot datgene waar-mee je bezig bent. En alleen daarom al haal je er voldoening uit. Volgens Csikszentmihalyi is voldoening belangrijker dan plezier. Flow kan dus ook lekker hard werken zijn.

3

5

6

4

Levenspijlers analyseren

Ikigai is een Japans begrip dat ‘waardevol leven’ betekent. Het om-vat alles waarvoor we ’s ochtends ons bed uit komen. Ikigai berust op vier pijlers: ➤ je houdt ervan➤ de wereld heeft het nodig/anderen hebben er baat bij➤ je bent er goed in➤ je kunt er eventueel voor betaald worden. “Deze pijlers zijn zelden in balans”, zegt Lagace, die graag met dit model werkt. “Door allerlei gebeurtenissen verschuiven de posities. Het ikigai-model helpt telkens om de situatie waarin iemand zich bevindt grondig te analyseren. Als je kijkt naar de overlap tussen ‘houden-van’ en ‘goed-zijn-in’ kom je uit bij je passie. De overlap tussen ‘anderen-hebben-er-baat-bij’ en ‘ervoor-betaald-kunnen-worden’, is je roeping. Als je de overlap onderzoekt tussen ‘houden-van’ en ‘anderen-hebben-er-baat-bij’ kom je uit bij je levensmissie. “Bij je missie gaat het niet om grootste dingen presteren – je hoeft de wereld niet te verbeteren – maar om wat je kunt bijdragen in je eigen omgeving. Anderen vriendelijk benaderen, een positief gevoel uitstralen, hoort daar ook bij. Want actie is reactie.”

Zorgen voor een opwaartse spiraal

Passie betekent volgens Van Dale: ‘hartstocht, drift; hartstochtelijke liefhebberij’. Het begrip wordt vaak ingezet in coaching, om cliënten hun drijfveren te laten ontdekken. Loopbaan- en levenscoach Sandra Lagace ziet in haar praktijk veel cliënten – vooral vrouwen – die in coronatijd de fut zijn kwijtgeraakt. “Thuiswerken en veel thuiszitten, maken thuis ontspannen moeilijk. Men gaat over alles nadenken, over werk, geld, relaties… Dat vreet energie en als je futloos bent, verlies je de regie over je leven. Dan is het zaak op zoek te gaan naar wat voor jou waardevol is. Piekeren over omstandigheden die je niet kunt veranderen is zinloos: bedenk juist waarin je wél energie kunt en wilt stoppen. Zodra je stappen zet in die richting, kom je in een opwaartse spiraal.”

Het pleziercentrum in onze hersenen

draait op volle toeren als we verliefd zijn

De verwondering 55

MEER LEZEN:Filosofie voor een weergaloos leven (2020), Lammert Kamphuis, De Bezige Bij (2020)Vind je ikigai, breng het Japanse geheim voor geluk in de praktijk, Héctor García en Francesc Miralles, Boekerij (2017)

Dromen tot werkelijkheid laten komen

Anderen vertellen over je ideeën – hoe vaag ze ook zijn – is het begin van ze realiseren. Door erover te praten, zien plannen letterlijk het levenslicht en worden dromen tot werkelijkheid gebracht.

Alledaagsheden omarmen

“Vraag eens aan anderen wat jou geliefd maakt, waarin jij volgens hen uitblinkt of wat ze in je bewonderen”, adviseert Lagace. “Je zult verbaasd staan. Vaak zijn het dingen die je zelf over het hoofd ziet. Omdat ze je gemakkelijk afgaan, lijken het misschien alledaagsheden of middel-matigheden. Omarm ze: het is de wind in de rug om iets nieuws op te pakken. Het maakt veranderen gemakkelijker.”

10

7

9

8

Verbinding zoeken

Veel mensen zijn huiverig om anderen te benaderen, merkt Lagace. “Maar alleen door te praten over je ideeën vind je mensen op je pad die je hobby, passie, droom of levens-missie delen. Ga op zoek naar mensen die in een vergelijkbare situatie zitten, die je waar-deert, van wie je iets kunt leren of met wie je graag zou samenwerken. De meesten van ons vinden het inspirerend om van gedach-ten te wisselen over wat hen bezighoudt. Ze willen anderen ook graag een stapje verder helpen. Want niemand kan het alleen en niemand moet het alleen willen doen.”

Vergeten stukjes herontdekkenl

Bewuste en onbewuste overtuigingen belemmeren ons om te doen wat we willen. “Er zit een papegaai op onze schouder die ons weerhoudt van het ontwikkelen van bepaalde aspecten van onze persoonlijkheid”, verduidelijkt Lagace. “Van de bus vol persoonlijkheden waarover we beschikken, zit er één vaak decennialang achter het stuur. Anderen zitten op de tweede of derde rij, of zijn in de kofferbak beland. Dat gebeurt vaak in de kindertijd, door een opgetrokken wenkbrauw of berisping van opvoeders. Of later, door de mening van anderen of de angst om iets te verliezen. De meeste mensen knappen er enorm van op om dit te onderzoeken, merk ik in mijn coaching. Ze vinden het leuk om vergeten stukjes van zichzelf herontdekken.”

10x

De verwondering56

De verwondering 57

Kookkunst

Groene barbecue

Zwartebonenburgers met pinda’s, limoen en koriander Voor 4 personen • Voorbereiding: 20 minuten • Bereiding: 25 minuten

Wanneer de barbecue weer voor het eerst aan kan, is de zomer echt begonnen. Kies eens voor iets anders dan het bekende worstje of vleesspiesje om te grillen. Met deze groene recepten zet je iets verrassends én gezonds op de tuintafel voor een heerlijk vakantiegevoel in eigen tuin. Tekst: Rukmini Iyer Foto’s: David Loftus

Doe de pindakaas in de keukenmachine met 60 gram van de zwarte bonen, de knoflook, chilivlokken, komijn, olijfolie, het roggemeel, de limoenschil en zeezoutvlokken en pureer tot een heel dikke pasta. Schep de pasta in een grote kom en roer de rest van de zwarte bonen erdoor. Hak dan in de keukenmachine (tussendoor schoonmaken hoeft niet) met de pulseerknop de champignons fijn en schep ze door het zwartebonenmengsel.

Vorm met vochtige handen vier dikke burgers van het bonenmengsel en leg ze op een met bakpapier beklede bakplaat. Bak ze 25 tot 30 minuten in een op 200 °C voorverwarmde oven en keer ze 10 minuten voor tijd om, zodat ze aan beide kanten krokant worden.

Eet de burgers meteen, of neem ze mee naar een picknick. Laat ze in dat geval afkoelen, doe ze in een doosje en warm ze ter plekke op een hete, goed ingevette barbecue een paar minuten per kant op, zodat ze een lekker rooksmaakje krijgen. Knijp in beide gevallen de limoen erboven uit en maak de burgers af met een handje gehakte pinda’s en koriander. Leg ze op de hamburgerbroodjes en dien op.

TIPMaak het jezelf makkelijk en bak de hamburgers eerst in de oven, dan kun je ze snel op de barbecue afbakken.

Ingrediënten:• 50 g pindakaas zonder stukjes noot• 1 blik zwarte bonen (400 g),

uitgelekt maar niet afgespoeld • 2 kleine tenen knoflook, gepeld • 2 tl chipotle- of gewone

chilivlokken• 1 tl gemalen komijn• 1 el olijfolie• 1 volle el roggemeel• Geraspte schil van 1 biologische

limoen• 1 tl zeezoutvlokken• 250 g kastanjechampignons

Opdienen met• 1 limoen, in 4 partjes• Handvol zoute pinda’s, grof gehakt• Handvol verse koriander, grof

gesneden• 4 hamburgerbroodjes, licht gegrild

Na haar succesvolle bakplaatserie met ovenrecepten, komt kookboekenschrijfster Rukmini Iyer in haar nieuwste kookboek De groene barbecue met originele vegetari-sche en vegan recepten voor op de barbecue. Een kwestie van ingrediënten snijden, op het rooster leggen en de barbecue zijn werk laten doen! De groene barbecue, Rukmini Iyer | Uitgeverij Becht | € 21,99 ➤

De verwondering58

Worteltjes en flespompoen met pistache, komijn en limoen Voor 4 personen • Voorbereiding: 15 minuten • Bereiding: 50 minuten

Schep de pompoen, wortels en rode ui om met de olijfolie, specerijen en zeezoutvlokken.Roer voor de dressing de extra vergine olijfolie, limoenschil, het limoensap, korian-derzaad, de zwarte peper en zeezoutvlokken in een kommetje door elkaar en zet apart.

Gril de plakken pompoen als de barbecue goed heet is 25 minuten per kant met het deksel erop (of een omgekeerde braadslede).

De wortels en partjes rode ui hebben per kant maar zo’n 15 minuten nodig, dus leg die 10 minuten na de pompoen op het rooster en verwijder ze 10 minuten voor de pompoen klaar is.

Leg de groenten op een platte schaal en schenk de dressing erover. Bestrooi met de pistachenoten en dien heet of warm op.

Ingrediënten:• 600 g flespompoen, ongeschild,

in plakken van 2,5 cm dik • 150 g kleine worteltjes, ongeschild

(of 3 grotere wortels, geschild, gehalveerd)

• 1 rode ui, in vieren• 2 tl olijfolie• 1 tl korianderzaad, gekneusd• 1 tl gemalen komijn• 1 tl zeezoutvlokken• 50 g pistachenoten, grof gehakt

Dressing• 2 el extra vergine olijfolie • Geraspte schil en sap van

1 biologische limoen• 2 tl korianderzaad, gekneusd • ½ tl zwarte peperkorrels, gekneusd• 1 tl zeezoutvlokken

De verwondering 59

Kookkunst

Kaneelananas met munt, limoen en kokosVoor 4 personen • Voorbereiding: 10 minuten • Bereiding: 15 minuten

Roer de basterdsuiker, het water en de kaneel door elkaar en zet apart.

Gril de ananasparten op een matig hete barbecue 3-4 minuten per kant, tot de parten wat kleur krijgen. Bestrijk ze dan rondom royaal met het kaneel-suikermengsel en gril nog 2 minuten per kant, tot de ananas karamelliseert.

Leg de ananas op een plat bord en knijp de limoen erboven uit. Bestrooi met de geroosterde kokosvlokken en muntblaadjes en dien heet op.

Ingrediënten:• 2 el donkere basterdsuiker• 2 el water• 1 tl kaneel• 1 grote ananas, geschild, hart

verwijderd, in 8 parten• Sap van 1 biologische limoen • Handvol kokosvlokken,

geroosterd, voor erbij • Verse muntblaadjes, voor erbij

WIN!We mogen 3 exemplaren van De groene barbecue weggeven. Stuur voor 15 juli 2021 een e-mail naar prijsvraag@ deverwondering.nl o.v.v. ‘De groene barbecue’. Vergeet niet je naam en adres te vermelden.

60 De verwondering

Briljante wals van RachmaninovDe lichtvoetig klinkende wals uit de Tweede suite van Rachmaninov is door de vele snelle noten een uiterst moeilijk en zwaar stuk om te spelen, maar volgens de broers Lucas en Arthur Jussen juist daarom een absoluut meesterwerk. Het inspireerde hen om The Russian Album op te nemen met Russische composities voor twee piano’s. Tekst: Wieger Favier Foto’s: Sanja Marusic

De verwondering 61

Muziek

indrukt. Het vraagt opperste concentratie om het goed uit te voeren. Ook tijdens het ogenschijnlijk rustige begin. Want bin-nen die kalme, dansende driekwartsmaat speel je onvoorstel-baar veel noten tegelijk. Toch moet het, volgens ons, klinken alsof het supersimpel is, heel lichtvoetig. Het minder drukke middendeel spelen we juist vol en krachtig. Na de reprise ein-digt het stuk dan als een dovende kaars: langzaam pellen we de laagjes eraf tot er niks meer overblijft. Het is vreselijk moeilijk om te spelen, maar om dit te bedenken en op te schrijven, dat is geniaal!”

“Voor ons is het een geweldig gevoel om zo’n bijzonder stuk helemaal te beheersen”, besluit Lucas. “Op het podium kun je er dan ook makkelijker even een eigen draai aan geven. Enkele noten net even iets langzamer of energieker spelen of bijvoor-beeld iets meer pedaal gebruiken. Wij proberen daarbij zo goed mogelijk op elkaar ingespeeld te zijn, zodat de ander die kleine verandering feilloos aanvoelt. Soms moet je werken en zwoegen op het podium, maar op andere momenten zit je er helemaal in en lijkt het allemaal vanzelf te gaan. Een fantastisch gevoel.” ✦

OVER DIT MEESTERWERKDe Russische componist Sergej Rach-maninov componeerde Suite nr. 2 voor twee piano’s in 1901 toen hij in Italië verbleef. Zijn Eerste symfonie uit 1895 was uiterst slecht ontvangen en het kostte de componist enkele jaren om vol zelfvertrouwen terug te keren. Deze suite bestaat uit een overdonderende openingsmars, daarna een wals, een romance en ten slotte een snelle dans. De wals in het tweede deel staat be-kend als een technisch uiterst moeilijk en snel stuk, waarbij beide piano’s zeer nauwgezet samen spelen.

‘ Het moet klinken alsof het supersimpel is’

“De liefde voor Russische klassieke muziek begon al in onze jeugd”, vertelt de 28-jarige Lucas Jussen. “Het is vaak groots, enorm rijk, vol romantiek en nostalgie. Maar ik ben blij dat we ons tien jaar geleden nog niet aan deze werken hebben gewaagd. Het kost behoorlijk wat kracht en we waren toen nog best ielige mannetjes. Vooral de muziek van Rachmaninov heeft veel schitterende melodieën en is enorm virtuoos: heerlijk om te spelen en naar te luisteren. Het kan een soort blije me-lancholie geven; als vanzelf denk je terug aan fijne momenten uit het verleden.”

“Zelf hoorden we de Tweede suite van Rachmaninov voor het eerst tijdens een openlucht pianofestival in Zuid-Frankrijk”, vertelt zijn 24-jarige broer Arthur. “Vooral deze fascinerende wals maakte indruk op ons. Net als veel muziek van Rach-maninov, is het technisch vreselijk moeilijk. Er zitten veel snelle noten in en je moet soms zelfs zes toetsen tegelijk met één hand aanslaan; dat kan alleen als je er twee met je duim

‘Het is vreselijk moeilijk om te spelen, maar om dit te bedenken is geniaal!’

De verwondering62

Het voorjaar is een goed moment om eens kritisch te kijken naar hoe groen ons huishouden eigenlijk is. Want ja dat kan, je huis helemaal milieuvriendelijk schoonmaken. Asceline Groot van hetkanwel.nl weet er alles van. “We willen laten zien dat er voor alles een duurzaam alternatief bestaat.”Tekst: Emmi van der Boom Foto’s: Marie van der Heijden (portret), unsplash.com

“Mijn oom is bioloog en hij vertelde mij als klein meisje al over klimaatverandering en welke in-vloed dit zou hebben op alle bomen, planten en dieren op aarde. Dat zij hun leefomgeving zouden verliezen, maakte veel indruk. Sindsdien ben ik bezig met zo groen mogelijk leven. Ik heb altijd voor bedrijven gewerkt die met duurzaamheid bezig zijn, maar ook in mijn privéleven maak ik duurzame keuzes. Ik ben vegetariër, koop het liefst tweedehandskleding en denk bij elke keuze die ik maak goed na of het past bij mijn idealen. Maar, ik leef ook. Niemand is perfect, ik ook niet. Als je alles perfect wilt doen, kan dat verlammend werken.”

Inspireren“Twee jaar geleden hebben Wyke Potjer en ik hetkanwel.nl overgenomen, een website over een groener, duurzamer en eerlijker leven. We geloven

heel erg in de kracht van positief en optimistisch nieuws over duurzaamheid. We willen mensen inspireren om duurzame keuzes te maken in het dagelijks leven. We schrijven artikelen over verschillende onderwerpen zoals zoals wonen, zero waste, reizen en eten. Want voor elke da-gelijkse keuze bestaat er inmiddels een duurzaam alternatief. We kunnen er niet meer omheen dat duurzaamheid de enige manier is om onze planeet leefbaar te houden. Gelukkig zijn steeds meer mensen zich daarvan bewust. In de supermarkt heb je tegenwoordig veel plantaardige alternatieven voor zuivel en vlees. Maar ook als het gaat om het huishouden, kun je makkelijk milieuvriendelijke keuzes maken.”

Zelf maken“Het makkelijkste is om in de supermarkt milieu-vriendelijke schoonmaakmiddelen te kopen, want

‘Je doet niet alleen het

milieu een plezier, ook

jezelf’

Schoonmaken kan ook groen

Asceline Groot

De verwondering 63

Groen geluk

‘Vaak gebruiken we te veel

zeep ofwasmiddel,

dat is zonde’

ook daar vind je groene schoonmaakproducten. Maar al die middelen zitten vaak ook weer in aparte plastic flessen. We verzuipen momenteel bijna in plastic, dus als je minder plastic in huis wilt, ga dan op zoek naar een schoonmaakmiddel in een duurzame verpakking of kies voor een natuurlijk alternatief. Met natuurazijn, baking soda en citroenzuur kom je een heel eind. Je denkt er misschien niet direct aan, maar hiermee kun je zelf allesreiniger maken. Baking soda kun je ge-bruiken als schuurmiddel en als je baking soda mixt met een kopje natuurazijn heb je een goede ontstopper. Even een kwartiertje laten bruisen, kokend water eroverheen en je gootsteen spoelt weer door. Het kost even tijd om je erin te ver-diepen en vergt misschien meer planning, maar zodra je het een paar keer hebt gedaan, wordt het een gewoonte. Daarbij doe je niet alleen het milieu een plezier, maar ook jezelf. Al die chemi-sche schoonmaakmiddelen kunnen bijvoorbeeld huid- en longirritaties veroorzaken. Ik snap dat

niet iedereen tijd heeft om alles zelf te maken, dat heb ik ook niet altijd. Maar kies dan in ieder geval voor een groen alternatief uit de winkel.”

Verpakkingen“Als je over wilt stappen op een duurzamer huis-houden zijn er dus een aantal stappen die je kunt zetten. Kijk allereerst eens kritisch naar hoeveel verschillende schoonmaakproducten je werkelijk nodig hebt. Vraag je daarna af of je tijd hebt om zelf schoonmaakmiddelen te maken of dat je liever iets uit de winkel koopt. Is dat laatste het geval, kijk dan naar de verpakking: zit het in gerecycled of nieuw plastic of bestaat er een al-ternatief dat verpakt is in karton? Als laatste kun je kijken naar hoeveel je daadwerkelijk nodig hebt van het middel. Vaak gebruiken we te veel zeep of wasmiddel, dat is zonde. In je eentje kun je de wereld niet verbeteren. Maar als heel veel mensen kleine aanpassingen doen, verandert er toch heel veel.”

Schoonmaken kan ook groen

MINDER PLASTICMy Little Plastic Footprint is een handige app voor als je minder plastic in huis wilt. In deze app kun je per kamer alternatieven vinden voor de alledaagse producten. Wist je bijvoorbeeld dat er plasticvrije douchegordijnen bestaan? Ook staat de app vol interessante quizzen om je bewustwording over plastic te vergroten.

Wist je dit al?Het beste middel om schimmel in huis te voorkomen? Ventileer vochtige kamers goed en droog de badkamer-vloer af na het douchen. Bron: Milieucentraal.nl

➤

De verwondering64

Groen geluk

LET OP LOGO’SWil je milieuvriendelijke schoonmaakmiddelen kopen? Zoek dan naar de volgende logo’s:EcogarantieEcolabelNordic EcolabelEcocert Cleanright Charter

Voor allesreiniger:Rasp 20 gram Marseille zeep en los het op in 1,25 liter kokend water. Kook dit een paar minuten door. Giet het vervolgens in een lege bak en laat het een paar uur afkoelen. Wanneer de zeep is ingedikt, is het klaar voor gebruik. Bewaar in een schoon bakje of in een fles.

Voor anti-kalkspray:Mix gelijke delen azijn en citroensap in een lege en schone spuitfles. Voeg indien gewenst een paar druppels etherische citroenolie toe. Pas met het citroensap wel op met natuursteen, want dit kan gaan uitbijten. Je kunt ook schoonmaakazijn aanlengen met water en een paar druppels etherische olie. Zeg maar dag tegen kalkvlekken in de badkamer!

Voor een schone wc:Gooi een koffiekopje baking soda in de wc en giet daaroverheen eenzelfde hoeveelheid schoonmaakazijn. Pas op: dit gaat lekker bruisen. Boen na 10 minuten de wc met de wc-borstel en trek door. Voor de bril en de pot kun je de milieuvriendelijke allesreiniger gebruiken.

Voor het ontstoppen van de afvoer:Als een gewone ontstopper geen uitkomst biedt, pak dan een lange ijzeren draad (ontwikkel bijvoorbeeld een ijzeren kleerhanger tot je een lange draad overhoudt) en steek deze in de afvoer. Maak ronddraaiende bewegingen terwijl je de draad voorzichtig naar beneden duwt. Giet vervolgens wat baking soda en azijn in de afvoer. Let op: dit gaat bruisen! Mocht de afvoer nog steeds verstopt zitten, giet wat kokend water door de afvoer en probeer het vervolgens weer met een ontstopper. Bron: hetkanwel.nl

Wist je dit al?Als je regelmatig schoon-maakt, heb je helemaal geen desinfecterend schoonmaakmiddel nodig. Dit hoeft alleen als er iemand in huis bijvoor-beeld een besmettelijke ziekte heeft. Bron: Milieucentraal.nl

Wist je dit al?Allesreiniger bevat stoffen die schadelijk zijn voor het waterleven. Gooi daarom na de schoonmaak nooit je sopje op straat of in je tuin weg. Bron: Milieucentraal.nl

Recepten voor een groene schoonmaak

idee.indd 1 05-05-2021 12:10

sijlNieuwe roman van de auteur

van De Indische klerk, De verloren

taal der kranen, Eendere liefde en

vele andere titels.

Een comedy of manners over het Trump-tijdperk

€24,50

.

.

Nu in de boekhandel

Leavitt_ Schuilen in Stijl_Advo_210x280.indd 1 12-05-21 13:36

ADVERTENTIES

De verwondering66

DE VERWONDERINGDe verwondering is een uitgave van KRO-NCRV. KRO-NCRV is een maat-schappelijk betrokken mediaorganisatie die zich, geïnspireerd door onder meer het christelijke gedachtegoed, inzet voor de kwaliteit van de samenleving.

ABONNEMENTEN Voor alle vragen over (nieuwe) abonnementen, betaling, adreswijzi-ging, lidmaatschap, aanbiedingen e.d. postadres: Postbus 25000, 1202 HB Hilversuminternet: www.deverwondering.nl telefoon: 0900-777 99 97 (op werkdagen van 9.00 uur tot 17.00 uur)

AdreswijzigingTenminste vier weken van tevoren opgeven door middel van een ‘verhuisbericht’, gratis verkrijgbaar op ieder postkantoor. U kunt uw adres-wijziging ook via e-mail of telefonisch doorgeven.

Beëindiging abonnementHet opzeggen van het actieabonnement kan tot uiterlijk een maand voor het einde van de abonnementsperiode. Na de actieperiode kunnen verlengde abonnementen op ieder moment opgezegd worden met een opzegtermijn van 3 maanden. Opzeggingen bij voorkeur telefonisch doorgeven via: 0900-777 99 97• E-mail: info@deverwondering.nl• Schriftelijk t.a.v Klantcontactcentrum De verwondering, Postbus 25000, 1202 HB Hilversum

Abonnementstarieven€ 18,95 (automatische incasso)Voor abonnees in België: € 18,95 + verzendkosten (€ 7,90 per jaar)

REDACTIE & MARKETINGUitgever KRO-NCRVHoofdredactie Annemiek SchrijverRealisatie Bindinc. HilversumManaging editor Eva van MeijlEindredactie Eva van Meijl, Thecla Visser Vormgeving Kirsten VermeulenBeeld Marjan de Haan, Getty Images, Shutterstock, Unsplash.com, Rogier Veldman, Duco de VriesMarketingmanager Esther van DamMarketing Leonie Hamstra, Malissa Morren

Internet: www.deverwondering.nlE-mail: info@deverwondering.nl

ADVERTENTIEVERKOOPBindinc. Adverteren, Postbus 580, 1200 AN HilversumTelefoon: 035-672 69 00E-mail: adverteren@bindinc.nlInternet: bindinc-adverteren.nl Advertentiecontracten worden afgesloten conform de Regels voor het Advertentiewezen, gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland.

De verwondering is ook verkrijgbaar voor visueel gehandicapten in gesproken vorm op daisy cd-rom bij de CBB, Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden. Tel. 0341-56 54 99 E-mail: info@cbb.nl Postbus 131, 3850 AC Ermelo

PRIVACYWilt u meer weten over hoe KRO-NCRV omgaat met uw persoonsgegevens? Kijk dan in onze privacyverklaring op deverwondering.kro-ncrv.nl.

ColofonVolgende editie

verschijnt 14 september 2021

© 2021 KRO-NCRV, Hilversum

BinnensteBuiten Thuis

Theo-Bert Pot

Nadia Zerouali

Ga naar: KRO-NCRV.nl/binnenstebuitenthuisOf bel naar 0900 - 700 700 4 (90 cent per gesprek)

Meld je GRATIS

aan!

Anne Wieggers

Martin Stuger

Valentijn Carbo

Leon Mazairac

GRATIS!

Wegens succes herhaald!Na het grote succes van vorig jaar starten we ook dit nieuwe BinnensteBuiten televisieseizoen weer met 3 GRATIS online workshops. Doe mee met deze leuke workshops van hèt event BinnensteBuiten Thuis!

Wil je duurzaam tuinieren? Doe mee op dinsdag 31 augustusmet Martin en Anne! Leer alles over interieurtrends van vroeger en nu met Valentijn en Theo-Bert op donderdag 2 september. Koken met lokale producten kan op zaterdag 4 septembermet Nadia en Leon.

Wil jij één of misschien wel alle drie de workshops volgen?Meld je nu alvast aan, dan weet je zeker dat je niets mist.

20216922_KRONCRV_binnenstebuiten_adv_210x270_D2.indd 120216922_KRONCRV_binnenstebuiten_adv_210x270_D2.indd 1 17-05-21 15:4517-05-21 15:45

Esther Kouw neemt de lezer mee op ontdekkingstocht door de benedictijn-se traditie. Ze benoemt en omschrijft de kernwaarden van deze traditie en maakt vervolgens de vertaalslag naar het leven van alledag. Dit doet ze met behulp van vier kernwoorden:

STIL: Ontmoet jezelf in de stilte

LUISTER: Luister naar jezelf en naar wat de situatie van je vraagt

KIES: Je kunt het beste groeien in een rustige en stabiele omgeving

AANDACHT: Kijk kritisch naar je gewoontes en patronen

Naast deze kernwoorden bevat het boek ook een aantal oefeningen,

die onder andere met stilte, ademhaling en aandacht te maken hebben.

Rust vinden in een hectisch leven

IEDERE DAG HEEFT EEN NIEUW BEGIN

€ 18,99

Ag

nes

Dru

ijf |

new

crea

tionf

oto

gra

fie.n

lA

gne

s D

ruijf

| ne

wcr

eatio

nfo

tog

rafie

.nl

Nadat ik kennis had gemaakt met de benedictijnse spiritualiteit ben ik gaan zoeken naar mijn eigen manier om deze geloften in mijn leven, buiten het klooster, te integreren. Hoe kon ik deze houding in mijn eigen leven toepassen? Dit proces heeft een aantal jaar geduurd, waarbij ik oefende, veel las over de kloosterhouding, en vrijwel alle tv-uitzendin-gen van de Kloosterserie van KRO-NCRV terugkeek om middels interviews met kloos-terlingen meer te weten te komen over het kloosterleven. Door vallen en weer opstaan kwam ik uiteindelijk uit bij vier eenvoudige woorden. Deze woorden staan voor mij in verbinding met de kloostergeloften zoals Benedictus ze aan zijn monniken heeft gegeven als houvast. Deze woorden ondersteunden mij om meer met aandacht te leven, om te verstillen en bewustere keuzes te maken, te ontdekken waar ik blij van word en waar ik prioriteit aan wil geven.

- Esther Kouw

[lees

frag

men

t Rus

t ritm

e ru

imte

]

BENEDICTIJNSE GELOFTEN IN EEN ANDER JASJE

Uitgeverij Zilt geeft zin aan je levenUitgeverij Zilt is een jonge uitgeverij die zich richt op iedereen met een brede interesse voor zingeving. De uitgaven van Zilt zijn inhoudelijk gebaseerd op de drie kernwoorden Mens, Verbinding, Maatschappij en worden op drie niveaus

uitgewerkt, volgens Hoofd (theoretisch), Hart (inspirerend) en Handen (praktisch).

www.uitgeverijzilt.nl

#kooplokaalonline