T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP

(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

METAL TEKNOLOJİSİ

PERÇİNLEME

ANKARA 2005

Milli Eğit im Bakanlığı tarafından gelişt irilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğit im Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaşt ırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik gelişt irilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve gelişt irilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğit im Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmışt ır.

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğit im öğretim sırasında gelişt irilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

• Örgün ve yaygın eğit im kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

• Basılmış modüller, eğit im kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıt ılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında sat ılamaz.

i

AÇIKLAMALAR.........................................................................................................ii GİRİŞ ............................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1.........................................................................................3 1.BİRLEŞTİRME ÇEŞİTLERİ ....................................................................................3

1.1. Perçinleme..........................................................................................................3 1.1.1. Perçin: .........................................................................................................3 1.1.2. Perçinleme Yapma ......................................................................................5 1.1.3.Perçin Boyunun Hesaplanması ....................................................................6

UYGULAMA FAALİYETİ .....................................................................................7 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...........................................................................8 PERFORMANS DEĞERLENDİRME 1..................................................................9

ÖĞRENME FAALİYETİ–2.......................................................................................10 2. PERÇİNLEME İŞLEM İNİN YAPILMASI ...........................................................10

2.1. Delik Delme .....................................................................................................10 2.2. Havşa Açma .....................................................................................................10 2.3.Döverek Perçin Başın ı Oluşturma.....................................................................10 2.4. Perçinli Birleştirmede Meydana Gelen Hatalar ...............................................11

2.4.1. Perçin boyunun yanlış hesaplanması ........................................................11 2.4.2. Perçin çektirmesinden kaynaklanan hatalar ..............................................11 2.4.3. Perçin gövdesinin eğik hale gelmesi .........................................................11 2.4.4. Eksenel kaçıklıkların meydana getirdiği hatalar .......................................11 2.4.5. Çekiçleme sonrası meydana gelen hatalar ................................................11

2.5. Perçinleme İşleminde Dikkat Edilecek Hususlar.............................................11 2.5.1. Çekici Vurulması Gereken Yere Yönlendirmek .......................................11 2.5.2. Çekiç Darbelerine Karşı Dikkatli Olmak..................................................11

UYGULAMA FAALİYETİ ...................................................................................12 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ........................................................................13 PERFORMANS DEĞERLENDİRME ..................................................................14

CEVAP ANAHTARI..................................................................................................15 MODÜL DEĞERLENDİRME...................................................................................16 KAYNAKLAR...........................................................................................................17

İÇİNDEKİLER

ii

AÇIKLAMALAR KOD 521MMI044 ALAN Metal Teknolojısı DAL/MESLEK Ortak Alan MODÜLÜN ADI Perçinleme MODÜLÜN TANIMI Perçinleme konularının işlendiği öğrenim

materyalidir. SÜRE 40/16 ÖN KOŞUL Delme ve Havşa Açma Modülü’nü almış

olmak YETERLİK Perçinli birleşt irme yapmak

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında

tekniğe uygun olarak parçaları hazırlayıp perçinli birleşt irme yapabileceksiniz.

Amaçlar 1.Tekniğe uygun olarak perçinli

birleşt irmeye parçaları hazırlayabileceksiniz 2.Tekniğe uygun olarak perçinli

birleşt irme yapabileceksiniz

EĞİT İM ÖĞRET İM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

O RTAM: Metal işleri atölyesi DONANIM: Perçin çekici, alt perçin

yuvası, çektirme, üst perçin yuvası

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Öğrenme faaliyetleri sonunda bulunan çoktan seçmeli, doğru yanlış ve uygulama sorusunu yaparak kendinizi değerlendirebilirsiniz.

Modül sonundaki uygulama sorusu ile öğretmeniniz sizi değerlendirecektir. Öğrenme faaliyetleri sonundaki değerlendirmelerden başarısız olursanız, bir sonraki öğrenme faaliyetine geçmeyiniz

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ Sevgili Öğrenci Doğru meslek seçimi, insan hayat ında önemli dönüm noktalarından biridir. İnsan hayat ının büyük bir bölümünü iş hayat ı kapsar. Meslek sadece para kazanma

aracı değil, aynı zamanda kişinin kendini ifade edebilme şekillerinden biridir. Doğru meslek seçimi kişinin yetenekleri ile doğrudan ilgilidir. Seçeceği mesleğin gerektirdiği beceriler ile kendi yetenekleri uyuştuğunda, doğru bir meslek seçiminin ilk adımı at ılmış olur. Bu bağlamda öğrencilerin kendi yetenek ve istekleri ile mesleğin gerektirdiği beceriler hakkında iyi bir araşt ırma yapmaları gerekir.

Perçinleme, metal teknolojileri alanının vazgeçilmez bir bölümüdür. Örneğin, makine

parçalarında, mutfak sanayinde, zincir ve dişlilerde, gemi gövdelerinde vb. yerlerde kullanılmaktadır. Bu alanda kendini yetişt iren kişiler iyi bir meslek sahibi olmanın yanı sıra piyasanın aradığı kalifiye bir eleman olacaksınız.

GİRİŞ

2

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Uygun atölye ortamı ve donanını sağlandığı zaman tekniğe uygun olarak parçaları

perçinli birleşt irmeye hazırlayacaksınız.

Bulunduğunuz bölgede perçinleme yapan işletmelere giderek perçinleme hakkında

bilgi toplayınız, topladığınız bilgileri bir rapor hazırlayarak sınıf içinde sunumunu yapınız. Perçin çeşit lerinden birer tane örnek bularak görsel olarak sınıfta tart ışınız. Birleşt irme çeşit leri hakkında bilgi toplayarak sınıf içinde tart ışınız.

1.BİRLEŞTİRME ÇEŞİTLERİ

Sökülemeyen Birleştirmeler: İki parça bir birine birleşt irildikten sonra tahrip edilmeden sökülemiyorsa bu birleşt irmeye sökülemeyen birleşt irme denir. Örnek perçinli ve kaynaklı birleşt irmeler.

Sökülebilir Birleştirmeler: İki parçanın tahrip edilmeden sökülebilir şekilde birleşt irmesine sökülebilir birleşt irme denir. Örnek vidalı birleşt irmeler. 1.1. Perçinleme 1.1.1. Perçin:

Bir başı hazır diğer başı bağlant ı yerinde oluşturulan sökülemeyen bağlant ı elamanına perçin denir.

1.1.1.1. Perçinlemenin Tanımı:

İki parçanın bir birine perçin bağlant ı elamanıyla sökülemeyecek şekilde birleşt irilmesine perçinleme denir.

1.1.1.2. Perçinlemenin Gereği ve Önemi:

Özellikle ince ve metal olmayan parçaların veya biri metal diğeri metal olmayan parçaların birleşt irilmesi söz konusu ise perçinleme vazgeçilemez bir yöntemdir. Kaynaklı veya diğer birleşt irme yöntemleri bu konuda yetersiz kalmaktadır.

1.1.1.3. Perçin Çeşitleri:

Sökülemeyen birleşt irme elamanı olan perçinler şekillerine göre isimlendirilmişt ir.

Şekil :1.1

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

1.1.1.4. Yuvarlak Başlı Perçinler:

Perçin başının yarım yuvarlak olması sebebiyle bu isimle anılırlar. Perçin başları sıcak yada soğuk olarak biçimlendirilebilir. 1.1.1.5. Mercimek Başlı Perçinler:

Özellikle ince kesitli parçalarda kullanılırlar. Perçin başı çıkınt ısının az olması bir avantajdır. 1.1.1.6. Mercimek-Havşa Başlı Perçinler:

Perçin başı fazla çıkınt ı yapmaması istenen yerlerde kullanılır. 1.1.1.7. Havşa Başlı Perçinler:

Perçin başının perçinlenecek parça içerisine gömülmesi isteniyorsa bu tür perçinler kullanılır.

1.1.1.8 Silindirik Başlı Perçinler:

Genellikle sacların perçinlemesinde kullanılırlar. 1.1.1.9. Konik Başlı Perçinler:

Bazı perçinlerin kolay takılabilmesi için baş kısımları konik olarak üretilirler. Bu tür perçinlere konik başlı perçin denir.

Şekil:1.2

Şekil :1.3

Şekil :1.4

Şekil:1.5

Şekil:1.6

Şekil:1.7

5

1.1.2. Perçinleme Yapma 1.1.2.1. Perçinleme Takımları

Çekiç: Perçinleme işleminde çekiç ağırlıkları yapılacak işin niteliğine göre değişir. Büyük perçin başlarının oluşturulmasında ağır çekiçler seçilmelidir.

Perçin Çektirmesi: Perçinleme işlemi uygulanacak parçaların yüzeylerini birbirine yaklaşt ırmak ve perçini çektirerek yerine oturtmak için kullanılan alete perçin çektirmesi denir.

Perçinleme işleme yapılırken, hazır baş bir altlığa yerleşt irilerek, üstteki (b) parçası, arada boşluk kalmaması için (a) perçin çektirmesi ile bastırılır.

Perçin Yuvaları: Perçinleme işleminde, perçin başının şekil alacağı şekilde çukur olan altlık üzerindeki yuvaya perçin yuvası denir. Bu yuvalar perçin başının zedelenmemesi için kullanılırlar.

Perçinleme Makinesi Perçinleme işlemini mekanik olarak yapan aletlerdir. Bu makineler kapama başını oluşturacak şekilde dizayn edilmişt ir. Kısa fakat kuvvetli vuruşlara ve ileri geri devinimlere sahiptirler. Bazı darbe nitelikli makineleri de aparatlar eklenerek perçinleme işlemi yapacak hale bu makineleri getirmek mümkündür. Resim 1.1, 1.2, 1.3 e bakınız.

Resim 1.2: Sütun tipi tasarımlı elektro-hidropnömatik kumandalı t ip perçinleme makinesi

Resim 1.3: Otomatik ve el

kumandalı elektro-hidropnömatik perçin besleme tertibatlı, perçin ayarlı ve göz açma tertibatlı perçinleme makinesi

Resim 1.1: Dikdörtgen sütun tipi tasarımlı elektro-hidropnömatik kumandalı t ip perçinleme makinesi

6

Pop Perçin Aleti:

Boydan boya delinip iki taraflı perçin başı

oluşturulamayan küçük çaplı perçinleme işlemlerinde kullanılan el makinesidir.

1.1.3.Perçin Boyunun Hesaplanması

Perçinin baş kısmının dışında kalan tüm boyu (L) olarak ifade edilir ve perçinleme işlemine başlamadan önce belirlenmesi gerekir. Perçinleme işleminde tam bir kapama başı oluşturulması için perçin boyunun bilinmesi gerekir. Perçinleme işlemi yapılacak parçanın kalınlığıyla doğrudan ilgilidir. Perçin boyunun hesaplanmasında aşağıdaki formül kullanılır. L=S+(1,6xd)

L : perçin boyu S : perçinlenecek parça kalınlıkları d : perçin çapı 1,6 : sabit katsayı

Örneğin, 2 mm kalınlığındaki iki parça, 4 mm çapa sahip bir perçinle birleşt irilmek isteniyorsa

L=S+(1,6xd) formülünde verilenleri

yerlerine koyarsak L=2+2+(1,6x4) L=4+(6,4)=10,4 mm L=10,4mm

Resim:1.4

Şekil:1.9

7

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

İş parçasını markalayınız. İş önlüğü giydiniz mi?

Markalama yaparken uygun markacı, takım ve avadanlıklarını seçiniz

Perçinlenecek malzemeyi birlikte bağlayınız Matkapla çalışırken eldiven kullanınız

5- 10mm den büyük parçalar için delikleri 1mm büyük deliniz

Delme yaparken parçayı mengeneye bağladınız mı?

Deliklere havşa matkabı ile havşa açınız

Seri işlerde delikleri zımbayla deliniz

Perçinleme için perçin boyu hesabı yapınız

Malzemeye uygun perçin seçimi yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

8

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ölçme Soruları 1- Kaç çeşit birleşt irme çeşidi vardır?

A) 2 B) 3 C) 1 D) 4

2- Aşağıdakilerden hangisi perçin çeşididir?

A) Konik B) Silindirik C) Yuvarlak D) Hepsi

3- Aşağıdakilerden hangisi perçinleme işleminde kullanılmaz?

A) Çekiç B) Testere C) Keski D) Matkap

4- Aşağıdakilerden hangisi sökülemez birleşt irme elamanıdır?

A) Vida B) Pim C) Perçin D) Somun

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

9

PERFORMANS DEĞERLENDİRME 1

Verilen faaliyetler doğrultusunda yapt ığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın

tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz

GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR Evet Hayır 1- İş parçasını markaladınız mı? 2- Markalama yaparken uygun markacı, takım ve

avadanlıklarını seçebildiniz mi?

3- Perçinlenecek malzemeyi birlikte bağladınız mı? 4- Matkapla çalışırken eldiven kullandınız mı? 5- 10mm den büyük parçalar için delikleri 1mm büyük

deldiniz mi?

6- Delme yaparken parçayı mengeneye bağladınız mı? 7- Deliklere havşa matkabı ile havşa açt ınız mı? 8- Seri işlerde delikleri zımbayla deldiniz mi? 9- Perçinleme için perçin boyu hesabı yapt ınız mı? 10- İş önlüğü giydiniz mi? 11- Malzemeye uygun perçin seçimi yaptınız mı? TOPLAM

PERFORMANS DEĞERLENDİRME

10

ÖĞRENME FAALİYETİ–2

Uygun atölye ortamı ve donanını sağlandığı zaman tekniğe uygun olarak perçinli birleşt irme yapabileceksiniz.

Bulunduğunuz bölgede perçinli birleşt irme yapan işletmeleri gezerek perçinli

birleşt irme hakkında bilgi toplayınız.

2. PERÇİNLEME İŞLEMİNİN YAPILMASI 2.1. Delik Delme

Deliklerde eksenel kaçıklığı önlemek için parçalar üst üste konularak birlikte

delinmesi gerekir. Perçin çapına göre uygun delik delinir. Delik eksenlerinde kaçıklık olursa deliklerin büyütülmesi veya raybalanması gerekir. Çok sayıda perçinleme yapılacak ise zımbalama ile delme yapılır. Zımba ile delme esnasında parça yüzeyleri ve delik kenarlarında pürüzler meydana gelebilir. Bu pürüzler sızdırmazlık istenen birleşt irme türlerinde istenmeyen bir durumdur. Zımbalar ile delinen parçalarda oluşan iç gerilmeler parçaların tavlanması suretiyle giderilir.

2.2. Havşa Açma

Perçin başına göre sızdırmazlığı sağlamak için delikleri havşa matkabı ile veya delikten hafif büyük matkap ile havşa açılır. 2.3.Döverek Perçin Başını Oluşturma

Birleşt irme yapılacak iki parça delindikten sonra, perçin delinen yuvaya geçirilir,

perçin başı alt kalıba yerleşt irilir ve çektirme kalıbı yardımı ile parça ile perçin arasındaki boşluk alınır. Perçin çekiç yardımıyla parça üzerine yayıldıktan sonra üst kalıp ile perçin başı oluşturulur.

Şekil: 2.1

ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇ

ARAŞTIRMA

11

2.4. Perçinli Birleştirmede Meydana Gelen Hatalar

Perçinleme hataları çoğu kez yanlış hesaplar yada kuralların dikkate alınmamasından ortaya çıkar. Perçinleme hataları aşağıdaki sebeplerden dolayı meydana gelmektedir. 2.4.1. Perçin boyunun yanlış hesaplanması

Perçin boyunun kısa tutulması perçin başının oluşmamasına neden olur. Perçin uzun tutulması ise perçin başının gereğinden fazla yayılmasına neden olur. 2.4.2. Perçin çektirmesinden kaynaklanan hatalar

Perçin çektirmesi kullanılmadığı yada yeterli çektirme işlemi yapılmazsa parçalar

birbirlerine tam temas etmez, dolayısıyla dövme sırasında iki parça arasındaki perçin gövdesi şişme yapar. 2.4.3. Perçin gövdesinin eğik hale gelmesi

Perçin delik çaplarının büyük olması perçin gövdesinin eğik hale gelmesine neden

olur. 2.4.4. Eksenel kaçıklıkların meydana getirdiği hatalar

Perçinin deliğe girmemesine neden olur.

2.4.5. Çekiçleme sonrası meydana gelen hatalar

Kuralına uygun yapılmayan çekiçleme yada gereğinden fazla uygulanan çekiç

darbeleri kapama başında ezilmelere yol açar. 2.5. Perçinleme İşleminde Dikkat Edilecek Hususlar

Sağlıklı bir perçinleme işlemi yapabilmek için aşağıdaki maddelere dikkat edilmelidir. 2.5.1. Çekici Vurulması Gereken Yere Yönlendirmek

Perçinin kapama yapılacak ucuna önce çekiçle kabaca şekil verilir. Daha sonra

kapama başının biçimine göre kalıp kullanarak perçinleme yapılır. 2.5.2. Çekiç Darbelerine Karşı Dikkatli Olmak

Çekiç darbelerini uygularken çekicin kayması yada çekiç sapının çıkması size zarar

verebilir. Mutlaka çekiçleme işlemine başlamadan önce çekiç başı ve sapı kontrol edilmelidir.

12

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

Seçilen perçini deliğe yerleştiriniz Perçinleme yaparken iş önlüğü ve eldiven giydiniz mi?

Deliğe yerleştirilen perçinin delik çapına uygun olduğunu kontrol ettiniz mi?

Perçin hazır başını alt perçin yuvasına yerleştiriniz

Çektirme ile perçinlenecek malzemeler arasında boşluk kalmasını engelleyiniz

perçin çekici ile döverek perçin başını oluşturunuz

Çekiç darbelerine karşı ettiniz mi?

Perçin başına üst perçin yuvasıyla son şeklini veriniz

Pop perçin yaparken makineye takılı perçini deliğe yerleşt irerek patlayıncaya kadar sıkışt ırınız

Perçinleme işi bittikten sonra kontrol yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

13

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 2

Aşağıdaki soruları cevaplandırınız. Cevaplandırdığınız sorulardan yanlış olan varsa bir sonraki öğretim faaliyetine geçmeyip konuyu tekrar ediniz.

1. Perçin başları küçük ve çapı …..mm ye kadar olanlar perçinlenir. 2. İki parçanın üst üste konularak birlikte delinmesi……………. kaçıklığı önler. 3. Çok sayıda perçinleme işlemi yapılacaksa delik …… ile delinir. 4. Perçinlemeden sonra perçin gövdesi deforme oluyorsa perçin deliği ……… açılmış

demektir. 5. Perçin boyunun kısa tutulması perçin başının ………… neden olur.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

14

PERFORMANS DEĞERLENDİRME 2

Verilen faaliyetler doğrultusunda yapt ığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME

Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR Evet Hayır 1-Seçilen perçini deliğe yerleşt irdiniz mi? 2- Deliğe yerleşt irilen perçinin delik çapına uygun

olduğunu kontrol ettiniz mi?

3-Perçin hazır başını alt perçin yuvasına yerleşt irdiniz mi? 4-Çektirme ile perçinlenecek malzemeler arasında boşluk

kalmasını engelleyebildiniz mi?

5-perçin çekici ile döverek perçin başını oluşturdunuz mu? 6-Perçin başına üst perçin yuvasıyla son şeklini verdiniz

mi?

7-Çekiç darbelerine karşı ettiniz mi? 8-Pop perçin yaparken makineye takılı perçini deliğe

yerleşt irerek patlayıncaya kadar sıkışt ırdınız mı?

9- Perçinleme yaparken iş önlüğü ve eldiven giydiniz mi? 10-Perçinleme işi bitt ikten sonra kontrol yapt ınız mı? TOPLAM

PERFORMANS DEĞERLENDİRME

15

CEVAP ANAHTARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1. A 2. D 3. B 4. C

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1. Perçin başları küçük ve çapı 9..mm ye kadar olanlar perçinlenir. 2. İki parçanın üst üste konularak birlikte delinmesi…EKSENEL. kaçıklığı önler. 3. Çok sayıda perçinleme işlemi yapılacaksa delik ZIMBA ile delinir. 4. Perçinlemeden sonra perçin gövdesi deforme oluyorsa perçin deliği BÜYÜK

açılmış demektir. 5. Perçin boyunun kısa tutulması perçin başının O LUŞMAMASINA neden olur.

DEĞERLENDİRME:

Cevaplarınızı, cevap anahtarı ile karşılaşt ırınız. Hatalı yanıt lar için faaliyeti tekrarlayınız. Tüm cevaplarınız doğru ise performans testine geçiniz.

CEVAP ANAHTARI

16

MODÜL DEĞERLENDİRME PERORMANS DEĞERLENDİRME

Yukarıdaki şekilde verilen perçinleme işlemini ölçülerine uygun olarak yapınız. DEĞERLENDİRME

Perçinleme modülünde, öğrenme faaliyetleri sonunda kazandığınız, bilgi, beceri, tavır-tutum ve davranışları, öğretmeniniz, ölçme araçları uygulayarak değerlendirecektir.

Modül sonunda kazandığınız yeterlilikleri, ölçme sonunda öğretmeniniz

değerlendirilecektir. Bu değerlendirme için öğretmeninize başvurunuz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

17

KAYNAKLAR

SERFİÇELİ, Saip Y. Soğuk ve Sıcak Şekillendirme Ankara 1997 ÖZKARA,Hamdi Makine Bilgisi SERVİ, Muharrem; ERGUN Cumhur; TATAR, Ali Makine Elamanları Töreci Makine

KAYNAKLAR