Mentaal welbevinden enveerkracht in de schoolsettingProf. dr. Marloes Kleinjan

2

Wat is welbevinden (op school) voor jou?

Waar denk je aan? Laat het weten in de chat!

3

Een breed begrip

“Een positieve mentale gezondheid, bepaald door optimisme, zelfvertrouwen, geluk, gevoel van betekenis hebben, het om kunnen gaan met emoties en het ervaren van ondersteuning uit de omgeving”

Unicef – grootschalig onderzoek

1. Hoe staat het met het welbevinden van jongeren in Nederland?

2. In hoeverre hebben jongeren last van stress, (prestatie)druk en emotionele problemen?

3. Hoe lukt het jongeren om op een fijne en gezonde manier om te gaan met druk, verwachtingen, eisen en sociale normen?

Participatief jongerenonderzoek

• Het betrekken van de visie en beleving van jongeren zélf is essentieel om de onderzoeksvragen te beantwoorden

• Jongeren– werden dan ook vanaf de ontwikkeling van het onderzoeksplan nauw

betrokken – dachten mee over onderzoeksvragen en methodieken en formuleerden

de aanbevelingen

Kwantitatief en Kwalitatief onderzoek

• Vragenlijsten >15.000 jongeren (10-18) op BO, VO, MBO en HBO

• Gesprekken met JongerenDiepte interviews (n=25)

Panelgesprekken (n=67)

Actie-onderzoek (n=7)

Resultaten en Conclusies

11-2-2021 10

11

Benieuwd hoe je eigen school er voor staat?

Er zijn cijfers beschikbaar vanuit de GGD.

De meeste scholen van het Samenwerkingsverband VO-VSO Nijmegen onder GGD Gelderland-Zuid

Cijfers beschikbaar over:• Sociale omgeving (relatie ouders en vrienden)• Geluk• Psychische Gezondheid (SDQ)• Stress en prestatiedruk• Pesten en (sociale) weerbaarheid• Gezondheid en slapen

Stress en DrukUit de interviews

• School het vaakst genoemd als bron van stress– constant presteren– stress over toetsen– cijfers die al vroeg meetellen voor het eindexamen– hoge eisen stellen aan jezelf – te veel toetsen in één week– te veel huiswerk– toetsen en verslagen meteen na vakantie ingepland

Oplossingsrichtingen: formatief toetsen, steun (vooral ook van de leraar)

Beschermende en risicofactoren

Druk door schoolwerk

Beschermend• sociale steun (ook van leerkracht!)• meer bewegen• sterke eigenwaarde• veerkracht• voldoende vrije tijd

Risico• hogere mate van stress in het

algemeen• hogere mate van sociale vergelijking• ervaren van prestatiedruk vanuit jezelf • hogere mate van hyperactiviteit

mentale gezondheid

20% scoort verhoogd op emotionele problemen

Maar, ook veel jongeren hebben een positieve mentale gezondheid • Zo rapporteert driekwart van de jongeren een hoge mate van floreren• Twee derde van de jongeren rapporteert veerkracht• Twee derde van de jongeren heeft een sterke eigenwaarde

Uit de interviews• Jongeren geven aan dat een goede persoonlijke ontwikkeling hen helpt

om te gaan met lastige situaties, het maken van keuzes en met goed in je vel zitten

• Behoefte aan: ondersteuning in het op een goede manier om kunnen gaan met stress, druk, sociale vergelijking, vrienden; vergroten veerkracht (sociaal emotionele vaardigheden)

Het woord aan de jongeren zelf

Adviezen voor het versterken van het mentaal welbevinden van jongeren in Nederland als baas van Nederland:

1. Verlaag schooldruk en meer aandacht voor persoonlijke ontwikkeling2. Zorg voor een veilige omgeving: van school tot thuis3. Zorg voor laagdrempelige hulp en ondersteuning4. Vergroot inspraak en invloed van jongeren5. Vergroot inzicht in de leefwereld van jongeren: dit kan leiden tot meer begrip6. Geef jongeren goede informatie en voorlichting7. Verbeter de maatschappij: klimaatverandering, lerarentekort, armoede

17

Impact Corona op welbevinden

18

Corona benadrukt nog meer het belang van investeren in mentale

gezondheid en veerkracht

Bron: Marlieke Silvertand 19

Wanneer stress uit de hand loopt

Ernstige vermoeidheid

Slechte schoolprestaties

Geen zin in hobby’s en lezen

Slaapproblemen

Hoofdpijn, spierpijn, buikpijn en/of

spijsverteringsproblemen

Geen eetlust

Piekeren en concentratieproblemen

Snel prikkelbaar en agressief

Angst(en) of fobie(ën)

Bron: Marlieke Silvertand 20

Kwetsbaar voor stress?

• Hoog streefniveau• Weinig zelfvertrouwen• Negatief zelfbeeld• Moeite om voor zichzelf op te komen• Moeite om ’nee’ te zeggen, bang voor (sociale)

afwijzing• Leerlingen met ontwikkelingsproblematiek die in

de puberteit tegen hun ‘beperkingen’ aan lopen (o.a. autisme, AD[H]D)

Bron: Marlieke Silvertand 21

Wat helpt bij stress?• Zorg voor voldoende ontspanning en leer hoe te ontspannen• Let er op dat het kind tijd heeft om bij te komen van stressvolle

situaties• ‘Nee’ zeggen, hoe doe je dat?• Probeer gezond leven zoveel mogelijk te stimuleren• Probeer het goede voorbeeld te geven• Complimenteer de inspanning en niet het resultaat• Motiveer om te bewegen dit verlaagt het stresshormoon• Help bij plannen• Stel geen hoge eisen• Zoek activiteiten waar het kind energie van krijgt• Waak voor een goede nachtrust• Help mee zoeken naar de stressbron

En….. Durf ook los te laten…..

Bron: Marlieke Silvertand 22

Wat te doen bij somberheid?

Niet helpen, wel ondersteunen:

• Orde en regelmaat• Niet te veel op de huid zitten• Blijf communiceren op een ongedwongen manier• Durf dingen te vragen/bespreken• Ondersteun bij hulp zoeken

Uitdaging: Op afstand dichtbij blijven

23

Mentale gezondheid en welbevinden in het onderwijs

• Betere leerprestaties (Boerefijn & Bergsma, 2011; Durlak et al., 2011; Quinn en Duckworth (2007 ).

• Verbetering werkgeheugen en concentratie (Keng et al., 2013; Mrazek et al., 2013)

• Positievere houding jegens school en leerkrachten (Gilham & Huebner, 2006).

• Zin om te leren (Brunwasser et al., 2010, Waters, 2012)

• Minder vertraging diploma behalen en uitval (Frisch et al., 2005)

24

Wat doet welbevinden?

25

Investeren in Welbevinden?

Vanuit je eigen rol: Waar heb je behoefte aan?

Zet het in de chat

• Wat heb je nodig?• Wat vind je moeilijk? • Wat zou je helpen?

26

Wat is er en wat werkt?

27

Wat is er? • Sociaal-emotionele

vaardigheden• Sociale probleemoplossende

technieken• Veerkracht (inclusief het

aanleren van optimisme vaardigheden)

• Mindfulness / meditatie• Conflicthantering• Het inzetten van peer

mediators / educators• Het tegengaan van pesten

• Woede beheersing• Stressmanagement en coping• Cognitieve gedragstherapie• Vaardigheden om ‘nee’ te

zeggen• Hele schoolbenaderingen

(veranderingen in schoolklimaat en - cultuur)

• Training van leerkrachten in klassenmanagement

• Oudertraining in opvoedvaardigheden

28

Conclusies

• Er lijken verschillende interventies te zijn die een positieve invloed kunnen hebben op zowel de mentale gezondheid als de schoolprestaties

• Opgemerkt moet echter worden dat de resultaten niet altijd duidelijk zijn en dat de effecten vaak klein tot gemiddeld zijn

29

Wat werkt het best?

Integrale programma's gericht op mentaal welzijn gespreid over een langere periode lijken het meest effectief, waarbij:

• Leraren een goede training krijgen• Lessen een actieve deelname van leerlingen vereisen• Ouders actief betrokken worden• Ouders ondersteuning krijgen bij hun opvoeding• Leerlingen worden ondersteund bij sociaal-emotionele

ontwikkeling• Implementatie zorgvuldig gedaan wordt en investeren in

welbevinden breed gedragen wordt binnen de school

30

NL – VO interventies die werkzaam zijn

• Happyles• Kanjertraining• Leefstijl• Levensvaardigheden• Rots en Water• Taakspel • Vrienden

31

Zijn er scholen die hier ervaring mee hebben?

Wie wil hier iets over vertellen?

Happyles

• Bevordering welbevinden en geluk en preventie depressieklachten

• Twee klassikale lessen en twee e-lessen tijdens mentor les• Voor- en nameting via Happylestest en afsluitend

adviesgesprek• Trainer is een jeugdhulpverlener vanuit GGD, JGZ,

preventieafdeling jeugd GGZ, CJG………• Lessen zijn gratis voor de scholen• Uren van trainers komen veelal uit preventiegelden van

gemeenten

Happyles Onderzoek

• Effectiviteit Happyles onderzoek: controle- en experimentklassen• Eerste en tweede leerjaar vmbo• Op twintig scholen, vooralsnog streven 2400 leerlingen• Minimaal twee klassen per school• Alle deelnemende klassen krijgen Happyles• We zoeken scholen, uitvoerders (GGD etc.) en gemeenten

Belangstelling??? Mail naar: happyles@trimbos.nl

• Ondersteuningsprogramma PO en VO• Stimuleren schoolbrede aanpak• Sinds 2 jaar extra focus op gemeente

www.welbevindenopschool.nl34

Welbevinden op School

35

Schoolbrede aanpak

Kernpunten:

1. Positief pedagogisch klimaat2. Versterken SEO vaardigheden3. Ouders actief betrekken4. Ondersteuning leerlingen met

zorgbehoefte

36

Schoolbrede aanpak

37

Leerlingen met zorgbehoefte

38

DoelenWelbevinden op School biedt scholen handvatten om op een positieve manier bij te dragen aan de sociaal-emotionele ontwikkeling en mentale gezondheid van hun leerlingen

Duurzame samenwerking tussen scholen, GGD’en, gemeente, zorgpartijen en welzijnssector

Welbevinden als vorm van collectieve preventie Minder kinderen in zorg/risicogroep en meer kinderen in

toestand van mentaal welbevinden

39

Werken volgens 4 pijlers

1. Educatie: overzicht van beschikbare interventies voor in de klas;

2. Beleid: advies voor het opstellen en invoeren van een gericht beleid;

3. Signaleren en zorg: overzicht van beschikbare signaleringsinstrumenten en hoe je als school samen kunt werken met de zorg;

4. Omgeving: advies over bredere samenwerking, bv met ouders of de wijk.

40

Hoe en wat? Landelijke ondersteuning vanuit Pharos en

Trimbos-instituut Nadruk op verbinding school – GSA – gemeente Collectieve preventie:

gerichte aandacht voor welbevinden in alle leerjaren welbevinden jeugd als onderdeel van gemeentelijk beleid

Samenwerking met GSA’s

“Werken aan welbevinden is een proces en gaat stap voor stap. Voor issues rondom welbevinden is vaak geen quick fix”

41

Nieuwe Tools

• Begin dit jaar verschillende nieuwe publicaties en tools

42

Handreiking signaleren VO

Tips en adviezen voor:

Signaleren op leerling-niveau

Signaleren op klassenniveau

Toeleiding naar zorg: samenwerking staat voorop

43

Belang van signaleren

Voor scholen ligt er een belangrijke kans om problemen in de sociaal-emotionele ontwikkeling en mentale gezondheid vroegtijdig te signaleren en begeleiden

Daarbij is het goed om te bedenken:• alle medewerkers van een school kunnen signaleren

44

Duurzaam beleggen van Welbevinden in de gemeente en

op scholen

45

Onderzoeksvragen

1. Hoe kan het thema Welbevinden duurzaam belegd worden binnen gemeenten en onderdeel worden van collectieve preventie?

2. Hoe kan het thema Welbevinden duurzaam belegd worden op scholen?

De beantwoording van de vragen is gebaseerd op ervaringen in pilots aangevuld met verdiepende interviews met GSA’s en een Effectenarena i.s.m. een vo-school

46

Werkzame elementen

Bepalende factoren voor het duurzaam beleggen van welbevinden op scholen

• Er is voldoende draagvlak binnen de school; welbevinden heeft de prioriteit

• Een ervaren GSA op het thema Welbevinden• Het thema minder abstract maken• Deskundigheid(bevordering) van docenten • Samenwerken met externe (zorg)partners

Rapport binnenkort beschikbaar via websites van Trimbos en Pharos

47

Handreiking bevorderen mentale gezondheid jeugd met tips

48

Stappenplan

49

3 Pijlers van preventief beleid

Tips voor :

een gestructureerde en integrale aanpak en werkwijze

verbinding met andere initiatieven in de gemeente

begrijpelijke communicatie voor iedereen

preventieve interventies

samenwerking tussen partijen

50

Voorbeelden

Samenwerking school en partners

Integrale aanpak

Interventies voor Risicogroepen

51

Film over welbevinden op school

Binnenkort beschikbaar: hou de websites van Trimbos en Pharos in de gaten!

52

Dank!

mkleinjan@trimbos.nl