Menntun og árangur: mat og menning

Allyson MacdonaldKennaraháskóli Íslands

Að beita sverðinu til sigurs sérNámsmat – lykill að bættu námi

Ráðstefna Skólaþróunarsviðs 14. apríl 2007Akureyri

Menning

Mat

Árangur

Menntun

Þroski

Þróun

Þekking

Samfélagið

Skólinn

Nám

14. apríl 2007 3

Námsmat - hugtök

• Námskrár– Markmið, innihald, aðferðir og mat

• Mat– Assessment (námsmat)– Evaluation (gildismat)

14. apríl 2007 4

Heimildir

• Greinar og skrif úr ýmsum áttum en sérstaklega frá Íslandi

• Viðtöl um menntun og menningu– framhaldsskólanemendur– fólk á besta aldri

• Viðtöl í rannsóknum um náttúrufræðimenntun

14. apríl 2007 5

EinstaklingurEinstaklingur

Árangur Árangur

Þróun Þróun Framtíð Framtíð

SamfélagiðSamfélagið

MenntunMat

MenntunMat

Menning

Menning

14. apríl 2007 6

Menntun

• Menntun, það hlýtur að vera, menntun sé að verða meiri maður ...

• ....• Já - á íslensku er menntun tengt einhvern veginn

manneskjunni ... Og menning hlýtur þá að vera eitthvað sem tengist manninum.

Svandís, 52 ára

14. apríl 2007 7

Menning og árangur

• Ég held að það geti verið mjög misjafnt eftir menningunni hvort er ætlast til þess að ég sé að drífa mig áfram. Hvort ég sé að rækta minn áhuga og næra hann svolítið eða hvort er ætlast til þess að það sér ytra samfélagið sem dragi mig áfram. Hvort að ég sé að keyra mig á innri hvöt eða hvort ég sé dregin áfram. Ég held að þetta geti verið mjög misjafnt eftir menningar-samfélögum.

Dögg 35 ára

14. apríl 2007 8

Menning og árangur

• Það er alltaf menningin sem ræður árangrinum en árangurinn sem hefur áhrif á menninguna.

Bragi 55 ára

14. apríl 2007 9

Mat á námi

Notagildi

Skiptigildi

Skólinn

14. apríl 2007 10

Þróun

MenningMenntun

ÁrangurMat

Framtíð

Guðmundur Finnbogason Magnús Helgason

Freysteinn Gunnarsson Ólafur Proppé

Þuríður Kristjánsdóttir Wolfgang Edelstein

Bragi Dögg

Svandís Marteinn Mundi

Jóna Lára Róbert

14. apríl 2007 11

SkólinnEinstaklingurinn

Samfélagið

14. apríl 2007 12

Þróun – húsvitjanir

• Hann [Stefán Jónsson] segir, að væru börnin óþekk, hefðu þau verið hrædd á Grýlu eða prestinum. Það leiddi til þess, að þau skoðuðu prestinn sem rammasta óvin sinn. Þau gátu jafnvel ekki lesið fyrir hann vegna ótta, er hann húsvitjaði. Oft voru prestarnir raunar óblíðir við börnin. ... Að lokinni yfirherslu var oft blakað óþyrmilega við þeim guðsorðabókinni sjálfri. Sagði Stefán, að börnin hefðu oft grátið áður en yfirheyrslan byrjaði...

Sigríður Sigurðardóttir, 1980

14. apríl 2007 13

Þróun 1907

• Fræðslulög 1907– Árspróf (10-13 ára)– Fullnaðarpróf (14 ára)– Munnleg eða verkleg próf– Einkunnaskali 1-8

14. apríl 2007 14

Menntun 1903

• Með öðrum orðum; menntun hvers manns verður að metast eftir því hve hæfur hann er til að lifa og starfa í mannlegu félagi, lifa og starfa þannig að líf hans verði með hverjum degi meira virði fyrir sjálfan hann og aðra..... Enginn getur orðið að manni nema í samfélagi annarra manna.

Guðmundur Finnbogason, 1903

14. apríl 2007 15

Þróun 1920-1930

• Samræmd próf– Steingrímur Arason kom heim frá Columbia 1920– Lærði hjá Edward Lee Thorndike, sem sagði árið

1918:• Education is concerned with change in human beings;

a change is a difference between two conditions; each of these conditions is known to us only by the products produced by it – things made, words spoken, acts performed and the like. To measure any these products means to define its amount in some way so that competent persons will know how large it is, better than they would without measurement.

14. apríl 2007 16

Þróun 1920+

• Helgi Hjörvar skrifaði 1921:– Til þess að skera úr um frammistöðu hvers

eins, á ekki að þurfa annað, eftir hinum nýju aðferðum, en að telja, telja hvað rjett er og hvað skakkt í úrlausn nemandans, og fer einkunnin eftir því, brotalaust og handahófslaust. (ÓP, bls. )

14. apríl 2007 17

Húmanistísk sýn

Manneskja

Atferlisbundið mat

Þjóð

14. apríl 2007 18

Vorpróf

• Vorpróf fóru fram á tveimur dögum, yngri deildin var prófuð annan daginn og eldri deildin hinn. ... Það þótti öllum sjálfsagt að prófað væri í öllum námsgreinum á einum degi og um upplestrarfrí var ekki að ræða. ... Það sem prófað var á aðeins tveimur dögum tóku báðir árgangar yngri deildar sama prófið og sama gilti um eldri deildina. ... Skyndipróf að vetrinum þekktust ekki, hefðu líklega verið talin tímaeyðsla.

Þuríður Kristjánsdóttir, 1999

14. apríl 2007 19

Lagabreytingar

• 1946 Lög um skólakerfi og fræðsluskyldu• Landspróf• 1927 Lög um iðnnám

14. apríl 2007 20

Menning upp úr aldamótum 1900

• Engin námsgrein virðist vera öllu nauðsynlegri en náttúrufræðin, sé litið til gildis þess er hún hefur fyrir mannlífið....

• Þekkingin er vald; náttúruþekkingin veitir oss vald yfir náttúruöflunum, kennir oss að taka þau í þjónusta vora. Þessari þekkingu eru að þakka hinar stórkostlegu framfarir nútímans í búnaði, iðnaði, samgöngum o.s.frv.

Guðmundur Finnbogason, 1903

14. apríl 2007 21

Menning 1917

• Ef nýja kynslóðin taki hinni eldri fram, þá er þjóðin í framför, annars ekki.

• ...• Gufuskipastóllinn okkar, rjómabúin, vatnsveiturnar,

girðingarnar, eru ekki framfarir Íslendinga, heldur vottar um framfarir þeirra: vottar þess, að Íslendingum hefir vaxið vit og þróttur.

• ...• Þið segið ef til vill: Við eigum ekki í stríði! Jú, víst

eigum við í stríði. Ekki við menn, en við náttúruna, við óblíðu lofts og láðs og lagar. Og í samkeppni við aðrar þjóðir verðum við að taka þátt, hvort sem viljum eða ekki.

Magnús Helgason, 1917

14. apríl 2007 22

Menning 1917 (frh.)

• Það kemur undir því, hvað og hvernig er kennt í skólunum, hvað börnunum er innrætt.

• ...• Menningunni okkar fornu er það að þakka,

að þeir útlendingar, sem þekkja okkur, kannast við, að við séum sérstök þjóð. Menning okkar nú á tímum verður að færa þeim heim sanninn um það, að við eigum enn skilið að lifa okkar sérstaka þjóðlífi, vera sjálfstæð þjóð.

Magnús Helgason, 1917

14. apríl 2007 23

Menntun og menning, 1946

Góðir Íslendingar. Styrjaldarþjóðirnar hafa þá reynslu, að til þess að vinna stríðið sé eitt enn mikilvægara en framleiðsla hergagna, og það er að ala upp þjálfaða flugmenn og sérfræðinga.

Til þess að sigra í hinni nýju sjálfstæðisbaráttu, til þess að vinna friðinn og farsældina fyrir þjóð vora, er ekki síður mikilvægt fyrir okkur Íslendinga að koma okkur upp mannvali vísindamanna og sérmenntaðra manna, kunnáttumanna í ýmsum greinum.

Við eigum mikið verk fyrir höndum, sem öll þjóðin verður að taka þátt í.

Gunnar G. Magnúss tók saman, 1946

14. apríl 2007 24

Eftirsjá, 1958

• Heimsstyrjöldinni miklu er nú löngu lokið. En umhverfis kennaraskólann hefur aldrei aftur skapazt aftur sú kyrrð og ró, sem ríkti þar fyrr á dögum. Flugvöllurinn er enn á sínum stað, og ein af aðalumferðaræðum bæjarins liggur nú framhjá skólanum. Það er af sú tíð, þegar fáir sem engir lögðu leið sína framhjá kennaraskólanum aðrir en nemendur skólans og kennarar og Hinrik gamli í Grænuborg með hjólbörur sínar á leið í bæinn eða á heimleið aftur.

Freysteinn Gunnarsson 1958

14. apríl 2007 25

Upplifun nemenda 1960-70

• Spurt var um námsmat• Svarið var:

– Orðið var ekki til þegar ég var í skóla.– Þetta var einkunn.– Nám og mat. Það voru bara einkunnirnar.

Bragi, 2007

14. apríl 2007 26

Upplifun nemenda 1960-70

• Spurt var um sanngirni námsmats– Já já – þetta bara sýndi það að ... maður hafði verið

góður við að læra.– Ég fékk rosa góðar einkunnir og það hefur alveg

örugglega haft góð áhrif á hvernig ég sá hæfileika mína eða hver mín staða var innan um aðra. ... Það að fá háar einkunnir ... það í rauninni hvetur mann áfram.

– .....– Þessar tölur þær eru eins og þær eru - en þær senda

skilaboð. Sem fólk tekur til sín persónulega held ég alltaf á einhvern hátt.

Svandís, 2007

14. apríl 2007 27

Lexía – um menntun og menningu

• En sumt var ég ánægður með að læra og sá alveg að það hafði þýðingu því að ég ætlaði alltaf, ég vissi alltaf hvað ég ætlaði að verða. Ég ætlaði alltaf að verða náttúruvísindamaður

• ... • En ég .. mat námið dálítið mikið eftir þessu,

hvernig ég hélt að þetta myndi gagnast mér í því sem ég ætlaði mér að verða. Og árangur minn síðan í náminu hafi kannski líka mótast mjög af því. Maður lagði áherslu á raungreinarnar en ég var aldrei góður í málfræði og lélegur í þýsku og dönsku.

14. apríl 2007 28

• [A. En þú vissir alltaf hvað þú ætlaðir að verða?]• Já ég vissi það.• [A. Frá hvaða aldri?]• Frá því að ég var svona 6, 7 ára. Það finnst mér

nefnilega stór merkilegt. Já ég man .. dæmi um það þá, þegar ég var í barnaskóla, ég byrjaði um 10 ára. ...

• .. Og, þegar ég var 10 ára ... við áttum að gera ritgerð um það hvað við vildum verða þegar við yrðum stór.

• Ég skrifaði ritgerð um það að ég ætlaði að verða vísindamaður. Og svo þegar ég er búinn að skrifa um þetta, þá kíkti ég á blaðið hjá félaga mínum og sé að hann er búinn að teikna jarðýtu og hann ætlar greinilega að verða jarðýtustjóri.

14. apríl 2007 29

• Frh.• Svo kíkti ég hjá hinum - þá var rútubíll og

mikið um að vera og þá sá ég að ég var að gera alveg ægilega skyssu, var að gera mig að hálfvita. Svo ég henti þessu blaði og teiknaði einhverja flugvél og ætlaði að verða flugmaður.

• ...• Já. Ég vildi bara ekki verða mér til

skammar. Já ég sá að kennarinn drægi upp blaðið og segði, „Hann ætlar að verða vísindamaður þessi“.

Bragi 2007

14. apríl 2007 30

Menntun og árangur – árið 2007

• Ungt fólk veturinn 2006-2007, í viðtölum á Vesturlandi, Austurlandi og á höfuðborgarsvæðinu

• Vill meiri menntun• Verður á heimaslóðum eftir 10 ár• Sumt hugar að starfsnámi• Örfáir hugsa um vísindastörf• Einn nefndi uppbyggingarstarf• Eru ekki vel upplýst um stóriðju

14. apríl 2007 31

Andstæðingar? Staðhæfingar um ókunnugleikann milli

menningarinnar, sem námsgreinar skólans rekja rætur til, og skólaþekkingarinnar, sem nemendur gera úr henni, eru settar fram hér til að skerpa myndina af mótsögnum skólans og skýra hlutverkið sem skólinn hlýtur að takast á við.

[Þetta er] vandinn sem skólinn á við að stríða, þegar menningarinntak er ummyndað, firrt til þess að verða skólaþekking. Markmið og hlutverk skólans hlýtur að vera að vinna gegn firringu námsins.

Wolfgang Edelstein, 1988

14. apríl 2007 32

Tilgangur námsmats

44. gr. Megintilgangur námsmats er örvun nemenda og námshjálp.

• Með námsmati í grunnskóla skal afla sem öruggastrar vitneskju um árangur skólastarfsins.

• Hverjum kennara og skóla ber að fylgjast vandlega með því hvernig nemendum gengur að ná þeim námsmarkmiðum sem aðalnámskrá og skólinn setja þeim.

• Námsmat fer ekki einungis fram í lok námstímans heldur er það einn af föstum þáttum skólastarfs, órjúfanlegt frá námi og kennslu.

14. apríl 2007 33

2. gr., lög um grunnskóla

• Hlutverk grunnskólans, í samvinnu við heimilin, er að búa nemendur undir líf og starf í lýðræðisþjóðfélagi sem er í sífelldri þróun. Starfshættir skólans skulu því mótast af umburðarlyndi, kristilegu siðgæði og lýðræðislegu samstarfi. Skólinn skal temja nemendum víðsýni og efla skilning þeirra á kjörum fólks og umhverfi, á íslensku þjóðfélagi, sögu þess og sérkennum og á skyldum einstaklingsins við samfélagið.

14. apríl 2007 34

Breyting í lögum

• Grunnskólinn er vinnustaður nemenda. Við hönnun og byggingu skólahúsnæðis skal taka mið af þörfum nemenda og líðan og leggja áherslu á öruggt náms- og starfsumhverfi (18. grein).

14. apríl 2007 35

Ákvarðanir

• Skólastjóri• Sýn skólans• Aðalnámskrá• Skólanámskrá• Kennsluáætlun• Einstaklingsnámskrá • Valfrjáls próf í lok 10. bekkjar

14. apríl 2007 36

Menntagildi og notagildi - 1903

• Af hinum tveim atriðum, menntagildi námsgreinarinnar og notagildi hennar, er hið fyrra aðalatriðið, því sá sem hefur lært að beita gáfum sínum getur fljótt af sjálfsdáðum aflað sér þeirrar þekkingar sem hann þarf á að halda, hann getur sjálfur smíðað sér verkfærin, búið í hendurnar á sér. ...

• Loks ber þess að gæta, að af tveim námsgreinum sem út af fyrir sig hafa jafnt menntagildi verður sú greinin meir menntandi fyrir einstaklinginn sem hann fær oftar tækifæri til að nota.

Guðmundur Finnbogason, 1903

14. apríl 2007 37

Menntagildi og notagildi - 2007

• Það er samt ekki hægt að gera neitt mikið með bara grunnskóla ... Maður hefur ekki það mikla möguleika ef maður fer ekki í menntaskóla ... Það er meira segja eiginlega bara stúdentspróf er eiginlega ekki nóg.

• Fólk ætti bara að velja það sem þau vilja læra um. Fyrir framtíð sína og það sem þau vilja gera sko.

• Ekki það sem þarf, heldur bara það sem þú vilt.• Er ekki nám bara ... það sem maður þarf að kunna

bara. Þetta er bara undirstaðan, undirstaða lífs. Maður þarf ... að læra til þess að komast áfram.

Framhaldsskólanemar, 2007

14. apríl 2007 38

Skólinn og nám

• Nemendur læra ekki fyrir lífið, sjálf sig eða til að meðtaka menninguna, heldur fyrir skólann. Það er almennt talið afar mikilvægt að sækja skóla og standa sig í skóla, sem einskonar ávísun á árangur þegar á hólminn er komið.

Wolfgang Edelstein, 1988

14. apríl 2007 39

Lærdómur og mat 2007

• Það er svolítið erfitt að segja að þú sért búinn að læra eitthvað. Okei, segjum að þú lærir eitthvað mikið fyrir próf og færð 10 á prófinu en svo kannski gleymir þú þessu bara 2 vikum seinna. Ég held að ... maður læri eitthvað sem þú býrð að, eitthvað sem þú manst alveg eftir, getur alveg notað einhvers annar staðar ... en í þessu prófi.

Lára, 2007

14. apríl 2007 40

Lærdómur og mat 2007

• Maður lærir líka á að vinna, bara sumarvinna núna, í íslensku samfélagi, hún er mjög góð, þá lærirðu vinnubrögð, að vinna vel og allt það. .... Þú ræður ekkert hvort þú lærir, þannig séð, alltaf að stunda einhvers konar nám, áttar sig ekki á því.

Róbert, 2007

14. apríl 2007 41

Lærdómur og mat – að hugsa til baka

• Mikilvægast var að maður var alltaf með fullorðnum og tilheyrði heimi þeirra. Það var farið með mann eins og fullgildan meðlim í samfélaginu og ætlast til að maður gæti leyst þau viðfangsefni sem upp komu. Eftir matinn var svo hlutað á fréttirnar, húsbóndinn las gjarnan úr leiðara Tímans og allir lögðu orð í belg.

Mundi, 55 ára, árið 2007

14. apríl 2007 42

UNESCO 1995

• Four pillars of education– Learning to live together– Learning to know– Learning to do– Learning to be

UNESCO (1995). Learning: the treasure withinhttp://www.unesco.org/delors/delors_e.pdf

14. apríl 2007 43

Learning to know

Learning to live together

Learning to be

Learning to do

Nature Culture

Self Others

Model for a Future-Oriented Curriculum

From Values and Purposes in Nordic Teacher Education – A Comparative StudyProposal 2002/3, Thomas Hansen and others

14. apríl 2007 44

Skotland

• A Curriculum for ExcellenceSuccessful learners (árangur í námi) Confident individuals (sjálfstrausti einstaklinga)Responsible citizens (samfélagslega ábyrgð)Effective contributors (virkni við framlag)

14. apríl 2007 45

14. apríl 2007 46

Skotland

• Assessment for learning, assessment as learning and assessment of learning.

• Að læra að leggja fram, að gefa.

14. apríl 2007 47

Hvað gætum við lært af þessum dæmum?

• Horft sé fram á veginn og út úr skólastofunni.

• Skólinn eigi og megi ekki vinna þetta verk einn; skólinn er ekki lokað kerfi; hann nærist á að vera í samráði og samvinnu við fólk, innan og utan skólans.

• Skólinn má ekki vera eyland. Hann þarf að vera meðvitaður um þetta tvöfalda hlutverk og ber ábyrgð á því að efla færni sína í að sinna því.

14. apríl 2007 48

Hvernig er staðið að námsmati

• Hér er ráð að þiggja vitneskju og huga að þörfum jafnt utan skólans og innan; frá samfélagi og einstaklingum.

• Hér kemur gildismat við sögu. • En skólanum ber skylda til að fylgjast með

samfélaginu en ekki eingöngu til að þjóna því, heldur einnig til að hafa áhrif. Við rifjum upp orð Braga:

• Það er alltaf menningin sem ræður árangrinum -en árangurinn sem hefur áhrif á menninguna.

14. apríl 2007 49

Vinnulag

• Allir þiggjum vér af öðrum og allir eigum vér að gefa aftur, og vér gjörum hvorttveggja, hvort sem vér viljum eða ekki...

• Og manngildi vort er undir því komið hver mikið vér getum þegið af öðrum, hve miklu leyti vér getum umbætt það að vér þiggjum og hve mikið og gott vér getum gefið aftur.

• Í einhverju af þess þrennu: að þiggja, ummynda og gefa eru allar mannsins athafnir fólgnar, hverju nafni sem nefnast.

Guðmundur Finnbogason (bls. 33-34)

14. apríl 2007 50

Námsmat og gildismat

Ummyndun

Manneskja Samfélagið