Mehmet Reşit

451

RSK LKES GERENCE DARENN KUSURSUZ SORUMLULUU BALAMINDA

SOSYAL RSK LKES

DO. DR. RAMAZAN ALAYAN

KIRIKKALE NVERSTES HUKUK FAKLTES RETM YES

GRSosyal davran kurallar (din, ahlak ve hukuk kurallar), kiilere bir takm

devler yklemekte, bu devler yerine getirilmediinde de yaptrmlar yani sorumluluklar ngrmektedir.

Kiinin toplumsal hayatta stlendii grev ve igal ettii makama gre, yerine getirmek zorunda olduu devler farkl olduundan, buna bal ola-rak sorumluluklarnda da eitlilik bulunacaktr. Aslnda sorumluluk, hangi trden olursa olsun, normlara uyulmamasnn bir yaptrmdr. Bu bakmdan, norm eitleri kadar sorumluluk tr de vardr denilebilir. Bu sorumluluk e-itlerini, siyasi sorumluluk, ceza sorumluk, disiplin sorumluluu ve hukuk (tazminat-mali) sorumluluk eklinde tasnif edebiliriz.

Malvarl sorumluluu da denilen hukuk sorumluluk bir kiinin ba-kasna zarar vermesi durumunda, bu zarar karlamak mecburiyetinde olmas demektir.

452

Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu-2009

dare dediimiz cihaz, kamu gc dediimiz stn yetkilerle donatl-mtr. Sz konusu bu kudretin kullanm, bilerek ya da bilmeyerek, kusurlu veya kusursuz yaplan bir takm ilem ve eylemler yoluyla, eitli zararlara neden olabilir. darenin faaliyetlerinden meydana gelen bu zararlar, kiilerin malvarlna ynelik olabilecei gibi, kiilik varlna ilikin de olabilir. Bu zararlarn tazmin edilmesi, idare hukukunda sorumluluk kavramn gndeme getirmektedir. Bu anlamda idarenin mal sorumluluu, idarenin etkinlikleri sonucu meydana gelen zararlarn tazmin edilmesi demektir.

darenin faaliyetleri sadece, kamu hukuku alannda cereyan etmemekte-dir. zel hukuk kiisi gibi hareket edildii hallerde, zel hukuk kurallar er-evesinde sorumluluk, kamu hukuku alannda faaliyette bulunuluyorsa, kamu hukuku kurallarna gre sorumluluk gndeme gelecektir.

zel hukukta olduu gibi, idare hukukunda da sorumluluu, szlemeye dayal sorumluluk ve szleme d sorumluluk olarak ikiye ayrarak ince-lenebilir. Szleme d sorumluluu da kusura dayal sorumluluk (hizmet kusuru) ve kusursuz sorumluluk olarak ikiye ayrabiliriz.

Kusurlu sorumluluk, darenin hukuka aykr bir eylem veya ilemiyle zarar verdii bir kiinin zararn tazmin etmesi ykmlldr. darenin kusurlu sorumluluu, idare hukuku eserlerinde hizmet kusuru olarak ifade edilmektedir.

darenin faaliyetlerinden doan zararlarn, idarece karlanmas iin, ida-renin kusurunun (hizmet kusurunun) aranmamas durumuna, idarenin kusur-suz sorumluluu denilmektedir. Kusursuz sorumluluk da genel olarak risk ilkesi ve fedakrln denkletirilmesi ilkelerine dayandrlmaktadr.

Bu almada, risk ilkesi gereince idarenin kusursuz sorumluluu ze-rinde duracaz.

I.RSK LKES KAVRAMI VE ER

1.Genel Olarak Kusursuz Sorumluluun Dayand lkelerGenel anlamda kusursuz sorumluluk (objektif sorumluluk), bir hukuk s-

jesinin hibir kusuru olmad halde, kendisi ile ilgisi kurulabilen bir zarar-dan sorumlu tutulabilmesidir. Kamu hizmetleri alanndaki hzl gelime, idar faaliyetlerden meydana gelen zararlarn tazmininde, kusur (hizmet kusuru) kavramnn yetersiz kalmas, zel hukukta olduu gibi, idare hukukunda da, darenin kusursuz sorumluluunun kabulne yol amtr.

453

Ramazan AALAYAN / Risk lkesi Gereince darenin Kusursuz Sorumluluu...

Trk hukukunda kusursuz sorumluluk ilkeleri bakmndan fakl yakla-mlarn olduu grlmektedir. retide hasar teorisi, hukuki eitlik teorisi, sebepsiz iktisap teorisi gibi muhtelif teoriler ve esaslar gelitirilmitir. Bu ko-nudaki yaklamlar u ekilde zetleyebiliriz1.

Kimi yazarlar, aralarnda farkllklar olmakla beraber, darenin kusursuz sorumluluunu, hasar (risk) teorisi ve eitlik ilkesine dayandrmaktadrlar2.

kinci gurup yazarlar, idarenin kusursuz sorumluluunu aklarken eit-lik ilkesi zerinde durmakta ve buna bal olarak imkn ve frsat eitlii ilkesi3 veya hukuk eitlik ilkesi4 ile aklamaya almaktadrlar.

nc gurup yazarlar ise risk teorisi ve kamu klfetleri karsnda eitlik ilkelerine dayanmaktadrlar5.

Btn bunlarn yannda, darenin kusursuz sorumluluunun genel ve ob-jektif esasnn kamu klfetleri karsnda eitlik ilkesi olduunu ileri sren-ler de bulunmaktadr. Bu grte olanlara gre, risk (hasar) teorisinin kke-ninde de kamu klfetleri karsnda eitlik ilkesi bulunmaktadr6.

Grld zere Trk idare hukuku retisinde, darenin kusursuz so-rumluluunun dayand ilkeler bakmndan bir birlik bulunmamaktadr. Ba-zen ayn kavramlar kullanmakla beraber, farkl anlam ve ierikte deerlendi-rildii de grlmektedir.1 Geni bilgi iin bkz. ALAYAN Ramazan, Tarihsel, Teorik ve Pratik Ynleriyle darenin

Kusursuz Sorumluluu, Ankara 2007, s.251 vd.2 ONAR, C.II, s.1694, 1709; SARICA Ragp, dari Kaza, stanbul 1949, s.222-223; BAPI-

NAR Recep, Tam Yarg Davalar, Yzyl Boyunca Dantay, Ankara 1986, s.489; ZY-RK Mukbil, dare Hukuku Ders Notlar (Teksir) Ankara 1972/1973, s.238-239; DERBL Sheyp, dare Hukuku, Ankara 1959, s.233; ESN, Esas, s.129-131.

3 DURAN, Trkiye daresinin, s.16, 25-26.4 GRTL smet/BLGEN, dari Kaza (Teksir), stanbul 1972, s.60: darenin kamu yarar

ve dzeni dnceleri ile yapt faaliyetlerden btn fertler yararlanmaktadrlar. Bunun karsnda ykmleri de eit olarak dalmaldr. Bazen bir hizmet baz kimselerin fazladan zararn icabettirebilir. u halde, kamu hizmetlerinden eit yararlanma ve eit ykmllk esaslarna ve buna dayanan hukuki eitlik nazariyesine gre bu zararlar tazmin olunmaldr.

5 DREN Akn, dare Hukuku Dersleri, Ankara 1979, s.311; GNDAY, age., s.329 vd; ULU-SAN, Fedekrln Denkletirilmesi, s.21; YAYLA, dare Hukuku, s.144-145; GZB-YK/TAN, age., C.II, s.686-690; ZABUNOLU Yahya, dari Yarg Hukuku Dersleri, (Te-aksir) C.I, Ankara 1981, s.263.

6 DURAN, Trkiye daresinin, s.52; AYANOLU, agt., s.44; DEVRM Semahattin, Dev-letin ve Kamu Tzel Kiilerinin, Kamu Grevlilerinin Hukuka Aykr Eylemlerinden dare Hukukundan Doan ve Kusura Dayanmayan Sorumluluu, Trkiye Noterler Birlii Dergi-si, Sy.24-25, Ankara 1979-1980, s.42.

454


Dantayn kusursuz sorumluluk ilkesine dayanarak verdii kararlara baktmzda, adalet7, hakkaniyet ve nesafet 8, risk9, kamu klfet-leri karsnda eitlik10 gibi ilkelere yer vermektedir. Bazen bu ilkelerin bir kan birlikte kullanarak11, bazen de bu ilkelerden hi bahsetmeyerek dorudan kusursuz sorumluluk ilkesi12 ya da objektif sorumluluk esas13 gereince diyerek kararlar verdii grlmektedir. Dolaysyla Dantay, ku-sursuz sorumluluk ilkeleri konusunda bir sistemletirmeye gidememitir.

7 Dantay 6. Dairesi, E.1950/1631, K.1952/84, T.17.1.1952, DKM.54-57, s.486. ...Merminin harite imal edilmi olmas, idar bir fi ilin icrasyla meydana gelmi olan zararn tazmin edilmemesi iin bin sebep tekil etmeyip, bilakis bu zararn telfi si hakkaniyet ve adalet esaslarndan bulunduu.

8 Dantay 10. Dairesi, E.82/3322, K.85/1065, T.22.5.1985, DD.60-61, s.463: ...Kamu hiz-metlerinin yrtlmesi srasnda bu hizmetle ilgili olarak genel klfetler dnda kiilere ve zel mlkiyete verilen zararlarn, eylem ve zararl sonu arasnda nedensellik bann bulun-mas ile, ayrca idarenin hizmet kusuru aranmadan hizmet sahibi idarelerce tazmin edilmesi hukukun genel ilkeleri ile hakkaniyet ve nesafet kurallar gereidir...; Dantay 12. Dairesi, E.67/1689, K.71/1008, T.20.4.1971, ESN, Esas, s.138.

9 Dantay 12. Dairesi, E.69/3328, K.71/2770, T.30.11.1971, ESN, Esas, s.138-139: ...dare, kamu hizmetinin ifas srasnda fertlere verdii bu eit zararlar idare hukukunda risk naza-riyesi ad altnda ifade edilen prensip gereince tazminle mkelleftir....

10 Dantay Dava Daireleri Genel Kurulu, E.1960/177, K.1962/108, T.16.2.1962, DURAN, Kronik, s.545 (DURAN Ltfi , dare Hukuku Meseleleri, stanbul 1964, s.497; ESN, Esas, s.140) Amme mkellefi yetleri karsnda fertlerin eitlii, idare hukukunun esaslarndan-dr. Bayndrlk ilerinin ifas neticesinde meydana gelen tesis ve eserle, topluluun fayda-land bir iktisap tekil ettiine gre, bu yzden ferdin zarara uramas halinde, bu zarar, topluluun nefine katlanlm bir fedakrlk niteliini tad cihetle amme mkellefi yetleri karsnda eitlii salamak iin devaml ve istisnai karakterde olan ferdi zararlar telfi etmek hakkaniyet ve nesafetin bir icabdr.

11 Dantay Dava Daireleri Genel Kurulu, E.60/177, K.62/108, T.16.2.1962, ESN, Esas, s.140-141: ...mme mkellefi yetleri karsnda fertlerin eitlii, idare hukukunun esaslarndandr. Bayndrlk ilerinin ifas neticesinde meydana gelen tesis ve eserler, topluluun faydaland bir iktisap tekil ettiine gre, bu yzden ferdin zarara uramas halinde, bu zarar, toplulu-un nefine katlanlm bir fedakrlk nitelii tad cihetle mme mkellefi yetleri karsn-da eitlii salamak iin devaml ve istisnai karakterde olan ferd zararlar telfi etmek hak-kaniyet ve nesafetin bir icabdr...; Dantay 12. Dairesi, E.65/4330, K.67/676, T.26.4.1967, ESN, Esas, s.157: ...Kamu hizmetinin ilemesinden doan klfetlerde mmkn olan eitlii salamak adalet ve nesafet icab ve idare hukuku esaslarndandr....

12 Dantay 10. Dairesi, E.96/3996, K.97/2544, T.23.6.1997, DD.95, s.637: ...Bomba imhas nedeniyle meydana gelen lm olayndan dolay ilgililerin urad zararn...kusursuz so-rumluluk ilkesine gre tazmini gerekmektedir....

13 Dantay 12. Dairesi, E.66/2842, K.68/1665, T.25.9.1968, GZBYK/TAN, age., C.II, s.688. ...Amme hizmetlerinin ifas srasnda husule gelen zararlarn, olayda idareye atf mmkn bir hizmet kusuru bulunmasa dahi, objektif sorumluluk esasna gre hizmetin sahibi idarece tazmini idare hukuku esaslarnda(dr)...; Dantay 12. Dairesi, E.76/179, K.77/1454, T.31.5.1977, DD.28-29, s.675: ...Kamu hizmetinin yrtlmesi srasnda doan zarar bu bakmdan idarenin hizmet kusuru aranmakszn tazmin edilmesi objektif sorumluluk ad ile bilinen hukuk kaidesi gereidir....

455


Askeri Yksek dare Mahkemesi uygulamalar da Dantay ile paralellik gstermektedir14.

Trk idar yargs bu ilkeyi hukuk dzenine katarken hukukun genel pren-sipleri kavramndan ziyade, idare hukukunun bilinen prensipleri forml-n benimsemektedir15. Bazen idare hukuku esas16, bazen bilinen hukuk kaidesi17, bazen de hukukun genel ilkesi18 eklinde formle etmektedir.

Fransz idare hukuku retisinde darenin kusursuz sorumluluunun sis-temletirildii grlmektedir. darenin kusursuz sorumluluu risk sorumlu-luu ve kamu klfetleri karsnda eitlik ilkeleri eklinde iki ilkeye dayan-drlmaktadr19.

Trk hukukunda da Fransz retisindekine benzer tasnifi GZLER yapmaktadr20. Biz de bu tasnifi benimseyerek aklamalarda bulunacaz. Dantayn da kusursuz sorumluluu belli bir sisteme gre temellendirilmesi gerektiini dnmekteyiz.

2.Kavram ve TanmRisk sorumluluu, Trk idare hukuku eserlerinde bazen hasar ilkesi21,

bazen idari hasar (idari risk) kuram22, bazen tehlike ilkesi23, bazen de her

14 Konuya ilikin karar rnekleri iin bkz. ZGLDR, age., s.232.15 ERKUT Cell, Hukuka Uygunluk Bloku-dare Hukukunda Hukukun Genel Prensipleri Teo-

risi, stanbul 1999, s.23.16 Dantay 12. Dairesi, E.66/2842, K.68/1665, T.25.9.1968, GZBYK/TAN, age., C.II,

s.688. ...Amme hizmetlerinin ifas srasnda husule gelen zararlarn, olayda idareye atf mmkn bir hizmet kusuru bulunmasa dahi, objektif sorumluluk esasna gre hizmetin sahibi idarece tazmini idare hukuku esaslarnda(dr)...; Dantay 12. Dairesi, E.65/4330, K.67/676, T.26.4.1967, ESN, Esas, s.157: ...Kamu hizmetinin ilemesinden doan klfetlerde mmkn olan eitlii salamak adalet ve nesafet icab ve idare hukuku esaslarndandr....

17 Dantay 12. Dairesi, E.76/179, K.77/1454, T.31.5.1977, DD.28-29, s.675: ...Kamu hizme-tinin yrtlmesi srasnda doan zarar bu bakmdan idarenin hizmet kusuru aranmakszn tazmin edilmesi objektif sorumluluk ad ile bilinen hukuk kaidesi gereidir....

18 Dantay 10. Dairesi, E.82/4042, K.83/1823, T.5.10.1983. 19 CHAPUS, age., C.I, s.1310, 1337; RVERO/VALN, age., s.271; DE FORGES, age., s.306

vd.; DARCY, age., s.103, 109; PALLET, age., s.129, 156; DEBBASCH, age., s.579, 584; LEBRETON, age., s.355, 361; FRIER, age., s.475, 482; LAUBADRE/GAUDEMET, age., s.803; DUPUS/GUDON/CHRTEN, age., s.553, 556; AUTN/RBOT, age., s.252-252; MAURN, age., s.106; VEDEL-DELVOLV, age., C.I, s.595 vd.; SELLER, age., s.278, 282

20 GZLER, age., C.II, s.171 vd.21 ONAR, age., C.III, s.109; GZBYK/TAN, age., C.II, s.686.22 ESN, Esas, s.130; ARMAAN, age., s.199.23 YAYLA, age., s.144; GNDAY, age., s.330; ZGLDR, age., s.86;

456


ikisi birden tehlike veya risk ilkesi24 olarak ifade edilmektedir. GZLERin de ifade ettii gibi25, tehlike sorumluluu, Franszcadaki risk sorumluluu (responsabilit pour risque) kavramnn tam karl deildir26. Franszcada Risque, az veya ok ngrlebilir nitelikte gereklemesi muhtemel tehlike demektir. Tehlike ise, byk zarar veya yok olmaya yol aabilecek durumu ifade etmektedir27. Tehlike risque kelimesinin deil, danger kelimesinin karldr28 ve Fransz hukukunda tehlike sorumluluu (responsabilit pour danger) deil, risk sorumluluu (responsabilit pour risque) eklinde ifade edilmektedir. Risque kelimesinin karl riziko olup zarar tehlikesi veya zarar ihtimali anlamna gelmektedir29. Bu anlamda riziko sorumluluu de-nilmelidir ancak, risk kelimesi Trkede ve idare hukuku literatrnde yaygn olarak kullanld iin biz de risk sorumluluu demeyi uygun buluyoruz.

Risk sorumluluunun tanm: darenin hibir kusuru olmasa bile, yrtt- tehlikeli faaliyetler veya kulland tehlikeli aralar nedeniyle ortaya kan zarar tazmin etmekle ykml olmasna risk sorumluluu (responsabilit pour risque) denir30.

Trk idare hukuku retisinde risk sorumluluu31, darenin tehlike tayan bir faaliyeti yrtmesi veya tehlikeli bir ara kullanmas sonucu meydana ge-len zararlardan sorumluluk32, darenin tehlikeli bir etkinlii yrtmesi ya da

24 ATAY, dare Hukuku, s.589; AKYILMAZ, dare Hukuku, s.91.25 GZLER, age., C.II, s.1075-176.26 SARn Franszca-Trke szlnde de risque kelimesinin karln Trke tehli-

ke olarak verilmektedir (SARA Tahsin, Byk Franszca-Trke Szlk, stanbul 1990, s.1242). Kelime olarak risque, tehlike anlam da ierebilir fakat, hukuksal kavram olarak tam karl deildir.

27 DOAN D. Mehmet, Doan Byk Trke Szlk, 15. Bask, Ankara 2001, s.1281: Teh-like; Helke, yok olmaya, byk zarara yol aabilecek durum; Trk Dil Kurumu Gncel Trke Szlk: Tehlike; Byk zarar veya yok olmaya yol aabilecek durum, muhatara.

28 GZLER, age., C.II,s.1076.29 DOAN, Trke Szlk, s.1113; YILMAZ Ejder, Hukuk Szl, 4. Bask, Ankara 1992,

s.767: Risk; riziko, zarara urama tehlikesi. Riziko; risk, zarara urama, saknca yaratma kehlikesi.

30 GZLER, age., C.II, s.1075.31 Trk idare hukuku retisinde risk sorumluluu anlatlrken, Mecellede yer alan Ma-

zarrat menfaat mukabelesindendir.Yani bir eyin menfaatine nail olan onun mazarratna da mtehammil olur kuralna gndermede bulunularak, idare hukukundaki yansmasnn kamu hizmetlerinin genel klfetleri dnda, kiilere zel bir klfet getirmesi durumunda, bunlarn dare tarafndan karlanmas eklinde olduu ifade edilmektedir. ONAR, age., C.III, s.1710; GNDAY, age., s.330; ESN, Esas, s.132; GZBYK/TAN, age., C.II, s.686.

32 GNDAY, age., s.330; YAYLA, age., s.144.

457


byle bir kurulua sahip olmaktan dolay kiilere verilen zararlardan sorum-luluk olarak ifade edilmektedir33. Buna gre darenin yle faaliyetleri vardr ki bnyesinde tehlikeler tamaktadr. darenin yrtt byle bir faaliyetten dolay bir zarar meydana gelmi ise, dare bu zarardan kusursuz olarak sorum-lu tutulur34.

3.Risk Sorumluluunun zellikleri Risk sorumluluunun (a) zararn arl, (b) riskin istisnailii, (c) tamam-

laycl, (d) kusurun aranmamas gibi balca zellikleri bulunmaktadr35.

a) Zararn arl: risk sorumluluunun sz konusu olabilmesi iin, mey-dana gelen zararn olaanst nitelikte olmas gerekmektedir. Olaan bir za-rara deil, olaanst bir zararn bulunmas gerekir36. nitekim Fransz Dan-tay risk sorumluluunun sz konusu olabilmesi iin meydana gelen zararn kamu hizmetinin olaan klfetlerini aan bir arlkta olmas gerektiini ifade etmektedir37.

b) Riskin istisna olmas: Risk sorumluluunun gerekleebilmesi iin, so-rumlulua yol aan riskin, olaan, herkesin karlat cinsten deil, istisnai bir risk niteliinde olmas gerekir38. stisnai risk, olaanst risk veya zel risk eklinde de ifade edilmektedir39.

c) Tamamlayclk zellii: Risk sorumluluu, kusura dayanan (hizmet kusuru) sorumlulua nazaran tamamlayc (complmentaire) niteliktedir. Meydana gelen zarar, hizmet kusuru gereince tazmin edilebiliyorsa yahut sosyal gvenlik sistemince karlanyor ise, risk sorumluluu yoluna gidile-mez40. Nitekim Paris stinaf mahkemesinin 1998 tarihli bir kararnda, ameli-yat srasnda bir doktora bulaan virs nedeniyle alan tazminat davasnda, zararn sosyal gvenlik kurumunca karlanmas nedeniyle, risk sorumluluu yoluna gidilemeyeceine karar verilmitir41. 33 GZBYK/TAN, age., C.II, s.686.34 ATAY, dare Hukuku, s.589; ZGLDR, age., s.86.35 GZLER, age., C.II, s.1076; DE LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age., C.I, s.993.36 GZLER, age., C.II, s.1076; DE LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age., C.I, s.993.37 Conseil dEtat, 24 Juin 1949, consorts Lecomte,RDCE 1949, s.307, RCC, Mmento, s.63.38 DE LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age., C.I, s.993; AUTN/RBOT, age., s.251.39 CHAPUS, age., C.I, s.1311; AUTN/RBOT, age., s.251; FRIER, age., s.475; DARCY, age.,

s.103; GZBYK/TAN, age., C.II, s.686.40 DE LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age., C.I, s.993; GZLER, age., C.II, s.1077. 41 CAA Paris, 5 mais 1998, Centre Hospitalier de Poissy-Germain-en- Laye, DA 1998, no.291,

458


d)Kusurun aranmamas: daha nce de ifade edildii gibi, risk sorumluluu bir kusursuz sorumluluk trdr. Kusurun ispatna gerek olmayp, dare hi-bir kusuru bulunmasa dahi, meydana gelen zarardan sorumludur. Belirtmek gerekir ki, idarenin kusurlu olduunun ispatna gerek olmamas, risk sorumlu-luunda darenin mutlaka kusursuz olmas gerektii anlamna gelmemektedir. Risk sorumluluunun uyguland baz durumlarda darenin, gerekli tedbir-leri almama gibi kusurlar bulunabilir. Ancak darenin bu kusurunun ispat iin uralmamakta, tehlikeli faaliyet ya da kullanlan ara nedeniyle dare kusurlu varsaylmakta, darenin kusursuzluunu ispatlamasna da imkn ta-nnmamaktadr42.

Risk sorumluluunun zelliklerini yukardaki ekilde zetlemi olduk. imdi de risk sorumluluu kapsam iinde yer alan hlleri srasyla inceleyelim.

4.Risk Sorumluluu inde Yer Alan Haller

a. Tehlikeli eylerin Kullanmdarenin kulland ve bnyesinde belli bir tehlike barndran ara-gere-

ler (eya) ve tehlikeli maddeler tehlikeli eyler (choses dangeureuses)43 olarak ifade edilmektedir. Bu tr tehlikeli eyler, darenin kusursuz sorumlu-luuna yol aabilir.

aa.Patlayc Maddeler Patlayc maddeler (les explosifs), bnyesinde tehlike barndrmaktadr.

Bu nedenle darenin kulland patlayc maddeler nedeniyle bir zarar mey-dana geldiinde, dare hibir kusuru olmasa da bu zararlardan sorumlu olur44. Fransz Dantay 1919 tarihli Regnault-Desroziers kararna45 konu olan olay-da, Double-Couronne Kalesinde bulunan cephanelikte iddetli bir patlama olmu, 33 kii lm ve 81 kii yaralanm, yaknlarda bulunan evlerde de hasar meydana gelmitir46. Kararda askeri hizmetin gerei olarak cephane-

CHAPUS, age., C.I, s.1320. 42 GZLER, age., C.II, s.1078.43 CHAPUS, age., C.I, s.1311; PALLET, age., s.130; DARCY, age., s.103; DUPUS/GUDON/

CHRTN, age., s.553; FRIER, age., s.476; DEBBASCH, age., s.579; LEBRETON, age., s.355.

44 CHAPUS, age., C.I, s.1312; FRIER, age., s.476; LEBRETON, age., s.355; PALLET, age., s.130; VEDEL/DELVOLV, age., C.I, s.598; GZLER, age., C.II, s.1078.

45 Conseil dEtat, 28 Mars 1919, Regnault-Dezroziers, RDCE 1919, s.329, RCC, age., s.34; LONG/WEL/BRABANT/ DELVOLV/GENEVOS, age., s.216. Bu karar ayn zamanda ift Ta Kalesi Karar olarak da isimlendirilmektedir. CHAPUS, age., s.1312.

46 DEBBASCH, age., s.579.

459


liin yerleim yerine yakn bir yere doldurulduu, ancak komular asndan normal snrlarn tesinde tehlikeler ierdii, dolaysyla kusurdan bamsz olarak (ind pendamment de toute faute) darenin sorumlu olacana karar verilmitir47. Fransz Dantay daha sonraki kararlarnda bu itihadn devam ettirmitir48.

lkemizde Dantayn bu konuya ilikin kararlarnda, risk sorumluluu ve buna bal olarak patlayc maddelerden dolay kusursuz sorumluluktan do-rudan bahsedilmemekte, ancak sonu itibariyle kusursuz sorumlulua hkme-dilmitir49. Dantayn 1997 tarihli bir kararnda, konu daha ak bir ekilde ortaya konmutur50. Askeri Yksek dare Mahkemesi de tehlikeli eyler ne-deniyle doan zararlarda risk ilkesi gereince tazminata hkmetmektedir51.

bb. Tehlikeli let ve Silahlardarenin kulland ateli silahlar gibi tehlike arzeden letler nedeniyle

meydana gelen zararlardan, darenin kusursuz olarak sorumlu olduu kabul 47 RCC, age., s.34; LONG/WEL/BRABANT/ DELVOLV/GENEVOS, age., s.216-217.48 Bir istasyonda cephane dolu bir vagonun patlamas olaynda kusursuz sorumluluu kabul

etmitir. Conseil dEtat, 21 Octobre 1966, Ministre des Armes c/ SNCF, RDCE 1966, s.557, CHAPUS, age., C.I, s.1312 (PALLET, age., s.130; LEBRETON, age., s.355). Buna muk-bil havai fi ekler iin yaplan fzelerin atelenmesi olaynda, meydana gelen tehlikenin ku-sursuz sorumluluk iin yeterli arlkta olmad gerekesiyle kusursuz sorumluluu kabil etmemitir.

49 Dantay 6. Dairesi, E.1950/1631, K.1952/84, T.17.1.1952, DKM.54-57, s.486 (GZB-YK/DNER, age., s.110); Dantay 12. Dairesi, E.71/1718, K.73/330, T.13.2.1973, G-ZBYK/DNER, age., s.116.

50 Dantay 10. Dairesi, E.96/3996, K.97/2544, T.23.6.1997, DD.95, s.637: ...Gelien tekno-loji ve ihtiyalara bal olarak idarenin yrtt hizmetlerin bazlarnn, bnyesinde risk tad grlmektedir. te iinde hizmetin zelliinden kaynaklanan risk bulunan faaliyet-lerden dolay gerek bu faaliyeti yrten idare ajanlarnn gerekse hizmetten yararlananlarn ya da nc kiilerin uradklar zararlarn kusursuz sorumluluk ilkesine gre tazmini ge-rekmektedir. ... Bomba imhas riskli hizmetlerdir. Yani idarece btn nlemler, ara, gere ve personel salansa bile ayn sonu doabilecektir. Bu nedenle bomba imhas nedeniyle mey-dana gelen lm olayndan dolay ilgililerin urad zararn idare mahkemesi kararnda belirtildii gibi hizmet kusuru ilkesine gre deil, yukarda aklanan kusursuz sorumluluk ilkesine gre tazmini gerekmektedir....

51 AYM 2. Dairesi, E.92/868, K.93/224, T.13.5.1993, ZGLDR, age., s.235; AYM 2. Dairesi, E.2001/553, K.2001/813, T.31.10.2001, AYMD, Sy.17, Kitap.2, s.1132: ... Silah-l Kuvvetler tarafndan yerine getirilen baz hizmetlerle, hizmetin ifas srasnda kullanlan silah, top, mhimmat, bomba gibi ara gereler, yaplar gerei hem ilgililer hem de n-c kiiler iin tehlike arzederler. Bunlarn tad tehlikelerin ne zaman ortaya kacan tahmin edip nceden tedbir alarak nlemek mmkn olmadndan; bu gibi tehlike tayan hizmetlerle ara ve gerelerden salanan yararlar nasl ki bunlarn sahibine ait oluyorsa, doan zararlar da onlarn sahibine ait olmaldr eklinde ifade edilebilecek olan risk il-kesinin bir gerei olarak, davaclarn urad zararlarn hizmetin sahibi idare tarafndan karlanmas gerektii sonucuna varlmtr....

460


edilmektedir52. Fransz Dantay 1949 tarihli Lecomte53 kararnda polisin p-heliyi durdurmak iin ate etmesi sonucu, o civardaki bir kiinin yaralanmas olaynda bu husus ortaya konmutur. Yine Franquette et Daramy kararnda54 suluyu yakalamak iin ate etmesi sonucu orada bulunan bir kiinin yaralan-mas olaynda, ateli silahlarn kullanmnn, kiiler ve mallar asndan bir tehlike oluturduundan bahisle, darenin kusursuz olarak sorumlu olacana karar verilmitir.

Trk idari yarg uygulamasnda da tehlikeli let ve silahlarn kullanlma-s nedeniyle meydana gelen zararlarda darenin kusursuz sorumluluu kabul edilmektedir. Baz rnekleri u ekilde sralayabiliriz.

Eitim alannda bir jandarma erinin, temizlerken silahnn atelenmesi ne-ticesinde 20 metre ileride bulunan bir evde bulunan bir kiinin yaralanmasna dierinin de lmne sebep olmas olaynda55, gvenlik gleri ile terristler arasnda kan atmada bir kiinin evinin zarar grmesi olaynda56, iki gurup arasnda kan atmaya mdahale eden kolluk glerinin atei sonucunda, olayla ilgisi olmayan bir kiinin lmesi olaynda57 tehlikeli eylerin kullanm nedeniyle risk sorumluluuna hkmedilmitir.

cc. Bayndrlk TesisleriSu, gaz, elektrik gibi tehlikeli bayndrlk tesislerinden58 kaynaklanan, kul-

lanclarn ve nc kiilerin maruz kald istisnai zararlar bakmndan da-renin kusursuz sorumluluu kabul edilmektedir59. Fransz Dantay elektrik

52 CHAPUS, age., C.I, s.1312; DE LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age., C.I, s.999-1000; PALLET, age., s.131; FRIER, age., s.476; LEBRETON, age., s.355; PALLET, age., s.130;VEDEL/DELVOLV, age., C.I, s.598-599; DE FORGES, age., s.296; GZLER, age., C.II, s.1078.

53 Conseil dEtat, 24 Juin 1949, Lecomte, RDCE 1949, s.307, CHAPUS, age., C.I, s.1312 (PA-LLET, age., s.131; RCC, age., s.63).

54 Conseil dEtat, 24 Juin 1949, Franquette et Daramy , RDCE 1949, s.307, CHAPUS, age., C.I, s.1312 (PALLET, age., s.131).

55 Dantay 10. Dairesi, E.95/2598, K.95/5629, T.15.11.1995, GZLER, age., C.I, s.1082.56 Dantay 10. Dairesi, E.82/4042, K.83/1823, T.5.10.1983, DBB.57 Dantay 10. Dairesi, E.82/3584, K.85/455, T.7.3.85, DBB.58 Bayndrlk tesisleri bayndrlk eserleri (ouvrages publics) ve bayndrlk ileri (travaux

publics) ifade etmektedir. Bayndrlk eseri, kamu yararna tahsis edilmi, insan almas sunucu yaplm, yol, kpr, baraj, boru hatt, elektirik hatt, hizmet binas gibi gayri men-kulleri, bayndrlk ileri ise, kamu yarar amacna ynelik olarak kamu tzel kiisi hesabna yrtlen yol, kpr, baraj, hizmet binas inaat gibi faaliyetleri ifade etmektedir (GZLER, age., C.II, s.1113-1114, dpn:851,852).

59 CHAPUS, age., C.I, s.1313; DEBBASCH, age., s.580; PALLET, age., s.132; DARCY, age.,

461


direk ve hatlarnn60, gaz tesislerinin61, su borusu ve kanallarnn62 meydana getirdii zararlardan dolay darenin kusursuz sorumluluuna hkmedilmitir.

Trkiyede Dantay bu tr hizmetlerde kusursuz sorumluluu kabul et-mekte ve uygulamaktadr. 1962 tarihli bir kararda bu husus u ekilde form-le edilmitir: ... Bayndrlk ilerinin ifas neticesinde meydana gelen tesis ve eserler, topluluun faydaland bir iktisap tekil ettiine gre, bu yzden ferdin zarara uramas halinde, bu zarar topluluun nefine katlanlm bir fedakrlk nitelii ald cihetle mme mkellefi yetleri karsnda eitlii sa-lamak iin devaml ve istisnai karakterde olan ferd zararlar telfi etmek hak-kaniyet ve nesafetin bir icabdr. ...63.

Kopan elektrik telinin bir kiinin lmne sebebiyet vermesi olaynda64, frtnal bir gecede yolda yryen vatandalarn, sokak lambalarnn yanma-mas nedeniyle birisinin yere dmesi ve onu kaldrmaya alan dierinin kopmu elektrik telini tutarak lmesi65 olaynda kusursuz sorumlulua hk-medilmitir. Yine Yol yapm faaliyetleri dolaysyla toprak kaymas sonucun-da arazinin tarmsal ynden kullanlamaz duruma gelmesi66 olaynda darenin kusursuz sorumluluuna hkmedilmitir.

dd. Kan rnlerinin NakliFransz hukukunda, kan rnleri (produits sanguins)nin nakilleri sebe-

biyle bulaan hastalklar (zellikle ADS virs) sebebiyle uranlan zarar-lar bakmndan, darenin kusursuz sorumluluu kabul edilmektedir67. Fransz Dantay 1995 tarihli NGuyen, Jouan ve Pavan kararlarnda, kan aktarm merkezlerinin (cente de transfusion), saladklar kan rnlerinin kt ka-

s.104; DE FORGES, age., s.310; LEBRETON, age., s.357; PESER, age., s.205; DUPUS/GUDON/CHRTEN, age., s.553; ESN, Esas, s.139; GZLER, age., C.II, s.1084.

60 Conseil dEtat, 25 Janvier 1929, Socit du gaz Beauvais, D.1929.3.35, CHAPUS, age., C.I, s.1313 (PALLET, age., s.132); Conseil dEtat, 12 Janvier 1934, Soc. Des forces motrices du Haut-Rhin, S 1934.3.81, CHAPUS, age., s.1312.

61 Conseil dEtat, 1 Mai 1942, Soc. Du gaz et de llectricit de Marseille, RDCE 1942, s.142 , CHAPUS, age., C.I, s.1313 (PALLET, age., s.132).

62 Conseil dEtat, 18 Dcembre 1953, Gain, RDCE 1953, s.570, CHAPUS, age., C.I, s.1313 (PALLET, age., s.132).

63 Dantay Dava Daireleri Genel Kurulu, E.60/177, K.62/108, T.16.2.1962, Esin, Esas, s.140-141.64 Dantay 12. Dairesi, E.69/1430, K.73/609, T.28.2.1973, KARAVELOLU, age., C.I, s.260.65 Dantay 11. Dairesi, E.74/2247, T.74/2404, T.11.12.1974, DD.18-19, s.610.66 Dantay 12. Dairesi, E.67/781, K.68/803, T.8.4.1968, ESN, Esas, s.198.67 CHAPUS, age., s.1315; PALLET, age., s.130; LEBRETON, age., s.355; FRIER, age.,

s.476; DARCY, age., s.104; PESER, age., s.207; DEBBASCH, age., s.581.

462


litesinden dolay meydana gelen zararlardan, kusursuz olsalar dahi sorumlu olacaklarna karar vermitir68.

Kan rnlerine ilikin hizmetlerde de Trk Dantay hizmet kusuru esaslarn uygulamaktadr. rnein 1999 tarihli bir kararda, SSK hastanesin-de69 srdrlen hemodiyaliz seanslar srasnda saptanan anemi nedeniyle kan verilmesi srasnda, bu kanlardan bulaan ADS virs nedeniyle lm iddi-asyla alan davada, uranlan zararlarn hizmet kusuruna dayal olarak taz-minine karar verilmitir70. Bu karara gre, kan rnleri zerinde gerekli tm incelemeler yaplp gvenli ise kullanmna izin verilmelidir. ayet idare bu dikkat ve zeni gstermemi ise, hizmet kusuru gstermi olacak ve sorumlu tutulacaktr. Ancak gerekli tm dikkat ve zeni gstermesine ramen zarar yine de gereklemi ise, dare bundan sorumlu olmayacaktr. Dolaysyla za-rar, zarar grenin zerinde kalacak demektir. Bu bakmdan bu tr riskli tbb faaliyetlerde darenin kusursuz sorumluluu kabul edilmeli ve bu ynde uy-gulama yaplmaldr.

ee. darenin Tatlardarenin kara, deniz, hava ve demir yolu aralarnn yol at zararlardan

dolay darenin kusursuz sorumluluunun kabul edilmesi gerekir. Zira bu tr tatlar da tadklar yksek riskler nedeniyle tehlikeli letler kapsam ie-risinde yer alrlar71.

Trkiyede yarg itihatlarna baktmzda darenin tatlarndan kaynak-lanan zararlar bakmndan, darenin kusursuz sorumluluunun kabul edildii-ni grmekteyiz72.

dareye ait uan bir evin bahesine derek ocuun lmne sebep ol-

68 Conseil dEtat Assemble, 26 Mais 1995, NGuyen, Jouan ve Pavan ( karar), RDCE 1995, s.221-222, CHAPUS, age., C.I, s.1315 (PALLET, age., s.155). Ayn ynde kararlar iin bkz. Conseil dEtat, 16 Juin 1997, Assist. Pupl. Hpitaux de Paris, RDCE 1997, s.242; CAA Lyon, 2 Octobre 1997, Mme Carlotti, LPA Mai 1998, No.55; TA Paris, 22 Octobre 1997, Ep. Panier, LPA Novembre 1997, No.93, CHAPUS, age., C.I, s.1315.

69 SSK hastanelerinde yrtlen hizmet nedeniyle ADS virs bulamas nedeniyle uranlan zararlar nedeniyle alan davalarda Yargtay ,adl yargy grevli bulmaktadr. Bkz. Yargtay 4. Hukuk Dairesi, E.2000/182, K.2001/10071, T.23.10.2001, BEREKET BA, agt., s.225.

70 Dantay 10. Dairesi, E.97/5590, K.99/6207, T.22.11.1999, BEREKET BA, agt., s.225. 71 GZLER, age., C.I, s.1087.72 GZLER, age., C.I, s.1087; GRAN Sait, 1965-1969 Aras Uyumazlk Mahkemesi Ka-

rarlarna Gre Askeri Tat Aralarnn Sebep Olduu Tazminat Davalarnda Grev Mesele-si, Mukayasali Hukuk Aratrma Dergisi, Yl.3, Sy.5, stanbul 1969, s.327-329.

463


mas olaynda73, uu srasnda motorlardan birisine ku girmesi sonucu ua-n dmesi sonucu uakta bulunan kiinin lmesi olaynda74 iskeleye bal bir hcumbotunun bilinmeyen bir sebeple patlamas sonucu gayrimenkuln camlarnn krlmas olaynda75 lokomotiften dklen atein rzgrla yaylma-s sonucu demiryolu kenarndaki bir harmann yanmas olaynda76, kusursuz sorumlulua hkmedilmitir.

Hemen belirtmek gerekir ki, karayolu aralarnn sebep olduu zararlar bakmndan zel hukuk hkmleri uygulanmaktadr. Bu konu Fransada 1957 tarihli kanunla dzenlenmi ve adl yargnn grevine verilmitir77. Trkiyede de 2918 sayl Karayollar Trafi k Kanununun (KTK) 106. maddesine gre, dareye ait motorlu tatlarn sebep olduu zararlardan dolay, KTKda dzen-lenen iletenin hukuk sorumluluu hkmleri uygulanr. Kanunun 85. mad-desine gre bu sorumluluk da zel hukuktaki risk (tehlike) sorumluluudur78. Uyumazlk Mahkemesine gre de, idarenin motorlu aralarnn sebep olduu kazalardan dolay alacak davalar adl yargda grlr79. retide darenin sorumluluu konusunda, risk esas varken, aralar nedeniyle meydana gelen zararlar bakmndan, zel hukuktaki risk sorumluluuna gidilmesi eletiril-mektedir80.

b.Tehlikeli Yntemlerdarenin uygulad kimi yntemler, ierisinde risk barndrmas nedeniy-

le, uygulanan bu yntemler nedeniyle uranlan zararlarn tazmininde, kusur-suz sorumluluk esaslar uygulanmaktadr. Fransz Dantay 1956l yllardan buyana bu hususta bir itihat oluturmutur81.

aa. Gen Sulularn EitimiGen sulular, topluma kazandrmann bir paras olarak zaman zaman

dar salverildiklerinde yahut eitim kurumundan kaarak dar ktklarn-73 Dantay 12. Dairesi, E.75/805, T.78/262, T.15.2.1978, KARAVELOLU, age., C.I, s.258.74 Dantay 12. Dairesi, E.67/1689, K.71/1008, T.20.4.1971, ESN, Esas, s.138.75 Dantay 12. Dairesi, E.68/868, K.71/427, T.24.2.1971, ESN, Esas, s.137.76 Dantay 12. Dairesi, E.69/3328, K.71/2770, T.30.11.1971, ESN, Esas, s.138.77 DE LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age., C.I, s.999. 78 Ara iletenin tehlike sorumluluu konusunda ayrntl bilgi iin bkz. EREN, age., s.631 vd.79 Uyumazlk Mahkemesi, E.95/13, K.95/15, T.17.4.1995, RG.17 Mays 1995-22286.80 GRAN, Askeri Tat Aralar, s.332.81 CHAPUS, age., C.I, s.1315; PALLET, age., s.133; FRIER, age., s.476; LEBRETON, age.,

s.356; VEDEL/DELVOLV, age., C.I, s.600; DE LAUBADRE/VENEZA/GAUDEMET, age., C.I, s.1000; GZLER, age., C.II, s.1094.

464


da, nc kiilere zarar verici eylemlerde (yama, saldr, arama alma vs.) bulunduklar grlmektedir82

Fransz Dantay 1956 tarihli Thouzellier kararnda, gen sulularn d-ar salnmasnn nc kiiler iin ar ve zel bir risk (un risque spcial et grave pour les tiers) oluturduuna ve dolaysyla sz konusu zararlar bakmndan devletin, kusursuz olarak sorumlu olduuna karar vermitir83.

bb. Akl Hastalarnn Deneme klarAkl hastalarnn, tedavinin bir paras olarak toplumsal yaama intibak

etmelerine yardmc olmak zere tedavi kurumlarnn dna, deneme k-lar yntemi uygulanmaktadr84. Bu ekilde deneme k yaptrlan akl hastalarnn darda nc kiilere zarar vermesiyle ilgili olarak Fransz da-ntay 1967 tarihli Dpartement de la Moselle kararnda akl hastalarnn de-neme klar srasnda nc kiilere verdikleri zararlardan dolay devletin kusursuz olarak sorumlu olacana karar verilmitir85.

cc. Mahkumlara Verilen kma zinleriMahkumlara, sosyal yaama tekrar kazandrmak amacyla kma izinle-

rinden yararlanarak dar kan mahkumlarn yeni sular ilemesiyle zararlar vermesi durumunda, Fransz Dantay 1981 tarihli Theys karar ile kusursuz sorumluluk ilkesinin uygulanacana karar vermitir86.

Fransz idari yargs bu itihadn daha da genileterek, kusursuz sorum-luluk esaslarnn artl salverme ve yar-zgrlk konumuna braklan mahkumlar asndan da kusursuz sorumluluk esaslarnn kabulne karar ve-rilmitir. nce Strasbourg dare Mahkemesi87, arkasndan Dantay88 bu ynde itihat oluturmutur.82 CHAPUS, age., C.I, s.1315; LEBRETON, age., s.356; PALLET, age., s.133; PESER, age.,

s.206.83 Conseil dEtat, 3 Fvrier 1956, Thouzellier, RDCE 1956, s.49, CHAPUS, age., C.I, s.1315

(PALLET, age., s.133; LEBRETON, age., s.356).84 CHAPUS, age., C.I, s.1316; PALLET, age., s.134; GZLER, age., C.II, s.1095.85 Conseil dEtat, 13 Juillet 1967, Dpartement de la Moselle, RDCE 1967, s.341, CHAPUS,

age., C.I, s.1316 (PALLET, age., s.134).86 Conseil dEtat, 2 Dcembre 1981, Garde des Sceaux c/ Theys, RDCE 1981, s.456, CHA-

PUS, age., C.I, s.1317 (PALLET, age., s.134).87 Tribunal Administratif de Strasbourg, 17 Mai 1984, Banque populaire de la rgion cono-

mique de Strasbourg,, D 1985, IR, s.333, CHAPUS, age., C.I, s.1317.88 Conseil dEtat, 29 Avril 1987, Gerde des Sceaux c/Banque populaire de la rgion cono-

mique de Strasbourg, RDCE 1987, s.158, CHAPUS, age., C.I, s.1317 (PESER, age., s.206; PALLET, age., s.134.

465


dd. Tehlikeli Tbb YntemlerHastanelerde uygulanan olaann dnda tehlikeli tbb yntemlerin uy-

gulanmasndan doan zararlar bakmndan da risk sorumluluu kabul edil-mektedir. Bu husus ilk defa Lyon dar stinaf mahkemesinin 1990 tarihli Consorts Gomez karar ile gndeme gelmitir. Bu kararda sonular nceden bilinmeyen ve yaamsal bir deer tamayan tbb yntemden dolay dare-nin kusursuz sorumluluu yoluna gidileceine karar verilmitir89. Belirtildii zere kusursuz sorumluluun sz konusu olabilmesi iin bir kere, uygulanan tbb yntemin sonularnn nceden bilinmeyen bir yntem olmas gerekir. Bu bakmdan sradan ve denenmi tbb yntemler kusursuz sorumluluktan ziyade kusura dayanan sorumluluk esaslarna tabidir. kinci olarak risk so-rumluluunca kusursuz sorumlulua yol aan tbb yntemin, hastay yaat-mak iin son are olarak uygulanan bir yntem olmamaldr. Eer hastay yaatmak iin son are ise, burada ancak kusura dayal sorumluluk esaslar uygulanr. Son olarak ortaya kan zararn istisnai ve anormal derecede ar olmas gerekir90.

Fransz Dantay 1993 tarihli Bianchi kakarnda, bir hastaln tehis ve tedavisi iin zorunlu olan ancak sonucu tam olarak bilinmeyen tbb yntem-lerden kaynaklanan zararlar bakmndan darenin kusursuz sorumluluuna hkmetmitir91.

c. Tehlikeli Durumlar Burada sz konusu edilen tehlikeli durum, bir kamu grevlisinin stlen-

dii riskli bir grev nedeniyle, kamu grevlisinin yaknnn (rnein einin, ocuunun) veya mallarnn maruz kald zararlar ifade etmektedir92. Bu ko-nuya ilikin baz rnekler verelim.

Hamile bir retmen, okulda bagsteren kzamk salgn neticesinde k-zamk olur, bundan etkilenen bebek baz oluum bozukluklar ile dnyaya ge-lir. Burada retmenin stlendii riskli grev nedeniyle bebek tehlikeli bir durumda kalm ve zarara maruz kalmtr. Bebein kar karya kald bu anormal ve zel risk sebebiyle darenin kusursuz sorumluluuna hkmedil-

89 CAA Lyon, 21 Dcembre 1990, Consorts Gomez, RDCE 1990, s.498, CHAPUS, age., C.I, s.1318 (PASER, age., s.206).

90 CHAPUS, age., C.I, s.1318; GZLER, age., C.II, s.1096.91 Conseil dEtat, 9 Avril 1993, Bianchi, RDCE 1993, s.127, CHAPUS, age., C.I, s.1318.92 GZLER, age., C.II, s.1097.

466


mitir93. Burada retmenin urad zarar, meslek risk iinde mtalaa edilir ve aada zerinde durulacaktr.

Bulac nitelikteki ADS hastalarnn tedavi edildii bir klinikte alan hemireye ADS virs kapar ve virs cinsel iliki yoluyla hemirenin eine de bular. Hemirenin kocas bakmndan, einin byle bir yerde alyor olmas olaanst ve zel bir risk oluturduundan, meydana gelen zarardan darenin kusursuz olarak sorumlu olacana karar verilmitir94. Burada da hemirenin u-rad zarar meslek risk oluturur ve aada ayrca incelenecektir.

d. Meslek RisklerMeslek risk, tehlike ilkesinin meslek kazalar alannda uygulanmas bi-

imidir95. Kamu grevlileri96 yrttkleri hizmet nedeniyle baz tehlikeli du-rumlarla karlaabilirler, eitli zararlara maruz kalabilirler. rnein grevini yaparken bir i kazas (accident du travail) yahut bir meslek hastal (ma-ladie professionnnelle) nedeniyle sakatlanp zarar grebilirler. te bu tr zararlar meslek risk ilkesince kusursuz sorumluluk esaslarna gre darece tazmin edilir97. Kamu grevlileri kavram, darenin kamu hizmetlerinin yr-tlmesinde istihdam ettii iiler, memurlar ve ykmller olabilir98.

darenin istihdam ettii kiilerin, yrtlen faaliyet nedeniyle zarar gr-mesi durumunda darenin kusursuz sorumluluuna yol amas, Fransz Da-ntaynn 1895 tarihli Cames99 karar ile kabul edilmitir100. Karara konu olan olayda dareye ait Tarbes tersanesinde bir ii, balyozla bir demiri dverken, kopan demir paras sol eline isabet ederek sakatlanmas olaynda dareyi Bay Camese tazminat demeye mahkm etmitir101.

93 Conseil dEtat, 6 Novembre 1968, Dme Saulze, RDCE 1968, s.550, CHAPUS, age., C.I, s.1320 (PESER, age., s.206; DARCY, age., s.106).

94 Tribunal Admisitratif de Paris, 20 Dcembre 1990, Ephoux B., RDCE 1990, s.514, CHA-PUS, age., C.I, s.1320.

95 GNDAY, age., s.331.96 PALLET, age., s.145; LEBRETON, age., s.358; CHAPUS, age., c.I, s.1321; VEDEL/DEL-

VOLV, age., C.I, s.602; DEBBASCH, age., s.581-582; DARCY, age., s.106; GZLER, age., C.II, s.1098.

97 GZLER, age., C.II, s.1098.98 DEBBASCH, age., s.582. 99 Conseil dEtat, 21 Juin 1895, Cames, RDCE 1895, s.509, CHAPUS, age., C.I, s.1321 (PA-LLET, age., s.127; DARCY, age., s.22

100 CHAPUS, age., C.I, s.1321; PALLET, age., s.145; LEBRETON, age., s.358; VEDEL/DEL-VOLV, age., C.I, s.602.

101 LONG/WEL/BRABANT/ DELVOLV/GENEVOS, age., s.40; DUEZ, age. s.69.

467


Cames karar ile ortaya kan bu nemli itihadn akabinde kamu g-revlilerinin olaydaki gibi mesleki riskler dolaysyla zarar grmeleri halinde bunun tazminine ynelik Kazalar Hakkndaki 8 Nisan 1898 Tarihli ka-nun karlmtr102. Dolaysyla kamu kesiminde alan iiler ve memurlar asndan eitli sosyal gvenlik kurumlar oluturulmu ve alanlar bu tr meslek risklere kar sosyal gvenceye alnmtr.

Meslek risk sonucu ortaya kan zararlar kanunla ngrlen sosyal g-venlik tazminatlar ile karlanm olsa bile, Dantayn yaklam alan tazminat davalarna baklmas gerektii ynndedir103. Ancak tespit edilen tazminat miktarndan, kamu grevlisine eitli kanunlarca ngrlen sosyal gvenlik yardm ve deneklerinin dlmesi gerektiine104, ayet sosyal yar-dmlar zararn tamamn karlyorsa, ancak o zaman davann reddedilmesi gerektiine105 karar vermektedir.

Dantay, yrtlen meslein risklerinden doan zararlarda, kusursuz so-rumluluk esaslarn uygulamaktadr. Kiinin elektrikli ekmek frnn tamir ederken, elinin bilmeyerek rezistansa demesi ve elektrik akmna kaplarak lmesi olaynda106, bir vagondan gelen vuruntunun nedenini renmek iin, tren hareket halindeyken kapy ap bakmak isteyen makinistin dmesi ola-ynda107 kusursuz sorumlulua hkmedilmitir.

Trkiyede baz meslekler asndan tadklar risk nedeniyle, alan-larn grevleri nedeniyle uradklar zararlarn tazimini asndan zel yasal dzenlemeler yaplmtr. rnein, 5434 sayl TC. Emekli Sand Kanunun m.55, 56)108, 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanunu ( m.52, 65), 3713 sayl Te-102 DUEZ, age., s.70.103 GZBYK/TAN, age., C.I, s.703; ZGLDR, darenin Hukuki Sorumluluu ve

Tam Yarg Davalar, ZAY, Gnnda, s.744.104 Dantay 10. Dairesi, E.95/3321, K.95/4995, T.26.10.1995, DD.91, s.1103; Dantay 10. Da-

iresi, E.95/3321, K.95/4995, T.26.10.1995, DD.91, s.1102; Dantay 10. Dairesi, E.96/3996, K.97/2544, T.23.6.1997, KARAVELOLU, age., C.I, s.310.

105 Dantay 10. Dairesi, E.95/7754, K.97/1071, T.31.3.1997, DD.94, s.690.106 Dantay 12. Dairesi, E.68/374, K.69/895, T.8.5.1969, ESN, Esas, s.151.107 Dantay 12. Dairesi, E.68/989, K.70/2493, T.22.12.1970, ESN, Esas, s.151-152. Bu kararda

zarar grenin mterafi k kusurunun varl nedeniyle belirlenen tazminat miktarndan zarar grenin kusuru nisbetinde eksiltme yaplmas gerei zerinde de durulmutur.

108 Madde 56: Muvazzaf, yedek ve gnll erlerin silah altnda bulunduklar esnada veya celp ve terhislerinde (Serbest sevkler dahil) sevkleri srasnda, Yedek Subay okulu rencilerinin gerek okulda, gerek okuldan evvelki hazrlk ktasnda vazife malul olmalar halinde, kendilerine, renim durumlarna gre, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 36 nc maddesinde tespit edilen giri derece ve kademe tu-

468


rrle Mcadele Kanunu (m.21 ve devam) ve 2330 sayl Nakdi Tazminat ve Aylk Balanmas Hakknda Kanun109 bunlardan balcalardr.

e. Kamu Hizmetinin Geici Grevlilerinin Urad ZararlarBaz durumlarda kamu hizmetinin yrtlmesine kamu grevliler dn-

daki kiiler, kendi isteiyle veya talep zerine, cret karlnda yahut kar-lksz itirak edebilmektedirler. te bunlara geici grevliler (ariz ibirlik-iler (collaboreteur occasionnel) denilmektedir110. rnein, bir evde kan yangnn sndrlmesine yardm eden, sulunun yakalanmasna itirak eden, boulmak zere olan kiiyi kurtarmaya alan, trafi k kazas yapm olan bir kiiyi kendi arac ile hastaneye tamaya alan kii geici grevlilerdirler.

Sz konusu bu kiiler, kamu hizmetinin yrtlmesine katkda bulunur-ken bir zarara maruz kalrsalar (rnein yangn sndrmeye alan kiinin yaralanmas gibi), ortaya kan bu zararlar nasl telafi edilecektir?

Fransz Dantaynn 1946 tarihli Commune de Saint-Priest-La-Plaine ka-rarna. konu tekil eden olayda, bir kasabadaki enlikte, belediye bakannn talebi zerine havai fi ek atlmas iini stlenen kiilerin, havai fi eklerin, bi-linmeyen bir nedenle atlmalarndan nce patlamas nedeniyle yaralanmas olaynda, kiilerin kamu hizmetine katlmalar nedeniyle uradklar zararla-rn, kusursuz sorumluluk esasnca darece karlanmasna karar verilmitir111. Yine yangn sndrmeye gnll katlan kiinin yangnda yaralanmas112, su-lularn yakalanmasna yardm eden kiinin, bu esnada yaralanmas113 olayla-rnda, darenin kusursuz sorumluluuna hkmedilmitir.

Trkiyede Dantayn, grevleri olmad halde kamu hizmetlerinin y-

tarlarnn, daha nce Devlet Memuriyetinde bulunmu olanlardan kazanlm hak aylklar veya emekli keseneine esas aylklar, sz edilen giri derece ve kademe tutarnn zerinde olanlara bu aylklar emeklilik gsterge tablosunda karl olan derece ve kademe tutarnn,% 70i zerinden aylk balanr.

109 RG:6.11.1980- 17152110 CHAPUS, age., C.I, s.1322; PALLET, age., s.147; DARCY, age., s.106; FORGES, age.,

s.307; DEBBASCH, age., s.582; DUPUS/GUDON/CHRTEN, age., s.555; PESER, age., s.207; FRIER, age., s.479; LEBRETON, age., s.359; VEDEL/DELVOLV, age., C.I, 603; GZLER, age., C.II, s.1106.

111Conseil dEtat, 22 Novembre 1946, Commune de Saint-Priest-La-Plaine, RDCE 1946, s.279, CHAPUS, age., C.I, s.1322 (PALLET, age., s.147; RCC, age., s.58).

112 Conseil dEtat, 30 Novembre 1946, Faure, RDCE 1946, s.245, CHAPUS, age., C.I, s.1322 (PALLET, age., s.147).

113 Conseil dEtat, 17 Avril 1953, Pinguet, RDCE 1953, s.177, CHAPUS, age., C.I, s.1322 (PALLET, age., s.147).

469


rtlmesine katlan kiinin maruz kald zararlardan darenin kusursuz olarak sorumlu olduu ynnde karar verdii belirtilmektedir114. Bu konuya ilikin rnek karar tespit edemedik. Ancak 1967 tarihli bir karara konu olan olay, bu konuya rnek tekil etmekle birlikte, Dantay kusursuz sorumluluk deil, kusura dayanan sorumlulua karar vermitir.

Karara konu olan olayda, kz rencilere sarkntlk eden kiiye beki mdahale eder. Bu kiilerden birisi bekiyi yumruklar, silahn eken beki ahs kovalamaya balar, ahs bu sefer tala bekinin kafasna vurur ve beki yaralanarak yere der. Bekinin yere dtn gren bir kii, grevli ol-mad halde bekiye yardm etmek isterken, her naslsa bekinin silah ate alr, yardm itmek isteyen kii lr. lenin yaknlarnn at tazminat dava-snda Dantay, ... amme hizmetinin ifas ile grevlendirilen beki; kanunen icabetmedii halde beylim silahn ekmek ve kalabala ramen atee hazr hale getirmek suretiyle hizmetin kt ilemesine amil olmu,bu arada kusu-ru bulunmayan bir ferdin lmne sebebiyet vermitir... davacnn zararn mucip lm hadisesi, bir amme hizmetinin ifas srasnda, hizmet aracnn hizmet personeli tarafndan kusurlu surette kullanlmasyla neet etmi bulun-duundan, tazmin mkellefi yetinin de hizmetin asl sahibi olan idarece yerine getirilmesi icabeder... eklinde karar vermitir115.

III. SOSYAL RSK LKES GERENCE SORUMLULUK

1.Kavram Gnmzde toplumun iinde bulunduu sosyal, ekonomik ve siyasi ko-

ullarn neden olduu kitle hareketlerinin (toplant, gsteri yry vs.) ve savalarda sivil halkn maruz kald zararlarn, hibir kusuru bulunmayan bu kiilerin zerinde braklmasnn haka bir davran olmayaca dncesi, darenin sorumluluunun genilemesin yol aarak, sosyal risk ilkesini or-taya karmtr116. AZRAKa gre bu ilkenin hukuki temeli, DURANIN Sa-

114 GZBYK/TAN, age., C.I, s.705; GZBYK/TAN, age., C.II, s.703; GZB-YK/DER, age., s.119.

115 Dantay 12. Dairesi, E.65/4111, K.67/1591, T.16.10.1967, ESN, Esas, s.169 (ARMAAN, age., s.149; GZBYK/TAN, age., C.II, s.703).

116 AZRAK Ali lk, darenin Toplumsal Muhatara (Sosyal Risk) Kuramna Gre Kusursuz Sorumluluu, Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelimeler III. Sempozyumu, Ankara 12-13 Mays 1979, stanbul 1980, s.136-137; AKYILMAZ Bahtiyar, Sosyal Risk ve Uygulama Alan, GHFD, C.IX, Sy.1-2, 2005, s.186; ELKKOL Hseyin, darenin Objektif So-rumluluu, z.BD, Sy.2, zmir 1985, s.20; KANET Selim, zel Hukuk Alannda Top-lumsal Hasar Temeline Dayanan Sorumluluk, Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelimeler III. Sempozyumu, Ankara 12-13 Mays 1979, stanbul 1980, s.147.

470


vunduu117 imkn ve frsat eitlii; felsef kkeni ise Anayasann balang ksmnda yer alan dayanma ilkesidir118.

Sosyal risk, insanlarn birlikte yaamalarndan kaynaklanan kanlmaz tehlikeye dayandrlmaktadr. Toplumsal kargaalar, insanlar iin bir risk olu-turmaktadr. Bu riskler nedeniyle baz kiilerin maruz kald olaand ve is-tisnai zararlarn, yine toplumun geneli tarafndan (devlet tarafndan) karlan-mas gerei, sosyal risk teorisini oluturmaktadr119. Bu teori gereince, kitle hareketleri sonucunda meydana gelen zararlardan, dare kusursuz sorumluluk esaslarna gre sorumlu tutulabilecektir.

Sosyal risk sorumluluunun zellii, dier kusursuz sorumluluk ilkelerin-den farkl olarak, zarar ile idar faaliyet arasnda illiyet bann aranmama-s olarak ifade edilmektedir. lliyet ba bulunmad iin, gerekte darenin sorumluluunun da sz konusu olamayaca, ancak toplumsal bir faydann gerekletirilmesi amacyla, darenin sorumluluu yoluna gidildii ONAR ta-rafndan ifade edilmektedir120. Bu sorumluluk trnde, zarara sebep olan dav-ran, darenin ya da personelinin bir davran, darenin bir faaliyeti, riskli bir ara gereci, tesisi deil, dareye tamamen yabanc olan kiilerin eylemleridir. Bu yzden zarar ile idar faaliyet arasnda illiyet ba aranmamaktadr121. An-cak sosyal risk ilkesinin uygulanmas bakmndan, zararla idar faaliyet ara-snda bir illiyet ba aranmasa da, nc kiilerin davranlar neticesinde ortaya kan zararlardan darenin sorumlu tutulabilmesi iin, bu davranlar nlemek devletin grevlerinden olmasna karn, kusuru olmakszn nleye-memesi yahut daha byk zararlara yol amamak iin nlemekten kanm olmas aranmaktadr122.

Bu aklamalardan yola karak sosyal risk ilkesinin zelliklerini de u ekilde sralayabiliriz123:

(a) lliyet bann aranmamas: Sosyal risk ilkesinde, meydana gelen zarar ile idar faaliyet arasnda illiyet ba aranmamaktadr. Genel olarak bir kiinin, 117 DURAN, Trkiye daresinin, s.18 vd.118 AZRAK, Sosyal Risk, s.141.119 AZRAK, Sosyal Risk, s.136; ESN, Esas, s.155.120 ONAR, age., C.III, s.1744.121 ONAR, age., C.III, s.1744; AZRAK Sosyal Risk, s.137; ESN, Esas, s.155; AKYILMAZ,

Sosyal Risk, s.186; YAYLA, age., s.145; ATAY, dare Hukuku, s.591;122 AZRAK, Sosyal Risk, s.138; ARMAAN, age., s.163.123 AZRAK, Sosyal Risk, s.137 vd; AKYILMAZ, agm., s.187.

471


belli bir zarardan sorumlu tutulabilmesi iin, zararla sorumlu tutulan kiinin davran arasnda bir neden sonu ilikisi (illiyet ba) bulunmas zorunludur. Ancak sosyal risk teorisin bu kuraln istisnasn oluturmaktadr. Ancak bu kabule hukuki bir temel bulunmas mmkn gzkmemektedir. Zarara sebep olan ilem ya da eylem darenin deilse, meydana gelen zarardan neden dare sorumlu tutulmaktadr? Bu sorunun cevab verilememektedir124.

(b) Sorumluluun dareye yklenilmesi: Sosyal risk ilkesine gre darenin tazmin ykmnn domasna neden olan zarar, darenin nlemesi gerektii halde kusursuz olarak nleyememesinden yahut daha byk zararlarn olu-masna engel olmak iin nlemekten ekinmesinden kaynaklanmaldr125.

(c)Zararn bir arada yamann kanlmaz sonucu olmas: Bireyler, kitle hareketleri, sava, saldr ve kargaa gibi olaylardan zarar grebilmektedir-ler. Zarar douran etken kimi zaman vatanda olduklar devletin politikalar, kimi zaman da ayn devletin vatandalarndan bir ksmnn siyas ve sosyal davranlar olabilmektedir. Bireyler salt o toplumun bir yesi olduklarndan dolay, hibir zaman ierisinde yer almadklar, mcadele ya da hesaplama-lar yznden zarara maruz kalabilmektedirler126. te sosyal risk ilkesi, bu tr olaylardan baz kiilerin grd olaand zararlarn, toplumun dier yele-ri tarafndan paylalmas gereini ifade etmektedir.

te yandan sosyal adalet ilkesine dayandrlan, sosyal risk ilkesinin sosyal adalet ilkesine de uygun olmad ifade edilmektedir. Topluma ynelik tehdit karsnda zarara urayanlar eit iken, tazmini gereken zararlar dikkate alnd-nda farkllklar doabilmektedir. Sosyal bir olaydan zarar gren iki otomo-bilin deerleri ok farkl olabilmektedir. Ayn tehditten meydana gelen zarar ok fakl ve denecek tazminat da buna gre eit olmayacaktr127.

Bilindii zere illiyet ba, sorumluluun temel unsurlarndan birisidir. Zararla fi il arasnda bir neden sonu ilikisi yoksa sorumluluk da yoktur128. Yukarda da ifade edildii gibi, sosyal olaylardan kaynaklanan zararlar, da-renin davranndan deil, bu olaylar gerekletiren kiilerin davranndan

124 AKYILMAZ, agm., s.188.125 AZRAK, Sosyal Risk, s.138; AKYILMAZ, agm., s.188; ELKKOL, agm., s.21.126 AKYILMAZ, agm., s.189.127 AKYILMAZ, agm., s.189.128 CHAPUS, age., C.I, s.1220; DARCY, age., s.123; GZBYK/TAN, age., C.I, s.710;

GNDAY, age., s.335; GZLER, age., C.II, s.1213; TEKNAY/AKMAN/BURCUOLU/ALTOP, age., s.762; EREN, age., s.487; TANDAN, Mesuliyet, s.71.

472


kaynaklanmaktadr. Baka bir ifade ile zarar ile darenin davran arasnda bir illiyet ba bulunmamaktadr. Dolaysyla darenin sorumluluu da sz konu-su olamaz129. Sorumluluk hukuku asndan, illiyet ba zorunlu bir unsurdur. lliyet bandan bamsz bir hukuk sorumluluk tr mmkn deildir.

Sosyal olaylardan darenin sorumlu tutulabilmesi, sorumluluk teorisi asndan ancak ortada bir kusur varsa, yani dare sosyal olay nlemede bir kusur ilemise (kolluk tekilat, zararn nlenmesinde bir kusur ilemise) mmkndr. Ortada dareye yklenebilir bir kusur yoksa (zararn ortaya k-masn engelleyici gerekli tedbir ve nlemlerin hepsini almsa) sorumluluk ta olmayacaktr. Zarar verici toplumsal olaylar nleme, darenin en bata ge-len grevlerinden biridir. Eer dare, bu grevi yerine getirmede bir kusur ilemise, hizmet kusuru esaslarna gre meydana gelen zararlardan sorumlu tutulur. Bu bakmdan, sosyal risk ilkesi, bur kusursuz sorumluluk ilkesi olarak ele alnamaz130.

Sosyal olaylardan kaynaklanan olaand zararlar, zarar grenlerin stnde mi braklmaldr? Sosyal devlet ilkesi gereince bu zararlar tazmin edilmek isteniyorsa, sorumluluk teorisine dayandrlamaz. Yaplmas gereken bu tr za-rarlarn devlete karlanmasna ynelik zel yasal dzenlemeler yaplmasdr. Nitekim Fransada kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlarn, devlet tarafn-dan karlanmas hakknda yasal dzenleme yoluna gidilmitir. lkemizde de genel olarak tm olaylara uygulanr olmamakla birlikte baz yasal dzenleme-ler(3634 sayl Mill Mdafaa Mkellefi yetleri Kanunu, 2330 sayl Nakdi Taz-minat Kanunu ve 2629 sayl, Uu, parat, Denizalt, Dalg ve Kurbaalama Hizmetleri Tazminat Kanunu, 5233 sayl Terr ve Terrle mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakknda Kanun gibi) bulunmaktadr.

3. Fransz Hukukunda Durum1946 Anayasasnn balang blmnde ulusal felaketler karsnda tm

Fransz halknn sosyal dayanma iinde olduu vurgulanmaktadr. Bu ilke dorultusunda, sosyal olaylar nedeniyle bireylerin maruz kald olaan za-rarlarn, sosyal dayanma iinde tm toplum tarafndan karlanmas gerek-mektedir131. Bu bakmdan toplant ve gsteri yapanlarn sebep olduu zararlar bakmndan darenin sorumluluu kabul edilmitir132.129 GZLER, age., C.II, s.1116.130 GNDAY, age., s.332-333.131 FRIER, age., s.480.132 CHAPUS, age., C.I, s.1330; FRIER, age., s.477; DUPUS/GUEDON/ CHRETEN, age.,

s.556; LEBRETON, age., s.357.

473


Yukarda ifade edildii gibi, kitle hareketlerinden meydana gelen zararlar ile darenin davran arasnda illiyet ba bulunmadndan, bu alanda da-renin sorumluluunun sz konusu olabilmesi iin yasal dzenlemeye ihtiya vardr. Bu nedenle Fransada daha 1914 ylnda bu husus bir yasa ile dzen-lenmitir133. Bu yasada, yerel polis tarafndan nlenemeyen kitle hareketlerin-den dolay meydana gelen zararlar bakmndan belediyelerin kusursuz olarak sorumlu tutulmas ve davalarn adl yargda zmlenmesi dzenlenmektey-di134. 1983 ve 1986 tarihli kanunlarla bu konu yeniden dzenlenmi olup, k-k belediyelerin byk zararlar karlayamamas ve ulusal dayanma ilkesi gznne alnarak, sz konusu zararlarn devlet tzel kiisi tarafndan sosyal risk ilkesi uyarnca karlanmas ve kan uyumazlklarn da idar yargda grlmesi ngrlmtr135.

Fransz Dantay, kitle hareketleri (toplant ve gsteri yryleri) ne-deniyle meydana gelen zararlar bakmndan devlet tzel kiiliinin sosyal risk (risque socual) ilkesi gereince kusursuz sorumluluunu kabul etmekte-dir136. Yine kitle hareketleri dolaysyla zarar gren mterilerinin zararlarn karlayan sigorta irketlerinin, devlete rcu edebilecei ve devletinde bundan kusursuz sorumluluk esaslarnca sorumlu olduuna karar verilmitir137. 1983 tarihli kanunun 92. maddesi, kitle hareketinin yapld yer belediyesi, zararl sonularn ortaya kmamas iin gerekli nlemleri almam ise, devlet tzel kiisinin tazminat dedikten sonra, ilgili belediyeye rcu davas aabileceini de ngrmektedir138.

Kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlar bakmndan devlet tzel kiisi-nin kusursuz sorumluluunun bu Kanun gereince sz konusu olabilmesi iin aadaki artlarn bulunmas gerekmektedir139:

133 Fransada ayrca 1914 ve 1919 tarihli kanunlarla I. Dnya Savanda, 1946 tarihli kanunla da II. Dnya Savanda, olaand zararlara uram siviy Fransz vatandalarnn zararlarnn Devlet tarafndan karlanmas ngrlmtr. lk iki kanunda tazminatn verilmesi, yklan mesken ve fabrika gibi yerlerin tekrar yaplmas artna balanm, 1946 tarihli kanunda ise, lks mallarn tazmin edilmeyecei belirtilmitir. WALNE Marcel, Droit Administratif, Paris 1959, s.741.

134 CHAPUS, age., C.I, s.868; LEBRETON, age., s.357; FRIER, age., s.477.135 CHAPUS, age., C.I, s.1330; FRIER, age., s.477-478; LEBRETON, age., s.357; DE FOR-

GES, age., s.310.136 Conseil dEtat, 30 Juin 1999, Foucher, D 2000, SC, s.259, CHAPUS, age., C.I, s.1330.137 Conseil dEtat, 16 Fvrier 1990, Soc. GAN Incendie-accidents, RDCE 1990, s.36, CHA-

PUS, age., C.I, s.1330.138 CHAPUS, age., C.I, s.1331.139 CHAPUS, age., C.I, s.1331 vd.; LEBRETON, age., s.357; FRIER, age., s.478.

474


(a) Zararn kayna: Kusursuz sorumluluk esasnca tazmin edilmesi ge-reken zarar, bir toplant (rassemblemant), veya bir gsteri (attroupement) eklindeki kitle hareketinden domu olmas gerekir. Yani davran, kolektif bir nitelik tamaldr. Sz konusu kitle hareketinin amac ve konusu nemli deildir. Siyas, kltrel, meslek, sportif veya din olabilir. Toplanlan yerin de kamuya ak veya zel bir yer olmasnn da nemi bulunmamaktadr140. Gurubun bir iddet eylemi gerekletirmek zere bir araya gelmi bir ekip oluturmas da gerekir. Toplu davrann kurulu dzene kar bir bakaldr yahut isyan eklinde olmas da gerekmemektedir.

Ancak hemen belirtmek gerekir ki, srf belli bir su ilemek veya terrist eylem gerekletirmek iin bir araya gelen kiilerin verdii zararlar, bu kanun uygulamasnn kapsam dndadr. rnein Fransz Uyumazlk Mahkemesi, Orly havaalannda patlayc maddelerle yaplan saldry141, bir gurubun bir marketi yakmas eylemini142, 1983 tarihli kanunun ngrd kusursuz so-rumluluun kapsam dnda olduuna karar vermitir.

(b) Eylemin nitelii: Toplant veya gsteri yapanlarn davrannn, su tekil eden iddet eylemi (actes de violence) niteliinde olmas gerekir. Su tekil etmeyen eylemler bu Kanunun kapsam dndadr. rnein liseli -rencilerin snav k yol zerine oturmak zere gelmeleri ve bu arada bir yolcuyu itip kakarak yere drmeleri olay, daha sonra da polisin gelmesiyle dalmalar olay su tekil eden bir davran olarak kabul edilmemitir143.

(c) lliyet ba: Tazmini gereken zarar, kitle hareketinin dorudan ve ak bir sonucu olmaldr. Bu balamda kitle hareketi nedeniyle uranlan ticari zararlar da tazmin sorumluluu iinde yer almaktadr144.

3. Trk Hukukunda DurumTrk hukukunda, kitle hareketlerinden devletin sorumluluunu dzenle-

yen genel bir kanun bulunmamaktadr. Trkiyede toplant ve gsteri y-140 Tribunal des Confl its, 16 Novembre 1964, Etablissement Schenk et Cie, RDCE 1964, s.793,

CHAPUS, age., C.I, s.1331 (Bir deponun protestocular tarafndan igal edilmesi olay).141 Tribunal des Confl its, 24 Juin 1985, Prfet du Valde-Marne, RDCE 1985, s.537, CHAPUS,

age., C.I, s.1333.142 Tribunal des Confl its, 27 Juin 1988, Atablissement Leclerc, DA 1988. No.524, CHAPUS,

age., C.I, s.1333.143 Tribunal des Confl its, 12 Juins 1961, Dme Jean, RDCE 1961, s.867, CHAPUS, age., C.I,

s.1334.144 Conseil DEtat, 6 Avril 1990, Soc. Confi route et SNCF, RDCE 1990, s.95, CHAPUS, age.,

C.I, s.1335.

475


ryleri gibi kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlarn devlet tarafndan tazmin edilmesine ynelik bilinen tek yasal dzenleme, 6-7 Eyll 1955 tari-hinde stanbul ve zmirde meydana gelen sosyal olaylar nedeniyle kiilerin urad zararlarn tazminine ynelik 28 ubat 1956 tarih ve 6684 sayl ka-nundur145. O tarihte meydana gelen belli bir kitle hareketinden kaynaklanan zararlar iin yaplan bu dzenleme, ayn zamanda tazmin iin 65 milyon lira gibi bir st snr da koymutur146.

Genel bir yasal dzenleme bulunmad iin, sorunun zm itihatlara kalmaktadr. retide Dantayn bu konuda kusursuz sorumluluk esaslarn uygulamada tereddt etmesi nedeniyle, hi deilse kusur karinesinin be-nimsenmesi gerektii ifade edilmektedir147. Ancak bu neride, kusur karine-sinin yetersizlii nedeniyle eletirilmektedir148. Yine retide, kitle hareketle-rinden darenin sorumluluunu dzenleyen bir yasa bulunmasa bile, nceki hukukumuzda yer alan kasame149 uygulamasndan da yararlanarak, itihatla darenin kusursuz sorumluluunun kabul edilebilecei ileri srlmektedir150.

Dantayn bu konuya ilikin itihadnda ise belli bir sitemletirme ve tu-tarllk bulunmamaktadr. Bu tr kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlarn tazmininde, bazen kusursuz sorumluluk, bazen kusura dayanan sorumluluk esaslarna dayand gibi, bazen de bu tr zararlardan darenin sorumlu olma-yacana karar vermektedir151. Bu kararlardan baz rnekler aktaralm152.

145 AKYILMAZ, Sosyal Risk, s.187; ZGLDR, age., s.92; ARMAAN, age., s.165; GZ-LER, age., s.1118; AZRAK, Sosyal Risk, s.143.

146 AZRAK, Sosyal Risk, s.143.147 DURAN, Trkiye daresinin, s.43.148 AZRAK, Sosyal Risk, s.139. Yazara gre, kusur karinesi baz glkleri beraberinde ge-

tirmektedir. lkin, burada sz konusu edilen kusur karinesinin kesin bir karine (kat karine) mi, yoksa ispat yknn yer deitirmesine yol aan bir karine mi olduu sorusu gndeme gelmektedir. Eer kusur karinesi kesin, aksi ispatlanamayan bir karine ise, ortada zaten kusur yok demektir. Bu durumda kusur karinesi ile kusursuz sorumluluk arasnda pratik bakmdan bir fark bulunmamaktadr. Eer aksi ispatlanabilir bir karine ise, bu durumda sz konusu olan kusura dayal bir sorumluluktur.

149 ONAR, age., C.III, s.1745 . Bir yerde zarara urayan kimse, zarara sebep olan kiiyi bula-maz ise, bu zarar o yer halk arasnda taksim edilirek tazmin edilmesine kasame denir.

150 DURAN, Trkiye daresinin, s.44.151 GZLER, age., C.II, s.1118; ZGLDR, age., s.92; ARMAAN, age., s165.152 retide ESN, sosyal hasar teorisi ile ilgili bilgiler aktardktan sonra bu konuya rnek tekil

etmesi bakmndan baz dantay kararlar aktarlmaktadr (ESN, Esas, s.163). Burada akta-rlan kararlara konu olan olaylarn ou, kitle hareketleri sonucunda deil, kamu grevlerinin grevini ifas srasnda uradklar zaranrlara ilikindir. Dolaysyla bu zararlar mesleki risk teorisince darenin kusursuz sorumluluuna rnek tekil edebilir.

476


(a) darenin sorumsuzluu itihad: Dantay baz kararlarnda, kitle ha-reketlerinden kaynaklanan zararlardan darenin sorumlu olmayaca ynnde kararlar vermektedir. Dantayn 1980 tarihli bir kararna konu o tekil eden olayda, 1978 tarihinde Ankarada EGOya ait bir belediye otobsnden bir gurup inerken, meydanda bulunan dier bir gurubun, ideolojik nedenlerle, tal saldrsna uram, neticede otobs zarar grmtr. ileri Bakanl aleyhine alan tazminat davasnda Dantay u karar vermitir:

...Kamu hizmetlerinin yrtlmesi dolaysyla idarenin tazminat demek-le ykml tutulabilmesi iin ortada idar bir eylemin bulunmas, bu eylemden zarar meydana gelmesi, bu idari eylem ile zarar arasnda nedensellik ba bulunmas gerekir. Zarar douran eylemin balanabilmesinden sonra doan zararn kusurlu veya kusursuz sorumluluk ilkelerine gre tazmini cihetine gi-dilmesi sz konusu olabilir.

Baklan davada zarar, dorudan doruya bir idari ajann fi ilinden do-mamtr. Zararn, idarenin polis Vazife ve Selahiyetleri Kanunu ile ve dier yasalarla kendisine verilen emniyet ve asayi salama grevini gerei gibi yerine getirmemesinden ve zamannda gerekli nlemleri almamasndan do-duunu kabul etmek mmkn deildir. Bir kamu hizmeti olan kolluk grevi-nin, zarar dourmas kuvvetle muhtemel olaylardan idare nceden haberdar edilmedii veya bu gibi eylemlerin olabileceine ilikin ortada ciddi belirti-ler bulunmad srece genel nitelikteki nlemlerle yrtlmesi doaldr. Bu itibarla olayn olu biimine gre, zararn daval idarenin gerekli nlemleri almamasndan meydana geldii kabul edilemeyeceinden, zararn idarenin olumlu ve olumsuz eyleminden doduu sylenemez. Olayda genel nitelikte nlemlerle yetinmi bulunmas da idarenin tazminle ykml tutulmasn ge-rektirmez.

Davacnn urad zararn sosyal hasar kuramna gre tazmini gere-kip gerekmeyeceine gelince; Fransa ve Almanyada genel nitelikteki yasal dzenlemelerle uygulamada ve kuramda yer verilmitir. lkemizde ise belli sosyal olaylardan doan zararlarn tazmininde yasakoyucu bu yola gitme-mi; genel bir dzenleme yaplmamtr. Doktrinde benimsenen gre gre, bir zararn sosyal hasar kuramna gre tazmin edilebilmesi iin, bu zararn toplumsal bir ayaklanma, kargaa veya harp nedeniyle gelmi bulunmas, zarar douran olay nlemek idarenin grevinden olmasna karn idarenin kusuru olmakszn nleyememi bulunmas veya daha byk zararlara sebebi-yet vermemek iin nlemekten bilerek kanmas gerekir. Davac kurulua ait

477


otobsn 31.5.1978 gn Ankara Yldrm Beyazt Meydannda saat 13 sra-larnda kimlii belirsiz baz kiilerin oluturduu bir gurubun tal saldrs-na uramasna ilikin olayda yukarda belirtilen koullarn gereklememesi karsnda daval idarenin sosyal hasar kuramna gre tazminatla ykml tutulmasna da olanak bulunmamaktadr.

Aklanan nedenlerle doan maddi zarar ile kolluk hizmeti arasnda ne-densellik ba bulunmadndan ve ayrca olayn nitelii sosyal hasar kura-mnn uygulanmasna da elverili grlmediinden tazminata ilikin davann reddine...153.

Kitle faaliyetleri nedeniyle darenin sorumluluu konusunu doru biim-de ortaya koyan bu karardan kan sonular u ekilde sralayabiliriz;

-Kararda da aka belirtildii zere, sorumluluk genel teorisine gre da-renin sorumlu tutulabilmesi, idari bir davrann, bu davrantan doan bir zararn, zarar ile idari davran arasnda illiyet bann bulunmas gerekir. Bu artlar yoksa, sorumluluk da sz konusu olmayacaktr. Olayda dava konusu edilen zararlar, idar bir faaliyetten domamtr.

-Bu tr olaylarda darenin sorumlu tutulabilmesi iin, darenin kusurunun bulunmas gerekir. Zarar dorucu bu tr bir olayn meydana geleceinin da-reye bildirilmesi yahut olayn gerekleeceinin kuvvetle muhtemel olmas durumlarnda, dare gerekli tedbirleri almam ise, dareyi sorumlu tutmak mmkndr. Olayn nceden bilinmeyecek biimde ani olarak ortaya kmas nedeniyle, darenin gerekli nlemleri almadn sylemek mmkn deildir.

-Kararda, sosyal risk ilkesi de deerlendirilmitir. ncelikle Trk huku-kunda, kitle hareketlerinden darenin sorumluluuna ilikin, Fransadakine benzer genel bir dzenlemenin bulunmad tespiti yaplmtr. Arkasndan Trk retisindeki sosyal risk teorisi deerlendirilmi, teorideki artlarn da olayda gereklemedii belirlenmitir. Dolaysyla kusursuz sorumluluk esas-larnn da uygulanamayaca belirtilmitir.

Kitle harekelerinden dolay darenin sorumluluu konusu bu kararda isa-betli bir biimde ortaya konulmutur. Zira bu tr olaylarda ancak hizmet ku-suru varsa -zarar dourucu olayn gerekleecei idarece bilinmesine ramen gerekli tedbirlerin alnmamas- dare sorumlu tutulabilir. Kusursuz sorumlu-luk ilkesi de uygulanamaz. nk zarar ile idar davran arasnda illiyet ba 153 12. Dairesi, E.79/515, K.80/3750, T.16.10.1980, DD.42-43, s.330.

478


bulunmamaktadr. Zarar kolluk eylemlerinden deil, saldrgan gurubun eyle-mi sonucunda ortaya kmtr154.

(b) darenin kusurlu sorumluluu itihad: Dantayn, kitle hareketlerin-den kaynaklanan zararlarn tazmininde genel olarak, gerekli gvenlik nlem-lerinin alnmamas biiminde gerekleen hizmet kusuru esasna dayand grlmektedir.

-Dantayn 1948 tarihli kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlar iin alan davada hizmet kusurunun bulunmad gerekesiyle, darenin sorumlu olmadna karar verilmitir155. stelik idar sorumluluun doabilmesi ar hizmet kusuruna bal klnmtr. te yandan olay, mnferit zabta vaka-s olarak nitelendirilmitir. Buna gre, mnferit zarar dourucu eylemlerden idar sorumluluk sz konusu olmayacaktr.

-Dantayn 1969 tarihli kararna konu olan olayda, Kayserispor-Sivass-por manda kan ve 38 Sivaslnn lmyle sonulanan olaylarn etkisiyle Sivasta yaplan protesto gsterilerinde Kayserililere ait iyerleri ve evlerin tahrip edilmitir. Alan tazminat davasnda Dantay, ...daval idare, btn tedbirlerin alndn iddia etmekteyse de, gsteriler esnasnda tahriplerin yaplm olmas, alnm tedbirlerin kifayetsizliini gsterdiinden, kamu hiz-metinin noksan ifas suretiyle meydana gelen zararn... tazminine... eklinde karar vermitir156. Grld zere kararda, zararl sonucun ortaya km olmas, gvenlik hizmetinin salanmasnda kusur bulunduunun kant olarak ileri srlmektedir.

-Dantayn 1968 tarihli kararna konu olan olayda, Elbistan ilesinde mezhep ayrl nedeniyle atmalar meydana gelmi ve bu olaylar esnasn-da davacnn iyeri zarar grmtr. Alan davada Dantay, ...ile halknn can ve mal gvenliini gerei gibi salayamayan, hizmet personeli zerindeki 154 GZLER, age., C.II, s.1123.155 Dantay Dava Daireleri Umumi Heyeti, E.48/8, K.48/107, T.9.11.1948, DKD.42, s.47 (DU-

RAN, Trkiye daresinin, s.44: ... ammenin hissiyat ve kanaatinin ifadesi olduuna inanlan bir tezahrat... varl iin muzr telkki ettii bir temayl protesto maksad ile toplanm bir genlik... bu hissiyatn tezahrne fi il ve hareketi ile sebebiyet verdii zan ve tahmin ettii baz messeseler... topluluun husumetini clip hareket tarznn da ayrca bir unsur tekil ettii ve bu sebeple artan umum heyecann kontrol sahasnn tamas ve topluluu ruh haletinden istifade ederek zarar ikana srklemek isteyenler... gibi gerekelerle, sz konusu kitle hareketi mnferit zabta vakalar nevinden saylarak darenin sorumluluunu douracak ar bir kusurunun bulunmad sonucuna ulalmtr

156 Dantay 12. Dairesi, E.68/1992, K.69/543, T.24.3.1969, Dantay Onikinci Daire Kararlar, I.Kitap, C.2, s.220 (ARMAAN, age., s.168; GZLER, age., C.II, s.1119).

479


denetimi yapamayan idarenin hizmet kusuru ak olduundan tazminat iste-minin kabulne... karar vermitir157.

-Amerikaya kar dzenlenen protesto gsterileri srasnda, davacya ait iyeri tahrip edilmitir. Alan davada Dantay, ... hadisenin oluumunda idareye atf kabil bir hizmet kusurunun bulunmad sonucunun karlamaya-ca, ... gsteriler esnasnda tahrip olaynn meydana gelmi olmas, idarenin can ve mal gvenliinin salanmas ynnden yeterli tedbirleri almadn gstermektedir... ynnde karar vermitir158.

-Kayseride 1970 tarihinde TSn dzenledii kongre srasnda ehirde baz patlamalar olmu, bunun zerinde gsteriler balam, gsteriler srasn-da da bir iyeri tahrip edilmitir. Alan davada Dantay, ... yaptrlan tespite gre saat 10.30dan 14.30a kadar drt saat sre ile sz geen iyerinin tahrip ve yamaland halde bu arada hibir polis veya grevlinin hadise mahalline gelmedii... anlaldndan idarenin hizmetin kusurlu ilemesi so-nucu doan zararlar tazmin etmesi gerekir... eklinde hkm vermitir159.

-Tokatda 7 Aralk 1979da meydana gelen kitle olaylar srasnda bir kii-nin iyeri tahrip edilmitir. Alan davada Dantay u ekilde karar vermitir. ...Devletin bata gelen nemli grevi kiilerin can ve mal gvenliini koru-maktr. dare, kendisine verilen bu grevin yerine getirilmesi amacyla nce yeterli rgtleri kurmak, bu rgtlere olaylarn stesinden gelebilecek gerekli personel ile hizmetin gerei ara ve olanaklar salamakla ykmldr. Yine idare can ve mal gvenliine tecavzlerin yaplma olasl bulunduu haller-de bu olaylara kar engelleyici yeterli ve etkin nlemleri almak zorundadr. Her ne kadar daval idare, savunmasnda gerekli nlemlerin alndn buna ramen olaylarn meydana gelmesinin nlenemediini ileri srmekte ise de, gvenlik kuvvetlerinin olaylarn gelimesini nleyememi olmalar hali bile gerekli nlemlerin zamannda alnmadn veya alnan nlemlerin eterli ve etkin olmadn gstermektedir...160.

157 Dantay 12. Dairesi, E. 68/140, K.68/1183, T.21.5.1968, Dantay Onikinci Daire Kararlar, I.Kitap, C.2, s.220 (ARMAAN, age., s.167).

158 Dantay 12. Dairesi, E.68/2424, K.69/1911, T.24 11.1969, Dantay Onikinci Daire Karar-lar, I.Kitap, C.2, s.220.

159 Dantay 12. Dairesi, E.69/3435, K.70/754, T.13.4.1970, Dantay Onikinci Daire Kararlar, I.Kitap, C.2, s.221.

160 Dantay 12. Dairesi, E.82/2823, K.82/1321, T.17.5.01982, ARMAAN, age., s.170-171.

480


-Ankara Dikmen semtinde mezhep ayrl nedeniyle kan olaylarda bir kiinin evi tahrip olmutur. Alan davada Dantay, ...can ve mal gvenlii korunmas gereken vatandalarn, mal gvenliinin korunmamas eklinde ortaya kan, kamu hizmetlerinin kurulu ve yerine getiriliindeki yetersizlik ve nleyici koruma grevinin ileyiindeki kusurluluk ak olduundan, mey-dana gelen zararn daval idarece tazmini gerekir... demitir161.

-Sivasta 2 Temmuz 1993 tarihinde kan olaylarda, Madmak Otelinin gstericiler tarafndan yaklmas sonucu oluan zararlar iin alan davada Dantay u karar vermitir162: ...Kiilerin can ve mal gvenliinin korunma-s devletin asli grevidir. darenin bu grev yerine getirmek, kamu dzeni ve esenliini salamak zere kolluk rgtn kurmas, gerekli ara ve olanaklar salamas, yeterli nlemleri zamannda lamas gerektii aktr. ... Daval ida-renin... protesto eylemlerinin balamasndan otelin yaklmasna kadar geen yedi saate yakn bir sre kalabal datmaya, etkisiz hale getirmeye ynelik giriimlerde yetersiz kald, nleyici kolluk tedbirlerini almad, kalabal datmaya yarayacak ara ve gerelerini hazr bulundurmad, zetle hizme-tin ge ve kt ilemesi sonucu uyumazlk konusu zararlarn meydana geldii anlalmaktadr....

Yukarya aktardmz kararlara topluca baktmzda, u deerlendirme-leri yapabiliriz;

-Dantay kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlardan darenin sorumlu tutulmasn, hizmet kusuru ilkesine dayandrmaktadr ki, bu doru bir yakla-mdr. dare, bu tr bir olayn kmasn nceden bilmesine ramen gerekli tedbirleri almamsa, olayn geliimini engelleyecek durumda olmasna ra-men, harekete gememi ise, yahut mdahale etmede gecikmi ise, ortada hiz-met kusuru bulunmaktadr ve idare sorumlu olur163.

-Dantay, zararn ortaya km olmasna bakarak, hizmet kusuru bulun-duu sonucuna varmaktadr. Dier bir ifade ile kusur karinesini kabul etmek-tedir. Her kitle olaynda zararn ortaya kmas durumunu, hizmet kusurunun varl iin yeterli kabul edilmesi mmkn deildir.

-Yukarda aktarlan olaylarn hepsinde de hizmet kusuru bulunmamakta-dr. Bu tr kitle hareketleri ou zaman ani bir infi alle ortaya kmakta, ou 161 Dantay 10. Dairesi, E.82/785, K.82/2310, T.17.11.1982, ARMAAN, age., s.171-172.162 Dantay 10. Dairesi, E.94/7359, K.95/3359, T.12.7.1995, DD.91, s.1106.163 GZLER, age., C.II, s.1121.

481


zaman da darenin nlemesi mmkn olmayacak younlukta olabilmektedir. Bu gibi durumlarda hizmet kusuruna gidilmesi isabetli deildir.

(c) darenin kusursuz sorumluluu itihad: Dantay baz kararlarnda, kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlarn darece tazmini bakmndan ku-sursuz sorumluluk esaslarn uygulamaktadr.

-27 Mays 1960 sabah evinin nnde cereyan eden olaylar penceresinden seyreden bir kii, idareye bal silahl kuvvetlerce atlan kurunlarla yara-lanm uzun tedavi ve ameliyattan sonra sol kolu 7 santim ksa kalmtr. A-lan davada Dantay kendisine ykletilmesi mmkn olmayan bir kusurdan ileri gelmeyen... olay nedeniyle urad zararn idare hukuku ilkelerine gre denmesine karar verilmitir164. DURAN, her ne kadar kararda idareye bal silahl kuvvetlerce ifadesi kullanlmsa da, gerekte 27 Mays gn harekete geen birliklerin kanun dare adna ve hesabna faaliyette bulunmad ve hukuken alelde bir topluluk olduu dikkate alndnda, ortada bir sosyal muhatara (risk) halinin bulunduu deerlendirmesinde bulunmaktadr165.

-Dantayn 1961 tarihli bir kararnda, 1950-1960 yllar arasnda cere-yan eden kitle hareketleri nedeniyle uranlan zararlar iin alan davada, ... halk kitlesinin tecavzne iki polis memurunun mani olamayaca bedihi iken gerek hadiseye man olabilecek kuvvette, mahallinde bir zabta ekibinin bu-lundurulmamas, gerekse ihtiyaca gre takviye kuvvetleri hazr bulundurul-mamas.. durumunun bir hizmet kusuru olarak nitelendirdikten sonra ayrca, Anayasann teminat altnda bulunan neir, sayamel hrriyeti ile mal masu-niyetinin bu suretle halk tarafndan ihlli halinde ika edilen zararn bir veya birka kiiye yklenmesine idare hukuku esaslar hak ve nesafet kaideleri dahi mesa vermeyeceine binaen denilerek, kusursuz sorumluluk esaslarnn da uygulanabileceini vurgulamtr166.

-Gaziantepte polis takibi srasnda bir kii lmtr. lenin yaknlar 14 Kasm 1968 tarihinde hkmet binasnn nnde toplanarak gsteri yapmlar ve binay taa tutmulardr. Bu olaylar srasnda bir kiinin otomobili tahrip olmutur. Alan tazminat davasnda Dantay, kusursuz sorumluluk esasn uygularken u karar vermitir: ... Olaylarn geliiminde idareye atf kabil herhangi bin kusurun bulunup bulunmad, davann nitelii bakmndan ha-164 Dantay 8. Dairesi, E.62/765, DURAN, Trkiye daresinin, s.45.165 DURAN, Trkiye daresinin, s.45.166 Dantay 8. Dairesi, E.60/5862, 61/2149, T.5.6.1961, AKURAL/ZYLAN, age., s.193 (DU-

RAN, Trkiye daresinin, s.45).

482


izi ehemmiyet grlmemitir. Can ve mal gvenliinin salanmas devletin bata gelen grevlerinden olduuna gre, bu olaylarla hibir ilgisi bulunma-yan davacnn urad zararn idarece tazmin edilmesi hakkaniyet ve nesafet kurallar gereidir...167.

IV. TERR OLAYLARINDA SORUMLULUKTerr eylemlerinden bir takm zararlar meydana gelebilir. Bir kere dare

kendi zarar grr. darenin mallar ya da tesisleri yannda, devletin ekonomik karlar da zarar grr. kinci olarak darenin grevlileri (zellikle gvenlik hizmetlerinde alan grevlileri) zarar grebilir. Kamu grevlilerinin bu tr zararlar meslek risk esaslarnca darece tazmin edilebilir. Son olarak n-c kiiler (olaylarla ilgisi bulunmayan dier kimseler) zarar grebilir. Burada inceleyeceimiz husus, nc kiilerin terr eylemleri nedeniyle uranlan zararlarn nasl tazmin edileceidir.

1.Fransz Hukukunda DurumDaha nce ifade ettiimiz gibi Fransz Dantay 1905 tarihli Tomaso

Grecco karar ile kolluk faaliyetleri asndan darenin hizmet kusuru esasla-rna gre sorumlu olacana karar vermitir168.

Yine Fransz hukukuna gre, srf belli bir su ilemek veya terrist eylem gerekletirmek iin bir araya gelen kiilerin verdii zararlar, yukarda bahse-dilen kitle hareketlerinden kaynaklanan zararlarn tazminine ilikin kanunun kapsam dndadr169.

Fransada terrist eylemler nedeniyle meydana gelen zararlarn tazmi-ni asndan 1986 tarihli ve 86-1020 sayl yasayla bir fon kurulmutur (Le Fonds dindemnisations des victimes des actes de terrorisim). Bu kanuna gre, zel hukuk tzel kiisi olan bu fon, Fransa topraklar zerindeki suikast maduru her kii ve Fransa dndaki tm Fransz vatandalar bu fonun kap-sam iindedir.

Bu fon ayn zamanda, ceza hukukundaki baz sularn madurlarnn za-rarlarn da tazmin etmektedir. lm veya igc kayb, yahut moral, seksel bir saldr madurlar, meydana gelen zararlar, su failleri tarafndan zel hu-167 Dantay 12. Dairesi, E.69/1746, K.71/2478, T.6.11.1971, ESN, Esas, s.163 (GZLER,

age., C.II, s.1118-1119).168 Conseil dEtat, 10 Fvrier 1905, Tomaso Grecco, RDCE 1905, s.139, RCC, age., s.18 (DE

FORGES, age., s.296).169 CHAPUS, age., C.I, s.884.

483


kuk erevesinde tazmin edilemiyorsa (failin bulunamamas yahut deme aczi iinde bulunmas), zararlarnn tamamnn bu fon tarafndan karlanmasna talep etme hakkna sahiptir. Bu zm ksmen, hrszlk ve dolandrclk ey-lemlerinin madurlarna da uygulanmaktadr. Bylece bu mekanizma, failleri bulmak ya da sular nlemek hususundaki darenin sorumluluuna gidilmesi zorluunun yerini almaktadr170.

2. Trk Hukukunda DurumTerr olaylarndan zarar gren nc kiilerin zararlarnn tazminine

ilikin Trk hukukundaki durumu, ncelikle Dantay itihatlar, arkasndan yasal dzenlemeler zerinde duracaz. Zira bu sorun nce itihatla zme kavuturulmaya allm, arkasndan da yasal dzenlemeler yaplmtr.

a. Dantay tihatlarDantayn terr eylemlerinden doan zararlardan devletin sorumluluu

konusundaki yaklamn, 1990dan ncesi ve soras olarak ikiye ayrarak in-celemek gerekir. Zira Dantay 1990l yllardan sonra darenin sorumluluu ynnde itihat oluturmaya balamtr.

aa. Dantayn 1990 ncesi itihad (Kusur Sorumluluu): Dantay 1990dan nce, terr eylemlerinden kaynaklanan zararlar bakmndan, da-renin sorumluluunu genel olarak hizmet kusuru ilkesine dayandrmakta idi. Buna gre hizmet kusuru yoksa darenin sorumluluu da olmayacak demektir.

-TS-DER Anamur ubesi lokaline 11 Ocak 1977 tarihinde kimlii be-lirsiz kiilerce silahl saldr dzenlenmi ve loklde zarar meydana gelmitir. Alan davada Dantay yle demitir: ...Toplumdaki tm bireylerin davra-nlarnn idarece tek tek denetlenmesine olanak bulunmad gibi bu kiilerin su niteliindeki hareketlerinden dolay nceden ihbar veya olas bir durum-dan haberdar edilmemek suretiyle idarenin bilgisi dnda meydana gelecek zararlardan idareyi sorumlu klmak mmkn deildir... Olayn nitelii kar-snda idareyi kusursuz sorumluluk ilkesine dayanarak tazminatla ykml tutmak da olanakszdr...171.

Bir yarg grevlisinin evine, kimlii belirsiz kiilerce patlayc madde atlmas sonucu alan davada Dantay u itihatta bulunmutur: ...Zararn,

170 FRIER, s.480; CHAPUS, age., C.I, s.883-884; DEBBASCH, age., s.582.171 Dantay 12. Dairesi, E.77/3205, K.79/2742, T.21.6.1979, DD.36-37, s.607 (KARAVEL-

OLU, age., C.I, s.287; GZLER, age., C.II, s.1125; ZGLDR, age., s.94).

484


idarenin emniyet ve asayi salama grevini gerei gibi yerine getirme-mesinden ve zamannda gerekli nlemleri almamasndan doduunu kabul etmek mmkn deildir. Bir kamu hizmeti olan kolluk grevinin, zarar dour-mas kuvvetle muhtemel olaylardan idare nceden haberdar edilmedii veya bu gibi eylemlerin olabileceine ilikin ortada ciddi belirtiler bulunmad srece genel nitelikteki nlemlerle yrtlmesi doaldr.

Davacnn urad zararn sosyal hasar kuramna gre tazmini gere-kip gerekmeyeceine gelince; Fransa ve Almanyada genel nitelikteki yasal dzenlemelerle uygulamada ve kuramda yer verilmitir. lkemizde ise belli sosyal olaylardan doan zararlarn tazmininde yasakoyucu bu yola gitmi; genel bir dzenleme yaplmamtr. Doktrinde benimsenen gre gre, bir zararn sosyal hasar kuramna gre tazmin edilebilmesi iin, bu zararn top-lumsal bir ayaklanma, kargaa veya harp nedeniyle gelmi bulunmas, zarar douran olay nlemek idarenin grevinden olmasna karn idarenin kusuru olmakszn nleyememi bulunmas veya daha byk zararlara sebebiyet ver-memek iin nlemekten bilerek kanmas gerekir. Davacnn evine geceleyin, kimlii belirsiz kii veya kiiler tarafndan patlayc madde atlmasna ilikin olayda yukarda belirtilen koullarn gereklememesi karsnda daval ida-renin sosyal hasar kuramna gre tazminatla ykml tutulmasna da olanak bulunmamaktadr...172.

Deerlendirme: Yukarda aktarlan kararlara baktmzda u deerlendir-meleri yapabiliriz.

-Dantayn bu kararlar isabetlidir. Kararlara konu olan olaylarda, da-reye atf mmkn bir hizmet kusuru bulunmamaktadr. Zira olaylar hakknda nceden dareye ihbar yaplmad gibi, byle bir olayn gerekleecei y-nnde ciddi emareler de bulunmamaktadr. O halde ortada idar kusur sayla-bilecek bir davran bulunmamaktadr. nceden ihbar yaplm yahut olayn gerekleecei hususunda ciddi belirtiler bulunmasna ramen dare hibir tedbir almam olsayd, dare hizmet kusuru ilemi olur ve doan zararlardan sorumlu tutulurdu.

-te yandan bu tr olaylarda darenin kusursuz sorumluluu da mmkn deildir. Sorumluluk olabilmesi iin, zararla sorumlu tutulann davran ara-snda illiyet ba bulunmas zorunludur. lliyet ba kurulamyorsa, sorum-172 Dantay 12. Dairesi, E.79/1567, K.81/203, T.10.2.1981, DD.44-45, s.534 (KRAVELO-

LU, age., C.I, s.257; GZBYK/DNER, age., s.111; GZLER, age., C.II, s.1125-1126).

485


luluk da yoktur. Olaylarda zarar, terr eylemcilerinin davranlarndan mey-dana gelmektedir. Dolaysyla idar davran ile zarar arasnda bir illiyet ba bulunmamaktadr. Dolaysyla darenin kusursuz sorumluluu da sz konusu deildir.

bb. Dantayn 1990 sonras itihad (Kusursuz sorumluluk): Dantay 1990l yllardan itibaren, terre eylemlerinden kaynaklanan zararlar bakmn-dan, devletin kusursuz sorumluluu esaslarn uygulamaya balamtr.

-Gaziantepte bir ky muhtar, ky basan yasa d rgt elemanlarnca ldrlr. len ahsn yaknlarnn at tazminat davasnda idare mahkeme-si, ... nceden ihbar, ikayet veya bavuru bulunmadan idarenin genel n-lemleri almasnn yeterli olup, ayrca devaml veya zel nlemler alnmasnn beklenemeyecei, bu ynleriyle olayda idarenin hizmet kusurunun grlme-dii gibi, koullar gereklemediinden sosyal risk ilkesi gerei de idarenin tazmin ykmllnden sz edilemez... gerekesiyle davann reddi ynnde karar vermitir. Temyiz aamasnda Dantay, idare mahkemesinin bu kararn bozmu ve aadaki gerekeyle terr eylemlerinden kaynaklanan zararlardan devletin kusursuz sorumluluk esasnca sorumlu olacana karar vermitir.

...darenin hukuki sorumluluu sadece kusur esasna, hizmet kusuru teo-risine dayanmamakta; idare, kusur koulu aranmadan da sorumlu saylabil-mektedir. Kural olarak idare, yrtt hizmetin dorudan sonucu olan, ne-densellik ba kurulabilen zararlar tazminle ykmldr. Ancak sz edilen kuraln istisnas olarak, idarenin faaliyet alanyla ilgili nlemekle ykml ol-duu halde nleyemedii bir takm zararlar da nedensellik ba aranmadan tazmin etmesi gerekmektedir. Kollektif sorumluluk anlayna dayal sosyal risk ad verilen bu ilke, bilimsel ve yargsal itihatlarla kabul edilmitir.

lkemizin belli yresinde younlaan terrist olaylar denilen eylemlerin devlete ynelik olduu, Devletin anayasal dzenini ykmay amalad,bu tr olaylarn zarar gren kii ve kurumlara kar kiisel husumetten ileri gel-medii bilinmekte ve gzlenmektedir. Sz edilen eylemler nedeniyle zarara urayan terrist eylemlere herhangi bir ekilde katlmam olan kiiler kendi kusur ve eylemleri sonucu deil, toplumun iinde bulunduu sosyal kargaa-dan zarar grmektedirler. Ksaca zararn nedeni toplumun bireyi olmaktr. Belirtilen ekilde ortaya kan zararlarn zel ve olaand nitelikleri dikkate alnp nedensellik ba aranmadan. Terrist olaylar nlemekle ykml ol-duu halde nleyemeyen idarece yukarda aklanan sosyal risk ilkesine gre

486


tazmini gerekir. esasen terrist olaylar sonucu ortaya kan zararlarn idarece tazmini bylece topluma pay edilmesi hakkaniyet gerei olduu gibi, sosyal devlet ilkesine de uygun decektir.

Olayda lm herhangi bir kiisel husumete dayanmayan kendi kusuru da bulunmayan davaclar murisinin devlete ve lkenin btnlne ynelik yaygn terrist faaliyetlerin bir sonucu olarak salt ky muhtar ve toplumun bir bireyi olduu iin ldrld anlalmaktadr. Bu itibarla uyumazlk konusu olayda idarenin hizmet kusurunun bulunmad saptansa bile, olaa-nst hallerin yrrlkte olduu bir zaman ve yerde ortaya kan olaand zararlarn sosyal risk ilkesi gerei idarece tazmini gerekmekte olup, alan tazminat davasn, idarenin hizmet kusuru bulunmad, sosyal risk ilkesi ko-ullarnn da gereklemedii gerekesiyle reddeden mahkeme kararnda hu-kuka uyarlk grlmemitir...173.

-Yapm srdrlen emniyet mdrl binasnn terristlerce bombalan-mas sonucu, inaat yrten mteahhit fi rma, urad zarar nedeniyle dava amtr. dare mahkemesi, olayn mnferit bir olay olduu, zarar ile ida-renin kolluk grevi arasnda nedensellik ba bulunmad, idarenin hizmet kusuru bulunduunun da kantlanamad gerekesiyle davay reddetmi-tir. Temyiz aamasnda Dantay, bir nceki karardaki (Dantay 10. Dairesi, E.92/3372) gerekeyi aynen tekrarlayarak idareye yklenebilecek bir hizmet kusuru bulunmasa bile, nitelii belirtilen terr eylemi nedeniyle ortaya kan olaand bireysel zararlarn sosyal risk ilkesi gerei idarece tazmini gerek-mektedir diyerek ilk derece mahkemesinin karar hakknda bozma kara

Mehmet Reşit

Documents

Transcript of Mehmet Reşit