MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mishon_document.pdf · 2019. 2. 19. · Ka long...
Transcript of MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mishon_document.pdf · 2019. 2. 19. · Ka long...
-
FF II SS HH FF AA RR MM EE RR SS DD EE VV EE LL OO PP MM EE NN TT AA GG EE NN CC YY MM EE GG HH AA LL AA YY AA
(( KK AA KK YY NN HH UU NN II AA TT RR EE II LL AA NN GG KK II NN OO NN GG RR II DD OO HH KK HH AA –– HH AA MM EE GG HH AA LL AA YY AA ))
2012-2017
Ka jingpyniar ia ka kam ri dohkha ha ka Jylla lyngba ka KA
MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSION
Na kaba shaniah ha kiwei ia jingkyrduh,
ngin minot noh sha jingpahuh
-
Dr. Mukul Sangma
Chief Minister
Meghalaya
Office : 0364-2224282 PABX : 2200
Fax : 0364-2227913
(R) 2522752
KA KHUBOR
Ka “ Integrated Basin Development and Livelihood Promotion Programme” ka prokram ba kyrpang bad ba ha khmat eh jong ka Sorkar Jylla kan bishar bniah bad peit bha ia ki lad ki lynti sha ka roi ka par, jong ka Jylla da kaba wad ruh ia ki lad ki lynti sha ki rukom jingtreikam ba thymmai ban wan rah ia ka jingkiew ha ka ioh ka kot, bad ha kane ka bynta shibun ki Jingthmu Jingtrei Kam la sdang ban pyntrei – Ka State Aquaculture Mishon ka long kawei na kiba kum kita ba la rai ban pyntreikam. Da kaba plie paitbah ia ka rukom trei kam jong ka Meghalaya State Aquaculture Mishon (MSAM) uwei pat u mawsah kynmaw la buh ha ka khana pateng jong ka Jylla. Ka tien phira jong kane ka Jingthmu Treikam “Na ka jingshaniah ha kiwei sha ka dap biang halade” ka kdew lynti aiu ba ngin ioh na kane ka Mat Jingthmu Treikam. Ka long ka bym lah ban mut dur bad ban pdiang ruh ba ka jylla kaba bun ki um ki wah bad ki jaka shrah ka don ka jingduna dohkha kaba palat ia ka 15,000 M.T. ha ka shi snem. Ban pynbiang ia kane ka jingduna kam dei tang ban long ka jingpyrshang kaba shlur hynrei ruh ka jingtrei ba sani bha ba da don da ki mat jingtreikam ban poi sha ka thong. Kumno ban trei bad kaei yn leh jong kito kiba dei ban pyndep ia kane ka Jingthmu Treikam ka dei ban kham pher na kiwei pat ki rukom ba ngi ju leh. Tang ki rukom jingbthah jingpyni ba ka sorkar kan leh kin nym biang, kumta ka sorkar ka la kut jingmut ban pynbna paitbah ia ka Meghalaya State Aquaculture Mishon ban pyntreikam ha ka Plan San snem kaba 12 (khad ar) ban pynlong ia ka Jylla ym tang kaba pahuh ha ka jingpynmih ia ki dohkha, Hynrei kaba lha ruh wat ban shalan shabar jong ka Ri. Nga ngeit skhem ba kane ka Jingthmu Treikam ym tang ba kan pyndap ia ka jingduna dohkha ha ka Jylla hynrei kan long ruh ka lad ka lynti ban plié ia ki lad ai kam ai jam ia ki paid nongshopngshnong khamtam ha ki nongkyndong. Ki jingtrei kam kum kaba pynioh ia ki symbai dohkha kiba kham bha, ki jingbam dohkha kiba tei, bad ban teh lakam ia ka jingpang dohkha bad kumjuh ruh kaba leit die ia ki dohkha ha ki thliew Ing ki briew, kan iarap ban ai kam ai jam ia ki briew kiba sah ha ki nongkyndong ha ka kam ri dohkha. Ha ka jingiohi ka jong nga kane ka Jingthmu Treikam ka don ia ka lad ka lynti ban roi stet katta katta, ban pynkylla ia ki thain nongkyndong jong ka Jylla. Mynta ba ngi la plie paitbah ia ka jingtrei jong kane ka Jingthmu Treikam bun bah ki jingeh kin don ha ka lynti iaid, hynrei ki ophisar jong ka jylla ki dei ban lah ban jop ia kine bad ban
-
tur shaphrang da ka jingminot bad jingshlur. Wat la kane ka Jingthmu Treikam ka long kaba sani bha, nga iohi ia ki lad bad ki kabu thymmai ki ban mih ha ka kam ri dohkha ha ka jylla. Ka jingthmu Treikam ka kylluid mynsiem ban pdiang ia kino kino ki jingaijingmut, ban poi sha ka thong. Kane ka dei ka Jingthmu Trei kam kumta dei ban trei kloi kloi ia ka bad ngam artattien ei ei ruh em ba ka Tnat Trei kam kaba peit ia ki dohkha dohpnat ha ka jylla kan pyndep ia kane ka thong. Nga kubur ruh ia ka jingkyrshan ba radbah jong ka Sorkar jylla ia ka Tnat Trei kam kaba peit ia ki dohkha ban pynurlong ia kane ka jingthmu Treikam. Nga kitbok kitrwiang ia ki bad ia ki nongshong Shnong jong ka Jylla ka jingjop ha ka jingpyrshang jong ki. 21.02.2012
-
Ka khubor na U Chief Secretary, Shri. W. M. S.Pariat
Ka long kaei kaei kaba pynduh mynsiem ban tip ba la pynbor ia
ngi ban dang shahniah ha kiwei pat ki jylla wat tang ia ka jingdonkam dohkha
ba man ka sngi ha ka miej bam jong ngi. Kane ka jia wat la ngi duna ha ka jing
don briew bad ha kajuh ka por ngi don pat shibun ki jaka lang um, ka khyndew
ka shyiap bad ki briew ba la pyntbit. Khlem artatien ka daw ba kongsan eh ba
ngi long kumne, ka dei namar ba ngim shym mang pisa kaba biang na ka bynta
ka kam ri dohkha la bun bun snem kaba la ialam sha ka jingbymlah ban trei kam
hok ha kane ka liang.
Kine baroh ki la dei ban kut noh. Mynta ngi dei ban phai khmat da kaba khmih jngai
ban pynlong ia la ka Jylla kaba lah ban pynbiang ia ka jingpynmih dohkha khnang ba ngin ym shaniah
shuh ha kiwei pat ki jylla. Ban shu ong ka sngew kumba ka suk than, namar ba ka jingduna la antad ba
kan long palat ia ka 15, 000 M.T. ha ka shi snem, bad ka lah ban shim por da ki snem ban pynurlong ia
kane ka jingphohsniew. Ka donkam ia ka plan trei kam kaba sani bha bad ka jinglen lade met bad
mynsiem jong ki ophisar ha ka Fisheries Department. Nga sngew sarong ba ka Department ka don ki
ophisar khynnah kiba trei shitom, ki ba nud ban ialeh pyrshah ia kane ka jingeh ban pyni sha kiwei pat
ba ka Department jong ki ka lah ban trei kham bha ha kaba pyntrei kam ia kane ka jingthmu.
Nga tip ba ia kane ka Jingthmu Trei kam jong ka Sorkar la pynkhreh janai bha da kaba
peit na baroh ki liang kum kaba ia syllok bad ki paidbah, ka jingpeit bniah na ka Departrment bad
kiwei, bad nga sngewkmen ba nga la don lang bad ki ha ki katto katne kiba kum kine ki jingiakynduh.
Ka Tnat Trei kam jong ka Kam ri dohkha ha ka jylla- ka pdiang kylluid mynsiem ia ki jingai jingmut
kumno ban nang pynbha ia kane ka Jingthmu Trei Kam la ha kano kano ka bynta ruh. Wat la katta ruh
nga tip kin don ki jingeh kiba hap ban ia kynduh bad ngi dei ban ban jop ia ki, bad ngin nang kham
stad bad shemphang katba ngi nang iai trei. Kane ka jingthmu Trei Kam kan urlong ha ka por kaba
biang da ka jingiatrei lang baroh. Kane ka Kot ka la iohi ia ka jingshai jong ka sngi, namar ka jingtrei
shitom bad peit miet peit iong jong ki Ohisar kiba la trei khlem shong thait ban pynlong ia kane ka kot
kumba ka long. Ngam artatien ba kane ka jingpyrshang kan long kaba jop wat la ka kam ka long kaba
khraw.
Nga kitbok kitrwiang ia baroh ki nongtrei jong ka Fisheries Department ba kin ioh ia ka
jingjop kaba khraw ha kaba pynlong ia ka jylla ka jong ngi kaba dap biang bad pahuh ruh ha ka
jingpynmih dohkha.
-
Meghalaya State Aquaculture Mission
Ki Sker
Sla. No.
Shi kyntien
Ka Lamphang
Lynnong I Jinglamkhmat bad ka jingthmu 1
Lynnong II Ka jingpruid dak jong kane ka jingthmu trei kam 13
Lynnong III Tnat jingthmu trei kam - I (Mini Mishon I) : 21
Ban pynheh ia ka jaka khnang ban pynkiew ia ka ri dohkha
1. Ban shna ia ki pung jong ki riew shimet 22
2. Kaba shna ia ki pung shnong ban ri dohkha 27
3. Ka jingpynbha ia ki jaka ktieh, jyrsieh bad ahor 30
4. Kaba thep symbai ha ki dam, Ki nan bad kiwei pat ki Den – Um
31
Lynnong IV Tnat jingthmu trei kam - II (Mini Mishon II) : 39
Ka jingpyndon kam hok bad janai ia ki jaka ri dohkha
1. Jingpynmih symbai lyngba ki pung jong ka sorkar 40
2. Jingpynmih symbai lyngba ki pung jong ki riew shimet 46
3. Jingpynmih symbai lyngba ki top plastic ba la shna khnang na ka bynta ka kam ri dohkha (FRP Technology)
48
4. Jingpynmih symbai lyngba ka buit ki Nong Israel (Israeli Technology)
51
5. Ai jinghikai ia ki Nongpynmih Jingbam dohkha 51
6. Ka rukom sumar ia ki dohkha kiba pang – Ka jingbuh ia ki jaka sumar
55
7. Ki kamram ha shuwa ban ri bad ynda la dep tong ia ki dohkha 57
8. Ka jingshan bad jingpynkhlain ia ki Fishery bad Multipurpose Co-operatives
66
-
Lynnong V Tnat jingthmu trei kam - III (Mini Mishon III) : 79
Jingbuh ne shna kyrpang ia ki jaka thwei pynneh pynsah dohkha
(sanctuary) na la ka thain
1. Jingwad bniah ia ki dohkha ba la jan duh jait 80
2. Jingpynbna Paidbah halor ka jingpynneh pynsah dohkha 80
3. Jingpynlong Workshop ha ki Shnong ba biang 84
4. Jingbuh ne shna ia ki jaka ri ne sumar Dohkha ba kyrpang (Sanctuary)
84
Lynnong VI Tnat jingthmu trei kam - IV (Mini Mishon IV) : 88
Ban kyntiew ia ka jingnang jingtip bad janai ia ki rukom trei
1. Ban kyntiew ia ka jingnang jingtip jong kiba shimti ia kane ka kam
a. Ki jingai jinghikai bad jingleit jngoh sha bar jylla ia ki Ophisar
89
b. Ka jingai jinghikai bad jingleit jngoh shabar jylla ia ki Nongri dohkha
90
c. Ka jingai jinghikai bad jingleit jngoh shabar jylla ia ki program managers bad MSPs
90
d. Jingai jinghikai ia ki Fishery Co-operative Society 93
e. Jingkyntiew ha kaba seng kam ba iadei bad ka ri dohkha 93
2. Ban shna thymmai/pynbha ia ki jaka ai jinghikai ne jaka pyntbit
94
3. Ka jingai khusnam ia ki nongri Dohkha bad ka jingithuh ia ka jingtrei jong ki Ophisar jong ka Department
95
Lynnong VII Tnat jingthmu trei kam - V (Mini Mishon V) : 98
Ka jingpynsaphriang khubor da kiba bun ki lad
1. Jingpynbna ban iawer paidbah 99
2. Jingpynbna paidbah 101
3. Ki prokram wer bad kyntu Paidbah 103
4. Kaba Buh Jingthoh ia ki Jingtrei Kam ka Mishon 106
-
Lynnong VIII Tnat jingthmu trei kam - VI (Mini Mishon VI) : 112
Ki lad bad ki kabu thymmai kiba mih ha ka kam ri dohkha
1. Ka Jingri ia Ki Kha bun rong 112
2. Ka jingri ia ki dohkha Trout 114
3. Ban wanlam ia ka rukom ri shymprong 116
4. Ban sdang ia ka jingri jong ki Jait dohkha kiba thymmai ne bympat ju ri
118
5. Jingjngohkai ne ki jaka iaidkai pyngngad ha kaba ka jingkhring kan long ka um, ka wah bad ki dohkha ha ki, bad
ka jingkhwai dohkha pynmyllen
126
Lynnong IX Ka jingiatreilang ki tnat sorkar hapoh ka Aquaculture Mishon 128
Lynnong X Shaphang ka MIS bad ka rukom pyniaid ne ai jingtip 139
Lynnong XI Ka jingpeitngor bad pynshongdor ia ka rukom trei kam 150
Lynnong XII Ka jingpynshongdor ia ka ioh ka kot ia ka Meghalaya State
Aquaculture Mishon
157
Lynnong XIII Ka rukom pyniaid bad pyntrei ia ka kam 171
Lynnong XIV Ban pyndonkam ia ka civil society (seng jong u paidbah) hapoh ka
Aquaculture Mishon
176
Lynnong XV Ka Jingbei tyngka bad jingpyntreikam hapoh ka Mishon 180
Ka jingpynkut bad jingsngewnguh 182
-
Ka Maitphang
Ka Meghalaya ka don bun bah ki lad ban pynroi ia ka kam ri dohkha ha la ka jylla
hynrei ka sah dien ban pyntrei kam ia kane ka bynta ban pyndonkam lut ia ki um ki wah kiba don ha
ka jylla na ka bynta ka kam ri dohkha. Wat la jan baroh ki nongshong shnong ha ka jylla ki bam
dohkha hynrei ym pat lah pat ban pynbiang hi ia ka jingdonkam dohkha ha la ka jylla hynrei la hap
ban thied pat na ka jylla Andhra Pradesh. Ka Jylla Meghalaya ka kwah ban pynlong ia la ka jylla,
kaba biang bha ban ri dohkha bad na kata ka daw ka la pynbeit ban plie ia ka Meghalaya State
Aquaculture Mishon (MSAM) ryngkat bad ka Plan San Snem kaba khad ar (2012-13 – 2016-17). Ka
MSAM ka don kine ki jingthmu ba kongsan:
a) Ban pynbha ia ki jaka um ba la don lypa, bad shna lane pynheh ia ki jaka pynlang um ban ioh
ri bad pynmih kham bun ki dohkha, kaba kynthup ruh ia kaba pynbha ia ki jaka ktieh bad ahor
ban long kiba bit ban ri dohkha.
b) Ban pynneh bad pynsah ia ki dohkha ki ba la long trai, ki dohkha kiba la jan duh jait, bad bad
kito kiba don kynrei tang ha ki wah jong ngi bad ban shna ia ki pung pynkha bad pynroi ia ki
dohkha ki ba la iaid iew bha.
c) Ban pyntip paidbah bad ai jinghikai da kaba leit jngoh ia ki jaka ri dohkha shabar ka jylla ,
khnang ban iohi ia ka sap bad ka buit trei kam na ka bynta baroh kiba ia trei lang ban ai ia ka
jingkyrshan na ka bynta ka kam ri dohkha.
d) Ban shim kabu ia baroh ki lad ki lynti kiba mih na ka kam ri dohkha.
Namar ka jingiar jong kane ka Jingthmu Trei Kam, la phiah ia ka ha ki hynriew (6) tylli
ki Tnat Trei kam ban kham pynsuk ia ka jingtreikam.
TNAT TREI KAM – I (Mini Mishon I)
Ka iadei bad ka jingheh ka jaka, bad ka rukom pynmih dohkha ka ba lah ban ioh ha ki
saw bynta – i) Ki pung jong ki riew shi met ii) ki Pung Shnong iii) ba pynbha ia ki jaka ba ktieh bad
ahor ban ioh ri dohkha.bad iv) daba buh dohkha ha ki Dam.
-
TNAT TREI KAM – II (Mini Mishon II)
Kane ka Tnat Trei kam ka kham peit ia ka rukom leh ba janai bad sani bha ha kaba
iadei bad ka jing ri dohkha. Ka don san bynta kum – ban pynmih symbai dohkha, ban pynmih jingbam
dohkha, ban iada na ka jingpang dohkha, ki kamram ynda la ri ia ki dohkha, ha shuwa ban tong ia
ki, ka jingseng bad jingpynkhlain ia ki Fishery bad Multipurpose Co-operatives. Ban kham pynioh bun
ki dohkha yn don ki pung ba pyniaid da ka sorkar bad ki riew shimet da kaba pyndonkam ia ka
jingpynmih symbai lyngba ki top plastic ba la shna khnang na ka bynta ka kam ri dohkha (FRP
Technology) bafd lyngba ba ka buit ki Nong Israel.(Israeli Technology)
TNAT TREI KAM – III (Mini Mishon III)
Kane ka Tnat trei kam kan peit bad pynbha ia ki jaka ha ki wah, ban ri tyngkai ia ki
dohkha kiba la long trai, bad kito kiba don kynrei tang ha ki wah ka ri jong ngi, ka jingleit jurip bad
leit wad ia ki dohkha ba la jan duh jait, ka jingpynlong ia ki Jingialang Paitbah bad kaba pynsaphriang
khubor.Kane ka Tnat Trei kam kan ia snoh kti lang bad ka Tourism Department ban beh ia ka thong
jong ka ban pynneh bad pynsah ia ki Khasaw bad kiwei kiwei ki dohkha ba la jan duh jait.
TNAT TREI KAM – IV (Mini Mishon IV)
Kane ka Tnat Trei Kam kan kham peit ia ka Bor Jinglah jong ki nongri dohkha, ki
ophisar sorkar bad kito kiba don jingiadei bad kane ka jingthmu. Kan ai ka jinghikai bad jingpyntbit ia
ki samla ba la nang la stad bym don kam, ban shim ia kane ka kam.
TNAT TREI KAM – V (Mini Mishon V)
Kane ka tnat trei kam kan peit ia ka jingpynphriang khubor bad kaba buh jingthoh
jingtar ha ki kot ki sla, bad ka jingring dur ia ka jingtrei kam. Kan peit bniah ia kine ki mat – Ba baroh
ki paitbah kin tip ia kane ka jingthmu jong ka sorkar, bad ban lum jingtip, ithuh, bad pynshlur ia kito
kiba la pyntrei bha ia ki jingthmu jong kane ka kam. Ia kine ki jinglah jong ki dei ban da buh ha ki
jingthoh jingtar bad ki jingring dur.
TNAT TREI KAM – VI (Mini Mishon VI)
Kane ka tnat trei kam kan peit ia ki lad ki kabu kiba thymmai kiba wan mih ban nang
pynbha bad pynroi ia kane ka kam Ri Dohkha. Bad haba kum kine ki kabu ki wan, ban pyntrei kam ia
ki kat kum ka jingstad Science ba mynta. Ka jingri ia ki dohkha ha ki Synduk Iit (aquarium), trout,
shymprong, Ka jingsdang ban ri ia ki dohkha bym pat ju ri mynshuwa. Ban buh ia ki jaka jngohkai ba
don ki Den Um (Aqua Tourism) / Jaka jngoh kai ba don bad ki jaka ia leh kai ha um (Aqua park) / bad
-
ka jingiakop khwai dohkha (Sport Fisheries, aqua tourism, aqua Park bad sports Fisheries ruh ki hap
lang ha kane ka Tnat Trei kam.
Ka MSAM kan iatrei lang bad ki lad pyntrei kam jong ka Sorkar pdeng kum ka
MGNREGS, RKVY, NRLM bad kiwei kiwei. Kan ia trei lang ruh bad ki Department ba pher ba pher
jong ka Sorkar Jylla kum ka Tourism, Water Resources & Soil & Water Conservation, ban nang
pynbha ia kane ka kam ri dohkha. Kane ka Tnat Trei Kam kan kit khlieh ban lum ban lang ia ki jingtip
kiba iadei bad kane ka kam, bad ban pyntrei kam ia ki da kaba peitngor bad pynshongdor ia ka jingiaid
ka kam. Kaba peitngor bad pynshongdor ia ka kam kin dei ki kamram kiba ha khmat eh jong kane ka
Tnat Trei Kam namar hangne lah ban pynbeit pynbiang ia kino kino ki jingduna lada don .Da kaba
iatrei lang bad ki kynhun trei mon sngewbha kan iarap na ka bynta ka jingmyntoi ki paid nongshong
shnong.
Ka Tnat Trei Kam kan khein kan diah ruh ia ki jinglut jingsep kiba iadei bad kane ka
kam ban sngewthuh ia ka ioh ka kot jong ki nongri dohkha bad ruh kumno kane ka jingmyntoi kan
kyntiew ia ki shnong ki thaw ha ka ioh ka kot. Ia ka jingdonkam Pisa jong ka MSAM ban pyntrei kam
ia baroh ki tnat trei kam haneng la dep mang lypa da kaba peit ruh katno yn lah ban ioh jingiarap na
ki lad Jingiarap Sorkar Pdeng kum ka RKVY, NFDB, NEC, NCDC, SPA.
Ka Jingjop jong ka Jingtrei kam jong kane ka Jingthmu Trei Kam, kan sa lah ban
pynbiang ia ka jingpynmih bad jingdawa dohkha ba ka jylla ka donkam ban long kiba pahuh pahai ha
kane ka liang. Ka don ruh ka lad ba ngin lah ban shalan dohkha shabar ka Jylla shisien ba ka
jingpynmih ka la tam ban ia ka jingdawa. Hangne ngin iohi ruh katno kane ka Jingthmu ka ai kam ai
jam ia ki nongshong shnong ha la ka jylla.
Ka MSAM ka dei shi bynta jong ka Integrated Basin Development & Livelihood
Prokram jong ka Government of Meghalaya bad la mang ban pyllait la kumno kumno kumba 1200.00
crore hapoh ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD-AR. Ia ka MSAM yn plie bad pyntrei kam ha
kajuh ka por ryngkat ryngkat bad ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD- AR.
-
1
Lynnong I
Jinglamkhmat bad ka jingthmu
1.1 KA JINGLAM KHMAT
1. Ka ri India ka dei ka ri ka ba ar ban pynmih bun eh ka dohkha wah ha ka pyrthei. Ka ri dohkha ka
long kawei na ka rukom kamai ja kpoh jong ki nong India. Ka kam ri dohkha ka long ka lad ai
kam ai jam ia kiba bun , nalor ba na kane ka jaid jingtrei ki mih ki karkhana kiba rit kiba pynmih
ia ki jingbam ba la shna na ki dohkha kiba bang bad ba tei ia ka met, kiba ngi lah ban shalan
shabar ri ban pyniohnong ia ka ri India. Kaba kham kongsan eh ka long ba ka kam ri dohkha ka ai
kam ai jam ia kumba 14.49 million ki briew kiba hapoh u lain jingduk. Ka kam ri dohkha ka don
la ka bynta ba kyrpang bha ha ka rep ka riang jong ka ri.
2. Ka Meghalaya ka dei ka jylla ba bun ki tyllong um ha ka dur jong ki wah , ki Dam, ki Nan, bad ki
pung, bad ka ioh ia u slap kumba 1200mm ha ka shi snem, bad kine ki iarap shibun eh ia ka kam
ri dohkha ha ka jylla. Hynrei ka jylla ka sahdien ha ka kam ri dohkha namar ba ia kine ki lad ba ka
Mei Mariang ka ai ym shym lah ban pyndonkam hok ia ki. Ka Meghalaya ka dei ka jylla ba bun
ki lum ki wah bad ki riat ki ram bad kane ka pynthut ban ioh shna ia ki pung dohkha, kiba heh,
ki ba lah long ki lad kamai pisa. Hynrei ia ka um slap lah ban pynlang ha ka dur jong ki pung na
ka bynta ban ioh ri dohkha, kumta ka kam ri dohkha ka plie ia ka lad ba ki briew ki lah ban
pyndonkam ia kine ki kabu na ka bynta ka kamai kajih jong ki.
3. Ka jylla Meghalaya ka dei kaba bun bha ki briew ba bam dohkha hynrei ki dohkha kiba lah ban
ioh na jylla la jong ka duna palat ban pyndap ia ka jingdawa ba nang kiew na ka por sha ka por .
Bad kumta ngi hap ban wan rah dohkha na kiwei pat ki jylla kum na Andhra Pradesh. Ha kawei
pat ka liang ki briew ha ki nongkyndong jong ngi ki im ja sngi da kaba khwai na ki pung bad ki
wah. Ban kham pynkiew ia ki longing baduk baroh, ka long ban shna da ki pung ri dohkha namar
ngi don ia ki briew, ka khyndew, bad ka um ruh ba lah ban leh ia kane. Lah ban pyntrei kam ia
kane tang lada ki riew shi met, bad ka shnong ka thaw ki shim khia ia kane.
4. Ka Jylla Meghalaya ka la pynbna ba ka kam ri dohkha ka long kawei na ki lad kamai pisa bad ka
sorkar kan iarap ia ki briew ban shna pung dohkha. Ka sorkar ka la rai ban plie ia ka Meghalaya
-
2
State Aquaculture Mishon (MSAM) hapoh ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD-AR (2012-13
haduh 2016-17). Ha kane ka kot, phin iohi ia ka jingdonkam dohkha ha ka jylla bad ka bynta ka
jingpynmih dohkha bad kumno kane ka iarap ruh ia ka rep ka riang jong ka Jylla ban pynroi ia ka
ioh ka kot ha ka jylla. Ka Jingthmu jong ka SMAM , bad kumjuh ruh ia ka jingdawa dohkha ha
KA PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR BAD KHAD LAI la kdew ha ki bynta kiba shadien
jong ka kot.
1.2 JINGPYNMIH DOHKHA HA MEGHALAYA
1. Ka jylla jong ngi ka bun ki lad pynmih dohkha. Ka NRSA data ka pynpaw shai ba don bun ki jaka
puta kiba lah ban shna pung. Hynrei namar ba ym don ki jingkhein, ki ba biang ym lah ban tip
pura ia ka jingmih dohkha ha kane ka jylla. Ka daw kaba kongsan ka long ba ym pat ju shim khia
ia kane ka bynta. Kane ka Jingthmu Trei Kam ka shim ia kane ka lad ban ioh ia ki jingkhein
jingdiah ba pura ia ka jingdon jong ki pung dohkha ha ka jylla bad ia ka jingkhein ia ka
jingpynmih dohkha na kine ki pung, bad ka jingdonkam dohkha ha ka jylla, khnang ban pynsuk ia
ki nong ai buit bad nongshna ain ban shim ia kino kino ki rai ba kongsan.
2. Ki jingkhein ba ioh wat la kam da biang bha, ka pynpaw ba ka jylla ka pynmih dohkha kumba
4500 MT ha kane ka snem 2010-12. Kane ka pyni ba ka jingpynmih dohkha ka khlem kiew bad
ka sah hajuh naduh ki snem 1990 ter ter.
-
3
3. Ka jingpynmih ia ki symbai dohkha ruh ka pynpaw ba khlem don ka jingroi lait noh tang ha ki lai
snem ba la dep. Ka jingroi ki kha symbai ka long 10.00 lakh ha u snem 2006-2007 sha ka 29.6
lakh ha u snem 2010-11. Kane ka jingkiew ba lai shah ka dei ba ki briew ki la kham sngewthuh ia
ka kam ri dohkha bad ruh namar ka jingiarap pisa ka scheme Rastriya Krishi Vikas Yogana
(RKVY). Shen yn sa iohi kumno ka kam ri dohkha ka trei ha ka jingmut jingpyrkhat jong ki
briew.
4. Ka jylla Meghalaya ka don 14 tylli ki farm pynmih symbai dohkha. Ym don jingkiew ha ka farm
pynmih symbai dohkha haduh u snem 2007-08. Ka don ka jingkiew ha ka jingpynmih symbai
dohkha haba la iarap ka RKVY. Na ki jingthoh la iohi ba ki jaka ktieh bad Ahor ha ka jylla kiba
lah ban pynkylla jaka ri dohkha ki don kumba 399.6 Hectare, bad ki jaka kiba lah ban ri dohkha
ryngkat lang bad kiwei pat ki jaid jingri ka don kumba 404.6 Hectare . Kine ki jingkhein ki paw
ba ki kham duna, kumta ia ki jingkhein kiba bniah dei ban lum thikna bha.
5. Ka jylla ka la mad ia ka jingbun briew ba palat eh napdeng ki jylla jong ka ri India (2.5 per cent
Per annum) ha u snem 2001-11 Na ka daw jong kane ka jing kiew ha ka jingbun briew bad ka
jingpynmih dohkha ka sah hajuh, la paw ba ka don ka jinghiar ha ka jingpynmih dohkha na ka
bynta ka jingdonkam jong u briew marwei shimet. Kane ka la ktah ia kiwei pat ki tnat trei kam
jong ka sorkar kiba ia snoh bad ka kam ri dohkha kum ka rep ka riang bad kiwei pat. Ka bhah
jong ka tnat Ri Dohkha ka long tang 1.15 % ha ka jaka ban long 5.20 % kat kum ka jingkhein
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
Jinpynmih kha symbai (fry bad fingerlings) ('000 tons)
-
4
jong ka Ri India baroh kawei, ha ka snem 2010 – 11. Kane ka bhah ka long kaba rit bha tang 0.21
% katba ha ka ri India ka long saw shah ia kane wat la ka ‘Thousand Pond Scheme’ ka la
pynheh ia ki pung da 500 hectare ka jaka, hynrei ka don ka jingduna ha ka jingpynmih dohkha,
bad ym lah ban sngewthuh ia kane. Lehse ka lah ban long ba ka rukom lum jingtip kam biang,
namar ba ki pung ba dei trai da ki briew shi met ki don sha ki jaka ba kyndong bha.
6. Kaba lum jingtip /Jingkhein ia ka jingdonkam dohkha kan kham thikna lada khein na ki nongbam
dohkha ha ka jylla namar ia kane lah ban ioh na ka National Sample Surveys (NSS). Na ka
jingkhein ba 61st jong ka NSS ha u snem 2004-05 ka long 6.425kg shi khlieh briew ha Meghlaya
katba ka jingkhein na ka bynta shikhlieh briew ha ka ri India ka long 7.096 kg. Lada kat juh la
bam dohkha ha Meghalaya kat kum ba la bam ha ka ri India ha u snem 2011, ka mut baroh ka
dohkha ba la bam ha ka jylla ka long 19,000 MT. Ka don ka jingduna kumba 14,500 MT. na ka
jingmih bad jingdonkam dohkha ha ka jylla baroh kawei.
1.3 Ki Jingthmu Jong Ka Aquaculture Mishon
1. Kumba ka paw ba ka don ka jingduna ha ka jingdawa bad pynmih dohkha na ka bynta ki
nongbam ha ka jylla, ka Sorkar kan ialeh katba lah ban shim ia ki lad ki kabu ba iadei bad ka ri
dohkha bad ban iarap ia ka jingpynmih dohkha ba kham bun, khnang ba u duk u suk un kham ioh
kham kot ha ka kamai jakpoh ba man ka sngi. Ban pynurlong ia kane ka jingthmu ka Jylla
Meghalaya ka la pyntreikam ia ka scheme ba la tip kum ka “Thousand Pond Scheme (TPS) ha u
snem 2005. Kane ka scheme ka la wanrah haduh 500 hectare shuh shuh ka jaka ri dohkh,a bad ka
la ai jingiarap ia 2,336 ngut ki nongri dohkha ha ki hynriew snem kiba la leit noh . La ai ram ia ki
nongri dohkha haduh 17 crore lyngba kane ka scheme. Ka la long ka jingsdang kaba rit wat la ym
shym pat iohi jingmyntoi kaba khraw na kane. Wat la lah ban ong ba ka jingpyntrei kam ia kane
kaScheme ka long kaba jop hynrei ka jingnoh synniang jong ka TPS ka dang duna bha namar ba
ka rukom trei kam ka don ki kyndon kiba shim por bad kiba dei ban trei sani bha. Katto katne na
ki kyndon trei kam jong ka TPS la dei ban pyntrei kam kloi katba lah kumta ban pynlong ia kane
ka Sceme trei kam kaba iaid shaphrang. Kan kham bha shuh shuh lada ia ka TPS baroh kawei la
-
5
khmih biang namar kiba bun ki lad jingtip bad lad trei kam ki la nang mih bad rung ha ka kam ri
dohkha.
2. Ka Sorkar Meghalaya na kane ka daw ka la rai ban trei borbah halor kane ka kam ri dohkha da
kaba pynmih ia ka ‘Meghalaya State Aquaculture Mishon’ (MSAM) Ban pynkiew ia ka
jingpynmih dohkha ka lah ban long ha ki ar rukom. Ban pynkiew ia ka jingmih na ki pung ba la
don lypa, bad shna pung thymmai. Kane ka bynta kaba ar ka donkam ia ki trai jaka kiba ki jaka
jong ki ki iadei ban shna pung dohkha. Ka jingdon jaka pung baroh ka long 2500 hectare hynrei
dang donkam ban pynheh shuh shuh ia ka.
3. Ka MSAM ka don kine ki mat harum:
a. Ban pynbha ia ki pung ri dohkha kiba la don lypa bad ban shna kham bun ki jaka ri dohkha,
ban kham lah ban pynmih shibun ki dohkha.
b. Ban pynbha ia ki um ki ba lang bad ki jaka ba long ahor ktieh bad pynkylla ia ki kum ki jaka
ban ri dohkha, ka juk mynta.
c. Ban pynkyndit bynriew ia kiba bun balang, kyntiew ia ka sap bad buit trei kam jong kiba ia
donkti ban trei lang ha ka kam ri dohkha, ai jinghikai ba ka kam ri dohkha kan neh bad bteng
ha ka jylla, ialam leit jngoh ia ki rukom ri dohkha ba thymmai jong kiwei pat ki jylla.
d. Ban pynneh ban pynsah ia ki dohkha ki ba la long trai, ki ba la jan duh jait, bad kito kiba don
kynrei ha ki wah jong ngi, kum ia ki jait Khasaw, bad ban shna kyrpang ia ki pung ban
pynroi ia kum kine ki dohkha, na ka bynta ka kamai kajih ba kham bha.
e. Ban pynithuh bad pynmih bad ri ia ki kha bun rong ba itynnad (Ornamental) bad ha kajuh ka
por pyniar shuh shuh ia ka rukom trei kam da kaba shim kabu ia ki lad thymmai kiba mih
kum kaba .ri ia ki jaid shymprong kiba im ha ki wah.
f. Ban pynheh ia ki jaka pynlang um, da kaba shna ia ki pung rit, bad kane ruh kan iarap pynneh
ia ka rep ka riang ha ka jylla bad
g. Ban hikai ia ki buit ri dohkha bad ban ai jingiarap ia ki nongri dohkha haduh tyngkong Ing
jong ki hi.
-
6
4. Da kaba iohi ia ka jingiar ka jingtrei kam jong kane ka Jingthmu Trei Kam , yn pynmih ia ki Tnat
Trei kam kiba kham rit ki ban trei kham sani bha ia ka kam kumba la buh ia ki. Ka Tnat Trei
Kam I (Mini Mishon I) ka dei “ ban pynheh pyniar bad pynbun ia ki jaka ri bad pynmih dohkha”
da kaba bynta ia kane ka jingtrei ha ki saw tylli ki shnat trei kam ( Component) kata Shnat Trei
Kam I (Component – I) Ka dei “ban shna pung hi da u riew shimet ” Kane ka dei ka mat ba ha
khmat eh, namar ba kan kyntiew ha ka jingpynmih dohkha, kan iarap pat ban weng noh ia ka
jingduk, bad kan .ai kam ai jam, bad ki lad ban pynmih ia ki jingbam kiba tei ia ka met na ki
dohkha. Baroh ki briew kiba kwah ban ri dohkha ki dei ban don ka jaka kumba .01 hectare lane
1000 sq meter bad ia kine yn ai ia ki ka jingiarap ha ka liang ka pisa tyngka lane ka ram ban
shna ia ka pung, bad ban pynbiang ia ki dohkha ban ri ha ka snem ka ba nyngkong.
5. Shnat Trei Kam II (Component- II) Ka dei “kaba shna pung da ka shnong lane da kaba ia synrop
lang kawei ka kyntoit bad kawei pat.” Kane ka shnat Trei Kam ka kham ban ha ka mynsiem iatrei
lang bad kaba pyntrei kam ia ki buit jingstad jong ka juk mynta. Ka jingpynmih dohkha hangne
kan kham bun, namar ba ka jingheh jong kawei pa kawei ka pung ka dei ban don 2 hectare. Ki
briew ha ka jylla jong ngi ki don ka jingialong kawei kaba khlain bha ha ka imlang sah lang bad
ban ia kit ia bah lem ia ki kam shnong kam thaw bad ka mon ban ia trei lang na ka bynta u ba
bun balang. Ka Jylla ka don bun bah ki Pung Shnong bad ki jaka pynlang um ha ki khyndew jong
ka Shnong ba lada lah ban pynkylla jaka ri dohkha ia kine, kan nang kham pynkiew ia ka
jingpynmih dohkha ha ka jylla. Haoid kan don ka jingiapher ha ka rukom jingiarap na ka sorkar
sha kine ki ar jait ki pung. Ka jingheh jong ki Pung Shnong kam dei ban duna ia ka 0.5 hectare.
Namar kata ka jingiarap pisa sha kine ki Pung Shnong kin duna khyndiat ka jingiarap namar la
khmih lynti ba ka Shnong kan pynmih ruh khyndiat ki jingdonkam nalade.Katba ki pung ba la
shna da ki riew shimet ki dei jong kito kiba duna ha ka jingioh jingkot bad namarkata ka daw ka
sorkar ka ai ka jingiarap kaba kham heh.
6. Shnat Trei Kam III (Component III) Kane ka bynta ka long ban pynbha ia ki jaka ba long ktieh,
jyrsieh bad ahor. Kane ka long kaba donkam bha namar ka iarap ban pyndonkam ia ki jaka shrah
ba la shu ieh kumto. Ka jinglut ban pynbha ia kine ki jaka ka kham duna, bad ka jingmih kan
kham bun.. Ka jingdon kiba kum kine ki jaka ki bun bha, hynrei la tap lut ia ki da ki niut ki nier,
ki bniap bad ka jingbymneh jong ka um kaba lang.
-
7
7. Shnat Trei Kam IV (Component – IV) Kane ka bynta ka dei “Ka jingkyntiew ia ka ri dohkha ha
ki dam lane ki pung kiba heh”. Kane ka bynta kam da donkam shibun eh ka jingpynlut bad ka dei
ka jaka kaba biang bha ban ri dohkha. Na baroh ki shnat Trei Kam (Components) ba la kdew, lait
noh kaba nyngkong baroh kiwei pat ki donkam ia ka mynsiem ia trei lang, kaba neh bad shaniah
iwei ia iwei pat.
8. Wat lada don shibun ki rukom ri dohkha ba la pyrshang da ki briew ha ka jylla, hynrei ka
jingpynlut bad ka jingmih ka long kaba duna. Nangta ha ka jingbymdon ki iew ki hat kiba biang
ban thied ia ki symbai dohkha, la pynbor ia ki briew ban thied na shabar jylla kiba haba wan rah
ia ki symbai dohkha ki bun ki symbai dohkha kiba iap noh. Lada ri ia ki symbai dohkha ki bym da
roi bha, bad lada ai sa ki jingbam ki bym tei, ki dohkha kin heh hapdeng 0.3 bad 0.4 kg ban
ianujor bad ki dohkha kiba 1kg bad 2 kg ba ioh na kiwei kiwei ki jylla.
9. Tnat Trei Kam II- Kane ka bynta ka dei ka – “Ka jingpyndon kam hok bad janai ia ki jaka ri
dohkha” (“Critical Infrastructure Development”) - Kane ka bynta ka peit bniah bad shim khia ia
baroh ki bynta kumba la kdew haneng. Ka don kine ki bynta.“Ka jingpynmih symbai dohkha “ha
kane ka bynta ka dei shaphang kumno ban pynbha ia ki pung ba pynmih symbai dohkha kat kum
ka jingdonkam jong u nongri dohkha. “Ka jingpynmih ia ki jingbam dohkha” Ha kane ka bynta ka
dei shaphang kumno ban buh ia ki kor tylliat jingbam dohkha ban ioh ia u jingbam u ba bha ha ka
dor kaba bit. “Iada ia ki jingpang ki dohkha “ Kane ka bynta ka wad bniah ia ka rukom pang bad
ki jingiap pathar jong ki symbai dohkha ba la wan rah na shabar, da kaba ai buit kumno ban iada
bad ban pynjem ia ki jingpang. “Ka jinglong jong ka khyndew bad ka um” kane ka bynta ka peit
ia ka jingheh jingsan ki dohkha ba ri, ha ka jingiadei bad ka jinglong jong ka um, ka khyndew,
bad ka jinglong ka suin bneng. Kane ka bynta ka ai jingmut kiba kumno ki symbai dohkha yn ri ki
kin iadei bad ka jinglong ka suin beng ha kata ka jaka, da kaba kylli pyrthew ia ka jinglap
jingshem jong ki nongri dohkha kiba la kham iaid shakhmat. “Ka jingdie ia ki dohkha ba la tong”
Kane ka bynta kan wad ia ki lad ki lynti ban pyniaid iew ia ki dohkha kiba la tong bad ban
pynbiang ia ki jaka buh kiba bha. Lyngba kane ka Tnat Trei Kam yn hikai ruh ban kumno ban
pynkylla Kha Syang, Kha tyrkhong Ashar Dohkha bad kiba kum kita khnang ba lah ban ioh
jingmyntoi. Ka seng jong ki nongri dohkha.( Fishery Co-operative) Kane ka tnat kan ialeh ban
pynkhlain ia ka seng jong ki nongri dohkha.
-
8
10. Kane ka Tnat Trei Kam (Mini- Mishon) ka long kaba kongsan bha namar kan pynduh ia ka
jinglong ba la don baroh shi katta ( kata ka jinglut kaba duna bad ka jingmih ruh kaba duna bha)
Lada ym ioh symbai dohkha najan bad lada ki jingbam dohkha ki long ki bym tei, kan don bun
ka jingiap ki symbai dohkha. .Ka jingai da ki jingbam ki bym tei ka pynlong ia ki dohkha ban
nym san bha ki bym palat ia 0.4 kg kawei kawei ka dohkha.
11. Ka jingseng ia ki jaka ban ri tyngkai ia ki dohkha kiba long trai, bad kiba kynrei ha ki wah jong
ngi, ka long ka jingkhmih jong ka Tnat Trei Kam III (Mini-Mishon III) Ia ka jinglong jong kine
ki jaka ri tyngkai dohkha kiba la don lypa, dei ban da peit bad pynbha ia ki bad ruh ban seng ki
jaka ri dohkha ba thymmai ka long ka thong jong kane ka Tnat Trei Kam.
12. Ka jingjop jong ka jingtrei kam jong ka MSAM ka shong eh ha ka jinglah ban ai jinghikai ia ki
nongri dohkha, ki ophisar sorkar, bad kiba trei lang ha kane ka bynta. Donkam ia ka
jingpynsaphriang khubor sha ki paidbah ban pyntip ia ki shaphang ki lad jingiarap kiba don. Ka
Tnat Trei Kam IV (Mini- Mishon IV) ka trei ia kane ka bynta.
13. Ar tylli ki mat ki long kiba donkam ha kane ka Tnat Trei Kam (Mishon) - Ban pynsaphriang ia
kane ka khubor sha ki paidbah, bad ban buh jingthoh (record) ha ki kot ki sla bad ki jingring dur
ia ki jingtrei kam ba jop . Ia kine ki 2 tylli ki mat dei ban leh man ka por da kaba pyntip paidbah
lyngba ki lad pathai khuborkumjuh ruh kaba tah poster, ka jingsam ia ki kot lyngkdop, ka jingthoh
ha ki kynroh. Baroh kine ki jingtrei kam kin hap ha kane ka Tnat Trei Kam V (Mini- Mishon V)
kumba la kdew shakhmat.
14. Namar ba ka snem jingtrei kam jong kane ka Tnat Trei Kam (Mishon) ka long haduh san snem
lynter, donkam ban bishar bniah ban thew ban woh ia ka jingtrei kam jong ka bad ban pynbeit
lada don kano kano kaba iaid bakla na ka jingthmu jong ka. Kumta kane ka Mishon kam don
jingpyrkhing ban nym lah ban pynbeit ia kino kino ki jingbakla ha kano kano ka por. Man ba kut
kawei pa kawei ka snem yn ioh ia ka Report jingtreikam jong ka bad lada don kino kino ki
jingpynbeit lah ban leh ia ki ha kata hi ka por, da ki bor ba dei khmih.
15. Ka rukom ri dohkha ha ka jylla ka long kaba shu bud ia kaba hyndai bad ym pat ioh lad ban bud
bad pyndonkam da ka rukon ri dohkha ba thymmai. Lada ka jingpynmih dohkha ka la bun, bad ka
lad ban shalan shabar jylla ka la plie – ka jingpynthmmai ia ka rukom ri dohkha bad kiwei pat ki
-
9
lad ba kham bha, ki la mih dei ban pynstet ban shim ia ki. Ka Tnat Trei Kam VI (Mini-Mishon –
VI) ka dei kaba peit ia kane ka bynta. Ki lad kiba thymmai kum kaba ri ia ki kha bun rong ba
itynnad ha ki synduk Iit (aquarium,) ban ri ia u kha trout, shymprong,bad kiwei kiwei, ki la mih
ha ka kam ri dohkha. Ban kyntiew ia ki nong seng kam ha kine ki bynta ka dei ka mat trei kam
ba ha khmat. Ka long ruh kaba donkam ia ka a Aqua Tourism bad Aqua Parks bad ban pynlong
ia ki iew die dohkha “Fish Mela” Kiba kum kine ki jingtrei kam kin wan rah ia ka jingsngewthuh
ia ki nongri dohkha ban ithuh bad tip ia kine ki lad.
1.4. Ka jingkdewlypa ia ka jingdonkam.
1. Haba thmu ban theh pisa na ka bynta ban pynkiew shaphrang jong kano kano ka jaid kam, ka
long kaba dei rukom ban da bishar bniah ia ka jingdonkam kata ka jaid kam ha la ka jaka bad ka
jinglah ban shalan ia kaba tam sha kiwei pat ki jaka .Ka jingpyndonkam jong uno uno u briew
shimet ia kano kano ka mar, ka shong ha ka dor jong kata ka mar, da kaba ia nujor bad ka dor
jong kiwei pat ki jaid mar kiba ngi lah ban pyndonkam ha ka jaka jong kata ka mar kaba ngi
donkam, bad ka jinglah bor ka jong u ban thied ia kata ka mar. Ka jingshim jingkhein ia ka
jingdawa ia kano kano ka mar haba khein kyllum lang ka long da kaba khein kat kum ka jingdawa
jong u briew shimet bad da baroh ki briew kiba shong ba sah ha kata ka jaka. Ka long ka rukom
ba ju leh, ban pdiang ba ka dor lang, jong kano kano ka mar ba ka dei ban neh katjuh, haba ngi
kdew lypa ia ka jingdonkam ki por ban sa wan, bad ban shim ba kane ka jingdonkam ka shong ha
ka jingroi jong ki briew, ka jinglah ban trei kam bad ka ioh ka kot jong u briew. Lah ban pyni ia
ka jingdonkam ia kano kano ka mar ha ki ar bynta. Ha ka bynta kaba nyngkong, yn pyni ia ka
jingkiew jong ka jingdonkam ia ka mar kat kum ki daw kiba pher ba pher. Da kaba pynshongrim
halor kane ka jingshisha bad kat kum ka jinglah ban bam, ha ka snem sdang jingkhein, ia ka
jingdonkam jong ki snem kiba bud yn sa lah ban kdew lypa.
-
10
Table 1.1: Ka jingkhein kaba pyni ia ka jingkiew jong ka jingdonkam ia ka mar (dohkha)
kat kum ki daw ba la kdew.
Plan San snem
ba Khad ar
Plan San Snem
ba Khad lai
Ka jingkiew naka jingdonkam u briew shi met. 6.00 6.00
Ka jingkiew ka jingdonkam kat kum ka ka jingioh jingkot. 1.15 1.15
Ka jingkiew ka jingdonkam kat kum ka jingroi ki briew. 2.20 2.10
Ka jingkiew ka jingdonkam haba khein kyllum 9.10 9.00
2. Ka jingdonkam ha ka snem jingkhein kaba nyngkong ka long kaba donkam katta katta ba yn lah
ban kdew lyp ia ki jingdonkam ha ki snem kiba bud. Ka jingpyni jingkhein ia ka jingdonkam jong
u briew shimet ngi ioh tang lyngba ka jing jurip jong ka NSS Kat kum ka jingpyni jingkhein kaba
61st jong ka NSS ha u snem 2004-05, ka jingbam dohkha jong u briew marwei marwei ha ka jylla
jong ngi ka long tang 528 gram ha ka shi bnai. Ha ka shi snem, ka jingbam dohkha jong uwei u
briew ka long 6.425 kilo. Kane ka pyni ba ka jingbam dohkha jong u briew ka duna bha haba ia
nujor ha ka ri India shi tyllup, kaba long 7.096 Kg shi snem. Ka daw ka long ba ym lah ban
pynmih ne pynioh dohkha ia u briew shimet ha kane ka ri jong ngi kat kum ka jingdawa jong u,
kaba dei ban ia ryngkat bad ki briew shi tyllup ka ri India. Ym shym lah ban ioh jingkhein na ka
bynta u snem 2012, da kaba shu shim antad na ka jingbam dohkha jong u briew shimet ha u
snem 2004-05, ka jingdawa dohkha kyllum lang da baroh ki briew haba shu khein antad ha u
snem 2012 ka dei ban long 19,582 Metric Tonne (MT). Ka jingdawa dohkha ha u snem 2017 la
antad ba kan long 30.184 MT. Kane ka pyni ia ka jingkiew jong ka jingdawa dohkha kaba 12,281
MT ha kaba kut jong ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR bad 19,769 MT ha kaba kut jong
ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD LAI.
3. Ka jingdonkam shuh shuh ia ki jaka ri dohkha ban pyndap ia kane ka jingdawa dohkha ha la ka
jylla ka long sa kumba 4440 hectares ka jaka. Ia ka jingduna jong ka jingdawa dohkha kaba long
15,000 MT lah ban pyndap da kaba pynheh shuh shuh ia ki jaka ri dohkha sa 6,250 hectares.
Kumta, tang ban pynbiang ia ka jingdonkam jaka donkam sa 10,690 hectares ki jaka ban pynmih
dohkha ha kaba kut jong ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR. Lada ka jingpynmih dohkha
na ka shi hectares kan kiew sha ka 3.0 MT na kaba long mynta tang 2.4 MT, ka jingdonkam ia ki
-
11
jaka ri bad pynmih dohkha kan long sa 6480 hectares. Ha ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD
LAI. donkam shuh shuh ban pynheh ia ki jaka ri dohkha sa 2334 hectares lada ka jingpynmih kan
sah hi tang 2.4 MT naka shi hectare, bad tang 1867 hectares lada ka jingpynmih kan kiew sha 3.0
MT na ka shi hectare, kaba pyni ba i long iba rit eh haba ia nujor bad ka jingdonkam jaka ha ka
PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR. Kumta ym da donkam shuh ban da ialeh shitom ha ka
PLAN SAN SNEM KABA KHAD LAI, na ka bynta ban pynmih dohkha kham bun lada ka
jingpynmih dohkha ha ka PLAN SAN SNEM KABA KHADAR kan lah ban pynbiang iaka
jingdonkam bad jingshalan ia ka dohkha, kumba la kdew.
Table 1.2: Ka jingpyni ia ki jingdonkam dohkha ha kaba kut jong ki PLAN SAN SNEM
KABA KHAD AR BAD KHAD LAI
Snem
Ka jingbam
dohkha
(MT)
Ka jingkiew haka
jingdonkam dohkha
(MT)
Ka jingdonkam Ban
pynheh* ia ki jaka
(Hectares)
Ka jingdonkam ban
pynheh** ia ki jaka
(hectares)
2012 19528 - - -
2017 30184 10656 4440 3552
2022 46442 16258 6774 5419
*Lada shim ba ka jingpynmih dohkha kan long 2.4 MT shi hectares.
** Lada shim ba ka jingpynmih dohkha kan long 3.0 MT shi hectares.
1.5 Jingthoh kyllum bad jingpynkut.
Ka jylla Meghalaya ka don bun ki lad ban pynroi ia ka jing ri dohkha namar ba ka don
bun ki jaka ba lang um. Hynrei ban pynbha ia kine ki jaka donkam ka jingpynlut kaba bun kum kaba
shna ia ki pung, pynbha ia ki jaka lang um. Namarkata donkam ka jingiarap na ka sorkar ban pynbha
ia kine ki jaka lang um. La plie ia ka Aquaculture Mishon ban pynkylla thymmai ia ka rukom ri
dohkha ha KA PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR ban ai kam ai jam, pynroi ia ka kamai kajih,
khnang ba kin ioh ia ka bam ka dih kaba tei ia ki met ki phad. Ka jingwanrah dohkha na shabar ha
kane ka jylla ka wan rah ia ka jinghiar ka kamai ka kajih bad ka khate ia ka ioh kam ioh jam.
1. Ka jinglum jingkhein ia ki jingdon ki pung, wah, ne jaka lang um kaba ngi don ka kdew ba ngi
don duna bha, namarkata donkam ban ioh ia ki jinglum jingkhein kiba thikna.
-
12
2. Na ki jinglum jingkhein ba la ioh ka pyni ba ka jingpynmih dohkha na ka bynta ka jingdonkam u
briew shi met ha ka shisnem, ka nang hiar na ka 201 kg sha ka 105 kg ha ki 10 snem kiba la leit
noh, katba ka jingbunbriew ka nangkiew ha kane ka jylla bad ka jingpynmih dohkha pat ka sah
hajuh. Donkam ban pyniar haduh 5000 hectare ki jaka ri dohkha khnang ban pyndap ia ka
jingbam dohkha ha ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR bad sa 6000 hectare ban pyndap ia
ka jingduna kat kum ka jingdaw bad jingpynmih dohkha. Namarkata ka jingshna biang ia ki jaka
lang um ba la don lypa ban kyntiew ia ka jingmih dohkha kan iarap ban pyndap ia ka jingdonkam
dohkha ha ka jylla.
3. Ka jingplie ia ka MSAM jong ka sorkar Meghalaya kaba ia iaid ryngkat bad ka PLAN SAN
SNEM KABA KHAD AR ka don 3 tylli ki THONG. kaba nynkong ka dei ban pynkiew iaka
jingpynmih dohkha., bad ia kane lah ban leh ha ki ar bynta – Ban pynroi bad pynbun ia ki jaka ri
dohkha , bad ban shna thymmai ia ki jaka pynlang um kiba la don lypa. Yn kham pyrkhat ia kiba
duk ban ai ia ka jing iarap pisa ban shna ia ki pung jong ki. Yn pynshlur ruh ba ki briew kin shna
ia ki Pung Shnong bad ban pynshlur ban don ka jingiatylli ha pdeng jong ki. Ki jaka ba don um,
kum ki Dam, jaka ahor bad jaka shong ktieh, yn pyndonkam ban ri dohkha ia ki. Ka ba ar ka
thong ka long ban pynkhlain ia ki rukom trei kam, ban ioh ia ki symbai dohkha ba bha, ryngkat
bad ki jingbam dohkha ba bha, bad ba tei ia ki dohkha, bad ka iew ka hat kaba biang. Ha kane ka
liang yn iarap ia ki briew kiba kwah ban shna ia ki pung pynkha symbai da kaba ia trei lang bad
ka sorkar. Kaba lai ka thong jong ka Jingthmu Trei Kam ka long ban ri tyngkai ia ki dohkha ba
long trai, bad kito kiba don tang ha ki wah jong ngi. Ka thong kaba saw bad kaba donkam tam, ka
long ka bor trei kam jong ki briew, Baroh ki nongri dohkha kiba kwah ban trei ia kane ka kam yn
ai jinghikai man ka por, bad kito kiba la jied kyrpang yn ai ka jinghikai kaba kham bniah shuh
shuh.. Nalor kane, ki Ophisar ruh kin ioh jinghikai halor ki buit Science ba thymmai ba la
pyndonkam ha kiwei pat ki jaka . Kane ka jingai jinghikai ia ki ophisar kan iarap ha kaba pynkiew
ia ka jingpynmih dohkha. Kawei pat ka mat kaba ym dei ban klet ka long ka Jingpeitngor bad
pynshong dor ia ka jingtrei kam da kaba pyndonkam da ki jingstad trei kam ka juk mynta (MIS)
ban ioh ia ki jingkhein jingdiah ha ka por kaba biang. Ka jingshem bad jinglap ia ka jingiaid jong
ka kam ha ka snem kab nyngkong kan iarap ban kham pynbha shuh shuh ia ka jingtrei kama ha ka
snem kaba bud.
-
13
Lynnong II
Ka jingpruid dak jong kane ka jingthmu trei kam
Kumba la ong ha ka lynnong I, ia ka MSAM la phiah ha ki 6 tylli ki Tnat Trei Kam ( Mini
Mishon) ban kham pynsuk, bad pynkloi ia ka rukom trei kam kumba la kdew harum:
2.1 Tnat Trei Kam I (Mini Mishon I): Ban pyniar ia ki jaka bad pynroi ia ka jingpynmih
dohkha
1. Ka Department of Fisheries ka la plie ia ka Thousand Pond Scheme (TPS) ha u snem 2005-06
ban wan rah kham bun ki jaka ban ri donkha kaba long haduh kumba 500 hectare ei ei. Na kane
ka jingpynheh, 2336 ngut ki briew ki la long ki nongri bad nongpynmih. Ban kham pynbha ia ka
rukom trei kam jong ka TPS la rai ban plie ia ka State Aquauculture Mishon. Lyngba kane ka
Mishon yn wan rah kumba 10,000 hectare ka jaka ha kine ki San Snem ban shna ia ki Pung jong
ki riew shimet nalor kaba pynbha ia ki jaka ktieh, Ahor bad kumjuh ruh kaba pynbha pynbun
shuh shuh ia ki Pung Shnong. Kane ka Tnat Trei kam kan pyrshang ban shna ia ki pung ha ki jaka
ba marjan khnang ban kham suk ka rukom trei kam.
2. Yn pynbha lut ia ki jaka ahor, bad shong ktieh, ia ki Pung shnong bad ban thep ha ki da ki u
symbai dohkha kiba bha. La iohi ba kumba 500 hectare, kum kine ki jaka yn lah ban pynkylla
pung dohkha. Namar ba ki Dam Um ki long ki jaka kiba heh ba lah ban pynroi ia ka Kam ri
Dohkha ka Mishon kan pynroi ia ka kam ri dohkha ha ki lai tylli ki Reservoir hapoh jylla
(Umiam, Kyrdemlulai bad Nongmahir) da kaba thep da ki symbai dohkha kiba bha tam ban
pynkiew ia ka jingpynmih dohkha. Kumjuh ruh ka Mishon kan pynbha ia ki Nan bad kiwei ki
jaka pynlang um da ka juh ka rukom. Kumban shu ong hangno kaba I long ban ri dohkha ka
Mishon kan ialeh ba kin long kiba don jingmih.
2.2 Tnat Trei Kam II (Mini Mishon –II) Ka Jingpyndonkam hok bad janai ia ki jaka ri dohkha
1. Ki Symbai dohkha bad ki jingbam dohkha ki long kiba bynta kiba kongsan eh ha kaba ri dohkha
ha ki pung. Ka Mishon kan ialeh ban weng ia ka jingeh kaba mih na ka jingduna jong ki symbai
dohkha kiba bha da kaba shna thymmai ia ki pung pynmih symbai dohkha ha ki rukon ka juk
mynta bad pynbha ia ki pung barim jong ka Sorkar. Ki Pung pynkha symbai jong ka Jylla ha ki 7
-
14
tylli ki district dei ban pynbha ban pynbiang ia ka jingduna. Katba don ka lad ia ka jingpynbha ia
kine ki Pung pynkha Symbai yn pyntrei ia ki, da ki riew shi met khnang ban pynkiew bad pynmih
ia ki symbai dohkha kiba bha bad ha ka juh ka por ban kamai pisa ia ka pla pisa jong ka Jylla. Ha
kaba iadei bad ka jingbam dohkha ka Mishon kan seng ia bun tylli ki kor tylliat jingbam kiba rit
ban pyniaid da ki riew shimet. Ka jingpynioh ia ki Top Plastic ri dohkha ( FRP Technology) kan
long ruh kawei ka jingtrei kam jong kane ka Mishon ban pynioh ia ki symbai dohkha kiba bha. Ha
kaba iadei bad ka jingrem bad ka jingbymioh ia ki Jingbam dohkha kiba bha, ka Mishon kan seng
ki karkhana tylliat jingbam lyngba ki riew shimet, ia kiba yn sa ai jinghikai.
2. Yn pyntreikam ruh ia ka rukom ri dohkha kat kum ka buit bad jingstad ki nong Isreal bad ioh
pynmih bun ki symbai dohkha kiba bha . Ka pung ri dohkha ha Mawpun kan long kawei ka ban
shim ia kine ki buit thymmai ba na Isreal. Ka Mishon kan iarap ban pynshai bad ai buit kumno
ban iada ia ki jingpang ki dohkha. Ka jingpang ka dei kawei ka daw ba la pyndkoh ia ka jingri
dohkha, kat ban pyn duna ia ka jingpynmih dohkha. Ki dohkha ki kloi ban kem pang lyngba ki
khniang jingpang kum ki Protozoa ki wieh, ki bacteria, ki Fungi bad Virus. Dei namar kata ka
daw ba donkam ban pdiang ia ki lad kiba don ba iada ia ki jingpang dohkha ha ki Pung. Lyngba
ka Mishon ia ka Research Centre kaba don ha Mawpun yn kyntiew bad pynbiang ki tiar ki tar
kibva donkam bad ki buit jingstad kum ka PCR ban lap ia ki jaid jingpang ba ia bit bad ban ai ia
ki lad jingiada. Ka Jingpynioh ia ki tiar ki tar kiba donkam kum kaba testia ka Um bad khyndew ,
ki jar tong dohkha ki jar Musari ( Happas) ki tynsong etc kin long ki jingttreikam ba ka Mishon
kan leh
3. Ka Mishon ka tyrwa ban pynbha ia ki iew die dohkha ba don mynta, bad ban shna thymmai ruh
da kiwei khnang ban ioh ki jaka die dohkha kiba khuid bad suba bad kiba biang nadong shadong,
kat kum ka juk mynta. Ym tang katta ka Mishon kan iarap ban pynkhlain ia ki co-operative
Sociaties kiba don hapoh jylla, da kaba ai jingiarap bad jinghikai ia ki nongri dohkha ban pynbun
shuh shuh ia ka jingpynmih dohkha. Ka Mishon ka thmu ruh ban tei ia ki jaka ai jinghikai ha ki
District jong ka jylla. Hynrei mnamar ba ka kam ka long kaba shim por la donkam ban nang kham
pynbha ia kiba la don lypa.
-
15
2.3 Jingthmu Trei Kam III (Mini Mishon – III): Ban pynbha ia ki jaka ha ki wah, ban ri
tyngkai ia ki dohkha kiba la long trai, bad kito kiba don kynrei tang ha ki wah ka ri jong
ngi.
1. Ka jingshna ia ki jaka ri tyngkai ia ki dohkha ba la long trai bad kito kiba don kynrei tang ha ki
wah jong ngi ka long ka jingtrei kam ba ha khmat eh jong ka Mishon. Ka Jingpynneh pynsah ia
kine ki jait dohkha ka long kaba donkam namr kiba bun ki daw. Nyngkong eh – ki dohkha ba la
long trai ki long ka spah beh jong ka jylla. Kaba ar pat ka long ba ki don ia ka dor kaba rem,
khamtam eh ha ki por ki ban wan. Kaba lai – ka long ki long ki jaid jingthaw ba im ha um ba lah
ban pyni ia ka jinglong ka mariang bad khadduh – ki lah ban long ki lad kamai ja kpoh jong ki
briew. Bun ki lad ba lah ban leh da ka Mishon kum kaba pynsngewthuh ia ki briew lyngba ki lad
pathai khubor Ka jingai jinghikai ia ki nongri dohkha, ka jingialap ia wer ia kane ha ki Skul bad ki
College.Ka Meghalaya Fisheries Act kan sa long ain ban iada ia ki dohkha la jong ban pynneh
bad pynsah ia ki.
2. Ka nam jong ki Khasaw kum ki dohkha ba khlain bor ka long ba baroh ki tip, bad yn sa ai nam ia
ki kum ki dohkha jong ka jylla. Kumno ban ri bad sumar bha ia ki Khasaw yn sa wad lad bad lynti
da ki briew jong ka Department bad ki Prokram Manager ba la thung kyrpang. Yn sa don ka
jingpahara ha ki jaka ba don ki Khasaw ha kaba tang da u ryngwiang khwai lah ban khwai ia ki.
Yn ai ka jingiada kaba kyrpang ia kito ki jaka kiba don tang ki khasawban ban pynkylla ia kane ka
jaka kum ka jaka jngoh kai. Ka Mishon kan pyniasoh bad ka Tourist Depatment ban pynlong
jaka jngoh kai ki nongleit nongwan ia ki jaka ba shong ki Khasaw. Kane ruh kan long ka kabu ban
pynsngewthuh ia ki briew iaka jingdon kam ban pynneh pynsah ia ki Khasaw kiba long kum
mynta ha tmier ka jingduh jait.
2.4 Jingthmu Trei kam IV (Mini Mishon – IV) : Ka jingpynjanai ia ka sap ri dohkha jong u
briew lyngba ki jinghikai.
1. Ban Pynlong ia ka Mision kaba jop donkam ia ka jingtbit jong baroh kiba shim bynta. Nalor ki
nongtrei kam sorkar jong ka Department yn ai training ruh, ia ki nongri dohkha, ki multi-service
providers bad Co-operators. Ka Jingshna ia ki Ing ai jinghikai ka long ka kamram kaba kongsan.
Yn sa ai jinghikai kiba bha bad bniah, ia ki samla ba la nang la stad bym don kam, don jam
-
16
kumno ban shna ia ki pung ban pynkha pylleng ia ki dohkha. Yn hikai ruh ban ri bad pynroi ia ki
kha bun rong ba itynnad, bad ki karkhan ban shna ia ki Synduk Iit (Aquarium). Yn pynlong ia ki
jingialang paidbah ban pynrung kyrteng ia ki nongri dohkha kiba kwah ban shim ia kane ka kam
ha baroh ki district jong ka jylla.
2. Ka Mishon ka thmu ban buh 7 tylli ki Training Centres ha kawei pa kawei ka Districts kiba don
lut ki lad ki lynti ban ai jinghikai., kum shi bynta ka jingpyrshang ban pynurlong ia kane ka
jingthmu.. Kine ki jaka ai jinghikai kin don lut ki tiar ki tar bad ki kor ki bor ban ai jinghikai kaba
paka ia ki Nongrep bad ki ophisar.
3. Ia ka Aquaculture Mishon yn pyntrei kam ha Meghalaya ha ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD
AR da ka Fish Farmer’s Develpment Agency (FFDA). Na ka bynta ka jingtreikam kaba bniah
jong ka Mishon, ka FFDA kan don u Mishon Director bad ki nongtrei hapoh jong u ban pyniaid ia
ki kam. Ki Prokram Manager kiba la pyntbit ha kane ka lain yn thung, shipor (On contractual
basis) ban iatrei lang bad ki nongri dohkha. Ia ki yn iarap lang da ki Multi Service Providers
(MSPs) kiba la pyntbit ban thung shipor (Contractual basis) kiba la kumno kumno ki la pass ia ka
Class XII.
4. Ka Mishon kan trei kam kat kum ki kyndon ba la buh. Ha ka snem kaba nyngkong ka thong jong
ka Mishon kan long kaba rit. Bad katba dang iaid ki snem ynda ka kam ka la kham iaid, ryngkat
bad ki jingtip kiba kham bha, ka thong kan nang kham heh bad ia ka thong yn pynioh ha kaba kut
jong ka snem kaba san. heh. Kane ka Mishon kan ai khusnam ia ki nong ri dohkha kiba lah bna
pynmih bun bad ai ka jingithuh ia ki ophisar kiba lah ban trei kam bha ban pynshlur shuh shuh ia
ki.
2.5 Jingthmu Trei Kam V (Mini Mishon –V) : Ka Jingpynsaphriang khubor da kiba bun ki lad
Kane ka Mishon kan long kaba jop tang lada baroh ki nongri dohkha ki ia shim bynta ha ki kam
bapher bapher. Ban ai jingtip shaphang ka jingtreikam kane ka Mishon sha ki ba bun ba lang,
khamtam eh ia ki nongri dohkha, yn don ka jingpynsaphriang khubor lyngba ki kotkhubor bad
television. Ka jingring dur - ia ka jingiaid ka kam khamtam eh jong kito ki nongri dohkha kiba
jop, bad ki rukom pynsaphriang khubor ba la leh, ki long ki jingtreikam ba ha khmat jong ka
Mishon. Ban thoh kot khubor ia ki nongrep dohkha kiba jop bad ki jKane ka Tnat trei kam kan
-
17
pynlong ka jingialang paidbah kiba heh, bad ban da ring dur ia kine baroh ha ka rukom kba da
thkna bha. Yn don ki Workshop, Seminar, Iew die dohkha, Tamasa dohkha bad jingpyni nam ia ki
dohkha khnang ban pyntip bad pynsaphriang ia ki kam jong ka MSAM. Ki jingthoh bad jingai
jingtip lyngba ki kot khubor, ki jingialang bad ki nongthoh khubor, ka jingaikhubor lyngba ki
Radiao bad Telebishon bad lyngba ki Cable TV yn pyndonkam ban ai jingtip ia ki Paidbah. Ka
FM Radio kan long ruh kawei ka lad ban pynbna paidbah ia kane. Ki kot lyngkdop, ki kot, bad ki
Magazine yn pynmih ha ki ktien khasi bad Garo bad ban sam paitbah. Yn shna ruh ia ki phlim ban
hikai ri dohkha.
2.6 Jingthmu Trei Kam VI (Mini Misssion VI) : Ki lad bad ki kabu thymmai kiba mih ha ka
kam ri dohkha
1. Ka Mishon ka don ka jingiohi jngai ban shim lut ki lad ki kabu ban pynheh bad pyniar ia ka
rukom ri dohkha da ka ba pyndonkam ia ki buit bad jingstad science ba mynta. Ka don ruh bun ki
kabu ban pynkha bad ri ia ki dohkha rit ba bunrong ba buh ha ki synduk ïit (aquarium). La ioh
jingtip ba don kumba 256 ki jait dohkha rit kiba ngi lah ban ri bad pynkha ha ka rukom kaba suk
kaba lah pat ban pyniaid iew ia ki. Ka jinglong ka suinbneng ka iahap bha ban ri ia ki dohkha ki
ba im ha ki um daithah. Ka don ruh ka lad ban ri ia ka dohkha Trout, ia kaba ngi dang dei ban
pyrshang wad buit bad ban trei minot.Ki jait shymprong, ba im ha ki wah ki iadei bha ban ri lang
bad ki jaid ‘khabah.
2. Ki briew jong ka jylla Meghalaya ki long ki ba la bna nam ha ka jingieit ia ka khwai dohkha kaba
long kum kawei na ki jait sports. Hapoh jong kane ka Misssion yn sa lah ban kdew ia kum kino ki
wah ba lah ban ai khwai dohkha, ban kyntiew ia ka khwai dohkha bad ban pynlong ia kum kine ki
jaka kum ki jaka jngoh kai pyrthei. Ka Sajar Nangli Festival kaba la pynlong ha Thadlaskein,
hajan Jowai ha Jaintia Hills District, ha ka snem 2010 ka la khring ia u paidbah na kylleng ka ri.
Kane ka Mishon ruh kan sa pynlong ia kum kine kum ki Fishery Festival ha kiwei ki jaka ruh ban
khring ia ki nong jngoh kai pyrthei bad ban pynphriang ia ka jingthmu jang ka Aquaculture
Mishon.
3. Ka Mishon kan pynshlur ruh ia ka kam ri-shymprong ha ka jylla. Kan seng ruh ia ki jaka ialehkai
um (Aqua parks) ha ki wah, ban pyni ia ki dohkha ba bun jait ban long ruh kum ki lad ai jinghikai
-
18
ia ki khynnah pule. Ka Mishon kan ialeh tyngeh ban wallam bad pyni paidbah ia ki jaid dohkha
thymmai ba ym pat ju ri mynshuwa, kum ki kha Trout bad ki kha dkhar ( Mirror Carp bad Scale
Carp)
4. Ka Rombagre Fish Sanctuary ha West Garo Hills bad Nongbareh Fish Sanctuary ha Jaintia Hills
ki la pawnam bha bad long ki jaka jngoh kai ia ki nongshang pyrthei. Da kaba shim ia kum kine
ki lad ka Mishon ka thmu ban shna ia kiwei ruh ki jaka ri kyrpang ha kiwei pat ki wah, ki Nan
bad ki den um bad ban pynlong ia ki kum ki jaka jngoh kai.
2.7 Kiwei kiwei ki kam hapoh kane ka Mishon.
1. Ka jingkyllum lang ia baroh ban pynlong kawei.
La khmih lynti ba kan don ka jingiasynrop lang jong ki dkhot kiba don ka jingiadei bad ka State
Aquaculture Mishon kan iarap ban pyniaid stet bad kham pynbha ia ki kam kiba iadei bad ka ri
dohkha. Ka jingiasynroplang ka wan rah ia ka mynsiem iatreilang bad ka jingiasnohkti lang ha
kaba pyntreikam ia ki Prokram bapher bapher. Kan iarap ruh ban nym leh arsien ia kajuh ka kam
da ki lad trei kam ka Sorkar. Ka Jingiasynroplang kan iarap ruh ban ia peit lang, hikai lang ia ki
buit jingstad thymmai ha ka Mishon. Ka Aquaculture Mishon kan iatrei lang bad ki Prokram kum
ka MGNREGS, RKVY, NRLM etc, bad ruh ban kynthup lang ia ki Department jong ka Water
Resources, Soil & Water Conservation bad Tourism.
Ka Nuksa ba paw ha kum kine ki jaid synrop lang ka long ka ka Shnong Nongbareh ha Jaintia
Hills. Hangne kawei ka Dam Um kaba rit ba la shna da ka Soil and Water Conservation
Department/ Water Resource Department la pynbna ia ka kum ka jaka ri ba kyrpang ia ki dohkha,
da ki briew jong kito ki shnong. U Jait Khasaw (Chocolate Mahaseer) ba la jan duh jait la pynneh
bad pynroi hangne bad nangne u la pur bad don ha baroh ki pud jong kane ka wah. Ka Mishon
kan lpyrshang ban leh kumjuh ha kiwei pat ki wah bad wah duid jong ka jylla.
2. Ka jingtip ia ka rukom trei kam bad ban hikai ban kumno ban hikai (Management
Information Syatem) (MIS)
Ka don ka jingdonkam ban kyntiew ia ki lad ai bad lum jingtip ba thikna bad ba biang na baroh ki
tnat jong ka Mishon khnang ban ioh ia ki jingkhein jingdiah kiba biang. Namar kane ka daw ka
-
19
Mishon kan pyrshang ban thaw ia ka MIS ka ban don ka jingkitkhlieh ban lum ia ki jingkhein
kiba bniah ha kaba iadei bad ki um ki wah, ki nongri ba la ioh jingiarap, bad ia ka pisa ba la
pynlut ne ban sa pynlut.
Ki nongtrei ba la ioh jingpyntbit kin sa pynmih ia kane, ka MIS Ia kane yn shna da ka website
ban pynrung ia baroh ki jingtip ba biang bad ba beit, ba ki briew ki lah ban ioh ha kano kano ka
por ba ki kwah.
3. Ka jingpeitngor, pynshongdor, bad ka khein ka diah. (Monitoring and Evaluation and
Social Audit.)
Ia ka jingtreikam jong baroh ki bynta ba ia hap bad ka Mishon yn khmih bniah man ka por. Kin
don ki report ba man u bnai, shisien lai bnai, bad shisien hynriew bnai ha ki Form ba la pynkhreh
lypa ban phah da ki officer ia kiba yn sa khmih bniah bad pynbeit lada donkam.
Kan don ruh ka jingkhmih bniah ia ki kam jong ka Mishon ha kaba kut jong ka snem ba ar, ban
khmih da ki nongtrei kiba shabar na ka Mishon, ia kiba yn sa jied napdeng kiba kwah bad wan
tyrwa. Ia ki jingshem nangne yn sa pyndonkam ha ka ban pynkylla lada donkam bad pynbha ia ka
rukom trei kam ka Mishon ha ki snem kiba bud. Kan don ruh ka jingkhmih bniah ha kaba kut jong
ka snem ka Mishon ban ioh jingmut ia ka jingioh bad jingbymioh jingmyntoi jong ki nongri
dohkha na ka Mishon. Ia ka jingwanrah jingmyntoi jong ki tnat trei kam bapherr bapher lyngba ka
ioh ka kot, ka kam ka jam, bad ka jingnoh synniang sha ka ioh ka kot jong ka jylla ruh yn sa wad
bniah.
Yn sa thung ruh ia ki nongwad jingkhein jingdiah (Social Audit) ban peit ia ka jingiaid jong ka
kam ha ki jaka ba la pyntrei. Ka jingwad jingkhein jingdiah ka dei ka jingtreikam ha kaba ia ki
jingdon jingem la ha ki tiar ki tar, bad ka pisa pilain, ba la pyndonkam da ki nongtrei sorkar ha
kaba pynroi ia ka kam, bad ban ai jingtip sha ki paitbah, lyngba ki jingialang, ia ki jingtrei bad
jingpynlut. Ka ai lad ruh ia ki briew ban tip shai bad ban ioh jingkhein kaba thikna khnang ba
kiba mut ban pyntrei kam kin ioh khmih bniah ha kaba sdang ia ka jingroi jong ka kam. Ka
Mishon kan don ka jingthmu ban thaw ia kum kane ka kynhun wad bniah ka ban kynthup ia ki
nongioh jingiarap, ki seng trei mon sngewbha, ki nongaikhubor, bad ki riew donburom ban
pynthikna ia ka jingtreihok bad ka jingai jingkhein kaba biang ba kane ka jaid kam ka lah ban ai.
-
20
4. Ka jingmyntoi na ka jingwadbniah ia ka khein ka diah
Ka jingwadbniah ia ka khein ka diah jong ki tnat trei kam bapher bapher yn sa leh khnang ban
sngewthuh ia ka jingmyntoi ha ka ioh ka kot jong ki nongri dohkha, ki lad ioh kam, bad kiwei pat
ki lad jingmyntoi na ka bynta uba bun uba lang. Bun jaid ki lad ban bishar ia ka jingtrei kam yn sa
pyndonkam ban lap ia ka jingmyntoi ba ioh beit thik na ka Mishon bad na kiwei pat ki liang jong
ka Mishon. Ia ka jingdon bynta jong ka Mishon ha ka jingioh jingkot jong ka jylla (State
Domestic Product), yn sa lah ban tip lyngba ki jingkhein ban ioh na ka MIS bad na ki report trei
kam.
5. Ka Jingbei tyngka bad jingpyntrei kam
Ia ka jinglut baroh na ka bynta ban pyntrei ia ki tnat trei kam hapoh ka Mishon la dep khein lypa.
Ka jingkhmih lynti ban ioh bhah na ki tnat bapher jong ka Sorkar pdeng kum Ka Ministry of
Agriculture (RKVY), NFDB, NEC, NCDC, SPA bad na ka State Plan, la dep pyni bniah. Ka
jingkyrshan da kaba ai ram lyngba ka Meghalaya Co-operative Apex Bank bad ka jingkhmih lynti
ban ioh jingkyrshan lyngba kiwei pat ki lad ai jingiarap yn sa pynioh.
-
21
Lynnong III
Mini Mishon - I
Ban pyniar ia ka jaka bad pynroi ia ka jingpynmih dohkha.
Ka Lamphang
Ban pynkiew ia ka ri
dohkha hapoh ka Jylla khnang ban
pynduna ia ka jingkyrduh kaba don
ha ka jingdawa dohkha bad
jingpynbiang dohkha, ka dei ka
jingthmu ba ha khmat eh jong ka
Meghalaya State Aquaculture
Mishon . Ka jingdawa kaba mih ka
pynpaw shai ba ka dohkha ban kiew
heh 9.0 – 10.00 % man la ka snem ha ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR BAD KHAD LAI.
Ka Mini Mishon I ka thmu ban pyndap ia kane ka jingduna ia kane lah ban leh ha ki ar bynta - Kawei
ka lad ka long ban shna ia ki pung thymmai kum ka Jingpynheh jong ka jaka, bad ka ba ar pat kumno
ban pyndonkam lut ia ki jaka pynlang um ban pynroi ia ka jingri dohkha khnang ban pynjur ia ka
jingpynmih dohkha.
Ban shna ia ki pung thymmai yn leh kham bun ha ki khyndew ne jaka jong ki riew
shimet. Hynrei kin don ruh ki jingshna ia ki pung shnong lada ka shnong ka wan kyrpad, bad ka
jingtyrwa ban trei lang, ha kaba tih ia ki pung. Ka jylla ka don bun ki jaka raij, bad la shem ba kine ki
pung shnong ba la tih ha kum kine ki jaka ki long kiba jop ha ka ba kyntiew ia ka ioh ka kot jong ka
shnong ka thaw bad ka wan rah ia ka jingiatylli ha ka shnong ka thaw.
Ka jylla ka don ruh ki jaka ktieh bad ahor kiba hap hapoh ka jingpyniaid jong ka
shnong. Ia kine lah ban pynkylla kum ki jaka ri dohkha, lada ka shnong ka iatrei lang ha kaba shna bad
peit ia ki hadien habud. Ka Jylla ka don ruh ki Nan bad ki Den Um. Wat la ia ka Um la tyngkai na ka
bynta ka rep ka riang, lah ruh ban pyndonkam ha kaba thep dohkha ha kine ki Nan bad Den Um. Kine
ki jingtrei baroh ar jaid kin nang pynbun ia ka jingmih bad pynbha shuh shuh ia ki jaka pynlang um.
Ka pung riew shimet ha ka shnong Mawlyngngai (Ri-Bhoi District)
-
22
Ka Mini Mishon I kan pyndonkam lut ia ki lad ban pynroi ia ki dohkha bad ia kane yn
pyntrei kam lyngba kine ki saw bynta harum:
1. Ban shna ia ki pung jong ki riew shi met
2. Ban shna ia ki pung shnong
3. Ban pynbha ia ki jaka ktieh ba jyrsieh bad ahor
4. Ban pynkiew ia ka jingri dohkha ha ki Dam bad ki Nan
Kane ka lynnong ka batai bniah tang ia ki saw jaid ki kam jong ka Mishon ba la pyni
haneng. Ia kane ka lynnong la buh beit ha ki phra bynta. Ka bynta kaba II, III ka kdew thik tang ia ki
pung jong ki riew shimet bad ki pung shnong. Kine ki thmu ban bsa bad ban pynduh ia ka jingduk
jingkyrduh. Katba ka bynta jong ki Pung shnong ruh ka don kajuh ka thong, kum ki pung jong ki riew
shimet, ka iapher pat ha ka jingioh jingiarap na ka Sorkar. Ka bynta ba IV ka kdew tang ia ka
jingpynbha ia ki jaka ktieh bad Ahor, bad ka bynta kaba V ia ka jingpynkiew ia ka ri dohkha ha ki
Dam bad ki Nan. Kine baroh ar kin pynkiew ia ka jingmih dohkha na ki um ba la don lypa. Ha kiwei
pat ki kyntien lah ban ong ba ka jingkiew jong ka jingpynmih dohkha lah ban ioh da kaba pynbha ia
kitei ki jaka ri dohkha ba la don lypa. Ka jinglut baroh jong kawei pa kawei na kine ki saw bynta kat
kum ki snem ba iapher la batai ha ka bynta kaba VI. Ia ka jingbei pisa yn ai bhah da ka Sorkar jylla ha
ka dur jong ka jingiarap, (assistance) da ki bank da kaba ai ram, bad ruh yn sei bor lang da ki shnong
bad ki trai jaka kumjuh. Ia ka bhah ba kine ki lai nongiatrei lang kin pynmih la batai shai ha kane ka
bynta. Ka jinglah trei kam jong kane ka Mini Mishon ban kyntiew ia ka jingmih na kitei ki Saw bynta
la pyni shai ha ka bynta ka VII. Ia ka jingkren kyllum bad pynkut ia kane ka lynnong la kdew ha ka
bynta kaba VIII.
3.1 Ban shna ia ki pung jong ki riew shimet.
Ka jingthmu ba kongsan jong kane ka kam ka long ban
pyndonkam ia ki jaka ba shu ieh shrah, ka um bad ki
nongbylla, ban pynioh jingmyntoi ha ka kamai kajih bad ai
kam ai jam ia ki nongkyndong ba duk ba kin ioh ka bam
ka dih kaba tei ia ka met, khlem da klet ia ka ka
jingpynmih bun ka dohkha. Ka Mishon ka thmu ban
pyniar ia ka jaka ri dohkha da 10,000 hectare ha ki san
snem ki ban wan, na ka bynta shi lak ngut ki nongri dohkha.
Ka pung riew shimet ha ka shnong Smit (East Khasi Hills District)
-
23
1. Ka thong ba man la ka snem:
Ka mat kaba nyngkong ka long ban pynbynta man ka snem ia ka jaka ba la mang kaba
long haduh 10,000 Hectare. Dei namarkata ban phiah ia ka ha ka rukom kaba biang bha khnang ba ki
jingeh kiba lah ban mih na kaba pyntrei kam, yn lah ban weng naduh kaba sdang. Shuh shuh ka
jingpyntreikam kan kham suk bad iaid beit katba nang iaid ka por. Dei na kine ki daw ba la mang lypa
ia ka thong kaba man la ka snem. Ka thong na ka bynta ka snem kaba nyngkong la buh ban pyndep
haduh 1500 Hectare ka ban nang kiew man la u snem haduh ban da poi 2400 Hectare ha ka snem kaba
san. Ia kane ka jingbynta ia ki jaka ha ki snem kiba iapher la pyni ha ka Table 3.
Table 3.1: ka thong katkum ki snem ban shna ia ki pung jong ki riew shimet
Nombar Snem Jingiar jong ka jaka hapoh ki pung jong ki riew
shimet (Hectare)
1. 2012-13 1500
2. 2013-14 1800
3. 2014-15 2000
4. 2015-16 2300
5. 2016-17 2400
Jingkhein kyllum 10,000
Ia ka jingpynbynta ia ka jaka ba la mang dei ban pynshong nongrim ha ka jinglah
pynmih dohkha jong kata ka jaka. Namar ka jingiapher ha ka jingshit jingkhriat ka suin bneng, ka jaka
lum bad ki jaka them, ki tyllong um, ka jinglah bor ban pynmih dohkha kan iapher hapdeng ki District
bad ki Block. Ka Table 3.2 ka pyni ia ka jingsam bynta ia ki jaka hapdeng ki District. Na ka 10,000
hectare ka jaka ba la buh ban pyntrei, 58.1 % (5810 Hectare) la mang na ka bynta ka thain Garo, kaba
kdup kumba 36.4% na ka jingheh jong ka jylla bad kaba don kumba 37.5% na ka jingdon ki
nongshong shnong. Ha kawei pat ka liang, ka thain Khasi Jaintia kaba kdup haduh 63.6 % na ka
jingheh ka jylla bad kaba don haduh kymba 62.5% na ka jingdon ki nongshong shnong la ai bynta
41.9 % na ka thong ba la buh lypa
Kin don ki jingiapher ha ka jingmang wat hapdeng ki thain ba iajan. Ka Jaintia Hills
District ka ioh 21.0%, katba ka East Khasi Hills ka ioh 28.2 % bad ka West Khasi Hills pat 24.5%. Ha
ki thain Garo pat, ka West Garo Hills ka ioh bun da 54.4% katba ka East Garo Hills ka ioh 23.9% bad
-
24
ka South Garo Hills 21.7%. Ka West Garo Hills ka kham paw namar ba ka ioh haduh shi bynta na ka
lai bynta ka jaka ba la buh thong ban pyntrei kam. Ka jingmang ha ki Block ruh la pynshong nongrim
kat kum ka jinglong ka jaka ka puta, kaba biang ban ri dohkha .
Table 3.2: Ka Jingbhah jaka da ki District ia ki pung jong ki riew shimet
Distrik 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Jingkhein
kyllum Percentage
Jaintia Hills 133 158 176 202 211 880 21.0
East Khasi Hills 179 213 236 270 282 1180 28.2
Ri-Bhoi 165 199 217 254 265 1100 26.3
West Khasi Hills 155 185 205 237 248 1030 24.5
Ha ki thain
Khasi-Jaintia 632 755 834 963 1006 4190
100.0
(41.9)
West Garo Hills 471 568 636 728 757 3160 54.4
East Garo Hills 207 250 279 319 335 1390 23.9
South Garo Hills 190 227 251 290 302 1260 21.7
Ha ki thain
Garo 868 1045 1166 1337 1394 5810
100.0
(58.1)
Jylla 1500 1800 2000 2300 2400 10000
Ki jingkhein ba la iohi haneng ki dei ki jingpynbynta ha ka dur jong ka jingkhein percent ia ki jaka
bapher bapher.
2. Jingpynlut ha kaba shna ia ki pung:
Ka Jingpynlut ha kaba shna pung ka long kat kum ka jingheh ka pung, kaba shong ha
ka jingioh jaka ban tih pung. Ka jingdon jaka bad ka jinglong lum ne them ka rai ia ka jingheh jong ka
pung. Ka pung kaba lah ban tih ha ka jaka jong u nong ri dohkha uba shu pdeng ka jingioh jingkot kan
long kaba rit. Kat kum ka jingshem na ka “Thousand Ponds Scheme” la lap ba ka pung 0.2 hectare ka
jingheh ka kham shitom namar ba um kot bor ban trei, kumta donkam ban pynhiar noh sha 0.1 hectare.
Lada pynheh ia kane, ki briew kiba duk kin ym kot bor bad kin duh lad ban ioh pung, kumta la pynbeit
ba ka pung ka dei ban don la kumno kumno 0.1 hectare.
Ka jingtih bad khat khyndew ka dei ka kam ka ba bun eh haba shna pung bad la antad
ba 600 ngut ki briew yn donkam ban tih ia ka pung kaba 0.1 hectare bad jylliew 1.5 m ha ka shi sngi.
-
25
Ha ka MGNREGS ka dor trei ka long ` 117/- , shi sngi, ka bai tih bad kit khyndew la
antad ba kan long ` 70200/- haba khein kyllum bad kiwei pat ki jinglut, ka jinglut baroh ban shna
pung kan long ` 71,700/-
Ka jinglut ba man la ka por kan kynthup ia ka bai symbai, jingbam, dawai, bai sngi ban
tong dohkha, nalor ka bai sboh masi, shun, sboh dawai bad bai tiar. Yn donkam 1000 tylli ki symbai
dohkha bad 150 Kg u jingbam na ka bynta ka pung kaba heh 0.1 hectare. Haba khein lang baroh ka
jinglut ba man ka por kan long ` 11950/-
Nalor kane ka jinglut kaba man ka por ha ka snem kaba nyngkong, ka bai jingbam ha
ka snem kaba ar, bad balai, ruh yn kynthup lang ha ka jingiarap ban ai lad ia u nongri dohkha ba un
kyrshan ia ka jingkamai na ka bynta 3 snem namar ba u dei ban siew dep ia ka ram. Kin don ruh kiwei
pat ki jinglut, kum kaba pynkhreh sdang ia ka kam, ban kynshew lypa khnang ban ioh buria lada jia ei
ei, bai kit bai bah, bad ka bai shna bad buh Sign Board ban pynlut hi da u trai pung. Ia kine ki jinglut
ruh yn khein lang bad yn kyntjhup lang ha ka jingai iarap na ka Sorkar khnang ba yn pynduna ia ka
jimglut jong u trai pung. Haba khein lang ia kine lai jaid ki jinglut kan kot sha ka ` 90400/- Ka dei ka
jingshisha ba la tip lypa ba ka dor jong ka jingtrei kan kiew man la ka snem. Khnang ban weng ia kane
ka jingeh ia ka bai bylla sngi yn pynkiew man la ka por ba ka MGMREGS ka pynkiew ia ka dor jong
ka bainong sngi. Ia kane donkam ban leh khnang ba u trai pung un lah shisha ban trei hok ia ka kam.
Ka Scheme ka kynthup ia ka jingiarap na ka sorkar kaba long 60%, ka ram na Bank 25%, bad ka
jingsei bor na u trai pung kaba long 15%. Ka dor jong ka jingiarap kan long ` 54000/- bad ka ram na
Bank kan long ` 22500/- Ia ka jingkhein ba bniah la pyni ha ka Table 3.3
Table 3.3: Ka jinglut bad ka jingai jingiarap ia ki jingdonkam jong ki riew shimet da ka
skim ha kaba iadei bad ki pung
Jingdonkam Jingthew Dor (`)
Jingheh jong ka pung (m2) 1000 -
Jingjylliew jong ka pung (m) 1.5 -
Jing ngiam um jong ka pung (m3) 1500 -
Ka jingtih pung da uwei uwei briew ha ka shi sngi (m3) 2.5 -
Ki sngi trei ha kaba tih ia ka pung 600 -
Bai nongtrei ha ka shi sngi (`) 117 -
Ka jing lut baroh ha kaba tih pung (`) 600 x 117 70200
Ki pipe A.C (tylli) 4 1500
-
26
Jingdonkam Jingthew Dor (`)
A. Ki jingpynlut naba sdang 71700
Shun 100 kilo haka dor (`) 12/- shi kilo 100 x 12 1200
Sboh 1000 kilo haka dor (`) 1/- shi kilo 1000 x 1 1000
Super phosphate 20 kilo haka dor (`) 8/- shi kilo 20 x 8 160
Urea 20 kilo haka dor (`) 8/- shi kilo 20 x 8 160
Ki symbai dohkha IMC bad Exotic Carp (tylli) 1000 2000
Skop kba 75 kilo haka dor (`) 15/- shi kilo 75 x 15 1125
Kheri 75 kilo haka dor (`) 20/- shi kilo 75 x 20 1500
Jingai jingsumar Kyllum 400
Ki tiar khwai Kyllum 3000
Bai trei 12 ngut briew-shi sngi ha ka dor 117/ - u wei u
briew ha ka shisngi.
12 x 117 1404
B. Jingpynlut ha ki por ban wan 11949
Jingbsa bam ha ka snem kaba ar 2625
Jingbsa bam ha ka snem kaba lai 2625
Bai pynbit pynbiang 200
Sign Board 450
Kynshew lypa 450
Bai rah bai rong haduh ha ing 400
K. Kiwei pat ki jingkyrshan 6750
D. Baroh ki jinglut (A+B+C) 90399
Ki jingiarap 54239
Ki jingiarap kyllum 54000
Ka ram na Bank 22500
Jingpynlut nalade 13899
-
27
3.2. Kaba shna ia ki pung shnong ban ri dohkha.
Ki briew jong ka jylla ki
don ka mynsiem ban ia treilang kaba
khlain bha kaba pynlah ia ki ban
pyniaid beit ia ki jingdon jong ka
Shnong. Ia kane lah ban iohi na ka
jingtrei kam ba la dep leh da ka Fishery
Department ha ki snem ba la leit noh.
Ka Department ka la shna katto katne
tylli ki pung Shnong ha ki snem ba la
leit noh, hynrei ka jingsumar ia ki da ki
Shnong ka dang iaisah haduh mynta. Ka
Mawphlang Community pond, ka Jaud
Community Pond , Lyniong Community Pond, Khulia Community Pond, Bonbudai Community Pond,
Mawtneng Community Pond ki long kattop katne ki nuksa kiba pynpaw ia ka jingjop jong kane ka
rukom trei kam . Kum ka nuksa ia ka Mawtneng Community Pond ha Ri Bhoi District la pyniaid beit
bha, kaba la pynlah ia ka Shnong ban siew ia ka tulop jong ki nonghikai ha ki skul Shnong. Ka thong
ba la mang ban shna ia ki pung shnongka long 500 Hectare. Ia ki Fishery Co-operative Society bad
Multi Purpose Society ruh yn ai bynta lem ha kaba shna ia ki pung Shnong. Kumba la pyni ha ka
lynnong IV haduh 27.5 hectare yn sam bynta sha kine ki Co-operative Society. Ki juh ki kyndon ba la
buh na ka bynta ki pung Shnong kin trei kam hangne ruh.
1. Ka thong ba man la u snem.
Kane ka tnat trei kam ka thmu ban pynbha haduh 500 hectare ka sla um na ka bynta ki pung
shnongha ka jingkhein kaba 100 hectare shi snem.Ka jingheh jong ka pung na ka bynta ban ioh
jingiarap ka dei ban long 0.5 hectarebad kam dei ban palat ia ka 2.0 hectare kawei. Na ka 500
hectare, ka thong ba la mang lypa, 143 hectare yn ai sha ki Co-Operative Society naka bynta ki
snem kiba iapher.
2. Ka jingpynlut ha kaba shna Pung
Da kaba pynshong nongrim kat kum ki kyndon jong ka Sorkar Pdeng, ka jinglut na ka bynta ban
pynbha ia ki pung Shnong la khein ba kan long ` 2.50 lak, na ka bynta 0.5 hectare, kata ` 2.00
Lak na ka bynta ban shna pung bad sa ` 50,000/- pat ban thied symbai dohkha, jingbam bad
kiwei. Kane ka kham duna ban ia ka dor ba la ai sha ki riew shimet. Ka jingiapher hapdeng ka
Ka jing tong dohkha ha ka pung shnong Khulia (Ri-Bhoi District)
-
28
jinglut jong kine 2 tylli ki jait pung ka long tang ha ka dor ban shna pung, Namar ba kat kum ki
kyndon jong ka Sorkar pdeng ia ka dor ` 4.00 lak na ka bynta shi hectare la dep buh lypa . La
khmih lynti ba ka Shnong kan noh synniang lang ha kaba shna pung. Dei na kata ka daw ba ia ka
dor ba dei shisha ym shym la shim jingkhein.
Ka jingpynduna ia ka jingai jingiarap sha ki pung Shnong na kaba ai sha ki riew shi met la leh
halor ka nongrim ba ki nongshong Shnong ki dei ban mih paitbah ban tih ia ka pung kasba dei ka
kam kaba bun ka jinglut. Katba u riew shi met pat u don tang khyndiat ki nongiarap na ing la jong
katba un hap pyndep ia ka jingttrei kaba bun hapoh ka por ba la buh. Dei namarkata ka daw na ka
bynta u riew shi met la mang kat kum ka jinglut ba u donkam shisha, katba ia ki pung Shnong pat
kat kum ki kyndon jong ka Sorkar pdeng. Hynrei ha ka juh ka por yn pynkiew ia ka bai trei na ka
bynta ka pung Shnong naduh ka snem kaba ar ter ter. Ia ka bainong sngi yn pynkiew kat kum ka
dor jong ka MGNREGS, katba ka bai symbai, jingbam bad kiwei kan sah kumjuh.
Na ka bynta ka jinglut kaba man la ka por , kata bai symbai, etc kijuh ki kyndon kin trei kam na
ka bynta ki pung shnong bad pung jong ki riew shi met kumjuh ka jingiapher kan long tang ha
kaba ai bam jingbam ka ban neh lai snem ia ki riew shimet bad tang shi snem na ka bynta ki pung
Shnong.La khmih lynti ba ki pung Shnong kin pynbiang hi ia ki symbai, jingbam etc naduh ka
snem kaba ar ter ter. Ka dor trai ban shna ia ki pung shnong kaba 0.5. hectare (5000 sq m) kan
long Rs 2.50 lak ( Ar lak sanphew hajar tyngka), na kane yn ai jingiarap 60 % kaba mut 1.50 lak (
Shi lak sanphew hajar tyngka). Ia kaba sah Rs 1.00 lak yn bei da ka Shnong kaba mut ban tih
pung . Ia ka bai lut ba man ka por ban thied symbai etc la mang kat kum ki kyndon jong ka pung
kaba 0.5 hectare ba la pyni ha ka Table 3.4
Table 3.4: Ki jingpynlut ha ki pung shnong naduh ba sdang bad ha baroh shi lynter
(0.5 hectare)
Nombar Jingdonkam Jingthew Dor ( ` )
Ki jingpynlut naba sdang
Jingheh jong ka pung (m2) 5000 ----
Jingjylliew jong ka pung (m) 1.5 ----
Jing ngiam um jong ka pung (m3) 7500 ----
Ki pipe A.C (tylli) 2 ----
A Ki jingpynlut baroh naba sdang (katkum ka ain sorkar
kmie)
2,00,000
-
29
Nombar Jingdonkam Jingthew Dor ( ` )
Ki jingpynlut manla ka por ha ka shi snem
Shun 500 kilo haka dor ` 12/- shi kilo 500 x 12 6,000
Eit masi 5000 kilo haka dor ` 1/- shi kilo p 5000 x 1 5,000
Ammonium Super phosphate 100 kilo haka dor ` 8/- shi kilo 100 x 8 800
Urea 100 kilo haka dor ` 8/- shi kilo 100 x 8 800
Ki symbai dohkha IMC bad Exotic Carp haka dor ` 2/- iwei 5000 tylli. 10,000
Skop kba 250 kilo haka dor (`) 5/- shi kilo 250 x 15 3,750
Kheri 250 kilo haka dor (`) 20/- shi kilo 250 x 20 5,000
Jingai jingiada na ki jingpang Kyllum 4,000
Ki tiar khwai Kyllum 10,330
Bai trei 36 ngut briew-shi sngi ha ka dor 120/ - u wei briew
ha ka shisngi 36 x 120
4,320
B Ki jingpynlut ha ka shi snem 50,000
C Ki jingpynlut naba sdang bad baroh ha ka shi snem
(A+B)
2,50, 000
Ka skim bei tyngka
D Jingiarap na ka sorkar kumba 60 % 2,50,000 x 0.6 1,50,000
E Ka jingsynniang na u paidbah kumba 40 % 2,50,000 x 0.4 1,00,000
Jing khein kyllum (D+E) 2,50,000
Ki pung Shnong ki dei ban don ym duna ia ka 0.5 hectare, Yn ym ai jingiarap pisa ia kiba kham
rit ia kane. Ha kajuh ka por yn ym ai jingiarap ia kiba heh palat ia ka 2 hectare. Lada ki shnong ki
kwah ban shna ka pung kaba palalt ia ka 2 hectare ki dei ban pynlut hi na ka Shnong. Kane ka
jingle kan iarap ban pynioh pung ia bun ki Shnong khnang ban kyntiew ia baroh ki thain bad ban
pynshlur ia kane ka mynsiem iatrei lang lyngbaki pung Shnong kylleng sawdong ka jylla.
-
30
3.3 Ka jingpynbha ia ki jaka ktieh, jyrsieh bad ahor.
Ki jaka ktieh, jyrsieh bad ahor ki
dei ki jaka lang um bym ju rngat. Ba neh hajuh
bad ba dap da ki niut ki nier ba la san bad ba
pyut kumjuh. Ia kine ki jaka lang um lah ban
pynkylla jaka ri dohkha ha ka jinglut kaba duna.
Hynrei ka dor trai kan bun kum ha ki pung ki
riew shi met bad pung Shnong.Kumba long
mynta ym don jingpynmih dohkha na kine ki
jaka ktieh. Ia kine ki jaka ktieh kiba hap hapoh
ka jingpeit jong ki Shnong, ki dorbar Shnong, ki
Nokma bad ki sordar, lah ban pynbha khnang ba kin long kiba bit ban ri dohkha.Hadien ba la dep
pynbha pat ia kine ki jaka lang um dei ban thep symbai dohkha. Ki dohkha kin im bad san ha kine ki
um khlem da donkam bsa, Namar ba ki la don lypa ki jingthaw ba im ha kine ki sla um kiba long ki
jingbam ia ki dohkha. Ka Mission kan sa pynbha ia kine ki um bad yn thep symbai lada ki Shnong ki
treh ban pyntreikam bad ban thep symbai naduh u snem ba ar ter ter, khnang ban iada ia kine ki um ba
yn sinew noh.
1. Ka thong ba man la u snem.
Ia ka mthong la buh da 500 heactare na ka bynta 5 snem bad ia ka thong ba man la u snem la
phiah ha kata ka rukom ba ka snem ba nyngkong bad ba ar kin ioh man 50 hectare, ka snem ba lai
bad basaw mar 100 hectare, bad ka snem ba san pat 200 hectare.kane ka rukom leh kan iarap ban
kdew ia kiba kum kine ki jaka lang um kiba bha tam ban pyntrei kam.Kiba kum kine ki sla um
kim dei ban rit palat ia ka 2 hectare lane heh palat ia ka 5 hectare, lada pan jingiarap na ka
Sorkar.Kane ka jingiakut kan pynlah ia ka Sorkar ban pyntrei kam kham bun tylli kum kine ki jait
sla um ha ka jaka ban pynbha tang iwei ne ar ki sla um kiba heh ne iar palat. Hangne ym donkam
ban pyndap jingbam Namar ba ki dohkha kin sa bam hi da ki jingthaw ba im lane Plankton ba la
don lypa ha sla um, ki Shnong ki deibna shim jingkitkhlieh ia kata ka bynta.
Ka dor trai ban pynbha la mang ha ka dor 4 lak shi hectare, kumba ai ia ki pung Shnong. Hynrei
ka dor jong ka jinglut ba man ka pork an kham duna Namar hangne yn ai tang ia ki kha symbai ha
ka dor `10,000/- shi hectare bad ki tiar ban shong dor Rs 20,000/- Haba khein kyllum baroh kan
long ` 4.4. lak na ka bynta shi hectare. Ka Shnong kan hap ban synniang 40% kaba mut ` 1.76 lak
bad ia kab sah 60 % yn sa ai jingiarap da ka Sorkar. Ka jingmih la khmih lynti ba kan long
1500 Kg ka dohkha na ka shi hectare ka sla um, kat kum ka table 3.5
Ka jaka ktieh, jyrsieh bad ahor ba ibit ban pyntrei kam Marshy/Swampy area at Damal to be developed
-
31
Table 3.5: Ki thong jong ka Mishon na ka bynta ki jingpynbha ia ki jaka ba la tap langsah bad
jyrsieh ha manla u snem
Nom
bar
Snem
Ka
jingheh
(Ha.)
Jinglut ba
tang
shisien
(` Lak)
Ki jinglut
ba manla
ka por
(` Lak)
Ki jinglut
baroh
(` Lak)
Ki
jingpynmih
(MT)
( kumba
1.5 MT/Ha.)
Ka dor
jong ka
jingmih
(` Lak)
1. 2012-13 50 200 20 220 75.00 90.00
2. 2013-14 50 200 20 220 75.00 90.00
3. 2014-15 100 400 40 440 150.00 180.00
4. 2015-16 100 400 40 440 150.00 180.00
5. 2016-17 200 800 80 880 300.00 360.00
Jingkhein
kyllum
500 2000 200 2200 750.00 900.00
3.4 Kaba thep symbai ha ki dam, Ki nan bad kiwei pat ki Den – Um.
Ka jylla jong ngi ka don l