1

UNIVERZITZET U TUZLIEKONOMSKI FAKULTET

Seminarski rad iz nastavnog predmeta Meunarodne finansije

Tema: Platni promet Bosne i Hercegovine sa inostranstvom

Profesor: Studenti: Dr. Sc. Senija Nuhanovi, docent Bekti Ibro I-2756/10 Ahmetaevi Adnan I-2454/10

Tuzla, novembar 2013. godineSADRAJ

UVOD2

1. UVOD U PLATNI PROMET31.1. Pojam i znaaj platnog prometa41.2. Klasifikacija platnog prometa5

2. PLATNI PROMET BIH SA INOSTRANSTVOM72.1. Uesnici u meunarodnom platnom prometu92.2. Vrste rauna i nain plaanja92.3. Meunarodni bankarski korespodentski i kontokorektni odnosi142.4. Platni promet u bankama - podsticaj razvoju elektronskog bankarstva16

3. PLATNI BILANS BIH173.1. Tekui raun173.2. Kapitalni raun203.3. Finansijski raun213.4. Trgovina robom22

ZAKLJUAK25

LITERATURA27

POPIS TABELA I GRAFIKONA28

UVOD

Stanovnitvo, preduzea i ostali subjekti svakodnevno obavljaju veliki broj plaanja po razliitim osnovama i na razliite naine. Povod za plaanje moe biti razliit, na primjer: kupoprodaja robe, plaanje razliitih usluga, plaanje po osnovu kreditnog odnosa, plaanje poreza, isplata zarada i sl.U ovom seminarskom radu emo obraditi pojam platnog prometa i posebno se osvrnuti na platni promet Bosne i Hercegovine sa inostranstvom te pokuati objasniti to bolje platni promet Bosne i Hercegovine sa inostranstvom na primjeru iz prakse.U prvom dijelu ovog seminarskog rada smo objasnili pojam platnog prometa, ta je platni promet (definisanje platnog prometa), kako se on obavlja (mehanizmi koji se koriste kod obavljanja platnog prometa), ko uestvuje u platnom prometu (ko se i zato nalazi na dunikoj i na strani povjerioca), ko sprovodi platni promet (uesnici i posrednici u platnom prometu) i na koji nain moemo klasifikovati platni promet (navoenje nekih od mnogobrojnih podjela platnog prometa). Platni promet definiemo (eng. Payments system) predstavlja sva plaanja koja prate duniko - povjerilake odnose izmeu fizikih i pravnih lica, izmeu pravnih lica kao i izmeu fizikih lica, detaljnije je predstavljeno u nastavku seminarskog rada.U drugom dijelu seminarskog rada smo obradili platni promet Bosne i Hercegovine sa inostranstvom, na koji nain se obavlja, ko su to uesnici u ovom platnom prometu, kakav je odnos izmeu uesnika u platnom prometu, ko su posrednici u ovom platnom prometu, te koja je zapravo uloga banaka kao posrednika u platnom prometu Bosne i Hercegovine sa inostranstvom. Obradom ovog dijela mi smo ukazali na sutinu platnog prometa sa inostranstvom, te na koji nain se sprovodi platni promet inostranstvom.Trei dio seminarskog rada je predvien za predstavljanje primjera iz prakse, odnosno platnog bilansa Bosne i Hercegovine. U ovom primjeru mi smo obradili sljedee stavke; tekueg rauna, kapitalnog rauna, finansijskog rauna, i trgovine robom. Platni bilans Bosne i Hercegovine je predstavljen i objanjen odgovarajuim grafikonima kako bi se to bolje dobile informacije o tome kakav je platni bilans Bosne i Hercegovine.

1. UVOD U PLATNI PROMET

Bankarstvo je opredjeljeno vrstom i sadrinom bankarskih poslova i institucija, to zajedno ini sadraj bankarskog sistema. Pritom, njihov znaaj i uloga povezani su sa novcem i kreditom kao bitnim iniocima kontinuiteta reprodukcije, jer je njihova uloga upravo da reprodukciju snadbjevaju potrebnom koliinom novca i kredita.Osnovna posrednika funkcija banke je pribavljanje i usmjeravanje sredstava, i otuda imamo osnovne bankarske poslove, u koje ubrajamo: prikupljanje depozita i pribavljanje sredstava, kreiranje novca i odobravanje kredita, obavljanje platnog prometa.Prikupljanje novca je osnovni banarski posao, jer na taj nain banka dolazi do prikupljanja i pribavljanja sredstava koja predstavlajju osnov za kreiranje novca i odobravanje kredita. Bankarskim rijenikom govorei, ovi poslovi oznaavaju se kao pasivni jer je banka u njima dunik.Pored pasivnih poslova u banci, naravno postoje i aktivni poslovi koji se odnose na mogunost kreiranja novca i odobravanja kredita. Kreiranje novca predstavlja osobenost bankarskog mehanizma kojim banka na osnovu finansijskog potencijala kojim raspolae umnoava svoj kreditni volumen pomou kreditno - monetarne multiplikacije.Poslovi platnog prometa jesu neutralni banarski poslovi to ne znai da oni banci ne donose odgovarajui profit.Poslovi platnog prometa u zemlji i inostranstvu se obino obavljaju u cjelosti preko bankarskog sistema. Ovi poslovi imaju uticaj i na kreditni potencijal banaka i njihovo poslovanje, naravno zavisno od obima i relativnog odnosa prema obimu na drugi nain prikupljenih ukupnih sredstava kojima banka raspolae. Platni promet, kao neutralni bankarski posao predstavlja, sva plaanja koja se vre u novcu izmeu domaih lica i izmeu domaih i stranih lica, kako pravnih tako i fizikih. Na osnovu toga ko su uesnici u platnom prometu, samo domaa ili i domaa i strana lica, razlikujemo unutranji platni promet i platni promet sa inostranstvom. Dakle, u platnom prometu sa inostranstvom jedan od uesnika je nerezident. Plaanja izmeu uesnika se mogu vriti neposredno izmeu isplatioca i primaoca novca, kao i posredno ako izmeu uplatioca i primaoca posreduje banka ili neka druga finansijska institucija. Na osnovu toga izvodi se jo jedna podjela unutranjeg platnog prometa na promet u uem i irem smislu. Unutranji platni promet u irem smislu se odnosi na sva plaanja u okviru jedne zemlje, bez obzira da li se vre preko odgovarajue intitucije ili ne. Glavna karakteristika u ovim odnosima izmeu pravnih i fizikih lica jeste neposrednost. U uem smislu unutranji platni promet se odnosi samo na ona plaanja preko rauna, koji su otvoreni kod nosilaca platnog prometa u zemlji, gdje je posrednik odgovarajua institucija.Za razliku od aktivnih i pasivnih poslova sa kojima se fizika i pravna lica susreu svojevoljno, neutralni bankarski poslovi su svakodnevnica. Pod tim podrazumjevamo, da su uesnici u aktivnom bankarskom poslu npr. ako uzimaju kredit od banke, odnosno uesnici u pasivnom bankarskom poslu ako imaju npr. tedni raun u banci.Fizika lica najee uestvuju u poslovima platnog prometa plaanjem mjesenih rauna za struju, telefon i kolarina. Takoe sve vrste uplata prema dravnim institucijama se obavljaju uplatama na tekui raun. Za pravna lica postoji obaveza otvaranja tekueg rauna, kod poslovne banke, za koji uz zahtjev za otvaranje tekueg rauna podnose i odgovarajuu dokumentaciju propisanu Zakonom o platnom prometu.1.1. Pojam i znaaj platnog prometa

Stanovnitvo, preduzea i ostali subjekti svakodnevno obavljaju veliki broj plaanja po razliitim osnovama i na razliite naine. Povod za plaanje moe biti razliit, na primjer: kupoprodaja robe, plaanje razliitih usluga, plaanje po osnovu kreditnog odnosa, plaanje poreza, isplata zarada i sl.Platni promet (eng. Payments system) predstavlja sva plaanja koja prate duniko - povjerilake odnose izmeu fizikih i pravnih lica, izmeu pravnih lica kao i izmeu fizikih lica. U uem smislu platni promet podrazumijeva sva plaanja koja se vre posredstvom banke.Kada govorimo o platnom prometu tada u osnovi imamo u vidu plaanje. Naime, prema drugoj od mnogobrojnih definicija prijenos novanih sredstava sa jednog pravnog ili fizikog lica na drugo u svrhu likvidiranja odreenog duniko - povjerilakog odnosa, nazivamo plaanjem. Ako je to plaanje izraeno u novcu, bez obzira ko ga je izvrio, i na koji nain i u koju svrhu, onda to i takvo plaanje nazivamo optim imenom platni promet. Dakle, u vrenju platnog prometa neophodne su dvije strane, jedna koja vri plaanje platioc i druga koja prima novac - primaoc, pri emu, prema gore navedenoj definiciji, te strane mogu biti fizika ili pravna lica, bilo domaa ili strana.Pod platnim prometom se u strunoj literaturi podrazumjevaju sva plaanja koja se vre izmeu fizikih i pravnih lica. Plaanje se definie kao prijenos novanih sredstava sa jednog, fizikog ili pravnog lica na drugo da bi se izvrila likvidacija privrednog ili drugog materijalno - pravnog odnosa. Prema tome, sva plaanja izraena u novcu, bez obzira ko ih vri, i na koji nain i u koju svrhu nazivaju se optim imenom platni promet. Isplatioc i primaoc mogu sami izmeu sebe vriti plaanja, ali moe izmeu njih stajati posrednik. Ovi posrednici u plaanju mogu biti: banke, pote, potanske tedionice, klirinke ustanove, biroi za obraune , iro centrale. Dakle, platni promet nastaje onda kada se izvri novano plaanje izmeu dva fizika ili pravna lica, kada se jedan nalazi u ulozi platioca a drugi u ulozi primaoca. Plaanja u platnom prometu se vre u cilju: plaanja roba i usluga; plaanja po osnovu finansijskih odnosa.

Uloga platnog prometa i nosioca platnog prometa je da omogui brzo, efikasno i ekonomino kretanje finansijskih sredstava. Za privredu, platni promet je bitan zbog izvravanja nalogaplaanja i brzog obavjetavanja subjekata u iju korist se plaa. Za drutvene organe platnipromet je bitan zbog kontrole raspolaganja drutvenim sredstvima da ne bi dolo do zloupotreba iprekoraenja u korienju sredstava.Znaaj platnog sistema manifestuje se kao vitalna komponenta finansijske infrastrukture, neophodan kanal za uspjeno upravljanje privredom, posebno putem monetarne politike, a znaajni su i kao sredstvo unaprjeivanja njene efikasnosti.Platni promet ima znaajan uticaj i na finansijsku stabilnost zemlje. Ukoliko bi dolo do poremeaja u funkcionisanju platnog prometa, to bi izazvalo prekid u plaanjima obaveza uesnika u platnom prometu. Posljedica toga je gubitak povjerenja na cijelom tritu to bi se ispoljilo svom snagom, naroito na naem jo nedovoljno razvijenom finansijskom tritu. Tako bi poremeaj, koji bi pogodio jednu ili vie banaka izazvao reakcije drugih banaka u pravcu izbjegavanja meubankarskog poravnanja sa tim bankama, ili bankama koje imaju vanu ulogu u platnom sistemu, moglo bi doi do opte blokada plaanja u sistemu. Da bi se ovi problemi sprijeili u poetnoj fazi, mora postojati dobra koordinacija i funkcionisanje kontrole banaka, kontrole finansijskog trita i kontrole platnog prometa.Neefikasan i nepouzdan platni promet moe da proizvede veliki negativan uticaj i na funkcionisanje privrede. Svaka zemlja mora da se trudi da se preko platnog prometa to prije transferiu novana sredstva u skladu sa nalozima uesnika u platnom prometu. Ukoliko tu postoje odreena ogranienja ili sporost u prenoenju sredstava, to se odraava na ekonomsku aktivnost, prije svega zbog kanjenja u dobijanju sredstava i nemogunosti da se nabave sirovine i organizuje proizvodnja, ili zbog nemogunosti da se ekonomska aktivnost unaprijed planira na zadovoljavajui nain. Sve to moe da povea trokove proizvodnje, stvori nesiguran privredni ambijent i posljedino, smanji efikasnost privrede.Prema tome, znaaj platnih sistema manifestuje se kroz njihovu izuzetno vanu ulogu u svakoj trinoj privredi, prije svega kao vitalna komponenta finasijske infrastrukture privrede, neophodni kanal za uspjeno upravljanje privredom, posebno putem monetarne politike, a znaajni su i kao sredstvo unaprjeivanja njene efikasnosti.1.2. Klasifikacija platnog prometa

Plaanja izmeu uesnika u platnom prometu uvijek dovode do kretanja novca ili novanih supstituta. Kretanje novca izmeu uesnika platnog prometa naziva se novani tok. Novani tokmoe biti: neposredan novani tok, kada se plaanje obavlja neposredno, tj. direktno izmeu dva uesnika, i posredan ili indirektan novani tok, kada plaanje izmeu subjekata organizuje nosilac platnog prometabanka kao posrednik u plaanju.

Plaanje izmeu uesnika uvijek predstavlja dvostranu ekonomsku promjenu. S jedne strane dovodi do smanjenja, a s druge do poveanja novanih sredstava. Za platioca plaanje znai novani izdatak, tj. smanjenje sredstava, a za primaoca predstavlja poveanje novanih sredstava. Plaanje se najee odvija u uslovima nepodudaranja robnih i novanih tokova. Najee seplaaju obaveze koje su nastale u ranijem periodu na osnovu zasnovanih duniko-povjerilakih odnosa. Duniko-povjerilaki odnos nastaje kretanjem robe ka kupcu i traje sve dok kupac kao dunik ne izmiri svoju obavezu prema dobavljau kao povjeriocu. Plaanjem se likvidira duniko-povjerilaki odnos. Rijetki su sluajevi gde se poklapa kretanje novca sa kretanjem sredstava.Oblici platnog prometa: gotovinski platni promet; bezgotovinski platni promet; inkaso poslovi.Gotovinska plaanja obavljaju se upotrebom gotovog novca kao sredstva plaanja. Gotovinskaplaanja zahtjevaju fiziko prisustvo novca (novanica i kovanog novca). Gotovinska plaanja mogu biti i kod neposrednog i kod posrednog novanog toka. Kod posrednog novanog tokabitno je da na bar jednoj strani bude prisutan gotov novac (uplata gotovine na tekui raun ilipodizanje gotovine sa tekueg rauna).Bezgotovinska plaanja obavljaju se bez prisustva gotovog novca. Bezgotovinska plaanja obavljaju se pomou: depozitnog (iralnog) novca, odnosno novca na raunu; novanih supstituta (ekovi, menice); kompenzacijama, bez prisustva novca, kada se vri meusobno prebijanje potraivanja i obaveza.Prema mjestu gdje se nalaze lica koja uestvuju u platnom prometu razlikujemo: unutranji platni promet (tuzemni); platni promet sa inostranstvom.Obavljanje platnog prometa zasniva se na sljedeim naelima: jedinstvenoj i racionalnoj tehnologiji obavljanja platnog prometa (povezane baze podataka); racionalnoj mrei organizacionih jedinica nosilaca platnog prometa (mrea mora biti tako organizovana da na optimalan nain zadovoljava potrebe svih uesnika u platnom prometu); primjeni meunarodnih i domaih finansijskih standarda u izvravanju platnog prometa; jedinstvenoj komunikacionoj mrei za prijenos sredstava i podataka u platnom prometu; brzom, sigurnom i racionalnom prijenosu sredstava izmeu uesnika u platnom prometu; slobodnom raspolaganju sredstvima na raunu; obezbjeivanju finansijskih podataka i njihovoj obradi.2. PLATNI PROMET BIH SA INOSTRANSTVOM

Eurovalutno bankarsto se bavi platnim prometom s inostranstvom. Ono oznaava depozitno-kreditne poslove denominirane u svim drugim valutama osim u valuti zemlje sjedita date banke. Pod plaanjima se podrazumijeva sistem podmirivanja novanih obaveza izmeu dva subjekta po osnovu obavljenih trgovakih,privrednih, uslunih i drugih aktivnosti. Prilikom obavljanja servisa plaanja, banka koristi razliite instrumente u zavisnosti od vrste klijenta, vrste obaveze, te zakonske i interne regulative. S obzirom da je format SWIFT poruke, jedini format koji se koristi i za domai i za platni promet s inostranstvom, u tom sluaju sebriu granice izmeu domaeg i meunarodnog platnog prometa. Izmeu dviju kategorija: meunarodno plaanje i deviznoplaanje esto se stavlja znak jednakosti, iako te dvije kategorije nisu uvijek iste. Naravno, one se djelimino preklapaju te prepliu u raznim oblicima tehniko operativnih poslova i metoda komunikacije izmeu uesnika u platnoj transakciji (nalogodavac-korisnik) i nosioca platnogprometa (banka nalogodavca i banka korisnika), pa se esto stavljaju u istu kategoriju. Pod plaanjem prema inostranstvu podrazumijeva se plaanje radi obavljanja vanjskotrgovinskog prometa, ukljuujui usluge, plaanje dospjelih obaveza po kreditima uzetim u inostranstvu, kao i plaanje po drugim tekuim poslovima.[footnoteRef:2] [2: Keetovi, I.: Monetarne finansije, Sarajevo, 2007. godina, str.: 310.]

Platni promet u BiH realizuje se na jedinstvenim principima i uz upotrebu jednoobraznih instrumenata platnog prometa, u skladu sa propisima kojima se ureuje ova materiju (Zakon o platnom prometu sa podzakonskim aktima), a nosioci platnog prometa u zemlji su banke, odnosno bankarski sistem. Postoje instrumenti gotovinskih plaanjanalog za uplatu na raun (opta i posebna uplatnica) i nalog za isplatu sa rauna (nalog za gotovinsku isplatu i gotovinski ek). Instrumenti bezgotovinskih plaanja su: opti nalog za prenos, poseban nalog za prenos, nalog za naplatu, obraunski ek itd. Postoje i specijalni instrumenti unutranjeg platnog prometa koji imaju razliite funkcije i mogu da slue za gotovinska i bezgotovinska plaanja, ali i kao instrumenti obezbjeenja plaanja, kao to su: mjenica, akreditiv, cirkularno kreditno pismo, ek i garancija.Platni promet BiH sa inostranstvom realizuje se preko banaka ovlaenih za poslove sa inostranstvom. Odlukom o uslovima i nainu davanja ovlaenja bankama za obavljanje poslova sa inostranstvom, kao i o uslovima za oduzimanje tih ovlaenja, propisani su uslovi za dobijanje ovlaenja za poslovanje sa inostranstvom i to: da je banka dobila dozvolu za rad od CB, da je upisana u sudski registar, da je banka tehniki opremljena i organizovana na nain koji obezbjeuje da poslove sa inostranstvom obavlja efikasno i u skladu sa meunarodnim standardima, da su zaposleni koji posluju u banci sa inostranstvom struno osposobljeni za ove poslove i da znaju jezike, kao i da (u roku od 90 dana nakon dobijanja ovlaenja) uspostavi mreu korespondentskih odnosa i kontokorentnih rauna s bankama u inostranstvu. Ovlaena banka da u poslovanju sa inostranstvom uredno i u rokovima izvrava obaveze u zemlji i inostranstvu, pridravajui se meunarodnih pravila i uzansi, kao i domaih propisa, da uredno izmiruje devizne obaveze prema CB, kao i prema drugim bankama u zemlji.Instrumente platnog prometa treba razlikovati od naina, tj. oblika izmirenja obaveza, kao to su: kompenzacija, asignacija, cesija, preuzimanje duga i sl.Odlukom o uslovima i nainu plaanja, naplaivanja i prijenosa po tekuim i kapitalnim poslovima je propisano da se plaanje, naplaivanje i prijenos u devizama vri nalozima platnog prometa sa inostranstvom (koji su propisani posebnim uputstvom) i to preko rauna ovlaene banke u inostranstvu i preko rauna strane banke kod ovlaene banke u zemlji.Banka je duna da rezidenta (korisniku naplate) navedenog u nalogu dobijenom od strane banke, obavijesti o naplati istog, a najkasnije narednog radnog dana po prijemu pokria za izvrenje tog naloga. Korisnik naplate je duan da istog ili narednog radnog dana od prijema obavjetenja dostavi banci podatke neophodne za izvrenje isplate. Naplata se vri tako to se raun korisnika naplate odobrava u valuti naplate i to istog ili narednog radnog dana po prijemu podataka. U sluaju da je korisnik naplate fiziko lice, na njegov zahtjev banka mu moe izvriti isplatu u gotovom novcu.Za plaanje prema inostranstvu, rezident (nalogodavac) podnosi banci nalog za plaanje, koji sadri podatke propisane Uputstvom i polae pokrie za izvrenje naloga. Banka je duna da izvri plaanje prema inostranstvu u roku koji je dogovoren sa nalogodavcem. Banka je duna da primi nalog ili da ga vrati nalogodavcu, zajedno sa uplaenim pokriem, najkasnije narednog dana od kada je nalog podnet. Banka je duna da na instrumente platnog prometa koje koristi za obavljanje plaanja, naplaivanje i prenos primjeni meunarodna pravila i standarde iz oblasti bankarstva, odnosno savremene sisteme telekomunikacija, ukljuujui SWIFT.Transakcije plaanja u inostranstvo se obavljaju preko poslovnihbanaka. Banke po osnovi ovlatenja za obavljanje platnog prometa sa inostranstvom uspostavljaju posebne uzajamne poslovne tj. korespodentne odnose sa inostranim bankama sa svrhom besprijekorne realizacije meunarodnih plaanja. Korespodentni odnosi sa inozemnom bankom mogu biti direktni na temelju uzajamno otvorenih tekuih rauna-kontokorenata preko kojih se obraunavaju izvrena meunarodna plaanja.

Devizni posao plaanja u inostranstvo podlijee deviznoj kontroli u skladu sa Zakonom o deviznom poslovanju. Transfer kapitala iz zemlje obavlja se uz uslove propisane Zakonom o deviznom poslovanju. Plaanje u inostranstvo banke vre platnim instrumentima na osnovu urednog naloga. Urednim nalogom za izvrenje plaanja smatra se nalog koji je dat na odgovarajuem obrascu, koji je popunjen i ovjeren u skladu sa vaeim propisima i za ije izvrenje je obezbijeeno pokrie na raunu kijenta. Iz navedenog slijedi da je osnovna odlika meunarodnogplaanja, plaanje usmjereno sa rezidentovog ka nerezidentovom raunu.[footnoteRef:3] Ovakva transakcija mora zadovoljiti minimalne standarde kontrole za meunarodno plaanje, jer predstavlja odliv sredstava izplatne bilanse zemlje. [3: Rezident - u smislu Zakona o deviznom poslovanju smatra se pravna ili fizika osoba sa stalnim sjeditem, odnosno prebivalitem u zemlji.Nerezident u smislu Zakona o deviznom poslovanju smatra se pravna ili fizika osoba sa stalnim sjeditem, odnosno prebivalitem u inostranstvu.]

Nerezidenti sa svojih rauna u bankama slobodno vre transfere u inostranstvo, dakle sva kontrolna funkcija usklaenosti transakcije sa zakonskom regulativom je do odobrenja nerezidentnog rauna. Pojedine gotovinske transakcije, kao isplata slubenog puta u inostranstvo, isplata uvezene robe gotovim novcem, takoe imaju tretman meunarodnog plaanja, jer predstavljaju odliv efektivnog stranog novca iz zemlje. U skladu sa zakonskom regulativom rezidenti meusobno svoje duniko povjerilake odnose izraavaju putem unutranjeg platnogprometa samo u domaoj valuti.2.1. Uesnici u meunarodnom platnom prometu

Uesnici u meunarodnom platnom prometu, klijenti, suprivredni ili pravni subjekt te fiziko lice koje je registriralo poslovanje sa bankom otvarajui odgovarajui raun odnosno potpisujui ugovor oposlovnoj saradnji predoenjem dokumentacije te identifikacije zahtijevane od strane banke u skladu sa internim propisima banke, te vaeom zakonskom regulativom. Obim i nivo meunarodnog platnog prometa zavisi od vrste klijenta. Klijenti-subjekti meunarodnog platnog prometa: pravno lice rezident, pravno lice nerezident, fiziko lice rezident, fiziko lice nerezident.Nerezidenti, i pravna lica i fizika lica sa svojih rauna slobodno vre transfere u inostranstvo, dakle sva kontrolna funkcija usklaenosti transakcije sa zakonskom regulativom je do odobrenja nerezidentnog rauna. Za rezidente pravna lica ne postoje ogranienja odliva sredstava, dok za rezidente fizika lica postoje.2.2. Vrste rauna i nain plaanja

Transakcije sa IPP-om se preteno obavljaju bezgotovinski.

Konvertibilan sistem plaanja

Sistemi meunarodnih plaanja

Klirinka plaanja

Slobodna devizna plaanja (konvertibilan sistem plaanja) su takva plaanja kod kojih se potraivanja steena u jednoj zemlji mogu koristiti za plaanja u bilo kojoj drugoj zemlji. To je redovan nain plaanja izmeu zemalja koje imaju konvertibilnu valutu.Platni promet sa inostranostvom u konvertibilnim devizama obavljaju banke preko svojih tekuih rauna (kontokorentni rauni) kod korespondentskih banaka u inostranstvu (nostro rauni) i preko rauna stranih banaka drugih stranih lica kod ovlatenih banaka (loro rauni). Banke koje su ovlatene za obavljanje poslova platnog prometa sa inostranstvom, kljuno je odravanje likvidnosti radi izvravanja obaveza plaanja prema inostranstvu. Meutim, moe se desiti da kod veeg obima platnog prometa preko odreenog konokorentnog nostro rauna, da iz raznih nepredvienih razloga npr. zakanjenje oekivanog deviznog priliva, ili ranije prispjee nekih isplata iz akreditivnog poslovanja, banka nema na raunu dovoljno sredstava za isplatu svih dospjelih obaveza plaanja. U takvim situacijama, da ne bi dolo do odlaganja dospjelih isplata, ugovara se odobravanje posebnog kredita za prekoraenje. Tu se obino radi o kratkoronom kreditu, na rok od svega nekoliko dana (koliko je potrebno da se izvri ispravka).Klirinka plaanja se koriste kao plaanja izmeu dvije ili vie zemalja u sluaju da ne postoji konvertibilnost valuta. Kliring omoguava da se meunarodna plaanja izvravaju u domaim, nacionalnim valutama bez upotrebe deviza. Kliring moe biti: Multilateralni: ovaj sistem plaanja javlja se kada postoji uee vie zemalja i zasniva se na konvertibilnosti valuta; Bilateralni: sutina ovog sistema je da se javlja izmeu dvije zemlje na klirinkoj osnovi, iskljuujui iz tog plaanja treu stranu valutu.Vrste rauna koji se pojavljuju u meunarodnom platnomprometu predstavljaju kompleksnu strukturu u okviru banke. Sama struktura sintetikih konta je definisana kontnim planom, a analitika zavisi od banke do banke. Uslovi i nain otvaranja deviznog rauna zavise od samih internih procedura u bankama. Osnovi plaanja predstavljaju trocifreni kod vrste transakcije koja se obavlja u meunarodnom platnom prometu i koristi se za statistikepotrebe platnog prometa drave, te je zbog toga precizan izbor osnovaplatne transakcije (priliva ili odliva) u meunarodnom platnom prometu veoma bitan.Pod prilivom se podrazumijeva unos sredstava (deviznih ili KM) u dravu preko poslovnih banaka po zahtjevu ino nalogodavca ili nerezidenta iz BIH u korist klijenata pravnih ili fizikih lica rezidenata ili nerezidenata, a po osnovu izvoza robe, usluga ili ostalog.Nakon dodjeljivanja deviznog rauna klijent se informie o osnovama servisiranja rauna. Transfer u inostranstvo vre se nostro doznakom ili nostro ekom do ogranienog iznosa, a kod vee vrijednosti neophodna je saglasnost Ministarstva finansija. Osnovno je klijenta upoznati sa korespodentnim bankama, te banke preko kojih se vre transakcije deviznog priliva i odliva. Ovo je potrebno iz razloga da bi klijent mogao dati svom nalogodavcu ispravnu instrukciju za priliv deviznih sredstava. Po prijemu priliva osnovni izvjetaj o naplati je obrazac 743. Toje dokument sa svim prateim referencama koji je osnovni pokazatelj na osnovu kojeg dolazimo do podataka vezanih za unos devize u zemlju, aprema kriterijima: korisnici, banka naplate, osnovi priliva.Originalna valuta priliva se procesom obrade doznaava na devizni raun klijenta. Devizni priliv iz inostranstva podrazumijeva da je raun banke u inostranstvu odobren po nalogu stranog pravnog ili fizikog lica za korisnika u zemlji. Ova informacija o uplati dolazi putem SWIFT[footnoteRef:4] sistema u oblikuporuka MT103, MT202, MT910, MT950, MT199. [4: SWIFT (engl. Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications) je udruenje za meunarodne meubankarske financijske telekomunikacije.]

SWIFT je znai ulazni dokument za obradu priliva. On mora sadravati sljedee:[footnoteRef:5] [5: Keetovi, I.: Monetarne finansije, Sarajevo, 2007. godina, str.: 315.]

iznos priliva, datum valute, nalogodavca, banku pokria i banku korisnika, naziv korisnika i broj njegovog rauna, osnov plaanja, detalji vezani za trokove po obradi priliva: BEN opcija znai da bankarske trokove priliva snosi korisnik; OUR - opcija znai da trokove snosi nalogodavac; SHA - opcija znai da trokove snosi nalogodavac na svojoj strani, a korisnik na svojoj.

Tabela br. 1: ifarnik osnova

Izvor: Keetovi, I.: Monetarne finansije, Sarajevo, 2007. godina, str.: 314.Po prijemu SWIFT poruke slijedi obrada priliva i slanje obavijesti klijentu za prijem priliva na njegov raun. U zavisnosti od opcije vezano za naplatu trokova ili ne, proviziju emo obraunati prema tarifi banke.[footnoteRef:6] [6: Ukoliko je u dolazeoj SWIFT poruci naznaena opcija OUR priliv se obrauje bez umanjenja za iznos provizije. Dalje slijedi da banka primalac alje banci poiljaoca zahtjev za ino proviziju, te se provizija naknadno naplauje.]

Nakon izvrenja prijema priliva i njegove obrade daljnja uputstva oekujemo od klijenta za raspored deviznog priliva. Sredstva od priliva mogu da se rasporede na slijedei nain: za ino plaanja, za slubeni put, za otplatu kredita, na transakcijski raun, prijenos na drugu banku.Po prijemu sredstava banka odmah transferiraju ista po nalogu klijenta. Ukoliko klijent eli odreeni iznos prebaciti na drugu banku, duan je naglasiti: iznos, valutu, naziv banke, raun banke, svrhuprebacivanja. Potrebna dokumentacija za plaanje u inostranstvo koju klijent dostavlja banci je: obrazac 1450[footnoteRef:7], [7: Obrazac 1450 je obrazac za ino plaanje preko ino banke. Dio ovog obrascapopunjava nalogodavac, a dio banka koja prosljeuje nalog.]

faktura, ugovor, zahtjev za plaanje.Elementi obrasca koje popunjava nalogodavac su: naziv nalogodavca, naziv banke nalogodavca, iznos plaanja, korisniksredstava, SWIFT banke tj. njen raun i IBAN tj. raun korisnika, zemlje iz koje se roba uvozi, peat i potpis nalogodavca, te opciju ko snosi trokove (BEN, SHA ili OUR).[footnoteRef:8] [8: Naplata trokova je ista kao i kod priliva samo obrnuto i u zavisnosti koja je opcija BEN ili OUR. SHA opcija je ista i kao kod priliva i kao kod odliva.]

Po izvrenju naloga banka ovjerava i upisuje datum izvrenjaplaanja. Faktura ili ugovor je dokument iz kojeg se moe utvrditi obaveza plaanja roba ili usluga. Po navedenim dokumentima se moe vriti plaanje u cijelom iznosu ili djelimino. Iznos na obrascu 1450 ne smije biti vei od iznosa na fakturi. Instrukcije sa fakture dobavljaa se moraju poklapati sa instrukcijama na obrascu 1450 i plaanje se jedino moe izvriti u korist fizikog ili pravnog lica koje je ispostavilo fakturu.Zahtjev za plaanje se popunjava momentom predaje naloga zaplaanje pri emu se daju smjernice obrade naloga: raun pokria za iznos doznake i iznos provizije. Za ispravno ispravno procesuiranje naloga potrebno je: IBAN korisnika doznake (Intenational Bank AccountNumber), SWIFT kod banke kod koje korisnik ima raun.IBAN podrazumijeva odreeni broj karaktera zavisno od zemlje do zemlje. Poetak svakog IBAN - a su poetna dva slova zemlje, te raun korisnika u kombinaciji sa iframa banke

Tabela br. 2:Swift adrese banaka u Bosni i HercegoviniRednibroj Naziv banke Swift adresa ifra banke

1ABS banka dd Sarajevo ABSBBA22XXX 199

2HVB Central Bank Bosna i Hercegovina BACXBA22XXX 129

3Bosna Bank International dd Sarajevo BBIBBA22XXX 141

4BOR banka dd Sarajevo BOIRBA22XXX 182

5Centralna banka Bosne i Hercegovine CBBSBA22XXX 000

6LT Gospodarska banka dd Sarajevo GBSABA22XXX 170

7Investicijska banka Federacije BiH IBBHBA22XXX 195

8Investiciono-komercijalna banka dd Zenica IKBZBA2XXXX 134

9Validus banka dd Sarajevo LJBSBA22XXX 137

10Pro Credit Bank dd Sarajevo MEBBBA22XXX 194

11Privredna banka dd Sarajevo PBSCBA22XXX 101

12Raiffeisen banka dd BiH RZBABA2SXXX 161

13Post banka Sarajevo POBHBA22XXX 187

14NLB Tuzlanska banka dd Tuzla TBTUBA22XXX 132

15Turkish Ziraat Bank Bosnia dd Sarajevo TZBBBA22XXX 186

16Union banka dd Sarajevo UBKSBA22XXX 102

17UPI banka dd Sarajevo UPBKBA22XXX 154

18Vakufska banka dd Sarajevo VAKUBA22XXX 160

19Volksbank BiH dd VBSABA22XXX 140

20Komercijalno-investiciona banka dd V. Kladua KINBBA22XXX 198

21Hypo Alpe-Adria-Bank dd Mostar HAABBA22XXX 306

22Una banka dd Biha PRBBBA2HXXX 183

23UniCredit Zagrebaka banka dd ZABABA22XXX 338

24Bobar banka ad Bijeljina BATOBA22XXX 565

25Balkan Investment ad BALVBA22XXX 568

26Nova banjaluka banka ad Banja Luka BLBABA22XXX 551

27Hypo Alpe-Adria-Bank ad Banja Luka HAABBA2BXXX 552

28Nova banka ad Bijeljina NOBIBA22XXX 555

29NLB Razvojna banka ad RAZBBA22XXX 562

30Pavlovi International Bank ad PAVLBA22XXX 554

31Zepter komerc banka ad Banja Luka ZEKBBA22XXX 567

32Komercijalna banka ad Banja Luka KOBBBA22XXX 571

Izvor: Keetovi, I.: Monetarne finansije, Sarajevo, 2007. godina, str.: 320.2.3. Meunarodni bankarski korespodentski i kontokorektni odnosi

Korespondirati u bankarstvu, u uem smislu znai nalaziti se u odnosu razmjene informacija i pruanja olakica, a u irem smislu znai i meusobno otvaranje kontokorentnih rauna za platni promet. Banke u svim zemljama koje obavljaju maunarodna plaanja zakljuuju posebne sporazume sa odabranim bankama u drugim zemaljama o meusobnoj saradnji u izvravanju naloga za plaanje. Banka u pojedinim zemljama moe imati i vie korespodentskih banaka, uglavnom u zavisnosti od veliine svog platnog prometa. Kod izbora korespondentske banke nastoji se uspostaviti odnos poslovne saradnje sa onim bankama koje su ve stekle ugled prvoklasnih banaka, kako u svojoj zemlji, tako i u svijetu. To su banke koje uivaju meunarodni poslovni ugled i kredibilitet i svojom finansijskom pozicijom pruaju odgovarajuu sigurnost poslovanja.Postupak za uspostavljanje korespodentskih odnosa pretpostavlja odgovarajue procedure formalnog i materijalnog sadraja. Prvi korak za banku koja eli da uspostavi korespondentske odnose sa stranom bankom jeste da prikupi potpune i pouzdane informacije o toj banci. Zatim slijedi upuivanje inicijative stranoj banci za uspostavljanje korespondentskih odnosa, uz dostavljanje osnovnih podataka o banci koja pokree inicijativu (godina osnivanja, osnivai i glavni komitenti banke, poslovni profil, kreditni potencijal, poslovna mrea u zemlji i inostranstvu) i dokumentacije (godinji izvjetaji i slino). Ukoliko strana banka kojoj je upuen poziv potvrdno odgovori na pokrenutu inicijativu, korespondentski odnos je uspostavljan. Nakon toga, u cilju operacionalizacije ovog odnosa, slijedi razmjena spesimena (potpisa) ovlaenih lica u bankama, razmjena ifri (kljueva) za meusobnu poslovnu komunikaciju, razmjena tarifa provizija za usluge i otvaranje rauna (ukoliko se radi i o uspostavljanju kontokorentnih odnosa).to se tie vrste korespodentskih odnosa, najee rjeenje se sastoji u tome da jedna banka ovlasti drugu banku da u svojim knjigama otvori tekui (kontokorentni) raun na ime prve banke, i da se sva budua meusobna plaanja (uplate i isplate) izvre u korist, odnosno na teret tog rauna (kontokorentni ili direktni korespondentski odnos. Drugo rjeenje je da banke svoja meusobna plaanja izvravaju putem svojih tekuih rauna kod neke tree banke, dajui toj banci ovlaenja da vre plaanja u korist korespondentskih banaka (indirektni korespondentski odnosi). Tekui raun koji jedna banka otvara kod svoje korespondentske banke predstavlja za nju tzv. nostro raun (od italijanske rei nostro, to znai na), a za banku kod koje je raun otvoren to je tzv. loro raun (od italijanske rei loro, to znai njihov). Za sve otvorene tekue nostro-raune kod inostranih korespondentskih banaka, banke nalogodavci vode analogne raune u svom knjigovodstvu, na kojima se knjie plaanja i naplate putem tih rauna. Na bazi primljenih izvoda rauna od banaka koje vode njihove tekue raune, vri se kontrola ispravnosti knjienja i meusobna potvrda (sravnjivanje) ispravnosti salda na raunima. Nostro konta banke u inostranstvu predstavljaju pregled njene ukupne aktivnosti na podruju transakcija u meunarodnom platnom prometu i preko njih se sagledava devizna pozicija banke, kao razlika izmeu svih priliva i odliva na nostro kontima i po pojedinim valutama.Sredstva banke na raunu kod inostrane korespondentske i kontokorentne banke u inostranstvu predstavljaju njena devizna sredstva kojima ona moe slobodno raspolagati u skladu sa svojim poslovnim interesima, a u prvom redu za izvrenje svojih dospjelih deviznih plaanja (odnosno plaanja za raun svojih komitenata). Raun kod strane banke se moe otvoriti i u vie valuta, ukoliko to nije u suprotnosti sa propisima zemlje domae i strane banke. Pri tome, dranje sredstava na raunu kod strane banke znai i njihovu djeliminu imobilizaciju, pa ta sredstva ne bi trebalo drati na velikom broju rauna (sa manjim sumama), nego na nekoliko glavnih rauna, jer se po osnovu veliine iznosa sredstava koja se dre na raunu kod strane banke mogu dobiti povoljniji uslovi u pogledu kamatne stope.

Kontokorentni rauni koje banka otvara kod strane banke trebalo bi, po pravilu, da budu sa pozitivnim saldom, odnosno u aktivi. Meutim, u dogovoru sa stranom bankom moe se obezbjediti odreeno kratkorono kreditiranje tog rauna od strane banke, radi premoavanja privremenih neravnomjernosti u prilivu i odlivu deviznih sredstava na raun i omoguavanja nesmetanog platnog prometa. Kredit po raunu se, po pravilu, izmiruje od prvog deviznog priliva koji stigne na taj raun kod strane banke.2.4. Platni promet u bankama - podsticaj razvoju elektronskog bankarstva

Bankarstvo je ulo u procese ubrzanih promjena, osobito na planu tehnologije poslovanja. Novi tehnoloki procesi imali su snaan uticaj na poslovanje banaka, pa se smatra da e bankarstvo u budunosti sve manje sliiti tradicionalnom bankarstvu. Elektronsko bankarstvo predstavlja vid savremenog bankarstva koje se zasniva na raunarima, raunarskim vezama i telekomunikacijskim sistemima. Ovaj vid savremenog poslovanja obuhvata sve naine izvoenja transakcija putem specijaliziranih raunarskih mrea.

Evolucija elektronskog sistema poslovanja se kretala od razvoja interbankarskih sistema zatvorenih mrea (SWIFT) i e-transfera sredstava (EFT) do plaanja na otvorenim mreama (Internet).

Organizacija mree: Banka iz jedne zemlje, po nalogu nalogodavca, formatizuje poruku (nalog za plaanje) i prenese je terminalom ili putem mikroraunara do nacionalnog centra; Centar prosljeuje transakciju (povlaenje novca sa rauna, elektronski novac) komunikacionom mreom do operativnog centra; Operativni centar poruku prenosi (elektronski transfer tehnike dokumentacije) na nacionalni procesor druge zemlje u kojoj se nalazi sredite banke kod koje se obavlja plaanje.3. PLATNI BILANS BIH

3.1. Tekui raun

Platnobilansna kretanja u 2012. godini su dosta slina onim u 2011. U odnosu na prethodnu godinu, deficit tekueg rauna biljei neznatno nominalno poveanje za 21,0 milion KM ili 0,9% i u 2012. godini iznosi 2,45 milijardi KM, ime je nastavljen trend uveanog deficita koji je zapoeo prije dvije godine, nakon otre kontrakcije u periodu nastanka finansijske i ekonomske krize. U relativnom smislu deficit tekueg rauna u 2012. iznosi 9,5% BDP-a (to je jednako kao i u 2011), a to govori da uprkos stagnirajuim ekonomskim aktivnostima, domaa ekonomija se i u takvom stanju oslanjala na vanjsko finansiranje.[footnoteRef:9] [9: Centralna Banka BiH, Godinji izvjetaj 2012, preuzeto sa: http://www.cbbh.ba/files/godisnji_izvjestaji/2012/GI_2012_bs.pdf;]

Na poveanje deficita tekueg rauna najvei uticaj je imalo produbljivanje robnog vanjskotrgovinskog deficita i smanjenje suficita na raunu usluga, dok su pozitivan uticaj na kretanja na tekuem raunu imala poveanja suficita na raunima primarnog i sekundarnog dohotka. Na kapitalnom raunu je zabiljeen stabilan, ali stagnirajui, priliv sredstava, kao i u prolim godinama.Na drugoj strani, u 2012. godini zabiljeen je neznatno vei priliv sredstava na finansijskom raunu, pri emu se biljei vidljiv porast direktnih stranih investicija, te smanjenje ostalih investicija. U takvim uslovima je bilo mogue da se izbjegne pad deviznih rezervi, koje su ak zabiljeile i skromno poveanje.Tabela br. 3: Platni bilans Bosne i Hercegovine (u milionima KM)2008.2009.2010.2011.2012.

I - Tekui raun (1+2+3+4)-3.510,0-1.589,3-1.358,9-2.429,3-2.450,3

1.Roba-10.664,9-7.786,2-7.629,1-8.346,1-8.445,1

Izvoz3.397,43.213,54.281,55.134,45.035,9

Uvoz14.062,310.999,711.910,513.480,513.480,9

2.Usluge2.385,01.900,82.158,22.095,52.067,3

3.Primarni dohodak942,9955,2582,6318,9344,7

4.Sekundarni dohodak3.826,93.340,93.529,43.502,43.582,8

II - Kapitalni raun383,2350,2389,3355,4298,4

Saldo tekueg i kapitalnog rauna (I+II)-3.126,8-1.239,1-969,6-2.073,9-2.151,9

III - Finansijski raun-3.241,9-1.160,9-806,0-1.922,2-1.955,0

1.Direktne investicije-1.315,4-344,2-363,5-532,2-907,9

2.Portfolio investicije28,7274,3174,445,960,6

3.Ostale investicije-1.492,9-987,0-875,3-1.402,8-1.180,4

4.Rezervna imovina-462,4-104,1258,4-33,172,7

IV - Neto greke i propusti-115,178,2163,5151,8196,9

Tekui raun u % BDP-a-14,2-6,6-5,5-9,5-9,5

Izvor: Centralna Banka BiH, Godinji izvjetaj 2012

U 2012. deficit na raunu robe20 iznosio je 8,45 milijardi KM. Na raunu usluga ostvaren je suficit od 2,07 milijardi KM, saldo na raunu primarnog dohotka iznosi 344,7 miliona KM, dok raun sekundarnog dohotka biljei ve godinama znaajan suficit i saldo na raunu iznosi 3,58 milijardi KM. Ostvareni suficit na podbilansima usluga, primarnog i sekundarnog dohotka pokriva 71,0% robnog deficita.Grafikon br. 1: Tekui raun platnog bilansa (u milijardama KM)5,0

4,0

3,0

2,0

1,0

0,0

-1,0

-2,0

-3,0

-4,0

-5,0

-6,0

-7,0

-8,0

-9,0

-10,0

-11,0

-12,0

Tekui raunBilans robeBilans uslugaBilans primarnogBilans sekundarnog

dohotkadohotka

2008.2009.2010.2011.2012.

Izvor: Centralna Banka BiH, Godinji izvjetaj 2012U odnosu na prethodnu godinu, deficit trgovine robom se nominalno poveao samo za 98,9 miliona KM ili 1,2%. Ovo poveanje je rezultat smanjenja izvoza, dok je uvoz ostao na istom nivou kao i u 2011. godini. I dalje je prisutna potranja iz inostranstva za uslugama iz BiH te je i u prethodnoj godini ostvaren suficit na raunu usluga, ali je bio nii za 28,2 miliona KM ili 1,4% u odnosu na 2011. Ukupni prilivi sredstava ostvareni po osnovu izvoza usluga iznose 2,85 milijardi KM i manji su za 57,6 miliona KM ili 2,0%, ponajvie zbog smanjenja priliva sredstava vezanih za pruanje usluga procesuiranja robe u BiH u neto iznosu (22,4 miliona KM ili 1,9%) te smanjenja priliva od usluga prevoza robe (4,2%). Nasuprot tome, dolo je do blagog oporavka tranje za graevinskim uslugama u inostranstvu, pa su prilivi vei za 2,5 miliona KM ili 2,1%, a i prilivi od putovanja su se poveali za 12,0 miliona KM ili 1,3%. Uvoz usluga, odnosno odlivi po ovom osnovu, iznose 781,0 milion KM i takoe su smanjeni u odnosu na prethodnu godinu i to za 29,4 miliona KM ili 3,6%. Najvee smanjenje odliva se odnosi na putovanja (smanjenje u iznosu 26,7 miliona KM ili 10,4%). Istovremeno, najvei rast odliva u okviru usluga se biljei na raunu usluga transporta, uglavnom prevoza robe, koji je vei za 13,0 miliona KM ili 4,4%.[footnoteRef:10] [10: Centralna Banka BiH, Godinji izvjetaj 2012, preuzeto sa: http://www.cbbh.ba/files/godisnji_izvjestaji/2012/GI_2012_bs.pdf;]

Grafikon br. 2: Deficit tekueg rauna i robne razmjene u % BDP-a

0,0

-5,0

-10,0

-15,0

-20,0

% BDP-a

-25,0

-30,0

-35,0

-40,0

-45,0

-50,0

2008.2009.2010.2011.2012.*

Deficit robnog bilansaDeficit tekueg rauna

Izvor: Centralna Banka BiH, Godinji izvjetaj 2012I dalje je prisutna potranja iz inostranstva za uslugama iz BiH te je i u prethodnoj godini ostvaren suficit na raunu usluga, ali je bio nii za 28,2 miliona KM ili 1,4% u odnosu na 2011. Ukupni prilivi sredstava ostvareni po osnovu izvoza usluga iznose 2,85 milijardi KM i manji su za 57,6 miliona KM ili 2,0%, ponajvie zbog smanjenja priliva sredstava vezanih za pruanje usluga procesuiranja robe u BiH u neto iznosu (22,4 miliona KM ili poveali za 12,0 miliona KM ili 1,3%). Uvoz usluga, odnosno odlivi po ovom osnovu, iznose 781,0 milion KM i takoe su smanjeni u odnosu na prethodnu godinu i to za 29,4 miliona KM ili 3,6%. Najvee smanjenje odliva se odnosi na putovanja (smanjenje u iznosu 26,7 miliona KM ili 10,4%). Istovremeno, najvei rast odliva u okviru usluga se biljei na raunu usluga transporta, uglavnom prevoza robe, koji je vei za 13,0 miliona KM ili 4,4%.Grafikon br. 3: Usluge putovanja i transporta (u milionima KM)

1.200,0

1.000,0

800,0

600,0

400,0

200,0

0,0

2008.2009.2010.2011.2012.

-200,0

-400,0

-600,0

Saldo transportnih uslugaSaldo usluga putovanja

Izvoz usluga putovanjaIzvoz transportnih uslugaUvoz usluga putovanjaUvoz transportnih usluga

Izvor: Centralna Banka BiH, Godinji izvjetaj 2012Bilans primarnog dohotka iznosi 344,7 miliona KM i biljei rast od 25,8 miliona KM ili 8,1% te je konano prekinut trend smanjenja ove komponente iz prethodnih godina. U odnosu na prethodnu godinu, dolo je do pada kako prihoda tako i rashoda, s tim da je smanjenje investicijskih rashoda imalo presudan uticaj na porast priliva ove komponente u neto iznosu. Prihodi, odnosno prilivi sredstava po osnovu kompenzacije zaposlenih iznose 716,2 miliona KM i manji su za 3,4% u odnosu na prethodnu godinu. Priliv po osnovu investicijskih dohodaka manji je za 18,8% i to najvie zbog pada prihoda od kamata na depozite i prihoda od vrijednosnih papira, monetarnih vlasti i komercijalnih banaka. Rashodi, odnosno odlivi sredstava po osnovu investicijskih rashoda manji su za 76,0 miliona KM ili 12,6% i najveim dijelom se odnose na reinvestiranu dobit, dividende i isplaene kamate po osnovu direktnih investicija u BiH.[footnoteRef:11] [11: Centralna Banka BiH, Godinji izvjetaj 2012, preuzeto sa: http://www.cbbh.ba/files/godisnji_izvjestaji/2012/GI_2012_bs.pdf;]

Saldo na bilansu sekundarnog dohotka je pozitivan i iznosi 3,58 milijardi KM i biljei poveanje od 80,4 miliona KM ili 2,3%, to je rezultat poveanja priliva po osnovu doznaka, dok su prilivi po osnovu penzija ostali na prologodinjem nivou. Treba napomenuti da suficit na raunu sekundarnog dohotka znaajno uestvuje u pokrivanju trgovinskog deficita i to u visini od 42,4%.Grafikon br. 4: Raun primarnog dohotka (u milionima KM)

1.200,0

900,0

600,0

300,0

0,0

-300,0

-600,0

-900,0

2008.2009.2010.2011.2012.

Saldo, investicijski dohodakSaldo, kompenzacije zaposlenim

KompenzacijeInvesticijskiKompenzacijeInvesticijski

zaposlenim, prihodidohodak, prihodizaposlenim, rashodidohodak, rashodi

Izvor: Centralna Banka BiH, Godinji izvjetaj 20123.2. Kapitalni raun

U 2012. bilans na kapitalnom raunu iznosi 298,4 miliona KM i manji je za 57,0 miliona KM ili 16,0% u odnosu na prethodnu godinu. U okviru kapitalnih transfera manji su kapitalni transferi vladinom sektoru, koji se odnose na kapitalnu komponentu razvojnih projekata i ulaganja u infrastrukturu za 21,5 miliona KM i iznose 193,3 miliona KM, dok su se transferi ostalih sektora smanjili za 35,5 miliona KM i iznose 105,1 milion KM.3.3. Finansijski raun

Kombinovni deficit tekueg rauna i kapitalnog rauna se finansira putem transakcija evidentiranih na finansijskom raunu. Bilans finansijskog rauna iznosi 1,95 milijardi KM i vei je za 32,8 miliona KM ili 1,7% u odnosu na 2011. godinu. Najznaajnije promjene u finansijskom raunu jesu rast priliva stranih direktnih investicija i smanjenje ostalih investicija u neto iznosu.Grafikon br. 5: Finansijski raun (u milionima KM)

2.800,0

2.300,0

1.800,0

1.300,0

800,0

300,0 -200,0 -700,0 1.200 1.700

Ostale investicijeOstale investicijeDirektne straneMeunarodne

(strana aktiva)(strana pasiva)investicije u BiHrezerve

2008.2009.2010.2011.2012.

Izvor: Centralna Banka BiH, Godinji izvjetaj 2012Direktne strane investicije u 2012. u neto iznosu iznosile su 907,9 miliona KM i za 375,7 miliona su vee nego u prethodnoj godini. Prilivi stranih direktnih investicija u zemlju su iznosili 963,5 miliona KM i u poreenju s 2011. godinom vee su za 428,9 miliona KM. Domae investicije u inostranstvo su iznosile 55,6 miliona KM, to je vie za 53,5 miliona KM u poreenju s 2011. Zbog ovakvih kretanja investicija, uee neto direktnih stranih investicija u finansijskom raunu se znaajno povealo i iznosi 46,5%, to je i rekordno uee direktnih investicija u posljednjih pet godina.Portfolio investicije su i dalje vrlo niske, ali su u ovoj godini pozitivne (60,6 miliona KM), to znai da su se ulaganja u inostrane obveznice i instrumente trita novca smanjila. Ostale investicije u neto iznosu su 1,18 milijardi KM i u posmatranoj godini je zabiljeeno znaajno smanjenje za 222,4 miliona KM u poreenju s 2011. Sve relevantne promjene aktive i pasive ostalih investicija se podrobno objanjavaju po stavkama.Strana aktiva se smanjila za 448,8 miliona KM, to je manji pad strane aktive za 120,6 miliona KM nego pad zabiljeen u prethodnoj godini. Pad strane aktive je uzrokovan smanjenjem strane aktive komercijalnih banaka (601,6 miliona KM). Istovremeno, rast pasive ostalih investicija iznosi 731,6 miliona KM, to je manje za 101,8 miliona KM ili 12,2% u odnosu na 2011. U protekloj godini povueno je 338,0 miliona KM novih zajmova, to je manje za 57,9% u odnosu na 2011.

Generalna vlada je u neto iznosu poveala svoje obaveze za 647,0 miliona KM (razlika izmeu povlaenja i otplate duga). Ukupna povlaenja po osnovu stand-by aranmana s MMF-om iznose 234,8 miliona KM. Istovremeno, ostali sektori su smanjili svoje obaveze u neto iznosu za 309,0 miliona KM. Stvorene obaveze po osnovu trgovinskih kredita u 2012. iznose 448,7 miliona KM, to je za 52,1 milion KM manje nego u 2011.Rezervna aktiva (mjerena kroz realizovane tokove i bez uticaja valutnih i drugih promjena) u protekloj godini se poveala za 72,7 miliona KM. Ovo poveanje je reflektovano u poveanju ulaganja u vrijednosne papire i paralelnim smanjenjem depozita i dranja deviza.Sva navedena platnobilansna kretanja nisu uzrokovala pritisak na devizne rezerve i one su, uz pomenuto poveanje, na kraju godine dostigle nivo od 6,51 milijardu KM. Na taj nain su devizne rezerve u relativnom smislu zadrale zadovoljavajui nivo, jer, u odnosu izmeu nivoa rezervi (na kraju godine) prema mjesecima prosjenog uvoza roba i usluga, iznose 5,5.3.4. Trgovina robom

Ukupan obim vanjskotrgovinske razmjene u 2012. iznosio je 23,1 milijardu KM, te je u odnosu na prolu godinu zabiljeeno blago smanjenje obima trgovine za 2,7%. Odnos vanjskotrgovinske razmjene i BDP-a iznosi 89,2%, to potvruje da domaa ekonomija ima visok stepen otvorenosti. Smanjen obim vanjskotrgovinske razmjene je posljedica smanjenja i izvoza i uvoza roba tokom godine. Pokrivenost uvoza izvozom je u protekloj godini pogorana u odnosu na prethodnu godinu i iznosila je 51,0%.[footnoteRef:12] [12: Centralna Banka BiH, Godinji izvjetaj 2012, preuzeto sa: http://www.cbbh.ba/files/godisnji_izvjestaji/2012/GI_2012_bs.pdf;]

Ukupna vrijednost uvoza iznosila je 15,25 milijardi KM, to predstavlja godinje smanjenje za 272,5 miliona KM ili 1,7%. Vrijednost izvoza je iznosila 7,86 milijardi KM, to je nie za za 364,2 miliona KM ili 4,4%. Vanjskotrgovinski deficit iznosi 7,39 milijardi KM (odnosno 28,5% BDP-a), to je vie za 1,3% nego u 2011. godini. Posmatrajui po kvartalima, najvei uticaj na produbljenje deficita imala su negativna privredna kretanja iz prvog kvartala kada je dolo do naglaenog pada izvoza, gdje je kvartalni deficit iznosio 216,4 miliona KM, u treem kvartalu je deficit povean za 99,5 miliona KM zbog uticaja sezonskih faktora, dok su pozitivna kretanja u drugom i etvrtom kvartalu uticala na ublaavanje rasta trgovinskog deficita.U pogledu strukture izvoza, u posljednjih pet godina nije dolo do znaajnih promjena. Najvie se izvoze bazni metali (1,91 milijardu KM ili 24,3% ukupnog izvoza), proizvodi mineralnog porijekla (871,2 miliona KM ili 11,1%), maine, aparati, mehaniki i elektrini ureaji (791,3 miliona KM ili 10,1%), te proizvodi hemijske industrije (533,2 miliona KM ili 6,8%) i namjetaj (795,2 miliona KM ili 6,2%). Od ovih glavnih pet grupa proizvoda jedino je namjetaj iz grupe ostali proizvodi u protekloj godini zabiljeio rast izvoza te tako doprinosi ublaavanju pada izvoza na godinjem nivou.

Pad izvoza je najveim dijelom uzrokovan padom izvoza proizvoda mineralnog porijekla (mineralna goriva i ulja, elektrina energija) za 440,0 miliona KM ili 33,7%. Ovo smanjenje je najvie rezultat duplo manjeg obima izvoza elektrine energije, uglavnom u Srbiju, s tim da je rast izvoznih cijena elektrine energije donekle ublaio pad. Pad izvoza ove grupe proizvoda doprinosi ukupnom padu izvoza za 5,4%. Izvoz proizvoda hemijske industrije je manji za 37,4 miliona KM ili 6,5%, dok je izvoz baznih metala manji za 25,8 miliona KM ili 1,3%, zbog smanjenja izvoza proizvoda od elika i eljeza, te aluminija. Izvoz maina, aparata, mehanikih i elektrinih ureaja je na godinjem nivou manji za 23,8 miliona KM ili 2,9%.Na strani uvoza najvee uee u ukupnom uvozu imaju proizvodi mineralnog porijekla (gdje je ukljuena nafta) (3,23 milijardi KM ili 21,2% uea), maine, aparati i mehaniki ureaji (1,88 milijardi KM ili 12,3%), proizvodi hemijske industrije (1,52 milijarde KM ili 10,0%), prehrambene preraevine (1,51 milijardu KM ili 9,9%), te bazni metali (1,33 milijarde KM ili 8,7%). U protekloj godini najvei uticaj na smanjenje uvoza imali su proizvodi mineralnog porijekla, uglavnom nafta, te bazni metali. Uvoz, uglavnom nafte, se smanjio za 209,2 miliona KM ili 6,3%, s tim da je rast cijena ovog energenta porastao u odnosu na prethodnu godinu, to djelimino kompenzira smanjenu uvezenu koliinu. Kod proizvoda hemijske industrije zabiljeen je rast uvoza od 47,0 miliona KM ili 3,2%, od ega se vie od polovine odnosi na uvoz farmaceutskih proizvoda.Proizvodi mineralnog porijekla (nafta i naftni derivati) i transportna sredstva su grupe proizvoda koje su najvie uticale na produbljenje trgovinskog deficita u 2012. Njihov doprinos poveanju trgovinskog deficita iznosi 32,0% i 14,8%, respektivno.Analiza izvoza prema ekonomskoj namjeni pokazuje da su u strukturi izvoza najzastupljeniji poluproizvodi, ak 41,2% ukupnog izvoza su repromaterijali, s tim da se u protekloj godini uee ove grupe proizvoda u ukupnom izvozu povealo. Izvoz ove grupe na godinjem nivou biljei rast od 2,3%. Nadalje, u strukturi izvoza veliki udio imaju netrajni proizvodi za iroku potronju sa 20,2%, dok se udio energije u ukupnom izvozu smanjio, jer se izvoz energije smanjio za treinu zbog ve spomenutog pada izvoza u Srbiju.Na strani uvoza su, prema ekonomskoj namjeni, najzastupljeniji poluproizvodi (29,9%), zatim netrajni proizvodi za iroku potronju (25,3%) i energija (20,5%). U odnosu na prethodnu godinu, struktura i uee pojedinih grupa proizvoda u ukupnom uvozu je ostala nepromijenjena. Uee kategorije kapitalnih proizvoda je jo uvijek znaajno nie nego u periodu prije krize, to sugerie da se investicije sporije oporavljaju nego opta potronja.Vanjskotrgovinska razmjena u 2012. u pogledu geografske distribucije i dalje je najveim dijelom skoncentrisana na lanice EU i susjedne zemlje. Na ove dvije grupe zemalja (EU27 i JIE) odnosi se 87,3% cjelokupnog izvoza, dok je njihovo uee u ukupnom uvozu 72,1%. Meu njima se izdvajaju Hrvatska i Njemaka kao vodei partneri kako na strani izvoza tako i kao zemlje iz kojih BiH najvie uvozi. Izvoz u Hrvatsku se smanjio za 3,3%, dok je uvoz iz Hrvatske manji za 1,1%.[footnoteRef:13] Vrijednost izvoza u Njemaku biljei smanjenje u odnosu na prethodnu godinu od 0,5%, uz istovremeno poveanje uvoza od 4,7%. U 2012. udio izvoza u zemlje JIE biljei znaajno smanjenje u odnosu na prethodnu godinu zbog usporavanje ekonomske aktivnosti u zemljama u okruenju. Tako je u protekloj godini uee zemalja JIE u izvozu iznosilo 31,6% ili 2,48 milijardi KM. Izvoz u EU iznosi 4,55 milijardi KM ili 57,9%, te se udio zemalja EU 27 poveao u odnosu na 2011. Isti trend je zabiljeen i kada je u pitanju udio zemalja eurozone. [13: Centralna Banka BiH, Godinji izvjetaj 2012, preuzeto sa: http://www.cbbh.ba/files/godisnji_izvjestaji/2012/GI_2012_bs.pdf;]

Na strani uvoza, uee zemalja EU27 i eurozone se neznatno povealo u odnosu na prethodnu godinu za 1,5 pp i vrijednost tog uvoza iznosi 7,16 milijardi KM, dok je udio zemalja JIE u ukupnom uvozu ostao na skoro istom nivou od 25,2%, a vrijednost tog uvoza iznosila je 3,84 milijarde KM. Udio uvoza iz ostalih zemalja se smanjio, gdje se udio Rusije u ukupnom uvozu smanjio za 7 pp. Inae, BiH biljei i najvei trgovinski deficit s Ruskom Federacijom (19,4% ukupnog deficita), zatim slijede Hrvatska (14,0%) Kina (11,0%) te Srbija (9,8%) i Njemaka (7,0%). U odnosu na prethodnu godinu, deficit se smanjio s Ruskom Federacijom, i to za 4,6 pp, dok je u razmjeni sa Srbijom trgovinski deficit povean za 3,4 pp.Tabela br. 4: Uvoz i izvoz prema ekonomskoj namjeni

U milionima KM iIzvozUvoz

% uea2011.2012.2011.2012.

Energija8.222100%7.858100%15.525100%15.253100%

Intermedijarni proizvodi,1.17214,3%7289,3%3.33121,5%3.12320,5%

osim energije

Kapitalni proizvodi3.17738,6%3.25141,4%4.59129,6%4.56029,9%

Trajni proizvodi za iroku96111,7%97212,4%2.51616,2%2.42615,9%

potronju

Netrajni proizvodi za iroku7639,3%79310,1%4492,9%4432,9%

potronju

Nerasporeeno1.56519,0%1.58620,2%3.79624,5%3.86125,3%

Total5847,1%5286,7%8415,4%8415,5%

Izvor: Centralna Banka BiH, Godinji izvjetaj 2012

ZAKLJUAK

Poslovi platnog prometa jesu neutralni banarski poslovi to ne znai da oni banci ne donose odgovarajui profit. Poslovi platnog prometa u zemlji i inostranstvu se obino obavljaju u cjelosti preko bankarskog sistema. Ovi poslovi imaju uticaj i na kreditni potencijal banaka i njihovo poslovanje, naravno zavisno od obima i relativnog odnosa prema obimu na drugi nain prikupljenih ukupnih sredstava kojima banka raspolae. Platni promet, kao neutralni bankarski posao predstavlja, sva plaanja koja se vre u novcu izmeu domaih lica i izmeu domaih i stranih lica, kako pravnih tako i fizikih.Imamo dva tipa platnog prometa, i to unutranji platni promet, i platni promet sa inostranstvom. Unutranji platni promet je takva vrsta platnog prometa koji se obavlja unutar granica jedne zemlje, moemo ga nazvati i nacionalni platni promet, sa druge strane vanjski platni promet ukljuuje involviranje stranih uesnika u platnom prometu (rezideti neke druge drave), koji se pojavljuju i na dunikoj i na strani povjeriovca.Prvi dio seminarskog rada je okrenut ka optem definisanju i objanjenju platnog prometa. Moemo zakljuiti da je platni promet u sutini obavljanje raznih tipova plaanja izmeu dvije ili vie strana u koje imamo lica na drunikoj, i na strani povjerioca. Platni promet nastaje djelovanjem odreenih aktivnosti pri emu se stvara obaveza odnosno potraivanje. Plaanja izmeu uesnika u platnom prometu uvijek dovode do kretanja novca ili novanih supstituta. Kretanje novca izmeu uesnika platnog prometa naziva se novani tok. Novani tokmoe biti: neposredan novani tok, kada se plaanje obavlja neposredno, tj. direktno izmeu dva uesnika, i posredan ili indirektan novani tok, kada plaanje izmeu subjekata organizuje nosilac platnog prometabanka kao posrednik u plaanju, ovdje se banka pojvaljuje kao posrednik izmeu dunike i strane povjerioca.Takoe moramo istai da su banke jedni od osnovnih elemenata platnog prometa, iz razloga to da ne postoje banke kao posrednici u platnom prometu on bio bio dosta otean, i nekim sluajevima bi bio nemogu za sprovesti.Drugi dio je posveen platnom prometu BiH sa inostranstvom. Prilikom obavljanja servisa plaanja, banka koristi razliite instrumente u zavisnosti od vrste klijenta, vrste obaveze, te zakonske i interne regulative. S obzirom da je format SWIFT poruke, jedini format koji se koristi i za domai i za platni promet s inostranstvom, u tom sluaju sebriu granice izmeu domaeg i meunarodnog platnog prometa. Izmeu dviju kategorija: meunarodno plaanje i deviznoplaanje esto se stavlja znak jednakosti, iako te dvije kategorije nisu uvijek iste. Naravno, one se djelimino preklapaju te prepliu u raznim oblicima tehniko operativnih poslova i metoda komunikacije izmeu uesnika u platnoj transakciji (nalogodavac-korisnik) i nosioca platnogprometa (banka nalogodavca i banka korisnika), pa se esto stavljaju u istu kategoriju. Pod plaanjem prema inostranstvu podrazumijeva se plaanje radi obavljanja vanjskotrgovinskog prometa, ukljuujui usluge, plaanje dospjelih obaveza po kreditima uzetim u inostranstvu, kao i plaanje po drugim tekuim poslovima.

Trei dio je detaljno objanjen platni bilans BiH. Zakljuke koje moemo izvuu su sljedei: na poveanje deficita tekueg rauna najvei uticaj je imalo produbljivanje robnog vanjskotrgovinskog deficita i smanjenje suficita na raunu usluga, dok su pozitivan uticaj na kretanja na tekuem raunu imala poveanja suficita na raunima primarnog i sekundarnog dohotka, na kapitalnom raunu je zabiljeen stabilan, ali stagnirajui, priliv sredstava, kao i u prolim godinama, najznaajnije promjene u finansijskom raunu jesu rast priliva stranih direktnih investicija i smanjenje ostalih investicija u neto iznosu, ukupan obim vanjskotrgovinske razmjene u 2012. iznosio je 23,1 milijardu KM, te je u odnosu na prolu godinu zabiljeeno blago smanjenje obima trgovine za 2,7%

LITERATURA

Knjige i udbenici:1. Keetovi, I.: Monetarne finansije, Sarajevo, 2007. godina;2. Keetovi, I.; onlagi, D.: Javne finansije, Sarajevo, 2007. godina;3. Keetovi, I.: Novac i bankarski sistem, Feri, Tuzla, 2002. godine:Web izvori:4. Centralna Banka BiH, Godinji izvjetaj 2012, preuzeto sa: http://www.cbbh.ba/files/godisnji_izvjestaji/2012/GI_2012_bs.pdf; (posjeeno 15.10.2013 godine, 15:30h).

POPIS TABELA I GRAFIKONA

Tabela br. 1: ifarnik osnovastr. 12Tabela br. 2:Swift adrese banaka u Bosni i Hercegovinistr. 14Tabela br. 3: Platni bilans Bosne i Hercegovine (u milionima KM)str. 17Tabela br. 4: Uvoz i izvoz prema ekonomskoj namjenistr. 24Grafikon br. 1: Tekui raun platnog bilansa (u milijardama KM)str. 18Grafikon br. 2: Deficit tekueg rauna i robne razmjene u % BDP-astr. 19Grafikon br. 3: Usluge putovanja i transporta (u milionima KM)str. 19Grafikon br. 4: Raun primarnog dohotka (u milionima KM)str. 20Grafikon br. 5: Finansijski raun (u milionima KM)str. 21

2

28