MEDENİ HUKUK ve PSİKİYATRİ

Uz. Dr. Hüseyin SOYSAL

Bütün insanlar,

hukuk düzeni sınırları içinde,

haklara ve yükümlülüklere

ehil olmada eşittirler.

HAK EHLİYETİ

FİİL EHLİYETİ

Hak Ehliyeti

Haklara ve borçlara sahip olabilme ehliyetidir.

MK md.8Her şahıs medeni haklardan istifade eder.

Fiil (Eylem) Ehliyeti

Bir kimsenin kendi eylemi ile haklar elde edebilmesive mükellefiyetler (borç ve yükümlülük) altınagirebilmesi ehliyetidir.

Burada bir kişinin, hukuka uygun fiiller yapabilme vehukuka aykırı fiillerden sorumlu tutulabilme ehliyetisöz konusudur. (MK md. 9)

Fiil Ehliyeti Olma Koşulları

Ayırt etme gücünün (temyiz kudreti) olması(mümeyyiz olmak)

Ergin (reşit) olmak Kısıtlı (mahcur) olmamak gerekmektedir.Ergin olmadan fiil ehliyeti kazanmanın iki yolu vardır;evlenmek veya mahkemeden ergin olduğuna ilişkin

kararçıkarmak.

MK 14: Mümeyyiz olmayanlar ile küçükler ve mahcurlar medeni hakları kullanmaselahiyetinden mahrumdurlar.

Ayırt etme gücü

Sezginlik

Temyiz Kudreti

Mümeyyiz Olmak

Makul surette hareket edebilme yeteneği

kişinin tutum ve davranışlarının çıkış noktalarını ve

sonuçlarını doğru olarak kavrayabilmesi ve

buna uygun biçimde hareket edebilmesi,

ayrıca telkine karşı koyabilmesi olarak

tanımlanabilir.

Açık bir bilinçlilikle gerçeği değerlendirme yetisinesahip olma,

Bilişsel işlevlerde bozukluk olmaması, eylemlerininanlam ve sonuçlarını kavrayabilme,

Düşünce süreçlerinin ve iradenin akıl bozukluğu ile zedelenmemiş olması

İradenin özgür ve güçlü olmasını kapsar.

Ayırt Etme GücünüOrtadan Kaldıran Nedenler

Çocukluk çağı

Akıl hastalığı-zayıflığı

Alışkanlık halinde sarhoşluk

Diğer: Akıl hastalığı ve zayıflığı olmaksızın, kişinin

makul bir hayat sürmesini engelleyen fiziksel, ruhsal ve

sosyal durumlar

Bir yılı aşan hürriyetin kısıtlandığı ceza ile mahkum

olanlar

Medeni Hukuk

Kişisel hak ve yükümlülükler– kısıtlama

– yasal temsilcilik– yasal danışmanlık

Aile hukuku – evlenme ehliyeti– evliliğin feshi ve iptali– boşanma– evlat edinme– velayet

Ölüme bağlı tasarruflar– vasiyet

Ölünün yaptığı tasarrufun iptaliMülkiyetin satışı ya da bağışlanmasıTazminat davaları

Vesayet (Tam ehliyetsizlik)

Vesayet altında olan kişiler adına hukuki işlemler ancak

yasal temsilcileri (vasi) eliyle yapılır.

Yasal temsilcinin vesayet altındaki kişinin mal varlığından

bağışlamalar yapabilmesi, vakıf kurabilmesi ya da kefalet

borcu altına girmeleri olanaksızdır.

Yasal Danışmanlık (Kanuni Müşavirlik)

• Kural olarak, mümeyyiz olduğu halde, zihinsel başarı yetersizliği, anlama güçlükleri, deneyimsizlik ve irade zayıflığı bulunan kişilere yasal danışman atanır.

• Yasal danışmanlık altındaki kişiler günlük yaşamlarını tek başlarına sürdürür. Ancak mal varlığına ilişkin işlemlere, yatırım yapmaya, borçlanmaya ve hukuki işlemlerde taraf olmaya danışmanlarının onayı olmaksızın katılamazlar. (MK md. 429)

Kısıtlanma Gerektiren Psikiyatrik Bozukluklar

• Psikozlar• Zeka Gerilikleri: Hafif derecede zeka geriliğinde kişinin

durumuna göre sezginlik, yasal danışmanlık ve vesayet önerilebilir. Orta, ileri ve ağır zeka geriliklerinde vesayet önerilir.

• Demans• Deliryum• Amnestik Bozukluklar• Kontrol altına alınamayan veya psikiyatrik komorbidite ile

birlikteseyreden epilepsi

• Kendi işini görmesine engel teşkil edecek bedensel, duyusal, bilişselveya duygusal yetersizlikle yaşlılık

Fiil Ehliyetinin Olması - Yasal Danışmanlık – Vesayet Kararlarında

Tartışılabilir Durumlar

– Remisyon gösteren psikozlar– Duygudurum bozuklukları– Hafif derecede zeka geriliği– Özgül gelişim bozuklukları– Kişilik bozuklukları– Alkol ve madde kullanım bozuklukları– Ağır anksiyete bozuklukları– Obsesif-kompulsif bozukluk– Disosiyatif bozukluklar– Yaşlılık

Fiil Ehliyetinde Yeterlilik Ölçütleri

• Bir seçimle karşı karşıya bulunduğunun farkında olmak

• Varolan seçenekleri, yararları ve zararları ile birlikte anlamak

• Eylemle ilgili etkenlere ilişkin bilişime sahip olmak

• Patolojik algı, düşünce ve yargılama sürecinde olmamak

• Şiddetli panik, depresyon, öfori, öfke ve diğer emosyonel

dengesizliklerin olmaması

• Bir başkasına bağımlılık gibi patolojik bir ilişkinin olmaması

• Kararına, başkalarının ve sosyokültürel etmenlerin etkisinin farkında olması.

TÜRK MEDENİ KANUNU Kabul Tarihi: 22/11/2001

Adli Psikiyatriyi İlgilendiren Maddeler

MADDE 1.- Kanun, sözüyle ve özüyle değindiği bütün

konularda uygulanır. Kanunda uygulanabilir bir hüküm

yoksa, hâkim, örf ve adet hukukuna göre, bu da yoksa

kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak

idiyse ona göre karar verir. Hakim, karar verirkenbilimsel görüşlerden ve yargı kararlarından

yararlanır.

MADDE 8.- Her insanın hak ehliyeti vardır. Buna göre bütün insanlar, hukuk düzeninin

sınırlarıiçinde, haklara ve borçlara ehil olmada eşittirler.

MADDE 9.- Fiil ehliyetine sahip olan kimse, kendifiilleriyle hak edinebilir ve borç altına girebilir.

MADDE 10.- Ayırt etme gücüne sahip ve kısıtlıolmayan her ergin kişinin fiil ehliyeti vardır.

MADDE 11.- Erginlik on sekiz yaşın doldurulmasıyla

başlar. Evlenme kişiyi ergin kılar.

MADDE 12.- On beş yaşını dolduran küçük, kendi isteği

ve velisinin rızasıyla mahkemece ergin kılınabilir.

MADDE 13.- Yaşının küçüklüğü yüzünden veya akılhastalığı, akıl zayıflığı, sarhoşluk ya da bunlara benzersebeplerden biriyle akla uygun biçimde davranmayeteneğinden yoksun olmayan herkes, bu Kanuna göreayırt etme gücüne sahiptir.

MADDE 14.- Ayırt etme gücü bulunmayanların, küçüklerin

ve kısıtlıların fiil ehliyeti yoktur.

MADDE 15.- Kanunda gösterilen ayrık durumlar saklıkalmak üzere, ayırt etme gücü bulunmayan kimseninfiilleri hukuki sonuç doğurmaz.

MADDE 16.- Ayırt etme gücüne sahip küçükler vekısıtlılar, yasal temsilcilerinin rızası olmadıkça, kendiişlemleriyle borç altına giremezler. Karşılıksızkazanmada ve kişiye sıkı sıkıya bağlı hakları

kullanmadabu rıza gerekli değildir. Ayırt etme gücüne sahip

küçüklerve kısıtlılar haksız fiillerinden sorumludurlar.

MADDE 403.- Vasi, vesayet altındaki küçüğün veyakısıtlının kişiliği ve malvarlığı ile ilgili bütünmenfaatlerini korumak ve hukuki işlemlerde onu

temsiletmekle yükümlüdür. Kayyım, belirli işleri görmek veya malvarlığınıyönetmek için atanır. Bu Kanunun vasi hakkındaki hükümleri, aksi

belirtilmişolmadıkça kayyım hakkında da uygulanır.

KISITLANMA İLE İLGİLİ DÜZENLEMELER

MADDE 405.- Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebiyleişlerini göremeyen veya korunması ve bakımı içinkendisine sürekli yardım gereken ya da başkalarınıngüvenliğini tehlikeye sokan her ergin kısıtlanır. Görevlerini yaparlarken vesayet altına alınmayı gereklikılan bir durumun varlığını öğrenen idari makamlar,noterler ve mahkemeler, bu durumu hemen yetkilivesayet makamına bildirmek zorundadırlar.

MADDE 406.- Savurganlığı, alkol veya uyuşturucumadde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı veya

malvarlığınıkötü yönetmesi sebebiyle kendisini veya ailesini

darlıkveya yoksulluğa düşürme tehlikesine yol açan ve

buyüzden devamlı korunmaya ve bakıma muhtaç

olan yada başkalarının güvenliğini tehdit eden her erginkısıtlanır.

MADDE 408.- Yaşlılığı, sakatlığı, deneyimsizliği veya ağır

hastalığı sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini

ispat eden her ergin kısıtlanmasını isteyebilir.

MADDE 409.- Bir kimse dinlenilmeden savurganlığı,

alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama

tarzı, kötü yönetimi veya isteği sebebiylekısıtlanamaz. Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı

sebebiylekısıtlamaya ancak resmi sağlık kurulu raporu

üzerinekarar verilir. Hakim, karar vermeden önce,

kurulraporunu göz önünde tutarak kısıtlanması

istenenkişiyi dinleyebilir.

MADDE 426.- Vesayet makamı, aşağıda yazılı olanveya kanunda gösterilen diğer hallerde ilgilisinin isteğiüzerine veya re'sen temsil kayyımı atar:1. Ergin bir kişi, hastalığı, başka bir yerde bulunmasıveya benzeri bir sebeple ivedi bir işini kendisigörebilecek veya bir temsilci atayabilecek durumdadeğilse,2. Bir işte yasal temsilcinin menfaati ile küçüğün veyakısıtlının menfaati çatışıyorsa, 3. Yasal temsilcinin görevini yerine getirmesine birengel varsa.

MADDE 429.- Kısıtlanması için yeterli sebep bulunmamaklaberaber korunması bakımından fiil ehliyetinin sınırlanması

gerekligörülen ergin bir kişiye aşağıdaki işlerde görüşü alınmak üzere

bir yasaldanışman atanır: 1. Dava açma ve sulh olma, 2. Taşınmazların alımı, satımı, rehnedilmesi ve bunlar üzerinde

başkabir aynî hak kurulması, 3. Kıymetli evrakın alımı, satımı ve rehnedilmesi, 4. Olağan yönetim sınırları dışında kalan yapı işleri,5. Ödünç verme ve alma,6. Ana parayı alma,7. Bağışlama,8. Kambiyo taahhüdü altına girme,9. Kefil olma.Aynı koşullar altında bir kimsenin malvarlığını yönetme yetkisi,gelirlerinde dilediği gibi tasarruf hakkı saklı kalmak üzere

kaldırılabilir.

MADDE 447.- Vasi, kısıtlıyı korumak ve bütün kişiselişlerinde ona yardım etmekle yükümlüdür.

Gecikmesindesakınca bulunan hallerde vasi, koruma amacıyla

özgürlüğünkısıtlanmasına ilişkin hükümlere göre, kısıtlıyı bir

kurumayerleştirebilir veya orada alıkoyabilir ve durumu

derhalvesayet mahkemesine bildirir.

MADDE 450.- Vesayet altındaki kişi görüşlerini oluşturma ve

açıklama yeteneğine sahip ise, vasi önemli işlerde karar

vermeden önce olanaklar ölçüsünde, onun görüşünü

almakla yükümlüdür. Vesayet altındaki kişinin işi uygun

bulmuş olması vasiyi sorumluluktan kurtarmaz.

MADDE 467.- Vasi, kayyım ve yasal danışmanlar görevini

yerine getirirken kusurlu davranışıyla vesayet altındakikişiye verdiği zarardan sorumludur.

MADDE 472.- Diğer kısıtlılar üzerindeki vesayet, yetkilivesayet makamının kararıyla sona erer.Vesayeti gerektiren sebebin ortadan kalkması üzerinevesayet makamı vesayetin sona ermesine karar verir.Kısıtlı ve ilgililerden her biri, vesayetin kaldırılmasıisteminde bulunabilir.

MADDE 474.- Akıl hastalığı veya akıl zayıflığıyüzünden kısıtlanmış olan kişi üzerindeki

vesayetinkaldırılmasına, ancak kısıtlama sebebinin

ortadan kalkmış olduğunun resmi sağlık kurulu raporu

ilebelirlenmesi halinde karar verilebilir.

MADDE 475.- Savurganlığı, alkol veya uyuşturucu

madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı veyamalvarlığını kötü yönetmesi sebebiyle

kısıtlanmışolan kişinin vesayetin kaldırılmasını

isteyebilmesi,en az bir yıldan beri vesayet altına alınmasınıgerektiren sebeple ilgili olarak bir şikayete

meydanvermemiş olmasına bağlıdır.

EVLENMEİLE İLGİLİ DÜZENLEMELER

MADDE 124.- Erkek veya kadın on yedi yaşınıdoldurmadıkça evlenemez. Ancak, hakim olağanüstüdurumlarda ve pek önemli bir sebeple on altı yaşınıdoldurmuş olan erkek veya kadının evlenmesine izinverebilir. Olanak bulundukça karardan önce ana ve

babaveya vasi dinlenir.

MADDE 125.- Ayırt etme gücüne sahip olmayanlarevlenemez.

MADDE 133.- Akıl hastaları, evlenmelerinde tıbbi sakınca

bulunmadığı resmi sağlık kurulu raporuyla anlaşılmadıkça

evlenemezler.

MADDE 126.- Küçük, yasal temsilcisinin izni olmadıkça

evlenemez.

MADDE 127.- Kısıtlı, yasal temsilcisinin izni olmadıkçaevlenemez.

MADDE 128.- Hakim, haklı sebep olmaksızınevlenmeye izin vermeyen yasal temsilciyi dinlediktensonra, bu konuda başvuran küçük veya kısıtlınınevlenmesine izin verebilir.

Butlan

Evliliğin butlanı “yok sayılması” anlamını taşır. Butlanla ilgili maddenin

2. ve 3. fıkralarının varlığı psikiyatr tarafından saptanabilen durumlar

olup bu hallerin saptanmasında bilirkişilik yapılır:

MADDE 145.- Aşağıdaki hallerde evlenme mutlak butlanla batıldır:

1. Eşlerden birinin evlenme sırasında evli bulunması,2. Eşlerden birinin evlenme sırasında sürekli bir sebeple ayırt

etme gücünden yoksun bulunması,3. Eşlerden birinde evlenmeye engel olacak derecede akıl

hastalığı bulunması, 4. Eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede hısımlığın

bulunması.

MADDE 148.- Evlenme sırasında geçici bir sebepleayırt etme gücünden yoksun olan eş, evlenmeniniptalini dava edebilir.

MADDE 165.- Eşlerden biri akıl hastası olup da buyüzden ortak hayat diğer eş için çekilmez hale

gelirse,hastalığın geçmesine olanak bulunmadığıresmi sağlık kurulu raporuyla tespit edilmek

koşuluyla bueş boşanma davası açabilir.

Akıl Hastalığı Nedeniyle Boşanma

MADDE 165.- Eşlerden biri akıl hastası olup da bu yüzden

ortak hayat diğer eş için çekilmez hale gelirse, hastalığın

geçmesine olanak bulunmadığı resmi sağlık kuruluraporuyla tespit edilmek koşuluyla bu eş boşanma

davasıaçabilir.

Cinsiyet Değiştirme

Transseksüel (biyolojik cinsiyetinin karşıtını benimseyen)

kişi ruh hekimine cinsiyet değiştirme operasyonu olmak

üzere rapor isteği ile başvurabilir. Ruh hekiminin budurumda özen göstermesi gereken iki konu vardır:

1. Kişinin homoseksüel, transvestist vb. diğer cinselyönelimlerini transseksüalizmle karıştırmadığından

eminolmak ve gerekirse bu konuda kişiyi bilgilendirmek.

2. Transseksüel kişinin operasyon kararından önce uzun

süre izlemek. Bu süre ortalama 1 yıldır. Hekim koşullarını

veya eğitimini yeterli görmüyorsa, kişiyi bu konudauzmanlaşmış bir kuruma yönlendirmelidir. Ayrıca

kişininulaşım sorunu yoksa bu kişilerle etkileşim grubu

kurmuş birkuruma yönlendirmek en iyisidir.

MADDE 40.- Cinsiyetini değiştirmek isteyen kimse, şahsen başvuruda

bulunarak mahkemece cinsiyet değişikliğine izin verilmesini isteyebilir.

Ancak, iznin verilebilmesi için, istem sahibinin on sekiz yaşını doldurmuş

bulunması ve evli olmaması; ayrıca transseksüel yapıda olup, cinsiyet

değişikliğinin ruh sağlığı açısından zorunluluğunu ve üreme

yeteneğinden sürekli biçimde yoksun bulunduğunu bir eğitim ve

araştırma hastanesinden alınacak resmi sağlık kurulu raporuyla

belgelemesi şarttır.

Verilen izne bağlı olarak amaç ve tıbbi yöntemlere uygun bir cinsiyet

değiştirme ameliyatı gerçekleştirildiğinin resmî sağlık kurulu raporuyla

doğrulanması halinde, mahkemece nüfus sicilinde gerekli düzeltmenin

yapılmasına karar verilir.