TÜRK DİLİ VE

EDEBİYATI

9. SINIF

‘’SORU BANKASI’’

Akıllı Tahta

Uygulaması

Kararında

Anlatım

Yeni MEB

müfredatına

uyumlu

Münire Betül Ayyıldız

Yasemin Şekerci

9. Sınıf Soru Kitabı / Türk Dili ve Edebiyatı

KA00-09.01MHK01

978-605-2387-81-8

Münire Betül AYYILDIZ / Yasemin ŞEKERCİ

Münevver KITAY

Mustafa KELEŞ

Münire Betül AYYILDIZ

Mehmet ESKİN

Acar Matbaacılık Promosyon ve Yayıncılık San. ve Tic. Ltd. Şti.Osman Gazi Mah. Mehmet Deniz Kopuz Cad. No.20 / 1Kıraç / Esenyurt / İSTANBUL tlf: 0 212 886 56 56

0 212 275 00 35 www.eksenyayinlari.com - info@eksenyayinlari.comGülbahar Mah. Cemal Sururi Sk. No:15 / E Halim Meriç İş Merkezi Kat 9 Mecidiyeköy - İST.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre, her hakkı Eksen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen Yayıncılık’ın yazılı izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde gerekli yasal mevzuat uygulanır.

ürün adı

ürün no

isbn

yazarlar

dizgi-mizanpaj

grafik tasarım

editör

yayın yönetmeni

baskı

iletişim

copyright ©

MERHABASevgili Öğrenciler,

İnsan hayatında olgunluk, yaşlılık gibi dönemler vardır. Bu dönemlerin de

kendi içinde önemli dönemeç noktaları bulunmaktadır. İlköğretimden orta-

öğretime geçiş yapan milyonlarca öğrencimiz, yeni bir okul, yeni bir arkadaş

çevresi, yeni öğretmenler ve yeni derslere merhaba derken hayatın önemli

bir dönemecinde olduklarının bilincindedir kanaatindeyiz.

Yeni eğitim-öğretim yılında yeni bir müfredatla tanışacak olan 9. sınıf öğret-

men ve öğrencilerimiz, MEB’in yeni ders programları ve içeriği ile eğitim-öğ-

retime başlayacak. Biz de Eksen Yayınları olarak kitaplarımızı, yeni müfredata

ve müfredatın kazanımlarına göre oluşturduk.

Bunu şöyle yaptık:

Her ünitede neler öğrenileceği alt başlıklar hâlinde sıralandı.

Testlere başlamadan önce hatırlanması gereken bilgiler “ÖZET ANLATIM”

biçiminde verildi.

Testler konunun ağırlığına ve önemine göre birim birim oluşturuldu ve

isimlendirildi.

Ünitenin sonuna, “Etkinlik” bölümü konuldu. Bu bölüm, klasik sınavlara ve

kısa cevaplı sorulara sizleri hazırlamak içindir.

Bu bölümden sonra “Derken...” başlığı altında kısa bir hikâyeyle üniteler

sonlandırıldı.

Sevgili Öğrenciler,

Eğitim-Öğretim hayatınızın yeni dönemecinde yeni okullar, yeni arkadaşlıklar,

yeni öğretmenlerle huzurlu ve başarılı bir yıl geçirmenizi temenni ederiz.

Esenlik ve başarı dileklerimizle...

KİTABIMIZI TANIYALIM

146

Tiyatro - 11. l. Perde 1. Sahne (Verona. Bir alan.) (Capulet’lerinuşaklarıSampsonveGregorykılıçvekalkan-lagirerler.) SAMSON—Gregory, şunubil ki, buhakaretlerin altındakalamayız. GREGORY—Kalamayız,kalırsakbelimizkırılır. SAMPSON—Anladınmı,kafamızkızarsaçekerizkılıçları. GREGORY— Çekeriz elbet, sağ kaldıkça sen boynunucelladınilmiğindençekmeyebak! SAMPSON—Yoo,kızarsamşimşekgibivururum. GREGORY—Amavuracakkadardaçabukkızmazsın. SAMPSON—Montague’lerinbirköpeğibenikızdırmakiçinyeterdeartarbile. GREGORY— Kızmak, yerinde duramamaktır; yiğit olandurupdayanır;demekkisenkızdınmı tabanlarıyağlaya-caksın.

Bu parçadan yola çıkarak tiyatro metniyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?A) BirkaçperdedenoluşabileceğiB) DiyaloglardanoluştuğuC) OlayıngeçtiğimekânınbildirilmediğiD) KahramanlarıneylemlerininparanteziçindeverildiğiE) Birdenfazlasahneyesahipolabileceği

2. l. Konusunuseçkinkimselerinhayatındanyadamitoloji-denalır. ll. İşlenmiş,kusursuzbirüslubuvardır;kabasayılansöz-lereyerverilmez. lll. Cinayet,kaygagibiçirkinolaylarseyirciningözüönün-degerçekleştirilmez. lV. Üçbirlikkuralınauymazorunluluğuyoktur. V. Kahramanlarıtanrılaryadasoylukimselerdir. Numaralanmış cümlelerden hangileri trajedinin özellik-lerinden değildir?

A)Yalnızlll B)YalnızlV C)lvell D)lveV E)lllvelV

3. (l)Dram,19.yüzyıldatrajedininsıkıkurallarınıyıkmakama-cıylameydanagetirilentiyatrotürüdür.(ll)Konusunugünlükhayattanyadatarihinherhangibirdevrindenseçebilir.(lll)Dramda yalnızca acıklı olaylar anlatılır. (lV) Kahramanlarisehemsoylulardanhemsıradaninsanlararasındanseçilir.(V)Üçbirlikkuralınauymazorunluluğuyokturvehertürlüolayseyircininkarşısındagerçekleştirilir. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A)l B)ll C)lll D)lV E)V

4. ----, insanları güldürerek eğitmeyi amaçlayan tiyatro türü-dür.Hergülünçşeyinaltındadersalınacakacıbirgerçeğinolduğunainanılır.----,isesözlerinintümüyadaçoğu“koro,solo,düet”biçimindeşarkılıolaraksöylenenmüziklitiyatroeseridir. Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakiler-den hangileri getirilmelidir?

A)Komedi-Opera B)Komedi-DramC)Dram-Trajedi D)Trajedi-OperaE)Dram-Opera

5. Aşağıdakilerden hangisi tiyatronun unsurlarından biri değildir?

A)Tiyatrometni B)OyuncularC)Doğaçlama D)Sahne/DekorE)Seyirciler

6. l.Grup ll.Grupl. Kadıntiyatrosanatçısı

Aktris

Dublör

Tirat

Jest

ll. Sahneninarkasındabulunankısımlll. Oyuncununel,kolvebedenhare-ketlerilV. SahnekişilerininbirbirinesöylediğiuzunsözlerV. Birrolünyedekoyuncusu

l. grupta verilen açıklamalardan hangisi ll. grupta veri-len kavramlardan herhangi biriyle uyuşmamaktadır?A)l B)ll C)lll D)lV E)V

70

BÖLÜM06

SUNU

Bilgileri yenileyen, pekiştiren, hatırlatan, önemli noktaları öne

çıkaran, bir çalışma sonucunu açıklayan, laboratuvar araştırmala-

rını sunan, anket sonuçlarını ifade eden, önemli olay ve olguları

dile getirmek üzere yapılan konuşmalara sunum adı verilir.

Sunumlar, hem eğitim hayatımızın her döneminde hem de iş

hayatımızda önemli bir yere sahiptir. Bir topluluğun önünde

etkili bir şekilde sunum yapmak kişiye pek çok olanak sağlar. Bu

nedenle etkili bir sunum yapmanın tekniklerini bilmek hepimiz

için gereklidir.

Sunumda amaç, bilgileri yenileme, araştırma ve anket sonuçlarını

değerlendirme, bilime katkıda bulunma vb. dir. Dinleyici kitlesi,

sunumda ele alınan konuya ilgi duyan kişilerden oluşur. Ayrıca

sunumlarda, teknik imkânlardan yararlanılır. Özellikle görsel mal-

zeme sunumun etkili olması bakımından önemlidir.

Doğru kullanılmış görsel malzeme ile;

dinleyicilerin verilen bilgileri daha iyi algılaması,

sunumun tekdüzelikten, sıkıcılıktan sıyrılması,

ortaya çıkabilecek yanlış anlamaların önüne geçilmesi,

anlatılanların dinleyicinin zihninde kalıcı olması sağlanır.

Sunumlar üç aşamalı bir çalışmadır: Sunum öncesi, sunum anı,

sunum sonrası. Sunumun her aşamasının kendine özgü nitelikle-

ri vardır. İsterseniz şimdi her aşamada dikkat etmemiz gereken

noktalar nelermiş bunları gözden geçirelim.

Sunum Öncesi

Bir sunum hazırlarken o sunumun hangi özellikleri taşıması

gerektiğini ya da neler içermesi gerektiğini şu sorularla özetle-

yebiliriz:

Öncelikle sunumun amacının ne olduğu belirlenmelidir.

Sunumlar genellikle üç temel amaçla yapılır:

EğlendirmeBilgilendirme

İkna etme

Sunulacak konu hakkında bol ve değişik kaynaklardan bilgi

toplanmalı ve elde edilen bilgiler doğrultusunda sunumun bir

taslağı hazırlanmalıdır.

Sunumun yapılacağı dinleyiciler hakkında önceden bilgi sahi-

bi olunmalıdır. Hitap edilecek topluluk, sunacağınız konu hak-

kında önceden bilgi sahibi değilse bazı ön bilgiler vermeniz

gerekebilir. Fakat dinleyiciler konu hakkında bilgi sahibiyse ek

bilgiye yer vermeniz dinleyicilerin sıkılmalarına sebep olabilir.

Bu nedenle, dinleyici kitlesinin bilgi düzeyini önceden bilmek

önemlidir.

Sunumun nerede yapılacağı da sunum öncesinde bilinmesi

gereken bir diğer önemli noktadır. Sunum yapacak kişi, su-

numun yapılacağı yeri önceden görmeli, mekânın büyüklüğü,

aydınlatması, oturma düzeni, ses düzeni, teknik araçları (slayt

makinesi, bilgisayar, projeksiyon vb.) hakkında önceden bilgi

sahibi olmalıdır.

Sunumun hangi destek araçlarla yapılacağına karar verilme-

lidir. Sunum sırasında bilgisayar, CD, disket, slayt makinesi,

tepegöz, projeksiyon, mikrofon, hoparlör gibi teknik araçlardan

faydalanılabilir. Bu tür teknik araçlar hem sunum yapan kişinin

işini kolaylaştırır hem de dinleyicilerin konuyu daha iyi anlama-

sına yardımcı olur.

Etkili bir sunum herkesin dikkatini çeken bir “giriş”ten, sunul-

mak istenen bilgileri içeren bir “gelişme”den ve sunumun ana

düşüncesini özetleyen bir “sonuç” bölümünden oluşur. Bu bö-

MASAL / FABL

04Neler Öğreneceğiz?

Masal Türünün Genel Özellikleri

Fabl Türünün Genel Özellikleri

Edat

Bağlaç

Ünlem

ETKINLIK

120

Etkinlik Yapalım

120

Aşağıda birbirleriyle bağıntılı Doğru (D) / Yanlış (Y) tipinde bir tablo verilmiştir.

"A" ifadesinden başlayarak doğru ya da yanlış cevabına göre çıkışlardan sadece birini işaretleyiniz.

A) Fabllar kısa anlatılardır. Teşhis ve intak sanatı üze-

rine kurulmuştur.

B) Masallarda sanatlı ve ağır

bir dil kullanılır.

D) Masallarda okuru

eğlendirme amacı

ön plandadır.

F) Ezop ve La Fontaine

Batı'da fabl türünün

önemli temsilcilerin-

dendir.

E) Masalın çözüm

bölümünde ödül

ve ceza vardır.

G) Fabllar daima

mutlu sonla biter.

C) Fabllar; serim, düğüm, çözüm

ve dilek bölümlerinden oluşur.

1. çıkış 2. çıkış 3. çıkış 4. çıkış 5. çıkış 6. çıkış 7. çıkış 8. çıkış

D Y

D Y

D Y D Y D Y D Y

D Y

104

DERKEN

104

Büyük şirketlerden birinin patronunun bilgisayar sistemleriyle ilgili önemli bir

arızanın acilen giderilmesi için bilgisayar mühendislerinden birinin evine telefon

etmesi gerekir. Adamın evine telefon eder ve karşı taraftan fısıldayan bir çocuk

sesi “Alo” der. Patron sorar: “Baban evde mi?”

Çocuk fısıldayarak cevap verir: “Evet.” Patron sorar: “Onunla konuşabilir miyim?”

Çocuk fısıldayarak cevap verir: “Hayır.” Patron şaşırarak: “Peki annen evde mi?”

Çocuk fısıldayarak: “Evet.” Patron: “Peki onunla konuşabilir miyim?”

Çocuk yine fısıldayarak: “Hayır.”

Patron çocuğun cevapları karşısında şaşırır ve en iyisinin bir büyükle konuşmak

olacağını düşünerek sorar: “Orada başka kimse var mı?” “Evet” der çocuk fısıl-

dayarak, “Bir polis memuru var.”

Mühendislerinden birinin evinde polisin ne işi olduğuna anlam veremeyen adam

sorar: “Memur beyle konuşabilir miyim?”

“Hayır.” der ufaklık, “Şu anda meşgul.” İyice meraklanan patron: “Neyle meşgul?”

Çocuk fısıldayarak cevaplar: “ Annemle babamla ve itfaiyeci amcalarla konuşu-

yor.”Meraklanan ve endişelenen patron, telefondan gittikçe artan bir gürültü duyar

“Bu ses de ne?” diye sorar. “Bir helikopter” der çocuk, hâlâ fısıldayarak.

Panikleyen patron: “Neler oluyor orada ?” diye sorar.

Çocuk hâlâ fısıldayarak: “Arama kurtarma timi geldi.”

Patron endişeli ve neler olduğunu bilmemenin kızgınlığı içinde: “İyi de neyi arıyor-

lar ?”Küçük çocuk hâlâ fısıldayarak ve kıkırdayarak cevap verir: “Beniiiii”

Yurdum İnsanı

Ünite / Türk Dili ve Edebiyatına GirişEdebiyat Nedir? ...................................................................................................................... 10Edebiyat Nedir? ...................................................................................................................... 11Edebiyat ve Bilim ................................................................................................................... 12Edebiyat ve Bilim ................................................................................................................... 14Edebiyatın Güzel Sanatlarla İlişkisi ........................................................................................ 16Edebiyatın Güzel Sanatlarla İlişkisi -1 ................................................................................... 17Edebiyatın Güzel Sanatlarla İlişkisi -2 ................................................................................... 18Metinlerin Sınıflandırılması .................................................................................................... 20Öğretici Metinler ..................................................................................................................... 21Edebî Metinler ........................................................................................................................ 22Dilin Kullanımdan Doğan Türleri ............................................................................................ 24Dilin Kullanımdan Doğan Türleri ............................................................................................ 24Düşünceyi Geliştirme Yolları .................................................................................................. 26Düşünceyi Geliştirme Yolları - 1 ............................................................................................ 27Düşünceyi Geliştirme Yolları - 2 ............................................................................................ 30İletişim ve Ögeleri .................................................................................................................. 32İletişim ve Ögeleri - 1 ............................................................................................................ 33İletişim ve Ögeleri - 2 ............................................................................................................ 36

Etkinlik ............................................................................................................... 38 Derken ............................................................................................................... 40

Ünite / HikâyeHikâye ............................................................................................................................ 42Hikâye - 1 ............................................................................................................................ 45Hikâye - 2 ............................................................................................................................ 46İsim ............................................................................................................................ 48İsim - 1 ............................................................................................................................ 50İsim - 2 ............................................................................................................................ 52Yazım Kuralları ........................................................................................................................ 54Yazım Kuralları -1 ................................................................................................................... 56Yazım Kuralları -2 ................................................................................................................... 58Yazım Kuralları -3 ................................................................................................................... 60Yazım Kuralları -4 ................................................................................................................... 62Noktalama İşaretleri ............................................................................................................... 64Noktalama İşaretleri -1 .......................................................................................................... 66Noktalama İşaretleri -2 .......................................................................................................... 68Noktalama İşaretleri -3 .......................................................................................................... 70Sunu ............................................................................................................................ 72Sunu ............................................................................................................................ 74

Etkinlik ............................................................................................................... 76 Derken ............................................................................................................... 78

İÇİNDEKİLER

01

02

Ünite / ŞiirŞiir ............................................................................................................................ 80Şiir - 1 ............................................................................................................................ 82Şiir - 2 ............................................................................................................................ 84Şiir - 3 ............................................................................................................................ 86Şiir - 4 ............................................................................................................................ 88Şiir Türleri ............................................................................................................................ 90Şiir Türleri ............................................................................................................................ 91Edebî Sanatlar ......................................................................................................................... 92Edebî Sanatlar - 1 ................................................................................................................... 94Edebî Sanatlar - 2 ................................................................................................................... 96Sıfat ............................................................................................................................ 98Sıfat - 1 ............................................................................................................................ 100Sıfat - 2 ............................................................................................................................ 102

Etkinlik ............................................................................................................... 104 Derken ............................................................................................................... 106

Ünite / MasalMasal ............................................................................................................................ 108Masal ............................................................................................................................ 110Fabl ............................................................................................................................ 112Fabl ............................................................................................................................ 113Edat ............................................................................................................................ 114Edat ............................................................................................................................ 115Bağlaç ............................................................................................................................ 116Bağlaç ............................................................................................................................ 117Ünlem ............................................................................................................................ 118Ünlem ............................................................................................................................ 119Edat - Bağlaç - Ünlem ............................................................................................................. 120

Etkinlik ............................................................................................................... 122 Derken ............................................................................................................... 124

Ünite / RomanRoman ............................................................................................................................ 126Roman - 1 ............................................................................................................................ 128Roman - 2 ............................................................................................................................ 130Zamir ............................................................................................................................ 132Zamir - 1 ............................................................................................................................ 134Zamir - 2 ............................................................................................................................ 136Zamir - 3 ............................................................................................................................ 138Zamir - 4 ............................................................................................................................ 140

Etkinlik ............................................................................................................... 142 Derken ............................................................................................................... 144

Ünite / TiyatroTiyatro ............................................................................................................................ 146Tiyatro - 1 ............................................................................................................................ 148Tiyatro - 2 ............................................................................................................................ 150Zarf ............................................................................................................................ 152Zarf - 1 .................................................................................................................................154Zarf - 2 .................................................................................................................................156

Etkinlik ............................................................................................................... 158 Derken ............................................................................................................... 160

03

04

05

06

Ünite / Biyografi / OtobiyografiBiyografi / Otobiyografi ......................................................................................................... 162Biyografi / Otobiyografi - 1 ................................................................................................... 163Biyografi / Otobiyografi - 2 ................................................................................................... 164

Ünite / Mektup / E-PostaMektup ............................................................................................................................ 166Mektup ............................................................................................................................ 168E - Posta ............................................................................................................................ 170E - Posta ............................................................................................................................... 171Dilekçe - Tutanak .................................................................................................................... 172Dilekçe - Tutanak .................................................................................................................... 173Açık Oturum ............................................................................................................................ 174Açık Oturum - 1 ....................................................................................................................... 175Açık Oturum - 2 ....................................................................................................................... 176

Ünite / Günlük / BlogGünlük ............................................................................................................................ 178Günlük ............................................................................................................................ 179Blog ............................................................................................................................ 180Blog ............................................................................................................................ 182Anlamlarına Göre Fiiller .......................................................................................................... 184Anlamlarına Göre Fiiller ......................................................................................................... 184Fiillerde Kip - Zaman - Şahıs .................................................................................................. 186Fiillerde Kip - Zaman - Şahıs - 1 ............................................................................................. 186Fiillerde Kip - Zaman - Şahıs - 2 ............................................................................................. 188Fiillerde Anlam Kayması ......................................................................................................... 190Fiillerde Anlam Kayması ......................................................................................................... 190Fiillerde Basit - Birleşik Çekim / Ek Fiil .................................................................................. 192Fiillerde Basit - Birleşik Çekim / Ek Fiil .................................................................................. 192Yapı Bakımından Fiiller ............................................................................................................. 194Yapı Bakımından Fiiler .............................................................................................................. 194Fiil (Genel) - 1 ........................................................................................................................... 196Fiil (Genel) - 2 ........................................................................................................................... 198Fiilde Çatı / Öznesine Göre Fiil Çatısı ....................................................................................... 200Öznesine Göre Fiil Çatısı ......................................................................................................... 201Nesnesine Göre Fiil Çatısı ....................................................................................................... 202Nesnesine Göre Fiil Çatısı ....................................................................................................... 202Fiilde Çatı (Genel) - 1 .............................................................................................................. 204Fiilde Çatı (Genel) - 2 .............................................................................................................. 206Fiil (Genel) ............................................................................................................................ 208

Etkinlik ............................................................................................................... 210 Derken ............................................................................................................... 212

Cevap Anahtarı ....................................................................................................................... 214

07

08

09

TÜRK DİLİ ve EDEBİYATINA GİRİŞ01Neler Öğreneceğiz? Edebiyat Nedir?

Edebiyat ve Bilim

EdebiyatınGüzelSanatlarlaİlişkisi

MetinlerinSınıflandırılması

DilinKullanımdanDoğanTürleri

YazmaSüreci

İletişimveÖgeleri

BÖLÜM01

10

EDEBİYAT NEDİR?

EDEBİYAT(YAZIN)

Edebiyat, dile dayanır. Edebiyattan aldığımız zevk, öncelik-

le dilden aldığımız zevke bağlıdır. Gerek hikâye etmede ge-

rekse estetik ve sanatsal haz vermede dilin ve sözün büyüsü edebi-

yatın vazgeçilmez özelliğini oluşturur. Edebiyatın insanı çeken diğer

bir yönü de "gerçeklikten" yani "hayatın kendisinden" beslenmesi-

dir. Edebiyat ve estetik kavramları ayrılmaz bir bütündür. Edebiyatı

estetik yapan ölçütler dönem dönem değişiklik gösterir fakat hangi

estetik değer içinde üretilirse üretilsin edebiyat bize dokunur, bazen

bizi acıtır bazen mutlu eder bazen şaşırtır ama muhakkak bize ulaşır.

Çocukluğumuzda dinlediğimiz, okuduğumuz bir masalı, öykü ya da

romanı kolay kolay unutamayız.

Edebiyat Kelimesinin Kökeni

Edebiyat kelimesi Arapça "edb" ( ) kökünden gelir. Arapçada edeb

kelimesi "görgü, terbiye, davet, konuk ağırlama" anlamlarındadır.

–î ekiyle türetilen edebî kelimesi de edebiyatla ilgili, edebiyata iliş-

kin anlamını kazanmıştır. Kelime, Arapça çokluk eki olan –ât ekinin

eklenmesiyle "edebiyat" hâlini almıştır. Edebiyat Türkçede; ahlaki

bir mana, dile ait ilimler, güzel yazma sanatı ve onun öğretimi,

edebî yazılar, herhangi bir konuyla ilgili yayınlar anlamlarında ve

argo olarak içten olmayan, gereksiz, yapmacık, boş söz(edebiyat

yapmak) anlamında kullanılmaktadır.

Terim Olarak Edebiyat

Insanı insana tanıtma; insanı iyiye, güzele,

doğruya yöneltme görevleri üstlenen ede-

biyatın terim anlamı Türk Dil Kurumunda

şöyle açıklanmıştır: Olay, düşünce, duygu

ve hayallerin dil aracılığıyla sözlü veya yazı-

lı olarak biçimlendirilmesi sanatı. Batı ede-

biyatında edebiyat terimi 18. yüzyılda yay-

gınlaşmıştır. Geçmişte şiir, destan, tiyatro

gibi türler genel olarak edebiyat başlığı altında değil, ayrı ayrı ele

alınırdı. Türk edebiyatında ise edebiyat terimi bugünkü anlamına

ancak 19. yüzyılın sonlarında kavuşmuştur. Divan edebiyatında şiir

ve düzyazı (inşa), amaçları ve kuralları farklı olan iki ayrı sanat dalı

olarak görülürdü. Edebiyat kelimesi ilk kez Tanzimat Dönemi’nde

Namık Kemal ve Şinasi tarafından kullanılmıştır.

Fransızca "littérature" (literatür) kelimesi de olay, düşünce, duygu

ve hayalleri dil aracılığıyla estetik bir şekilde ifade etme sanatı

anlamındadır ve bu anlamıyla edebiyat kavramını karşılamaktadır.

Bundan başka olay, düşünce, duygu ve yaşantıların insanda estetik

duygular uyandıracak bir biçimde dil aracılığıyla, söz ve yazıyla

anlatımını amaç edinen sanat anlamına gelen "yazın" kelimesi de

edebiyat kavramını karşılamaktadır.

Sanatçılara Göre Edebiyat

Insanoğlu düşünen bir varlıktır. Düşünsel etkinliklerinin en gösterişlisi

de bir bakıma edebiyattır. Edebiyat, yaşamı anlamlı kılma; akıllarda

ve yüreklerde sevgiyi, iyiliği ve güzelliği çiçeklendirerek dünyayı

değiştirme özleminin ürünüdür. Bu özlem çağlar boyunca değişme-

miştir. Her çağda bu özlemden beslenerek edebiyat kavramı açıklan-

mış ve edebiyat kavramının işlevi, kapsamı ve sınırları üzerine bazı

tanımlar yapılmıştır.

Bu tanımlardan bazıları şunlardır:

"Sözde ve yazıda hataya düşmekten kurtaran ilim." Kâtip Çelebi

"Edeb sözünün içinde bulundurduğu manaları, insanın vicdanına işleyecek derecede tesirli (etkili)

olan beliğ (yapmacıklıktan uzak) sözler." Muallim Naci

"Hangi nedenle nefes alıyorsam o nedenle yazıyorum çünkü bunu yapmazsam ölürüm." Isaac Asimov

"Dil vasıtası ile insandan insana ve nesilden nesile aktarılan her beşerî (insani) ifade, edebiyattır." Cemil Meriç

"Malzemesi dil, kaynağı yaşantılar ve hayal gücü olan bir yara-tıcılık, başka deyişle bir sanat dalıdır." Gürsel Aytaç

"Edebiyat; gençliği yetiştirir, yaşlılara zevk verir, ikbalde süs, felakette teselli ve sığınak olur." M. T. Çiçero

Niçin Yazıyoruz?

Bazı yazarların, "Niçin yazıyorsunuz?" sorusuna verdikleri cevaplar:

"Zevk için, bir ağırlıktan kurtulma arzusu, bir büyüklüğe sahip olma, eser karşılı-ğında para almak için... Bugün yaşamak ile yazmak arasında ayrım yapamıyorum artık."

Necip Mahfuz

"Beni okuyan ve dinleyenlere mümkün ola-bilecek en açık şekilde iletişim kurabilmek için yazdığımı düşünmüşümdür hep."

Rafael Albarti

11

Edebiyat Nedir?EDEBİYAT NEDİR?

1. I. Disiplin II. Yazın III. Zanaat IV. Literatür

Yukarıdakinumaralanmışkavramlardanhangisi"edebi-yat"terimiiçinkullanılmaktadır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve IV E) III ve IV

2. Türk edebiyatında edebiyat adı ilk kez aşağıdakilerinhangisi tarafından günümüzdeki anlamıyla bir sanattürününadıolarakkullanılmıştır?

A) M. Kemal Atatürk B) Namık Kemal C) Ziya Paşa D) Fuzuli E) Muallim Naci

3. "Edebiyat, dil bahçesinde esen bir rüzgârdır. Yaprakları kımıldatır, bir fırtına olur, onu savurur, bütün bu kımıldanış-lar, savruluşlar dil üzerindedir ve esaslı izler bırakır. İşte dil üzerinde bu geçici veya devamlı izler, duygu ile kaynaşan fikir; edebiyat dediğimiz şeydir. Edebiyat, heyecan ile dilin evliliğinden doğan bir bebektir."

Buparçada asıl olarak edebiyatın aşağıdaki özellikle-rindenhangisivurgulanmıştır?

A) Edebiyat eserinin insanın duygu dünyası ile dilin birle-şiminden doğan estetik bir güzellik objesi olduğu

B) Edebiyatın temel işlevinin yaratıcılık ve sanat olduğuC) Edebiyat eserinin çok çeşitli yorumlara yer verebilecek

düzeyde olduğuD) Edebiyat eserlerinin okuyucuda estetik haz uyandıra-

cak nitelikte olduğuE) Edebiyatın duygu, düşünce ve hayalleri anlatan bir

alan olduğu

4. I. Dil ve üslup II. Estetik ve güzellik III. Bakış açısı ve yorumlama IV. Öznellik ve bakış açısı V. Üslup ve yorumlama

Yukarıdakinumaralanmışkavramlardanhangileriede-biyatınentemelözelliklerindendir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) III ve V E) IV ve V

5. Aşağıdakilerden hangisi edebiyatın mecaz anlamdakullanıldığıbirtanımdır?

A) Düşünce, duygu, olay ve hayallerin insanlarda estetik duygular uyandıracak bir biçimde, dil aracılığıyla, söz ve yazıyla anlatımını amaç edinen sanat dalı.

B) Edebiyatın ilkelerini, kurallarını, bu yolda oluşturulmuş ürünleri inceleyen bilim dalı.

C) Bir konu hakkında söylenen gereksiz, boş, süslü söz-ler.

D) Bir dönemde, bir dilde oluşturulmuş, sözlü ya da yazılı, sanat değeri taşıyan yapıtların bütünü.

E) Herhangi bir bilim ya da sanat dalıyla ilgili eserlerin tümü.

6. Tanzimat yıllarına kadar dilimizde manzum edebî metinler için ----, mensur edebî metinler için de ---- kavramları kulla-nılmıştır.

Buparçadaboşbırakılanyerleresırasıylaaşağı-daki-lerdenhangisigetirilmelidir?

A) sembol – düzyazıB) imge – metinC) ahenk – parçaD) imge – düzyazıE) şiir - inşa

12

BÖLÜM02EDEBİYAT VE BİLİM

EDEBİYATIN BİLİMLE İLİŞKİSİ

Bilim de edebiyat da insan içindir. Eksenlerinin aynı olması onları

güçlü bir bağla yakınlaştırır birbirine. Edebiyatçı da bir birey olarak

bir coğrafyada, bir topluluk içinde yaşar ve yaşadığı dönemin çal-

kantılarından etkilenir. Dolayısıyla tarih, coğrafya, psikoloji, felsefe,

sosyoloji, bilim ve teknik gibi alanlarla edebiyatın az ya da çok ilişkili

olduğu söylenebilir. Edebiyat bilimi, edebiyat sanatının bilimidir. Bir

başka ifadeyle; edebiyat eserlerinin tamamı veya herhangi birisi ile

ilgili her türlü araştırma, inceleme, karşılaştırma, tahlil ve eleştiri

çalışmaları ile edebiyat sanatının içeriği ve niteliklerini, dünden

bugüne uzanan süreçteki tarihini ortaya koymaya yönelik faali-

yetlerle bu faaliyetlerin sonucunda ortaya konan bilgi birikimine

edebiyat bilimi denir. Nasıl insanın geçmişi (tarih), iç dünyası (psi-

koloji), fizyolojisi (tıp), toplumsal hayatı (sosyoloji) veya yeryüzü

(coğrafya, jeoloji), canlılar (biyoloji), hayvanlar (veterinerlik), din

(teoloji, ilahiyat), bilimin konusu olmuş ve bu çerçevede zamanla

bağımsız bilim dalları teşekkül etmişse; edebiyat sanatı çevresinde

de bir bilgi alanı ve bilim dalı oluşmuş ve oluşmaktadır. Edebî ese-

rin oluşum şartlarından onun bünyesinde yer alan her tür duygu,

düşünce, hayal ve fikir unsurlarına; edebî eserin tür veya yapısına

ait özelliklerden dilin kullanılış biçimlerine; edebiyat tarihi içindeki

yerinden edebî gelenekle olan bağlantısına; edebiyat sanatının ne

olup olmadığından okuyucu ile olan ilişkisine kadar uzanan husus-

ların araştırıp incelenmesi, edebiyat biliminin işidir.

Edebiyat ve Sosyoloji İlişkisi

Sosyoloji (Toplum Bilimi): Toplumun oluşum, işleyiş ve gelişim yasalarını inceleyen bilim dalı.

Insanı konu edinen edebî ürünler onu yaşadığı toplumla ele alır.

Sosyal bir varlık olan insanı anlatan edebiyat, onu bu toplumdan

bağımsız düşünemez. Toplumu inceleyen bir bilim olan sosyoloji ile

edebiyatın yolu bu yüzden sık sık çakışır.

Stendhal: “Roman, yol üzerine tutu-

lan bir aynadır.” diyerek realist (ger-

çekçi) romancıların insanı ve toplu-

mu birebir yansıttıklarını dile getir-

miş olur. Bu açıdan bir toplumu

inceleyen sosyologlar, o toplumun

romanlarında sosyal yapı ile ilgili

birçok şey bulabilecekleri gibi edebi-

yatçıların yaptıkları incelemelerden de yararlanabilir.

Örneğin, Orhan Kemal’in, Yaşar Kemal’in romanlarında Çukurova

insanı farklı yönleriyle anlatılır. Kimi yerde ağa-köylü ilişkisi, kimi

yerde sanayileşmenin oluşturduğu yeni işçi sınıfı, mevsimlik toprak

işçilerinin durumu anlatılır.

Yazarlar gözlemlerini aktarırken sosyal yapıyı daha yakından tanı-

mak ya da çıkarımlarını sosyolojik bulgularla kıyaslamak fırsatını

yakalayabilirler.

Edebiyat ve Tarih IlişkisiTarih: Toplumları, milletleri, kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan olayları zaman ve yer göstererek anlatan, bu olaylar arasındaki ilişkileri, daha önceki ve sonraki olaylarla bağlantılarını, karşılıklı etkilenmeleri, her milletin kurduğu medeniyeti inceleyen bilim dalı.

Edebiyat ürünleri oluşturuldukları dönemin izlerini açık ya da gizli

taşırlar. Dönemin siyasi, kültürel, sosyal olaylarının yazarı, dolayı-

sıyla edebiyat eserini etkilemesi son derece doğaldır. Kimi ürünler-

de böyle bir etkinin izleri söz konusuyken kimi ürünler doğrudan

dönemi anlatmaya yöneliktir. Konusunu geçmişteki bir savaştan,

bir göçten, bir afetten alan romanları düşünelim.

Yazar bu ana olayı kimi kurgusal küçük olaylar, diyaloglar ve kendi

oluşturduğu kahramanlarla aktarabilir. Bir tarihçi gibi tarihsel ger-

çekliğe birebir sadık kalmaksızın, ama bu gerçekliğe ters düşmeden

onu kendi kalemiyle anlatabilir. Örneğin Iskender Pala’nın “Katre-i

Matem” romanı Osmanlı’nın 18. yüzyıldaki saray insanlarını, Lale

Devri’nin zevk ve sefa âlemlerini ve Patrona Halil İsyanı’nı edebiyat

dili ile anlatır.

Yazarlar, dönemi anlatan yapıtlarında tarihten yararlanabildikleri

gibi kimi edebî eserler de tarihe kaynak oluşturabilir. Anı kitapları

buna en güzel örnektir.

Devlet Ana, Kemal Tahir'in tarihsel

romanlarından biridir. Bu romanda

Osmanlı Imparatorluğu'nun aşiret

hâlindeki dönemine inilir. Osmanlı

insan tipi, yaşam tarzı, âdetleri,

gelenek ve göreneklerini konu edi-

nerek bir aşiretten devlet olma

mertebesine nasıl yükseldiğini des-

tansı bir ifade tarzıyla okuyucuya

sunar. Osmanlı Imparatorluğu'nun Söğüt'teki yaşam tarzı dikkatlere

sunulduktan sonra bu mekâna Ertuğrul Gazi, Osman Bey ve Orhan

Bey tarihî şahsiyetler olarak dâhil edilir.

13

EDEBİYAT VE BİLİMEdebiyat ve Psikoloji İlişkisi

Psikoloji (Ruh bilimi): Insan davranışlarını ve zihinsel süreçleri inceleyen bilim dalı

Edebî eserlerde insan, ruh dünyası yönüyle de ele alınır. Insanların

olaylar ve durumlar karşısındaki tepkileri, içine girdikleri psikolojik

durumlar, roman ve öykülerde ruh çözümlemeleri yoluyla akta-

rılmaya çalışılır. Dostoyevski’nin ünlü kahramanı “Raskolnikov”;

hırsı, suça meyli, suçluluk psikolojisi, gelgitleri, vicdan muhasebesi

(hesaplaşma) gibi yönleriyle başarıyla yansıtılmış bir edebî karakter

olarak karşımıza çıkar. Bu yönüyle “Suç ve Ceza” romanı psikoloji

ile edebiyatın bağlantısını açıkça gözler önüne serecek nitelik taşır.

Türk edebiyatında Mehmet Rauf’un

"Eylül", Peyami Safa’nın "Dokuzuncu

Hariciye Koğuşu"; Nabizade Nazım’ın

"Zehra", Yusuf Atılgan’ın "Aylak

Adam" adlı romanları insan psikolo-

jisinin edebiyatta değerlendirilişine

güzel örnekler olarak gösterilebilir.

Edebiyat ve Felsefe İlişkisi

Felsefe: Varlığı ve bilgiyi bilimsel olarak araştıran bilim dalı

Edebî eserler, kimi kez doğrudan kimi kez de dolaylı olarak bir

düşünceye dayanabilir. Edebî eserde düşünce, metnin geneline

yayılarak okurun sezip yorumlayarak ulaşabileceği şekilde akta-

rılabilir.

Bazen bir roman kahramanının

felsefik düşünceleri de romana

yön verebilir. Turgenyev’in

“Babalar ve Oğullar” adlı romanı

buna güzel bir örnektir. Roman

kahramanı Bazarov, nihilist bir

gençtir. Onun hayata bakışı,

konuşmaları, davranışları nihilizm

felsefesini örnekler niteliktedir.

Yazar, bu eseriyle nihilist felsefenin insan doğasına uygun olmadı-

ğını, yaşama uygulanmasının olanaksız olduğunu anlatmaya çalışır.

Kimi kez yazar kendi felsefik görüşünü yansıtma gayretinde bulu-

nabilir. Jean Paul Sartre’ın varoluşçuluk görüşünü eserlerinde işle-

mesi gibi.

Edebiyat ve Bilim-Teknik İlişkisi

Bilim: Evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten yarar-lanarak sonuç çıkarmaya çalışan düzenli bilgi, ilim

Bilimin ve teknolojinin hayatımızın hemen her alanına girdiği

günümüzde edebiyatın onu konu edinmemesi düşünülemez.

Bilim kurgu romanları, bilimin imkânlarının çok ötesini hayal eden

yazarların ürünleridir.

Örneğin, Jules Verne yapıtları ile

aslında bilim insanlarından bir

adım öndedir. “Denizler Altında

Yirmi Bin Fersah”, “Aya Yolculuk”

gibi eserlerini yazdığında daha ne

denizaltı icat edilmişti ne de ay

yüzeyine çıkılmıştı. Edebiyat insa-

nının hayal gücü kimi kez bilim

insanına esin kaynağı olabilir.

Edebiyat ve Coğrafya İlişkisi

Coğrafya: Yeryüzünü fiziksel, ekonomik, beşerî ve siya-sal yönlerden inceleyen bilim dalı

Edebiyat, insanı, yaşadığı fiziksel ortam açIsından da ele alır. Roman

ve öykülerin ana unsurlarından biri de "mekân" dır. Bu açıdan coğ-

rafya-edebiyat ilişkisi kaçınılmazdır. Edebiyatın coğrafyanın olanakla-

rından en fazla yararlandığı tür gezi yazılarıdır.

Gezi yazıları, gezilip görülen bir

yerin okura kültürü, dili, gele-

nek ve görenekleri, tarihî yapı-

ları, coğrafik özellikleri, tarımı,

sanatı açısından tanıtıldığı edebî

ürünlerdir. Bu eserlerde yazar,

coğrafi bilgilerden yararlanabil-

diği gibi, coğrafyayla ilgilenen-

ler için de bu eserler yardımcı

kaynak olabilmektedir.

14

Edebiyat ve Bilim

1. İlk Çağ filozoflarından bazıları görüşlerini şiirler şeklinde dile getirmişler ve aynı zamanda ozan olmuşlardır. Platon, Schopenhauer, Nietzsche aynı zamanda büyük edebiyat-çılardır. Russel, Camus, Sartre, Nobel Edebiyat Ödülü’nü almışlardır. Ama bazı çok iyi filozoflar da vardır ki bunlar kötü yazar olmuşlardır. Örneğin Aristoteles, Kant gibi isim-ler çok iyi filozof oldukları hâlde, kullandıkları dil bakımın-dan iyi yazar değillerdir.

Edebiyat-felsefeilişkisininanlatıldığıbuparçayla ilgiliolarakaşağıdakigörüşlerdenhangisineulaşılamaz?

A) İyi bir filozof olmak için iyi bir edebiyatçı olmak şart değildir.

B) İlk Çağ filozofları fikirlerini farklı şekillerde dile getirmiş-lerdir.

C) Filozoflar edebiyat alanında eşit derecede başarı sağ-layamamışlardır.

D) Filozofların edebiyattaki başarısı dünden bugüne sürekli azalmıştır.

E) Düşünceleri iyi olmasına karşın anlatım bakımından kötü olmaları bazı filozofların edebî başarısını engelle-miştir.

2. "Ey Osmancık! Beysin. Bundan sonra öfke bize, uysal-lık sana; güceniklik bize, gönül alma sana; yanılgı bize, hoşgörmek sana; aciz bize, yardım sana; geçimsizlikler, uyuşmazlıklar, anlaşmazlıklar bize, adalet sana; üşengeçlik bize, gayretlendirmek sana" gibi sözler, aslında hiçbir tarih kitabında bulamayacağınız, yalnızca Tarık Buğra’nın, Kayı Boyu’ndan Osmanlı İmparatorluğuna götüren karakteri ve anlayışı ortaya çıkarmak için Ede Balı’ya söylettiği nasihat-lerdir.

Edebiyat-tarih ilişkisine örnek olabilecek bu parçadavurgulanandüşünceaşağıdakilerdenhangisidir?

A) Bazı edebî eserler tarihi aydınlatma bakımından büyük önem taşır.

B) Edebî eserde yazar, tarihî gerçeği kurgulayarak anla-tır.

C) Tarihî olayların edebiyat üzerinde etkisi büyüktür.D) Konusunu tarihî gerçeklerden alan edebî eserler var-

dır.E) Tarihî gerçekler ortaya çıkarılırken edebî eserlerden

de yararlanılabilir.

3. Roman ve hikâye gibi edebî ürünler, toplumsal yaşantının ürünüdür. Konusu, ana fikri, dili, şahıs kadrosu, olayları, zaman ve mekânıyla bir bütün olarak her bakımdan toplu-mun bir yansımasıdır. Örneğin; kişilerin varlığa bakışları, varlığı anlama ve yorumlama biçimleri ---- biliminin; birbirle-riyle ya da toplumun değişik katmanlarıyla ilişkisi ---- bilimi-nin; ruh dünyaları, kişilik özellikleriyle psikoloji biliminin ilgi ve araştırma alanlarına girer.

Edebiyatın bilim dallarıyla ilişkisinin anlatıldığı buparçadaboşbırakılanyerleresırasıylaaşağıdakilerdenhangisigetirilmelidir?

A) tıp - coğrafya B) tarih - sosyolojiC) felsefe - sosyoloji D) sosyoloji - coğrafya E) tıp-felsefe

4. "Beni kim anlar? Kimler derdime deva bulur? Beni bu illetten, beni bu gurbetten kim kurtarabilir? Hangi kardeş? Hangi hemşire? Hangi can yoldaşı? Hey, ana toprak, ne kadar merhametsiz, ne kadar katısın! Benim ızdırabıma ne kadar yabancısın! Ben senin üvey evladın mıyım yoksa sen benim üvey anam mısın? Eğer ben senin üvey evladın isem bu kolu kimin yoluna feda ettim? Niçin şu anda, bu genç yaşımda derenin kenarında insan viranesiyim?"

Buparçadayazar,karakterinikonuştururkenaşağıdakibilimdallarınınhangisindenyararlanmıştır?

A) Sosyoloji B) Felsefe C) Tıp D) Psikoloji E) Coğrafya

5. – Ailenin ekonomik durumu ile çocukların eğitim düzeyi arasındaki ilişki

– Bireylerin eğitim düzeyi ile toplumsal eleştiri yapma eğilimleri arasındaki ilişki

– Arkadaş ilişkilerinin eğitimle bağlantısı

Yukarıdakimaddelerden yararlanarakmakale yazmakisteyen bir yazar, makalesinde edebiyatın aşağıdakibilimdallarındanhangisiyle ilişkisindenyararlanacak-tır?

A) Felsefe B) Sosyoloji C) Tarih

D) Tıp E) Psikoloji

15

6. Tıp, bedenin hastalıklarını iyileştirmek, hafifletmek veya önlemek için uğraşırken edebiyat da ruhun bulanık sularını arındırmak ve suların kirlenmesini engellemek için uğraşır.

Yukarıdaki cümlede edebiyatın bilim dallarının hangi-siyleilgisindenbahsedilmiştir?

A) Tıp B) Psikoloji C) Felsefe D) Sosyoloji E) Tarih

7. Mesela Türkçede 1000 kelimelik bir metinde ortalama ola-rak 188 kelime tek heceli, 378 kelime ilk heceli, 121 kelime dört heceli, 36 kelime beş heceli, 6 kelime de altı heceli olmakta ve altı heceden fazla kelimelerin oranı ancak binde bir oranında bulunmaktadır. Bu dağılımdan, bir kelimedeki ortalama hece sayısı hesap edilirse Türkçe için 2,45 bulu-nur. İngilizcedeki ortalama hece sayısı ise 1,35'tir.

Bu parçanın anlatımıyla ilgili olarak aşağıdakilerdenhangisisöylenemez?

A) Karşılaştırmaya yer verilmiştir.

B) Matematiksel verilerden yararlanılmıştır.

C) Nesnel anlatımla oluşturulmuştur.

D) Terimlere yer verilmiştir.

E) Öyküleyici anlatıma yer verilmiştir.

8. Neydi yâ Rabbi, otuz kırk sene evvel burası?

Dağlar orman, tepeler bağ, ovalar hep tarla;

Koca mer’â dolu baştan başa sağmallarla.

İğne atsan yere düşmez; o ekin bir tufan,

Atlı girsen gömülür buğdayın altında kafan.

Yukarıdaki dizeler hakkında aşağıdakilerden hangisisöylenemez?

A) Deyim kullanılmıştır.B) Kelimeler daha çok gerçek anlamıyla kullanılmıştır.C) Coğrafi terimlere yer verilmiştir.D) Karşıt anlamlı kelimelere yer verilmiştir.E) Şair, çevrenin eski hâlini tasvir etmektedir.

9. Tarih ile edebiyatın ortak bir ürünü olarak ortaya çıkan tarihî romanlar üstlendiği toplum mühendisliği göreviyle tarihî bilgileri, belgelere boğulmuş kasvetli bir anlatımdan kurtararak okura sunma gayretinin ve geçmişi edebî açıdan yeniden oluşturma çabasının ürünüdür. Tarihî olayların insan açısından sonuçları üzerinde yoğunlaşan bu ürünler, okuru hayalî olarak geçmiş zaman yolculuğuna çıkarır.

Buparçaylailgiliolarakaşağıdakilerdenhangisisöyle-nemez?

A) Edebî eserlerde tarih biliminden de yararlanılabilir.

B) Tarihî romanlar, tarihî olayları edebî bir üslupla anlatır.

C) Tarihî olaylar, edebiyat aracılığıyla okurun hayal dün-yasında canlanır.

D) Tarihî bilgiler, romanlarda hiç değiştirilmeden anlatılır.

E) Tarih bilimi, tarihî bilgileri, belgelere dayandırarak anla-tır.

10. Aşağıdakicümlelerinhangisindeedebîeseroluşturu-lurkenfarklıbirbilimdalındanyararlanılmıştır?

A) Minderlerde oturan konuk beylerin bakışları sedirde oturan Ertuğrul Bey Gazi'nin yoldaşlarına çevrildi. Onlar da sözleşmişçesine en yaşlıları Kara Tekin'e baktılar.

B) Bazıları Çaldıran'da savaşan Sultan'ın emektâr kul-larıydı ve Mısır yurdunda Jomanbay'ın 450 bin kişilik ordusu karşısında, ateşe atılan pervaneler gibi ölüme atılıp zafer kazanmışlardı.

C) İki koy çizgisinin ortasından engine doğru 200 metre yüksekliğinde bir kayalık uzatınız. Anadolu, Akdeniz'e bu kaya külçesinin burnu ile saplanmıştır.

D) Bugünlerde İstanbul, harp sahnesi gibi olmuştu. Her gün her gece İngiliz tayyareleri tepemizden bombalar atıp duruyorlardı. Herkeste asabiyet artmıştı.

E) Eğer öyleyse varacakları ve duracakları nokta Ankara olacaktır. Ankara işgal altında? Yok canım, bunu tasavvur etmek bile mümkün değildir. Çünkü Ankara bir son değil, bir başlangıçtır.

16

EDEBİYATIN GÜZEL SANATLARLA İLİŞKİSİBÖLÜM03

GÜZEL SANATLAR

Sanat; güzeli anlatma, oluşturma çabasıdır. İnsanın güzeli arayışı

neredeyse insanlık tarihi kadar eskidir. Eski uygarlıklardan günü-

müze ulaşan kalıntılarda sanatsal ürün özellikleri taşıyacak izler

bulunması da bunu desteklemektedir.

Sanat; hava, su gibi bir ihtiyaç olarak somut bir gereklilik taşımasa

da insan, yaşadığı her dönemde, bulunduğu her coğrafyada sanat-

sız var olmamıştır.

Sanatın insanla aynı adımlarla günümüze gelmesinde insanın

kendini ifade etme ihtiyacının yattığını söyleyebiliriz. "Sanat bir

dışavurumdur."

Günümüzde en ilkel topluluklardan en gelişmiş uygarlıklara

kadar sanatın hayata dâhil olduğunu görmekteyiz.

Büyük konser salonlarında klasik müzik dinleyen insanlara da

doğadaki malzemeleri değerlendirerek yaptıkları davul ya da

flütlerle oluşturdukları müzikle dans eden kabile insanlarına da

rastlamak mümkündür.

GÜZEL SANATLARIN SINIFLANDIRILMASI

Sanat eserleri belli bir malzemeye estetik bir form (güzel bir

biçim) verilerek oluşturulur. Kullanılan bu malzemelerin farklılığı

sanat dallarının sınıflandırılmasını kolaylaştırır.

Sanat eserinde estetik kuralların ve hayal gücünün etkisi muhak-

kak ki en temel unsurdur. Toplumsal yapıdan ve tarihsel dönem-

den bağımsız bir sanat eserinden bahsetmek mümkün değildir.

Her sanat eseri ait olduğu toplumun yapısal ve kültürel özellikle-

rinden izler taşır ve yazıldığı dönemin tarihsel niteliklerini üzerinde

barındırır.

Edebiyat ve Güzel Sanatlar

Edebiyat, malzemesi dil olan fonetik bir sanattır. İnsanın kendini,

gördüklerini, fikirlerini veya hayallerini güzel bir formda anlatma-

sını sağlayan bu sanat, söze yeni bir biçim vermeye dayanır.

Müzik de bir fonetik sanattır. Edebiyata en yakın sanat türü de

odur. Zaten edebiyat ile müzik çok eski çağlarda bile bir arada

olmuştur.

Eski Türkler şiirlerini “kopuz” adı verilen bir saz eşliğinde söyle-

mişlerdir. Eski Yunan’da da “Lir” adlı saz eşliğinde şiirler söylen-

miştir. Şiirdeki ahenkli söyleyişler ve ritim, müzikle benzerlik taşır.

Edebiyat, bazı sanatlara da destek sunar.

Örneğin tiyatro ve sinemanın metinleri söze dayanır, bu noktada

yollarının kesiştiğini söyleyebiliriz.

Bir heykel, bir tablo veya mimari bir eser, alıcısına herhangi bir

aracı olmaksızın doğrudan ulaşır. Bu özellikleriyle de evrensellik

taşır ancak edebî eserin malzemesi dil olduğu için yalnız o dili

bilenler doğrudan edebî esere ulaşabilir. Bu dili bilmeyenler

içinse çeviri vazgeçilmez olur. Çevrilirken de bazı edebî ürünler,

oluşturuldukları dilin kimi anlamsal, ritimsel özelliklerini kaybe-

derek başka bir dilde can bulurlar. Bu, edebî ürünün en büyük

şanssızlığıdır.

Sese ve söze dayalıdır.

Edebiyat

Müzik

Heykel

Resim

Minyatür

Hat

Mimari

Ebru

Tiyatro

Sinema

Opera

Bale

Dans

Tabiattaki malzemelere dayalıdır.(Boya, taş, mermer, kil, tahta gibi)

İnsan hareketlerine, gösterime dayalıdır.

Güzel Sanatların Sınıflandırılması

Plastik Sanatlar Ritmik (Dramatik) SanatlarFonetik Sanatlar

17

EDEBİYATIN GÜZEL SANATLARLA İLİŞKİSİEdebiyatın Güzel Sanatlarla İlişkisi - 1

1. Aşağıdakilerin hangisi sanat eserinin özelliklerindendeğildir?

A) İnsanların ihtiyaçlarından doğmuştur.B) Özgündür, estetik bir kaygı taşır.C) Üretilirken kullanılan yöntemler ve özellikleri değişmez.D) Dış dünyanın değiştirilip yorumlanmasıyla ortaya çıkar.E) Açıklamayı, öğrenmeyi değil; duygulandırmayı, sezdir-

meyi amaçlar.

2. Ses,kelimevegörüntübiraradakullanılarakoluşturu-lansanatlaraverilenadaşağıdakilerinhangisidir?

A) Görsel sanatlar B) İşitsel sanatlarC) Tematik sanatlar D) Plastik sanatlar E) Ritmik sanatlar

3. ----, insanda hayranlık, estetik heyecan uyandırır; ince bir duygudan, üstün bir sezgiden doğar. Müzik, tiyatro, resim, mimari, sinema vs. farklı malzemeleri kullanarak insanlık düşüncesine öncülük eder; yarının aydınlıkları, mutlulukları herkesten önce sanatçının kafasında biçimlenir. ----, duygu ve düşünceleri yazılı ve sözlü olarak etkili bir biçimde anlat-ma sanatıdır yani hangi yolla oluşursa oluşsun malzemesi kelimedir.

Buparçadaboşbırakılanyerlereaşağıdakilerinhangi-sindeverilenlersırasıylagetirilebilir?

A) Edebiyat – ŞiirB) Güzel sanatlar – EdebiyatC) Edebî metinler – YazarlıkD) Tabiat güzellikleri – EdebiyatE) Kültür birikimi – İletişim

4. "Edebiyat denildiği zaman şu anlaşılır: Söz ve anlamı yani insan beyninde yer eden, her türlü bilgileri ve insan karak-terinin en büyük duygularını, bunları dinleyen veya oku-yanların çok ilgisini çekecek şekilde söylemek ve yazmak sanatı. Bunun içindir ki edebiyat ister nesir şeklinde olsun ister nazım şeklinde olsun, tıpkı resim gibi, heykeltıraşlık gibi, özellikle müzik gibi güzel sanatlardan sayılmaktadır."

M.KemalAtatürk’ünbusözlerinegöreedebiyatıngüzelsanatların bir kolu sayılabilmesinin nedeni aşağıdaki-lerdenhangisidir?

A) Gerçekliklere sıkı sıkıya bağlı kalmasıB) Öteki sanat dallarıyla ilişkili olmasıC) Kaynağını hayatın içinden, yaşanan olaylardan almasıD) Duygu ve düşünceleri etkili bir biçimde anlatmasıE) Okuyan ya da dinlenenin yorumuna imkân tanıması

5. Müzisyen doğanın seslerinden ilham alır. Seslerdeki ahen-gi sezer; bunları duygu ve düşüncelerinde damıtır. Ressam da tuvaline bir vazodaki çiçekleri kopyalar; gerçek çiçek-lerle onun tablosundakiler birbirine çok benzese de bizde uyandırdıkları duygu bambaşkadır. Çünkü ressam gördüklerini kendi dünyasının rengine boyamıştır. Nitekim aynı seslerden ilham alan müzisyenlerin farklı müzikler yapması, aynı vazoyu resmeden ressamların tablolarının birbirine benzememesi de hep bundandır.

Bu parçada sanat eserlerinin hangi özelliği vurgulan-makistenmiştir?

A) İnsana fark edemediği ayrıntıları göstermeleriB) Sanatçının ustalığı ölçüsünde güçlerinin ortaya çıkma-

sıC) Kendilerinden önceki birikimden izler taşımalarıD) Çağrışımlar yoluyla insanları etkilemeleriE) Sanatçılarının yorumunu, bakış açısını içermeleri

18

Edebiyatın Güzel Sanatlarla İlişkisi - 2

1. Güzel sanatlar belli ölçütlere göre sınıflandırılır. Bunlardan biri de seslendikleri duyu organına göre sanat dallarını sınıflandırmaktır. Buna göre sanatın üç dalından söz edile-bilir: Mimari, resim dallarının içinde bulunduğu ----; tiyatro, dans ve opera gibi sanatları kapsayan ---- ve edebiyat türlerini barındıran ----.

Buparçadaboşbırakılanyerlereaşağıdakilerinhangisigetirilmelidir?

A) görsel sanatlar – dramatik sanatlar – işitsel sanatlarB) mekân sanatları – görsel sanatlar – dil sanatlarıC) hacim sanatları – karma sanatlar – işitsel sanatlarD) çağdaş sanatlar – klasik sanatlar – geleneksel sanatlarE) görsel sanatlar – dramatik sanatlar – dil sanatları

2. Halıcılık,bakırkabartma,grafik-tasarım,ağaçoymacılı-ğıgibialanlarınsanatkapsamındadeğerlendirilemeyi-şinintemelnedeniaşağıdakilerinhangisidir?

A) Yöresel ya da ulusal nitelikte olmalarıB) Estetik değer ve güzellik taşımamalarıC) Ürünlerin fayda ve kullanım amacıyla üretilmeleriD) Belli bir eğitim süreci gerektirmemeleriE) Herkes tarafından aynı şekilde yapılmaları

3. Güzel resmi kimin yaptığına bakmayız bile, dakikalarca karşısında durup izleyebiliriz. Bilmediğimiz bir dilde söyle-nen şarkı yüreğimizin telini titretebilir, onu dinlerken ağla-yabiliriz. Her gün bir başka ülkede yaşanmış olayları konu alan kahramanları, mekânları, yabancı filmleri seyredip bazen korkuyla bazen sevinçle bazen de öfkeyle dolmuyor muyuz?

Buparçadasanatınhangiözelliğiüzerindedurulmakta-dır?

A) Güzellik B) Özgünlük C) Kalıcılık D) Evrensellik E) Yaratıcılık

4. Bir yazar kahramanına şu cümleleri söyleterek başlıyor romana : "Bir kitap okudum ve bütün hayatım değişti." Aslında hepimiz bunu bekleriz sanat eserinden. Sihirli bir el gibi dokunsun hayatımıza, sevmediğimiz ne varsa, kırgın olduğumuz kim varsa silsin onları ve yerlerine güzellikler koysun. Ya da bambaşka açılımlar getirsin gönül dünyamı-za. Okuduğumuz bir roman, dinlediğimiz bir müzik parçası, seyrettiğimiz bir film bunu başardığı ölçüde değerli olur bizim için.

Buparçayagöre,sanateserinideğerlikılanözellikaşa-ğıdakilerinhangisidir?

A) Evrensellik B) EtkileyicilikC) Öğreticilik D) Güzellik E) Özgünlük

5. Sanatsal metinlerin en belirgin özelliği okurun yorumuna imkân tanımasıdır. Diğer bir deyişle bu metinlerin okur sayı-sınca anlamı vardır. Oysa öğretici metinler için bu bir kusur bile sayılabilir. Bilgi vermek amaçlı yazılan bu metinlerde, anlamın açık olması gerekir. Bu nedenle yazar, sanatsal metinlerdeki kadar özgürce kullanmaz dili; mecazlardan, imgelerden, yan anlamlardan uzak durur. Elbette bundaki maksadı okurun hayal dünyasının kapılarını kapatmak, bilgi birikimine katkı sağlamaktır. Dili sanatsal metinlerdeki gibi heyecan uyandırma, şiirsel işlevleriyle değil, göndericilik işleviyle kullanır.

Buparçadanöğreticimetinlerleilgiliolarakaşağıdaki-lerinhangisineulaşılamaz?

A) Öğretici metni okuyan herkes aynı şeyi anlar.B) Yazar kelimelerin gerçek anlamları ile kullanımına

ağırlık verir.C) Bu metinler okurun düş dünyasını harekete geçirmez.D) Bu metinlerde gözlemlerden ve kanıtlardan yararlanı-

lır.E) Yazarın amacı okurun düşünce ufkunu genişletmektir.

19

6. l. Resim ll. Müzik lll. Sinema lV. Opera V. Minyatür

Yukarıdanumaralanmışgüzelsanatalanlarındanhan-gilerigörselsanatlaraaittir?

A) l ve ll B) l ve lll C) l ve V D) lll ve lV E) lV ve V

7. "Sanat, insanın bir zamanlar yaşamış olduğu duyguyu, kendinde canlandırdıktan sonra aynı duyguyu başkaları-nın da hissedebilmesi için hareket, ses, çizgi, renk veya kelimelerle belirlenen biçimlerle ifade etme ihtiyacından doğmuştur." der Tolstoy. Bu sözleriyle kendisinde var olan duyguları birebir okuyucusuna aktarmak ister. Bunu yaparken de herkeste aynı etkiyi, duyguyu, düşünceyi… uyandırmayı amaçlar.

Buparçadasanatınhangiözelliğiüzerindedurulmakta-dır?

A) Güzellik B) Evrensellik C) Yaratıcılık D) Kalıcılık E) Öğreticilik

8. Başlangıçta insan eliyle ortaya konan her türlü ürüne sanat deniyordu. Zamanla, insana gündelik hayatta bir yarar sağ-layan eserlere zanaat, insanda estetik duygular uyandırma-yı ve onu ruhsal yönden mutlu etmeyi amaçlayan eserlere de sanat denmeye başlandı.

Zanaatın sanattan ayrılmasıyla geriye kalan ve birinci önceliği insana haz vermek, onu mutlu etmek, onda estetik duygular uyandırmak olan resim, müzik, tiyatro, edebiyat, mimari, heykeltıraşlık gibi ürünler sanat veya güzel sanatlar olarak adlandırılmaya başlandı.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisine değinilmemiş-tir?A) Zanaatın tanımınaB) Zanaat ve sanat arasındaki farkaC) Sanatın amacınaD) Sanat dallarının sınıflandırılmasına

E) Edebiyatın güzel sanatlar içindeki yerine

9. Edebiyat; duygu, düşünce ve hayallerin söz ya da yazı ile etkileyici biçimde manzum veya mensur olarak ifade edilme sanatıdır. Edebiyatın malzemesi ---- ve edebiyat ---- sanat-lar içinde değerlendirilir.

Buparçadaboşbırakılanyerleresırasıylaaşağıdakiler-denhangilerigetirilmelidir?

A) dildir - fonetikB) harekettir - fonetikC) sestir - ritmikD) dildir - plastikE) harekettir - ritmik

10. I. Deyimler ve atasözleri oluşumları binlerce yıl öncesine uzanan dil birlikleridir; bunlar çoğunlukla bir yaşam de-neyiminin sonucu olarak ortaya çıkmıştır.

II. Öyle duman duman bakma öteden kırağı düşecek yollarımıza

III. Titrek ışıklı sokak lambasının altında bir süre oyalan-dı. Soğuktan buz kesmiş ellerini çakmağını yakıp ısıttı. Gözünü pencereden ayırmak istemiyordu.

IV. Bölgede yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı ge-çer. İklim koşullarının elverişli olması burada faaliyet-lerinin yoğunlaşmasını sağlamıştır.

V. İnsanlık var olduğu günden beri farklı şekillerde de olsa sanat hep yapılmıştır çünkü sanat bir ihtiyaçtır. İnsanın kendini anlatma ihtiyacıdır.

Yukarıdaki numaralanmışmetin parçalarının hangilerisanatsalmetinlereörnekolabilir?

A) I ve III B) I ve V C) II ve III D) II ve IV E) IV ve V

11. Aşağıdakilerden hangisi dramatik sanatlar içinde yeralmaz?

A) Tiyatro B) Sinema C) Opera D) Dans E) Müzik