MỤC LỤC - Tài Liệu Học Tậpdulieu.tailieuhoctap.vn/books/giao-duc-dai-cuong/... · giải...

www.VNMATH.com

Giúp học sinh 12 học tốt vấn đề: ỨNG DỤNG CỦA TÍCH PHÂN

1

MỤC LỤC Trang

Mục lục: ..............................................................................................................................................1

§Æt vÊn ®Ò .....................................................................................................................................3

Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.......................................................................................................................3

1. Cơ sở lý luận....................................................................................................................................3

2. Cơ sở thực tiễn.................................................................................................................................3

2.1. HÌNH PHẲNG GIỚI HẠN BỞI MỘT ĐỒ THỊ HÀM SỐ VÀ TRỤC HOÀNH........................4

2.1.1. hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số y = f(x), trục hoành và hai đường thẳng x = a, x = b

..............................................................................................................................................................4

2.1.2.Một vài ví dụ minh hoạ cách tính tích phân có chứa dấu giá trị tuyệt đối .................................4

2.1.3. Diện tích của hình phẳng giới hạn bởi một đồ thị hàm số với trục hoành ...............................5

2.1.4. Diện tích hình tròn, hình elip.....................................................................................................9

2.1.4.1.Diện tích hình tròn...................................................................................................................9

2.1.4.2.Diện tích của elip.....................................................................................................................9

2.2. HÌNH PHẲNG ĐƯỢC GIỚI HẠN BỞI HAI ĐỒ THỊ HÀM SỐ ............................................10

2.2.1.Cách tìm toạ độ giao điểm của hai đồ thị hàm số.....................................................................10

2.2.2 Một vài ví dụ minh hoạ về cách tìm hoành độ giao điểm của hai đồ thị hàm số......................10

2.2.3.Công thức tính diện tích hình phẳng giới hạn bởi hai đồ thị hàm số........................................10

2.3.HÌNH PHẲNG GIỚI HẠN BỞI BA ĐỒ THỊ HÀM SỐ............................................................14

3. Giải pháp thực hiện........................................................................................................................14

4. Kết quả thực nghiệm......................................................................................................................14

KẾT LUẬN .......................................................................................................................................15

TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................................16

www.VNMATH.com


2

www.VNMATH.com


3

ĐẶT VẤN ĐỀ

Chủ đề ứng dụng của tích phân là một trong những kiến thức cơ bản ở chương trình toán giải tích lớp 12. Việc dạy và học vấn đề này học sinh giúp học sinh hiểu rõ ý nghĩa hình học của tích phân, đặc biệt là tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi các đồ thị hàm số,tính thể tích của vật thể tròn xoay tạo bởi khi quay một hình phẳng quanh trục hoành hoặc trục tung. Đây cũng là một nội dung thường gặp trong các đề thi học kì II, đề thi TN THPT, đề thi CĐ,ĐH. Nhìn chung khi học vấn đề này, đại đa số học sinh (kể cả học sinh khá giỏi ) thường gặp những khó khăn, sai lầm sau: Nếu không có hình vẽ thi học sinh thường không hình dung được hình phẳng (hay vật thể tròn xoay ). Hình vẽ minh họa ở các sách giáo khoa cũng như sách bài tập còn ít “ chưa đủ” để giúp học sinh rèn luyện tư duy từ trực quan đến trừu tượng. Từ đó học sinh chưa thấy sự gần gũi và thấy tính thực tế của các hình phẳng, vật tròn xoay đang học. Học sinh chưa thực sự hứng thú và có cảm giác nhẹ nhàng khi học vấn đề này, trái lại học sinh có cảm giác nặng nề,khó hiểu. Học sinh thường chỉ nhớ công thức tính diện tích hình phẳng (thể tích vật tròn xoay ) một cách máy móc, khó phát huy tính linh hoạt sáng tạo, đặc biệt là kỹ năng đọc đồ thị để xét dấu các biểu thức, kỹ năng “ chia nhỏ” hình phẳng để tính; kỹ năng cộng, trừ diện tích; cộng, trừ thể tích. Đây là một khó khăn rất lớn mà học sinh thường gặp phải. Do đó tôi

chọn đề tài: “Sử dụng phương pháp đồ thị để tính diện tích hình phẳng”

www.VNMATH.com


4

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1. Cơ sở lý luận

+ Dựa vào đồ thị của hàm số y =f(x) trên đoạn b ; a để suy ra dấu của f(x)

trên đoạn đó. Nếu trên đoạn [a; b] đồ thị hàm số y = f(x) nằm phía “trên” trục hoành thì

b ; a x , 0)( xf

Nếu trên đoạn [a; b] đồ thị hàm số y = f(x) nằm phía “dưới” trục hoành thì b ; a x , 0)( xf

+ Dựa vào đồ thị của hàm số y =f(x) và )(xgy trên đoạn b ; a để suy ra dấu của f(x)-

g(x) trên đoạn đó. Nếu trên đoạn [a; b] đồ thị hàm số y = f(x) nằm phía “trên” đồ thị hàm số y=g(x) thì

b ; a x ,xgxf 0)()(

Nếu trên đoạn [a; b] đồ thị hàm số y = f(x) nằm phía “dưới” đồ thị hàm số y=g(x) thì b ; a x ,xgxf 0)()(

2. Cơ sở thực tiễn: Qua những bài toán tính diện tích hình phẳng trong chương trình sách giáo khoa 12 cơ bản, tôi nhận thấy học sinh có thể không cần vẽ hình. Tuy nhiên nếu học sinh vẽ hình thì bài toán sẽ đực giải nhanh và trực quan hơn Đối với hình phẳng giới hạn bởi ba đồ thị hàm số trở lên thì học sinh buộc phải vẽ hình mới làm chính xác được.(Có trong các đề thi đại học cao đẳng)

www.VNMATH.com


5

CÁC PHƯƠNG PHÁP TÍNH DIỆN TÍCH CỦA HÌNH PHẲNG 2.1. HÌNH PHẲNG GIỚI HẠN BỞI MỘT ĐỒ THỊ HÀM SỐ VÀ TRỤC HOÀNH 2.1.1. Hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số y = f(x), trục hoành và hai đường thẳng x = a, x = b

Chú ý: Giả sử hàm số y = f(x) liên tục trên đoạn b ; a .

Khi đó hình thang cong giới hạn bởi đồ thị hàm số y = f(x) , trục hoành và hai đường thẳng x = a , x = b có diện tích là S và được tính theo công thức:

b

a

dxxfS )( (1)

Để tính diện tích S ta phải tính tích phân (1), muốn vậy ta phải “phá” dấu giá trị tuyệt đối.

Nếu b ; a x , 0)( xf thì b

a

b

a

dxxfdxxfS )()(

Nếu b ; a x , 0)( xf thì b

a

b

a

dxxfdxxfS )()(

Muốn “phá” dấu giá trị tuyệt đối ta phải xét dấu của biểu thức f(x). Thường có hai cách làm như sau: -Cách 1: Dùng định lí “dấu của nhị thức bật nhất”, định lí “dấu của tam thức bậc hai” để xét dấu các biểu thức f(x); đôi khi phải giải các bất phương trình f(x) ≥ 0 , f(x) ≤ 0 trên đoạn b ; a

Cách 2: Dựa vào đồ thị của hàm số y =f(x) trên đoạn b ; a để suy ra dấu của f(x)

trên đoạn đó. Nếu trên đoạn [a; b] đồ thị hàm số y = f(x) nằm phía “trên” trục hoành thì

b ; a x , 0)( xf

Nếu trên đoạn [a; b] đồ thị hàm số y = f(x) nằm phía “dưới” trục hoành thì b ; a x , 0)( xf

-Cách 3: Nếu f(x) không đổi dấu trên [a; b] thì ta có: b

a

b

a

dxxfdxxfS )()(

2.1.2. Một vài ví dụ minh hoạ cách tính tích phân có chứa dấu giá trị tuyệt đối

Ví dụ 1: Tính dxxI

0

2

42

Xét dấu nhị thức bậc nhất f(x) = 2x + 4 x ∞ 2 0 +∞ f(x)=2x + 4 0 + +

Suy ra 2;0x , 042 x

Do đó 4)2(4)2(02

0)4()42(42 22

0

2

0

2

xxdxxdxxI

Ví dụ 2: dxxxK 2

0

2 23

Cách 1: Xét dấu tam thức f(x) = x2 – 3x + 2, có a = 1 > 0; và

2

10232

x

xxx

www.VNMATH.com


6

x ∞ 0 1 2

+∞ f(x)= x2 3x + 2 + 2 + 0 0 +

Suy ra 0;1x , 0)( xf và 1;2x , 0)( xf

Do đó: 2

1

21

0

22

0

2 )23()23(23 dxxxdxxxdxxxK

1

2)2

2

3

3(

0

1)2

2

3

3(

2323

xxx

xxx

=6

5 )

6

1( =1

Cách 2 16

1

6

5)23()23(23

2

1

21

0

22

0

2

dxxxdxxxdxxxK

2.1.3. Diện tích của hình phẳng giới hạn bởi một đồ thị hàm số với trục hoành. Bài toán 1. Tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi hàm số y = x2, trục hoành và hai đường thẳng x = 0, x = 2.

y

x

f x = x2

3

4

-2O

1A B

Hình 1

Giải

Cách 1: Diện tích S của hình phẳng trên là dxxS 2

0

2

Vì 0;2x , 02 x

3

8

3

0

3

2

0

2)

3(

3332

0

22

0

2 x

dxxdxxS (đvdt)

Cách 2: Hình phẳng trên được giới hạn bởi đồ thị hàm số y = x2, trục hoành và hai đường thẳng x = 0, x = 2.(phần tô màu) Dựa vào đồ thị ta có:

3

82

0

2 dxxS

Bài toán 2 Hình thang sau được giới hạn bởi các đường thẳng y = -x – 2 , y = 0, x = 0 và x = 3. Hãy tính diện tích hình thang đó.

www.VNMATH.com


7

y

x

f x = -x-2

3

-4

2-1-2 O

1AB

Hình 2 Giải

Diện tích S của hình phẳng trên là dxxS 3

0

2

Từ hình vẽ, suy ra 0;3x , 02 x

2

216

2

90.2

2

03.2

2

3

0

3)2

2()2(2

2223

0

3

0

x

xdxxdxxS (đvdt)

Bài toán 3. Tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số 1

2)(

x

xxfy , trục

hoành và các đường thẳng x = 1; x = 0.

y

x

f x = -x-2

x-1

3

-4

2-1-2 O 1AB

Hình 3

Giải

Diện tích S của hình phẳng trên là dxx

xS

0

11

2

Từ hình vẽ, suy ra 1;0x , 01

2

x

x

0

1

0

1

0

1

0

1

)1

31()

1

3)1()

1

2(

1

2dx

xdx

x

xdx

x

xdx

x

xS

12ln32ln311ln.30)2ln31()1ln30(1

0) 1ln3(

xx (đvdt)

www.VNMATH.com


8

Ghi nhớ: Nếu phương trình f(x) = 0 có k nghiệm phân biệt x1, x2, …, xk thuộc (a; b) thì trên mỗi khoảng (a; x1 ), (x1; x2), …, (xk; b) biểu thức f(x) có dấu không đổi.

Khi đó để tính tích phân b

a

dxxfS )( ta có thể tính như sau:

\ b

x

x

x

x

a

b

a k

dxxfdxxfdxxfdxxfS )(...)()()(2

1

1

Bài toán 4: Cho hàm số y = x3 3x2 + 2 có đồ thị (C ) (Hình 12).

(C)

y

x

f x = x3-3x2 +2

3

2-1

4

-2 O 1A

B

Hình 4

Tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi đồ thị (C ), trục hoành, trục tung và đường thẳng x = 2. Giải Trục tung có phương trình x = 0 Diện tích S của hình phẳng giới hạn bởi đồ thị (C ), trục hoành và hai đường thẳng x = 0, x = 2 được tính bởi công thức:

dxxxS 2

0

23 23

Cách 1 Dựa vào đồ thị, suy ra trên đoạn [ 0; 2 ] đồ thị (C ) cắt trục hoành tại một điểm có hoành độ x = 1. Hơn nữa x3 3x2 + 2 ≥ 0 x [ 0; 1 ] và x3 3x2 + 2 ≤ 0 x [ 1; 2 ]

Do đó dxxxdxxxdxxxS )23()23(23 21

0

2

1

3232

0

23

)21

4

1(2.22

4

2021

4

1

1

2)2

4(

0

1)2

4( 3

43

43

4

xxx

xxx

2

521

4

14841

4

1 (đvdt)

Cách 2

2

1

231

0

232

0

23 )23()23(23 dxxxdxxxdxxxS

2

5

4

5

4

5

4

5

4

5

1

2)2

4(

0

1)2

4( 3

43

4

xxx

xxx

(đvdt)

www.VNMATH.com


9

Bài toán 5 Tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số y = xlnx , trục hoành, trục tung và đường thẳng x = e.

y

x

f x = xln x

GiaoDiem

3O1

A

e

Hình 5

Giải Trục tung có phương trình x = 0 Từ hình vẽ ta có:

Diện tích S cần tìm là e

xdxxS1

ln

Đặt

2

1ln

2xv

dxx

du

xdxdv

xu

Do đó 4

1

1421ln

2

1.

21ln

2ln

222

1

2

1

22

1

eexexdx

ex

xxd

x

xex

xxdxxS

eee

(đvdt)

Bài toán 6.

Tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số 232 xxy , trục hoành , trục

tung và đường thẳng x = 3

(C)

y

x

f x = x2-3x +2

2-1

4

-2 O 1

Hình 6

Giải

Ta có dxxxS 3

0

2 23

Vì ;21; 0232 xxx và 2;1 0232 xxx

1

0

2

1

3

2

2223

0

23

0

2 )23()23()23(2323 dxxxdxxxdxxxdxxxdxxxS

www.VNMATH.com


10

6

11

6

5

6

1

6

5

(đvdt)

2.1.4.Diện tích hình tròn, hình elip: 2.1.4.1.Diện tích hình tròn: Trong hệ toạ độ Oxy cho đường tròn có phương x2 + y2 = r2 ( r > 0) Khi đó hình tròn đó có diện tích là: 2rS

Giải: Ta có 22222 xryryx

(P)

x

y

-r 2

4

-1

2

-2-1 r3O 1

Hình 7

Với y ≥ 0 ta có: 22 xry có đồ thị là nửa đường tròn phía trên trục hoành.

Và có diện tích 2

.2

2

0

22221

rdxxrdxxrS

rr

r

Do đó 21 .2 rSS

2.1.4.2.Diện tích của elip

Trong hệ toạ độ Oxy cho elíp có phương trình: 12

2

2

2

b

y

a

x , ab 0

(P)

x

y

2

-b

4

-1

b

-a -2 -1 raO 1

Hình 8

Chứng minh tương tự ta có diện tích của elip là: baS . (đvdt)

www.VNMATH.com


11

2. 2. HÌNH PHẲNG ĐƯỢC GIỚI HẠN BỞI HAI ĐỒ THỊ HÀM SỐ 2.2.1Cách tìm toạ độ giao điểm của hai đồ thị hàm số Cho hai hàm số y = f(x) có đồ thị là (C) , y = g(x) có đồ thị là (C’ ). Nếu hai đồ thị (C ) và (C’) có điểm chung là điểm M(x0; y0) thì cặp số (x0; y0) là nghiệm

của hệ phương trình

)(

)(

xgy

xfy (1)

Hoành độ x0 của điểm chung M là một nghiệm của phương trình )()( xgxf (*)

Giải phương tình (*) ta sẽ được hoành độ x0 của giao điểm của hai đồ thị. Phương trình (*)được gọi là phương trình hoành độ giao điểm của hai đồ thị. Thay x = x0 vào một trong hai phương trình của hệ (1) ta tìm được tung độ của giao điểm. 2.2.2. Một vài ví dụ minh hoạ về cách tìm hoành độ giao điểm của hai đồ thị hàm số Ví dụ 1: Tìm toạ độ giao điểm của hai đồ thị hàm số xxy 32 và 3 xy

Giải: Phương trình hoành độ giao điểm của hai đồ thị đã cho là: 332 xxx

0

2

3

10)1)(3(0)3()3(0)3(32

y

y

x

xxxxxxxxx

Vậy hai đồ thị trên cắt nhau tại hai điểm phân biệt có toạ độ lần lượt là: (1; 2) và (3; 0) Ví dụ 2: Tìm hoành độ giao điểm của đồ thị hai hàm số y = xlnx và y = x Giải: Phương trình hoành độ giao điểm của hai đồ thị đã cho là:

0)1(ln0lnln xxxxxxxx

Vì x > 0 nên exxxxx 1ln01ln0)1(ln

Vậy hoành độ giao điểm của hai đồ thị đã cho là x = e. 2.2.3. Công thức tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi hai đồ thị hàm số: Cho hai đồ thị của hai hàm số y = f(x), y = g(x) và hai đường thẳng x = a, x =b (a<b) Hình phẳng giới hạn bởi bốn đường y = f(x), y = g(x) và hai đường thẳng x = a, x = b có diện tích S được tính theo công thức:

dxxgxfSb

a )()( .

Bài toán 8 Tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi đồ thị của hai hàm số: 33 23 xxxy , 44 23 xxxy và hai đường thẳng x = 0, x = 2.

Giải: dxxxdxxxxxxS 2

0

22

0

2323 )1)(12()44(33

Hoành độ giao điểm của hai đồ thị trên là nghiệm của phương trình:

0)12()12(01224433 2232323 xxxxxxxxxxxx

2;01

2;01

2;02

1

01

0120)1)(12(

2

2

x

x

x

x

xxx

76

35

6

7)1)(12()1)(12(

2

1

21

0

2 dxxxdxxxS (đvdt)

www.VNMATH.com


12

Bài toán 9 Cho hàm số y = x4 + 5x2 – 4 có đồ thị ở hình trên. Tìm tọa độ giao điểm của đồ thị hàm số đó với trục hoành. Tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số đã cho với trục hoành.

(C) y

x

f x = -x4+5x2 -4-4

-1-2 O 1 B

Hình 9

Giải: Xét phương trình:

2

1

4

1045

2

2

24

x

x

x

xxx

Đồ thị hàm số đã cho cắt trục hoành tại bốn điểm có toạ độ lần lượt là: (2;0), (1;0), (1; 0), (2; 0).

Diện tích hình phẳng cần tìm là: 2

0

24 )45( dxxxS

Từ hình đồ thị suy ra: 0;1x , 045 24 xx và 1;2x , 045 24 xx

dxxxdxxxdxxxS )45()45()45(2

1

2421

0

42

0

24 =15

38+

15

224

Bài toán 10 Tính diện tích của hình phẳng giới hạn đồ thị hàm số y = x2 3x + 2 và đường thẳng y = x – 1.

x

d

(C)

x

y

4

-3

-2

-1

3

2

1

-3 -2 -1 432O 1

Hình 10

Giải Phương trình hoành độ giao điểm của đồ thị hàm số y = x2 3x + 2 và đường thẳng

y = x – 1 là:

3

1034123 22

x

xxxxxx

www.VNMATH.com


13

Suy ra diện tích của hình phẳng trên là: dxxxdxxxxS 3

1

23

1

2 34)1(23

Cách 1: Dựa vào đồ thị ta có x2 – 3x + 2 ≤ x – 1 x [1; 3 ]. Do đó x2 – 4x + 3 ≤ 0 x [1; 3]

3

4

3

4

1

3)32

3()34( 2

33

1

2

xxx

dxxxS (đvdt)

Cách 2: Xét dấu tam thức x2 - 4x + 3 ta có: x ∞ 1 3 + ∞

x2 – 4x + 3 + 0 0 +

Do đó x2 – 4x + 3 ≤ 0 x [1; 3]

3

4

3

4

1

3)32

3()34( 2

33

1

2

xxx

dxxxS

Cách 3: 3

4

3

4

1

3)32

3()34(34 2

33

1

23

1

2

xxx

dxxxdxxxS

Bài toán 11. Cho hàm số y = x3 – 3x + 2 có đồ thị (C ) a/ Viết phương trình tiếp tuyến của đồ thị (C ) tại điểm có hoành độ bằng 2. b/ Tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi đồ thị (C ), đường thẳng x = 1 và tiếp tuyến .

HiHình 11

Giải: a/ y = x3 – 3x + 2 Khi x = 2 ta có y(2) = 8 – 6 + 2 = 4 y’ = 3x2 3 y’(2) = 12 – 3 = 9 Phương trình tiếp tuyến của (C ) tại điểm (2; 4 ) là y = 9(x 2) + 4 hay y = 9x 14 b/ Diện tích của hình phẳng cần tìm là:

4

7)1612(1612)149(23

2

1

32

1

32

1

3 dxxxdxxxdxxxxS

(C)

x

y

-5

2

-2

-3

-1

3

1

-3 -2 -1 432O 1

www.VNMATH.com


14

Bài toán 12: Cho hàm số 1

12

x

xxy có đồ thị (C )

a/ Tìm tiệm cận xiên của đồ thị hàm số đó. b/ Tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi đồ thị (C ), tiệm cận xiên và các đường thẳng x = 2 , x = 3.

(C)

d

x

y

2

-2

4

-3

-1

3

2

1

-3 -2 -1 3O

1

Hình 12

Giải:

a/ Ta có 1

1

1

1)1(

1

12

xx

x

xx

x

xxy

0)1

1(lim)

1

1(lim)(lim

xx

xxxy

xxx

Đồ thị (C ) có tiệm cận xiên là đường thẳng y = x

b/Diện tích của hình phẳng cần tìm là:

3

2

3

2

3

21

1

1

1dx

xdx

xdxxyS

2ln02ln1ln2ln 2

3)1(ln x (đvdt)

Hoặc dựa vào đồ thị ta có ngay kết quả trên

www.VNMATH.com


15

2.3. HÌNH PHẲNG GIỚI HẠN BỞI BA ĐỒ THỊ Bài toán 13: Tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số

]3;2[0,,32 2 trênyxyxy .

y

Hình 13 Như vậy nhìn vào đồ thị ta nhận thấy: Trong đoạn [2;3] nếu ta vẫn để đồ thị như vậy thì chưa tính được. Ở đây chúng ta phải chia đồ thị thành 2 phần ứng với trên [2;1] và [1;3]

Dựa vào đồ thị ta có:

3

1

21

2

2 )32()32( dxxxdxxxS

5

|)33

(|)33

( 31

23

12

23

xx

xxx

x

Bài toán 14: Tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số 2,,22 2 xyxyxy

Hình 14 Bài toán này nếu ta không vẽ đồ thị thì giải rất phức tạp

x

www.VNMATH.com


16

Nhìn vào đồ thị ta thấy nếu để nguyên đồ thị như vậy thì ta chưa tính được. Ở đây ta phải chia đồ thị ra thành 2 phần

Dựa vào đồ thị ta có: dxxxdxxxS )2()22( 20

31

1

0

2

Trên đây là một số bài toán tính diện tích hình phẳng. Học sinh thường thường sử dụng phương pháp phá dấu giá trị tuyệt đối. Nhưng nếu ta sử dụng bẳng phương pháp đồ thị thì ta thấy bài giải rõ ràng dễ hiểu và trực quan hơn. Nhiều bài toán khó vẫn giải được dễ dàng 3. Giải pháp thực hiên: Giúp học thành thạo kỹ năng vẽ đồ thị hàm số Đưa ra nhiều bài tập minh họa có lời giải chi tiết để giảng dạy trong các giờ dạy trái buổi và để học sinh tham khảo. Qua đây rèn luyện cho học sinh kỹ năng đọc đồ thị và vận dụng vào giải toán. Giúp học có hình ảnh trực quan về các hình phẳng. 4. Kết quả thực nghiệm

Sau thời gian thực hiện

Lớp thực hiện: 12B4

Lớp đối chứng: 12B5

Tôi thấy tỉ lệ % học sinh yếu kém, trung bình của các lớp thực nghiệm thấp hơn so với lớp đối chứng. Tỉ lệ % học sinh đạt khá giỏi của các lớp thực nghiệm cao hơn so với lớp đối chứng, chứng tỏ ở lớp thực nghiệm với sự đổi mới phương pháp học sinh hiểu bài và vận dụng kiến thức để giải bài tập tốt hơn lớp đối chứng.

KẾT LUẬN Qua quá trình giảng dạy trong thời gian vừa qua tôi nhận thấy rằng việc sử dụng phương pháp đồ thị để tính diện tích hình phẳng đã giúp tôi thu được nhiều kết quả khả quan. Học sinh khắc phục được những “sai lầm” và khó khăn khi gặp bài toán tính diện tích của hình phẳng ở chương trình giải tích 12. Thuận lợi cho việc tăng cường tính trực quan, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học. Từ đó, các em học sinh rất thích thú và học tốt vấn đề này.

Chắc chắn rằng sẽ còn có nhiều bài toán mà ta có thể giới thiệu cho học sinh, nhưng do điều kiện và kinh nghiệm chưa nhiều nên tôi chỉ đưa ra một số ví dụ mà trong quá trình giảng dạy tôi đã giới thiệu cho học sinh. Vì vậy rất mong được sự đóng góp của các đồng nghiệp để cho đề tài của tôi thêm hoàn chỉnh và có thể ứng dụng cho các năm học sau.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

www.VNMATH.com


17

D. TÀI LIỆU THAM KHẢO

Các bài giảng luyện thi môn Toán NXB Giáo Dục Đại số sơ cấp –Trần phương

www.VNMATH.com


18

Trang

A §Æt vÊn ®Ò ....................................................................................................................1

B- Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.....................................................................................................1

I. HƯỚNG KHẮC PHỤC....................................... ..............................................................1 II. CÁC PHƯƠNG PHÁP TÍNH DIỆN TÍCH CỦA HÌNH PHẲNG...................2 II.1. HÌNH PHẲNG GIỚI HẠN BỞI MỘT ĐỒ THỊ HÀM SỐ VÀ TRỤC HOÀNH.............2 II.1.1. hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số y = f(x), trục hoành và hai đường thẳng x = a, x = b ………………………………………………………………………...…..2 II.1.2. Một vài ví dụ minh hoạ cách tính tích phân có chứa dấu giá trị tuyệt đối.......... 2 II.1.3. Diện tích của hình phẳng giới hạn bởi một đồ thị hàm số với trục hoành...... 3 II.1.4 Diện tích hình tròn, hình elip:.............................................................................. 7 II.1.4.1.Diện tích hình tròn:............................................................................................7 II.1.4.2.Diện tích của elip...............................................................................................7 II.1.4.3 Bài tập tương tự:................................................................................................8 II. 2. HÌNH PHẲNG ĐƯỢC GIỚI HẠN BỞI HAI ĐỒ THỊ HÀM SỐ .......................9 II.2.1Cách tìm toạ độ giao điểm của hai đồ thị hàm số..................................................9 II.2.2. Một vài ví dụ minh hoạ về cách tìm hoành độ giao điểm của hai đồ thị hàm số II.2.3.Bài tập tương tự:..................................................................................................12 C. KẾT LUẬN ............................................................................................................13 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ MỤC LỤC.............................................................13

www.VNMATH.com


19

.........4

3. Ph¬ng ph¸p ®a vÒ hai luü thõa cïng bËc...................................................10

4. Ph¬ng ph¸p dïng hÖ sè bÊt ®Þnh.................................................................11

5. Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸...................................................................................12

III. C¸c biÖn ph¸p tæ chøc thùc hiÖn..................................................................13

C kÕt luËn...................................................................................................18

D Tµi liÖu tham kh¶o vµ môc lôc..................................................19

www.VNMATH.com


20

B. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

I. HƯỚNG KHẮC PHỤC 1 II. CÁC PHƯƠNG PHÁP TÍNH DIỆN TÍCH CỦA HÌNH PHẲNG 2 II.1. HÌNH PHẲNG GIỚI HẠN BỞI MỘT ĐỒ THỊ HÀM SỐ VÀ TRỤC HOÀNH II.1.1. hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số y = f(x), trục hoành và hai đường thẳng x = a, x = b

II.1.2. Một vài ví dụ minh hoạ cách tính tích phân có chứa dấu giá trị tuyệt đối 2 II.1.3. Diện tích của hình phẳng giới hạn bởi một đồ thị hàm số với trục hoành. 3 II.1.4 Diện tích hình tròn, hình elip: 7 II.1.4.1.Diện tích hình tròn: II.1.4.2.Diện tích của elip II.1.4.3 Bài tập tương tự: 8 II. 2. HÌNH PHẲNG ĐƯỢC GIỚI HẠN BỞI HAI ĐỒ THỊ HÀM SỐ 9 II.2.1Cách tìm toạ độ giao điểm của hai đồ thị hàm số II.2.2. Một vài ví dụ minh hoạ về cách tìm hoành độ giao điểm của hai đồ thị hàm số II.2.3.Bài tập tương tự: 12

C. KẾT LUẬN 13 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ MỤC LỤC

www.VNMATH.com


21

III

THỂ TÍCH CỦA VẬT THỂ TRÒN XOAY

I. Công thức tính vật thể tròn xoay 1 / Vật thể tròn xoay tạo bởi khi quay một hình phẳng quanh trục hoành.

Bài toán 37 Tính thể tích của vật thể tròn

xoay tạo bởi khi quay hình phẳng giới hạn bởi bốn đường sau quanh trục hoành Ox. xy ln , y = 0 , x = 1 , x = e.

dxxdxxVee

1

2

1

2 ln)(ln (đvtt)

Đặt

xv

dxx

xdu

dxdv

xu1

.ln2ln 2

Do đó eee

xdxeedxx

exx

euvxdx

1

22

1

2e

11

2 ln21lnln1

.x2lnx 1

lnvdu 1

ln Ie 2

e

xdxI1

ln

Đặt

xv

dxx

du

dxdv

xu1

ln

1)1(1

)(1lnln1

)ln(ln11

eee

xeedxe

xxxIee

Suy ra dxxdxxVee

1

2

1

2 ln)(ln = (e – 2) (đvtt)

Bài toán 39 Tính thể tích của vật thể tròn xoay tạo bởi khi quay hình phẳng giới hạn bởi bốn đường sau quanh trục hoành Ox.

42 xy , y = 2x 4 , x = 0 , x = 2.

Giải

Chú ý Giả sử (H ) là hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số y = f(x), trục hoành và hai đường thẳng x = a , x = b, trong đó ( a < b). Quay hình phẳng (H) quanh trục hoành ta được một vật thể tròn xoay. Thể tích của vật thể này được tính theo công thức:

dxxfVb

a

2

)(

www.VNMATH.com


22

(C)

d

x

y

2

-2

4

-3

-4

-1

3

2

1

-3 -2 -1 3O 1

Hình 42

Gọi V1 là thể tích của vật thể tròn xoay tạo bởi khi quay hình phẳng giới hạn bởi bốn đường y = 2x 4 , y = 0 , x = 0 , x = 2 quanh trục hoành Ox.

3

32

0

2)168

3

4()16164()42(

2

0

23

22

0

21

xx

xdxxxdxxV (đvtt)

Gọi V2 là thể tích của vật thể trên tròn xoay tạo bởi khi quay hình phẳng giới hạn bởi bốn đường y = x2 – 4 , y = 0 , x = 0 và x = 2 quanh trục hoành Ox.

15

256)168()4(

2

0

242

0

222

dxxxdxxV (đvtt)

Thể tích của vật thể tròn xoay cần tính là: 5

32

3

32

15

25612

VVV (đvtt)

Bài toán 40 Gọi (H ) là hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số y = 4 –x2 , trục hoành và đường thẳng y = x + 2.

(C)

d

x

y

2

-2

4

-1

3

2

1

-3 -2-1 3O 1

Hình 43

Giải Gọi V1 là thể tích của vật thể tròn xoay tạo bởi khi quay hình phẳng giới hạn bởi bốn đường y = x + 2 , y = 0 , x = 2 , x = 1 quanh trục hoành Ox.

92

1)42

3()44()2(

1

2

23

21

2

21

xxx

dxxxdxxV (đvtt)

www.VNMATH.com


23

Gọi V2 là thể tích của vật thể trên tròn xoay tạo bởi khi quay hình phẳng giới hạn bởi bốn đường y = 4 x2 , y = 0 , x = 1 và x = 2 quanh trục hoành Ox.

15

53)816()4(

2

1

422

1

222

dxxxdxxV (đvtt)

Thể tích của vật thể tròn xoay cần tính là: 15

1889

15

5312

VVV (đvtt)

Bài tập tương tự Bài 1 Cho hình phẳng sau giới hạn bởi parabol (P) và đường thẳng d. a/ Viết phương trình của parabol (P) và của đường thẳng d. b/ Tính diện tích của hình phẳng đó. c/ Tính thể tích của vật thể tròn xoay khi quay hình phẳng trên quanh trục hoành. Bài 2 Tính thể tích của vật thể tròn xoay khi quay hình phẳng sau quanh trục hoành.

Bài 3. Tính thể tích của vật thể tròn xoay, sinh bởi mỗi hình phẳng giới bởi các đường sau đây quanh trục Ox: a/ y = 0, y = 2x x2

b/ y = sin2x , y = 0, x = 0 , x = 1

Bài 4 Cho hàm số 1

12

x

xxy có đồ thị (C )

Hình phẳng sau giới hạn bởi đồ thị (C ), tiệm cận xiên và các đường thẳng x = 2 , x = 3. Tính thể tích của vật thể tròn xoay khi quay hình phẳng đó quanh trục hoành.

Bài 5 Cho hàm số y = x3 – 3x + 2 có đồ thị (C )

a/ Khảo sát và vẽ đồ thị (C ) của hàm số đã cho. b/ Viết phương trình tiếp tuyến của đồ thị (C ) tại điểm có hoành độ bằng 2. c/ Tính diện tích của hình phẳng giới hạn bởi đồ thị (C ), đường thẳng x = 1 và tiếp tuyến . d/ T ính thể tích của vật thể tròn xoay khi quay hình phẳng trên quanh trục hoành. 2/ Vật thể tròn xoay khi quanh một hình phẳng quanh trục tung

Bài toán 42. Cho hình phẳng (H) giới hạn bởi đường cong (C ): 44 22 yx

, trục tung, hai đường thẳng x = 2 , y = 2. Tính thể tích của vật thể tròn xoay tạo bởi khi quay hình phẳng trên quanh trục tung.

Giả sử (H ) là hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số x = g(y), trục tung và hai đường thẳng y = m , y = n, trong đó ( m < n). Quay hình phẳng (H) quanh trục hoành ta được một vật thể tròn xoay. Thể tích của vật thể này được tính theo công thức:

dyygVn

m

2

)(

www.VNMATH.com


24

(E)

x

y

-2

2

2

1

O 1

Hình 48

Giải

Ta có 0 y , 42

14444:)( 22222 xyxyyxC

Gọi V1 là thể tích của vật thể tròn xoay tạo bởi khi quay hình phẳng giới hạn bởi nửa elip (E ), trục tung và hai đường y = 0 , y = 1 quanh trục tung.

12

11

3

11.

4)4(

4)4

2

1(

1

0

221

0

21

dxxdxxV (đvtt)

Gọi V2 là thể tích của vật thể tròn xoay tạo bởi khi quay hình phẳng giới hạn bởi đường thẳng y = 2, trục tung và hai đường y = 0 , y = 1 quanh trục tung.

8422

0

2

0

22 dxdxV (đvtt)

Thể tích của vật thể cần tính là: 12

85

12

11812

VVV (đvtt)

3/ Thể tích của khối cầu, khối trụ,khối nón, khối nón cụt a/ Thể tích của khối cầu Trong hệ tọa độ Oxy cho nửa đường tròn có phương trình (P ): x2 + y2 = r2 với r > 0 và y ≥ 0. (hình 49) Quay nửa hình tròn đó quanh trục hoành ta được một mặt cầu có bán hính bằng r.

Thể tích của mặt cầu này là: 3.

3

4rV (đvtt)

www.VNMATH.com


25

(P)

x

y

-r 2

4

-1

2

-2-1 r3O 1

Hinh 49

Thật vậy: Giải: Ta có 22222 xryryx

Với y ≥ 0 ta có: 22 xry có đồ thị là nửa đường tròn phía trên trục hoành.

Và có diện tích 0

)3

(2)(2)(3

2

0

22222rx

xrdxxrdxxrVrr

r

3

.4)

3(2

333 rr

r

(đvtt)

b/ Thể tích của khối trụ: Cho hình phẳng ( hình chữ nhật )giới hạn bởi đường thẳng y = r ( r > 0) ; trục hoành và các đường thẳng x = 0; x = h ( h > 0). Quay hình phẳng trên quanh trục hoành ta được một khối trụ có bán kính đáy bằng r và chiều cao h. Thể tích của vật thể tròn xoay ( khối trụ )này là:

hrrhrh

xrdxrVh

..0....0

)..( 222

0

22 (đvtt).

c/ Thể tích khối nón tròn xoay.

Cho hình phẳng (H) ( tam giác vuông ) giới hạn bởi đồ thị hàm số 0) h , 0(r xh

ry ;

trục hoành và hai đường thẳng x = 0 ; x = h. (hình 50). Quay hình phẳng (H ) quanh trục hoành ta được một khối nón có bán kính đáy bằng r và chiều cao bằng h. Khi đó thể tích của khối nón đó là:

3

..

.3

..

0)

3.()(

2

2

323

2

2

0

2

2

22

0

hr

h

hrhx

h

rx

h

rdxx

h

rV

hh (đvtt).

www.VNMATH.com


26

(d)

x

y

h

r

O 1

Hình 50

d/ Thể tích của khối nón cụt

(d)

x

y

b

R

r

aO 1

Hình 51

Cho hình thang vuông giới hạn bởi đồ thị hàm số xa

ry , trục hoành và hai đường thẳng

x = a; x = b ( b > a > 0; R > r > 0 ). Hình 51 Quay hình thang vuông trên quanh trục hoành ta được một khối nón cụt có bán kính đáy lớn bằng R, bán kính đáy nhỏ bằng r và chiều cao bằng h = b – a. Thể tích của khối nón cụt tạo thành là:

)).(.(3

.)(

3

.)

3.

.(

.)( 22

2

233

2

23

2

22

2

22 aabbab

a

rab

a

r

a

bx

a

rdxx

a

rdxx

a

rV

b

a

Vì khi x = a ta có y = r và khi x = b ta có a

b

r

RR

a

bry .

Do đó )1(3

..)1(

3

..).(.

3

.2

22

2

2222

2

2

r

R

r

Rhr

a

b

a

bhraabbh

a

rV

).(3

. 22 rrRRh

( đvtt)

Chú ý: ).(33

..

3

.. 2222

arbRarbR

V

www.VNMATH.com


27

KẾT LUẬN

Qua quá trình giảng dạy trong thời gian vừa qua tôi nhận thấy rằng, tài liệu “Giúp học sinh 12 học tốt vấn đề ứng dụng của tích phân” đã giúp tôi thu được nhiều kết quả khả quan.Học sinh khắc phục được những “sai lầm” và khó khăn khi gặp bài toán tính diện tích của hình phẳng cũng như tính thể tích của vật thể tròn xoay ở chương trình giải tích 12. Thuận lợi cho việc tăng cường tính trực quan,cũng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và dạy học. Từ đó, các em học sinh rât thích thú và học tốt vấn đề này.

MỤC LỤC - Tài Liệu Học Tậpdulieu.tailieuhoctap.vn/books/giao-duc-dai-cuong/... · giải...

Documents

Transcript of MỤC LỤC - Tài Liệu Học Tậpdulieu.tailieuhoctap.vn/books/giao-duc-dai-cuong/... · giải...