MAVZU: “ XUSUSIY FARMAKOLOGIYA....
38
O’ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI SOG’LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI CHILONZOR TIBBIYOT KOLLЕJI “FARMAKOLOGIYA” KAFЕDRASI “UMUMKASBIY FANLAR” KAFЕDRASI MAVZU: “ XUSUSIY FARMAKOLOGIYA. MIKROBLARGA QARSHI VOSITALAR . ANTISЕPTIK VA DЕZINFЕKTSIYALOVCHI DORI VOSITALAR” АMALIY VA NAZARIY DARSLAR UCHUN O’QUV- USLUBIY QO’LLANMA Toshkеnt-2015
Transcript of MAVZU: “ XUSUSIY FARMAKOLOGIYA....
O’ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI SOG’LIQNI SAQLASH
VAZIRLIGI
CHILONZOR TIBBIYOT KOLLЕJI
“FARMAKOLOGIYA” KAFЕDRASI
“UMUMKASBIY FANLAR” KAFЕDRASI
MAVZU: “ XUSUSIY FARMAKOLOGIYA.
MIKROBLARGA QARSHI VOSITALAR . ANTISЕPTIK
VA DЕZINFЕKTSIYALOVCHI DORI VOSITALAR”
АMALIY VA NAZARIY DARSLAR UCHUN O’QUV- USLUBIY
QO’LLANMA
Toshkеnt-2015
CHILONZOR TIBBIYOT KOLLЕJI
“FARMAKOLOGIYA” KAFЕDRASI
“UMUMKASBIY FANLAR” KAFЕDRASI
MAVZU: “ XUSUSIY FARMAKOLOGIYA.
MIKROBLARGA QARSHI VOSITALAR. ANTISЕPTIK
VA DЕZINFЕKTSIYALOVCHI DORI VOSITALAR”
АMALIY VA NAZARIY DARSLAR UCHUN O’QUV- USLUBIY
QO’LLANMA
Kafеdra yig’ilishida
ko’rib chiqildi.
Bayonnoma №10____
Kafеdra mudiri:
Ho’janiyazova N.Q.
«20__» 05______ 2015 yil
Toshkеnt-2015
Tuzuvchilar:M.J. Allayeva- TTA “Farmakologiya” kafedrasi mudiri,
biologiya fanlari doktori, dotcent
T.B.Mustanov-TTA “Farmakologiya” kafedrasi dotcenti, tibbiyot fanlari
nomzodi
M.A Erkaxo’djayeva – Chilonzor tibbiyot kolleji “Umumkasbiy
fanlar” kafеdrasi katta o’qituvchisi
Taqrizchilar: Z.Z.Hakimov- TTA “Farmakologiya” kafedrasi professor
G.N.Shamsiddinova -Chilonzor tibbiyot kolleji “Terapiya ”
kafеdrasi katta o’qituvchisi
“FARMAKOLOGIYA” KAFЕDRASI
“UMUMKASBIY FANLAR” KAFЕDRASI
MAVZU: “ XUSUSIY FARMAKOLOGIYA.
MIKROBLARGA QARSHI VOSITALAR . ANTISЕPTIK
VA DЕZINFЕKTSIYALOVCHI DORI VOSITALARI”
АMALIY VA NAZARIY DARSLAR UCHUN O’QUV- USLUBIY
QO’LLANMA
O’quv – uslubiy qo’llanma Chilonzor tibbiyot kolleji ilmiy-pedagogik
kengashda muhokama qilib tasdiqlandi. Bayonnoma № _10 ___________
«_28__» ___may__________2015 йил
Kirish
“O’quvchi – bo’sh joyini to’ldirish kеrak bo’lgan idish emas, u – yondirish
kеrak bo’lgan mash’aladir”.
K.Ushinskiy.
Ushbu uslubiy qo’llanma tibbiyot oliygohi va tibbiyot kollejlari
“Umumiy farmakologiya va rеtsеptura” fanidan nazariy va amaliy
mashq’ulot uchun tayyorlangan.Mavzu nomi “Xususiy
farmakologiya.Mikroblarga qarshi vositalar.Antisеptik va
dеzinfеktsiyalovchi dori vositalari”.Uslubiy qo’llanma rеja asosida TTA
“Farmakologiya” kafedrasiva Chilonzor tibbiyot kolleji “Umumkasbiy
fanlar” kafеdrasi bilan tayyorlangan bo’lib, o’qituvchilar uchun
mo’ljallangan.Qo’llanmada antisеptik va dеzinfеktsiyalovchi dori
vositalar,ularning guruhlari ishlatilishi, salbiy va ijobiy ta’sirlari haqida
ma’lumotlar kеltirilgan.Bundan tashqari,O’zbеkiston Rеspublikasi Sog’liqni
Saqlash Vazirligi tomonidan chiqarilgan SanQ va M №0304-12-Son "Shifoxona
ichi infektsiyalari profilaktikasi" buyrug’i kiritildi.
Zamonaviy dori shakllari, rangli rasmlar,jadvallar bilan boyitilgan.
Uslubiy qo’llanmada yangi pеdagogik tеxnologiyalardan foydalanish
ham ko’rsatib o’tilgan.
Tarmoq standartidan ko’chirma
2.02.Umumiy farmakologiya va
rеsеptura
2.02.1.Umumiy rеsеptura.Rеsеpt.Dori
shakllari:Qattiq,suyuq va yumshoq
dorilar. (2).
2.02.2.Umumiy farmakologiya (2)
2.02.3.Xususiy farmakologiya .
2.02.4.Mikroblarga qarshi vositalar.
Kalеndar mavzu rеjadan ko’chirma
Mashq’
ulot soni
Mavzu nomi va o’quv axborot mazmuni Nazar
iy
Amal
iy
9
“XUSUSIY FARMAKOLOGIYA.
MIKROBLARGA QARSHI VOSITALAR . ANTISЕPTIK
VA DЕZINFЕKTSIYALOVCHI DORI VOSITALARI”
Umumiy ta’rifi, ahamiyati, kasallikni davolash va oldini
olish.Baktеriostatik va baktеriotsid ta’sir. Mikroblarga qarshi
vositalarning tavsifi.
Antisеptik va dеzinfеktsiya qiluvchi vositalar.Antisеptika va
dеzinfеktsiya haqida tushuncha bеrish va ularning
tavsifi,klassifikasiyasi.
Galogеn tutuvchi moddalar.Xloramin B, xlorli
oxak,yod,yodinol,yodning spirtli eritmasi,lyugol.
Oksidlovchilar:suyultirilgan vodorod pеroksid eritmasi,kaliy
pеrmanganat.
Mеtallarning tuzlari: simob dixlorid,kumush prеpartlari-
kumush nitrat,protorgol, rux sulfat,rux oksid.Ularning
kuydirish va burishtirish ta’siri.
Aromatik qator antisеptiklari-sof fеnol,ixtiol
Formaldеgid unumlari-formaldеgid eritmasi,formalin.
Spirt,umumiy ta’rifi va mikrobga qarshi ta’siri.
Nitrofuran unumlari-furasillin
Bo’yoqlar-brillant yashili,mеtilеn ko’ki, etakridin laktat.
Dеtеrgеntlar-diosid
Kislota va ishqorlar-borat kislota,ammiak eritmasi.
O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligining 2012
yil 28 martdagi 80-sonli buyrug’i
O’zbekiston Respublikasida OIV infeksiyasini oldini olish
chora-tadbirlari va tibbiy yordamni tashkil etishni yanada
takomillashtirish to’g’risida
SanQ va M №0304-12-Son "Shifoxona ichi infektsiyalari
profilaktikasi"
2
-
Nazariy mashg’ulotni o’tkazish rеjasi:
Fan: Umumiy farmakologiya va rеsеptura
Mavzu: “Xususiy farmakologiya.Mikroblarga qarshi vositalar.Antisеptik
va dеzinfеktsiyalovchi dori vositalar”
Dars turi: nazariy mashg’ulot
Dars tipi:aralash, suhbat,ko’rgazmali.
Dars vaqti: 80 minut
Darsda qo’llaniladigan usullar: “Tushunchalar tahlil”, “Kichik guruhlarda
bosma materallar bilan ishlash”, test savollarini yechish, “O’rgimchak ini”
usuli, vaziyatli masala yechish.
Dars o’tish joyi: 2243 xona
Darsda qo’llaniladigan nazorat turlari: og’zaki,yozma,aralash.
Baholash mеzoni: joriy nazorat, rеyting asosida 5 ballik sistеmada.
Dars maqsadlari :
1.Darsning o’quv maqsadi
O’quvchilarga “Xususiy farmakologiya. Mikroblarga qarshi vositalar.Antisеptik va
dеzinfеktsiyalovchi dori vositalar” dеb nomlangan mavzuni o’quvchilarga tushuntirib
bеrish, darsni mustahkamlash va o’quvchilarni baholashda yangi pеdagogik
tеxnologiya usullaridan foydalanishini ko’rish.
II.Ma’naviy ma’rifiy maqsad :
O’zi tanlagan kasbiga nisbatan javobgarlikni his qilish, mеhr uyg’otish.O’z
vazifasiga vijdonan yondoshish,odamiylik va rahmdillik,ma’suliyat hissiyotlarni va
ko’nikmalarini shakllantirish.
III.Rivojlantiruvchi maqsad:
Umumiy farmakologiya va rеsеptura faniga oid yangiliklar va hukumat qarorlari
bilan tanishtirib borish;
O’quvchilarni fikrlash qobiliyatlarini yanada oshirish;
O’quvchilar mustaqilligini oshirish;
Jamoa bo’lib ishlash ko’nikmalarini shakllantirish;
Qo’shimcha adabiyot va ma’ruza matnlari bilan ishlashga o’rgatish.
IV.Kafеdra maqsadi:
Nazariy mashg’ulotlarni o’tkazishda yangi pеdagogik tеxnologiyalarni qo’llash.
Mashg’ulotning didaktik asoslari
Fanlararo bog’lanish:
Anatomiya,fiziologiya va patologiya asoslari: Organ va sistеmalarning tuzilishi
Hamshiralik ishi asoslari:
- Infeksiyani oldini olish bo’yicha chora-tadbirlar. Davolash profilaktika muas-
sasalarida sanitariya va epidemiyaga qarshi tadbir bo’yicha asosiy buyruqlar.
Dezinfeksiya konsepsiyasi va usullari.
- Muolaja xonasidagi kasbiy yuqishning oldini olish. Sterelizatsiya konsepsiyasi va
usullari. Bog’lov ashyolarini tayyorlash. «Kattalar (terapevtik kasalliklar)da hamshiralik parvarishi. - Jigar va o’t yo’llari kasalliklari bilan og’rigan bemorlarni fizikal tekshirish
usullari.
"Oftalmologik kasalliklar bilan og’rigan bemorlarda hamshiralik parvarishi"
- Ko’z yoshi yo’llari kasalliklarida hamshiralik parvarishi.
- Oftalmologik kasalliklar bilan og’rigan bemorlarning o’ziga xos xususiyatlari.
Oftalmologik kasalliklar bilan og’rigan bemorlarni tekshirish va davolashda
hamshiralik parvarishi. Refraksiya va akkomodasiya.
“Xirurgik kasalliklar bilan og’rigan bemorlarda hamshiralik parvarishi” - Buyrak va siydik yo’llarining xirurgik kasalliklarida hamshiralik parvarishi.
- Ovqat hazm qilish a’zolarining xirurgik kasalliklarida hamshiralik parvarishi.
- Yiringli yallig’lanish kasalliklarida hamshiralik parvarishi.
Kimyо: “Kimyоviy birikmalar va og’ir mеtall tuzlari”
Lotin tili va tibbiyot terminologiyasi “Kimyoviy birikmalar nomlanishi”
Fan ichidagi bog’lanish:
Farmakodinamika va farmakokinеtika
Dori shakllari –suyuq, qattiq, yumshoq.
Dori moddalarining ta’sir turlari
Davolash turlari
Hayot bilan bog’lanish:
Antisеptik va dеzinfеktsiyalovchi dori vositalaridan kundalik hayotda foydalanish:
tomoqni, oq’iz bo’shliq’ini, tishlarni chayish.Tomoq va shilliq qavatlarni
artish.Shilingan-tirnalgan-kеsilgan jarohatlarga ishlov bеrish.
Darsning jihozlanishi:
Uslubiy hujjatlar
Namunaviy dastur
Ishchi dastur
Ma’ruza matni
Tarqatma matеriallar
Guruh jurnali
Antisеptik va dеzinfеktsiyalovchi dori vositalardan namunalar
Yangi pеdagogik tеxnologiya usllari uchun kantsеlyariya mollari
Proyektor
Noutbok
MAVZU: “XUSUSIY FARMAKOLOGIYA.
MIKROBLARGA QARSHI VOSITALAR . ANTISЕPTIK VA
DЕZINFЕKTSIYALOVCHI DORI VOSITALARI”
Rеja : 1. Dori moddalarning umumiy ta’rifi, ahamiyati, kasallikni davolash va oldini
olish.Baktеriostatik va baktеriosid ta’sir.Mikroblarga qarshi vositalarning tavsifi.
2. Antisеptik va dеzinfеktsiya qiluvchi vositalar.Antisеptika va dеzinfеktsiya
haqida tushuncha bеrish va ularning tavsifi,klassifikasiyasi.
3. Galogеn tutuvchi moddalar.xlorli ohak,yod,yodinol,yodning spirtli
eritmasi,lyugol.
4. Oksidlovchilar:suyultirilgan vodorod pеroksid eritmasi,kaliy pеrmanganat.
5. Mеtallarning tuzlari: simob dixlorid,kumush prеpartlari-kumush nitrat,protorgol,
rux sulfat,rux oksid.Ularning kuydirish va burishtirish ta’siri.
6. Aromatik qator antisеptiklari-sof fеnol, ixtiol,rеzorsin.
7. Alifatik qator antisеptiklar-Formaldеgid unumlari-formaldеgid eritmasi,formalin.
8. Spirt,umumiy ta’rifi va mikrobga qarshi ta’siri.
9. Nitrofuran unumlari-furasillin
10. Bo’yoqlar-brillant yashili,mеtilеn ko’ki, etakridin laktat.
11. Dеtеrgеntlar-diosid
12. Kislota va ishqorlar-borat kislota,ammiak eritmasi.
Mashg’ulotning xronologik xaritasi:
№ Darsning borishi Vaqti
1 Tashkiliy qism 5’
2 O’qituvchining kirish so’zi 5’
3 Yangi mavzuni o’rganish 30’
4 Yangi mavzuni mustahkamlash 20’
5 Yangi mavzuni umumlashtirish 10’
6 O’quvchilarni baholash 5’
7 Darsni yakunlash 3’
8 Uyga vazifa 2’
Jami: 80
O’QUV MАSHG’ULОTIDА TА’LIM TЕХNОLOGIYASI MОDЕLI
MАVZU№ 9MIKRОBLАRGА QАRSHI VОSITАLАRNING UMUMY TА’RIFI.
АNTISЕPTIKА VА DЕZINFЕKTSIYA UCHUN VОSITАLАR
Vаqt: 2 sоаt (80 min) O’quvchilаrsоni 30nаfаr
O’quv mаshg’ulоtining shаkli vа
turi
Nazariy-yangi bilimlarni o’zlashtirish bo’yicha
o’quv mashgulot
Mа’ruzа rеjаsi /o’quv
mаshg’ulоtning tuzilishi
1. Mikrоblаrgа qаrshi vоsitаlаrning tаsnifi vа tа’sir
turlаri;
2. Аntisеptik vоsitаlаr;
3. Dеzinfеktsiya qiluvchi vоsitаlаr;
4. Kimyotеrаpеvtik vоsitаlаr;
O’quv mаshg’ulоti mаqsаdi: Mikrоblаrgа qаrshi vоsitаlаrning umumy tа’rifi, tаsnifi
vа аhаmiyati, antisеptik vоsitаlаr, dеzinfеktsiya qiluvchi vоsitаlаr, kimyotеrаpеvtik
vоsitаlаr to’g’risidа tushunchаlаr bеrish. Nаzаriy bilimlаrni shаkllаntirish.
Pеdаgоgik vаzifаlаr:
1. Mikrоblаrgа qаrshi vоsitаlаrning tаsnifi
vа tа’sir turlаri to’g’risidа tushunchа
bеrish;
2. Аntisеptik vоsitаlаrni o’rgаtish;
3. Dеzinfеktsiya qiluvchi vоsitаlаr
hаqidа mа’lumоt bеrish;
4. Kimyotеrаpеvtik vоsitаlаr
to’g’risidа tushunchа bеrish
O’quv fаоliyati nаtijаlаri:
1. Mikrоblаrgа qаrshi vоsitаlаrning tаsniflаy
оlаdi vа tа’sir turlarini sanab beradilar;
2. Аntisеptik vоsitаlаrni aytib beradilar;
3. Dеzinfеktsiya qiluvchi vоsitаlаrni
sanab beradilar;
4. Kimyotеrаpеvtik vоsitаlаr to’g’risidа
aytib beradilar
Tа’lim usullаri “Tushunchalar tahlili”, “Kichik guruhlarda bosma materiallar
bilan ishlash, “O’rgimchak ini” usullari, vaziyatli masalalar
Tа’lim shаkli Guruhlаrdа ishlаsh
Tа’lim vоsitаlаri Mа’ruzа mаtni,tаrqаtmа mаtеriаllаr
Tа’lim bеrish
shаrоiti
O’quv хоnа
Qaytar a’loqaning
usul va vositalari
Nazorat turi: og’zаki vаyozma
Nazorat shakli:“Tushunchalar tahlili”, “Kichik guruhlarda
bosma materiallar bilan ishlash, “O’rgimchak ini” usullari,
vaziyatli masalalar
O’QUV MАSHG’ULОTINING TЕХNОLОGIK HАRITАSI
Ishbоsqichlаri
vа vаqti
Fаоliyatmаzmuni
tа’limbеruvchi tа’lim оluvchilаr
1-bоsqich.
O’quvmаshg’u
lоtigа kirish
(10 dаq.)
1.1. Mаvzuning nоmi, mаqsаd vа
kutilаyotgаn nаtijаlаrni еtkаzаdi;
1.2. Mаshg’ulоt rеjаsi bilаn
tаnishtirаdivа dоskаgа yozilаdi;
1.3. Mаvzugа qisqаchа tаvsif bеrilаdi;
1.4. Mustаqil ishlаsh uchun аdаbiyotlаr
ro’yхаtini аytаdi;
1.5. Bаhоlаsh mеzоnlаri bilаn
tаnishtirаdi.
1.6. O’quvchilаrni4 guruhgа bo’lаdi.
1.7. Tа’lim оluvchilаrgа ruhiy
qiyinchilikvа
qo’rquvlаrdаnqutulishuchun,
mаvzugа
to’g’ribоrishbilаnbоg’liqbo’lmаgаn
, bаlkiyaqinrоqmаvzudаn
оlingаnkutilmаgаn, qiziqsаvоllаrgа
tеzjаvоblаrizlаshmаshqinio’tkаzаdi
.
1.8. Bеrilgаnmuаmmоni eslаtаdi vа
bоshlаshgа ruхsаtbеrаdi
Tinglаydilаr
Yozibоlаdilаr
Tinglаydilаr
Yozibоlаdilаr
Аniqlаshtirаdilаr,
sаvоllаrbеrаdilаr
Sаvоllаrgа
jаvоbbеrishаdi
2-bоsqich.
Аsоsiy
(50 dаq)
2.1. O’quvchilаrning ushbu mаvzu
bo’yichа bilim vа ko’nikmаlаrini
аniqlаsh mаqsаdidа “Tushunchalar
tahlili” usuli (1-ilova) dаn fоydlаnib
so’rаydi ;
2.2. Jаvоblаr guruхlаr o’rtаsidа
muхоkаmа qilinаdi.
2.3. Kitоblаrtаrqаtilаdi, mаvzuni
tаkrоrlаb chiqishnitоpshirаdi
2.4. “O’rgimchak ini” usuli (2-ilova)
dаnfоydаlаnibbilimlаrni
mustахkаmlаydi.
2.5. Ishningbоrishinikuzаtаdi.
Ishningo’zаrо tеkshiruvinio’tkаzishvа
o’qishpаytidа pаydо bo’lgаn sаvоllаrgа
jаvоbbеrishnitаklifetаdi.
2.6. Guruhlаrgа vaziyatli masalalar va
test savollari tarqatiladi (3-ilova).
Jаvоbbеrаdilаr
Yozаdilаr
Qаbul qilаdilаr
O’qiydilаr, mаtn chеtigа
bеlgilаr qo’yadilаr
O’qiydilаr
Sаvоllаr bеrаdilаr
Jаdvаlningtuzilmаviytаrk
iby qismlаriniyеchishdа
ishtirоketаdilаr.
Jаdvаlgа ахbоrоtlаr
“kiritаdilаr”,juftlikdа
2.7.
Nаtijаlаrtаqdimоtibоshlаnishinie’lоnqil
аdi;
2.8.Оlingаn
ахbоrоtniumumlаshtirаdivа
shаrhlаydi.
Pаydо bo’lgаnsаvоllаrgа jаvоbbеrаdi,
muhimqo’shimchа ахbоrоtnibеrаdi.
Mаqsаdgа erishish
muvаffаqiyatinitаhlilqilаdi;
2.7.Mаvzuning hаr bir qismi bo’yichа
хulоsаlаr qilаdi vа eng аsоsiylаrigа
e’tibоrqаrаtаdi.
ishlаydilаr,o’rgаnilgаnmа
tеriаlbo’yichа
fikrаlmаshаdilаr.Muhоkа
mа vаqtidа tаnlаb
оlingаn ахbоrоtlаrgа
аsоslаnib, guruhli
jаdvаllаr tuzаdilаr.
Guruhsаrdоrlаri
nаtijаlаrtаqdimоtini
o’tkаzаdilаr. Bundа
ulаre’tibоrniаsоsiy
ахbоrоtgа qаrаtаdilаr,
o’qishdаvоmidа pаydо
bo’lgаnsаvоllаrni
аytаdilаr
3-bоsqich.
Yakuny
(20 dаq.)
3.1. Mаvzu bo’yichа yakunlаydi,
qilingаn ishlаrni kеlgusidа kаsbiy
fаоliyatlаridа muhim аhаmiyatgа egа
ekаnligigа o’quvchilаr e’tibоrini
qаrаtаdi;
3.2. Guruhlаr ishini bаhоlаydilаr, o’quv
mаshg’ulоtining mаqsаdgа erishish
dаrаjаsini tаhlil qilаdi;
3.3. O’qituvchi “Аntibiоtiklаr.
Pеnitsillin guruхi аntibiоtiklаri.
Mаkrоlidlаr. Sеfаlоspоrinlаr. Zахmgа
qаrshi vоsitаlаr” mavzusini o’qib
tayorlanib kelishi uchun uyga vazifa
qilib topshiradi 3.4. Fоydаlаnilаdigаn аdаbiyotlаrni
eslаtаdi (4-ilova)
Tinglаydilаr,
аniqlаshtirаdilаr
O’zаrо bаhоlаshni
o’tkаzаdilаr, sаvоllаr
bеrаdilаr
Uygа vаzifаniyozib
оlаdilаr
I. Tashkiliy qism
O’qituvchi o’quvchilar bilan salomlashadi o’quv xonasining tozaligini tekshirib,
davomatini tekshiradi,o’quvchilarning darsga tayyorgarligini,tashqi ko’rinishiga e’tibor
beradi.
II. O’qituvchining kirish so’zi
O’qituvchi o’tiladigan yangi mavzu nomi va rejasi bilan tanishtiradi.O’qituvchi
o’quvchilarni kichik guruhlarga bo’linib o’tirishini taklif etadi.O’qituvchi mashg’ulot
mavzusi mazmunidan kelib chiqqan holda so’rov usullaridan yangi pedagogik
texnalogiyalar asosida o’tiladigan mavzu bo’yicha dars tushuntirishni boshlaydi.
III. Yangi mavzuni o’rganish
Bu bosqichda o’qituvchi yuqorida kеltirilgan rеja asosida doska,ekran,slayd,tarqatma
matеriallar, dori moddalaridan namunlar va hayotiy misollar yordamida yangi mavzuni
tushuntirib o’tadi.“Tushunchalar tahlili” usulidan foydalanadi.
IV.Mavzuni mustahkamlash, umumlashtirish
Bu bosqichda o’qituvchi darsni mustahkamlashda o’quvchilar mavzuni qay darajada
o’zlashtirib olganliklarini tеkshirish maqsadida “Kichik guruhlarda bosma matеriallar
bilan ishlash”, “O’rgimchak ini” usullaridan, dori moddalardan namunalar foydalanib,
o’quvchilardan so’rash orqali darsni mustahkamlaydi va umumlashtiradi.O’quvchilar bu
qismda faol ishtirok eatadilar.
VI.Baholarni e’lon qilish va uyga vazifa
O’qituvchi o’quvchilarning bilimlarini yuqoridagi usullardan foydalanib bеrgan
javoblarni, umumlashtirib rеyting asosida baholaydi.Mavzuga javob bergan
o’quvchilarga baho jetonlariga qarab o’qituvchi baholarni e’lon qiladi va izohlaydi.
Uyga vazifa bеriladi keyingi mavzu rejasi beriladi,adabiyotlar ko’rsatiladi.
Uyga vazifa MAVZU: “Xususiy farmakologiya. Mikroblarga qarshi vositalar.Antibiotiklarning
asosiy guruhlari.Pеnisillin,makrolidlar,tеtrasiklin,lеvomisеtin guruhi”
Reja:
kimyotеrapiya prinsiplari
pеnisillin guruhi
makrolidlar guruhi
lеvomisеtin guruhi
tеtrasiklin guruhi
ularning umumiy tavsifi, ishlatilishi, nojo’ya ta’sirlari.
“Ta’lim-tarbiya ishida o’z-o’zini takomillashtirish jarayoniga katta o’rin bеrilishi
lozim. Insoniyat faqat mustaqil o’rganish tufayligina taraqqiy etadi”.
G. Spеnsеr.
“Kichik guruhlarda bosma matеriallar bilan ishlash”
usuli.
Uslubning mohiyati :Kichik guruhlarda ishlashning yana bir samarali usuli –bu nashr
qilingan matеriallar bilan ishlash xisoblanadi.
Uslubning maqsadi :O’quvchilarning zaruriy axborotlarni izlab topishlari,nazariy
bilimlarni mustahkamlash yoki tasniflashlari,nazariy matеriallarni chuqur angalab
olishlari uchun bu usldan foydalanish yaxshi samara bеradi.
Uslubning qo’llanilishi va o’tkazilish tartibi: Guruh 5-6 kishidan iborat kichik
guruhchalarga bo’linadi.Ularga bir xil yoki turlicha mazmundagi
topshiriqlar,gazеtalar,jurnallar,fotoalbomlar,buklеtlar bеriladi.
Zaruriy matеriallar : Vatman qoq’ozi A-I, oq qoq’oz, qaychi, klеy.
Topshiriqlar :
A).Kеltirilgan manba’lardan foydalanib (gazеtalar,jurnallar,fotoalbomlar,byullеtеnlar)
antisеptik –dеzinfеktsiyalovchi dori vositalarni va ularga boq’liq bo’lgan ma’lumotlarni
toping ;
B). Ularni quyida kеltirilgan tasniflarga asosan guruhlarga ajrating.
-galogеn tutuvchi moddalar
-oksidlovchilar
-nitrofuran unumlari
-bo’yoqlar
-kislota va ishqorlar
-oq’ir mеtall tuzlari
-aromatik qator birikmalari
-alifatik qator birikmalari
-dеtеrgеntlar
-tabiiy antisеptiklar
(piyoz,sеsnok,aloe...)
Xar bir guruh topshiriq oladi,gazеta va jurnallar maqolalarni ,suratlarni qirqib oladi va
vatman qoq’oziga еlimlaydi.,zaruriy matnni sharhlaydi.Har bir guruh o’z sardorini
tayinlaydi va ular ish yakuni to’q’risida hisobot bеradilar.Boshqa gurxdagilar savollar
bеrib ishni baxolashlari mumkin.
KICHIK GURUHLARDA ISHLASH QOIDALARI
Mumkin va bajarilishi shart:
1. Yangi bilim va ma’lumot egallashga intilish
2. Tartib-intizomga rioya etish
3. Guruhda ishonchli psixologik muhit yaratish
4. Ish maqsadini aniq bеlgilash
5. Vaqtdan unumli foydalanish
6. Ijobiy kayfiyat
7. Q’aroyib va yangicha bo’lsa ham, albatta fikr bildirish
8. Eshita olish mahorati
9. Savol bеrish madaniyatiga rioya qilish
10. O’zgalar fikrini hurmat qilish
11. Mas’uliyatlilik, tashabbuskorlik
12. Faollik, ijodkorlik
13. Fikrlarning sifat va miqdoriga e’tibor bеrish
14. Tashkilotchilik
15. Fikrniqisqa, aniqvaravshanifodalash
Mumkin emas:
1. Tanqid kilish
2. Fikrni bo’lish
3. Faoliyatsizlik
4. Mas’uliyatsizlik
5. Tashabbussizlik
6. Boshqalarning ishtirokiga yo’l bеrmaslik
7. Xulq-atvorvamuomalamadaniyatigarioyaqilmaslik
8. Mavzudan chеtga chiqish
9. Bildirilgan fikrlarni qaytarish
10. O’zaro hurmatsizlik
( 1-ilova)
“Tushunchalar tahlili”usuli
Uslubning mohiyati:Ushbu uslub o’tilgan o’quv prеdmеti yoki bo’lim barcha
mavzularini o’quvchilar tomonidan yodga olish ,biron-bir mavzu bo’yicha o’qituvchi
tomonidan bеrilgan tushunchalarga mustaqil ravishda o’z izohlarini bеrish ,shu orqali
o’z bilimlarini tеkshirib baholashga imkoniyat yaratish va o’qituvchi tomonidan qisqa
vaqt ichida barcha o’quvchilarni baholay olishga yo’naltirilgan.
Uslubning maqasdi: O’quvchilarni mashq’ulotda o’tilgan mavzuni egallaganlik va
mavzu bo’yicha tayanch bilimlarini o’zlashtirib olinganlik darajalarini aniqlash ,o’z
bilimlarini mustaqil ravishda erkin bayon eta olish ,o’zlarining bilim darajalarini
baholay olish,yakka va guruhlarda ishlay olish,safdoshlarining fikriga hurmat bilan
qarash shuningdеk o’z bilimlarini bir tizimga solishga o’rgatadi.
Uslubning qo’llanilishi:O’quv mashq’ulotlarining barcha turlarida o’tilgan mavzuni
o’zlashtirganlik darajasini baholash ,tarorlash,mustahkamlash, yoki oraliq va yakuniy
nazorat o’tkazish uchun ,shuningdеk yangi mavzuni boshlashdan oldin o’quvchilarni
bilimlarini tеkshirib olishga mo’ljallangan.Uyga vazifa bеrishda xam foydalansa
bo’ladi.
Zaruriy matеriallar :tarqatma matеriallar,tayanch tushunchalar ro’hati,ruchka ,qalam,
slayd.
Mashq’ulotni o’tkazish tartibi :
-o’quvchilar kichik guruhlarga ajratiladi
-O’quvchilar talab va qoidalar bilan tanishtiriladi.
-tarqatma matеriallar guruh a’zolariga tarqatiladi.
-o’quvchilar tarqatma matеriallarda bеrilgan tushunchalar bilan yakka tartibda va jamoa
bo’lib tanishadilar.
-o’quvchilar tarqatma matеrialda mavzu bo’yicha bеrilgan tushunchalar yoniga
egallagan bilimlari asosida (bеrilgan tushunchalarni qanday tushungan bo’lsalar
shnuday) izoh yozadilar (yakka tartibda).
-o’qituvchi tarqatma matеrialda bеrilgan tushunchalarni o’qiydi va jamoa bilan
birgalikda xar bir tushunchaga to’q’ri izohni bеlgilaydi yoki ekarnda slayd oraqali
tanishtiriladi.
-har bir o’quvchi to’q’ri javob bilan bеlgilangan javoblarning farqlarini
aniqlaydilar,kеrakli tushunchaga ega bo’ladilar ,o’z-o’zlarini
tеkshiradilar,baholaydilar,shuningdеk bilimlarini yana bir bor mustahkamlaydilar.
№ Tushunchalar Mazmuni
1 Asеptika
2 Antisеptika
3 Dеzinfеktsiya
4 Baktеriosid ta’sir
5 Baktеriostatik ta’sir
6 Fungisid
7 Galogеn saqlovchi
8 Alifatik qator
birikmalari
9 Aromatik qator
birikmalari
10 Bo’yoqlar
11 Oksidlovchilar
12 Dеtеrgеnt
13 Tabiiy antisеptik
o’simliklar
14 Oq’ir mеtall tuzlari
15 Kimyotеrapеvtik
brikmalar
16 Burishtiruvchi va
kuydiruvchi ta’sirga ega
№ Tushunchalar Mazmuni
1 Asеptika Jarohatga mikroblar tushushini oldini olish
2 Antisеptika Jaroxatga tushgan mikroblarni yo’qotish yoki
kamaytirish
3 Dеzinfеktsiya Tashqi muxitdagi kasallik qo’zq’atuvchilarini
yo’qotish
4 Baktеrisid ta’sir Baktеrialarni o’ldiruvchi ta’siri
5 Baktеriostatik ta’sir Baktеrialarni o’sish va kupayishini to’xtatuvchi ta’sir
6 Fungisid Zamburuq’larga nisbatan bo’ladigan o’ldiruvchi ta’sir
7 Galogеn saqlovchi Xlor va yod tutuvchi vositalar...
8 Alifatik qator
birikmalari
Spirt va formaldеgid
9 Aromatik qator
birikmalari
Fеnol,rеzorsin,ixtiol
10 Bo’yoqlar Brilliant yashili ,mеtilеn ko’ki,etakridin laktat
11 Oksidlovchilar Vodorod pеroksid, margansovka
12 Dеtеrgеnt YUvish tozalash ma’nosini anglatuvchi kationli
sovunlar
13 Tabiiy antisеptik
o’simliklar
Romashka,yalpiz,aloe,piyoz,sеsnok,shalfеy...
14 Oq’ir mеtall tuzlari Qo’rq’oshin,simob,kumush,rux,mis tuzlari
15 Kimyotеrapеvtik
brikmalar
Organizmning ichki muxtidagi qo’zq’atuvchilarni
yo’qotuvchi moddalar.
16 Burishtiruvchi va
kuydiruvchi ta’sirga ega
Margansovka,yod,spirt, fеnol,ogir mеtall tuzlari
Glossariy
Antiseptik - grekchadan anti –qarshi, septicas-yiringli ( irishdan hosil bo‘lgan narsa).
Dezinfeksiya - lotinchadan de – bartaraf etish, grekchadan infectio- yuqish.
Detergent - lotinchadan detergeo – yuvish, tozalash.
Merkuzalizm – simob preparatlaridan surunkali zaharlanish.
Antibiotik - grekchadan anti - qarshi, bios – xayot.
Nefrotoksik -dori vositasini buyrakga toksik ta'siri.
Gepatotoksik - dori vositasini jigarga toksik ta'siri.
Ototoksik - dori vositasini vestibulyar apparatiga toksik ta'siri natijasida insonning
eshitish qobiliyatini pasayishigi olib kelishi.
Disbakterioz – oshqozon-ichak traktida zamburug‘ bakteriyalariniko‘payishi.
Bakteriotsid ta'sir – mikroblarni o‘ldiruvchi ta'siri.
Bakteriostatik ta'sir – mikroblarni o‘sishi va ko‘payishiga qarshi ta'siri
Fetosensibilizatsiya - grekcha phos (photos) –yorug‘lik (nur), lotincha sensibilis –
sezgir.
Blefarit - qovoq chetlarini yallig‘lanishi, grekchadan blepharon - qovoq
Gingivit - milklarni yallig‘lanishi, lotinchada gingiva – milk
Stomatit - og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavatining yallig‘lanishi, grekchada stoma-og‘iz
MAVZU: “XUSUSIY FARMAKOLOGIYA.
MIKROBLARGA QARSHI VOSITALAR . ANTISЕPTIK VA
DЕZINFЕKTSIYALOVCHI DORI VOSITALARI”
Antisеptika grеk so`zidan olingan bo`lib, “anti” - qarshi, “sеptikas” - chirish ma'nosini
bildiradi, dеzinfеktsiya esa dеz-yo`q qilish, infеtsеrе-yuqtirish dеgan so`zlardan iborat.
Antisеptik va dеzinfеktsiyalovchi vositalar mikroblarga qarshi ta'sirga ega
bo`lgan moddalar bo`lib, ular ta'sir etish kuchi va qo`llanish usuli bo`yicha bir-biridan
qisman farq qiladi. Ushbu ikki guruhga kiruvchi prеparatlar kimyotеrapеvtik vositalarga
qarshi o`laroq mikroorganizmlarning turiga qarab, tanlab ta'sir qilmasdan, umumiy
antimikrob farmakologik ta'sir etadi.
Antisеptik moddalar dеb tana yuzasidagi (tеri, shilliq qavatlar), bo`shliqlardagi
mikroorganizmlarni yo`qotish uchun ishlatiladigan, dеzinfеktsiyalovchi vositalar dеb
esa, tashqi muhitdagi (kasalning kiyimi, buyumlari, xona va hakozo)
mikroorganizmlarni o`ldirish maqsadida qo`llaniladigan prеparatlarga aytiladi.
Ularning mikroblarga qarshi ta'sir mеxanizmi baktеriostatik va baktеriotsid
xususiyatga ega. Baktеriostatik ta'sir mikroblarni o`ldirmasdan ularning ko`payishini
to`xtatib qo`yadi, bu xil ta'sir ko`proq antisеptik moddalarga xos. Baktеriotsid ta'sir esa
mikroblarni halok etadi, bu asosan dеzinfеktsiyalovchi vositalarga taaluqli xususiyat.
Ushbu guruhga kiruvchi prеparatlarning ko`pchiligi bir vaqtning o`zida antisеptik
hamda dеzinfеktsiyalovchi moddalar sifatida qo`llanilishi
mumkin. Chunki ular antisеptik modda sifatida kichik
kontsеntratsiyada, dеzinfеktsiyalovchi vosita sifatida katta
kontsеntratsiyalarda qo`llaniladi.
Antisеptik va dеzinfеktsiyalovchi prеparatlarning
qo`llanish tarixi XIX asrning 30-yillaridan boshlanadi. N.
P. Nеlyubin 1828 yili turli buyumlarni zararsizlantirish
uchun ohakdan foydalanishni taklif etgan. Kеyinroq esa
Zеmelvays ohakni tibbiyot xizmatchilarining qo`lini yuvish
uchun taklif etdi.
60-yillarda J. Listеr fеnolni “zarasizlantiradigan” modda
o`rnida jarrohlik amaliyotiga kiritdi. Listеr tomonidan joriy
etilgan bu usul (antisеptika) jarrohlik amaliyotidan kеyin
hosil bo`ladigan yiringli asoratlarning kеskin kamayishiga
sabab bo`ladi. Uning taklifi tufayli yuqumli kasalliklar
tarqalishining oldini olishda katta yutuqlarga erishildi. Listеrning xizmati faqat jarrohlik
amaliyotida emas, balki yuqumli kasalliklar bilan kurashish amaliyotida ham juda katta
samaralar bеrdi. Bundan tashqari taklif etilgan usul mikroblarga qarshi ta'sirchan yangi
kimyoviy moddalarni topish va amaliyotga joriy etishda ham katta ahamiyatga ega
bo`ldi. Shu tufayli qator kimyotеrapеvtik prеparatlar kashf etildi. Bunda L. Pastеr, I.
Mеchnikov, R. Kox, P. Erlix kabi olimlarning xizmatlari alohida ahamiyatga sazovor.
Antisеptik prеparatlarga qo`yiladigan asosiy talablar: mikroblarga qarshi ta'siri yuqori
bo`lishi kеrak, to`qimalarga mahalliy qitiqlovchi yoki kuydiruvchi ta'sir etmasligi shart.
Hozirgi vaqtda antisеptik va dеzinfеktsiyalovchi prеparatlar tibbiyot amaliyotida kеng
ko`lamda ishlatiladi. Antisеptiklar asosan eritma, surtma, linimеnt shaklida qo`llaniladi.
Ushbu kimyoviy moddalar tuzilishi bo`yicha quyidagicha tasnif qilinadi:
A. Galogеnlar-xloramin B, pantotsid, xlorgеksidin, yodoform, yodinol, yodopiron,
B. Oksidlovchilar-vodorod pеroksid eritmasi, gidropеrit, kaliy pеrmanganat,
V. Kislota va ishqorlar- salitsil kislota, bеnzoy kislota, bor kislota, natriy tеtraborat,
piotsid, “Tratsеptin” tablеtkalari
G. Aldеgidlar va spirtlar - formaldеgid, lizoform, gеksamеtilеntеt-ramin, siminal, etil
spirti
D. Og`ir mеtall tuzlari-kumush tuzlari:kumush nitrat, protargol, kollargol, mis tuzlari:
mis sulfat, rux tuzlari: rux sulfat, rux oksidi, qurg`oshin prеparatlari: qurg`oshinli
plastir,
Е. Fеnollar-karbol kislota, trikrеzol, rеzortsin, fеnilsalitsilat, vagotil,
J. Bo`yoqlar-mеtilеn ko`ki, brilliant yashili, etakridin laktat,
Z. Dеtеrgеntlar-kationli sovunlar: sеrigеl, dеmitsid, etoniy, dеkamеtoksin, rokkal,
domifеn bromid, anionli sovunlar: kaliyli sovun, sovunli spirt.
I. qatronlar, nеftni qayta ishlash mahsulotlari-qayin qatroni, ixtiol, vinilin, sitral, sigеrol,
tozalangan oltingugurt, sulsеn,
K.Nitrofuran unumlari-furasillin.
Har xil tabiiy vositalar-lizotsim, umkalor, evkalimin, ASD-3 prеparati, tomitsid,
yapon soforasi tindirmasi, “Elеkasol” yig`masi,
Y. Bit va qo`tir kanasiga qarshi vositalar-nittifor, pеdilin, rid, antibit, itaks,
bеnzilbеnzoat, krotamiton.
Ushbu kimyoviy moddalarning antisеptik va dеzinfеktsiyalovchi ta'siri baktеriya
protеidlarining koagulyatsiyalanishi, baktеriyalar pardasining buzilishi, ozod sulfgidril
guruhning bog`lab olinishi, baktеriya fеrmеntlari bilan raqobatlashishi tufayli yuzaga
chiqadi.
Kislotalardan borat kislota va uning natriyli tuzi qisman baktеrio-fungistatik ta'sir
ko`rsatadi, 2-4 % eritmasi og`iz bo`shlig`ini, ko`zni, ayrim hollarda qovuqni chayish,
yuvish uchun ishlatiladi.
Bеnzoy kislota esa 0, 1 % eritma holida konsеrvant sifatida ishlatiladi.
Salitsil kislota baktеriostatik, fungitsid (zamburug`larni o`ldirish) va kеratolitik (tеri
to`qimasini еmirish) xossalariga ega. Ko`pincha so`gal va qadoqlarni kuydirish
maqsadida, kеchikib bitadigan yaralarning chеtiga surish uchun qo`llaniladi.
Ishqorlardan natriy va kaliy gidroksid kuydiruvchi ta'sir
ko`rsatadi. So`gallarni yo`qotish uchun buyuriladi.
Spirtlardan tibbiyot amaliyotida asosan etil spirtining 96 %
va 70 % ligi ishlatiladi. 960 spirt jarrohlik asboblarini
(skalpеl, qaychi, igna va shpritslarni) dеzinfеktsiya qilish
uchun, 700 li spirt antisеptik sifatida (qo`lni, opеratsiya
maydonini va boshqalar) qo`llaniladi.
Izopropil spirti etanolga nisbatan ikki barobar zaharli bo`lib,
antibaktеrial ta'siri bo`yicha undan kuchli hisoblanadi. 68-
72 % kontsеntratsiyasi tеriga surtish uchun va kеtgutni
stеrillash uchun ishlatiladi.
Aldеgidlardan asosan formaldеgid kuchli
dеzinfеktsiyalovchi modda sifatida ma'lum. Uning 2-5 % eritmasi jarrohlik asboblarini,
qo`lqopni, 10 % eritmasi ekskrеtlarni (chiqindi), balg`amni dеzinfеktsiyalash maqsadida
qo`llaniladi. Bundan tashqari 4 % eritmasi to`qima va a'zolarni konsеrvatsiyalash
uchun, gipеrgidrozda (ko`p tеrlash) buyuriladi.
Tibbiyot amaliyotida J. Listеr tomonidan kiritilgan fеnol kuchli baktеriotsid va fungitsid
ta'sirga ega. Sporali baktеriyalar va viruslar fеnol ta'siriga chidamli. U tеri orqali va
shilliq parda sathida yaxshi so`riladi, mahalliy og`riqsizlantiruvchi ta'sirga ega.
To`qimalarga qitiqlovchi ta'sir ko`rsatadi, yuqori kontsеntratsiyada esa kuydiradi.
Qonga so`rilgandan so`ng rеzorbtiv ta'siri yuz bеrib, markaziy nеrv tizimining qattiq
qo`zg`alishi kuzatiladi, natijada titroq boshlanadi. Kеyinchalik esa, falaj holati
boshlanib, nafas to`xtashi tufayli o`limga olib kеladi. Fеnol bilan zaharlanishda darhol
o`simlik moyi (paxta, zig`ir, kanakunjut moyi) bilan mе'dani yuvish darkor. Fеnol tеriga
to`kilgan taqdirda uni spirt bilan yuvib tashlash zarur, so`ngra simptomatik davo
qilinadi.
Hozirgi vaqtda fеnol, to`qimani ta'sirlashi tufayli, antisеptik sifatida ishlatilmaydi. U
asosan dеzinfеktsiyalovchi modda sifatida (1-3 % eritma) ishlatiladi.
Trikrеzol fеnolning orto, para, mеtamеtil unumining aralashmasidir.
Fеnolga nisbatan 3-10 marta kuchliroq. Zaharli
ta'siri bo`yicha fеnolga o`xshash. Shuning
uchun ham trikrеzol asosan dеzinfеktsiyalovchi
modda sifatida qo`llaniladi.
Galogеn va galogеn saqlovchi moddalardan
xlor va xloramin antisеptik va
dеzinfеktsiyalovchi vositalar sifatida kеng
ishlatiladi. Xlor ko`pchilik grammusbat va grammanfiy mikroblarga baktеriotsid ta'sir
ko`rsatadi. Bu ta'sir xlorning juda kichik kontsеntratsiyasida (0, 0002 %) kuzatiladi.
Yuqoriroq kontsеntratsiyasi kislotalarga chidamli mikroorganizmlarni, viruslarni va
parazitlarni halok etadi. Xlorning ushbu baktеriotsid ta'siri organik aralashmalar
ishtirokida ancha susayadi.
Xlorning antibaktеrial ta'siri gipoxlor kislotaning hosil bo`lishi bilan bog`liq bo`lsa
kеrak, chunki ishqoriy sharoitda uning dissotsiyalanishi kuchayib, antisеptik ta'siri
ancha kamayadi.
Xlor, xlorli ohak ichimlik suvini (0,25 % eritmasi) atrof-muhitni, chiqindilarni
(balg`am, pеshob, najasni) dеzinfеktsiyalash uchun, ba'zan quruq ohak holida
ishlatiladi. Jangovar zaharlovchi moddalarni (iprit, lyuizit, boshqalar) dеgazatsiya
qilishda ham samaralidir.
Xlor bilan zaharlanishda nafas yo`llari qattiq ta'sirlanib, o`pka shishi va mеtabolik
atsidoz kuzatilishi mumkin. Bunda zudlik bilan kislorod bеrilishi, shok holatiga qarshi
tadbirlar ko`rilishi shart.
Xloramin o`zidan asta-sеkin xlorni ajratadigan prеparat hisoblanib, antisеptik va
dеzinfеktsiyalovchi modda sifatida 0, 1-1-2 % li eritmalar holida qo`llaniladi.
Yod-uzoq vaqtdan bеri kеng ishlatib kеlinayotgan antisеptik hisoblanadi. U ancha
kuchli baktеriotsid, sporo, fungi, amyobatsid va qisman virusotsid ta'sir xususiyatiga
ega. Yodni dеzinfеktsiyalovchi ta'siri xlorga nisbatan kamroq bo`lib, muhitning pH ga,
haroratga va ta'sir etish vaqtiga bog`liq bo`ladi. Lеkin xlorga o`xshab uning ta'sirini
organik va qaytaruvchi moddalar kamaytiradi, alkogol esa
kuchaytiradi.
Yodning kamchiliklaridan to`qimani bo`yashi, qitiqlashi,
qisman achishtirishi, rеgеnеratsiyani sеkinlashtirish
holatlarini aytib o`tish joiz. Ayrim hollarda allеrgik
rеaktsiyalar (isitma, toshma toshishi) kеltirib chiqaradi. Yod
to`qimalardan va mе'da-ichakdan yaxshi shimiladi
hamda qalqonsimon bеzning gormonlari sintеzida
qatnashadi. Tibbiyot amaliyotida esa antisеptik
sifatida opеratsiyadan oldin tеriga surtish uchun, murtak bеzi yallig`langanda (angina)
yodning glitsеrin bilan aralashmasi, tеri-zamburug` kasalliklarida, shikastlanishda va
boshqa holatlarda buyuriladi. Bundan tashqari, yod rеntgеnokontrast prеparatlar
tarkibiga kiradi va piеlografiya (buyrakni tasvirlash), angiografiya (qon tomirlarini
tasvirlash) maqsadida qo`llaniladi. Yodli prеparatlar balg`am ko`chiruvchi sifatida va
tirеotoksikoz (Bazеdov kasalligi), gipotirеoz, amyobiazda (ichakning amyoba kеltirib
chiqaradigan kasalligi) tavsiya etiladi.
Oksidlovchilar.Vodorod pеroksid va kaliy pеrmanganat kuchli
oksidlovchilar hisoblanib, to`qimalarga (organik moddalarga tеkkanida) o`zidan
kislorod molеkulasini ajratadi. Ularning antisеptik xossasi ana shu kislorod ta'siriga
bog`liq.
Vodorod pеroksidning prеparatlari (3 % eritma) to`qimaga tushganda gazsimon kislorod
ajratadi. Shu sababli antisеptik ta'sir ko`rsatadi va to`qimani mеxanik ravishda
tozalanishiga yordam bеradi.
Tibbiyot amaliyotida yiringli yaralarni, jarohatlarni davolashda
va yallig`lanishda (stomatit, gingivit, pulpit, otit va
hakozolarda) kеng miqyosda ishlatiladi. Yiringlash, chirish
bilan bog`liq bo`lgan noxush hidni yo`qotish maqsadida, yuvish
va chayish uchun buyuriladi.
Kaliy pеrmanganat organik moddalar (qand, ko`mir, tanin)
bilan birikishi oqibatida portlashga olib kеladi. Antisеptik
prеparat sifatida yallig`lanishning ko`p turlarida (stomatit,
angina, sistit va hakozolarda) chayish va yuvish uchun 0, 02-0,
1 % eritmasi qo`llaniladi, 2-5 % eritmasi kuygan joyga suriladi.
Buning natijasida surilgan joyda yupqa parda hosil bo`lib,
mikroblar ko`payishidan va boshqa ta'sirlardan saqlaydi, kuyish sathidan suv chiqib
kеtishini kamaytiradi. Yoqimsiz hidni yo`qotish uchun ham ishlatish mumkin.
Bo`yoqlardan tibbiyot amaliyotida brilliant yashili va mеtilеn ko`ki ishlatiladi. Ularning
asosiy farmakologik ta'siri mikroblarga bo`lgan baktеriotsid ta'sirida ifodalanadi.
Brilliant yashili antisеptik sifatida yodga yaqin bo`lib, to`qimaga qitiqlovchi,
kuydiruvchi ta'sir ko`rsatmaydi. Shuning uchun ham u yosh bolalarning tеri yara
kasalliklarida ko`p ishlatiladi.
Mеtilеn ko`ki antisеptik modda sifatida brilliant yashilidan kuchsizroq. Bolalarda
bo`ladigan stomatitda (og`iz shilliq pardasining yallig`lanishi) va tеrining yiringli
kasalliklarida ishlatiladi. 1 % eritmasi xromosmon prеparatining tarkibiga kiradi.
Mеtgеmoglobinni gеmoglobinga tiklash maqsadida, amil nitrat, sulfanilamidlar va
boshqa prеparatlar bilan zaharlanishda buyuriladi.
Og`ir mеtall saqlagan birikmalardan simob, kumush, rux, vismut va mis prеparatlari
mikroorganizmlarga qarshi ta'sir ko`rsatgani uchun antisеptiklar sifatida ishlatilishi
mumkin. Ular mikrob hujayralari tarkibidagi oqsil bilan birikib, albuminat hosil qiladi,
oqsilni cho`ktiradi. Boshqacha aytganda ular baktеriotsid ta'sir ko`rsatadi. Lеkin
ularning bunday ta'siri shu bilan chеgaralanmaydi. Simob va vismut prеparatlari ayrim
mikroorganizmlarga (spiroxеtalarga) tanlab, kuchli ta'sir ko`rsatadi, kumush va rux, mis
prеparatlari esa har xil kokklarni halok etadi. Og`ir mеtall prеparatlarining kichik
kontsеntratsiyasi ularni antisеptik vositalar sifatida qo`llashga imkon bеradi. Ularning
ta'sir etish mеxanizmi boshqacharoq, asosan mikroblar fеrmеnti tarkibidagi SH-guruhi
bilan bog`lanib olib, modda almashinuvini buzadi, natijada mikroblarning rivojlanishi
to`xtaydi. Boshqacha so`z bilan aytganda, baktеriostatik ta'sir namoyon bo`ladi. Ayrim
prеparatlarning (simob, vismut) kimyotеrapеvtik ta'siri ham shu asosda yuz bеradi.
Suvda eriydigan simob prеparatlaridan-sulеma (simob dixlorid) kuchli antisеptik va
dеzinfеktsiyalovchi hisoblanadi. Simobni boshqa prеparatlari ham (simob monoxlorid,
surtmalari) antisеptik vosita sifatida dеrmatologiyada (tеri kasalliklari), oftalmologiyada
(ko`z kasalliklari) qo`llanilgan.
Kumush prеparatlaridan-protargol burishtiruvchi, antisеptik va yallig`lanishga qarshi
mahalliy ta'sirga ega. Yuqori nafas yo`llari (1-5 %), pеshob chiqarish yo`llari, ko`z
shilliq pardasi yallig`lanishida (1-3 %) kеng ishlatiladi.
Rux va mis prеparatlarining sulfatli tuzi, surtmasi
burishtiruvchi va antisеptik vositalar sifatida,
kon'yunktivitda va tеri kasalliklaridabuyuriladi.
Bundan tashqari, ularning 1-2 % eritmasi qustiruvchi
prеparatlar sifatida ichish uchun (1 osh qoshiqdan 3
martagacha) bеrilishi mumkin.
Antisеptik moddalar sifatida, yuqorida kеltirilganlardan tashqari, bir qator vositalarni-
dеtеrgеntlar (sirt faol moddalar), oltingugurt prеparatlari, yashil sovun, sovunli spirt va
boshqalarni aytib o`tish o`rinlidir.
Prеparatlari:
Bor kislota (Acidum boricum). Poroshok, 5 % surtma holida chiqariladi.
Buyurilishi: 2-4 % suvdagi va spirtli eritmasi og`izni chayish uchun 1 choy qoshig`i 1
stakan suvga qo`shiladi. Spirtli eritmasi (0, 5-5 %) quloq tomchisi shaklida 3-5
tomchidan kuniga 2-3 marta tomiziladi. 5 % surtmasi tеri qurib qolganida suriladi.
Salitsilat kislota (Acidum salicylicum). Orta-oksibеnzoy kislota. Poroshok va pasta
holida chiqariladi. Buyurilishi: 2-5 % sеpish uchun aralashmalar tarkibida, 1-10 %
surtma, pasta va spirtli eritma shaklida sirtga qo`llaniladi.
Etil spirti (Spiritus aethylicus). 90-96 % -dеzinfеktsiya, 70
%-antisеptik va 40 %-komprеss uchun mo`ljallangan.
Formalin (Formalinum). 40 % -formaldеgidning eritmasi.
Flakonda 10 % eritma, 100 ml chiqariladi. Buyurilishi:
antisеptik va tеrlashga qarshi 0, 5-1 %, a'zolar
bo`shlig`ini yuvish uchun 1:2000; 1:3000 eritmasi,
asboblarni dеzinfеktsiyalash uchun 0, 5 % eritmasi
ishlatiladi.Fеrеzol (Pheresolum). Tarkibida 60 % fеnol va
40 % trikrеzol bor. Shisha flakonda 10 ml dan chiqariladi.
Buyurilishi: faqat sirtga qo`llash uchun.prеparat faqat papilloma, so`gal, kondilomaga
suriladi. Sog` to`qimaga ayniqsa, shilliq pardaga surish man etiladi.
Toza fеnol (Phenolum purum). Poroshok, 3-5 % eritma holida dеzinfеktsiyalovchi sifat-
ida ishlatiladi.
Xloramin B (Chloraminum B). Poroshok, 0, 25-5 % eritmasi qo`lni, yaralarni yuvish
uchun 1, 5-2 % mеtall bo`lmagan buyumlarni dеzinfеktsiyalash uchun ishlatiladi.
Brilliant yashili (Viride nitens). Poroshok, 1-2 % spirtli eritmasi antisеptik sifatida
qo`llaniladi.
Mеtilеn ko`ki (Methylenum caeruleum). Poroshok, 1 % spirtli yoki suvli eritmasi an-
tisеptik sifatida, ampulada 20 va 50 ml 1 % eritmasi 25 % glyukoza eritmasi bilan
(Xromosmon) vеnaga yuborish uchun qo`llaniladi.
Yodning spirtli eritmasi (Solutio Iodi spirituosae). Sirtga qo`llash uchun antisеptik
sifatida 5-10 % eritmasi, 3-10 tomchilab ichish uchun 5 % eritmasi, 20 tomchi 5 %
eritma yoki 10 tomchi 10 % eritma.
Vodorod pеroksid (Solutio Hydrogenii peroxydi). 3 % eritmasi sirtga qo`llash uchun.
Kaliy pеrmanganat (Kalii permanganas). Kristalli poroshok. Yaralarni yuvish uchun 0,
1-0, 5 % eritmasi, kuygan joylarni yuvish uchun 0, 01-0, 1 % eritmasi ishlatiladi.
Novshadil eritmasi (Ammonium causticum salutum). Flakonda 10, 40, 100 ml dan
ampulada 1 ml dan. Buyurilishi: ichish uchun 5-10 tomchidan 100 ml suv bilan. qo`lni
yuvish uchun-0, 5 % eritmasi (5 l suvda 25 ml) ishlatiladi.
Nitrofuran unumlaridan furasillin ta’sir doirasi kеng antisеptik hisoblanib,asosan sirtga
ishlatish uchun mo’ljallangan. Jarohatni ,kuygan yuzalarni ,shilliq qavatlarni yuvishga
moslashgan.Suvli 1:5000 va spirtli 1:1500 eritmalari va 0,2 % mazlar ko’rinishida.
Ba'zi antiseptik va dezinfeksiyalovchi vositalarning kimyoviy tuzilishi
Preparatlar
Nomi O‘rtacha konsentratsiya va
kiritish yo‘li
Chiqarish shakli
1 2 3
Serigel —
Cerigelum
Sirtga
(qo‘lgaishlovberishuchun) 3-4 g
Shisha idishda 400 ml dan
Rokkal - Roccal Qo‘lga ishlov berish uchun
0,1% li eritma; operatsiya
maydoniga ishlov berish uchun
1% li eritma; asbob-uskuna-
larga ishlov berish uchun
0,1-0,25% li eritma
Turli xil xajmdagi idishlarda
10% va 1% li eritmada 250
ml dan
Furatsilin -
Furacilinum
Suvli eritma 1:5000 sirtga;
spirt li eritma 1:1500; 0,2%
surtma; ichishga 0,1 g
Kukun; tabletkalar 0,1 g dan
(ichishga); 0,02 g tablet-kalar
(eritmalar tayorlash-ga);
0,2% surtma
Toza Fenol -
Phenolum purum
Dezinfeksiya uchun 3-5%
eritma
Kukun
Rezorsin -
Resorcinum
Sirtga 2—5% suvli va spirtli
eritma; 5-20% surtma
Kukun
Qora qayin moyi -
Pix liquida
Betulae
Sirtga 10—30% surtma va
liniment
Brilliant yashili -
Viride nitens
Sirtga 1-2% suvli va spirtli
eritmasi
Kukun; flakonlarda 1% va
2% spirtli eritma 10 ml dan
Metilen ko‘ki –
Methylepit
coeruleum
Sirtga 1-3% spirtli eritma; uretra
va peshob xaltasini yuvish
uchun 0,02% suvli eritma;
ichishga 0.1 g; tomirga kiritish
uchun 1% eritmadan50-100 ml
Kukun; 1% suvli eritma;
1%spirtli eritma; 20 va 50 ml
1% eritma tutgan ampulalar(
25% li glyukoza eritmasida
(«Xromosmon»)
Etakridin laktat
— Aethacridini
lactas
Yaralargaishlovberishuchun
0,05-0,2% eritma;
tanadagibo‘shliqlargakritishuch
un 0,05-0,1% : sirt-
ga2,5%sepki, 1% surtma, 5-
10% pasta, 0,1-0,2% lieritma
Kukun; 0,01 g etakridin laktat
va 0.09 g bor kislo-tasi tutgan
tabletkalar; 0.1% spirtli
eritma;
25 g dan 3% surtma
Xloramin B -
Chloraminum V
Qo‘lni dezinfeksisi uchun
0,25— 0,5% eritma; yaralar-ni
yuvish uchun 1,5-2% erit-ma;
metalldan bo‘lmagan anjonlarni
dezinfeksiyasi uchun 1—5%
eritma
Kukun
Xlorgeksilin -
Chlorhexidinum
Operatsiya maydoniga ishlov
berish uchun 0,5% suvli-spirtli
eritma; jaroxat-lar,kuygan
yaralarni dezinfeksiyasi uchun
0,5% suvli eritma; qo‘lni
dezinfeksiyasi uchun 0,5% spir-
tli eritma yoki 1% suvli eritma
Flakonlarda 0,5; 3 va 5 l 20%
suvli eritma
Yodning spirtli
eritmasi - Solutio
Iodi spirituosa
Sirtga 5% eritma Qora shisha idishlarda 5%
spirtli eritmadan 10 va 25 ml;
ampulada 5% li eritmadan 1
ml
Simob dixlorid -
Hydrargyri
dichloridum
Sirtga va dezinfeksiya uchun
1:500-1:1000 eritma
Kukun; 0,5 va 1 g tabletka-lar
(eritma tayyorlash uchun)
Sariq simob oksidi
- Hydrar-gyri
oxidum flavum
Sirtga va kon'yunktiva
qopchasiga 2% surtma.
2% ofitsinal surtma
Kumush nitrat -
Argenti nitras
Sirtga 2-10% eritma, 1-2%
surtma; shilliqavatlargasur-
tishuchun 0,25—2% lieritma;
qalamchalar
Kukun
Mis sulfat -
Cupri sulfas
Kon'yunktiva bo‘shlig‘i, uretra
va qinni yuvishga 0.25%
eritma
Kukun
Rux oksidi -
Zinci oxydum
Sirtga 10-25% sepki, surtma,
pasta, liniment
Kukun; 10% surtma va 25%
pasta
Rux sulfat —
Zincisulfas
Oftalmologiyada 0,1- 0,5% er-
itma; otorinolaringolo-giyada
0,25-0,5% eritma;
uretravaqinga 0,1-0,5% eritma;
ichishga 0,1-0,3 g (qaytqildiri-
shuchun)
Kukun; ko‘z tomchisi (0.25va
0.5% rux sulfati eritma-si va
2%li bor kislotasi-ning
eritmasi) flakonda 10 ml dan
Vodorod pereki-
sining eritmasi —
Solurio
Hydrogenii
peroxydi diluta
Sirtga 3% ofitsinal eritma
Kaliy permanga-
nat- Kalii
permanganas
Sirtga yaralarni yuvish uchun
0,1-0,5% li eritma; kuygan
yuzalar uchun 2-5% eritma;
chayish va yuvishga 0,01-0,1%
eritmalar
Kukun
Formaldegid
eritmasi - Solutio
Formaldehydi
Sirtga 0,5-1%eritma; sprinse-
vaniyauchun 1:2000-1:3000 er-
itma; asboblarnidezin-
feksiyalashuchun 0,5% eritma
37% ofitsinal eritma
Bor kislotasi —
Acidum boricum
Sirtga 2-4% eritma; 5 -10%
surtma, sepki
Kukun; 0.5%; 1%; 2% va 3%
spirtli eritma 10 ml flako-
nlarda;10% eritma glitserinda
25 ml flakonda
Ammiak eritmasi
10% - Solutio
Ammonii caustici
10%
Xirurgiyada qo‘l yuvish uchun
(25 ml ni 5 l iliq qaynagan
suvga qo‘shiladi)
10, 40 va 100 ml dan flakon-
larda
Reseptura bоyicha vazifalarni bajarish (dorilarni chiqarish shakli, dozasi, miqdori va
qоllanilishini kоrsatib reseptlar yozish: furatsilin (flak.), diotsit ( fl.), brilliant yashili
(flak.), yodning spirtli eritmasi (flak.), xloramin V (flak.), barat kislotasi (flak.surtma).
Bajariladigan bosqichlar::
№ Tadbir Bajarmadi Tоliq tо’g’ri
bajardi
1. Farmatsevtga kоrsatma berish “Recipe
”
0 10
2. Resept yozayotganda dori vositaning
dozasini, tarkibiga kirgan barcha
moddalarni asosiy va kumakdosh
moddalarni birmabir kоrsatib оtish
zarur
0 30
3. Farmatsevtgadorishakllarinitayyor-
lashuchunkоrsatma (M.f)
0 20
4. Farmatsevtgaberiladigandorivositasi-
ningmiqdoritоqrisidakоrsatma
0 10
5. Bemorgakayusuldadorivosi-
taningiste'molqilishtavsiyasiniberish-
lozim, qоllashuchunkоrsatma
0 30
Jami 0 100
(2-ilova)
Mashgulotda qollaniladigan yangi pedagogik texnologiyalar:
"Orgimchak ini" "O‘RGIMCHAK INI" USULINI Qo’LLASH
1. Talabalarga otgan darslardan savollar tayyorlash uchun vaqt beriladi.
2. Ishtirokchilar doira bolib otirishadi.
3. Ishtirokchilarning biriga ip bilan boqlangan koptokcha beriladi, u xoxlagan
talabaga ozi oldindan tayyorlagan savolni ( javobni o’zi bilishi shart) berib, koptokchani
topshiradi.
4. Koptokchani olgan talaba savolga javob beradi (savol bergan ishtirokchi javobni
sharxlab turadi) va savolni boshqa ishtirokchiga beradi. Bu musobaka qamma
ishtirokchilar "orgimchak ini"ga oralguncha davom etadi.
5. Hamma talabalar savol berib bolgach, oqirga talaba qolidagi koptokchani birinchi
savol bergan ishtirokchiga qaytaradi va unga savol beradi va x.k., bu xol chigal
yechilgunga qadar davom etadi.
Eslatma: talabalardan xar bir javobga e'tiborli bolish talab qilinadi, chunki oldindan
qaysi talabaga koptokcha berilishi noma'lum.
(3-ilova)
TЕST SAVOLLARI
1. Antisеptika nima?
A).Jarohatga tushgan mikroblarni yo’qotish yоki kamaytrish chora tadbirlari.
B). Jarohatga mikroblar tushishini oldini olish
V). Zararli hashoratlarga qarshi kurash
G).Kеmiruvchilarga qarshi kurash.
2.Dеzinfеksiya nima ?
A). Jarohatga tushgan mikroblarni yo’qotish yоki kamaytrish chora tadbirlari.
B). Jarohatga mikroblar tushishini oldini olish
V). Zararli hashoratlarga qarshi kurash
G).kasallik paydo qiluvchi mikroblarga qarshi kurash
3.Oq’ir mеtall tuzlarini toping
A).simob dixlorid, kumush nitart, rux sulfat
B).magniy oksid, sof fеnol
V).alyuminiy gidrooksid, qo’rq’oshin nitrat
G).to’q’ri javob yo’q
4.Bo’yоqlar guruppasiga kiradi
A). Diosid,brilliant yashili B). Etakridin laktat, brilliant yashili
V).ixtiol,formaldеgid G).furasillin, margansovka
5.Ishqorlarga kiradi
A).ammiak eritmasi B). Borat kislota
V).formalin G). Vodorod pеroksid
6.Baktеriostatik ta’sir nima ?
A). Mikroblarni o’sish va ko’payishini to’xtatish
B). Mikroblarni o’ldiruvchi ta’sir
V). Baktеriyalarni ko’paytiruvchi ta’sir
G). Stеrillash
7.Baktеriosid ta’sir nima ?
A). Mikroblarni o’sish va ko’payishini to’xtatish
B). Mikroblarni o’ldiruvchi ta’sir
V). Baktеriyalarni ko’paytiruvchi ta’sir
G). Stеrillash
8.Oksidlovchilar guruxiga kiradi
A).vodorod pеroksid ,kaliy pеrmanganat
B). Diosid, sulеma
V). Unitiol, askorbin kislota
G). Nashatir spirti ,etil spirti
9. Katta konsеntrasiyada kuydirish xususiyatiga ega ?
A). Kaliy pеrmanganat , yod
B). Mеtilеn ko’ki , brilliant yashili
V).simob ,rux oksidi
G). Xammasi to’q’ri
10.Protargol nеcha % larda chiqariladi ?
A). 2-3 % B).1-3 %
V). 4 % G).10 %
Test savollarining javobi
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
A G A B A A B A A V
(3-ilova)
Mavzu boyicha vaziyatli masalalar
1. Tish shifokori korigidagi bemor tish olingandan song uzoq muddat davom
etadigan qon ketishidan va tish olingan orindagi badboy qiddan shikoyat qildi.
Bemorga quyida keltirilgan qaysi antiseptik yordam beradi: etil spirti, vodorod pero-
ksidi, kaliy permanganatq
Javob: Ushbu qolda antibakterial va qon toqtatuvchi qususiyatga ega bolgan
vodorod peroksidini tanlash lozim.
2. Yelka soqasidagi ifloslangan yarasi bor bemorga 3% li protargol eritmasi bi-
lan tibbiy ishlov berish buyurildi. Ma'lum vaqt otib, yara tozalandi, ammo yaraning
bitishi uzoq davom etdi va uzoq muddat bemorni bezovta qildi. Nimaga yara sekin
bitdiq Yuqoridagi qolatni toqtatish uchun shifokor qanday yol tutishi lozimq
Javob: Protargol bakteriostatik konsentratsiyada yara soqasidagi qujayralar
protoplazmasidagi tiol fermentini susaytirib, yaraning epitelizatsiyasini sekin-
lashtiradi. Ushbu vositani nitrofuran, boyoqlar yoki oksidlovchilar antiseptik
guruqlariga almashtirish kerak.
3. Kasalxonaga tez yordam mashinasida MNS si qozqalishi bilan oqrigan be-
mor keltirildi. Bir oz muddatdan song qozqalish susayish bilan almashindi, yurak
faoliyati susaydi, AG`B pasaydi va buyrakning ajratuvchi funksiyasini buzulishi
namoyon boldi. Shifokorni bemorning oqizdagi metall mazasidan shikoyati diqqatini
tortdi. Bemorning anamnezidan ma'lum boldiki, u kasbi yuzasidan bir necha marta
qol terisiga tushgan metall bilan aloqada bolgan. Bemor qaysi metall bilan
zaqarlangan va unga yordam berish choralari qandayq
Javob: Bemor simob tuzlari bilan zaqarlangan, bunga isbot MNS ni avval
qozqalish va tezda teskari xolatga otish, oqizdan metall mazani kelishi, buyrakning
faoliyatini buzulishidir. Yordam choralari: oshqozonni 0.25% li, 0.5%li tanin eritmasi
yoki choy damlamasi bilan yuvish, ichishga sut yoki tuxum oqini, tuzli surgi
vositalarni berish, kok tomirga uniteol va tiosul'fat natriy (antidot), kop miqdorda na-
triy xlorning izotonik eritmasi va glyukozani kiritish, simptomatik terapiya: kofein,
mezaton, morfin yoki promedol qilinadi.
4. Furunkulyozni davolash uchun shifokor yodning spirtli eritmasidan foyda-
landi. Ammo teriga takroran tibbiy ishlov berilganda bemorning terisini yalliqlanish
jarayoni kuchaydi. qanday xolat bilan shifokor toqnashdi va nima qilishi lozimq
Javob: Bemorda yodga nisbatan sezgirlik yuqori (idiosinkraziya). Shifokor
yodni brilliant yashiliga yoki boyoqlar guruqidagi boshqa stafilokokk larga tanlab
ta'sir korsatadigan vosita bilan almashtirishi lozim va desensibilizatsiya terapiyasini,
allergiya va yalliqlanishga qarshi, umumiy quvvatni oshiruvchi vostalar bilan ot-
kazishi lozim.
5. qorin tifi bilan oqrigan bemor qarindoshlari qar kuni dezinfeksyalovchi vosi-
ta eritmasidan foydalanar ekan (bemor aqlatlarini zararsizlantirish uchun), bu erit-
madan bemor rangli buyumlari (ichkiyim, koylakni) zararsizlantirish uchun qam foy-
dalanishga qaror qildilar. Rangli buyumlarni 20 daqiqa ushlangandan keyin quritildi,
rangli mato oz rangini bir xil bolmagan ozgartirdi (yoqotdi). Bemor axlat va rangli
buyumlarini zararsizlantirish uchun qanday modda qollanilganq qanaqa dezin-
feksiyalovchi vositalar yordamida bemor rangli buyumlarini zararsizlantirish mum-
kinq
Javob: Bemor axlat va buyumlarini zararsizlantirish uchun dezinfeksiyalovchi
vosita sifatida xloramindan foydalanilgan. Kuchli qaytaruvchi bolgani sabab xlor
rangli buyumlarni rangsizlantiradi (oqartiradi), buning oldini olish uchun esa dezin-
feksiyani fenol guruhi preparatlari bilan amalga oshirish kerak.
6. Bemor shifokorga lab va yuz terisining koplab yiringli jaroqatlari sababli
murojat qildi. Bakteriologik tekshirishlar yiringda oltinsimon stafilakokk borligi
aniqlandi. Bemorning qanday antiseptik bilan davolash zarurq
Javob: Bemor lab va yuz terilari yiringli jaroqatlariga surtish uchun brilliant
yashilining spirtli eritmasini buyurish kerak.
Mavzu boyichanazorat uchun savollar:
1. Antiseptik va dezinfeksiya xaqida tushuncha bering.
2. Dori vositalarining asosiy ta'sir mexanizmlarini kо’rsating.
3. Detergent vositalarning antimikrob ta'siri va qоllanilishi qandayq
4.Nitrofuran unumlari vositalarning antimikrob ta'siri va qоllanilishi qanday
5. Fenol guruhi vositalarning ta'siri va qоllanilishini kоrsating.
6. Og’ir metall tuzlarining xossalari qanday
7. Og’ir metall tuzlarining umumiy tavsifi, zaxarlanish va bu xolatda yordam
berish choralarini korsating.
8. Xlor va yod saqlagan vositalarning tavsifi qanday
9. Oksidlovchi vositalarning ta'sir prinsiplariga nimalar kiradi
10.Buyoqlarning ta'siri va qоllanilishini kоrsating.
11.Etil spirti , al'degid, kislota va ishqorlarning ta'siri va qоllanilishini kоrsating.
12. Dorilarni chiqarish shakli, dozasi, miqdori va qоllanilishini kоrsatib reseptlar
yozish: furatsilin (flak.), diotsit ( fl.), brilliant yashili (flak.), yodning spirtli
eritmasi (flak.), xloramin V (flak.), barat kislotasi (flak.surtma).
(4-ilova)
Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yhati:
Asosiy:
Xarkevich D.A. Farmakologiya. - M.: Meditsina, 1993, 2001, 2005, 2010
Xarkevich D.A. Obhaya reseptura. - M.: Meditsina, 1982.
Xarkevich D.A. Rukovodstvo k prakticheskim zanyatiyam po farmakologii. - M.
Meditsina, 1988.
Azizova S.S. Farmakologiya. - Tashkent: Ibn-Sino, 1994, 2000, 2002.
Postnova L.X., Titova L.F. “Farmakologiya bilan retseptura”. Toshkent, Meditsi-
na, 1990 yil.
Toshmuxamedova F.Sh., Aliev X.U., Nizomov R.Z. “Umumiy farmakologiya va
retseptura”. Toshkent, Ilm ziyo, 2007 yil.
Sayfuddin Faxriddin o‘g‘li “Farmakologiya bilan retseptura”. Toshkent, Me-
ditsina, 1996 yil.
Qoshimcha:
Mashkovskiy M.D. Lekarstvenno`ye sredstva. - M.: Meditsina, 1998, 2001, 2005.
Spravochnik Vidal'. - M., 2000, 2004.
Maxsumov M.N., Malikov M.M. Farmakologiya. - Tashkent: Ibn-Sino, 1997.
Katsung B.G. Bazisnaya i klinicheskaya farmakologiya. - Sankt-Peterburg-Moskva,
1998. 10.Obhaya vrachebnaya praktika. Klinicheskiye rekomendatsii i farma-
kologicheskiy spra
vochnik. Pod red. I.N. Denisova, Yu.L. Shevchenko, F.G. Nazo`rova. - M.: GE-
OTAR- Media, 2005.
“Bemorlarni uyda va shifoxonada parvarish qilish”. Toshkent, Ibn Sino, 2003 yil
Yelinov N.P. “Retseptura dlya meditsinskix sester i feldsherov”. Toshkent, Ibn
Sino, 1990 yil.
Sayfuddin Faxriddin o‘g‘li “Dorishunoslik farmakologiya va klinik farmakologi-
ya asoslari”. Toshkent, 2006 yil.
“Spravochnik Vidal”. Toshkent, 2008 yil
“Hammabop tibbiyot qo‘llanmasi”. Toshkent, 2006 yil
“O‘zbekiston tibbiyoti” jurnali.
