Maurice Bucaille - Tevrat inciller Kurani Kerim ve Bilim ......Muhterem Dr. M. Bucaille,...

TEVRAT, ÝNCÝLLERKUR’ÂN-I KERÝM

ve BÝLÝM

Prof. Dr. MAURICE BUCAILLE

?????????????????? 1

Çaðdaþ Tabiat Bilimlerinin Vardýðý SonuçlarýnIþýðýnda Kutsal Kitaplarýn Ýncelenmesi

Önsöz ve Notlarla Fransýzcadan ÇevirenProf. Dr. Suat YILDIRIM

Marmara Üniversitesi

Ýlâhiyat Fakültesi

Öðretim Üyesi

?????????????????? 3

Tevrat , Ýnci l ler , Kur ’an-ý Kerim ve Bi l im4

TEVRAT, ÝNCÝLLER, KUR’ÂN-I KERÝM ve BÝLÝMEserin Orijinal Adý:

“La Bible, Le Coran et La Science”

Copyright © Iþýk Yayýnlarý, 2005Bu kitaptaki metin ve resimlerin, tamamýnýn ya da bir kýsmýnýn, kitabý yayýmlayan þirketin

önceden yazýlý izni olmaksýzýn elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayýt sistemi ile çoðaltýlmasý, yayýmlanmasý ve depolanmasý yasaktýr.

EditörZühdü MERCAN

Görsel YönetmenEngin ÇÝFTÇÝ

KapakÝhsan DEMÝRHAN

MizanpajSedat YAZILITAÞ

ISBN975-278-148-9

Yayýn Numarasý402

Basým Yeri ve YýlýÇaðlayan Matbaasý / ÝZMÝR Tel: (0232) 252 20 96

Nisan 2005

Genel DaðýtýmGökkuþaðý Pazarlama ve Daðýtým

Alayköþkü Cad. No: 12 Caðaloðlu/ÝSTANBULTel: (0212) 519 39 33 Faks: (0212) 519 39 01

Iþýk YayýnlarýEmniyet Mahallesi Huzur Sokak No: 5

34676 Üsküdar/ÝSTANBULTel: (0216) 318 42 88 Faks: (0216) 318 52 20

www.isikyayinlari.com

ÝÇÝNDEKÝLER

Birinci Baskýnýn Önsözü.............................................................. 11

Giriþ ..................................................................................................... 19

ESKÝ AHÝT

I. GENEL BAKIÞ ............................................................................35

Kitab-ý Mukaddes’in Menþei ............................................... 38

II. ESKÝ AHÝT’E DAHÝL KÝTAPLAR................................. 42

Tevrat veya Pentateuque...................................................... 46

Tarihî Kitaplar.......................................................................... 53

Nebevî Kitaplar ........................................................................ 55

Þiir ve Hikmet Kitaplarý ....................................................... 57

III. ESKÝ AHÝT ve ÇAÐDAÞ BÝLÝM................................... 60

Dünyanýn Yaratýlýþý................................................................. 62

Kâinatýn Yaratýlýþ Tarihi ile

Ýnsanýn Yeryüzünde Ortaya Çýktýðý Tarih..................... 69

Tufan..............................................................................................74

Ýçindeki ler 5

IV. KÝTAB-I MUKADDES METÝNLERÝNDEKÝ YANLIÞLAR KARÞISINDA HIRÝSTÝYAN BÝLGÝNLERÝNÝN TUTUMU.............................................79

V. SONUÇLAR............................................................................. 87

ÝNCÝLLER

I. GÝRÝÞ...............................................................................................91II. MAZÝYE AÝT BÝR HATIRLATMA ............................... 97

Yahudi-Hýristiyanlýk ve St. Paul (Pavlus) ......................97III. DÖRT ÝNCÝL KAYNAKLARI ve TARÝHLERÝ.....103

Matta Ýncili...............................................................................108Markos Ýncili ............................................................................114Luka Ýncili .................................................................................118Yuhanna Ýncili.........................................................................122Ýncillerin Kaynaklarý .............................................................126Metinlerin Hikâyesi ..............................................................132

IV. ÝNCÝLLER ve ÇAÐDAÞ BÝLÝM HZ. ÝSA’NIN SOY KÜTÜÐÜ ........................................139Hz. Ýsa’nýn Soy Kütükleri ....................................................140Metinlerin Tenkidî Ýncelenmesi ......................................148Çaðdaþ Tefsircilerin Açýklamalarý ...................................152

V. HÝKAYELERÝN ÇELÝÞKÝLERÝ ve TUTARSIZLIKLARI...........................................................154Haça Gerilme Hikâyeleri ....................................................154Yuhanna Ýncili’nde EucharistieEsasýnýn Bulunmamasý..........................................................155Hz. Ýsâ’nýn Diriliþinden Sonraki Zuhurlarý ..................159Hz. Ýsâ’nýn Göðe Çýkmasý ...................................................161Hz. Ýsâ’nýn Son Görüþmeleri..............................................164Yuhanna Ýncili’nin Paraklet’i ............................................164

VI. SONUÇLAR ..........................................................................170

KUR’ÂN ve ÇAÐDAÞ BÝLÝM

I. GÝRÝÞ.............................................................................................175II. KUR’ÂN METNÝNÝN SIHHATÝ

KUR’ÂN’IN YAZI ÝLE TESBÝTÝNÝN TARÝHÝ .......195III. GÖKLERÝN ve YERÝN YARATILMASI...................203

Tevrat Anlatýmýyla Farklýlýk ve Benzerlikler..............203Kur’ân, Göklerin ve Yerin Yaratýlýþýnda Art Arda Geliþ Sýrasý Belirlemez..........................................................208Kâinatýn Oluþumundaki Esas Geliþme Süreci veOnun, Âlemlerin Kurulmasýyla Sonuçlanmasý ..........210Kâinatýn Oluþumu Hakkýnda Çaðdaþ Bilimin Ulaþtýðý Bazý Sonuçlar..........................................214Güneþ Sistemi..........................................................................214Galâksiler...................................................................................215Galâksilerin, Yýldýzlarýn veGezegen Sistemlerinin Oluþumu......................................216Âlemlerin Çokluðu Fikri .....................................................218Yýldýzlararasý Madde ..............................................................219Yaratýlýþ Hakkýnda Kur’ân’dakiBilgilerle Karþýlaþtýrma .........................................................220Bazý Ýtirazlara Cevaplar ........................................................222

IV. KUR’ÂN’DA ASTRONOMÝ..........................................225A. Gök Hakkýnda Genel Düþünceler.............................226B. Gök Cisimlerinin Mahiyeti (Yýldýzlar, Gezegenler, En Yakýn Gök)..........................229C. Gökteki Nizam..................................................................233Ay’ýn Yörüngesi.......................................................................235Güneþin Yörüngesi.................................................................236Gece ve Gündüzün Art Arda Gelmesi..........................239D. Gökyüzü Âleminin Geliþmesi .....................................242Kâinatýn Geniþlemesi ...........................................................244E. Uzayýn Fethi........................................................................246V. YER........................................................................................250

A. Genel Kapsamlý Âyetler................................................250B. Suyun Deveraný ve Denizler .......................................253C. Yeryüzü Þekilleri ...............................................................261D. Dünya Atmosferi ..............................................................264

VI. BÝTKÝLER ve HAYVANLAR ÂLEMÝ........................268A. Hayatýn Kaynaðý...............................................................268B. Bitkiler Âlemi ....................................................................270C. Hayvanlar Âlemi..............................................................274

VII. ÝNSANIN ÜREMESÝ........................................................284Bazý Bilgilerin Hatýrlatýlmasý .............................................285Kur’ân’da Ýnsanýn Üremesi.................................................286Kur’ân ve Cinsî Eðitim.........................................................295

KUR’ÂN KISSALARI ve

KÝTAB-I MUKADDES KISSALARI

I. GENEL BAKIÞ..........................................................................303Kur’ân / Ýnciller Paralelliði ve Çaðdaþ Bilgiler ...........303Kur’ân / Eski Ahit Paralelliði ve Çaðdaþ Bilgiler ......305

II. TUFAN.......................................................................................306Tevrat’taki Tufan Kýssasý veOnun Ortaya Çýkardýðý Problemler ...............................306Kur’ân’daki Tufan Kýssasý....................................................308

III. HZ. MUSÂ’NIN MISIR’DAN ÇIKIÞI........................313Tevrat’a Göre Hz. Musâ’nýn Mýsýr’dan Çýkýþý ............314Kur’ân’a Göre Çýkýþ...............................................................316Kutsal Kitaplarda BildirilenlerinÇaðdaþ Bilgilerle Karþýlaþtýrýlmasý....................................3191. Kýssalarýn Bazý Ayrýntýlarýnýn ÝncelenmesiMýsýr’daki Ýbranîler ................................................................320 Mýsýr Felâketleri, Çýkýþ Güzergâhý...................................3232. Firavunlar Kronolojisi Yönünden Çýkýþ Olayý ......3243. II. Ramses Ýþkence Uygulayan Firavun,Mineptah ise Çýkýþ Olayýndaki Firavundur .................328

4. Kutsal Kitaplar Tarafýndan Çýkýþ SýrasýndaFiravunun Ölümünün Bildirilmesi ..................................3355.Firavun Mineptah’ýn Mumyasý......................................337

KUR’ÂN, HADÎS ve ÇAÐDAÞ BÝLÝM .......................341GENEL SONUÇLAR.................................................................351HADÎSLERLE ALÂKALI ZARURÎ BÝR AÇIKLAMA.....................................................355ATIFTA BULUNULAN ÂYETLER ÝNDEKSÝ..............371KARMA ÝNDEKS........................................................................378

BÝRÝNCÝ BASKININ ÖNSÖZÜ

Ýslâm hakkýnda yazan Batýlýlarýn çoðunun ona, müsteþriktarzýnda “dýþarýdan” bakýþlarýna alýþmýþ bulunuyoruz. AyrýcaHýristiyan misyonerlerin de Müslümanlarla ilgilenmeleri, çe-þitli olumsuz þekillerde tezahür etmiþ ve etmektedir. HýristiyanBatý insanýnýn, Ýslâm’ý olduðu gibi tanýmasýna, aþýlmasý zor,türlü engeller vardýr. Tarihten gelen, Hýristiyanlýðýn aleyhte-ki propagandalarýndan, sömürgecilik gibi siyasî ve iktisadî se-beplerden, genel olarak Müslümanlarýn yaþayýþlarýndan, top-lum halinde ve bütün kapsamýyla Ýslâm’ýn tatbik edildiði birülkenin bulunmayýþýndan, Müslümanlarýn çaðdaþ dünyadakietkinliklerinin azlýðýndan, Batýlýlarýn teknik üstünlüklerindenve ilmî gururlarýndan, müsteþriklerin -Ýslâm’ý tanýtýyor görü-nürken- anlayamayýp tahrif etmelerinden gelen vb. engeller.

Fransa’nýn tanýnmýþ tabiplerinden Prof. Dr. Maurice Bu-caille’in bütün bu mânialarý aþarak Müslümanlarýn -dahadoðrusu Allah’ýn- kutsal kitabý Kur’ân-ý Kerim’e yönelmesi,meslekî formasyonunu, özel bir ilgi duyduðu din alanýna tat-bik ederek semavî kitaplarý dikkatle inceleyip karþýlaþtýrmasýtakdire deðer.

Muhterem Dr. M. Bucaille, araþtýrmalarýnýn sonuçlarýný,Fransýzca orijinaline “La Bible, le Coran, et la Science” adý-ný verdiði, elinizdeki kitapta toplamýþ bulunuyor. Kitabýn tâliünvaný “Kutsal semavî kitaplarýn çaðdaþ tabiat bilimlerininýþýðý altýnda incelenmesi” adýný taþýyor. Birinci basýmý 1976yýlýnýn ikinci yarýsýnda yapýlan kitap, tahminlerin çok ötesin-de bir raðbet görerek 1978 Aðustos’una kadar altý defa basýl-

mýþtýr. Fransa gibi gayr-i müslim bir ülkede bu baþarý, hayretve hayranlýk uyandýrýcýdýr.

Yayýnevinin, kitabýn arka kapaðýnda yer alan tanýtma yazý-sýnda þunlarý okuyoruz: “M. Bucaille, din kitaplarýný tarafsýzbir incelemeye tâbi tutmak suretiyle hem Eski Ahit (Tevrat)hem de Ýnciller hakkýndaki birçok düþünceyi altüst ediyor. Zi-ra bu bütün içinde, Ýlahî vahye ait olanla, onlara sýzmýþ bulu-nan yanlýþlýklarý ve beþerî te’vil ve tahrifleri ayýrd ediyor (...)”

“Operatör olan M. Bucaille, sadece bedenleri deðil, ruhlarý dadikkatle incelemesine imkân hazýrlayan þartlarý yaþadý. Müslü-manca dindar yaþayýþýn varlýðýyla ve -Müslüman olmayanlarýnbüyük çoðunluðunun bilmemekte devam ettiði- Ýslâm’ýn çeþitliyönlerini tanýmakla, derinden derine etkilendi. Bu konuda dahafazla aydýnlanmak için tek çare olarak Arapça’yý öðrendi veKur’ân’ý inceledi. Kur’ân’ý incelerken onda, birtakým tabiatolaylarý hakkýnda, ancak çaðdaþ bilimin verebileceði imkânlarlaanlaþýlabilecek ifadeler bulunca hayretlere düþtü. Müteakibentek Tanrý’ya inanan dinlere ait kutsal kitaplarýn metinlerinindoðruluðu konusu üzerine eðildi, sonunda Tevrat ve Ýnciller ilebilimin sonuçlarýný karþýlaþtýrmaya giriþti. Gerek Yahudilik veHýristiyanlýðýn kutsal kitaplarý, gerek Kur’ân hakkýnda yapýlanbütün bu araþtýrmalarýn sonuçlarý bu kitapta açýklanmaktadýr.”

Yazara hâkim olan düþünceyi, -yani Kur’ân’ýn gerçekliðiniilmî yönden anlamayý- benimsemeyenler, haklý olarak çýkabi-lir. Bu düþünce, “bilimin vizesini almadýkça Kur’ân’a inanma-yýz” þeklinde anlaþýlýr, iman konusunda bilime mutlak hakem-lik vermek anlamýna gelirse, þahsen biz de bu üslûbu benimse-yemeyiz. Çünkü ilim, bazý gerçeklere ulaþmakla birlikte, ne deolsa, eþya ve olaylarý, belirli bir tavrýn açýklamasýný da sergile-mektedir. Varýlan sonuçlar, araþtýrcýnýn inancýyla ve tatbikolunan metotlarla ilgili olabilmektedir. Kaldý ki henüz bilinip

Tevrat , Ýnci l ler , Kur’an- ý Kerim ve Bil im12

bulunamayan birçok gerçeðin de olduðu anlaþýlýyor. FakatKur’ân’ýn hakikatten baþka bir þey ihtiva etmediðini, gerçek-lerden korkacak bir tarafýnýn bulunmadýðýný, hakiki ilminKur’ân’ýn ancak bir tefsiri olabileceðini ve Kur’ân’ýn kýyame-te kadar gelecek bütün insanlýða hitab ettiðini ortaya koymakþeklinde anlaþýlýrsa, (teorileri deðil) ilmî gerçekleri Kur’ân’aarzetmekte fayda görebiliriz. Meselâ, “Biz, onlara hem dýþ dün-yada hem de kendi nefislerinde, kudretimizin iþaretlerini gös-tereceðiz, tâ ki kendileri de onun gerçek olduðunu iyice bile-cekler.” (Fussilet sûresi, 53) mealindeki âyet-i kerime de buna de-lil teþkil eder. Çünkü “bilimin dini iptal ettiði” uydurmasý, buyolla iptal edilebilir. Bilimlerin, yeni nesilleri, inkâra yönelte-cek þekilde öðretildiðini göz önüne alýrsak, Ýslâmî teblið baký-mýndan da, bu usulün faydasýný reddedemeyiz.

Bu kitapta rastlanan bilgiler, baþka kitaplarda da kýsmenbulunabilir. Fakat Hýristiyan olarak yetiþmiþ, Batýlý bir bilimadamýnca, tarafsýz bir inceleme sonucunda yazýlmýþ olmasýbakýmýndan, deðiþik ve orijinal bir yönü bulunmaktadýr. Týpfakültesinde uzun zaman cerrahî bölüm baþkanlýðý yapmýþolan muhterem M. Bucaille Müslüman olmuþtur. Halen he-kimlik mesleðini icra etmektedir.

Kitap Fransa’da yayýnlanýr yayýnlanmaz, müellifle müþte-rek dostumuz olan muhterem Dr. Huseyn (George) Toche-port, bir nüshasýný bana göndererek Türkçe’ye tercüme edil-mesinden de memnuniyet duyacaðýný bildiriyordu. (HuseynTocheport, müellifin Týp Fakültesinden arkadaþý olup, yýllar-ca süren incelemelerinden sonra 55 yaþýnda iken 1974 sene-sinde Müslüman olmuþtur). Ýþlerimin yoðunluðu yüzündenuzun zaman tercümeye baþlayamadým. 14 Eylül 1978 tarihlibir mektupla müelliften tercüme hususunda müsaade rica et-tim. 21 Eylül 1978 tarihli cevabî mektubunda, kitabýna verdi-ðim deðerden dolayý mütehassis olduðunu, tercüme etmem-den memnun olacaðýný bildirmiþti. Ayný mektupta kitabýnýn

Bir inci Baskýnýn Önsözü 13

Arapça ve Ýngilizce tercümelerinin çýktýðýný ve her iki dile ya-pýlan tercümenin de tarafýndan kontrol edildiðini, Yugoslav-ya’nýn Sarajevo (Saraybosna) þehrinde de Boþnakçasýnýn he-nüz yeni yayýnlandýðýný, Endonezya ile Pakistan’daki tercüme-lerin ise devam ettiðini, ayrýca birçok ülke ve dilde de tercü-me teþebbüslerinin bulunduðunu haber veriyordu. Keza tercü-me esnasýnda bana kapalý gelen taraflar bulunduðu takdirde,açýklamak üzere kendisine yazabileceðimi de belirtiyordu. Ozamandan beri kendisiyle altý yedi mektup teati ettik. Bu ara-da bazý yerleri açýklamasýný rica ettim. Bunlarý izah ettiði gibi,5. ve 6. basýmdaki ilâveyi de gönderdi. Bütün bunlardan dola-yý muhterem müellife alenen teþekkür ediyorum.

Müellifin düþüncesini olduðu gibi aksettirmek gayesiyletercümede, metne azamî derecede baðlý kalýnmýþtýr. Meselâ,Ýslâmî metinler söz konusu olduðunda Uluhiyyet hakkýnda“Allah”, bunun dýþýndaki durumlarda ise “Tanrý” diye tercümeetmek bu baðlýlýktan ileri gelmiþtir. Yalnýz peygamberler(aleyhimüsselâm) hakkýnda saygý ifadesi olarak (Hz.) kýsalt-masý, aslýnda bulunmamakla birlikte tarafýmýzdan ilave edil-miþtir. MP kýsaltmasý, Batý’da din adamlarý için kullanýlmasýâdet olan “muhterem peder” anlamýna gelen tabirin yerinitutmaktadýr. Aslýnda bulunduðundan tercümede muhafazaedilmiþtir. Ý.Ö. “Hz. Ýsâ’dan önce”, Ý.S. ise “Hz. Ýsâ’dan sonra”anlamýnda kullanýlmýþtýr. Ýlgili yerlerin tercümesinde, ihtisassahiplerinin yardýmlarýna baþvurulmuþtur. Zaman zaman çe-þitli maksatlarla yapýlmasýnda fayda görülen açýklamalar,(mütercim) tarafýndan sahifenin altýna not olarak konulmuþ-tur. Kitabýn sonunda yer alan bölümde, hadisler hakkýnda an-laþýlmamýþ bir iddiayý tavzih ve tashih etmek gayesiyle koydu-ðumuz uzunca bir mütâlâadan dolayý, hem müellifin hem deokuyucunun bizi mazur göreceðini umuyoruz. Tercümede el-den gelen dikkat gösterilmekle beraber, vâki olabilecek hata-larý, bilenlerin göstermesi bizi memnun edecektir.


Bu eserin, ihtisas ehlinden ziyade, geniþ kitle için faydalýolacaðýna inanýyorum. Hakkýnda deðer hükmünü vermek üze-re muhterem okuyucuyu kitapla baþ baþa býrakmadan önce,memleketimizin ilim ve irfan hayatýna eserler kazandýrmayabaþlamýþ bulunan Türkiye Öðretmenler Vakfý’nýn deðerli ida-recilerine de, ilgilerinden dolayý teþekkürlerimi sunarým.

Suat Yýldýrým

Erzurum, 1981

Birinci Baskýnýn Önsözü 15

Sayýn Profesör Suat YILDIRIM

Üniversite Lojmanlarý, 5/23

Erzurum

Sayýn Profesör,

14 Eylül tarihli mektubunuzdan dolayý size teþekkür ede-rim. Yaptýðým çalýþmaya göstermiþ olduðunuz alâkadan müte-hassis oldum. Kitabýmý tercüme edeceðinize sevindim.(...)

Yapacaðýnýz tercüme için, son iki Fransýzca basýma dercet-tiðim tamamlayýcý notlarý ihtiva eden iki sahifelik fotokopigönderiyorum. Tercümenizde kullandýðýnýz Fransýzca nüsha-nýn son sahifesindeki basým tarihini gecikmeksizin bana bil-dirmenizden memnuniyet duyarým. Böylece ona göre çýkarýl-mýþ doðru-yanlýþ cetvelini size göndermem mümkün olur.Mânâsý size vâzýh gelmeyen bazý cümlelerde açýklamaya ihti-yaç hissederseniz, bunlarý açýklamaktan zevk alýrým.

(...) Samimi saygýlarýmýn kabulünü rica ederim sayýnprofesör.

M. Bucaille

Paris, 21 Eylül 1978

GÝRÝÞ

Allah’ýn birliðine inanan üç dinden her birinin, kendisinehas kutsal bir kitabý vardýr. Bu metinler, ister Yahûdi ister Hý-ristiyan veya Müslüman olsun, her mü’minin inancýnýn teme-lini oluþturur. Kutsal kitaplar, bu dinlerden her birine göre,ilahî vahyin maddî bir þekilde kaydedilmesinden ibarettir.Vahy, ilahî buyruklarý, bizzat Allah’dan alan Hz. Ýbrahim ileHz. Musâ’ya doðrudan doðruya vâki olmuþtur. Hz. Ýsâ ile Hz.Muhammed’e ise vahy, vasýta ile gelmiþtir. Hz. Ýsâ Rabb adý-na konuþtuðunu bildirmiþ, Hz. Muhammed ise, melekCebrâil tarafýndan teblið edilen vahyi, insanlara ulaþtýrmýþtýr.

Dinler tarihinin objektif verilerini göz önünde bulundur-mak yazýlý vahyin metinleri olarak Eski Ahit’i, Ýncilleri veKur’ân’ý, ayný durumda mütalâa etmeyi gerektirir. Fakatprensip olarak Müslümanlarca benimsenen bu tutum, bizimBatý ülkelerinin inananlarýnca paylaþýlmamaktadýr. Yahûdi-Hýristiyan anlayýþlarýnýn etkisinde kalan bu insanlar,Kur’ân’ýn vahyedilmiþ bir kitap niteliðini reddederler.

Her inanç topluluðunun kutsal kitaplar konusunda, ötekiiki topluluða karþý takýnmýþ olduðu tavýr, bu tür tutumlarýnneden ileri geldiðini açýklayabilir.

Kutsal kitap olarak, Yahûdilikte Ýbranca Kitâb-ý Mukad-des vardý. Bu, Hýristiyanlarýn elindeki Eski Ahit’den farklýdýr.

Hýristiyanlar, Ýbranca metinde bulunmayan bazý kitaplarý,ona eklemiþlerdir. Uygulamada bu fark, inanç konusunda faz-la bir deðiþikliðe yol açmamaktadýr. Ne var ki Yahûdilik, ken-disinden sonraki hiçbir vahyi kabul etmemektedir.

Hýristiyanlýk da bazý ilâveler yapmak suretiyle Ýbranca Ki-tab-ý Mukaddes’i kabul eder. Fakat insanlara, Hz. Ýsâ’nýn mis-yonunu tanýtmak için yayýlmýþ olan metinlerin hepsini kabuletmez.

Hýristiyan kilisesi, Hz. Ýsâ’nýn hayatý ve öðrettikleriniuzun uzadýya anlatan birçok kitap hususunda, son dereceönemli bir budama iþlemi gerçekleþtirmiþtir. Hýristiyanlýk,esas itibariyle, Yeni Ahit’de, resmî dört Ýncil’in dýþýnda her-hangi bir þey dercetmemiþtir. Bu din de Hz. Ýsâ’dan ve onunHavârîlerinden sonra vâki olan hiçbir vahye deðer vermez.Böylece o, Kur’ân’ý da bir kenara iter.

Hz. Ýsâ’dan altý asýr sonra gelen Kur’ân vahyi, hem ÝbrancaTevrat’ýn, hem de Ýncillerin bildirmiþ olduðu birçok hususu tek-rar ele alýr. Zira o, sýk sýk “Tevrat” ve “Ýncil”i zikreder.1 Kur’ânher Müslüman kendisinden önceki kitaplara inanmasýný farzkýlmaktadýr (4, 136). O, vahy târihinde, Allah’ýn resûllerinintuttuðu önemli yer üzerinde fazlaca durur. Hz. Nûh, Hz. Ýbra-him, Hz. Musâ, nebîler ve onlar arasýnda üst bir mevki verilenHz. Ýsâ, bu peygamberlerdendir. Hz. Ýsâ’nýn doðumu, Ýncillerdeolduðu gibi, Kur’ân’da da tabiatüstü bir olay olarak bildirilir. Bukitap, Meryem’e de çok özel bir yer ayýrýr. 19. sûrenin, onun adý-ný taþýmasý da, bunu açýkça göstermiyor mu?

Ýslâm hakkýndaki bu son bilgilerin, bizim Batý ülkelerindegenellikle bilinmediði görülmektedir. Nesiller boyunca onla-rýn, insanlýðýn dînî meselelerini öðrenme tarzlarý ve Ýslâm’aait her hususta bilgisiz býrakýldýklarý hatýrlanýrsa, buna þaþma-mak gerekir. “Muhammedî din” veya “Muhammedîler” þek-lindeki adlandýrmalarýn -hem de günümüze varýncaya dek-kullanýlýþý, zihinlerde þu yanlýþ kanaâti yerleþtirmek için deðil


1 Tevrat’tan: Kitab-ý Mukaddes’in ilk beþ kitabýný, yani Hz. Musa’ya ait olduðusöylenen Tekvin, Çýkýþ, Levililer, Sayýlar ve Tensiye kitaplarýný anlamak ge-rekir.

midir: “Ýslâm demek, -Hýristiyanlarýn kabul ettiði Tanrý’nýn-kendisiyle hiçbir ilgisi olmadýðý bir kimse tarafýndan yayýlmýþolan birtakým inançlar demektir.” Kültürlü çaðdaþlarýmýzýnbirçoðu, kelimenin tam anlamýyla Ýslâm vahyi üzerinde ge-rektiði gibi düþünmeksizin, Ýslâm’ýn felsefî, sosyal ve siyasîyönleriyle ilgilenmektedir. Bizâtihi Kur’ân’ý incelemeyi birtarafa býraktýrmak gayesiyle, Hz. Muhammed’in kendisindenönceki peygamberlerin kitaplarýndan faydalandýðý iddiasý, ke-sin bir gerçekmiþçesine kabul ettirilmek isteniyor.

Bâzý Hýristiyan çevrelerde, Müslümanlar hor görülmekte-dir. Ayný konuya tahsis edilmiþ Tevrat hikâyeleri ile Kur’ânkýssalarý arasýnda karþýlaþtýrmalý bir inceleme amacýyla bir di-yalog baþlatmaya çalýþýrken, bu konuda bir tecrübe edinmeimkâný buldum. Kur’ân’ýn incelenen konu hakkýnda ihtivaettiði hususlarý -sýrf bir tefekkür amacýyla da olsa- nazar-ý iti-bara almayý, bâzý Hýristiyanlarýn körü körüne reddettiklerinimüþâhede ettim. Kur’ân’a dayanmak, onlarca, neredeyse þey-tana müracaat etmek demekti!

Bununla beraber günümüzde, Hýristiyan dünyasýnda enyüksek düzeyde, köklü bir deðiþikliðin husûle geldiði gözük-mektedir. II. Vatikan Konsili’nin ardýndan yayýnlanan, Vati-kan’daki Hýristiyan Olmayanlarla Ýlgili Sekreterya’nýn, “Hý-ristiyanlarla Müslümanlar Arasýnda Kurulacak Bir Diya-log Ýçin Yöneltmeler” adlý bir kitabý (3. basýmý 1970’de ya-pýlmýþtýr), resmî tutumlardaki deðiþikliðin derinliðini ispatla-maktadýr. Hýristiyanlarý, Ýslâm hakkýnda uydurduklarý, “peþinhüküm ve iftirâlarla çirkinleþtirilmiþ veya geçmiþten kalanasýrlýk yanlýþ imajý” bir tarafa atmaya çaðýrdýktan sonra, Vati-kan Belgesi, “Hýristiyan eðitimi almýþ Batýnýn, Müslümanlarnezdinde kendisini suçlu kýlan geçmiþteki haksýzlýklarý itirafetmesi gerektiðini” vurguluyor. Hýristiyanlarýn Ýslâm hakkýn-daki “cebrî, þekilci, mutaassýp” vs. þeklindeki yanlýþ deðerlen-dirmelerini eleþtiriyor, ayný Tanrý’ya inanýldýðý üzerinde ýsrar-

21Giri þ

la duruyor. Kardinal Koenig’in 1969 yýlýnda Ýslâm Üniversi-tesi = El-Ezher’de verdiði resmî bir konferansta, bunu açýkla-masýyla oradaki dinleyicilerini, nasýl hayrette býraktýðýný ha-týrlatýyor. Kezâ, 1967 yýlýnda Vatikan Sekreteryasý’nýn, “ger-çek dinî bir deðer taþýyan” Ramazan orucunun sona ermesimünâsebetiyle, Hýristiyanlarý, Müslümanlara tebriklerinisunmaya çaðýrdýðýný hatýrlatýyor.

Papalýk ile Ýslâm arasýnda yaklaþma amacýna yönelen butür baþlangýçlarý, çeþitli münâsebetler ve onlarý müþahhaslaþ-týran birtakým temaslar izlemiþtir. Fakat basýn, radyo ve tele-vizyon yayýnlarý gibi haber kaynaklarý olduðu halde; Batýdünyasýnda cereyan eden bu derece önemli olaylardan haber-dar olan çok az kimse vardýr.

Nitekim Vatikan’daki Hýristiyan Olmayanlarla Ýlgili Sek-retarya baþkaný Kardinal Pignedoli’nin 24 Nisan 1974’deSuûdi Arabistan Kralý Faysal’a yaptýðý resmî ziyarete, gazete-ler çok az yer ayýrmýþlardý. 25 Nisan 1974 tarihli Le Mondegazetesi, bu ziyaretten birkaç satýrla bahsetmiþti. Bununla be-raber Kardinalin, Krala verdiði Papa VI. Paul’un mesajý birbaþka önem arz ediyordu. Zira bu mesajýnda Papa, “Ýslâmdünyasýnýn en yüksek otoritesi ünvânýyle, majesteleri Fay-sal’a, ayný tek Allah’a kulluk eden Ýslâm ve Hýristiyan dünya-larýnýn birliðine olan derin inancýndan ileri gelen kutsal tak-dirini” ifâde ediyordu.

Bundan altý ay sonra 1974 Ekim’inde Papa, Suûdî Arabis-tan’ýn Büyük Ulema Heyetini Vatikan’da resmen kabul et-miþti. Bu ziyaret, “Ýslâm’da insanýn kültürel haklarý” konu-sunda, Hýristiyanlarla Müslümanlar arasýnda bir görüþmeyevesile oldu. Vatikan’ýn gazetesi Osservatore Romano’nun 26Ekim 1974 tarihli nüshasý, bu tarihî olaya birinci sayfada ge-niþçe yer vermiþti. O kadar ki, gazetenin buna ayýrdýðý yer,


Roma’da toplanmýþ bulunan Baþpapazlar Sinodu’nun kapanýþgününe ait özetinden daha fazla idi.

Arabistan’ýn Büyük Ulema Heyeti, müteâkiben Cenev-re’deki Kiliseler Ökümenik Konseyi ile Strasbourg BaþpapazýMgr. Elchinger tarafýndan kabul edildi. Baþpapaz kendi ya-nýnda, katedralinde âlimleri öðle namazýný kýlmaya dâvet et-ti. Bu hâdisenin duyurulmasýnda, öyle anlaþýlýyor ki mesele-nin dikkat edilmesi gereken, dinî anlamýndan çok, gösteriþyönü rol oynamýþtýr. Her hâlükârda, bu tezâhürlerin delâletihakkýnda, kendilerine soru yönelttiðim þahýslarýn, çok azý bu-nun þuûruna erdikleri þeklinde cevap vermiþlerdir. Bizzatkendisinin “Ayný Tanrý’ya tapan Ýslâm ve Hýristiyan dünya-sýnýn birliðine dair taþýdýðý derin inançla harekete geçtiðini”bildiren Papa VI. Paul’ün, Ýslâm’a açýlma esprisi, muhakkakki iki din arasýndaki münasebetlerde tarihî bir dönem teþkiledecektir. Katolik Kilisesi’nin baþkanýnýn, Müslümanlar hak-kýndaki duygularýný hatýrlatmayý þahsen zarûrî görüyorum. Zi-ra az önce zikrolunan Vatikan Belgesi’nin de üzüntülerini be-lirttiði gibi, açýkça bir düþmanlýk esprisiyle eðitilmiþ olan Hý-ristiyanlarýn çoðu, ilke olarak Ýslâm lehindeki her türlü dü-þünceye muârýzdýrlar. Bundan hareket ederek onlar, Ýslâm’ýngerçek durumu hakkýnda tam bir bilgisizlik içinde kalmayadevam ederler. Ýslâm vahyi konusunda, mutlak sûrette yanlýþanlayýþlar taþýrlar.

Ne olursa olsun, Tanrý’nýn birliðine inanan bir dinin, her-hangi bir yönü inceleneceði zaman konuya, ayný hususta öbüriki dinin bildirdiklerinin mukayesesiyle yaklaþmak, tamamenyerinde bir davranýþ gözüküyor. Herhangi bir meselenin top-luca incelenmesi, ayrý ayrý etüt edilmesinden daha çok faydasaðlar. Dolayýsýyla kutsal kitaplarda ele alýnan bazý konularýn20. asýr biliminin verileriyle karþýlaþtýrýlmasý, istisnasýz olarakher üç dini de ilgilendirmektedir. Üstelik günümüzde madde-ciliðin saldýrýlarýyla hepsi birden tehdit edildiðinden, onlar

23Giri þ

saflarýný sýklaþtýrarak daha da saðlam bir blok oluþturmuþ de-ðil midirler veya böyle olmalarý gerekmez mi? Din ile biliminbaðdaþtýrýlamayacaðý iddiâsý, Yahudi-Hýristiyan inancýnýnyaygýn bulunduðu ülkelerde olduðu kadar, Ýslâm ülkelerindede -özellikle bilimsel çevrelerde- savunulmaktadýr. Konunun,bütünüyle incelenmesi, uzun mütâlâalarý gerektirir. Ancakben, konunun sâdece bir yönüne yaklaþmak istiyorum. O da,bizzat Kutsal Kitaplarýn, çaðdaþ bilimsel sonuçlarýn ýþýðýndaincelenmesidir.

Bu gâye de, birinci dereceden önemli olan temel bir mese-leyi ortaya koymaya zorlamaktadýr. Bugün elimizde olan me-tinlerin sýhhati, yâni asýllarýna uygunluk durumu nedir? Bu ko-nu da metinlerin yazýya geçirilmesini ve onlarýn günümüze ka-dar ulaþmasýný belirleyen þartlarýn incelenmesini gerektiriyor.

Kutsal kitaplarýn metin tenkidi bakýmýndan incelenmesi,bizim ülkelerimizde yakýn bir tarihte baþlamýþtýr. Kitab-ý Mu-kaddes’i, yâni Eski ve Yeni Ahit’i, inanan insanlar, yüzyýllarboyunca olduklarý gibi kabul etmekle yetinmiþlerdi. Onlarýokumak, olsa olsa, onlarý savunmak için bir incelemeye yolaçýyordu. Onlar hakkýnda en küçük bir tenkit tavrý takýnmak,büyük günâh sayýlýrdý. Onlar hakkýnda kolayca derli toplu birbilgi sahibi olmak imtiyazý, din adamlarýna ait idi. Din adamýolmayan Hýristiyanlarýn çoðu ise, sâdece âyin merâsimindeveya vaaz sýrasýnda seçilen parçalarý biliyorlardý.

Özel bir bilim dalý halinde kurulan metin tenkidi branþýsâyesinde, ortaya çýkan birçok önemli problemin keþfedilipaçýklanmasý mümkün olmuþtur. Fakat tenkitçi zihniyetle ha-zýrlandýðýný öne süren nice eser vardýr ki, onlarý okumak hayâlkýrýcý olmaktadýr. Çünkü bunlar, gerçek tefsir güçlükleriönünde, sýrf yazarýn karþý karþýya kaldýðý müþkilleri örtmekgayretkeþliðinden öteye geçmeyen, savunma yollu mütâlâala-ra yer vermektedirler. Bu durumlarda, kendi tefekkür gücünü


ve tarafsýzlýðýný koruyan kimsenin nazarýnda, yanlýþlar ve çe-liþkiler direnmekte devam eder. Mantýðý tamamen karþýsýnaalarak, kutsal kitabýn yanlýþlarla lekelenmiþ bazý metinlerini,ne pahasýna olursa olsun destekleyip haklý çýkarmaya yönelentutum karþýsýnda, teessüf etmekten baþka bir þey elden gelmez.Bu tutum, bâzý kültürlü akýllýlarýn, Allah inançlarýna son de-rece zararlý olabilir. Bununla beraber, tecrübe ispat ediyor ki,bazý kimseler bu tür çatlaklarý keþfetmeye kâbiliyetli iseler de,Hýristiyanlarýn büyük bir çoðunluðu bu çatlaklýklarýn varlýðý-ný hiç hesaba almamakta ve en basit bilim verileriyle dahiolan baðdaþmazlýklardan habersiz yaþamaktadýrlar.

Ýslâm’da ise, hadîsler, Ýncillerdekine tekâbül eden bilgilerihtiva eder. Hadîsler Hz. Muhammed’in sözlerinin mec-muâsýdýr ve iþlerinin naklinden ibarettir. Ýnciller de Hz. Ýsâhakkýnda, bundan baþka bir þey deðildirler. Ýlk hadîs mecmu-alarý, Hz. Muhammed’in vefatýndan sonraki ilk birkaç on yýliçinde yazýlmýþtýr.2 Nasýl ki Ýnciller de Hz. Ýsâ’dan sonraki bir-kaç on yýl zarfýnda yazýlmýþtýr. Her iki durumda da, geçmiþolaylar hakkýnda insanlarýn tanýklýklarý söz konusudur. Çok-larýnýn düþündüðünün tersine olarak, görülecektir ki resmîdört Ýncil, onlarda anlatýlanlara tanýk olan þahýslar tarafýn-dan yazýya geçirilmemiþtir. En doðru hadîs kitaplarý için dedurum, bundan farklý deðildir.

Karþýlaþtýrma bu noktada durmalýdýr. Bazý hadîslerin doð-ruluk derecesinin tartýþýlmýþ olduðu ve halen de tartýþýldýðýsöylenebilir. Hâlbuki Hýristiyanlýðýn ilk asýrlarýnda sayýsýz Ýn-ciller arasýnda sadece dördünün resmî ve geçerli olduðuna,nihaî olarak hükmedilmiþtir. Oysa birçok hususta, bu dört Ýn-cil bile birbirleriyle müteaddit çeliþkiler ortaya koymaktaydý.

25Giri þ

2 Bu iddia isabetsizdir, zira Hz. Peygamber’in (s.a.s.) hayatýnda hadîs yazan saha-biler bulunmuþtur. Ayrýca, hadîslerle ilgili bir açýklama, eserin sonunda yeralmaktadýr (Mütercim).

Kilise dört Ýncil dýþýnda kalan Ýncillerin gizlenmesini emret-miþti ki, onlara verilen Apocryphe (sahih olmayan, sahte) sý-fatý, bundan ileri gelmektedir.

Hýristiyanlýkla Ýslâm arasýnda, kutsal kitaplar yönünden,bir baþka temel fark da, Hýristiyanlýkta vahyedilmiþ ve anýn-da tespit edilmiþ metin bulunmadýðý halde, Ýslâm’ýn bu þartauygun olan Kur’ân’a malik olmasýdýr.

Kur’ân, Melek Cebrâil tarafýndan Hz. Muhammed’e tebliðedilip hemen yazýya geçirilen, ezberlenen ve namazlarda -veözellikle Ramazan ayýnda- okunan vahyin ifadesidir. Kur’ânbizzat Hz. Muhammed tarafýndan sûreler halinde bölünmüþve bunlar Peygamberin vefatýndan hemen sonra (Hilafeti,Peygamberin vefatýndan sonra, 12-24 yýllarý arasýnda olan)Halife Hz. Osman devrinde, bugün elimizde olan metni teþ-kil etmek üzere, bir araya getirilmiþtir.3 Hýristiyanlýktaki vahyise, Ýslâm’daki durumun hilafýna olarak, -Hýristiyanlarýn ço-ðunun tahayyül ettiklerinin tersine- vasýtalý bir þekilde nak-leden birtakým insanlarýn þahitlikleri üzerine bina edilmiþtir.Zira biz Hz. Ýsâ’nýn yaþadýðý zamana ait herhangi bir görgü ta-nýðýndan gelen hiçbir bilgiye sahip bulunmuyoruz. Hýristiyanve Ýslâm vahiylerinin metinlerinin asýllarýna uygunluk derece-si konusu, böylece ortaya konulmuþ oluyor.

Kutsal kitaplarýn metinlerini, bilimin verileriyle karþýlaþ-týrmak, her zaman için insaný düþündüren bir konu olmuþtur.

Önceleri, kutsal kitaplarla bilimi baðdaþtýrmanýn, kutsalmetnin gerçekliðini ispat için, zarurî bir unsur olduðu fikri sa-vunuldu. St. Augustin, ileride zikredilecek 82. mektubunda,bu ilkeyi kesinlikle ortaya koyar. Bundan sonra bilimin geliþ-tiði ölçüde kutsal kitapla bilim arasýnda aykýrýlýklar bulundu-

26 Tevrat , Ýnci l ler , Kur ’an-ý Kerim ve Bi l im

3 Bu iþ aslýnda Hz. Peygamber’in irtihalinden bir sene sonra Hz. Ebu Bekir dev-rinde yapýlmýþ, Hz. Osman devrinde imla ýslahý yapýlarak sûretleri çýkarýlmýþ,çoðaltýlmýþtýr (Mütercim).

27

ðunun farkýna varýlarak, bu tür yaklaþtýrmalarýn, artýk yapýl-masýna karar verildi. Böylece itiraf etmek gerekir ki, zamaný-mýzda kutsal kitap tefsircileriyle bilim adamlarýný zýtlaþtýrangergin bir durum meydana getirildi. Gerçekten, ilahî vahyinkesin bir þekilde yanlýþ olduðu belli olan bir hususu bildirdiðidüþünülemez. Bu güçlüðü çözümlemek için, bilimsel yöndenkabulü imkânsýz olan kutsal kitap pasajlarýnýn nakil bakýmýn-dan asýlsýz olduðunu kabul etmekten baþka mantýkî bir çareyoktur. Bu tür baðdaþtýrma yolu benimsenmedi. Tersine,metnin tamamlýðý anlayýþý, büyük inatla muhafaza edildi. Buda kutsal kitabýn gerçekliði konusunda tefsircileri, bilimselespri yönünden hiç de makbul olamayacak bir durum almayazorladý.

St. Augustin’in kutsal kitap için yaptýðý gibi, Ýslâm da kut-sal kitabýn verileri ile bilimsel gerçekler arasýnda uyumun ol-masý gerektiðini, baþlangýçtan beri göz önünde bulundurmuþ-tur. Ýslâm’ýn vahiyle gelen kitabýnýn, çaðdaþ dönemde incele-niþi de, bu tutumu gözden geçirmeye yol açmamýþtýr. Ýleridede görüleceði üzere Kur’ân, bilimin de ele aldýðý birçok konu-da söz söylemiþtir. Bunlar Kitab-ý Mukaddes’e nisbetle olduk-ça fazladýr: Kitab-ý Mukaddes’in, bilimi karþýsýna almasýna yolaçan sözlerindeki kýsa ve sýnýrlý ifade özelliðiyle, Kur’ân’ýn bi-limsel karakteri haiz olarak bildirdiði konularýn çokluðu, kýyasbile edilemez. Kur’ân’ýn bildirdiklerinden hiçbirisi, bilimselbakýþ açýsýndan herhangi bir itiraza mahal vermez. Bu incele-memizden çýkan baþlýca esasî sonuç budur. Kur’ân vahyi dý-þýnda kalan, Peygamberin sözlerini (hadislerini) derleyen ki-taplar için durumun, daha baþka olduðu ise, bu kitabýn sonun-da görülecektir. Zira, bazý hadisler, bilimsel yönden kabul edi-lebilecek durumda deðildirler. Böyle olan hadislerin, gerekti-ðinde nakil yönünden bir asla dayanmadýklarý ise, -Kur’ân’ýnher zaman bilime ve akla yönelmeyi emreden titiz ilkesine

Gir i þ

uyularak- ciddi incelemelere tâbi tutulmalarý sonucunda or-taya konulmuþtur.

Kutsal kitabýn herhangi bir sözünün, bilimsel yönden ka-bul edilebilir veya kabul edilemez niteliði hakkýndaki bu dü-þünceler, þu hususu açýkça belirtmeyi gerektirir. Ýyice bilin-melidir ki burada bilimin verilerinden söz edilirken, biliminkesin ve nihaî olarak ortaya koyduðu gerçekler kasdolunmak-tadýr. Bu mülâhaza, belirli bir dönem için, herhangi bir hâdi-seyi anlatmak hususunda yararlý olduðu halde, daha sonra ge-çersiz sayýlabilen ve bilimsel geliþmeye daha uygun olan birbaþka görüþe yerini býrakan açýklayýcý teorileri, konu dýþý bý-rakýr. Ben, burada sadece gelecekte artýk vazgeçilmesi müm-kün olmayan gerçekleri göz önünde bulunduruyorum. Bu bi-limsel gerçekler arasýnda, bilimin tamamlanmamýþ verileri deyer almakta ise de, bunlar, yanýlma tehlikesi olmaksýzýn kul-lanýlabilecek derecede, yeterli bir biçimde ispatlanmýþ bulun-maktadýrlar.

Meselâ, insanýn yeryüzünde ortaya çýkmýþ olduðu tarih,yaklaþýk olarak bile, bilinmemektedir; fakat Hýristiyan takvi-minin baþýndan (milattan), en az on bin yýl öncesine ait ol-duðunda hiçbir þüpheye mahal bulunmayan ve insanlara aitolan kalýntýlar keþfedilmiþtir. Dolayýsýyla, Kitab-ý Mukaddes’inTekvin babýnýn, insanýn baþlangýcýný (Hz. Âdem’in yaratýlýþý-ný) Ýsâ’dan 37 yüzyýl kadar öncesine yerleþtiren tarihe ve so-ya ait bilgilerini, bilimle baðdaþtýrmak mümkün deðildir. Bi-lim, gelecekte belki de, þimdiki tahminlerimizden daha ileritarihî tespitler getirebilir. Fakat onun 1975 yýlýnda, Yahûditakviminin öne sürdüðü gibi, insanýn yeryüzünde ilk olarak5736 yýl önce göründüðünü ispat edemeyeceðinden kesinlik-le emin olabiliriz; þu halde insanlýðýn yaþý konusunda Kitab-ýMukaddes’in verdiði bilgiler yanlýþtýr.


29

Bilimle yapýlan bu karþýlaþtýrma, kelimenin tam anlamýy-la dinî olan meseleleri, konu dýþý býrakmaktadýr. Meselâ, Al-lah’ýn kendisini Hz. Musâ’ya izhar ediþ biçimini yahut Hz.Ýsâ’nýn babasýz olarak dünyaya geliþini saran sýr konusunda,bilimin yapacaðý herhangi bir açýklama yoktur. Kaldý ki butür olaylar hakkýnda, kutsal kitaplar da, hiçbir maddî izahvermemektedirler. Bu inceleme, (haklarýnda -az veya çok-birtakým açýklamalar yaparak) kutsal kitaplarýn, son dereceçeþitli tabiî hâdiseler konusunda bize öðrettikleri hususlarý elealacaktýr. Bu iþi yaparken ayný konularda, öteki iki vahyin çe-kingen davranarak fazla bir þey söylememeleri ile Kur’ân vah-yinin, konularýn çeþitliliði yönünden zenginliðini de karþýkarþýya getirerek mukayese etmek gereklidir.

Kur’ân metninin çaðdaþ bilimin verileriyle uygunluk dere-cesini araþtýrýrken, hiçbir peþin hükme sahip olmaksýzýn tambir tarafsýzlýkla, önce Kur’ân vahyinin üzerine eðildim. Bazýtercümeleri sayesinde Kur’ân’ýn, tabiî olaylardan çokça bah-settiðini biliyordum, fakat Kur’ân’ýn bu yönü hakkýnda bil-diklerim, son derece yetersiz ve az idi. Ancak Kur’ân’ýn Arap-ça metnini çok dikkatli bir biçimde incelemek suretiyledir ki,bu konularýn dökümünü çýkarabildim. Bunun sonucu olarakKur’ân’ýn modern dönemde ilmî bakýmdan tenkit edilebile-cek hiçbir taraf ihtiva etmediðini kesin olarak kabule mecburkaldým.

Ayný tarafsýzlýkla, yine ayný incelemeyi Eski Ahit ile Ýncil-ler üzerinde de yaptým. Eski Ahit’i incelemede onun birincikýsmý olan “Tekvin” babýndan ileri geçmeye lüzum kalmadý.Zira, çaðýmýz biliminin saðlam bir þekilde ortaya koyduðu bi-limsel sonuçlarla baðdaþtýrýlmasý mümkün olmayan hususlar,bu kýsýmda yeterince bulunmaktaydý.

Ýnciller açýlýnca, daha ilk sayfada yer alan Hz. Ýsâ’nýn þe-ceresiyle, ciddi bir problemin içine girmiþ oluruz. Zira Mat-

Gir i þ

ta’nýn verdiði bilgi, bu konuda Luka’nýnki ile açýk bir çeliþkiarz eder. Üstelik Luka’nýn bildirdikleri, insanýn yeryüzündekitarihi bakýmýndan, çaðdaþ bilgilerle kesinlikle baðdaþmamak-tadýr.

Bu çeliþkilerin, yanlýþlýklarýn ve baðdaþmazlýklarýn varlýðý,bana göre, Allah’a imana, hiç de zarar verici nitelikte deðil-dir. Bu husustaki sorumluluk, insanlara aittir. Çünkü aslî me-tinlerin gerçek durumlarý, uydurmalarýn payýnýn ne kadar ol-duðu, insanlar tarafýndan kasýtlý olarak deðiþtirilen kýsýmlarýnmiktarý, keza farkýnda olmaksýzýn Kitab-ý Mukaddes’in maruzkaldýðý deðiþiklikler, bizce kesin bir biçimde bilinmemekte-dir. Günümüzde bizi alt üst eden husus þudur: Bu tür çeliþki-ler ve bilimin kesin bir þekilde ispatladýðý gerçeklerle uyuþmaz-lýklar karþýsýnda, bu metinleri inceleyen uzmanlar, bazen kas-den bunlarýn farkýna varmamýþ görünüyorlar, bazen de tutar-sýzlýklarýna deðindikleri halde, birtakým mantýk cambazlýkla-rýyla onlarý saklamaya giriþiyorlar. Matta ve Yuhanna Ýncille-rini ele alýrken, bazý büyük tefsircilerin uyguladýklarý, bu türsavunma yöntemlerinden örnekler vereceðim. Bu yanlýþlýkla-rýn veya edepli ve çekingen bir tavýrla “güçlük” diye adlandý-rýlan çeliþkilerin bu yöntemlerle gizlenmeye çalýþýlmasý, çok-ça baþarýyla sonuçlanmýþtýr. Bunca Hýristiyan’ýn, EskiAhit’teki ve Ýncillerdeki birçok pasajda bulunan ciddi tu-tarsýzlýklarý bilmeyiþi de, bundan ileri gelmektedir. Kitabýmý-zýn birinci ve ikinci kýsýmlarýnda, okuyucu, bunun açýk ör-neklerini bulacaktýr.

Okuyucu, üçüncü kýsýmda ise bilimin, bir kutsal kitababeklenmedik uygunluðunu görecek; günümüze kadar mu-ammâ sayýlmýþ, hatta anlaþýlmaz sanýlmýþ bazý Kur’ân âyetle-rinin, din dýþý çaðdaþ bilimin verileri sayesinde en iyi birþekilde açýklanmasýna þahit olacaktýr. Ýslâm nazarýnda din ilebilimin ikiz kardeþ telâkki edildiði bilinirse, bunda þaþýlacakhiçbir taraf kalmaz. Bilimsel geliþme, baþlangýçtan beri, Ýslâm


dininin emirlerinden sayýlmýþtýr. Bu emrin uygulanmasý,Ýslâm medeniyetinin yükselme döneminde, olaðanüstü birilmî geliþmeye yol açmýþtýr ki, bizzat Batý da, Rönesanstanönce bu kaynaktan beslenmiþtir. Kur’ân’ýn, þimdiye kadar an-laþýlmamýþ ya da yanlýþ yorumlanmýþ kimi âyetlerinin, bilim-sel geliþme sayesinde açýklanmasý, günümüzde, Kutsal kitap-larla bilimin karþýlaþtýrýlmasýnda çok ileri bir safhayý ortayakoymaktadýr.

31Giri þ

ESKÝ AHÝT

I. GENEL BAKIÞ

Eski Ahit’in Müellifi Kimdir?

Kendisine bu sorunun yöneltildiði birçok Eski Ahit oku-yucusu, ellerindeki Kitab-ý Mukaddes’lerinin giriþ kýsmýndaokumuþ olduklarý bilgileri tekrarlayarak cevap verirler; yanibu kitabýn Ruhulkudüs tarafýndan ilhama mazhar olan insan-lar tarafýndan yazýlmakla beraber tamamýnýn müellifinin yinede Tanrý olduðunu söylerler.

Kitab-ý Mukaddes hakkýnda bilgi veren yazar, okuyucusu-na, ya her türlü soruyu kesip atan bu kýsa hükmü bildirmekleyetinir yahut bu hükmü belirttikten sonra okuyucuyu uyar-mak için, aslî metine, insanlar tarafýndan sonradan bazý ay-rýntýlarýn eklenmiþ olabileceðine dair bir kayýt ilâve eder. Fa-kat bununla birlikte herhangi bir pasajýn münakaþalý duru-munun, oradan çýkan genel “hakikat”i deðiþtiremeyeceðinianlatmak ister. Kilise Otoritesinin teminatý altýnda olan bu“hakikat” üzerinde ýsrar edilir. Bu konularda Hýristiyanlaraaçýklama yapmaya yetkili tek merci olan Kilise Otoritesininise, Ruhulkudüs’ün himayesinde olduðu kabul edilir. Kilise,IV. asýr konsillerinden beri muteber kutsal kitaplarýn listesi-ni açýklamýþ ve Kanon denilen bu liste Florance (1441),Trente (1546) ve Vatikan I (1870) konsillerince teyit edil-miþtir. Birçok Papalýk genelgesinden sonra, yakýnlarda akde-dilen en son konsil, yani Vatikan II Konsili de üç yýl süren(1962-1965) ihtimamlý bir çalýþmadan sonra, vahiy konusun-da birinci dereceden önemli bir metin yayýnlamýþtýr. Kitab-ýMukaddes okuyucularýnýn büyük çoðunluðu, onun çaðdaþ ba-

sýmlarýnýn baþýnda bu teselli edici (kuvvet verici) bilgileri bu-lur, yüzyýllar boyunca verilmiþ olan sýhhat garantisi ile yetinirve bunun tartýþýlabileceðini bile pek düþünmez.

Fakat, din adamlarýnca yazýlýp geniþ kitleye hitap etmeyeneserlere müracaat edildiðinde, Kitab-ý Mukaddes’in metnininsýhhati meselesinin, önceden düþünüldüðünden daha da karý-þýk olduðu fark edilir. Meselâ, Kudüs Kitab-ý Mukaddes Oku-lu’nun idaresinde yapýlan ve ayrý ayrý fasiküller halinde ya-yýnlanan, Kitab-ý Mukaddes’in çaðdaþ Fransýzca tercümesinebaþvurulursa durumun çok farklý olduðu görülür ve Yeni Ahitgibi Eski Ahit’in de -þerh yazanlarýn gizlemedikleri- problem-ler ve itirazlara yol açan unsurlar ihtiva ettiði anlaþýlýr.

Ýmkân ölçüsünde tarafsýzlýkla hazýrlanmýþ birtakým özlüincelemelerde de açýk seçik bilgiler bulmak mümkündür.Prof. Edmond Jacob’un L’Ancient Testament (Eski Ahit) ki-tabý bunlardan biridir. Bu kitap, mükemmel bir biçimde top-lu bilgi vermektedir.

Edmond Jacob’un da ýsrarla belirttiði gibi, birçok kimse,baþlangýçta -bir tek metin olmayýp- müteaddit metinlerin bu-lunduðundan haberdar deðildir. Ý.Ö. 3. yüzyýla doðru, en azýn-dan üç türlü Ýbranca Kitab-ý Mukaddes metni vardý: Masso-rethique metni, bundan kýsmen tercüme edilen Yunanca me-tin ve Samiriye Tevratý. Hz. Ýsâ’dan bir asýr önce, bir tek me-tin tespit etmeye giriþilirse de, Kitab-ý Mukaddes metnininnihâî olarak tespiti için M.S. birinci asrý beklemek gerekecek-tir.

Eðer metnin bu üç þekli de elde olsaydý, karþýlaþtýrmaimkâný bulunacak ve belki de aslî metnin nasýl olduðu hakkýn-da bir fikir edinmek mümkün olacaktý, fakat maalesef bu hu-susta, azýcýk olsun bir fikre sahip deðiliz. Hz. Ýsâ’ya yakýn olanHýristiyanlýk öncesi bir devirden kalma Kumran maðarasýn-daki tomarlar, klasik metinle farklýlýklar arzeden Ý.S. 2. yüzyý-


37

la ait “On Emir”i ihtiva eden bir papirüs ve Ý.S. 5. yüzyýla aitbazý parçalar (Kahire’deki Geniza parçalarý) dýþýnda, Kitab-ýMukaddes’in bilinen en eski Ýbranca metni Ý.S. 9. asra çýk-maktadýr.

Septante metni, Yunan dilindeki ilk tercüme olmalýdýr.Ý.Ö. 3. yüzyýla ait olan bu tercüme, Ýskenderiye Yahudileri ta-rafýndan yapýlmýþtýr. Yeni Ahit yazarlarý da, ileride bu metnedayanacaklardýr. Bu metin Ý.S. 7. yüzyýla gelinceye dek otori-te sayýlacaktýr. Hýristiyan âleminde genel olarak kullanýlantemel Yunanca metinler, Vatikan’da Codex Vaticanus veLondra British Museum’da Codex Sinaiticus adlarý altýndamuhafaza edilen yazmalar olup her ikisi de Ý.S. 4. asýrdan kal-madýr.

St. Jerome, Ý.S. 5. asrýn ilk yýllarýnda, Ýbranca metinleriesas alarak Latince bir metni hazýrlamýþtýr. Bu nüshaya, dahasonralarý Ý.S. 7. yüzyýlda dünyanýn her tarafýna yayýlmasý se-bebiyle Vulgate4 adý verilir.

Sadece hatýrlatmak babýndan, kýsmî olan Aramca ve Sür-yanca (Peshitta) tercümelerini zikredelim.

Bütün bu tercümeler uzmanlara, bir bakýma, muhtelif me-tinlerin uzlaþtýrýlmasýyla hasýl olan “ortalama” metinleri teþkiletme imkânýný vermiþtir. Keza, Ýbranca, Yunanca, Latince,Süryanca, Aramca ve hattâ Arapça gibi muhtelif dillerdenmetinleri yan yana veren mecmualar da hazýrlanmýþtýr. Wal-ton’un meþhur Bible’i (Londra, 1657) böyledir.

Konuyu tamamlamak için þunu da ilâve edelim ki, farklýHýristiyan kiliselerinin Kitab-ý Mukaddes anlayýþlarý deðiþikolduðundan, onlarýn kabul ettikleri kitaplar da farklý olmuþ-

Eski Ahit

4 Bu kelime Latince’de “Yayýlmýþ olan nüsha” anlamýna gelmektedir. St. Jero-

me tarafýndan yapýlan bu tercüme Trente Konsili (1545-1563) tarafýndan

resmîleþtirilmiþtir (Mütercim).

tur. Bu kiliseler, þu âna kadar, ayný dildeki herhangi bir tercü-me hakkýnda, ayný fikirlere sahip deðildirler.5 Birçok Katolikve Protestan uzmanýnýn gerçekleþtirdiði ve tamamlanmaküzere olan ökümenik tercüme muhtemelen ortak bir metin ge-tirecektir.

Böylece, Eski Ahit metninde insan eliyle yapýlmýþ deðiþik-liklerin payý, oldukça büyük görünüyor. Bir nüshadan öbürnüshaya, bir tercümeden öbür tercümeye, vaki olan sayýsýz ta-sarruflarla, iki bin yýldan fazla bir zaman boyunca, aslî met-nin uðramýþ olduðu deðiþikliklerin vardýðý boyutlar, zahmetçekmeksizin anlaþýlýyor.

Kitab-ý Mukaddes’in MenþeiKitab-ý Mukaddes, kitaplar mecmuasý olmadan önce, fi-

kirlerin intikali için zarurî bir unsur olan beþer hafýzasýndanbaþka dayanaðý olmayan bir halk rivâyeti idi. Bu rivâyet ma-kamla okunuyordu.

E. Jacob’un yazdýðýna göre: “Her millet baþlangýç safhasýn-da makamla bir þeyler okur. Baþka yerde olduðu gibi Ýsrail’dede nesirden önce þiir mevcut olmuþtur. Kendi tarihinin þart-larýyla, ümitsizlik çukurlarýna düþtüðü gibi, heyecanýnýn dazirvesine yükselen, nazarýnda her þeyin bir anlamý olduðun-dan, karþýlaþtýðý her durumu kuvvetle yaþayan Ýsrail pek âlâve pek çok teganni etmiþ ve naðmesine büyük bir anlatým çe-þitliliði vermiþtir.” Birçok vesile ile teganni ediliyordu. E. Ja-cob, Kitab-ý Mukaddes’te yer alan parçalarla birlikte, onlarýnsöyleniþ vesilelerini de sýralamaktadýr: Yemek naðmeleri, ha-sat bitimini kutlama naðmeleri, yapýlan iþe refakat eden nað-meler (Ünlü Kuyular þarkýsý gibi. Sayýlar, 21/17), NeþidelerNeþidesi’nde olduðu gibi düðün naðmeleri, mâtem naðmele-

38

5 Yani ayný dili konuþan farklý mezhepten olan kimseler, ayný tercümeyi deðil,mezheplerine göre yapýlmýþ ayrý ayrý tercümeleri okumaktadýrlar (Mütercim).

Tevrat , Ýnci l ler , Kur ’an-ý Kerim ve Bi l im

ri, Kitab-ý Mukaddes’te çok fazla olan savaþ türküleri gibi.Bizzat Yahve’nin yönettiði bir kutsal savaþýn sonunda, Ýsra-il’in Yahve tarafýndan idare edilmiþ zaferini yücelten Debo-rah Neþidesi de (Hâkimler, 5/1-32) bunlardan biridir: Ahitsandýðý hareket ettiðinde Musâ diyordu: “Kalk Yahve, kalk kidüþmanlarýn daðýlsýn! Senden nefret edenler senin yüzünügörerek kaçsýnlar!”

Peygamberlerin Allah tarafýndan görevlendirildikten son-ra insanlara ulaþtýrdýklarý buyruklar, bu safhada henüz mesel-ler ve vecizeler (Meseller Kitabý, Tarihî Kitaplar Vecize veMeselleri), dua veya beddua formülleri ve kanunlar þeklinde-dir. E. Jacob’un kaydettiðine göre bu sözler ya aile geleneði yo-luyla veya mâbetler aracýlýðý ile, Allah’ýn “seçtiði milletin” ta-rihinin rivâyeti þeklinde aktarýlýyordu. Yotam’ýn masalýndagörüldüðü üzere (Hâkimler, 9/7-21) rivâyet çok geçmedenmasala dönüþmüþtür. Bu masalda aðaçlar kendilerine kralmesh etmek için yola düþerler ve sýrasýyla, zeytin aðacýna, in-cir aðacýna, üzüm asmasýna ve karaçalýya hitap ederler.

Bu da E. Jacob’a “... Uydurmacý fonksiyonla harekete ge-çen rivâyet, tarihi iyi bilinmeyen konular ve devirler husu-sunda sýkýntýya düþmedi.” diye yazmak ve þu sonucu çýkarmakimkânýný verir:

“Muhtemelen Eski Ahit’in Hz. Musâ ve daha önceki pey-gamberler hakkýnda anlattýklarý, olaylarýn tarihî cereyanýnaancak yaklaþýk olarak uymaktadýr. Fakat, daha sözlü rivâyet-ler aþamasýnda bile, râvîler, onlarýn arasýndaki muhtelifolaylarý birbirine baðlamak için, çok sayýda çekicilik ve ha-yal unsurunu seferber etmeyi becermiþler; böylece dünyanýnve insanlýðýn baþlangýcýnda olup bitenleri, tenkitçi zekâlariçin yeterince ihtimal dahilinde sayýlabilecek bir tarih þek-linde sunmayý baþarmýþlardýr.”

39Eski Ahit

Yahudi milletinin Kenân’da yerleþmesinden sonra, yaniÝ.Ö. 13. asýr sonlarýnda, geleneði korumak ve intikal ettirmekamacýyla yazýnýn kullanýldýðýný düþünmek için her türlü sebepvardýr. Fakat bu iþte, onlarýn nazarýnda en sürekli olmayalâyýk olan hususta, yani dinî hükümlerde bile tam bir titizlikuygulanmýyordu. Dînî hükümlerden yazýsý bile Allah’a izâfeedilen On Emir, Eski Ahit’te, iki rivâyetle nakledilmektedir:Çýkýþ (20, 1-21) ve Tesniye (5/1-30). Ýki rivâyetin rûhu aynýise de, farklýlýklar da meydandadýr. Önemli bir malzeme tes-piti endiþesi vardýr. Mukaveleler, mektuplar, þahýs adlarý(Hâkimler, þehirlerdeki yüksek rütbeli memurlar, soy kütüðülisteleri), takdime listeleri, ganimet listeleri. Böylece, bizim þuanda elimizde bulunan kitaplara esas teþkil eden eserlerin ni-haî olarak kaleme alýnmasýný saðlayan arþiv malzemeleri mey-dana geldi. Keza her kitapta çeþitli edebî türler karýþýmý orta-ya çýktý. Bu karýþýk ve tuhaf malzemelerin bir araya toplanmýþolmasýnýn sebeplerini araþtýrmak, iþin uzmanlarýna düþer.

Baþlangýçta sözlü rivayete dayanan ve Eski Ahit’ten ibaretolan bu tutarsýzlýklarla dolu bütünün oluþma sürecini, ilkelbir edebiyatýn doðuþu sýrasýnda, baþka iklimlerde ve baþka za-manlarda rastlanabilecek durumlarla karþýlaþtýrmak ilginçolacaktýr.

Örnek olarak Franc’lar krallýðý döneminde, Fransýz edebi-yatýnýn doðuþunu ele alalým. Ayný sözlü intikal, baþlangýçtabüyük olaylarý kaydetmeðe yönelmektedir. Bunlar, ekseriyaHýristiyanlýðýn savunulmasý sebebiyle yapýlan savaþlar, dahasonraki asýrlarda halk þairlerinin, vakanüvislerin ve dönem-lere ait tarih yazarlarýnýn kendilerinden yararlanacaklarýkahramanlarýn rol aldýklarý çeþitli dramlardýr. Böylece miladî11. yüzyýldan itibaren, gerçekle efsanenin birbirine karýþtýðýve bir kahramanlýklar zincirinin ilk anýtýný meydana getire-cek olan yiðitlik destanlarý doðacaktýr. Bunlarýn içinde enünlüsü Chanson de Roland’dýr. Roman haline getirilmiþ bu


destanda, Ýspanya’ya yaptýðý bir seferden dönerken ÝmparatorÞarlman’ýn artçý komutaný olan Roland, büyük bir savaþ ola-yýnda ihtiþamla karþýmýza çýkmaktadýr. Roland’ýn fedakârlýðý,hikâyenin ihtiyacý dolayýsýyla uydurulmuþ bir sahne deðildir.Bu olay 15 Aðustos 778’de gösteriliyor; gerçekten, Basquedaðlýlarýnýn bir hücumu söz konusuydu. Bu noktada edebîeser, efsaneden baþka bir þey deðildir; onun tarihî bir temelivarsa da, tarihçiler tarafýndan harfiyen alýnamaz.

Kitab-ý Mukaddes ile böyle bir din dýþý edebiyatýn doðuþuarasýnda kurulan bu paralellik, gerçeðe çok uygun görünüyor.Bu paralellik -Tanrý fikrini kasten reddeden birçok kiþininyaptýðý gibi- bugün elimizde bulunan Kitab-ý Mukaddes met-nini, bütünüyle efsane koleksiyonlarý dehlizine atmayý amaç-lamaz. Yaratmanýn gerçek olduðuna, Allah tarafýndan Hz.Musa’ya buyruklarýn verildiðine, meselâ kral Hz. Süley-man’ýn zamanýnda olduðu gibi, insanlarýn iþlerine Allah’ýnmüdahalelerine pek âlâ inanýlabilir, bu olaylarýn özünün bizebildirildiði düþünülebilir. Fakat baþlangýçtaki sözlü rivayetinyazýya çekilmesinde insanlarýn paylarý son derece fazla oldu-ðundan, tasvir edilen hususlarýn ayrýntýlarýnýn titiz bir eleþti-riye tâbi tutulmasý gerektiði de aslâ gözden uzak tutulmama-lýdýr.

41Eski Ahit

II. ESKÝ AHÝT’E DAHÝL KÝTAPLAR

Eski Ahit, çeþitli türlerde ve farklý uzunluklarda olup; söz-lü rivayetten hareket edilerek, dokuz asýrdan fazla bir zaman-da, müteaddit lisanlarda yazýlmýþ olan eserler külliyâtý de-mektir. Bu eserlerin çoðu, bazen birbirinden çok uzak dönem-lerde, olaylara ya da özel zaruretlere baðlý olarak düzeltilmiþve tamamlanmýþtýr.

Muhtemelen bu zengin edebiyatýn ortaya çýkmasý, ÝsrailKrallýðýnýn baþlarýnda, Ýsâ’dan önce 11. asra doðru olmuþtur.Bu dönem kralýn çevresinde bulunup, faaliyetleri yazýya inhi-sar etmeyen, birtakým kültürlü kiþilerden ibaret olan “katip-ler” kitlesinin zuhur ettiði bir dönemdir. Geçen bölümde zik-rolunan ve yazýya geçirilmesinde özel bir gaye ve fayda bulu-nan, az sayýdaki kýsmî ilk metinler, bu dönemden kalmýþ ola-bilirler. Yukarýda zikrettiðimiz bazý neþideler, Hz. Yakub’unve Hz. Musâ’nýn Allah’tan naklen söyledikleri sözler, OnEmir ve genellikle henüz hukuk teþekkül etmeden dînî bir ge-lenek kuran teþriî metinler. Bütün bu tür metinler, EskiAhit’in muhtelif kitaplarýnda, þuraya buraya daðýlmýþ parça-larý teþkil ederler.

Hz. Musâ’ya nisbet edilen ilk beþ kitabýn temel unsurunuoluþturacak olan Pentateuque’ün Yahvist6 metninin yazýlma-sý, biraz daha sonra, muhtemelen Ýsâ’dan önce 10. asýrdadýr.Daha sonra bu metne Elohist7 ve Sacerdotale8 denilen6 Tanrý bu metinde Yahve diye adlandýrýldýðý için metine de bu ad verilmiþtir.7 Tanrý bu metinde Elohim diye adlandýrýldýðý için metine de bu ad verilmiþtir.8 Bu metin Kudüs Mabedindeki din adamlarýndan gelen rivâyettir.

rivâyetler ilave olunacaktýr. Baþtaki Yahvist metin, dünyanýnbaþlangýcýna dair durumlarý ve Hz. Yakub’un vefatýna kadarolan hâdiseleri ele alýr. Bu metin Güney Krallýðýndan (Juda)yayýlýr.

Ýsâ’dan önceki 9. yüzyýlýn sonunda, 8. yüzyýlýn ortasýndaKuzey Krallýðýnda (Ýsrail’de), elimizde kitaplarý bulunan Elieve Elisee ile bir nebevî davet dalgasý oluþur ve yayýlýr. Bu ay-ný zamanda Pentateuque’ün Yahvist metnine göre, daha sý-nýrlý bir devreyi içine alan Elohist metnin yazýldýðý dönemdir.Elohist metin sadece Hz. Ýbrahim, Hz. Yakub ve Hz. Yusuf’aait olaylara inhisar etmektedir. Keza Yeþu (Josue) ve Hâkim-ler (Juges) kitaplarý da bu döneme aittirler.

Ýsâ’dan önce 8. yüzyýl, yazar peygamberlerin asrýdýr. ÝsrailKrallýðýnda Amos ve Hoþea (Osée), Juda’da ise Ýþaya (Ýsaie)ve Mika (Michee).

Ýsâ’dan önce 721’de Samiriye’nin alýnmasý, Ýsrail Krallýðý-na son verir. Yehuda Krallýðý, onun dînî mirasýna sahip olur.Pentateuque’ün Yahvist ve Elohist metinlerinin bir tek kitaphalinde kaynaþmasý özelliðini ortaya koyar Proverbes mec-muasý, bu dönemden kalmýþ olmalýdýr; böylece Tevrat mey-dana gelir. Tesniye kitabýnýn yazýlýþý da bu dönemde yer almýþolmalýdýr.

Ýsâ’dan önce 7. yüzyýlýn ikinci yarýsýnda Yoþiya (Josias)’ýnsaltanatý, peygamber Yeremya’nýn davetinin baþlangýç devresi-ne rastlar. Fakat bu peygamberin eseri, kesin þeklini ancak birasýr sonra alacaktýr.

Ýsâ’dan önce 598 yýlýnda vaki olan ilk Babil sürgününde ön-ce Tsefanya (Sophonie), Nahum ve Habakkuk (Habacuc)’undavetleri yer almýþtýr. Bu ilk sürgün esnasýnda Hezekiel de

43Eski Ahit

(Ezechiel) peygamberlik davetini yaymýþtýr. Bundan sonraÝsâ’dan önce 587 yýlýnda Kudüs’ün düþmesi, ikinci sürgün dö-neminin baþlangýcýný teþkil edecek ve bu sürgün Ýsâ’dan ön-ce 538’e kadar sürecektir.

Son büyük peygamber ve sürgün devresi peygamberi olanHezekiel (Ezechiel)’in kitabý, þimdiki durumuyla, ancakonun ölümünden sonra, kendisinin manevî varisleri olankâtipler tarafýndan kaleme alýnacaktýr. Ayný kâtipler Tekvinkitabýnýn, yaratýlýþtan Hz. Yakub’un vefatýna kadar olan kýs-mýný, üçüncü bir rivayet oluþturacak tarzda tekrar ele alýrlar,onlarýn yazdýðý bu metne Sacerdotale9 denilmektedir. Böyle-ce Tevrat’ý meydana getiren ve Yahvist ile Elohist’den ibaretolan iki metnin içerisine, bir üçüncü metin sokuþturulacaktýr.Bu metnin, kendisinden yaklaþýk dört ve iki yüzyýl önce kale-me alýnmýþ olan kitaplarda yol açtýðý karýþýklýðýn bir yönü ile-ride görülecektir. Lamentations kitabý da bu dönemde ortayaçýkar.

Cyrus’un emri üzerine, Ýsâ’dan önce 538’de Babil sürgünüsona erer, Yahudiler Filistin’e dönerler ve Kudüs Mabedi ye-niden inþa edilir. Bir nübüvvet dalgasý yeniden yayýlmayabaþlar. Haggay (Aggée), Zekarya (Zacharie), Üçüncü Ýþaya(Ýsaie), Malaki (Malachie), Daniel ve Baruch’un (bu son ki-tap Yunanca yazýlmýþtýr) kitaplarý, bu dönemin mahsulüdür.

Sürgünü izleyen devre, ayný zamanda Sagesse (hikmet) ki-taplarý devresidir. Proverbes, nihaî þekliyle, Ýsâ’dan önce, 480yýlýna doðru yazýlýr. Job (Eyyub) kitabý, Ýsâ’dan önce 5. asýrortalarýnda kaleme alýnýr. Ecclésiaste veya Qohelet, Ýsâ’danönce 3. yüzyýldan kalmadýr. Bu yüzyýl ayný zamanda Neþide-ler Neþidesi, I ve II. Tarihler, Ezra, Nehemya kitaplarýnýn or-


9 Din adamlarýnýn yazdýklarý metindir.

taya çýktýðý zamandýr. Ecclésiastique veya Siracide, Ýsâ’dan ön-ce 2. asýrda zuhur eder. Süleyman’ýn Hikmetleri kitabý ile I veII. Maccabees kitaplarý, Ýsâ’dan bir asýr önce yazýlmýþlardýr.Ruth, Ester (Esther) ve Yunus (Jonas)’ýnkiler gibi Tobie veJudith’in kitaplarýnýn da tarihlerini belirlemek çok güçtür.Bütün bu bilgiler, daha sonra yapýlmýþ olan düzenlemelerebaðlý olarak verilmiþtir; zira, milâttan ancak yüz yýl kadar ön-ceki Eski Ahit metinlerine ilk þekil verilmeye baþlanmýþ veuzmanlarýn çoðuna göre, bu tedvin Ýsâ’dan sonra, ancak birin-ci asýrda son þeklini almýþtýr.

Böylece Eski Ahit, baþlangýçtan Hýristiyanlýðýn doðuþunakadar Yahudi milletinin edebî anýtý olarak karþýmýza çýkmakta-dýr. Onu teþkil eden kitaplar Ýsâ’dan önce, 10–11. asýr arasýn-da kaleme alýnmýþ, tamamlanmýþ ve gözden geçirilmiþlerdir.Bu kitaplarýn yazýlýþý hakkýnda verdiðimiz bilgilerin, þahsî gö-rüþümüzle hiçbir ilgisi yoktur. Sunduðumuz tarihçenin temelmalzemeleri, Saulchoir dominiken fakültelerinde profesörolan S.P. Sandroz tarafýndan Encyclopedia Universalis10 içinyazýlmýþ Bible (Kitab-ý Mukaddes) makalesinden alýnmýþtýr.Eski Ahit’in ne olduðunu anlamak için, zamanýmýzda birinciderecede otorite olan uzmanlarca, mükemmel olarak ispat-lanmýþ bu bilgileri hatýrdan çýkarmamak gerekir.

Bütün bu kitaplarýn içinde vahiy de vardýr. Fakat bugünmalik olduðumuz, yaþamýþ olduklarý þartlara ve karþý karþýyakaldýklarý zaruretlere baðýmlý olarak, canlarýnýn istediði gibimetinleri deðiþtiren insanlarýn, bize býrakmayý arzu ettiklerin-den ibarettir.

Bu tarafsýz bilgiler, zamanýmýzda halk için yazýlan çeþitli“Kitab-ý Mukaddes’e Giriþ”ler ile karþýlaþtýrýldýðýnda, görüle-cektir ki, olup bitenler, oralarda tamamen farklý bir þekildegösterilmektedir. Kitaplarýn kaleme alýnýþýna dair temel konu-

45Eski Ahit

10 1974 basýmý, c. 3, s. 246-253

lar hakkýnda hiçbir þey söylenmez, okuyucuyu þaþýrtan kapalýhususlar geçiþtirilir. Olaylar, okuyucuya iþin gerçeði hakkýn-da yanlýþ bir fikir verdirecek derecede küçümsetilir. Kitab-ýMukaddes Önsöz ve Giriþlerinin çoðu, böylece gerçeði çarpý-týr, baþka kýlýða sokarlar. Meselâ, Pentateuque’te (ilk beþ ki-tap) olduðu gibi, kitaplarýn tamamý, birçok defa yeniden el-den geçirilmiþtir. Bu konuda söylenen sadece, “bazý ayrýntýla-rýn eklenmiþ” olabileceðine iþaret edip geçmekten ibarettir.Herhangi bir kitabýn anlaþýlmayan bir pasajý hakkýnda bir tar-týþmaya temas edilirse de, üzerinde uzun incelemeleri gerekti-ren çok önemli temel problemler sükutla geçiþtirilir. Kitab-ýMukaddes konusunda, halk için yazýlan kitaplarda, bu dereceyanlýþ bilgilerin verildiðini görmek, doðrusu elem vericidir.

Tevrat veya PentateuqueTorah (Tevrat), Sâmî bir isimdir. Fransýzca’da Pentate-

uque þeklini alan bu Yunanca tabir, beþ bölümden oluþan bireseri ifade eder; Tekvin, Çýkýþ, Levililer, Sayýlar ve Tesniye.Bunlar otuz dokuz cüzden meydana gelen Eski Ahit’in ilk beþcüzünü teþkil ederler.

Bu metinler grubu (beþ kitap) dünyanýn baþlangýcýndan,Yahudilerin -Mýsýr’dan çýkýþlarýndan sonra kendilerine vaatedilen toprak (arz-ý mev’ud) olan- Kenan’a geliþlerine, dahatitiz bir deyimle, Hz. Musâ’nýn vefatýna kadarki olaylara yerverir. Fakat olaylarýn nakli, Yahudi milletinin dînî ve içtimaîhayatýyla ilgili durumlarýn anlatýlmasý için genel bir çerçeveolarak kullanýlýr ki Þeriat ya da Torah adý da buradan gelir.

Yahudilik gibi Hýristiyanlýk da yüzyýllar boyunca, bu beþkitabý yazanýn bizzat Hz. Musâ olduðunu düþündü. Belki debu, Allah’ýn Hz. Musâ’ya bildirdiði þu sözü tasdik etmektenileri geliyordu: “Bunu (Amalek’lerin bozgununu) anýlma ola-rak Kitaba yaz” (Çýkýþ, 17/14). Yahut bu inanç Mýsýr’dan çýkýþ


hakkýnda “Ve Musâ, Rabbin emriyle, onlarýn çýkýþlarýný göç-lerine göre yazdý.” (Sayýlar, 33/2). Veyahut “Ve Musâ, bu þe-riatý yazdý...” (Tesniye, 31/9) gibi cümlelere dayanýyordu. Ýsâ’-dan önce birinci yüzyýldan beri, bütün Tevrat’ýn Hz. Musâ ta-rafýndan yazýya geçirildiði ileri sürülüyor; Flavius Josephe,Philon d’Alexandrie, bunu savunanlar arasýndadýrlar.

Bugün bu iddia kesin olarak terk edilmiþtir; bu noktadaherkes müttefiktir. Fakat bununla beraber Yeni Ahit bu ya-zarlýðý Hz. Musâ’ya izafe eder. Gerçekten “Romalýlara Mek-tup”ta (10/5) Paul, Levililer’in bir cümlesini iktibas ederekder ki: “Çünkü Musâ, þeriatten olan salâhý iþleyen adamonunla yaþayacaktýr (Levililer, 18/5) diye yazýyor.” vs.

Yuhanna, kendi Ýncil’inde (5/46-47) Hz. Ýsâ’ya þu cümle-yi söyletir: “Çünkü, eðer siz Musâ’ya iman etmiþ olsaydýnýz,bana da iman ederdiniz; zira o, benim için yazmýþtýr. Fakateðer onun yazýlarýna iman etmiyorsanýz, benim sözlerime na-sýl iman edersiniz?” Burada yeniden yazma söz konusudur.Aslî metne uyan Yunanca kelime (bu dilde yazýlmýþtýr) epis-teute’dür. Demek ki, Ýncil yazarý tarafýndan Ýsâ’nýn aðzýnamâl edilen tamamen yanlýþ bir söz vardýr. Þimdi söyleyecek-lerimiz bunu ispat edecektir.

Bu ispatýmýn malzemelerini M.P de Vaux’dan alýyorum.Bu zat Kudüs Kitab-ý Mukaddes Okulu (I’Ecole biblique deJerusalem) müdürü olup 1962’de yaptýðý Tekvin kitabý tercü-mesinin baþýnda, Tevrat’a bir genel giriþ yazmýþtýr. Bu giriþbahis konusu eserin (Tevrat’ýn) yazarý hakkýnda Ýncillerdekiifadenin zýddýný ortaya koyan, çok deðerli deliller ihtiva et-mektedir.

M.P de Vaux “Hz. Ýsâ ile havarilerinin tâbi olduklarý Yahudigeleneðinin” Orta Çaðýn sonuna kadar kabul edildiðini hatýr-

47Eski Ahit

48

latmaktadýr. Buna tek itiraz eden 7. yüzyýlda Aben Esra olmuþ-tur. Ancak 16. yüzyýldadýr ki Carlstadt, Hz. Musâ’nýn, Tesniyekitabýnda (34/5-12) bizzat kendi vefatýný yazamayacaðýna dik-kati çekti. Müellif daha sonra, Tevrat’ýn hiç deðilse bir kýsmý-nýn Hz. Musâ tarafýndan yazýlmadýðýný ortaya koyan baþka ten-kitler de nakletmekte, bunlar arasýnda özellikle Richard Si-mon’un (de I’Oratoire) Histoire Critique du Vieux Testament(1678) (Eski Ahit’in Tenkitli Tarihi) adlý eserine yer vermek-tedir. R. Simon’un bu eseri Tevrat’taki kronolojik güçlükler,tekrarlar, hikâyelerin düzensizlikleri ve üslup farklýlýklarý üze-rinde durmaktaydý. Kitap, hâdise çýkardý; R. Simon’un isbatla-rýna kulak asan olmadý. 18. asrýn baþlarýna ait tarih kitaplarýnýn,eski devre ait atýflarý “Musâ yazmýþtý ki...” diye baþlýyordu.

Gördüðümüz gibi bizzat Hz. Ýsâ’nýn bile Yeni Ahit’te des-teklediði kabul edilen yerleþmiþ bir efsane ile mücadele etme-nin ne kadar zor olduðu tasavvur edilebilir. Kesin delilin ge-tirilmiþ olmasýný, XV. Louis’in tabibi, Jean Astruc’eborçluyuz.

Bu tabip 1753 yýlýnda “Conjoncture Sur...” (Tekvin Kitabý-ný teþkil etmek için Musâ’nýn kullandýðý anlaþýlan orijinal me-tinler hakkýnda hatýra gelen düþünceler) adlý kitabýný yayýnla-yarak kaynaklarýn çokluðu üzerinde durdu. Þüphesiz buna ilkdefa dikkati çeken o deðildi, fakat ilk nazarda müþahede olu-nan bir durumu halka açýklamak cesaretini o göstermiþtir.Tevrat’ta yan yana bulunan metinlerin bir kýsmýnda Allah“Yahve”, bir kýsmýnda ise “Elohim” diye anýlýyordu. ÖyleyseTevrat, bir araya konulmuþ iki kaynaktan geliyordu. Eichhorn1780–1783 yýllarýnda ayný keþfi, baþka dört kitap hakkýnda dagerçekleþtirdi. Sonra Ýlgen (1798), Astruc’un müstakil metinsaydýðý metinlerden birinin, yani Allah’ýn Elohim diye adlan-dýrýldýðý metnin de ikiye bölünmesi gerektiðini belirtti. Tevrattam anlamýyla parçalanýyordu.


19. yüzyýl, kaynaklarýn daha titizce araþtýrýlmasýna yönel-di. 1854 yýlýnda artýk dört kaynak kabul edilir. Bu dört kay-naða þu adlar verilir: Yahvist belge, Elohist belge, Tesniye,Din Adamlarýnýn Metinleri.

Hattâ bunlarýn çaðlarý bile tesbit edildi:

1. Yahvist belge, Ýsâ’dan önce 9. yüzyýlda yer alýr (Yahudadiyarýnda yazýlmýþtýr).

2. Elohist belge, birinciden biraz daha yakýn bir zamandayer alýr (Ýsrail’de yazýlmýþtýr).

3. Tesniye, bazýlarýna göre (E. Jacob) Ýsâ’dan önce, 8. yüz-yýla, bazýlarýna göre (M.P. de Vaux) ise Josias devrine (Ýsâ’-dan önce 7. yüzyýl), aittir.

4. Din Adamlarýnýn Metinleri, sürgün dönemine veya sür-günden sonraki zamana aittir. (Ýsâ’dan önce 6. yüzyýl).

Böylece Tevrat metninin hazýrlanmasý, en azýndan üç asýr-lýk bir zaman bölümüne yayýlmaktadýr.

Fakat mesele, bundan da karmaþýktýr. 1941’de A. Lods,Yahvist belgede üç, Elohist belgede dört, Tesniye’de altý, DinAdamlarýnýn Metinlerinde ise dokuz ayrý kaynak ayýrt ederve bu ayýrým, M.P. de Vaux’un yazdýðýna göre “sekiz ayrý ya-zara daðýlmýþ ilâveleri hesaba katmaksýzýn” yapýlmaktadýr.Bundan daha yakýn bir tarihte “Tevrat esaslarýnýn ve hüküm-lerinin çoðunun, belgeler için düþünülen tarihlerden çok ön-celerine ait Tevrat dýþý paralellerinin bulunduðu” ve “Tevrathikâyelerinin çoðunun, bu belgelerin ortaya çýkmýþ olduðuortamdan daha baþka ve daha eski bir ortamý gerektirdiði”düþünülmeye baþlanmýþtýr. Bu da araþtýrýcýlarý, “rivâyetlerinoluþumu” konusu ile uðraþmaya sevk etmektedir. Bu takdirdemesele öylesine içinden çýkýlmaz duruma varmaktadýr ki, ar-týk hiç kimse iþin neresinde bulunduðunu kestirememektedir.

49Eski Ahit

Kaynaklarýn çokluðu sayýsýz uyumsuzluklara ve tekrarlarayol açar. M.P. de Vaux yaratýlýþ, Kabil’in soyundan gelenler,tufan, Hz. Yusuf’un ortadan kaybediliþi ve onun Mýsýr’da ba-þýndan geçenler, ayný þahýsla ilgili isimlerdeki tutarsýzlýklarý,bazý önemli olaylarýn farklý anlatýlýþlarý gibi çeþitli karýþýklýk-lara ve farklý geleneklere ait misaller verir.

Böylece Tevrat’ýn kâtipler tarafýndan, -bazen kendi derle-melerini birbirine eklemek, bazen sentez kaygýsýyla hikâyele-ri deðiþtirmek suretiyle- farklý rivâyetlerin az çok beceriklibir þekilde birbirine geçirilmesinden meydana gelmiþ olduðuanlaþýlýyor. Fakat bu yapýlýrken ne de olsa birçok acayipliklerve tutarsýzlýklar kalmýþtýr ki bu durum, yeni zamanlarýn in-sanlarýný, kaynaklarýn tarafsýz bir incelemesine götürmüþtür.

Metin tenkidi plânýnda Tevrat, Yahudi milletinin tarihininmuhtelif dönemlerinde, sözlü rivâyetlerin veya önceki nesiller-den devralýnan yazýlý metinlerin, insanlar tarafýndan deðiþtiril-diðinin, þüphesiz bir þekilde, çok açýk örneklerini sergilemekte-dir. Ý.Ö. 10. veya 9. yüzyýlda, olaylarý baþýndan itibaren ele alanYahvist rivâyet -M.P. de Vaux’nun yazdýðý gibi- “Allah’ýn in-sanlýkla ilgili geniþ takdiri içine Ýsrail oðullarýný yerleþtirmek”için, Ýsrail oðullarýnýn özel kaderlerinin taslaðýný yapýyordu. Ýþeböyle baþlayan Tevrat, Ý.Ö. 6. asýrda, tarihleri ve soy kütükleri-ni ayrýntýlý olarak belirleme endiþesini taþýyan Din Adamlarý-nýn Metinleri ile karýþýp dolmaya varmýþtýr.11

M.P. de Vaux’nun yazdýðý gibi “Bu geleneðin öz malý olanbazý nadir hikâyeler, daha sonraki, zahirî hükümlere önem ver-me endiþesinin oynadýðý role tanýklýk etmektedirler: Yaratýlý-


11 Gelecek bölümde, Din Adamlarýnýn Metinlerinin yazarlarýnýn insanýn yeryü-zündeki hayatýnýn baþlangýcý, zaman tayin etme ve yaratýlýþýn cereyan tarzý ko-nularýnda, çaðdaþ bilimin verileriyle karþýlaþtýrmadan sonra açýða çýkan ne gi-bi hatalara sürüklendikleri görülecektir. Bu yanlýþlarýn, metinlerin, insanlartarafýndan deðiþtirilmesinden ileri geldiði meydandadýr.

þýn sonunda, cumartesi günü Tanrý’nýn istirahat etmesi, Hz.Nuh ile yapýlan Ahit, Hz. Ýbrahim’le yapýlan Ahit, sünnet ol-mak, Makpela12 maðarasýnýn satýn alýnmasý -ki bu Ýsrail’in ata-larýna, Kenân’da temelli kalma özelliði vermektedir- bunlar-dandýr.” Hatýrlatalým ki, Din Adamlarýnýn Metinleri, Babilsürgününden sonra ve Ý.Ö. 538’den itibaren, Yahudilerin Fi-listin’e yeniden yerleþmeleri zamanýna aittir. Þu halde builâvelerle dînî meselelere, sýrf siyasî olan meseleler karýþtýrýl-mýþ olmaktadýr.

Sadece Tekvin kitabýnýn, belli baþlý üç ayrý kaynaktanoluþtuðu, kesin olarak ispatlanmýþtýr: M.P. de Vaux, bu kita-bý tercüme ederken yaptýðý açýklamalarda, þimdiki Tekvin ki-tabýnýn, hangi parçasýnýn, bu üç kaynaktan hangisine baðlýolduðunu tek tek sayar. Bu bilgilere dayanarak, herhangi birbölüme farklý kaynaklardan giren unsurlarý belirlemek müm-kündür. Meselâ Tekvin kitabýnýn ilk on bir bölümünü teþkileden yaratýlýþ, tufan ve tufandan Hz. Ýbrahim’e kadar olandevrede, Yahvist rivâyet ile Din Adamlarýnýn Metni’nin un-surlarýnýn nasýl birbirine karýþtýrýldýðý görülebilir. (Elohistrivâyet, ilk on bir bölümde yer almamaktadýr). Yahvistrivâyet ile Din Adamlarý Metni’nin unsurlarýnýn birbirinegirmesi, burada çok aþikârdýr.

Yaratýlýþ ve Hz. Nuh’a kadar olan dönemde (ilk beþ bö-lüm) sýralama basittir: Hikâyenin baþýndan sonuna kadar heryahvist parçanýn peþinden, Din Adamlarý Metni’nden birparça gelmektedir. Fakat Tufan konusunda ve 7. ve 8. bölüm-

51Eski Ahit

12 Din Adamlarý Metni Hz. Ýbrahim’in Ephron’dan (Kudüs’ün 37 km. güneyin-de el-Halil yöresinde bulunan) bir tarla ile bir maðarayý 400 sicle (1 sicle 11,4gr.) karþýlýðýnda satýn aldýðýný bildirir. Bu rivâyet ile baþlangýçta orada yaban-cý olan Hz. Ýbrahim’in ve dolayýsýyla Yahudilerin, orada mülkiyet hakký bulun-duðuna delil çýkarýlýr. Daha geniþ bilgi için bkz. Dheilly, Dictionnaire Bibli-que, Macpela ve Hebron md.’leri (Mütercim).

lerde, metnin kaynaklara göre bölüþtürülmesi, çok kýsa parça-larý -bir tek cümleye irca edecek kadar- tecrit etmektedir.Fransýzca metinde yüz satýrlýk bir yer tutan bir pasajda, on ye-di defa bir kaynaktan öbürüne sýçrama görülür: Ýþte hikâye-nin þimdiki durumunda karþýlaþýlan acayiplikler ve çeliþkilerbundan ileri gelmektedir. (Kaynaklarýn bölüþtürülmesini þe-ma halinde gösteren aþaðýdaki tabloya bakýnýz).


Bölüm Cümle ila Bölüm Cümle Rivayet1 (1) 2 (4a) S2 (4b) 4 (26) Y5 (1) 5 (32) S6 (1) 6 (8) Y6 (9) 6 (22) S7 (1) 7 (5) Y7 (6) S7 (7) 7 (10) Y

düzeltilmiþ7 (11) S7 (12) Y7 (13) 7 (16a) S7 (16b) 7 (17) Y7 (18) 7 (21) S7 (22) 7 (23) Y7 (24) 8 (2a) S8 (2b) Y8 (3) 8 (5) S8 (6) 8 (12) Y8 (13a) S8 (13b) Y8 (14) 8 19 S8 (20) 8 (22) Y9 (1) 9 (17) S9 (18) 9 (27) Y9 (28) 10 (7) S10 (8) 10 (19) Y10 (20) 10 (23) S10 (24) 10 (30) Y10 (31) 10 (32) S11 (1) 11 (9) Y11 (10) 11 (32) S

Tevrat’ýn insanlar tarafýndan tahrif edildiðini bu tablo na-sýl da açýkça gösteriyor.

Tekvin Kitabýnýn 1-11. Bölümlerindeki Yahvist Rivayet-leri ile Din Adamlarý Metni’nin Ayrýntýlý Olarak Bölüþtürül-mesi

Birinci rakam, bölümü gösterir.

Parantez içindeki ikinci rakam, bazen a ve b harfleriyle iki-ye bölünmüþ olarak cümle numarasýný gösterir.

Y harfi Yahvist rivayeti

S harfi Sacerdotal rivayeti (Din Adamlarý Metni’ni) gös-terir.

Örnek: Tablonun ilk satýrýnýn anlamý þudur: Þimdiki Tev-ratlarda bulunan birinci bölümün, birinci cümlesinden ikin-ci bölümün 4a cümlesine kadar olan kýsým, Din AdamlarýMetni’nden alýnmýþtýr.

Tevrat’ýn insanlar tarafýndan tahrif edildiðini bu tablo na-sýl da açýkça gösteriyor.

Tarihî Kitaplar

Bu kitaplarda, Yahudilerin “Arz-ý Mev’ûd”a giriþlerinden(ki en kuvvetli ihtimale göre Ý.Ö. 13. yüzyýlda olmalýdýr),Ý.Ö. 6. yüzyýlda Babil esaretine kadar olan tarihleri ele alýnýr.

Bunlarda ilahî vaadin gerçekleþmesi þeklinde takdim olu-nan, “kavmiyetçilik” diye nitelendirebileceðimiz yöne aðýrlýkverilir. Kaldý ki bu hikâyelerde tarihî doðruluða da önem ve-rilmez: Yeþu (Josue)’nun kitabý, her þeyden önce dînî sâikle-re boyun eðer. Bu konuda, Prof. E. Jacob, Jericho ve Ay’ýn13

53Eski Ahit

13 Jericho, Lut gölünün 5 km. kuzeyinde ve Kudüs’e 37 km. mesafede olan bir þe-hirdir. Josue, 5,13-7,26’ya göre, Yahudilerin Þeria ýrmaðýný geçmelerindensonra fethettikleri ilk yer olmalýdýr. Ay (veya Ai) ise, Filistin’de Be’thel (Beyt-el) yakýnýnda bulunan bir baþka þehrin adýdýr. Arkeolojik tespitlere göre bu þe-hir, Yahudilerin oraya geliþlerinden çok önce yýkýlmýþ olup, Josue, 7-8. bölüm-lerinde bildirilenlerle tezat teþkil etmektedir. Ay’ýn bugünkü adý et-Tell’dir. (J.Dheilly, Dictionnaire biblique, ilgili maddelerden (Mütercim).

iddia edilen tahripleri hakkýnda, arkeolojik veriler ilerivâyetler arasýndaki açýk çeliþki üzerinde ýsrarla durur.

Hâkimler (Judges) kitabýnýn mihverini, “seçilmiþ mille-tin” kendisini kuþatan düþmanlarýna karþý savunmasý ve Tan-rý tarafýndan gelen yardýmlara mazhar olmasý teþkil eder.M.P. A. Lefevre’in Crampon Tevrat’ýna Giriþ’inde oldukçatarafsýz incelemesinde belirttiði gibi, bu kitap (Hâkimler)müteaddit defalar elden geçmiþ, üzerinde oynanmýþtýr: Ser-piþtirilmiþ sözler ve ekler, buna tanýklýk vermektedir. Rut(Ruth)’un14 hikâyesi, Hâkimler’in bu hikâyelerine baðlanýr.

Samuel Kitabý ile Krallar kitaplarý, bilhassa Samuel, Saül,Davud ve Süleyman’la ilgili biyografi mecmualarýdýr. Bunla-rýn tarihî deðerleri, tartýþmalýdýr. E. Jacob, bu bakýmdan, on-larda birçok yanlýþlar bulur ve ayný olay hakkýnda iki veya üçrivâyet bulunduðunu gösterir. Elie, Elisee, Ýþaya (Esaie) da okitaplarda yerlerini iþgal ederler, fakat bunlarda da tarihîolanlarla efsanevî özellikler birbirine karýþýr. Fakat M.P. A.Lefevre gibi baþka tefsircilere göre “bu kitaplarýn tarihî deðe-ri, bir esasa dayanmaktadýr.”

Chroniqueur’ün de dediðine bakýlýrsa, Tarihler (Chroni-ques) I ve II kitaplarý ile, Ezra (Esdras) ve Nehemya (Nehe-mie) kitaplarýnýn yazarý, Ý.Ö. 4. yüzyýl sonlarýnda yaþamýþolan ayný þahýstýr. O, yaratýlýþtan kendisine kadar olan tarihiyeniden ele alýr, bununla birlikte onun düzenlediði soy kütük-leri ekseriya Hz. Davud’a kadar çýkar. Gerçekten o, özellikleSamuel ile Krallar kitabýný kullanýr, “onlarý tutarsýzlýklarabakmaksýzýn mekanik bir biçimde kopye eder.” (E. Jacob), fa-kat o, ayrýca, arkeolojinin doðruladýðý bazý muayyen olaylarýda ilave eder. Bu eserlerde, tarihi, dînî ihtiyaçlara uyarlama


14 Ýsrail peygamberlerinden olup, adýný taþýyan kitap Eski Ahit’te, Hâkimler’densonra gelir. Ýbranca Eski Ahit’te ise 3. Bölümde (Ketubim kýsmýnda) yer alýr(Mütercim).

55

kaygýsý vardýr: E. Jacob’un yazdýðýna göre , “Bazen, dinden ha-reket ederek tarih kurmaktadýr.” Keza, fasýk ve zalim kral Ma-nasse’nin uzun ve mutlu bir saltanat sürmüþ olmasýnýn izahý-ný yapmak için, onun Aþur (Assyrie)’a uðramasý sýrasýnda di-ne döndüðünü varsayar (Tarihler II, 33/11), halbuki bu du-rum ne Kitab-ý Mukaddes’te, ne de onun dýþýndaki bir kay-nakta bildirilmemektedir. Ezra ile Nehemya kitaplarý fazlasýy-la tenkit edilmektedir; zira karanlýk taraflarý bulunmakta, ay-rýca Kitab-ý Mukaddes dýþýndaki malzemelerin bulunmayýþýsebebiyle, hakkýnda pek bilgi olmayan Ý.Ö. 4. yüzyýla rastla-maktadýr.

Tobie, Judith ve Ester (Esther) kitaplarý, tarihî kitaplariçinde mütâlâa edilmektedir. Bunlarda tarih karþýsýnda geniþbir serbestlik vardýr: Özel isimlerin deðiþmesi, birtakým þahsi-yetlerin ve olaylarýn uydurulmasý gibi. Bütün bunlar, pek gü-zel bir dînî plân içinde yapýlýr. Gerçekte, bunlar, ahlâkçý biryönelimi olan, tarihî yanlýþlýklarla dolu hikâyelerdir.

Maccabees adýný taþýyan iki kitabýn durumu ise tamamenbaþkadýr. Bunlar Ý.Ö. 2. yüzyýlýn olaylarý hakkýnda, imkânnispetinde doðru tarihî bilgiler verirler. Bu itibarla deðeriyüksek olan tanýklýklar ihtiva ederler.

Demek ki “Tarihî” denilen kitaplarýn bütünü, oldukçauyumsuzdur. Onlarda tarih, ilmî olduðu kadar hayalî bir bi-çimde de yer almaktadýr.

Nebevî KitaplarBu ad altýnda, Hz. Musâ, Samuel, Elie veya Elisee gibi ta-

limatlarý, baþka kitaplarda bildirilen ilk büyük peygamberlerdýþýnda kalan çeþitli peygamberlerin Eski Ahit’teki davet veöðütleri sýralanmaktadýr.

Nebevî Kitaplar, Ý.Ö. 8-2. yüzyýllar arasýndaki dönemikapsamaktadýr.

Eski Ahit

Ý.Ö. 8. asýrda Amos, Hoþea (Osée), Ýþaya (Ýsaie) ve Mika(Michee)’nin kitaplarý vardýr. Birincisi toplumdaki zulmekarþý çýkmasý, ikincisi ise ortaya koyduðu (bir kutsal fahiþe ileevlenmeye mecbur kalýþýndan sonra) kendi vücudunda bileacýsýný çektiren dînî bozulma ve milletinin bayaðýlaþmasýndanelem duyan Tanrý imajý ile meþhurdur. Ýþaya, bir siyasî tarih gö-rünümü arzeder: Krallarýn kendisine danýþtýðý bir þahsiyet ola-rak o, olaylara hâkim bir pozisyondadýr; o ihtiþam peygam-berîdir. Onun þahsî eserlerine, kendisinin baðlýlarý tarafýndanyayýlan ilhamlarý da eklenir ve bu Ý.Ö. 3. yüzyýla kadar sürer:Günahlara karþý itirazlar, Tanrý hükmünden korkma, sürgünsýrasýnda hürriyetin geleceðini duyurma, daha sonraki bir za-manda Yahudilerin Filistin’e döneceklerini ilan etme. Mu-hakkaktýr ki, bu ikinci ve üçüncü Ýþaya’daki peygamberâneendiþeye, apaçýk olan siyâsî endiþe de eklenmektedir. Ýþa-ya’nýn çaðdaþý olan Mika’nýn tebligatý da, ayný genel fikirler-den kaynaklanýr.

Ý.Ö. 7. yüzyýlda Tsefanya (Sophonie), Yeremya (Jérémie),Nahum ve Habakkuk (Habacuc) tebligatlarýyla þöhrete eri-þirler. Yeremya, sonunda þehit olur. Onun ilhamlarý Baruchtarafýndan derlenir. Belki de Lamentations’larýn müellifi deodur.

Ý.Ö. 6. yüzyýl baþlarýndaki Babil esareti çok sayýda yoðunpeygamberâne gayreti doðurmuþtur. Bunlardan olan Hezekiel(Ezechiel) içlerinde ümit tohumunu yeþerttiði kardeþlerinintesellicisi unvanýyla büyük bir þahsiyet olmuþtur. Onun keþifve kerametleri ünlüdür. Abdias kitabý, iþgal edilen Kudüs’üntalihsizlikleri ile baðlantýlýdýr.j

Ý.Ö. 538 yýlýnda biten esaretten sonra, peygamberâne fa-aliyet, Haggay (Aggée) ve Zekarya (Zacharie) ile, Mabed’inyeniden inþasýný teþvik amacý güder. Bu bittikten sonra Ma-


laki (Malachie) imzasýný taþýyan yazýlar, ruhanî mahiyetteki,çeþitli ilhamlarý ihtiva eder.

Eski Ahit kelimenin tam anlamýyla, kendisine metinlernispet etmediðine göre, niçin Yunus (Jonas)’un kitabý “ne-bevî kitaplara” dahil edilmiþtir? Yunus, þu temel hâdiseninçýktýðý bir hikâyedir: Ýlahî iradeye ister istemez boyun eðmek.

Üç dilde (Ýbranca, Aramca ve Yunanca) yazýlmýþ olan Da-niel -Hýristiyan tefsircilere göre- tarihî bakýmdan “huzursuzedici” bir “Kýyamet alâmetleri” kitabýdýr. Bu Ý.Ö. 2. asýrdaMaccabee devrine ait bir eser olmalýdýr. Yazar, “periþanlýðýnürkünçlüðünü” yaþayan yurttaþlarýný, -onlarýn inançlarýný ko-rumak için- selamet zamanýnýn yakýn olduðuna ikna etmekistemiþ olmalýdýr (E. Jacob).

Þiir ve Hikmet Özelliði Taþýyan Kitaplar

Bunlar, tartýþma götürmez bir edebî bütünlüðe malik olanmecmualarý oluþtururlar.

Bunlarýn baþýnda Ýbranî þiirinin anýtlarý olan Mezmurlargelir. Çoðu Hz. Davud, öbür kýsmý ise din adamlarý tarafýndanyazýlmýþ (veya bestelenmiþ, composes) olan bu Mezmurlar’ýnesas konularý hamd, niyaz ve tefekkürdür. Onlarýn iþleri, dînîmerasim türündendir.

Tam anlamýyla hikmet ve takva kitabý olan Eyyub (Job)kitabý, Ý.Ö. 500 veya 400 yýllarýna tesadüf etmelidir.

Ý.Ö. 6. asýr baþlarýnda vaki olan Kudüs’ün düþüþü üzerineLamentations (Sýzlamalar)’ýn müellifi Yeremya olmalýdýr.

Ayrýca, her þeyden önce ilahî sevgi hakkýnda semboliknaðmelerden ibaret olan Neþideler Neþidesi’ni, Hz. Süley-man’ýn ve öteki saray bilgelerinin sözlerinin dergisi olan Me-seller (Proverbes) ile, içinde dünya mutluluðu ile hikmetin

57Eski Ahit

konu edinildiði Ecclesiaste yahut Qoheleth kitabýný da an-mak gerekir.

En azýndan yedi yüzyýllýk bir dönem boyunca yazýlmýþolan, son derece deðiþik kaynaklardan geldiði halde müteaki-ben ayný eser içine karýþtýrýlan ve muhteva yönünden fazla-sýyla uyumsuz olan bu eserler harmaný, nasýl oldu da, asýrlarboyunca ayrýlmaz bir bütün teþkil etti ve -cemaatlere göre de-ðiþen varyantlarla beraber-, Yahudi-Hýristiyan vahiy kitabýnýve Yunanca’da “bozulmazlýk, mahfuziyet” anlamý taþýyan“Kanon”u oluþturdu.

Bu karýþým, Hýristiyanlýkla deðil, bizzat Yahudilikle baþla-mýþtýr. Yahudiler Ý.Ö. 7. yüzyýlda bu iþin birinci aþamasýnýgerçekleþtirmiþlerdi; daha sonraki kitaplar ise öncekilere ek-lenmiþtir. Bununla beraber Tevrat veyahut Pentateuque’üoluþturan ilk beþ kitaba, bütün zamanlarda kendisine tanýnanimtiyazý göz önünde bulundurmak gerekir. Peygamberlerinverdikleri haberler (günahlar yüzünden maruz kalýnacak azabvaidleri) gerçekleþtiðinden, onlarýn kitaplarýný da daha öncekabul edilmiþ olan kitaplara eklemekten çekinmediler. Aynýdavetçiler tarafýndan bol bol tekrarlanan ümit vaadleri için deayný durum vaki oldu. Ý.Ö. 2. yüzyýlda peygamberler “Ka-non”u teþkil edilmiþti.

Mezmurlar gibi diðer kitaplar, ayinlerdeki rolleri dolayýsýy-la, (Lamentations ve Süleyman’ýn yahut Eyyub’un hikmetliyazýlarý gibi) bu bütün içine dâhil edilmiþlerdir.

Ýleride görüleceði üzere, Kardinal Danielou gibi çaðdaþ bil-ginler tarafýndan iyice incelenmiþ olan -baþlangýçta, Yahudi-Hýristiyanlýk görünümündeki- Hýristiyanlýk, Pavlus (Pa-ul)’un etkisi altýndaki deðiþimine maruz kalmadan önce, Ýn-cil yazarlarýnýn sýký sýkýya baðlý olduklarý bu Eski Ahit mira-sýný, normal olarak devralmýþtý. Ancak “uydurma” denilen Ýn-cillerin dýþarýda býrakýlmasý suretiyle, Ýnciller için bir “tasfiye”


iþlemi yapýldýðý halde, ayný ayýrma iþinin Eski Ahit konusun-da da yapýlmasý gerektiði düþünülmedi ve o, bütünüyle veyabuna yakýn bir þekilde olduðu gibi kabul edildi.

Orta Çaðýn sonuna kadar, hiç deðilse Batý dünyasýnda bututarsýz karýþýma herhangi bir surette itiraz etmeye kim cesa-ret edebilirdi? Hiç kimse. Orta Çað sonundan yeni zamanla-rýn baþýna kadar yukarýda bildirilmiþ olan bazý eleþtiriler orta-ya çýktýysa da, Kiliseler her zaman otoritelerini kabul ettirme-yi baþardýlar. Günümüzde gerçek bir metin tenkidi anlayýþýdoðdu; ne var ki bu alanýn, din adamlarýndan olan uzmanla-rý, sayýsýz ayrýntýlarý incelemekte büyük bir maharet göster-mekle beraber, çekingen bir tavýrla “müþkilât” diye adlandýr-dýklarý hususlarda, daha fazla ileri gitmemenin tercihe þayanolduðuna hükmettiler. Zira onlar, bu konularý çaðdaþ bilgile-rin ýþýðýnda incelemeye yönelmiþ görünmüyorlar. -ÖzellikleKitab-ý Mukaddes hikâyeleriyle herhangi bir uygunluk bu-lunduðu sýrada- tarihî yakýnlýklar kurulduðu halde, bilimselverilerle açýkça ve derinlemesine bir karþýlaþtýrma yoluna he-nüz girilmiþ deðildir. Bunun sebebi de, bu karþýlaþtýrmanýn,þimdiye kadar tartýþýlamaz sayýlan Yahudi-Hýristiyan kitapla-rýnýn gerçekliði kavramýna itiraza yol açacaðý düþüncesidir.

59Eski Ahit

III. ESKÝ AHÝT ve ÇAÐDAÞ BÝLÝM

ÝtirazlarEski Ahit’te -nitekim Ýnciller için de durum aynýdýr- ele

alýnan konularýn çok azý, çaðdaþ bilimsel verilerle karþýlaþtýrý-labilecek niteliktedir. Fakat Kitab-ý Mukaddes’le bilim ara-sýnda bir uyuþmazlýk bulunduðunda, bunlar “önemli diyebile-ceðimiz konulardadýr. Geçen bölümde Kitab-ý Mukaddes’te,tarihî yanlýþlarýn olduðunu görmüþ ve kimi Yahudi ve Hýris-tiyan tefsirciler tarafýndan gösterilen bir kýsým hatalarý zikret-miþtik. Bu tefsirciler, tabiî olarak, yanlýþlarýn önemini kü-çümsetme eðilimindedirler; onlar, kutsal yazarýn, tarihî olay-larý dinî amaçla sunmasýný -dolayýsýyla tarihi, gayenin icapla-rýna göre yazmasýný- tamamen normal sayarlar. Ýleride görü-leceði üzere, Matta Ýncili de, gerçek karþýsýnda ayný hürriyetikullanmýþ ve yanlýþ olaný doðru diye kabul ettirme amacýyla(Hýristiyan tefsirciler tarafýndan) ayný açýklamalar yapýlmýþ-týr. Tarafsýz ve mantýkî olan bir akýl, olaylarýn bu þekilde elealýnmasna razý olamaz.

Mantýk açýsýndan, Kitab-ý Mukaddes’te, büyük bir yekunteþkil edecek sayýda çeliþkiler ve yanlýþlar bulunabilir.

Hikâyenin meydana getirilmesine yarayan farklý kaynak-larýn bulunmasý, ayný olayýn iki þekilde nakledilmesinin sebe-bi olabilir. Fakat dahasý var: Çeþitli zamanlarda metni yeni-den deðiþtirmeler ve metne yeniden yapýlan eklemeler yahutdaha önce metne, açýklama olarak yapýlan ilavelerin, yeni biristinsah sýrasýnda, aslýnda varmýþ gibi metnin içine dâhil edil-mesi.. bütün bunlar, metin tenkidi uzmanlarýnca pek iyi bi-

linmekte ve bazýlarý tarafýndan doðru bir biçimde belirtil-mektedir. Meselâ, sadece Tevrat için, M.P. de Vaux, yaptýðýTekvin kitabý tercümesine yazdýðý giriþte (s.13 ve 14), müte-addit uyuþmazlýklarý ayrýntýlý olarak zikretmektedir. Bu uyuþ-mazlýklarý burada iktibas etmeyi faydalý bulmuyoruz; zira bun-larýn çoðuna, yeri geldikçe, bu çalýþmamýzda atýfta bulunaca-ðýz. Onun yazdýklarýndan, sadece þu genel fikri hatýrda tutma-mýz yeter: “Metni, harfiyen kabul etmemek gerekir.”

Ýþte onlardan çok karakteristik bir örnek:

Tekvin’e göre (6/3) Tanrý, tam Tufan’dan önce, bundanböyle insanýn ömrünü 120 yýl olarak sýnýrlamaya karar verir.“... onun ömrü ancak yüz yirmi yýl olacak.” diye yazýlýyor. Oy-sa, daha ileride (Tekvin, 11/10-32) Hz. Nuh’un soyundan ge-len on ayrý nesle mensub þahýslarýn 148-600 arasýnda deðiþenbir hayat süresine sahip olduklarý kaydedilir (Bu bölümde ve-receðimiz, Hz. Nuh’tan Hz. Ýbrahim’e kadar inen soy kütüðü-nü gösteren tabloya bakýnýz). Bu iki pasaj arasýndaki çeliþkiortadadýr. Birinci parça (Tekvin, 6/3) Yahvist metindenolup, yukarýda görülmüþ olduðu üzere, herhalde Ý.Ö. onuncuyüzyýla aittir. Tekvin’in ikinci parçasý ise (11/10-32), öbürünegöre daha yakýn bir döneme (Ý.Ö. 6. yüzyýla) ait olan DinAdamlarý Metni’nden gelmektedir ki bu rivâyet, þecerelerdekisýralamalarda ömür süreleri hakkýnda ayrýntýlý bilgi vermeninve -tüm olarak ele alýndýðýnda- yanlýþlarýn kaynaðýný teþkileder.

Çaðdaþ bilimle olan uyuþmazlýklarýn en açýk örnekleriTekvin’de bulunur. Bunlar baþlýca þu üç husustadýr:

1. Dünyanýn yaratýlýþý ve safhalarý;

2. Dünyanýn yaratýldýðý zaman ile yeryüzünde insanýn or-taya çýktýðý zaman;

3. Tufan hikâyesi.

61Eski Ahit

Dünyanýn YaratýlýþýM.P. de Vaux’nun da dikkati çektiði gibi Tekvin, “yan ya-

na konulmuþ iki yaratýlýþ rivâyeti ile baþlar.” Onlarýn bilimselverilerle uygunluk derecesini inceleyebilmek için, her birininayrý ayrý ele alýnmasý gereklidir.

Yaratýlýþ Konusundaki Birinci Metin

Birinci rivâyet, birinci bölümün tamamý ile ikinci bölü-mün ilk cümlelerini içine alýr. O, bilimsel açýdan, bir yanlýþ-lýklar anýtýdýr. Onu, fýkra fýkra eleþtirmek gerekir. Burada ve-receðimiz tercüme, Kudüs Kitab-ý Mukaddes Okulu’nunkin-den alýnmýþtýr.

1. Bölüm, 1. ve 2. cümleler:

“Tanrý ilkin göðü ve yeri yarattý. Yer bulanýk ve boþ idi,karanlýk dipsizliði örtüyordu. Tanrý’nýn ruhu, sular üzerindedolaþýyordu.”

Sonradan, þimdi bildiðimiz dünyayý teþkil edecek olan un-surun karanlýklara gömülü olduðu kabul edilebilir, fakat budönemde sularýn varlýðýný zikretmek, sýrf mecazdan ibarettir.Bu cümle muhtemelen bir efsanenin ifadesidir. Bu kitabýnüçüncü bölümünde görülecektir ki, kâinatýn teþekkülününbaþlangýç safhasýnda, bir gaz kitlesinin varlýðýný düþünmekmümkündür; buraya “su”yu koymak hatadýr.

3-5. cümleler:

“Ve Tanrý dedi: ‘Iþýk olsun’ ve ýþýk oldu. Tanrý ýþýðýn güzelolduðunu gördü, aydýnlýðý karanlýklardan ayýrdý. Tanrý aydýn-lýða gündüz, karanlýklara ise gece adýný verdi. Bir akþam ve birsabah oldu: Birinci gün.”

Kâinatý baþtanbaþa dolaþan aydýnlýk, yýldýzlar düzeyindeolan karmaþýk oluþumlarýn sonucudur ki bu kitabýn üçüncübölümünde bu konu ele alýnacaktýr. Oysa yaratýlýþýn bu aþama-sýnda, Kitab-ý Mukaddes’e göre, yýldýzlar henüz meydana ge-


tirilmemiþlerdir; zira gök kubbesinin “ýþýklý yýldýzlarý”nýn,Tekvin’in 14. cümlesinde “... gündüzü, geceden ayýrmakiçin”, “... yeryüzünü aydýnlatmak için” dördüncü gün yaratýl-dýklarý belirtilir ki bu kesinlikle doðrudur. Fakat hâsýl olan so-nucu (ýþýk) birinci gün zikredip, bu ýþýðýn meydana gelmesinevasýta olaný (ýþýklý yýldýzlar) ondan üç gün sonra zikretmekmantýða uymamaktadýr. Üstelik birinci güne akþamýn ve sa-bahýn varlýný yerleþtirmek sýrf semboliktir: Günün unsurlarýolarak akþam ve sabah, ancak yerin ve onun kendi yýldýzý olangüneþin ýþýðý altýnda dönmesinin varlýðýndan sonra kabul edi-lebilir.

6-8. cümleler:

“Tanrý dedi: ‘Sularýn ortasýnda bir kubbe olsun ve sularý,sulardan ayýrsýn.’ Ve böyle olur. Tanrý gök kubbesinin altýn-da kalan sularý, üstünde kalan sulardan ayýran gök kubbesiniyaptý ve kubbeyi ‘gök’ diye adlandýrdý. Bir akþam ve bir sabaholdu: Ýkinci gün.”

Sular efsanesi burada da, sularýn, gök kubbesi vasýtasýylaiki tabakaya ayrýlmasý ile devam ediyor. Tufan hikâyesindegök kubbesinin, üstteki sularýn, yeryüzü üzerine boþanmasýnamüsaade edeceði bildirilecektir. Sularýn bu þekilde iki ayrýkitleye bölünmesi tasviri, bilimsel yönden kabul edilemez.

9-13. cümleler:

“Tanrý dedi: ‘Göðün altýndaki sular bir tek kitle halindeyýðýlsýn ve kara halinde ortaya çýksýn’ ve böyle oldu. Tanrýkaraya ‘yer’ ve sular kitlesine ‘deniz’ dedi ve Tanrý bunun gü-zel olduðunu gördü.”

“Tanrý dedi: ‘Yer, yeþilliklerle yeþillensin; otlar türlerine gö-re tohum taþýsýn, aðaçlar türlerine göre tohumlarýný ihtivaeden meyveler versin’ Ve Tanrý bunun güzel olduðunu gördü.Bir akþam ve bir sabah oldu: Üçüncü gün.”

63Eski Ahit

Yer su ile örtülü iken, yerin tarihinin herhangi bir safhasýn-da kara parçalarýnýn su yüzüne çýkmalarý, bilimsel yöndenpek âlâ kabul edilebilir. Fakat henüz güneþ yaratýlmadan(Tekvin, bunun dördüncü günde olacaðýný bildirir) ve gece-lerle gündüzlerin ard arda gelmesi baþlamadan önce, tohum-larla çoðalan iyice düzenlenmiþ bir bitki örtüsünün bulunma-sý hiçbir surette savunulamaz.

14-19. cümleler:

“Tanrý dedi: ‘Gök kubbesinde, gündüzle geceyi ayýrmakiçin ýþýklý yýldýzlar olsun; bayramlar için olduðu gibi seneleringünleri için de iþaret olmaya yarasýnlar; yeri aydýnlatmak içingök kubbesinde ýþýklý yýldýzlar olsunlar.’ Ve böyle oldu. Tan-rý iki büyük ýþýklý yýldýz yarattý: Gündüzün gücü olarak büyükyýldýzý, gecenin gücü olarak küçük yýldýzý ve öbür yýldýzlarý.Tanrý, yeryüzünü aydýnlatmak için, gündüzü ve geceyi yö-netmek ve aydýnlýkla karanlýklarý ayýrmak için, onlarý gökkubbesine yerleþtirdi ve Tanrý bunun güzel olduðunu gördü.Bir akþam ve bir sabah oldu: Dördüncü gün.”

Burada, Kitab-ý Mukaddes yazarýnýn tavsifi kabul edilebi-lir. Bu parçaya yöneltilebilecek tek tenkit, hikâyenin bütünüiçinde iþgal ettiði yerdir. Yer ile ay, bilindiði gibi, baþlangýçtagüneþten çýkmýþlardýr. Güneþin ve ay’ýn yaratýlýþýný, yer’densonraya koymak, Güneþ Sisteminin unsurlarýnýn teþekkülükonusundaki, saðlam bir biçimde ispatlanmýþ bilgilere tama-men zýttýr.

20-23. cümleler:

“Ve Tanrý dedi: ‘Sular, canlý mahlûklarýn sürüleriyle kay-naþsýn, ve yerin üstünde, gökler kubbesinin yüzünde kuþlaruçsunlar’, ve Tanrý büyük deniz canavarlarýný, ve sularýn ken-dileriyle kaynaþtýðý, cinslerine göre hareket eden her canlýmahlûku ve cinsine göre her kanatlý kuþu yarattý; ve Tanrý iyiolduðunu gördü. Ve Tanrý: ‘Semereli olun ve çoðalýn ve de-


nizlerde sularý doldurun, ve karada kuþlar çoðalsýn’ diyerekonlarý mübarek kýldý. Ve akþam oldu ve sabah oldu: Beþincigün.”

Bu parça, kabul edilemeyecek iddialar ihtiva etmektedir.

Tekvin’in dediðine göre hayvanlarýn ilk zuhuru, önce de-niz hayvanlarý ve kuþlarla oluyor. Kitab-ý Mukaddes’in ifade-sine göre -müteakip cümlelerde görüleceði üzere- ertesi günyeryüzü, hayvanlarla þenlenmiþ olacaktýr.

Muhakkak ki hayatýn kaynaðý sudur: Bu konu kitabýmýzýnüçüncü bölümünde görülecektir. Denizden baþlayarak, yer -denilebilirse- hayvanlar âlemince istila edilmiþtir. Ýkinci dö-nemde yerin yüzeyinde yaþayan ve pseudo-suchiens adý veri-len sürüngenlere benzeyen bir türden, kuþlarýn meydana gel-diði düþünülmektedir. Her iki sýnýfta bulunan müteaddit or-tak biyolojik özellikler, bu istidlâle imkân vermektedir.15 Du-rum böyle olduðu halde yer hayvanlarý, Tekvin babýnda, an-cak altýncý günde, yani kuþlarýn ortaya çýkýþýndan sonra zikre-dilmektedir. Þu halde yer hayvanlarýyla kuþlarýn ortaya çýkýþýhususundaki sýralama kabule þayan olamaz.

24-31. cümleler:

“Ve Tanrý dedi: ‘Yer, cinslerine göre canlý mahlûklarý, sý-ðýrlarý ve sürünen þeyleri, ve cinslerine göre yerin hayvanla-rýný çýkarsýn’ ve böyle oldu. Ve Tanrý yerin hayvanlarýnýcinslerine göre, sýðýrlarý cinslerine göre ve toprakta sürünenher þeyi cinsine göre yaptý: Ve Tanrý iyi olduðunu gördü. VeTanrý dedi: ‘Suretimizde, benzeyiþimize göre insan yapalým vedenizin balýklarýna ve göklerin kuþlarýna ve sýðýrlara ve bütünyeryüzüne ve yerde sürünen her þeye hâkim olsun.’ Ve Tanrý

65Eski Ahit

15 Ýfadeden de anlaþýldýðý üzere yazar, bazý faraziyelere dayanarak böyle bir tah-minde bulunduðunu belirtmektedir (Mütercim).

insaný kendi suretinde yarattý, onlarý erkek ve diþi olarak ya-rattý. Ve Tanrý onlarý mübarek kýldý; ve Tanrý onlara dedi:‘Semereli olun ve çoðalýn ve yer yüzünü doldurun ve onu tâbikýlýn; ve denizin balýklarýna ve göklerin kuþlarýna ve yer üze-rinde hareket eden her canlý þeye hâkim olun’. Ve Tanrý de-di: ‘Ýþte bütün yeryüzü üzerinde olup tohum veren her sebzeyive kendisinde aðaç meyvesi olup tohum veren her aðacý sizeverdim; size yiyecek olacaktýr; ve yerin her hayvanýna ve gök-lerin her kuþuna ve kendisinde hayat nefesi olup yeryüzündesürünen her þeye, bütün yeþil otu yiyecek olarak verdim’ veböyle oldu. Ve Tanrý yaptýðý her þeyi gördü ve ‘iþte, çok iyi’ de-di. Ve akþam oldu ve sabah oldu: Altýncý gün.”

Böylece yaratýlýþýn kemale ermesi tasvir ediliyor. Buradamüellif, daha önce zikretmediði bütün canlý yaratýklarý sýrala-makta, insanlarýn ve hayvanlarýn istifadelerine sunulan çeþit-li rýzýklarý anlatmaktadýr.

Hata, demin görüldüðü gibi, yer hayvanlarýnýn yaratýlýþýnýkuþlarýnkinden sonraya koymaktadýr. Fakat insanýn yeryü-zünde zuhuru, doðru olarak, öteki canlý türlerinin ortaya çýký-þýndan sonraya býrakýlmýþtýr.

Yaratýlýþ hikâyesi, 2. bölümün ilk dört cümlesiyle tamamla-nýr:

“Böylece gökler ve yer ve onlarýn bütün ordularý (aynen)itmam olundu. Ve Tanrý yaptýðý iþi yedinci günde bitirdi; veyaptýðý bütün iþten, yedinci günde istirahat etti. Ve Tanrý ye-dinci günü mübarek kýldý, ve onu takdis etti; çünkü Tanrý,yaratýp yaptýðý bütün iþten o günde çalýþmasýna ara verdi.Rabb Tanrý yeri ve gökleri yaptýðý günde, yaratýldýklarý za-man, göklerin ve yerin asýllarý bunlardýr.”

Bu yedinci gün hikâyesi bazý açýklamalara yol açmaktadýr.


67

Önce, kelimelerin anlamý üzerinde durmak gerekir. Me-tin, Kudüs Kitab-ý Mukaddes Okulu’nun tercümesinden alýn-mýþtýr. “Ordular” burada, büyük ihtimalle yaratýlmýþ varlýkla-ra delâlet etmektedir: “O çalýþmasýna ara verdi” deyimi,Kudüs Kitab-ý Mukaddes Okulu Müdürü’nün Ýbranca “þab-bat” kelimesini çevirmesinden ileri gelmiþtir. “Þabbat” keli-mesi tam tamýna “o istirahat etti” demektir ki, Yahudilerinistirahat günü olup Fransýzca’da “sabbat” þeklinde yazýlan ke-lime bundan gelmektedir.

Ýyice aþikârdýr ki, Tanrý’nýn gerçekleþtirmiþ olduðu altýgünlük bir çalýþmadan sonra yaptýðý söylenen bu istirahat birefsanedir, fakat onun bir izahý yapýlabilir. Unutmamak gere-kir ki, burada üzerinde durulan yaratýlýþ rivâyeti Din Adamla-rýnýn Metni denilen ve peygamber Hezekiel (Ezechiel)’in ma-nevî varisleri olan din adamlarý ve katipler tarafýndan Ý.Ö. 6.yüzyýlda Babil’de yazýlmýþtýr. Bilindiði üzere, bu din adamlarý,Tekvin’in Yahvist ve Elohist rivayetlerini yeniden ele alarak,kendi saplantýlarýna göre, istedikleri gibi deðiþtirmiþlerdir.M.P. de Vaux bu rivâyetin baþlýca ayýrýcý özelliðinin “kanun-cu, þekilci” olduðunu yazmaktadýr. Bunun hakkýnda özet bil-gi, yukarýda verilmiþti.

Din Adamlarý Metni’nden birkaç asýr önce olan Yahvistmetin, haftalýk çalýþmasýndan yorgun düþen Tanrý’nýn dinlen-diðine dair hiçbir kayýt taþýmadýðý halde, din adamlarý bu hu-susu metinlerine dâhil etmiþlerdir. Bu rivâyet, yaratýlýþhikâyesini, haftanýn günlerine tam uygun olarak, günlere böl-mekte ve haftalýk istirahata yönelmektedir. Böylece ilkin biz-zat Tanrý’nýn bunu uyguladýðýný belirtmek sûretiyle, haftalýktatil hükmünü dindaþlarýnýn nazarýnda haklý göstermeyiamaçlamaktadýr. Pratik hayattaki bu ihtiyaçtan hareket ede-rek, yaratýlýþ hikâyesi zâhiren dînî mantýða uygun düþmekleberaber, bilimsel verilerin “uydurma” olarak niteleyebileceðibir duruma sokulmuþ olmaktadýr.

Eski Ahit

68

Dînî bir hükmün düzeltilmesini teþvik için, din adamla-rýnca, yaratýlýþýn, haftanýn günlerine bölünmesinin, bilimselaçýdan tutunabilecek yönü yoktur. Kur’ân’ýn yaratýlýþa dairverdiði bilgilerin incelenmesi sýrasýnda, kitabýn üçüncü bölü-münde ele alýnacaðý üzere, günümüzde pekiyi biliyoruz ki,kâinatýn ve yer küresinin oluþturulmasýnýn gerçekleþmesi,son derecede uzun zaman devirlerine yayýlmaktadýr ki çaðdaþbilgiler, bu sürenin yaklaþýk olarak bile belirlenmesine imkânvermemektedir. Hikâye 6. günün akþamýnda tamamlanýpTanrý’nýn güya istirahat edeceði 7. “Sabbat” gününü zikret-meseydi bile; Kur’ân’ýn anlatýmýnda olduðu gibi, günden, -yirmi dört saatlik bir zaman dilimi deðil de- belirlenmemiþdevirlerin kasdolunduðunu anlamak mümkün olsa bile, yinede Din Adamlarýnýn Metni kabule þayan olamaz. Çünkü saf-halarýnýn ard arda geliþindeki durum; bilimin en basit bilgi-leriyle kesin bir çeliþki içindedir.

Böylece din adamlarýnýn rivayetine göre yaratýlýþ, gerçeðibildirmekten baþka bir gaye taþýyan, ustalýklý bir hayal ürünüolarak görünmektedir.

Ýkinci Metin

Tekvin’de yer alan ve ara verilmeksizin, keza açýklama ya-pýlmaksýzýn birinci hikâyenin peþinden gelen ikinci yaratýlýþhikâyesi, ayný tenkitlere yol açmaz.

Hatýrlatalým ki bu metin, daha eski bir tarihe, yaklaþýk üçasýr öncesine aittir. O, çok kýsadýr. Hikâye, özet halinde bil-dirdiði yer ve göðün yaratýlýþýndan ziyade, insanýn ve yeryüzün-deki cennetin yaratýlýþý üzerinde durmaktadýr: “Rab Yahve,yeri ve gökleri yaptýðý zaman, henüz yerde hiçbir kýr fidanýyoktu ve hiçbir kýr otu henüz bitmemiþti; çünkü Rab Yahveyerin üzerine yaðmur yaðdýrmamýþtý ve topraðý iþlemek içinadam yoktu. Ve yerden buðu yükseldi ve bütün topraðýn yü-


zünü suladý. Ve Rab Yahve yerin topraðýndan adamý yaptý veonun burnuna hayat nefesini üfledi ve adam, yaþayan can ol-du.” (Tekvin, 2/4b-7).

Bugün elimizde Tevrat metinlerinde bulunan Yahvist me-tin böyledir. Sonralarý Din Adamlarý Metni’nin kendisine ila-ve edildiði bu rivâyet, baþlangýçta da bu kadar kýsa mýydý? Yah-vist metnin geçen zaman zarfýnda budanmýþ olup olmadýðýnýhiç kimse söyleyemez. Keza þimdi sahip olduðumuz birkaç sa-týrlýk metnin, yaratýlýþ hakkýndaki en eski Tevrat metni oldu-ðunu da hiç kimse ileri süremez.

Bu Yahvist rivâyet ne yerin ne de göðün oluþturulmasýn-dan bahsetmez. O, þunu îmâ etmektedir ki, Allah insaný ya-rattýðý zaman sularýn yerden çýkýp yeryüzünü kaplamýþ olma-larýna raðmen, bitki örtüsü bulunmamaktaydý (henüz yaðmuryaðmamýþtý). Parçanýn devamý da bunu doðrulamaktadýr:Tanrý, insaný yarattýðý sýrada, bir bahçeyi yetiþtirmeye baþla-maktadýr. Böylece, bitki örtüsü, tam insanýn yeryüzünde gö-ründüðü sýrada ortaya çýkmýþ oluyor ki, bu da bilimsel yöndendoðru deðildir. (Bilime göre) iki durum arasýnda, kaç yüz mil-yon yýl geçtiði söylenememesine raðmen, insanýn yeryüzündegörünüþünden çok önceleri, yer bitki örtüsüyle kaplýydý.

Yahvist metine yöneltilebilecek tek tenkit þudur: DinAdamlarý Metni’nin ayný haftaya yerleþtirdiði kâinatýn ve ye-rin oluþumuna göre, insanýn yaratýlýþýný zaman bakýmýndanyerine oturtamamak. Ancak Yahvist metin, kâinatýn ve yerinyaratýlýþýný ayný haftaya koymamakla, ötekine yöneltilenciddî tenkitten kurtulmaktadýr.

Kâinatýn Yaratýlýþ Tarihi ile Ýnsanýn Yeryüzünde Ortaya Çýktýðý TarihEski Ahit verilerine uygun olarak düzenlenen Yahudi tak-

vimi, bu tarihleri açýkça belirtmektedir: 1975 Hýristiyan yýlý-

69Eski Ahit

nýn ikinci yarýsý, kâinatýn yaratýlýþýnýn 5736. yýlýnýn baþýnarastlamaktadýr. Þu halde yaratýlýþý, bundan birkaç gün dahasonra olan insan da, Yahudi takvimince rakamla ifade edilenayný maziye sahip olmaktadýr. Batýda kullanýlan takvim Gü-neþ yýllarýna göre olduðu halde, zaman baþlangýçta Ay yýllarý-na göre hesaplandýðýndan, bir düzeltme yapmak gerekir. Fakat-titiz bir hesaplama düþünüldüðünde- yapýlmasý gereken %3’lük bir düzeltmenin pek önemi yoktur. Hesabý karýþtýrma-mak için, bundan kaçýnmak tercihe þayandýr. Burada önemliolan, genel geniþlik boyutudur. Yoksa 1000 yýlda 30 senelikbir hata payýnýn göz önüne alýnarak hesaplanmasýnýn pekönemi yoktur. Gerçeðe daha yakýn olmak için þunu diyelimki, Yahudilerin deðerlendirmelerine göre, dünyanýn yaratýlýþý,Ý.Ö. yaklaþýk 37 yüzyýl öncesine yerleþtirilmektedir.

Bu hususta çaðdaþ bilim bize ne öðretiyor? Kâinatýn oluþu-mu konusunda bir cevap vermek güçtür. Sadece, az çok gü-ven verici bir tahminle zamaný belirlenebilen Güneþ Sistemi-nin oluþtuðu dönem hakkýnda bir rakam verilebilir. GüneþSisteminin zamanýmýzdan dört buçuk milyar yýl önce teþek-kül ettiði hesaplanmaktadýr. Þu halde bugün iyice tespit edi-len gerçek durumla (bu konuda kitabýn üçüncü bölümündegeniþ bilgi verilecektir) Eski Ahit’ten çýkarýlan bilgiler ara-sýndaki farkýn ne derece büyük olduðu anlaþýlmaktadýr. Bubilgiler Eski Ahit’in titiz bir incelenmesinden çýkmaktadýr.Tekvin bâbý, Hz. Âdem ile Hz. Ýbrahim arasýnda geçen zamansüresi hakkýnda açýk seçik bilgiler verir. Hz. Ýbrahim’den Hý-ristiyan takviminin baþlangýcýna kadarki zaman bölümü hu-susundaki bilgiler yeterli deðildir. Dolayýsýyla onu, baþka kay-naklara baþvurarak tamamlamak gerekir.

1. Hz. Âdem’den Hz. Ýbrahim’eTekvin’in 4, 5, 11, 21 ve 25. bölümlerindeki soy kütükle-

rinde, Hz. Ýbrahim’in, Hz. Âdem’den bu yana olan doðrudan


doðruya atalarý hakkýnda, son derece vazýh bilgiler verilmektedir.Anýlan yerlerde, her birinin ömür süresi, oðulun doðumu sýra-sýnda babanýn yaþý bildirildiðinden, Hz. Âdem’in yaratýlýþ tari-hine göre, her bir atanýn doðum ve ölüm tarihlerinin kolaycabulunmasý mümkündür. Durum þu tabloda da açýkça görülebilir:

Hz. Ýbrahim’in Soy Kütüðü

1 Âdem - 930 930

2 Þit 130 912 1042

3 Enuþ 235 905 1140

4 Kenân 325 910 1235

5 Mahalalel 395 895 1290

6 Yared 460 962 1422

7 Hanok 622 365 987

8 Metuþelah 687 969 1656

9 Lamek 874 777 1651

10 Nuh 1056 950 2006

11 Sam 1556 600 2156

12 Arpakþad 1658 438 2096

13 Þelah 1693 433 2122

14 Eber 1723 464 2187

15 Peleg 1757 239 1996

16 Reu 1787 239 2026

17 Seruc 1819 230 2049

18 Nahor 1849 148 1997

19 Terah 1878 205 2083

20 Ýbrahim 1948 175 2123

Hz. Âdem’in yaratýlýþýitibariyle doðum tarihi

ÖmürSüresi

Hz. Âdem’in yaratýlýþýitibariyle ölüm tarihi

71Eski Ahit

Bu tablo, Din Adamlarý Metni’nde yer alan Tekvin rivâye-tindeki bilgilere göre düzenlenmiþtir: Bu tür ayrýntýlý bilgilerTevrat’ýn yalnýz bu rivâyetinde bulunmaktadýr. Bundan çý-kan odur ki, Kitab-ý Mukaddes’e göre Hz. Ýbrahim, Hz.Âdem’den sonra 1948’de dünyaya gelmiþ olmaktadýr.

2. Hz. Ýbrahim’den Hýristiyan Takvim Baþlangýcýna (Milada)

Kitab-ý Mukaddes, Tekvin’in, Hz. Ýbrahim’in atalarý hak-kýnda verdiði derecede, belli hesaplamalarý yapmayý mümkünkýlacak rakamla ifade edilen bilgileri, bu dönem için verme-mektedir. Hz. Ýbrahim’i, Hz. Ýsâ’dan ayýran zaman süresinihesaplayabilmek için baþka kaynaklara baþvurmak gerekir.Þimdiki durumda, ufak bir hata payý ile beraber, Hz. Ýbrahimdevri, Hz. Ýsâ’dan 18 yüzyýl öncesine yerleþtirilmektedir. Busüre, Tekvin’deki kayýtlara bakarak Hz. Ýbrahim ile Hz.Âdem arasýndaki süreye eklenecek olursa Hz. Âdem’in Hz.Ýsâ’dan 38 yüzyýl önce yaratýlmýþ olmasý gerekir. Bu deðerlen-dirme ise, itiraz edilemeyecek bir surette yanlýþtýr: Yanlýþlýkda, Tevrat’taki Hz. Âdem-Hz. Ýbrahim arasýndaki sürenin ha-talý olmasýndan ileri gelmektedir ki, Yahudi takvimi de öte-den beri takvimini bunun üzerine bina etmiþtir. Günümüzde,Kitab-ý Mukaddes’in gerçekliðinin geleneksel savunucularýnaitiraz edilebilir ve Ý.Ö. 6. yüzyýlda yaþamýþ olan Yahudi dinadamlarýnýn bu hayalî hesaplarýnýn çaðdaþ bilgilerle uyuþma-dýðý söylenebilir. Bu hesaplar, uzun asýrlar boyunca, Hz. Ýsâ’yagöre antikitenin olaylarýný zaman bakýmýndan ifade etmede,temel unsur olarak kullanýlmýþlardý.

Çaðdaþ dönemden önce yayýnlanan Kitab-ý Mukaddes’ler,okuyuculara mutâd olarak, açýklayýcý bir önsöz mahiyetinde,dünyanýn yaratýlýþýndan; bu kitaplarýn yayýnlandýklarý döne-


me kadar geçmiþ olaylarýn kronolojisini sunarlardý; rakamlardönemlere göre hafifçe deðiþirdi. Meselâ, 1621 yýlýnda yayýn-lanan Clémentin neþri bu tür kayýtlar ihtiva ediyor ve fakatHz. Ýbrahim’i biraz daha önceye yerleþtiriyor ve yaratýlýþý (ya-ni ilk insanýn yaratýlýþýný) Ý.Ö. yaklaþýk 40. asra götürüyordu.17. yüzyýlda birkaç dilden olarak yayýnlanmýþ Walton neþri,müteaddit dillerde Kitab-ý Mukaddes metni dýþýnda, okuyu-cuya Hz. Ýbrahim’in atalarý için, burada verilene benzer tab-lolar takdim ediyordu. Ufak tefek farklarla, bütün hesaplarburada verilenleri tutuyordu. Çaðdaþ dönem gelince, yayýnla-yanýn, yaratýlýþý, çok daha önceki bir zamana götüren bilim-sel buluþlara ters düþmeksizin, bu tür hayalî kronolojileri önesürmesi mümkün olmadý. Böyle olunca, bu tür tablolarýn veönsözlerin kaldýrýlmasý ile yetinildi, fakat bununla beraber,eskiden bu tür tablolarýn hazýrlanmasýnda esas alýnan Kitab-ýMukaddes metinlerinin geçersizliði ve onlarýn gerçeði yansýt-týðýnýn düþünülmesi gerektiði hususlarýnda okuyucuyu uyar-maktan da kaçýnýldý. Onlarýn üzerine bir edep örtüsü çekmekve metni -hiçbir çýkarma yapmaksýzýn- eskiden olduðu þekliy-le kabul ettirmek için cedelci bilgiç formülleri aramak yolu,buna tercih edildi. Ýþte bu yüzdendir ki, -makul olmak þartýy-la- 20. yüzyýlda, böylesi bir hayal ürününe dayanarak zamanýhesaplamak mümkün olmadýðý halde, Kitab-ý Mukaddes’inDin Adamlarý Rivâyeti’nden gelen soy kütükleri hâlâ itibar-da kalmaktadýr.

Ýnsanýn yeryüzünde ortaya çýktýðý tarihe gelince, bilimselveriler, onu ancak belirli bir sýnýrýn ötesinde olarak tespite el-vermektedir. Ýnsanýn, kendisini, anatomi bakýmýndan kendi-sine yakýn, öteki canlý varlýklardan ayýran akýl ve çalýþma ye-teneðiyle yeryüzünde mevcut olduðundan emin olunabilir.Fakat hiç kimse onun ortaya çýktýðý tarihi, tamý tamýna söy-

73Eski Ahit

74

leyemez. Bununla beraber bugün denilebilir ki, düþünen ve iþyapan bir insanlýðýn, bu özelliklerini ortaya koyan kalýntýlarýbulunmuþ olup mâzîsi on binlerce yýllarla ifade edilmektedir.

Yaklaþýk olarak belirtilen bu tarih, néo-anthropien cinsin-den (Cro-magnon insaný), insana en yakýn olarak keþfedilentarih-öncesi (préhistorique) insan tipinin tarihine uygun gel-mektedir. Elbette, dünyanýn çeþitli bölgelerinde, görünüþte in-sana benzeyen, fakat daha az geliþmiþ tiplerin (paléo-anthro-piens) kalýntýlarýna iliþkin buluþlar da olmaktadýr ve bunlarýeskilik süreleri yüz binlerce yýl olabilir de. Ancak, bunlar ger-çek insan mýydýlar?

Ne olursa olsun, néo-anthropiens tiplerinin, Tekvin’in ilkinsanlarý yerleþtirdiði devirden çok öncelere yerleþtirilmesihususundaki bilimsel veriler, yeterli ölçüde açýktýr. Öyleyse,insanýn yeryüzünde ortaya çýktýðý zaman konusunda, Tek-vin’deki rakamlardan çýkarýlan sonuçlarla, çaðýmýzda iyiceyerleþmiþ olan bilimsel sonuçlar arasýnda açýk bir uyuþmazlýkvardýr.

Tufan

Tekvin’in 6, 7 ve 8. bölümleri, Tufan hikâyesine tahsisolunmuþlardýr. Daha doðru bir ifade ile Tufan Kýssasý, bir de-ðil iki hikâye halindedir. Ancak bunlar yan yana getirilmeyipolayýn çeþitli bölümleri ard arda yerleþtirilirken görünüþte birbaðlantý olduðu izlenimini verecek biçimde, kýsa kýsa parça-lara bölünerek birbirine geçirilmiþlerdir. Gerçekte, bu üç bö-lümde, gün gibi ortada olan çeliþkiler bulunmaktadýr; buradada bunun sebebi, birbirinden açýkça ayrý olan iki kaynaðýnmevcut olmasýdýr. Bunlar Yahvist kaynak ile Din AdamlarýKaynaðý’dýr.


Yukarýda görüldüðü üzere bu iki kaynak, tutarsýz bir karý-þým meydana getirmektedirler; baþlangýçta tek baþýna ayrý birrivâyet olan her bir metin, paragraflara ve cümlelere ayrýla-rak, bir kaynaðýn unsurlarýnýn ardýndan öbürününkiler geti-rilmiþtir. O tarzda ki, hikâyenin tamamlanmasýna kadar, yaniFransýzcada yaklaþýk yüz satýr kadar tutan metin boyunca, onyedi defa bir kaynaktan öbürüne sýçranmaktadýr.

Hikâye, bütün olarak þöyledir:

Ýnsanlarýn isyanlarý genelleþince Tanrý, bütün öteki canlýyaratýklarla birlikte onlarý da ortadan kaldýrmaya karar verir.O, durumu önceden Hz. Nuh’a haber verir ve ona, gemi yap-masýný emreder. Gemiye karýsýný, üç oðlunu ve onlarýn üç ka-rýsýný ve öbür canlý varlýklarý yerleþtirmesini bildirir. Son ola-rak zikredilen canlý varlýklar konusunda iki kaynaktaki bilgi-ler farklýdýr: Hikâyenin -Din Adamlarý Metni’nden gelen- birparçasýna göre, Hz. Nuh her türden bir çift alacaktýr; hemenarkasýndan gelen -Yahvist kaynaklý- müteakip metin ise,Tanrý’nýn “temiz” denilen hayvanlarýn erkek ve diþilerindenyediþer, “temiz olmayan” hayvanlardan ise yalnýz birer çift al-masýný buyurduðu belirtilir. Fakat, biraz daha ileride, Hz.Nuh’un gemiye, fiilen her hayvan türünden sadece birer çiftaldýðý belirtilir. M.P. de Vaux gibi uzmanlar, burada Yahvistrivâyetin deðiþtirilmiþ bir pasajýnýn söz konusu olduðunu ka-bul ederler.

Bir paragraf (ki Yahvist kaynaktandýr) tufaný yapanýn yal-nýz yaðmur sularý olduðunu kaydeder. Fakat (Din Adamlarýkaynaðýndan gelen) bir baþka paragrafta, Tufan’ýn, sebebi iki-ye çýkarýlýr: Yaðmur sularý ile yeryüzündeki kaynak sularý.

Bütün yer, daðlarýn zirvelerine kadar, hattâ onlarýn dakaybolacaðý þekilde, sular altýnda kalýr. Yeryüzünde hayatýn

75Eski Ahit

her türlüsü yok edilir. Bir yýl geçince Hz. Nuh, sularýn çekil-mesinden sonra, Ararat daðý üzerine oturmuþ olan gemidençýkar.

Þunu da ilâve edelim ki, kaynaklarda, Tufan’ýn süresi defarklýdýr: Yahvist rivâyete göre sularýn yükselmesi kýrk gün,Din Adamlarý rivâyetine göre ise yüz elli gündür.

Yahvist rivâyet, bu olayýn, Hz. Nuh kaç yaþýnda iken ol-duðunu belirtmez, fakat Din Adamlarý rivâyeti, bu hâdiseninHz. Nuh 600 yaþýnda iken vuku bulduðunu öne sürer. Yine burivâyet, soya dair verdiði bilgilerde, bu hâdiseyi Hz. Âdem veHz. Ýbrahim’e göre zaman içindeki yerine oturtmaktadýr.Tekvin’in ihtiva ettiði kayýtlara bakarak yapýlan hesaplaragöre Hz. Nuh, Hz. Âdem’den 1056 yýl sonra doðmuþ olaca-ðýndan (Hz. Ýbrahim’in atalarýný gösteren tabloya bakýnýz),Tufanýn da, Hz. Âdem’in yaratýlýþýndan 1656 sene sonra mey-dana gelmiþ olmasý gerekir. Öte yandan Tekvin, Tufaný Hz.Ýbrahim’in doðumundan 292 yýl öncesine yerleþtirmektedir.

Þu halde Tekvin’e göre, Tufan, insan türünün tümünükapsamakta ve Tanrý tarafýndan yeryüzünde yaratýlmýþ olanbütün canlý yaratýklar ortadan kaldýrýlmýþ olmaktadýr. Yineona göre, bütün insanlar, Hz. Nuh’un üç oðlu ile onlarýn üçkarýsýndan türemiþ olmalýdýrlar, öyle ki, bu olaydan yaklaþýküç asýr sonra doðan Hz. Ýbrahim, çeþitli toplumlar halinde ye-niden düzenlenmiþ bir insanlýk bulmuþ olmalýdýr. Bu teþ-kilâtlanma, bu kadar az bir zamanda, nasýl olur da hâsýl olabi-lir? Sadece bu basit gözlem, hikâyenin gerçekliðini giderme-ye yeter.

Dahasý var; tarihî veriler de onun, çaðdaþ bilgilerle uyuþ-mazlýðýný göstermektedir. Hz. Ýbrahim, Ý.Ö. 1800-1850 yýllarý-na yerleþtirilir. Verdiði soy bilgileriyle Tekvin’in telkin ettiði


gibi, þayet Tufan, Hz. Ýbrahim’den yaklaþýk üç asýr önce mey-dana gelmiþ olsaydý, onun, Ý.Ö. 21. ve 22. yüzyýllara yerleþti-rilmesi gerekecekti. Bu dönem ise, -çaðdaþ tarihî bilgilerindoðruladýðý gibi, yeryüzünün birçok noktasýnda, kalýntýlarýsonraki kuþaklara ulaþan- çeþitli uygarlýklarýn çiçeklendiði birdönemdir.

Meselâ, Mýsýr için bu devir, Orta Ýmparatorluk öncesinerastlayan dönemdir (Ý.Ö. 2100 yýlý), yani yaklaþýk olarak, on-birinci sülâleden önceki birinci ara devresinin zamanýdýr. Ke-za bu devir, Babil’de üçüncü Ur hanedânýnýn bulunduðu de-virdir. Oysa bu uygarlýklarýn devamýnda, herhangi bir kesik-lik olmadýðý pekiyi bilinmektedir. Öyleyse Kitab-ý Mukad-des’in dediði gibi, bütün insanlýðý kapsayan bir imha hâdisesiolmamýþtýr.

Sonuç þu oluyor: Tevrat’taki üç hikâyenin, olaylar arasýnda-ki baðlantýyý gerçeðe uygun bir biçimde insanlara bildirdiðikabul edilemez. Tarafsýz olmak gerekirse bize ulaþan söz ko-nusu metinlerin, gerçeði ifade etmediklerini kabullenmek zo-runludur. Allah gerçek olmayan bir hususu vahyeder mi?Gerçekten, insanlara uydurmalarla, hem de çeliþkili uydur-malarla talimat veren bir Tanrý fikrini anlamak mümkün de-ðildir. Durum böyle olduðuna göre, ister istemez, metnin, in-sanlar tarafýndan deðiþtirildiði hipotezini öne sürmek gerekir.Bu tahrif, ya nesilden nesile geçen sözlü rivâyetlerde, ya da burivâyetlerin tespit edildiði metinlerde cereyan etmiþtir. Tek-vin gibi bir eserin, üç asýr zarfýnda, en azýndan iki defa yeni-den elden geçirildiði bilindiðine göre, onda birtakým yanlýþ-larýn, yahut olaylarýn gerçek durumlarýyla baðdaþtýrýlamaya-cak hikâyelerin bulunmasýna þaþýrmak niye? Beþerî bilgileringeliþmesi, her þeyi bilmeyi mümkün kýlmasa bile, hiç deðilse

77Eski Ahit

bazý durumlar hakkýnda yeterli bir bilgi edinme imkâný ver-mekte ve böylece bu hususlardaki eski rivâyetlerin, bu bilgiile uyuþma derecesi hakkýnda hüküm verme yetkisini bahþet-mektedir. Aslýnda sorumluluðu yalnýz insanlara ait olan Tev-rat metinlerindeki yanlýþlýklar konusunda, bu izaha16 hak ve-rip bununla yetinmekten daha makul bir þey olabilir mi?Hem Yahudilerden hem de Hýristiyanlardan olan tefsircilerinbüyük çoðunluðunun böyle bir izaha iltifat etmemelerine te-essüf etmek gerekir. Yine de, onlar tarafýndan ileri sürülen de-liller, dikkat edilmeye deðer.


16 Yani yanlýþlýklarýn, insanlarýn deðiþtirmelerinden ileri geldiði þeklindeki birizaha (Mütercim).

IV. KÝTAB-I MUKADDES METÝNLERÝNDEKÝ YANLIÞLAR KARÞISINDA HIRÝSTÝYAN BÝLGÝNLERÝNÝN TUTUMU (ONLARIN TENKÝTLÝ ÝNCELEMELERÝ )

Bu yanlýþlar, tutarsýzlýklar ve çeliþkiler yýðýný karþýsýnda,Hýristiyan tefsircilerin tepkilerindeki farklýlýk, insaný hayretedüþürecek derecededir. Bazýlarý, bu hatalarýn bir kýsmýný ka-bul eder ve kitaplarýnda, bu dikenli meseleleri ele almakta te-reddüt etmezler. Bazýlar, kabul edilemeyecek ifadeleri pekkurcalamaz, metinde olaný harfi harfine savunmaya yönelir;savunmacý ve övücü sözlerle ve çoðu zaman, beklenmedik de-liller desteði ile muhatabý ikna etmek için çabalar durur, böy-lece mantýðýn reddettiði hususlarý unutturacaklarýný umarlar.

M.P. de Vaux, kendi Tekvin tercümesine yazdýðý giriþ kýs-mýnda, bu eleþtirilerin varlýðýný kabul eder, hattâ onlarýn te-melleri üzerine eðilir; fakat ona göre, geçmiþ olaylarýn tarafsýzbir biçimde yeniden ele alýnmasý faydasýz bir iþtir. Notlarýndayazdýðýna göre Tevrat’ýn “dünyanýn tamamýný kaplayacak birfelâket boyutunda gösterdiði, Dicle ve Fýrat vadilerinde mey-dana gelen son derece yýkýcý bir sel felâketinin veya selfelâketlerinin hatýrasýný yeniden hikâye etmesi” pek önemlideðildir. Kitab-ý Mukaddes müellifinin yaptýðý iþ, sadece -kien önemli husus da budur- bu hatýraya “Tanrý’nýn adaleti vemerhameti ve insanýn kötülük eðilimleri ve doðru insana ih-san edilen kurtuluþ ve baþarý” ebedî talimatýný yüklemiþ ol-maktýr.

Bir halk masalýnýn -bir müellifin, onu dinî eðitim amacýy-la kullanmasý sonucunda- Allah’ýn yaptýðý gerçek bir olayadönüþmesi ve bu durumuyla insanlarýn ona inanmalarýnýn is-tenmesi, böylece açýklanýr. Bu tür bir savunma tavrý, kutsalolduklarý ve sýrf Allah sözünü ihtiva ettikleri ileri sürülenkutsal kitaplarda, insanlarýn yapmýþ olduklarý tahrifat iddiasý-ný haklý çýkarmaktadýr. Ýlahî eserde bu tür beþerî müdahalele-ri kabul etmek, Kitab-ý Mukaddes metinlerinde insanlarca ya-pýlan deðiþtirmeleri gizlemek demektir. Dinî bir hedef varsa,her türlü deðiþtirme meþru sayýlýyor, demektir. Ý.Ö. 6. yüzyýl-daki þekilci ve kanuncu kaygýlar taþýyan “din adamlarýnýn”yaptýklarý, malum uydurma rivâyetlere müncer olan iþlem de,ayný þekilde meþrû gösterilmektedir.

Hýristiyan tefsircilerinin önemli bir kýsmý, Kitab-ý Mukad-des’teki yanlýþlarý, tutarsýzlýklarý ve çeliþkileri, þöyle izah etme-yi “becerikli” buldular: Kitab-ý Mukaddes’i kaleme alanlar,bir kültürün sosyal faktörlerini ve farklý zihniyetleri gözönünde bulundurarak yazdýklarýndan, ortaya çýkan bu durum-dan mazurdurlar. Bu açýklama tarzý da, özel “edebî üsluplar”tanýmlamasýna yol açmýþtýr. Bu deyimin, tefsircilerin kurnazcedelciliklerine girmesi, her türlü müþkülatý örtmektedir. Ýkirivâyet arasýndaki her türlü çeliþki, her müellifin kendine hasifade etmesinde, yani kendi özel “edebî üslubunda” izahýnýbulur. Þüphesiz bu delil, herkes tarafýndan kabul edilmemek-tedir, zira gerçekten, ciddilikten mahrumdur. Bununla birlik-te bu usulün, günümüzde büsbütün modasý geçmiþ deðildir.Yeni Ahit konusunda da, Ýncillerde gün gibi aþikâr olan çeliþ-kilerin, nasýl saçma bir biçimde açýklanmaya çalýþýldýðý ileridegörülecektir.

Ýhtilâflý bir konu karþýsýnda, mantýðýn reddettiði bir duru-mu kabul ettirmek için uygulanan usullerden biri de, söz ko-


nusu metni, savunma yollu bazý düþüncelerle sarýp sarmala-maktýr. Böylece okuyucunun dikkati, bizzat rivâyetteki esascan alýcý noktadan, baþka konulara kaydýrýlmaktadýr.

Kardinal Daniélou’nun, Dieu vivant dergisinde17 “Tu-fan, Vaftiz, Hüküm” baþlýðý ile yayýnlanan makalesinde,Tufan konusundaki düþünceleri, bu ifade tarzýnýn özellikleri-ni ortaya koymaktadýr. Diyor ki: “Kilisenin en eski geleneði,Tufanda, Mesih’in ve Kilise’nin suretini görmüþtür.” Bu “çokyüksek deðerde bir delâlet taþýmaktadýr.”... “Ýnsan nev’inintamamýný etkileyen bir hükümdür.” Homélies sur Ezéchiel ese-rinde “Gemide kurtarýlan bütün bir kâinatýn felâketi’ndenbahseden Origéne’i zikrettikten sonra kardinal, “Gemi vasý-tasýyla kurtulan sekiz þahsýn (Hz. Nuh ve karýsý, üç oðul ileonlarýn üç karýsý) adedini ifade eden” sekiz sayýsýnýn deðeriniele almaktadýr. O, Justin’in Dialogue’unda yazdýðýný kendihesabýna zikretmektedir: “Onlar, bizim Mesih’imizin ölülerarasýndan zuhur ettiði gün olan sekizinci gün sembolünü arzediyorlardý.” ve devam ediyor: “Hz. Nuh, yeni bir yaratýlýþýnilk þahsiyetidir. Mesih’in bir suretidir ki, onun sembolik ola-rak ifade etti)ni, Mesih gerçekleþtirmiþtir.” O devamla, biryandan geminin tahtasýyla onu yüzdüren su sayesinde kurtu-lan Hz. Nuh ile öbür yandan vaftiz suyu (kendisinden yeni birinsanlýðýn doðduðu Tufan suyu), ile Haçýn tahtasý arasýndakibenzerlikler hakkýnda mütâlâalar ileri sürmektedir. Bu sem-bolün deðeri üzerinde ýsrarla durmakta ve “Tufan dinî unsu-runun, manevî ve itikadî zenginliði” (aynen) esas fikri ile ya-zýsýný bitirmektedir.

Bütün bu savunma yollu uyarlamalar üzerinde söylenebile-cek çok söz vardýr. Bu yaklaþtýrmalar (tekrar hatýrlatalým ki)gerçekliði -evrensel çapta ve Tevrat’ýn yerleþtirdiði zamanda-

81Eski Ahit

17 Sayý: 38, 1947, s. 95–112.

82

savunulamayacak bir olayý açýklamaktadýr. Kardinal Da-niélou’nun yaptýðý tarzdaki bir izahla, metni aynen olduðu gi-bi kabul etmenin gerektiði ve uzlaþmacý olmayan her türlümütalâanýn yersiz sayýldýðý Orta Çaða dönülmektedir.

Bu karanlýk zihniyetin kabul ettirildiði çaðdan daha önce-ki dönemde, oldukça mantýkî durum alýþlarýn bulunmasý, ne deolsa rahatlýk vericidir. Zamanýnýn þaþýlacak derecede önündegiden bir düþünceden çýkan St. Augustin’in tavrý bunlarýn eniyi örneði sayýlabilir.

Kilise Atalarý devrinde de, öyle anlaþýlýyor ki, metin ten-kidi problemi kendisini hissettirmiþti; çünkü St. Augustin82 nolu mektubunda buna deðinmektedir ki en karakteristikbölümü þudur:

“Münhasýran Þer’i (Canonique) denilen Kitab-ý Mukad-des’in bu kitaplarýna, özel bir dikkat ve saygý göstermeyi öð-rendim. Öyle ki, onlarýn yazarlarýndan hiçbirinin yanýldýðýnaasla inanmýyorum. Þayet bunlarda gerçeðe zýt görünen bir ifa-deye rastlarsam, þüphe etmiyorum ki bu, ya benim nüsham-daki bir yanlýþlýktan, ya mütercimin aslî metni doðru çevire-memesinden, ya da benim anlayýþýmýn yetersizliðinden ilerigelmektedir.”

St. Augustin’e göre, kutsal metnin yanlýþlýk ihtiva etmesianlaþýlan þey deðildir. St. Augustin, “hatasýzlýk” inancýný,açýk bir biçimde ortaya koyuyordu. Gerçeðe zýt gibi görünenbir parça karþýsýnda; buna bir sebep arýyor ve beþerî bir kay-nak arama hipotezini gözden uzak tutmuyordu. Böylesi bir tu-tum, eleþtiri esprisi taþýyan inanan bir kiþinin tutumudur. St.Augustin’in zamanýnda, Kitab-ý Mukaddes metni ile bilimarasýnda bir karþýlaþtýrma yapabilmek imkâný yoktu. Onunkigibi geniþ bir anlayýþ, çaðýmýzda, bazý Kitab-ý Mukaddes me-tinleriyle bilimsel veriler arasýndaki karþýlaþtýrmadan ortayaçýkan birçok problemi gidermeyi mümkün kýlabilirdi.


83

Çaðýmýzdaki bilginler ise, tersine, yanlýþlýkla suçlanan Ki-tab-ý Mukaddes metinlerini savunmak için, boþ yere çýrpýnýpdurmaktadýrlar. M.P. de Vaux, Tekvin’e yazdýðý giriþinde ta-rihî ve bilimsel yönlerden açýkça kabul edilmesi mümkün ol-masýnýn sebeplerini açýklamaktadýr. Sanki tarih yazmanýn çe-þitli usulleri varmýþçasýna, o bizden, Kitab-ý Mukaddes tarihi-ni “çaðdaþ insanlarýn uyguladýklarý tarih kurallarýna göre” an-lamamýzý istiyor. Herkes de kabul eder ki, gerçeðe uygun anlat-mamak durumunda tarih, tarihî bir romana dönüþür. Fakat budurumda o, bizim anlayýþ kurallarýmýzdan kurtulur. Kitab-ýMukaddes tefsircisi, Kitab-ý Mukaddes’teki hikâyelerin, je-oloji, paleontoloji ve tarih öncesi bilgilerle yapýlacak her tür-lü kontrolünü reddetmektedir. Diyor ki: “Kitab-ý Mukaddes,bu bilim dallarýndan hiçbirine baðlý deðildir. Þayet o, bu bi-limlerin verileriyle karþýlaþtýrýlacak olursa, ya gerçek olmayanbir zýtlýða, ya da zorlama bir uzlaþtýrmaya varýlýr.” Bu mü-talâalarýn Tekvin’de yer alan ve çaðdaþ bilimle hiçbir suretteuyuþmayan hususlar, (yani ilk on bir bölümdeki hususlar) içinifade edildiðine dikkatimizi çekmektedir. Ama ilk büyük pey-gamberlerin devrindeki kimi hâdiselerde olduðu gibi, bazýhikâyelerin doðruluklarý günümüzde iyice ortaya konulmuþsayazar, çaðdaþ bilgileri Kitab-ý Mukaddes hakikatlerini destek-leme amacýyla anmaktan geri durmaz. Þöyle yazýyor: “Buhikâyelerin üzerinde dolaþan kuþkular tarihin ve doðu arke-olojisinin kendilerinin lehlerinde tanýklýk vermesiyle daðýl-malýdýr.” Baþka bir deyiþle: “Eðer bilim Kitab-ý Mukaddes’te-ki rivâyeti destekliyorsa ona müracaat etmek gerekir. Amaçürütüyorsa, ona müracaat etmek makbul deðildir.”

Baðdaþtýrýlamaz olaný baðdaþtýrmak, yani Eski Ahit’in kimirivâyetlerinde bildirilen bazý olaylarýn gerçeðe uymayan nite-likleri ile Kitab-ý Mukaddes gerçekliði kuramýný baðdaþtýrmakiçin, bir kýsým çaðdaþ din bilginleri, gerçek konusundaki kla-sik anlayýþlarý gözden geçirmeye yönelmektedirler. Kitab-ý

Eski Ahit

84

Mukaddes gerçeðini ele alan eserlerde, uzun uzadýya geliþtiri-len ustalýklý ve kaypak mülâhazalarý ayrýntýlý bir biçimde sun-mak, bu kitabýn çerçevesinden dýþarý çýkmak olur. O. Lo-retz’in Quelle est la vérité de la Bible (Kitab-ý MukaddesGerçeði Nedir? Paris, Le Centurion, 1972) adlý eseri bunlar-dan biridir. Sadece, bilime iliþkin þu hükmü zikretmekle yeti-nelim:

Yazarýn kaydettiðine göre Vatikan II. Konsili “Kitab-ý Mu-kaddes’te yanlýþla doðruyu ayýrt etmek için kurallar getirmek-ten kaçýnmýþtýr. Temel düþünceler de bunun imkânsýz oldu-ðunu gösterirler. Zira Kilise, prensip yönünden ve genel birtarzda Kitab-ý Mukaddes’in gerçekliði meselesini çözümleye-cek þekilde, bilimsel metotlarýn gerçekliði veya yanlýþlýðý ko-nusunda karar veremez.”

Ýyice bellidir ki, Kilise, bir bilgi edinme aracý olarak herhan-gi bir bilimsel “metot”un geçerliliði hakkýnda bir karar vere-mez. Ama burada tamamen baþka bir durum söz konusudur.Sadece kuramlarýn deðil, iyice ortaya konulmuþ olan olayla-rýn görüþülmesi söz konusudur. Çaðýmýzda, dünyanýn, 37–38yüzyýl önce yaratýlýp, insanýn da ilk olarak bu zamanda yeryü-zünde ortaya çýkmadýðýný bilmek için ve Kitab-ý Mukad-des’teki soy kütüklerinden çýkan bu sonucun -yanýlma tehlike-siyle karþý karþýya kalmaksýzýn- yanlýþlýðýný bildirmek içinallâme olmaya mý ihtiyaç vardýr? Adý geçen yazar, bunu bil-meyecek biri deðildir. Ancak onun bilim hakkýndaki ifadele-ri, konuyu gerektiði gibi ele almaktan uzaklaþmak için, mese-leyi saptýrmaktan baþka bir amaç taþýmamaktadýr.

Hýristiyan bilginlerin, Kitab-ý Mukaddes’teki bilimsel yan-lýþlar önünde takýndýklarý tavýrlar hakkýndaki bu hatýrlatma, ohatalarýn yol açtýðý sýkýntýlarý pekiyi gösterdiði gibi ayrýca, ha-talarý için, beþerî müdahaleyi itiraf etmekten baþka makul bir


85

yol bulunmadýðýný ve onlarýn vahiyden bir parça olduðunu ka-bul etmenin imkânsýzlýðýný da ortaya koymaktadýr.

Vahiy inancýna dokunan, Hýristiyan çevrelerde hâkimolan bu sýkýntý, Vatikan II. Konsili (1962–1965) sýrasýnda daifade edildi. Orada, kabul edilebilecek bir kesin metnin ortayaçýkmasý ve -Vahiy hakkýndakifnolu konsil belgesine yazdýðýgiriþte18 Mgr. Weber’in deyimiyle “konsili çamura saplan-mak tehlikesiyle karþý karþýya koyan bu acýklý durumun” sonaermesi için, üç yýl boyunca süren tartýþmalardan sonra, enazýndan beþ metnin deðiþtirilmesini beklemek gerekmiþti.

Bu belgenin Eski Ahit’e iliþkin iki cümlesi (4. Bölüm, s.53), hiçbir itiraza yol açmayacak bir tarzda, bazý metinlerineksikliklerini ve geçersizliklerini belirtmektedir:

“Mesih ile açýlan kurtuluþ yolundan önce yaþayan insanlý-ðýn durumu hesaba katýlarak, Eski Ahit’in Kitaplarý herkese,Tanrý’nýn ve insanýn kim olduðunu bilme imkâný verirler, ke-za, kendi öz adaleti ve merhameti içersinde Tanrý’nýn insanla-ra nasýl muamele ettiðini öðrenme imkâný verirler. Bu kitap-lar, eksik ve geçersiz hususlar ihtiva etmelerine raðmen, yinede gerçek bir ilahî pedagojiye tanýklýk vermektedirler.”

Bazý metinlere uygulanan “eksik” ve “geçersiz” nitelendir-meleriyle, bunlarýn tenkide imkân verdiði, hatta o metinlerinihmal edilebileceði, bundan daha güzel bir þekilde ifade edi-lemez. Þu halde tenkit prensibi, açýkça kabul edilmiþ olmak-tadýr.

Bu metin, bir Konsil bildirisinin bir parçasýný oluþturarak6’ya karþý 2344 oy almakla, ittifaka yakýn bir kabule mazharolmuþtur. Gerçekten resmî belgeye, Mgr. Weber’in imzasýylayapýlan açýklamalardaki bir cümle, konsilin resmî bildirisinde

Eski Ahit

18 Le Centurion, 1966.

yer alan bazý metinlerin geçersizliði ifadesini açýkça düzelt-mektedir: “Þüphesiz ki Ýsrail Tevrat’ýnýn bazý kitaplarýnýn ge-çici bir þümûlü vardýr ve bazý eksik hususlar ihtiva etmekte-dirler.”

Resmî bildiride geçen “geçersiz (caduc)” tabiri, elbetteaçýklamayý yapanýn kullandýðý “geçici þümul” ile eþ anlamlýdeðildir. Yine bu þahýs tarafýndan ilginç bir biçimde eklenen“Ýsrail” sýfatýna gelince, konsil metninin yalnýz Ýbranca Tev-rat’ý eleþtirdiðini telkin etmek amacýný taþýmaktadýr. Oysadurum böyle deðildir ve konsil sýrasýnda ele alýnan konu, baþ-ka bir sýfat olmaksýzýn kýsaca ve sadece Eski Ahit’dir. Mese-le, Eski Ahit’in bazý kýsýmlarýndaki eksiklik ve geçersizlikleilgili bir hüküm vermekti.


V. SONUÇLAR

Kitab-ý Mukaddes metinlerine, onlarý, sahip olmalarý arzu-lanan vasýflarla sun’î olarak donatarak bakmak yerine, taraf-sýz bir þekilde inceleyerek, onlarýn, gerçekte ne olduklarýnýortaya koymak gerekir. Bu da sadece o metinleri deðil, ayrýcaonlarýn tarihlerini de bilmeyi icap ettirir. Gerçekten tarihle-rini bilmek, asýrlar boyunca metinleri deðiþtirmeye yol açanve -sayýsýz ilâveler ve çýkarmalarla bugün elimizde bulunanþekliyle- kitabýn, yavaþ yavaþ oluþumuna sevk eden þartlarhakkýnda bir fikir edinme imkâný verir.

Bu bilgiler, Eski Ahit’te, ayný hikâyenin farklý rivayetleri-nin, çeliþkilerin, tarihî yanlýþlýklarýn, tuhaflýklarýn ve iyice is-patlanmýþ bilimsel verilerle uyuþmazlýðýn bulunmasýný, anla-þýlýr hale getirirler. Son olarak zikredilen hususlar, eskidenyazýlmýþ bütün beþerî eserler için tamamen normaldir. Kitab-ý Mukaddes’in hazýrlandýðý þartlarda yazýlmýþ olan eserlerde,bu hususlarýn bulunmamasý nasýl olur da düþünülebilir?

Bilimsel problemlerin henüz ortaya çýkamayacaðý, fakatancak tuhaflýklar ve çeliþkiler hakkýnda hüküm verilebilece-ði bir dönemde bile, St. Augustin gibi saðduyu sahibi bir in-san, Allah’ýn insanlara gerçeðe aykýrý hususlarý bildirmeyece-ðini göz önüne alarak, gerçeðe zýt bir ifadenin ilahî kaynak-tan gelmesinin imkânsýz olacaðý prensibini koyuyordu. O, buprensibe uyarak, kutsal metnin dýþýnda kalmasýný gerekli bul-duðu hususlarý, kutsal metinlerin dýþýnda býrakmaya hazýr idi.

Daha sonralarý, Kitab-ý Mukaddes’in kimi parçalarýnýnçaðdaþ bilgilerle uyuþmazlýðýnýn hesaba katýldýðý bir dönem-

87Ýnci l ler

de, böylesi bir tutumun izlenmesi reddedildi. Böyle olunca,aslýnda Kitab-ý Mukaddes’te yer iþgal etmeye haklarý olmayanhususlarýn -her türlü delili karþýsýna alarak- muhafaza edilme-sini amaçlayan, baþlý baþýna bir literatürün doðmasýna þahitolundu.

Vatikan II. Konsili (1962–1965), “eksik ve geçersiz husus-lar ihtiva eden”, “Eski Ahit kitaplarý” için bir ihtiyat kaydýdâhil etmekle, bu uzlaþmaz inatçý tutumu adamakýllý hafiflet-ti. Bakalým bu bir saygýlý temenni olarak mý kalacak? Yoksaaslýnda -her türlü beþerî deðiþtirmeden uzak kalýp- “gerçek birilahî pedagojinin tanýklarý” olmak üzere gönderilen kutsal ki-taplar konusunda -20. yüzyýlda artýk kabul edilemeyecek hu-suslar karþýsýnda- bir tavýr deðiþikliði ile takip mi edilecek?


ÝNCÝLLER

I. GÝRÝÞ

Ýncillerin okuyucularýnýn çoðu, bazý rivayetlerin anlamýüzerinde düþündüklerinde yahut müteaddit Ýncillerde bildi-rildiðini gördükleri ayný olayýn, çeþitli rivayetleri arasýnda ký-yaslamalar yaptýklarýnda sýkýntýya düþmekte, hattâ sarsýlmak-tadýrlar. M.P. Roguet’nin Ýncil’e Giriþ19 kitabýnda yapmýþ ol-duðu tespit de, bu merkezdedir. Okuduklarý metinlerle yolla-rýný þaþýran Ýncil okuyucularýna, haftalýk bir Katolik dergisin-de uzun yýllar boyunca cevap hazýrlamakla görevli olmasýnýnverdiði büyük bir tecrübe sayesinde M.P. Roguet, muhatapla-rý nezdinde, okuduklarý metinlerden ileri gelen sarsýntýnýnönemini ölçüp biçecek imkâný elde etmiþti. Kendisinin kay-dettiðine göre, çok çeþitli toplumsal ve kültürel çevreleremensup olan muhataplarýnýn açýklama istekleri, “karanlýk,anlaþýlmaz, hattâ çeliþkili, saçma, utanç verici” bulunan me-tinlerle ilgiliydi. Þu halde þüpheye mahal yoktur ki, Ýncillerinbütün metinlerini okumak, Hýristiyanlarý derinden derinesarsabilecek niteliktedir.

Böylesi bir tespit, yakýn bir tarihe aittir: M.P. Roguet’ninkitabý 1973’de yayýnlanmýþtýr. Çok uzak olmayan bir zamanakadar, Hýristiyanlarýn büyük çoðunluðu, Ýncilleri, sadece âyinsýrasýnda seçilerek okunan parçalardan ya da vaaz kürsüsündeyapýlan açýklamalardan tanýyordu. Protestanlarýn durumu birtarafa býrakýlacak olursa, anýlan durumlarýn dýþýnda, Ýncilleribütünüyle okumak, normal olarak pek yapýlan bir iþ deðildi.Din bilgisi el kitaplarý, onlardan sadece seçme parçalar ihtivaederdi. Bütün halinde metin ortada pek dolaþmazdý. Bir kato-

19 Initiation à l’Evangile, Paris, Editions du Seuil, 1973.

92

lik müessesesinde lise öðrenimi yaparken, elimde Virgile’inve Platon’un eserleri vardý, Yeni Ahit deðil. Bununla birliktebu kitabýn Yunanca metni, çok eðiticiydi. Ben Hýristiyanlý-ðýn kutsal kitaplarýndan tercümeler yaptýrýlmamasýnýn sebe-bini, çok sonra anladým. Zira bu iþ, öðretmenlerimize, cevapvermekte içinden çýkamayacaklarý sorular yöneltmemize yolaçabilirdi.

Ýncilleri bütün halinde okurken, eleþtiri özelliði taþýyan birkimsenin bulduðu bu hususlar, Kiliseyi, duruma müdahale et-meye ve güçlüklerini aþma konusunda okuyuculara yardýmcýolmaya sevketti. M.P. Roguet’nin gözlemine bakýlýrsa “Hýris-tiyanlarýn çoðu Ýncil okumayý öðrenmeye muhtaçtýr.” Yaptýðýaçýklamalar kabul edilsin edilmesin, bu yazarýn deðeri, bu na-zik problemlere giriþmesindedir. Çünkü Hýristiyan vahyi hak-kýnda yazýlan eserlerin çoðunda, maalesef durum her zamanböyle deðildir.

Kitab-ý Mukaddes’in geniþ kitle için hazýrlanan basýmla-rýnda, giriþ kýsýmlarýnda yer alan ifadeler, okuyucuyu, farklýÝncilleri kaleme alanlarýn þahsiyetlerinin, metinlerin sýhhative rivâyetlerin doðruluklarý konusunda Ýnciller yönündenhiçbir problem doðurmadýðý konusunda ikna etmeye çalýþýr-lar. Oysa güvenilir kimlikleri bile bilinmeyen Ýncil yazarlarýhakkýnda nice meçhuller bulunmaktadýr. Bu tür notlarda, as-lýnda basit bir hipotezden ibaret olduðu halde, kesin bilgi ola-rak sunulan birçok hususlar vardýr. Falan Ýncil yazarýnýn,olaylarýn görgü tanýðý olduðu bildirilirken ihtisas eserleri bu-nun zýddýný öne sürerler. Hz. Ýsâ’nýn risaletinin sona erdiði ta-rih ile kitaplarýn ortaya çýktýðý tarih arasýndaki süre, tamamenmübalaðalý olarak azaltýlýr. Sözlü bir rivâyet esas alýnarak birtek redaksiyon yapýldýðýna inandýrýlmak istenir, halbuki me-tinlerin deðiþtirildiði uzmanlar tarafýndan ispatlanmýþtýr.Þundan bundan, bazý tefsir güçlüklerinden bahsedilip duru-lur, fakat düþünen kimsenin gözlerine çarpan apaçýk çeliþki-


ler kurcalanmaksýzýn geçilir. Güven verici giriþ kýsmýnýn ta-mamlayýcýsý unvanýyla, ek olarak sona konulan küçük lügat-çe (sözlük)lerde gün gibi ortada olan tuhaflýklarýn, çeliþkile-rin veya yanlýþlýklarýn el çabukluðuyla yok edildiði yahut us-talýklý bir savunma edebiyatý ile örtbas edildiði görülür. Tef-sircilerin aldatýcýlýklarýný göz önüne seren böylesi davranýþlar,iç ezicidir.

Burada öne sürülen düþünceler, hiç þüphe etmiyorum ki,bu problemlerden henüz haberdar olmayan okuyucularýmý þa-þýrtacaktýr. Bundan ötürü, konunun esasýna girmeden önce,þimdi, bana son derece inandýrýcý gelen bir örnekle iddiamýispatlamak istiyorum.

Ne Matta ne de Yuhanna Hz. Ýsâ’nýn göðe yükseliþindenbahsetmezler. Luka, Ýncilinde bunun Hz. Ýsâ’nýn dirildiðigünde olduðunu bildirdiði halde, yine kendisinin kaleme al-dýðý kabul edilen Resullerin Ýþleri’nde diriliþinden kýrk günsonraya yerleþtirir. Markos’a gelince o -þimdi kendisine nis-petinin sahih sayýlmadýðý Ýncilinin son kýsmýnda- bu olayý,tarih bildirmeksizin zikreder. Þu halde Hz. Ýsâ’nýn göðe çýk-masýnýn kitapta hiçbir saðlam temeli yoktur. Ama buna rað-men tefsirciler, bu önemli probleme, inanýlmayacak bir hafif-likle yaklaþýrlar.

A. Tricot, çok yaygýn bir eser olan Yeni Ahit Küçük Sözlü-ðü (Petit Dictionnaire du Nouveau Testament, Desclée etCie, 1960 basýmý) adlý eserine “Göðe Çýkýþ” (Ascension)maddesini koymamýþtýr. Kudüs Kitab-ý Mukaddes Okulu pro-fesörlerinden M.P. Benoit ile M.P. Boismard’ýn Synopse des 4Evangiles (éditions du Cerf, 1972 basýmý) adlý eserleri c. II, s.451 ve 452’de bize bildiriyorlar ki, Luka’nýn Ýncili ile yinekendisinin Resullerin Ýþleri arasýndaki çeliþki “bir edebî

93Ýnci l ler

oyun” (artifice littéraire)dan ileri gelmektedir. Anlayan berigelsin!

Öyle anlaþýlýyor ki M.P. Roguet Ýncil’e Giriþ (Initiation àI’ Evangile, 1973 Basýmý, s. 187) eserinde, böylesi bir delilekanmamýþtýr. Bununla beraber, onun da yaptýðý þu açýklama,en azýndan tuhaftýr:

“Baþka birçok benzeri yerde olduðu gibi burada da prob-lem, ancak, dinî delâletlerini unutarak kutsal kitabýn ifadele-rinin, müþahhas bir biçimde, harfî mânâlarýný almakla çözü-lebilir görünüyor. Olaylarýn gerçeðini, sebatsýz bir sembolizmile daðýtmak söz konusu deðildir. Söz konusu olan, hissedilirolaylarý, insan olarak idrâk edebileceðimiz belirtileri bizeemanet ederek bu sýrlarý bize bildirenlerin dinî niyetleriniaraþtýrmaktýr.”

Nasýl olur da, böylesi bir tefsire kanaat edilebilir? Bu türsavunma formülleri, olsa olsa körü körüne kabul edenlere uy-gun gelebilir.

M.P. Roguet’den yaptýðýmýz iktibasýn faydasý, ayný zaman-da Ýncillerde, “Göðe Çýkýþ” konusuna benzeyen “baþka birçokdurumun da bulunduðuna” dair yaptýðý itiraftadýr. Þu haldemeseleye bütün olarak, temelden, tam bir tarafsýzlýkla yaklaþ-mak zorunluluðu vardýr. Ýncillerin yazýlmýþ olduðu þartlarýn veo çaðda hâkim olan dinî iklimin incelenmesi konusunda, bir-takým izahlarýn ve sebeplerin araþtýrýlmasý makul görünüyor.Sözlü bir rivâyetten hareket edilerek yapýlan ilk redaksiyon-larýn, günümüze kadar ulaþýrken metinlerinin deðiþtirilmiþ ol-duðunun gün ýþýðýna çýkartýlmasý; karanlýk, anlaþýlmaz, çeliþ-kili, bazen saçmalýða varacak kadar tuhaf, yahut bilimsel ge-liþme sayesinde günümüzde ispatlanmýþ gerçeklerle baðdaþtý-rýlamayan kýsýmlarýn bulunmasýný daha az þaþýrtýcý hale geti-rir. Bu tür tespitler, metinlerin kaleme alýnmasýnda insanla-


rýn rol oynadýklarýnýn ve metinlerin daha sonraki bir zaman-da deðiþtirildiðinin alâmetidir.

Son birkaç on yýldan beridir, kutsal kitaplarýn tarafsýz biraraþtýrma zihniyetiyle incelenmesi meraký uyandý. Yakýnlardaçýkan “Diriliþe Ýman, Ýmanýn Diriliþi” (Foi en la Résurrecti-on, Résurrection de la Foi, Paris, Beauchesne, coll”. Le Pointthéologique”, 1974) adlý kitabýnda, Paris Katolik Enstitüsü pro-fesörlerinden M.P. Kannengiesser, bu köklü deðiþikliði þöyleözetliyor: “Mü’min cemaat, Pie XII20 döneminden itibarenKitab-ý Mukaddes tefsirindeki metotlarda bir devrim yapýldý-ðýný, yeni yeni anlýyor.” Demek ki yazarýn bahsettiði “devrim”yakýn bir zamana aittir. Bu devrim, hiç deðilse bu yenilemezihniyetiyle harekete geçen bazý uzmanlar tarafýndan, mü’min-lere de yayýlmaya baþlýyor. Yine adý geçen yazarýn dediðinegöre, dînî geleneðin, kendinden emin perspektiflerinin altüstedilmesi, az çok tefsir metotlarýndaki bu devrimle harekete ge-çirilmiþ bulunuyor.”

M.P. Kannengiesser, belirli þartlarda ya da mücadele orta-mýnda yazýlan ve yazarlarýnýn, kendi cemaatlerinin Hz. Ýsâhakkýndaki geleneklerini dercettikleri “Ýncillerde Hz. Ýsâhakkýnda anlatýlan hususlarýn harfi harfine alýnmamasý ge-rektiði”ne dair uyarmaktadýr. Kitabýnýn konusu olan Hz.Ýsâ’nýn diriliþi konusunda, hiçbir Ýncil yazarýnýn, bu hususta,kendisini görgü tanýðý olarak nitelendiremeyeceðini söyleye-rek, böylece Hz. Ýsâ’nýn toplum içinde sürdüðü hayatýnýn ge-ri kalan kýsmý için de durumun ayný olduðunu îmâ etmekte-dir. Zira, Ýncillere göre Judas (Yahuda) dýþýndaki hiçbir hava-ri, Hz. Ýsa’yý tanýyýþýndan onun yeryüzündeki hayatýnýn sontezahürlerine kadar, Efendi’den (Hz. Ýsâ’dan) ayrýlmamýþtý.

Tam on sene önce Vatikan II. Konsili tarafýndan, gele-neksel tavýrlarýn, resmen doðrulanmasýndan henüz fazla vakit

95Ýnci l ler

20 1939–1958 yýllarý arasýndaki Papa.

geçmediði ve geniþ Hýristiyan kitlelere hitap eden çaðdaþeserler bu telâkkileri yerleþtirmeye hâlâ devam ettiði halde,artýk geleneksel tavýrlardan çok uzaklaþmýþ bulunuyoruz. Fa-kat yavaþ yavaþ, hakikat, gün ýþýðýna çýkýyor.

Gerçeði yakalamak ve kavramak kolay deðildir; huþûnetlesavunulan bir geleneðin baskýsý öylesine aðýr basmaktadýr ki,gerçeði yakalamak ve kavramak pek de kolay olmamaktadýr.Eðer ondan kurtulmak istenirse, meseleyi temelinden ele al-mak, yani önce, Hýristiyanlýðýn doðuþunu damgalayan þartla-rý incelemek gerekir.


II. MAZÝYE AÝT BÝR HATIRLATMA YAHUDÝ-HIRÝSTÝYANLIK ve ST. PAUL (PAVLUS)

Hýristiyanlarýn çoðu, Ýncillerin, Hz. Ýsâ’nýn hayatýna doð-rudan doðruya tanýk olan þahýslar tarafýndan yazýlmýþ olduðu-na ve bu sebeple, onun hayatýný ve tebliðlerini süsleyen hâdi-seler hakkýnda, onlarýn verdiði bilgilerin doðruluðu tartýþmagötürmez belgeler teþkil ettiklerine inanýrlar. Bu doðruluk ga-rantileri karþýsýnda, onlardan çýkarýlan talimatlarýn münaka-þasý yapýlabilir mi? Bizzat Hz. Ýsâ tarafýndan verilen genelemirleri uygulayan Kilise Teþkilâtnýn geçerliliðinden, nasýlolur da þüphe edilebilir? Geniþ kitlelere hitap etmek üzere ya-yýnlanan þimdiki Ýnciller, halk arasýnda bu bilgileri yaymayayönelik açýklamalar ihtiva etmektedirler.

Ýncilleri kaleme alanlarýn görgü þahitleri olduklarý hususu,Hýristiyanlara, bir aksiyom þeklinde bildirilmektedir. 2. yüzyý-lýn ortalarýnda, St. Justin, Ýncillere Havarilerin Hatýralarý adý-ný vermiyor muydu? Ayrýca, bu yazarlar hakkýnda öylesine bir-çok açýklamalar yayýlmaktadýr ki, “bunlardan sonra artýk nasýlolur da onlarýn doðruluðundan þüphe edilebilir?” kanaati veril-mektedir: Matta, pek iyi tanýnýp bilinen bir þahsiyet idi, “Cap-harnaüm21 de gümrük veya koruma bürosunda memur idi,”hattâ onun Aramca ve Yunanca’yý bildiði de malumdur.

Markos’un da Pièrre (Petrus)in iþ arkadaþý olarak, kimliðiiyice belirlenmiþtir; dolayýsýyla onun da görgü þâhidi oldu-

21 el-Halil bölgesinde Taberiye gölünün kuzey batýsýnda bir sýnýr þehri idi. BugünTell Hum adýný taþýr (Dheilly, Dictionnaire Biblique, Capharnaüm md.) Hz.Ýsâ’nýn aleni davetinin ilk merkeziydi (Mütercim).

98

ðunda, hiçbir þüphe olamaz. Luka, zaten St. Paul’ün bahsiniettiði “aziz tabib”tir, hakkýndaki bilgiler oldukça vâzýhtýr. Yu-hanna ise, her zaman Hz. Ýsâ’nýn yakýnýnda olan havari, Ta-beriye gölünde balýkçý, Zebede’nin oðludur.

Hýristiyanlýðýn baþlangýç dönemi hakkýnda yapýlan çaðdaþincelemeler, olaylarý böyle takdim etmenin gerçeðe pek uy-madýðýný göstermektedir. Ýncil yazarlarýnýn durumu, ileridegörülecektir. Hz. Ýsâ’nýn risaletini izleyen, ilk birkaç on yýlda-ki olaylarýn, söylendiði gibi cereyan etmediðini bilmek gere-kir. Yine bilmek gerekir ki Pierre’nin Roma’ya geliþi de, Kili-senin temellerini atmýþ deðildir. Tersine Hz. Ýsâ’nýn yeryüzü-nü terkediþinden 2. yüzyýlýn ortalarýna kadar, yani bir asýrdanfazla bir zaman boyunca, “Paul Hýristiyanlýðý” denilebilecekbir zihniyet ile Yahudi-Hýristiyanlýk arasýnda bir çekiþmeyeþâhit olunmuþtur; birincinin, ikincinin ayaðýný kaydýrmasý,yani Paul’cülüðün, Yahudi-Hýristiyanlýða galip gelmesi, an-cak yavaþ yavaþ olmuþtur.

Çaðýmýzda yapýlan keþiflere dayalý, son birkaç on yýla aitçok miktardaki çalýþmalar, bu çaðdaþ bilgilere varma imkânývermiþtir. Kardinal Daniélou ismi de, bu çalýþmalarla ilgilidir.Onun Etudes dergisinin 1967 Aralýk sayýsýnda yazdýðý Hýristi-yanlýðýn Baþlangýçlarýna Yeni Bir Bakýþ, Yahudi-Hýristiyanlýk,makalesi, daha önceki çalýþmalarý ele alarak onlarýn tarihlerihakkýnda bilgi vermekte ve Ýncillerin ortaya çýkýþýný, geniþkitlelere hitap eden eserlerden anlaþýlan ortamdan, çok fark-lý bir ortama yerleþtirmemizi mümkün kýlmaktadýr. Onun ma-kalesinin esas noktalarýnýn hülasasýný, geniþ iktibaslarla aþa-ðýya alýyoruz:

“Hz. Ýsâ’dan sonra “küçük havari grubu” “dînî kurallara vemâbed tazimine sýký sýkýya baðlý bir Yahudi mezhebi” teþkilederler. Bununla beraber, müþriklikten gelen mühtedilerkendilerine katýlýnca, onlara -tabir caiz ise- özel bir rejim tek-


lif edilir: Ý.S. 49 yýlýndaki Kudüs Konsili onlarý, sünnet ol-maktan ve Yahudi dinindeki hükümlerden muaf tutar; “Ya-hudi-Hýristiyanlarýn çoðu, bu tavizi reddederler.” Bu grup Pa-ul’den büsbütün ayrýlýr. Dahasý var, müþriklerden Hýristiyanlý-ða girenler konusunda, Paul ile Yahudi-Hýristiyanlar birbirle-rine girerler (49 yýlýndaki Antakya olayý). “Paul’e göre sün-net, cumartesi gününe riayet, mabedi tazim artýk yürürlüktenkalkmýþtý, hattâ Yahudiler için de durum böyleydi. Hýristiyan-lýk putperestlere açýlmak amacýyla, Yahudiliðe olan siyasî-dinîbaðýmlýlýðýndan kurtulmalýydý.”

“Hâlis Yahudi” olarak kalan Yahudi-Hýristiyanlara görePaul bir hain idi: Yahudi-Hýristiyan belgeleri onu “düþman”olarak nitelendirir ve “taktik münafýklýk”la suçlarlar, fakat“70 yýlýna kadar, Yahudi-Hýristiyanlýk Kilisenin ekseriyetinitemsil eder.” Ve “Paul kenarda kalýr.” O zaman, cemaatin baþ-kaný, Hz. Ýsâ’nýn akrabasý olan Yakub’tur. Onun yanýnda(baþlangýçta) Pierre ile Yuhanna vardýr. “Paul Hýristiyanlýðý-na karþý bilinçli olarak Yahudiliðe baðlý olan Yakub, Yahudi-Hýristiyanlýðýn bir direði sayýlabilir.” Hz. Ýsa’nýn sülâlesi Ku-düs’teki bu Yahudi-Hýristiyan cemaatinde, önemli bir yer tut-maktadýr. “Yakub’un halefi, Efendimizin kuzeni olan Kleopasoðlu Þimeon olacaktýr.”

Kardinal Daniélou burada, baþlangýçta havarilerin çevre-sinde oluþan bu cemaatin, Hz. Ýsâ hakkýndaki görüþlerini di-le getiren birtakým Yahudi-Hýristiyan belgelerini iktibas et-mektedir; Ýbraniler Ýncili (Mýsýr’daki bir Yahudi-Hýristiyancemaatine aittir), Clément’in Tasvirleri, Clément’in Ýtirafla-rý, Yakub’un Ýkinci Vahyi, Tomas’ýn Ýncili.22 “Hýristiyan lite-

99Ýnci l ler

22 Dikkat edelim ki, bütün bu belgelerin, daha sonra “uydurma” olduðuna hük-medilecektir. Yani Paul’ün baþarýsýndan doðacak Kilise tarafýndan gizlenecek-tir. Kilise, Ýncil literatürünü budayarak, “Kanonik” denilen, yalnýz dört Ýncilimuhafaza edecektir.

ratürünün en eski anýtlarýný, þüphesiz bu Yahudi-Hýristiyanla-ra baðlamak gereklidir.” Kardinal Daniélou, bu literatürü ay-rýntýlý olarak zikretmektedir.

Hýristiyanlýðýn birinci asrý boyunca, Yahudi-Hýristiyanlý-ðýn hâkim olduðu yerler, sadece Kudüs ve Filistin deðildir.Her tarafta Yahudi-Hýristiyan misyonerliðinin, Paul misyo-nerliðinden daha önce geliþtiði görülür. Paul’ün mektuplarý-nýn sýk sýk bir çekiþmeyi îmâ etmesinin sebebi de iþte bu dö-nemle ilgilidir.” Her yerde Galatya’da, Korintos’da, Kolo-se’de, Roma’da, Antakya’da hep ayný muârýzlar karþý karþýyagelmektedirler.

Gaza’dan Antakya’ya kadar Suriye-Filistin kýyýsý, “ResullerinÝþlerinin ve Clémentin’in Yazýlarý’nýn gösterdiði gibi, Yahudi-Hýristiyandýr.” Yahudi-Hýristiyanlarýn Küçük Asya’da da bu-lunduklarý, Paul’ün Galatyalýlara ve Koloselilere hitap edenmektuplarýnca da doðrulanmaktadýr. Papias’ýn Yazýlarý,Phyrgýe’deki Yahudi-Hýristiyanlar hakkýnda bilgi vermektedir.Paul’ün, Karintoslulara gönderdiði birinci mektubu, Yunanis-tan’da -özellikle Apollos’da- Yahudi-Hýristiyanlarýn varlýðýn-dan söz etmektedir. Clément’in ve Pasteur d’Hermias’ýn mek-tubuna bakýlýrsa Roma, “önemli bir merkez”dir. Soétone ve Ta-cite’e göre, Hýristiyanlar, bir Yahudi fýrkasý teþkil ederler. Kar-dinal Daniélou, Afrika’daki ilk Hýristiyan tebliðinin, Yahudi-Hýristiyan özelliðini belirttiðini düþünmektedir. Ýbraniler Ýnciliile Ýskenderiyeli Clément’in Yazýlarý da buna baðlanmaktadýr.

Bütün bu durumlar, Ýncillerin, nasýl cemaatler arasý birmücadele ortamýnda yazýlmýþ olduðunu anlamak bakýmýn-dan, son derece önemlidir. Þimdi elimizde bulunan metin,birçok deðiþtirmeden sonra, iki rakip cemaatin tam bir müca-dele içinde bulunduklarý sýrada, yani 70 yýllarýnda baþlaya-caktýr. Bu zamanda henüz Yahudi-Hýristiyanlar hâkim du-


rumdadýr. Fakat Yahudi savaþýndan ve 70 senesinde Ku-düs’ün düþmesinden sonra, durum tersine dönecektir. Kardi-nal Daniélou bu gerilemeyi þöyle açýklýyor:

“Ýmparatorluk içerisinde Yahudiler gözden düþünce, Hýris-tiyanlar onlarla aralarýndaki baðlarý koparmaya meylederler.Ýþte o zaman, Helenistik (Yunanlýlaþmýþ) Hýristiyan cemaatle-ri, üstünlüðü ele geçirirler: Paul, ölümünden sonra galip gele-cek; Hýristiyanlýk, siyasî ve sosyolojik yönden, Yahudiliktenkurtulacak ve üçüncü millet haline gelecektir. Bununla bera-ber 140 yýlýndaki son Yahudi ayaklanmasýna kadar, Yahudi-Hýristiyanlýk kültürel yönden hâkimiyetini sürdürecektir.”

70 yýlý ile yaklaþýk 110 yýllarý arasýnda Markos, Matta, Lu-ka ve Yuhanna Ýncilleri ortaya çýkacaktýr. Bunlar Hýristiyan-lýðýn ilk tespit edilmiþ metinlerini teþkil etmezler: Paul’un ri-saleleri, onlardan hayli sonraki bir dönemde yerlerini saðlambir þekilde alacaklardýr. O. Culmann’a göre Paul, Selaniklile-re hitap eden risâlesini 50 yýlýnda yazmýþ olmalýdýr. FakatMarkos’un Ýncili tamamlandýðýnda, bu mektup herhalde, bir-kaç seneden beri kaybolmuþtu.

Hýristiyanlýðýn en çok münakaþa edilen simasý olan, Hz.Ýsâ’nýn düþüncesi yönünden ve onun akrabalarý ile Kudüs’teYakub’un çevresinde kalan havarileri tarafýndan “hâin” telâk-ki edilen Paul, -Hz. Ýsâ’nýn, insanlarý etrafýnda topladýðý husus-larýn zararýna olarak- kendi öðretilerini yaymak amacýyla birbaþka Hýristiyanlýk kurmuþtur. Hz. Ýsâ’yý hayatýnda tanýmayanbu adam, görev yetkisinin meþruluðunu, dirilen Hz. Ýsâ’nýn,Þam yolunda kendisine görünmesi iddiasýna dayandýrmýþtýr.Paul’süz bir Hýristiyanlýðýn ne olabileceðini düþünmek ve bukonuda birçok hipotez tasarlamak mümkündür. Fakat Paul tef-rikasýnýn ortaya çýkardýðý cemaatler arasý kavga ortamý olma-

101Ýnci l ler

mýþ olsaydý, þimdi elimizde bulunan metinlere mâlik olmaya-caðýmýzdan kesinlikle emin olunabilir: Ýki cemaat arasýnda yo-ðun bir mücadele döneminde ortaya çýkan -M.P. Kannengies-ser’in nitelendirmesiyle- bu “mücadele eserleri,” Hz. Ýsâ hak-kýnda yazýlan birçok eserden su yüzünde kalanlar olup, nihaîolarak baskýn çýkan Paul tarzýndaki Hýristiyanlýk, “Kanon” de-nilen resmî metinler külliyatýný teþkil ettiðinde, Kilise tarafýn-dan seçilen çizgiye uymayan bütün öbür belgeleri, asýl Hýristi-yanlýða aykýrý sayacak ve onlarý dýþarýda býrakacaktýr.

Etkin bir topluluk olarak kaybolan Yahudi-Hýristiyanlardanyine de “Yahudilik taraftarlarý” lâkabýyla bahsedildiðine rastlan-maktadýr. Kardinal Daniélou, onlarýn sonunu þöylece anlatýyor:

“Yahudi baðlarýndan yavaþ yavaþ kurtulan Büyük Kili-se’den kopmuþ olan Yahudi-Hýristiyanlar, Batýda çabucakeriyeceklerdir. Fakat 3. yüzyýldan 4. yüzyýla kadar onlarýn iz-leri Doðuda, özellikle Filistin, Arabistan, Ürdün, Suriye veMezopotamya’dan takip edilebilir. Bunlarýn bir kýsmý, bir öl-çüde vârisleri olan Ýslâm tarafýndan eritilecekler; öbürleri ise,Sâmi kültür temellerini koruyarak Büyük Kilise’nin geleneði-ne (Ortodoks yoluna) katýlacaklardýr. Nitekim bu Sâmi özel-liklerin bir kýsmý Habeþistan ve Kalde Kiliselerinde, hâlâ de-vam etmektedir.”


III. DÖRT ÝNCÝL KAYNAKLARI ve TARÝHLERÝHýristiyanlýðýn baþlangýç dönemine ait eserlerde, Ýncille-

rin zikredilmesi, Paul’ün yazýlarýndan çok sonraki bir zamanarastlar. Ancak 2. yüzyýlýn ortasýnda, tamý tamýna 140 yýlýnda-dýr ki Ýncil metinlerine iliþkin tanýklýklar meydana çýkar; oy-sa “2. yüzyýlýn baþýndan itibaren, birçok Hýristiyan müellifi,Paul’e ait çok sayýda risâleden haberdar olduklarýna, açýkçaiþaret ederler.” 1972 yýlýnda yayýnlanmýþ L’Introduction à laTraductionocuménique de la Bible, Nouveau Testament23 ese-rinde bildirilen bu tespitler, ilk anda hatýrlatýlmaya deðer. Yi-ne hatýrlatýlmaya deðer ki, referans verilen bu eser, yüzdenfazla katolik ve protestan uzman tarafýndan bir ekip çalýþma-sý tarzýnda müþterek olarak hazýrlanmýþtýr.

Daha sonralarý, resmî yani “kanonik” hale gelecek Ýncille-rin yazýlmasý 2. asrýn baþlarýnda tamamlanmýþ olmasýna rað-men, bunlarýn tanýnmalarý, çok sonraki bir zamanda olmuþ-tur. Ökümenik24 tercümeye göre, onlara (Ýncillere) ait olanrivâyetler, 2. yüzyýlýn ortalarýna doðru iktibas edilmeye baþla-nýr, fakat “iktibaslarýn, müelliflerin ellerinde bulunan yazýlýmetinlerden mi yapýldýðý, yoksa onlarýn sözlü rivâyete ait par-çalarý hâfýzadan zikretmekle mi yetindikleri hususlarýnda ka-rar vermek, hemen hemen bütün durumlarda güçtür.”

23 Cerf, Les Bergers ve Les Mages yayýnlarý.24 Yunanca olan OÝKOUMENE kelimesi, “meskun olan bütün yeryüzü” anlamý-

na gelir. Ýncillerde “bütün yeryüzü” mânâsýnda olarak, “her þeyin Hz. Ýsâ’nýntasarrufunda bulunduðunu” anlatmak için kullanýlýr. OECUMENÝSME deyi-mi günümüzde þunu ifade ediyor: Parçalanmýþ olan Hýristiyanlýðý, bir tek Kili-se halinde birleþtirmeyi amaçlayan akým. Edinbourg’ta 1937’de kurulan “Kili-seler Ökümenik Konseyi” bütün çabalarýna raðmen, hedefine varmaktan çokuzakta bulunuyor (Mütercim).

Bu Ýncil tercümesinde yer alan açýklamalarda okuduðu-muza göre “140’tan önce, yazýlý Ýncil metinlerinin tanýndýðý-na dair, her hâlukârda hiçbir delil mevcut deðildir.” Bu ifade,A. Tricot’nun, 1960’ta yayýnlanan Yeni Ahit Tercümesi’nedercettiði izahlarda yazdýðýnýn tam tersini göstermektedir. Odiyor ki: “Oldukça erken bir dönemden, 2. asrýn baþlarýndanberi, 150 yýllarýnda St. Justin’in Havarilerin Hatýralarý diye ad-landýrdýðý kitaplarý belirtmek için “Ýncil” terimini kullanmakâdeti yerleþmiþti.” Büyük kitlelerin, Ýncil mecmualarýnýn ya-zýldýðý zaman hakkýnda yanlýþ bilgi edinmesi amacýyla, maale-sef bu tür iddialara fazlasýyla rastlanmaktadýr.

Bir kere, Ýnciller, oldukça erken bir dönemden beri deðil,Hz. Ýsâ’nýn risâletinin sona ermesinden bir asýrdan fazla birzaman sonra bir bütün teþkil ederler. Ökümenik Ýncil Tercü-mesi, dört Ýncil’in (kanonik) resmî durumlarýný elde etmele-rinin, yaklaþýk 170 yýlýnda olduðunu tahmin etmektedir.

Bu kitaplarýn yazarlarýný “havari” olarak niteleyen St. Jus-tin’in ifadesi, görüleceði üzere, günümüzde kabule deðer de-ðildir.

Ýncillerin hangi tarihte yazýldýðýna gelince, A. TricotMatta, Markos ve Luka Ýncillerinin 70’ten önce yazýldýðý gö-rüþündedir. Bu ise kabul edilemez, ancak olsa olsa Markosiçin geçerli olabilir. Bu tefsirci de, baþka birçoklarý gibi, Ýncilyazarlarýný Hz. Ýsâ’nýn havarileri veya arkadaþlarý olarak tak-dim etmek için çýrpýnýp durmakta ve bundan ötürü, onlarýnHz. Ýsâ’nýn yaþadýðý zamana çok yakýn bir dönemde yaþamýþolduklarýný düþündürecek tarihler öne sürmektedir. Yuhan-na’ya gelince, A. Tricot, onun yaþadýðý tarihi 100 yýlýna kadarçýkarmaktadýr. Hýristiyanlar onun, birtakým önemli durumlar-da Hz. Ýsâ’nýn yanýnda gösterilmesine, öteden beri alýþmýþlar-dýr, fakat onun, kendi adýný taþýyan Ýncil’i yazdýðýný kabul et-mek, hayli güçtür. A. Tricot’ya ve baþka tefsircilere göre, (Mat-ta gibi) havari Yuhanna da, anlattýðý olaylarýn yetkili ve ge-


rekli nitelikleri taþýyan tanýðýdýr, hâlbuki kritiklerin büyükçoðunluðu, onun dördüncü Ýncil’i yazmýþ olacaðý hipotezinigeçerli saymazlar.

Þu halde söz konusu dört Ýncil’in, Hz. Ýsâ’nýn havarilerininveya arkadaþlarýnýn “hâtýralarý” telâkki edilmesi makul ola-mayacaðýna göre, onlarýn kaynaðý nereye çýkmaktadýr?

O. Culmann’ýn Yeni Ahit25 adlý eserinde yazdýðýna bakýlýr-sa, Ýncil yazarlarý, “þifahî rivâyeti tespit eden ilk Hýristiyancemaatinin sözcülerinden baþka bir þey deðildirler. Otuz veyakýrk yýl boyunca Ýncil, hemen hemen sadece sözlü bir tarzdabulunuyordu, oysa sözlü rivayet, özellikle kenarda köþede kal-mýþ sözleri ve hikâyeleri intikal ettirir. Ýncil yazarlarýnýn herbiri, kendi üslubuna, kendi kiþiliðine, kendine özgü dînî kay-gýlarýna göre, çevrelerindeki gelenekten aldýklarý sözler ilehikâyeler arasýnda birtakým baðlar kurmuþlardýr. Þu halde Hz.Ýsâ’nýn sözlerinin bir araya getirilmesi, keza hikâyelerin birbi-rine (“Bundan sonra”, “hemen” vs. gibi) oldukça müphembaðýntý formülleriyle baðlanmasý, kýsaca sinoptik26 Ýnciller“çerçevesi”, sýrf edebîdir, yani tarihî temelden yoksundur.”

Ayný müellif þöyle devam ediyor: “Son olarak þunu dakaydetmek gerekir ki, ilk cemaate, Hz. Ýsâ’nýn hayatý hakkýn-daki bu rivâyeti tespit iþinde yön veren, biyografik önemdenziyade, teblið, vaaz, öðretim ve ibadet ihtiyaçlarý idi. Havari-ler Hz. Ýsâ’nýn hayatýna ait olaylarý hikâye ederek, vaaz ettik-leri iman hakikatlerini ortaya koyuyorlardý ve hikâyelerintespitine de onlarýn vaazlarý fýrsat veriyordu. Hz. Ýsâ’nýn söz-leri ise, özellikle ilk Kilisenin (Hýristiyan cemaatinin) ilmihalbilgileri tarzýndaki öðretimine girmiþti.

105Ýnci l ler

25 Le Nouveau Testament, Presses Universitaires de France, 1967.26 “Sinoptik” (synoptique) Ýnciller” tabiri, plânlarý ufak farklýlýkla ayný olan

Markos, Matta ve Luka Ýncilleri için kullanýlýr.

Ökümenik Ýncil Tercümesi’ni hazýrlayan tefsirciler de Ýncil-lerin tedvinini baþka türlü anlatmazlar: Hz. Ýsâ’ya tâbi olanla-rýn ve baþka davetçilerin vaazlarýnýn etkisiyle sözlü rivâyetinoluþmasý, sonunda Ýncillere girecek olan bu malzemelerin va-az, âyin ve mü’minlere verilen öðretim sayesinde korunmasý;bazý mezheplerin, Hz. Ýsâ’ya ait bazý sözleri, meselâ, “Haça ge-rilme” hikâyesini, erken bir dönemde yazýya geçirmiþ olmala-rý imkâný, Ýncil yazarlarýnýn da “çeþitli çevrelere intibak eden,Kiliselerin ihtiyaçlarýna cevap veren, Kutsal Kitap hakkýnda-ki tefekkürü ifade eden, hatalarý düzelten ve hattâ yeri geldi-ðinde muârýzlarýn delillerine karþýlýk veren” metinleri meyda-na getirmek için, bu çeþitli yazýlý belgelere olduðu kadar sözlürivâyetin verilerine de baþvurmalarý vs... Ýncil yazarlarý böyle-ce, kendilerine özgü bir bakýþ açýsýyla, þifâhî rivâyetin önleri-ne serdiði malzemeleri derlemiþ ve yazýya geçirmiþlerdir.”

Sayýlarý yüzden fazla olan katolik ve protestan tefsircilerinortaya koyduklarý bu ortak tutum, Vatikan II. Konsilinin1962-1965 arasýndaki görüþmeleri sonucunda geliþtirilen“Vahy konusundaki inanç esaslarý”nýn belirttiði çizgidenepeyce farklýdýr. Eski Ahit ile ilgili olarak, bu konsil metnine,geçen bölümde temas etmiþtik. Konsil, Eski Ahit hakkýnda,onu oluþturan kitaplarýn “eksik ve geçersiz hususlar ihtiva et-tiðini” söyleyebilmiþ ise de, Ýnciller hakkýnda benzeri ihtiyatkayýtlarýný ortaya koymamýþtý. Tam tersine olarak, metnin þuþekilde olduðunu görüyoruz:

“Hiç kimsenin gözünden kaçmaz ki Ýnciller, Yeni Ahit’te-kiler de dâhil, Kitab-ý Mukaddes’te yer alan bütün öteki kut-sal kitaplar içinde, lâyýk bir üstünlüðe sahiptirler. Zira “Kur-tarýcýmýz’ýn “Tecessüd Eden Kelâm”ýn hayatý ve öðrettiklerihakkýnda en üstün tanýklýðý oluþtururlar. Her zaman ve heryerde Kilise, dört Ýncil’in havarilerden kaynaklandýðýný kabuletmiþtir. Mesih’in emri üzerine havarilerin teblið ettiklerini,


müteakiben bizzat kendileri ve çevrelerindekiler, Ruhul-Ku-düs’ün ilâhi ilhâmýyla, imanýn esasý olan yazýlý metinlerde,yani Matta, Markos, Luka ve Yuhanna’ya göre olarak, dörtþekilli Ýncil’den ibaret olan metinlerde bize nakletmiþlerdir.”

“Kutsal Anamýz Kilise, kesin olarak ve en büyük bir ýsrarve sebatla belirtir ki, tarihe uygunluklarýnda hiçbir tereddütolmayan Ýnciller, Tanrý’nýn oðlu Ýsâ’nýn insanlar arasýndakihayatý boyunca, göðe yükseltildiði güne kadar, kendilerininebedî kurtuluþlarý için gerçekten yapýp öðrettiklerini doðrubir þekilde intikal ettirmektedirler... Þu halde kutsal yazarlar,dört Ýncili, bize Ýsâ hakkýnda her zaman doðru ve samimî hu-suslarý bildirecek tarzda te’lif etmiþlerdir.”

Bu da Ýncillerin, Hz. Ýsâ’nýn iþlerini ve sözlerini ulaþtýrdýkla-rý görüþüne baðlýlýðýn hiçbir tereddüde yer vermeyen ifadesidir.

Konsil’in bu görüþü ile daha önce zikrettiðimiz müellifle-rin görüþleri arasýnda (ve özellikle þöyle diyen M.P. Kannen-giesser’in görüþü arasýnda) pek uygunluk yoktur: Müelliflerin“kendi cemaatlerinin, Ýsâ hakkýndaki geleneklerini yazýya ge-çirdikleri”, þartlarýn yahut mücadelelerin eserleri” olan Ýncil-leri, “kelimesi kelimesine almamak gerekir.”

Ýnciller “çeþitli çevrelere intibak eden, kiliselerin ihtiyaç-larýna cevap veren, Kutsal Kitap hakkýndaki tefekkürü ifadeeden, hatalarý düzelten ve hattâ yeri geldiðinde muarýzlarýndelillerine karþýlýk veren” metinlerdir. “Ýncil yazarlarý böylece,kendilerine özgü bir bakýþ açýsýyla, sözlü rivâyetin önlerineserdiði malzemeleri derlemiþ ve yazýya geçirmiþlerdir.” (Ökü-menik Ýncil Tercümesi’nden).

Konsil bildirisi ile çok yakýn bir zamana ait bu tutumlarýn,birbirine zýt düþen görüþleri sergilediði açýkça görülüyor. Ýn-cillerin, Hz. Ýsâ’nýn iþlerini ve sözlerini tam doðru bir þekildeulaþtýrdýðýný ifade eden Vatikan II. Konsili’nin bildirisini, bumetinlerdeki usûlüne uygun bir þekilde tespit edilmiþ olan çe-

107Ýnci l ler

liþkiler, yanlýþlýklar, maddî imkânsýzlýklar ve gerçeðe adamakýl-lý zýt hususlar ile baðdaþtýrmak mümkün deðildir.

Buna mukabil Ýncillere, çeþitli cemaatlere ait olan þifâhîrivâyetleri toplayanlarýn kendilerine özgü bakýþ açýlarýnýn ifa-desi, keza þartlarýn yahut mücadelelerin eserleri olarak bakýlýr-sa, onlarýn, bu þartlardaki insanlar tarafýndan hazýrlandýðýnýnalâmeti olan bütün bu kusurlarý ihtiva etmelerine þaþýlmaz.Onlar birbirleriyle çeliþen hususlarý bize hikâye ederken, yan-lýþ olacaðýný zannetmedikleri olaylarý anlatmalarýna, keza ce-maatler arasýndaki dinî türden rekabetten ileri gelen sebep-lerle Hz. Ýsâ’yý, muârýzýnýnkinden bambaþka bir görüþ açýsýnagöre göstermelerine raðmen tamamen samimi olabilirler.

Zaten daha önce de görüldüðü gibi genel tarihî durum da,Ýncilleri bu son þekilde anlamaya uygun düþmektedir. Bizzatmetinler hakkýnda sahip olunan bilgiler de bunu tam anla-mýyla desteklemektedir.

Matta ÝnciliYeni Ahit’teki kitaplarýn sunuluþu sýrasýnda, dört Ýn-

cil’den Matta’ya ait olaný, birinci sýrada yer alýr. Bu, tamamenisabetlidir, zira bu Ýncil, bir bakýma Eski Ahit’in uzantýsýndanbaþka bir þey deðildir: Bu Ýncil, kendisinden geniþ ölçüdealýntýlar yapacaðýmýz Ökümenik Ýncil Tercümesi’nin tefsircile-rinin yazdýklarý üzere, “Ýsâ’nýn Ýsrail tarihini tamamladýðýný”ispatlamak için kaleme alýnmýþtýr. Bundan dolayý Matta, Hz.Ýsâ’nýn Yahudiler tarafýndan beklenen Mesih gibi hareket et-tiðini göstermek amacýyla, sürekli olarak Eski Ahit’ten yaptý-ðý iktibaslara baþvurur.

Bu Ýncil, Hz. Ýsâ’nýn bir soy kütüðünü vererek baþlar.27 Mat-ta, onu, Hz. Dâvud vasýtasýyla Hz. Ýbrahim’e çýkarýr. Tefsirci-


27 Luka Ýncil’inin verdiði soy kütüðü ile bunun arasýndaki çeliþki, özel bir fasýldaele alýnacaktýr.

lerin genellikle sükûtla geçiþtirdikleri bu metindeki hata ile-ride görülecektir. Ne olursa olsun Matta’nýn, bu nesep silsile-siyle iþe baþlamasý, kitabýnýn yöneldiði genel istikamet hakkýn-daki niyetini açýkça ortaya koymaktadýr. Müellif, belli baþlýesaslarýndan sadece duâ (namaz), oruç ve sadakayý ele aldýðýYahudi þeriatý karþýsýnda, Hz. Ýsâ’nýn tutumunu sürekli olarakgöz önüne sermekle de, ayný düþünceyi sürdürmektedir.

Hz. Ýsâ birinci derecede ve öncelikle tebligâtýný kendikavmine yöneltir. On iki havariye þöyle hitap eder: “Müþrik-lerin yolunu tutmayýn ve Sâmiriyelilerin28 þehirlerinden hiç-birine girmeyin, fakat daha ziyade Ýsrail evinin kaybolmuþkoyunlarýna gidin.” (Matta, 10, 5-6). “Ben, Ýsrail evinin kay-bolmuþ koyunlarýndan baþkasýna gönderilmedim.” (Matta,15, 24). Ýncil’inin sonunda Matta, Hz. Ýsâ’ya þu emri verdi-rerek, Hz. Ýsâ’ya ilk tâbî olanlarýn elçiliðini, tâli olarak bütünmilletlere teþmil eder: “Ýmdi siz gidip bütün milletleri þâkirtedin.” (Matta, 28, 19), fakat hareket, öncelikle “Ýsrail evi-ne”dir. A. Tricot, bu Ýncil hakkýnda diyor ki: “Yunan elbisesigiydirilmiþ bu kitap etiyle, kemiðiyle ve ruhuyla Yahudidir;onda, onun (Yahudiliðin) izleri vardýr ve onun, ayýrýcý belirtile-rini (alâmet-i fârika) taþýmaktadýr.”

Sýrf bu telâkkilere bile bakýlsa Matta Ýncili’nin, -O. Cul-mann’ýn da yazdýðý üzere- Eski Ahit’le olan iliþkiyi tamamenkorumakla birlikte, kendisini, Yahudiliðe baðlayan halatlar-dan kurtarmak için çabalayan “Yahudi-Hýristiyan cemaatin-den kaynaklandýðý anlaþýlýr.” Bu Ýncil’in ilgi merkezleri ve ge-nel tonu, yazýldýðý ortamda gergin bir durumun bulunduðunutelkin etmektedir.”

109Ýnci l ler

28 Samiriyeliler, yalnýz Tevrat’taki (yani Eski Ahit’in ilk beþ kitabýndaki) dinîhükümleri kabul ederlerdi; onlar Mesih’in gelmesini bekliyorlardý, Yahudili-ðin kurallarýndan çoðuna baðlý idiler, fakat onlar Kudüs Mabedine rekâbeteden bir baþka mabed bina etmiþlerdi.

Siyasî âmiller de öyle anlaþýlýyor ki, bu kitaba yabancý de-ðildir. Romalýlarýn Filistin’i iþgal etmeleri, hâliyle istilâ edi-len ülkenin hürriyetine kavuþmasý arzusunu diri tutmaktadýr.Bütün kavimler arasýnda seçmiþ olduðu millet lehinde duru-ma müdahale etmesi için Tanrý’ya dua edilir. Tarih boyuncabirçok defa yaptýðý gibi, her þeye kâdir olan Hâkim’lerinin,insanlarýn iþlerine doðrudan doðruya müdahale ederek, ken-dilerini desteklemesi için O’na yakarýrlar.

Matta’nýn þahsiyeti nedir? Hemen belirtelim ki bugün artýkonun, Hz. Ýsâ’nýn arkadaþý olduðu kabul edilmemektedir. Bu-nunla birlikte A. Tricot, Yeni Ahit Tercümesine (1960) der-cettiði tefsirlerde onu þöyle takdim eder: “Vergi memuru veyagümrükçü olan ve eskiden Levi adýný taþýyan Matta, Hz.Ýsâ’nýn, þakirtlerinden yapmak üzere kendisini çaðýrdýðýnda,Capharnaüm’de gümrük veya koruma dairesinde memur idi.”Origene, Jérôme, Epiphane gibi Kilise Babalarý da böyle düþü-nüyorlardý. Ama günümüzde buna inanýlmamaktadýr. Ýtiraz gö-türmeyecek bir taraf varsa, o da yazarýn Yahudi olduðudur; ta-birler Filistin, redaksiyon ise Yunan özelliðini gösterir. O. Cul-mann’ýn ifadesine göre yazar, “Yunanca konuþmakla birlikte Ya-hudi âdetlerini ve Aramcayý bilen insanlara hitâp etmektedir.”

Ökümenik Tercüme tefsircileri ise bu Ýncil’in kökeniniþöyle anlatýyorlar:

“Genellikle onun Suriye’de belki de Antakya’da (...) ya daFenike’de yazýldýðý sanýlýyor, zira bu bölgelerde çok sayýda Ya-hudi29 yaþýyordu (...) Ferisîlerin30 Ortodoks mabede baðlý ya-


29 Matta’nýn mensup olduðu Yahudi-Hýristiyan cemaatinin Ýskenderiye’de de ya-þamýþ olduðu düþünülebilir. Birçoklarý gibi O. Culmann da bu hipoteze yervermektedir.

30 Ferisîler (pharisiens), “ayrýlanlar” anlamýna gelen bir Yahudi zümresidir. Di-nin þekil tarafýna ve bu arada cumartesi gününe saygýya fazla önem veriyorlar-dý. Sözlü dînî geleneðe, Tevrat kadar riayet ederlerdi. Bu özellikleriyle Hz.Ýsâ’nýn davetine karþý çýkýyorlardý. Ýnciller, onlarla Hz. Ýsâ arasýndaki tartýþma-larý ve Hz. Ýsâ’nýn onlara karþý takýndýðý sert tavrý yansýtýrlar (Mütercim).

hudiliklerine karþý bir polemik farkedilebilir, nitekim 80 yýlla-rýnda Jamina Mabet Toplantýsý’nda da böyle bir tartýþma orta-ya çýkmýþtý. Bu þartlarda, birçok müellif ilk Ýncil’in 80–90 yýl-larýnda, belki biraz daha erken, yazýldýðýný belirtirler, bu konu-da kesin bir bilgiye ulaþmak mümkün deðildir... Yazarýn adýnýtam tamýna bilmek imkâný bulunmadýðýndan, bizzat Ýncil’dekibazý özelliklerle yetinmek münasip görünmektedir: Müellif,yaptýðý iþten belli olur. Kutsal kitaplara ve Yahudi geleneðinedalmýþ, milletinin dînî reislerini kabul eden, saygý gösteren,fakat onlarý sert bir þekilde sorguya çeken müellif, Hz. Ýsâ’yýmuhataplarýna tanýtmak ve öðretmek sanatýnda üstad olmuþ-tur. O, sürekli olarak onun öðrettiklerinden çýkarýlacak pratiksonuçlar üzerinde ýsrar eder. Sonradan Hýristiyanlýðý kabul et-miþ olan kültürlü bir Yahudi eþkâline, yahut kendisinin bildir-diði gibi “hazinesinden yeni ve eski þeyler çýkaran ev sahibi”nin(Matta, 13, 52) eþkâline oldukça uygun düþmektedir. Görül-düðü üzere, Markos ve Luka tarafýndan Levi diye adlandýrýlan,sonra da on iki havariden biri haline gelen Capharnaüm büromemurundan, artýk iyice uzakta bulunmaktayýz.

Matta’nýn kendi Ýncilini, Markos ve Luka ile müþterekkaynaktan hareket ederek yazdýðýnda herkes ittifak halinde-dir. Fakat az sonra göreceðimiz gibi, onun anlatýþý hem de bir-takým önemli hususlarda, farklý olacaktýr. Bununla beraberMatta, Hz. Ýsâ’nýn þâkirtlerinden biri olmayan Markos’un Ýn-cilinden geniþ ölçüde yararlanmýþtýr (O. Culmann).

Matta, metinler hususunda çok serbest hareket eder. Budurum, Eski Ahit konusunda, Ýncilinin baþýna koyduðu, Hz.Ýsâ’nýn soy kütüðünde görülür. Kitabýna, kelimenin tam anla-mýyla, inanýlamayacak hikâyeler yerleþtirir. Daha önce aný-lan eserinde, bizzat M.P. Kannengiesser de onu, böylece nite-lendirmektedir. O, bunu Hz. Ýsâ’nýn dirilmesi olayýndaki, mu-hafýz askerlerin davranýþý31 hakkýnda ifade etmektedir. Bu zat,

111Ýnci l ler

31 Matta 28, 1-20’de bu durum anlatýlýr (Mütercim).

mezarýn baþýndaki askerî muhafýzlar hikâyesindeki tutarsýzlýðýortaya koymaktadýr. O, “Bu müþrik askerlerin” nasýl olup da“kendi âmirlerine deðil de kendilerine yalan düzmeleri içinpara veren baþkâhinlere haber verdiklerini” sorar. Bununlabirlikte þunu ilâve eder: “Yine de alay etmekten kaçýnmakgerekir, zira Matta’nýn niyeti, son derece saygýdeðerdir, çün-kü o, kendi üslubuna göre sözlü rivâyette yer alan eski bir bil-giyi yazýya geçirdiði eserine bitiþtirmektedir. Fakat onun sah-neye koyuþu Jesus-Christ Superstar’a32 yaraþmaktadýr.”

Tekrar hatýrlatalým ki Matta hakkýndaki bu hüküm, ParisInstitut Catholique33 profesörü olan ünlü bir din bilgininin hük-müdür.

Matta, Hz. Ýsâ’nýn vefatýna refakat eden olaylarý nak-lederken de uydurmalarýnýn bir baþka örneðini vermek-tedir.

“Ve iþte mabedin perdesi yukarýdan aþaðýya kadar iki par-ça oldu. Yer sarsýlýp kayalar yarýldý, kabirler açýlýp uykudaolan nice azizlerin cesetleri kýyam ettiler. Onlar kabirlerin-den çýkýp Ýsâ’nýn (dirilmesinden) sonra mukaddes þehre gir-diler ve birçok kimselere göründüler.”

Öbür Ýncillerde Matta’daki (27, 51-53) bu parçaya benze-yen bir hikâye bulunmaz. Söz konusu (azizlerin) Hz. Ýsâ’nýnvefatý sýrasýnda (Ýncillerin dediðine göre, cumartesi gecesi,yani cumayý cumartesiye baðlayan gece) dirildikleri halde ka-birlerinden çýkmak için nasýl olup da, onun dirilmesindensonrayý (ayný kaynaklara göre cumartesiden sonraki gün)beklediklerinin sebebi pek anlaþýlamýyor.


32 Hz. Ýsâ’nýn hayatýný tanýnmaz hale sokan Amerikan filmi.33 1875’te kurulmuþ olan bu Katolik Üniversitesi, Fransa’nýn en ünlü dinî kuru-

luþu olduðu gibi, Hýristiyanlýk dünyasýnýn da belli baþlý yetkili kuruluþlarýndanbiridir (Mütercim).

Bütün Ýncil yazarlarýnýn Hz. Ýsâ’nýn ifadesi olarak göster-dikleri sözler arasýnda en karakteristik olan ve en tartýþma gö-türmeyen inanýlamayacak bir hikâye de, yine Matta’da yeralýr. Kendisi 12, 38-40 pasajýnda Yunus peygamberin alâmeti(mucizesi) hâdisesini þöyle anlatýyor:

Hz. Ýsâ kendisine þöyle söyleyen yazýcýlarýn ve Ferisîlerinarasýndadýr: “Üstad, senden bir alâmet görmek isteriz.” Hz.Ýsâ onlara cevap verir: “Kötü ve zina iþleyici (aynen) bir ne-sildir ki alâmet arar; ona Yunus peygamberin alâmetindenbaþka bir alâmet verilmeyecektir. Çünkü nasýl Yunus üç günüç gece iri balýðýn karnýnda kaldý ise, insanoðlu da üç gün üçgece yerin baðrýnda öyle kalacaktýr.” (Ökümenik Tercüme-nin Metni).

Þu halde Hz. Ýsâ, yerin baðrýnda üç gün üç gece kalacaðý-ný bildiriyor. Halbuki Matta ve onunla beraber Luka ileMarkos Hz. Ýsâ’nýn vefatýný ve defnedilmesini cumartesi ge-cesinde gösterirler. Bu da yerdeki ikâmetinin üç gün olmasýy-la ilgilidir (Yunanca metinde Treis emeras). Fakat bu zamansüresi üç geceyi deðil, (Yunanca metinde Tereis Nuktas)34 sa-dece iki geceyi ihtiva eder.

Ýncil tefsircileri, çoðunlukla, bu olayý sükûtla geçiþtirirler.Bununla beraber M.P. de Roguet buradaki tutarsýzlýðý ele alýr.O, Hz. Ýsâ’nýn mezarda (yalnýz birisi tam olan) üç gün ve ikigece kaldýðýný kaydeder. Fakat ilâve eder ki: “Bu tabir kalýp-laþmýþtýr, maksat üç gün olduðunu belirtmektir.” Tefsircile-rin, hiçbir olumlu yönü olmayan bu yalama olmuþ delilleriileri sürmeye zorlanmalarýný müþahede etmek üzücüdür. Oy-

113Ýnci l ler

34 Matta Ýncili’nin bir baþka pasajýnda, bu hadiseyi ikinci defa zikreder, fakat ora-da zaman belirtmez (16, 1-4). Luka için de ayný durum varittir (11, 29-32).Markos’a göre ise, ileride görüleceði üzere, Hz. Ýsâ, bu nesle kendi tarafýndanhiçbir alâmet gösterilmeyeceðini beyan etmiþtir (Markos, 8, 11-12).

sa akýl için, bu hatanýn bir kâtibin hatasýndan ileri geldiðiniteklif etmek ne kadar ikna edici olurdu!

Bu tutarsýzlýklar dýþýnda, Matta Ýncili’ni, her þeyden önceniteleyen özellik onun, Eski Ahit çizgisinde kalmakla birlik-te, Yahudilikle her türlü baðýný koparmýþ olan bir Yahudi-Hý-ristiyan cemaatine ait olmasýdýr. Yahudi-Hýristiyanlýðýn tari-hi bakýmýndan, bu Ýncil’in dikkate deðer bir önemi vardýr.

Markos Ýncili

Dört Ýncil içinde en kýsa olanýdýr. Ayný zamanda en eskiolanýdýr da, fakat bir havarinin kitabý deðildir; olsa olsa hava-rilerden birinin þâkirdi tarafýndan kaleme alýnmýþ bir eserdir.

O. Culmann, Markos’u Hz. Ýsâ’nýn þâkirdi telâkkî etmediðiniyazar fakat, bununla beraber müellif; bu Ýncil’in havari Mar-kos’a âidiyetinin þüpheli olduðuna, “þayet onun gerçekten birhavarinin talimatýna istinat ettiðini bilmemiþ olsalardý, Mat-ta ile Luka’nýn uyguladýklarý üzere bu Ýncilden faydalanma-mýþ olacaklarýna” iþâret eder. Ama bu delil, kesin deðildir. O.Culmann, ortaya koyduðu ihtiyat kaydýný desteklemek üzere,Yeni Ahit’te çokça geçen “Markos lâkablý Yuhanna” denilenbirini zikreder, ancak bu ismin geçtiði yerlerde bir Ýncil yaza-rýnýn sözü edilmez; keza Markos Ýncili’nin metni de müellifi-ni zikretmez.

Bu husustaki bilgilerin çok az oluþu tefsircileri, son derecetuhaf görünen bazý ayrýntýlarý, önemli unsurlar olarak kabuletmeye sevketmiþtir. Þöyle ki: Haça gerilme hikâyesinde bü-tün elbisesi bir bezden ibaret olan, tutuklanýnca, örtüyü býra-karak çýplak olarak kaçan adam (Markos, 14, 51-52) sahnesi-ni anlatan tek Ýncil yazarý Markos’tur, diye bazýlarý, söz konu-su genç adamýn “Üstadýn izinden gitmeye çalýþan sâdýk þâkirtMarkos” olabileceðini söylemiþlerdir (Ökümenik Tercüme);


baþkalarýna göre burada “kendisinin görgü þâhidi olduðunu is-patlayan”, bu þahsî hatýrada, “(metnin) doðruluðunun alâme-tini, adýný saklayan bir imzayý” görmek mümkündür (O. Cul-mann).

Bu müellife göre “birçok cümledeki ifade ve kuruluþ, buÝncili yazanýn Yahudi olduðu hipotezini destekler,” fakat bazýLâtin özellikleri de onun, Ýncilini, Roma’da yazmýþ olduðudüþüncesini telkin etmektedir. “Kaldý ki o, Filistin’de yaþa-mayan Hýristiyanlara hitap etmekte ve kullandýðý Aramcadeyimleri, muhataplarýna açýklamaya özen göstermektedir.”

Gerçekten Hýristiyan geleneði Markos’un þahsýnda, Pier-re’in Roma’daki arkadaþýný görmek istemiþtir. Bu durum Pier-re’in birinci mektubunun son kýsmýna dayanmaktadýr (eðerbu mektubu yazanýn Pierre olduðu farzedilirse). Pierre, mek-tubu yolladýðý kimselere þunu yazmýþ olmalýdýr: “Babil’dekiseçkin topluluk ve oðlum Markos size selâm eder.” ÖkümenikTercümenin izahlarýnda okuduðumuza göre, “Babil, muhte-melen Roma demektir.” Roma’da Pierre’in yanýnda olanMarkos’un, Ýncil yazarý Markos olacaðý da buradan çýkarýlý-yor. Belki de 150 yýllarýnda Hierapolis piskoposu olan Papi-as’ý, söz konusu Ýncili, -“Pierre’in yorumcusu (interpréte)”olduðunu söylediði ve ayný zamanda Paul’ün iþ arkadaþý ol-duðu sanýlan- Markos’a izafe etmeye götüren de, bu türdenbir düþüncedir.

Bu açýdan bakýlýrsa, Markos Ýncili’nin meydana gelmesiPierre’in ölümünden sonra olmalýdýr. Ökümenik Tercüme’yegöre bu iþ en erken 65 ve 70 yýlýnda, O. Culmann’a göre iseyaklaþýk 70 yýlýnda yapýlmýþtýr.

Bizzat metnin kendisi de, tartýþmaya yer býrakmayacak birþekilde, ilk anda görülen büyük bir eksikliði farkettirir: Me-tin, en ufak bir kronoloji kaygýsý duyulmadan yazýlmýþtýr. Bu

115Ýnci l ler

cümleden olarak Markos, rivâyetine baþlarken (1, 16–20), Hz.Ýsâ’nýn kendilerine sadece “Siz insan avcýsý olacaksýnýz” diye-rek, kendisini izlemeye yönelttiði dört balýkçýnýn hâdisesinianlatýr. Oysa o zaman onlar, henüz Hz. Ýsâ’yý tanýmýyorlardýbile. Ayrýca bu Ýncil yazarý, güvenilir olmaktan da uzaktýr.

M.P. Roguet’nin dediði gibi Markos “acemi bir yazardýr,”“bütün Ýncil yazarlarýnýn en bayaðýsýdýr.” “Hikâye kompozis-yonunu pek becerememekte ve on iki havarinin teþkil edil-mesini anlatan bir parçada tefsirci, mütalâasýný zorlamakta-dýr. Bu parçanýn kelimesi kelimesine tercümesi þöyledir:

“Ve o, daðýn üstüne çýkar, ve istediklerini yanýna çaðýrýr,ve onlar da kendisine geldiler. Ve kendisi ile beraber olsun-lar, kendilerini vaaz etmeye göndersin ve cinleri çýkarmayagüç yetirsinler diye on iki (kiþi) yaptý (tayin etti). Ve on iki(kiþi) yaptý ve Simon’a Pierre adýný kabul ettirdi.” (Markos, 3,13-16).35

Bazý olaylarý anlatýþýnda o, Matta ve Luka ile çeliþir. Nite-kim az önce Hz. Yunus’un alâmeti konusunda, buna deðin-miþtik. Dahasý var, Hz. Ýsâ’nýn risaleti sýrasýnda insanlara gös-


35 Bu kýsmýn daha iyi anlaþýlmasýný saðlamak amacýyla, Sayýn Müellifin atýfta bu-lunduðu M.P. Roguet’nin kitabýndan, bu konu ile ilgili bilgi vermemiz faydalýolacaktýr: Roguet, Markos Ýncilini anlatýrken “Acemi bir yazar” baþlýðý altýn-da onu, en kötü Ýncil yazarý olarak niteler. Kelime hazinesinin fakir olduðunu,cümle kuruþunun ise düzgün olmadýðýný, cümleleri birbirine baðlayamadýðýný,sayýsýz “ve”lerle onlarý yan yana koyduðunu, bu “ve”lerin onda bütün öbür bað-laçlarýn ve birçok zarfýn yerine kullanýldýðýný vs. söyledikten sonra þöyle de-vam eder:“Çeþitli fiil zamanlarýný, hiç titizlik göstermeksizin birbirine karýþtýrýr. Bu, ol-dukça kaba ve bazen de yanlýþtýr fakat, beklenmedik yerde þimdiki zamaný kul-lanmasý, anlatýþýna daha bir canlýlýk verir. Çoðunlukla, tercümeler, bu kuraldýþý durumlarý saklarlar, zira onlarý olduðu gibi muhafaza etmek, hemen hemenimkânsýzdýr. Ýþte, meselâ, Markos’un ifadesindeki tutarsýzlýða tipik bir örnek”dedikten sonra müellifin iktibas ettiði parçayý göstermektedir (A.M. Roguet,Initiation à I’Evangile, Paris, Ed. Seuil, 1973, p. 62) (Mütercim).

terdiði alâmetler hakkýnda Markos (8, 11-12), hiç de inandý-rýcý olmayan bir durum nakleder:

“Ferisîler geldiler ve Ýsâ ile çekiþmeye baþladýlar; onu de-neyerek ondan gökten bir alâmet (mucize) istediler. O da ru-hunda derin bir ah edip dedi: “Niçin bu nesil bir alâmet arý-yor? Doðrusu size derim: Bu nesile bir alâmet verilmeyecektir.Onlarý býrakýp yine kayýða bindi ve karþý yakaya gitti.”

Hiçbir þüpheye yer yoktur ki, bu durumda, olaðanüstü gö-zükebilecek hiçbir iþ yapmamak niyeti, bizzat Hz. Ýsâ’dan gel-miþtir. Ökümenik Tercüme’nin tefsircileri de, Luka’nýn, Hz.Ýsâ’nýn Hz. Yunus’un alâmetinden ibaret olan yalnýz bir tekalâmet göstereceðine (Kitabýmýzýn “Matta Ýncili” kýsmýna ba-kýnýz) dair ifadesi karþýsýnda þaþýrarak, “bizzat Hz. Ýsâ’nýnalâmet olarak nitelediði mucizelerden” (Luka, 7, 22 ve 11,20) sonra Markos’un “Bu nesle bir alâmet verilmeyecektir”demesi hakkýnda “tuhaf” (paradoxal) hükmünü verirler.

Markos Ýncili’nin tamamý resmî yönden “kanonik” kabuledilir. Buna raðmen Ýncilinin son kýsmý (16, 9-20), çaðdaþmüellifler tarafýndan, sonradan yapýlmýþ bir ilâve olarak ka-bul edilir: Ökümenik Tercüme, bunu açýkça belirtmektedir.

Ýncilin bütün halindeki en eski iki yazma nüshasý olan, 4.asýrdan kalma Codex Vaticanus ile Codex Sinaiticus, bu sonkýsmý ihtiva etmezler. Bu konuda O. Culmann þunlarý yazý-yor: Daha yakýn zamana ait olan Yunanca yazmalarý ile bazýrivâyetler, bu kýsýmda Hz. Ýsâ’nýn dirilmesinden sonra birta-kým kimselere görünüþlerine dair bir özet ilâve etmiþlerdir.Fakat bunlar Markos’dan deðildir, öbür Ýncillerden çekilipalýnmýþtýr.” Gerçekten eklenmiþ olan bu son kýsmýn deðiþikbirçok rivâyeti vardýr. Metinlerde bazen uzun bir rivâyet, ba-zen de kýsa bir rivâyet bulunur (her iki kýsým da Ökümenik

117Ýnci l ler

Tercüme’ye alýnmýþtýr), bazen bir ek ile birlikte uzun rivâyet,bazen de her iki rivâyet bir arada yer almaktadr.

M.P. Kannengiesser de bu son kýsmý þöyle izah ediyor:Resmen kabulü (veya tamimi) sýrasýnda, onun eserinin soncümlelerinin, kendisinin kefili olan toplulukta, çýkarýlmasýgerekli görüldü. Ne Matta, ne Luka, ne de -haydi haydi- Yu-hanna, eksik kýsmý bilmemektedirler. Bununla birlikte, ek-sikliðe göz yumulamazdý. Çok sonra, ne zaman ki Matta, Lu-ka ve Yuhanna’nýn ona benzeyen metinleri herkesin eline ge-çince, diðer Ýncillerin þurasýndan burasýndan alýnmak suretiy-le Markos Ýnciline münasip bir özet derlendi. Markos’taki sonkýsým (16, 9-20), unsurlarýna ayrýlýrsa, bu yapýþtýrma resmin36

parçalarý, kolaylýkla bulunabilir. Ýkinci yüzyýlýn eþiðine gelin-ceye kadar, Ýncil ifadesinin edebî üslubu hakkýnda uygulananserbest tutum konusunda, buradan çok müþahhas bir fikiredinmek mümkündür.”

Bu büyük din bilgininin mütalâalarý, kutsal kitaplarýn me-tinlerinde insanlarýn eliyle vâki olmuþ deðiþikliklerin bulun-duðuna dair, ne de kaçamaksýz bir itiraf ortaya koymaktadýr!

Luka Ýncili

O. Culmann’ýn “vakanüvis”, M.P. Kannengiesser’in ise“gerçek romancý” diye nitelediði Luka, Teofilos’a hitap edenönsözünde, Hz. Ýsâ hakkýnda eser yazmýþ olan baþka þahýslar-dan sonra, ayný olaylarý, daha önce yazýlmýþ olan bu hikâye-lerden ve görgü þâhitlerinin verdikleri bilgilerden (þahitlerinbilgilerine baþvurmak ihtiyacýný hissetmesi, kendisinin onlar-dan biri olmadýðýný gösteriyor), keza havarilerin vaazlarýndangelen bilgilerden yararlanarak, kendisinin de kaleme alacaðý-


36 “Yapýþtýrma resim” tabirinin yerine metinde “puzzle” kelimesi geçmektedir.Puzzle, “kesilmiþ resim parçalarýný birbirine uydurarak asýl biçimini yenidenoluþturma oyunu” demektir (Mütercim).

ný belirtir. Þu halde, kendisinin þu ifadesinden de anlaþýlaca-ðý üzere o, metotlu bir çalýþma yapmýþtýr:

“Aramýzda vâki olmuþ þeylerin hikâyesini, baþlangýcýndangözleriyle görenlerin ve “Kelâm”ýn hizmetçisi olanlarýn bizle-re naklettiklerine göre sýralamaya birçok kimse giriþtiðinden,ben de tâ baþýndan beri hepsini dikkatle araþtýrýp tahkik ede-rek ey faziletli Teofilos, olduðu gibi sýrasý ile sana yazmayýmünasip gördüm; tâ ki sana öðretilen kelâmýn doðruluðunubilesin.”

Ýlk satýrlardan itibaren Luka’yý, eserinden az önce bahset-tiðimiz “bayaðý yazar” Markos’tan ayýran özellikler farkedili-yor. Onun Ýncil’i ifade hatasý bulunmaksýzýn klâsik Yunancaile yazýlmýþ, itirazý mümkün olmayan edebî bir eserdir.

Luka, kültürlü bir müþrik olup, Hýristiyanlýðý sonradan be-nimsemiþti. Onun Yahudilere karþý tutumu meydandadýr. O.Culmann’ýn üzerinde ýsrarla durarak belirttiði gibi Luka,Markos’un, fazlaca Yahudi özelliði taþýyan cümlelerini almayýihmal etmiþtir. Hz. Ýsâ’nýn Yahudilerin inançsýzlýklarýna kar-þý söylediði sözleri ve onun, Yahudilerin nefret ettikleri Sâmi-riyeliler ile iyi münasebetlerini ortaya koymaya özen göster-miþtir. Hâlbuki Matta -demin görüldüðü üzere- Hz. Ýsâ’nýn, ha-varilerine Sâmiriyelilerden uzak durmalarýný söylediðini önesürmektedir.37 Bu çarpýcý örnekte görüldüðü gibi, Ýncil yazarla-rýnýn, kendi þahsî görüþ açýlarýna uyacak tarzda Hz. Ýsâ’yý ko-nuþturmalarýnýn, daha birçok örneði vardýr. Buna bakarak,Ýncil yazarlarýnýn, Hz. Ýsâ’nýn sözlerini -herhalde samimî birkanaatle- ait olduklarý cemaatlerin görüþlerine uymuþ þekliy-le bize ulaþtýrdýklarý söylenebilir. Bu gibi açýk durumlar karþý-sýnda, Ýncillerin -daha önce geçtiði üzere- “mücadele eserle-ri” yahut “belirli þartlarýn eserleri” olduðu nasýl inkâr edilebi-

119Ýnci l ler

37 Krþ. Matta, 10, 5-6 (Mütercim).

lir? Luka Ýncili’nin genel havasý ile Matta Ýncili’nin genelhavasýný karþýlaþtýrmak, bunu ispata yeter.

Luka kimdir? Paul’ün bazý mektuplarýnda zikrettiði bu adýtaþýyan bir tabib ile Ýncil yazarý Luka ayný sayýlmak istenmiþtir.

Ökümenik Tercüme’nin mülâhazasýna göre “Birçok kimsebu Ýncil yazarýnýn, hastalarý iyice tavsif etmesinde, onun ta-bipliðine bir delil bulmuþlardýr.” Böyle bir deðerlendirme ta-mamen mübalaðalýdýr. Luka, kelimenin tam anlamýyla, birhastalýk “tavsifi” yapmaz; “onun kullandýðý kelimeler, çaðýnýnkültürlü olan her insanýnýn kullandýðý kelimeler idi.” Lukaadýndaki biri, Paul’ün yoldaþý olmuþtu. Acaba bu iki þahýs ay-ný þahýs mýdýr? O. Culmann böyle düþünüyor:

Luka Ýncili’nin (yazýlýþ) tarihi, muhtelif unsurlara dayana-rak tahmin edilebilir: Luka, Markos ve Matta Ýncillerindenyararlanmýþtýr. Ökümenik Tercüme’de okuduðunuza göre,“öyle anlaþýlýyor ki Luka, 70 senesinde Kudüs’ün, Titus’un as-kerleri tarafýndan kuþatýlýp yakýlmasýný bilmektedir.” Þu haldeÝncil, bu tarihten sonra yazýlmýþ olmalýdýr. Þimdiki kritikleronun yazýlýþýný 80–90 yýllarýna yerleþtirirler, fakat birçok kim-se onun daha eski bir zamanda kaleme alýndýðýný söyler.

Luka’nýn muhtelif hikâyeleri, kendisinden öncekilerleönemli farklar ortaya koyar. Yukarýda buna kýsaca temas edil-miþti. Ökümenik Tercüme s. 181 ve devamýnda, bunlarý bil-dirmektedir. O. Culmann ise Yeni Ahit (Le Nouveau Testa-ment) eserinin 18. sayfasýnda Luka’da yer aldýðý halde öbürÝncillerde bulunmayan hikâyeleri zikreder. Belirtmek gerekirki buralarda, söz konusu olan hususlar, ayrýntýlar deðildir.

Hz. Ýsâ’nýn çocukluðuna ait Luka’nýn anlattýðý hikâyeler,sadece bu Ýncile mahsustur. Matta, Hz. Ýsâ’nýn çocukluðunu,Luka’dan farklý bir þekilde nakleder. Markos ise bu konudabir kelime bile yazmaz.


Matta ile Luka, Hz. Ýsâ hakkýnda deðiþik soy kütükleri ve-rirler. Çeliþki o derece önemli, bilimsel yönden tutarsýzlýk okadar büyüktür ki, bu konuya ileride ayrý bir fasýl tahsis ede-ceðiz. Bu fark þöyle açýklanabilir: Matta Yahudilere hitap et-tiðinden, þecereyi Hz. Dâvud vasýtasýyla Hz. Ýbrahim’e çýka-rýr. Müþriklikten Hýristiyanlýða giren Luka ise onu daha ileri-ye çýkarmak endiþesini taþýr. Fakat yerinde görüleceði üzere,Hz. Dâvud’dan sonra, her iki þecere birbiriyle çeliþmektedir.

Hz. Ýsâ’nýn risaleti, birçok noktalarda Luka, Matta veMarkos tarafýndan farklý anlatýlmaktadýr.

Hýristiyanlýðýn temel unsurlarýndan olan Eucharistie38 gibiönemli bir konu, Luka ile öbür iki Ýncil yazarý arasýnda farklýrivâyetlere mevzu olmuþtur.39 M.P. Roguet Initiation à I’Evan-gile eserinde (s.75), eucharistie’nin tesisine dair Luka’nýnrivâyetinin (22, 19-24), hemen hemen birbirinin ayný olanMatta (26, 26-29) ve Markos (14, 22-24) rivâyetlerinden çokfarklý olduðuna dikkat eder. “Buna karþýlýk Luka’nýn ifadesi,St. Paul’ün (Korintoslulara birinci mektup, 11, 23-25) anlat-týðýna çok yakýndýr.”

Daha önce görüldüðü gibi Luka Ýncili’nde Hz. Ýsâ’nýn gö-ðe çýkýþý konusunda, yine kendisinin yazdýðý kabul edilen veYeni Ahit’in bir bölümünü teþkil eden Resullerin Ýþleri ki-tabýnda bildirdikleri ile çeliþen bilgiler verir. Ýncilinde göðeçýkýþýn Paskalya günü olduðunu söylediði halde, Resullerin

121Ýnci l ler

38 Ökaristi, “insanýn yiyip içtiði kutsal ekmek ve þarapta Tanrý’nýn hazýr bulun-duðuna ve insanýn, bunu yemek suretiyle Tanrý ile birleþtiðine inanmak.” Es-ki Mýsýr’da, Yunanistan’da ve Mithra dininde bu inanç vardý. Hýristiyanlar,âyin sýrasýnda yedikleri ekmek ve içtikleri þarapta, tanrýlaþtýrdýklarý Ýsâ’nýn be-deninin ve kanýnýn, gerçekten hazýr bulunduðuna, onunla birleþtiklerine ina-nýrlar (Mütercim).

39 Yuhanna ile karþýlaþtýrmak mümkün deðildir, zira bu Ýncil, Haça gerilmedenönce vaki olan Son Yemek esnasýnda Eucharistie’nin te’sisinden söz etme-mektedir.

Ýþleri’nde ondan kýrk gün sonra vuku bulduðunu bildirir. Buçeliþkinin, Hýristiyan tefsircileri ne tuhaf yorumlara sürük-lediði de bilinmektedir.

Fakat tarafsýz olmaya çalýþan tefsirciler -Ökümenik ÝncilTercümesi’nin tefsircileri gibi- çok genel plânda, Luka için“birinci derecedeki endiþenin, olaylarý, müþahhas doðrulukla-rý halinde tasvir etmemek olduðunu” kabule mecbur kalýrlar.Yine ayný Luka’nýn eseri olan Resullerin Ýþleri’nin rivâyetleriile dirilen Ýsâ hakkýndaki Paul’ün benzer olaylar konusunda-ki rivâyetlerini karþýlaþtýran M.P. Kannengiesser, Luka içinþu hükmü veriyor: “Luka, dört Ýncil yazarý içerisinde en has-sas ve en edip olanýdýr; o, gerçek bir romancýdaki bütün nite-likleri sergilemektedir.”

Yuhanna Ýncili

Yuhanna Ýncili, öbür üç Ýncilden tamamen farklýdýr, öyleki M.P. Roguet Intitation á I’Evangile kitabýnda ilk üç Ýncilianlattýktan sonra, dördüncü Ýncili þu anlamlý baþlýkla takdimeder: “Bir Baþka Dünya.” Gerçekten bu kitap bambaþkadýr:Konularýn, hikâyelerin ve hitaplarýn sýralanmasýnda ve seçi-minde farklýlýk, üslupta farklýlýk, coðrafî ve kronolojik bilgi-lerde farklýlýk, hatta dînî bakýþ açýsýnda farklýlýk (O. Cul-mann) göstermektedir. Dolayýsýyla Hz. Ýsâ’nýn sözlerini Yu-hanna, öteki Ýncillerden baþka türlü nakleder: Bu husustaM.P. Roguet þuna dikkati çeker: Sinoptik Ýnciller, Hz. Ýsâ’nýnsözlerini “çarpýcý, konuþma üslubuna yakýn bir tarzda” naklet-tikleri halde Yuhanna’da, her þey tefekküre boðulur. O dere-cede ki “bazen kendi kendimize sormak durumunda kalýrýz:Konuþan Ýsâ mýdýr, yoksa onun sözleri Ýncil yazarýnýnmütâlâalarý ile belli olmadan geniþletiliyor mu? diye.”

Yazar kimdir? Mesele, hayli tartýþmalýdýr, bu konuda çokfarklý görüþler ortaya atýlmýþtýr. A. Tricot ile M.P. Roguet,


Yuhanna Ýncili’nin, görgü þâhidi olan Yuhanna tarafýndanyazýldýðýna dair en küçük bir þüphe duymayanlar arasýndadýr-lar. Onlara göre Yuhanna, Zebede’nin oðlu, Yakub’un karde-þidir, dindar kitle arasýnda dolaþan kitaplarda, kendisi ile ilgi-li ayrýntýlý birçok bilgi bulunan havaridir. Halk ikonografisi40

Haça gerilmeden önceki son yemek sýrasýnda onu Hz. Ýsâ’nýnyanýnda gösterir. Yuhanna Ýncili’nin, simasý herkesin malû-mu olan havari Yuhanna’nýn eseri olmayacaðýný kim tasavvuredebilirdi ki?

Bu dördüncü Ýncilin çok sonra yazýlmýþ olmasý, bu tutumiçin kesin bir delil deðildir. Son redaksiyonu, birinci asrýn so-nuna doðru kaleme alýnmýþ olmalýdýr. Redaksiyonunu Hz.Ýsâ’dan altmýþ yýl sonraya yerleþtirmek, Hz. Ýsâ zamanýnda çokgenç olup, bir asra yakýn bir ömür süren bir havarinin bulun-masýyla uyuþabilir.

M.P. Kannengiesser Diriliþ konusundaki incelemesinde,Paul dýþýndaki Yeni Ahit müelliflerinden hiçbirinin, Hz.Ýsâ’nýn diriliþine þahit olduðunu öne süremeyeceði sonucunavarmýþtýr. Buna raðmen Yuhanna, kendisinin de aralarýndaolduðu düþünülen havarilere, Hz. Ýsâ’nýn göründüðünü anlat-maktadýr. Önce Tomas dýþýnda kalan havarilere, toplu olduk-larý bir sýrada (20, 19-24), sekiz gün sonra da bütün havarile-ri bir arada iken (20, 25-29) görünmüþtür.

O. Culmann, Yeni Ahit (Le Nouveau Testament) kita-býnda bu konuda herhangi bir karar vermez.

Ökümenik Ýncil Tercümesi, eleþtiricilerin büyük çoðunluðu-nun, bu Ýncilin havari Yuhanna tarafýndan kaleme alýnmýþolacaðý fikrini kabul etmediklerini, fakat her þeye raðmenyazmýþ olmasýný büsbütün uzak bir ihtimal görmediklerini be-lirtir. Ancak her þey, þimdiki metnin çeþitli müelliflerin ese-

123Ýnci l ler

40 Ýconographie: Ünlü bir kiþiyi konu alan resimler dermesi (Mütercim).


ri olduðu fikrini desteklemektedir. “Þimdi elimizdeki þekliylebu Ýncil, muhtemelen müellifin þakirtleri tarafýndan yazýlmýþ-týr. Þakirtler 21. bâb ile herhalde bazý açýklamalarý ilâve etti-ler (4, 1-2;4, 44; 7,37b; 11,2; 19,35 cümleleri gibi). Zinakârkadýnýn (7, 53-58,11) hikâyesine gelince, herkes aslý bilin-meyen bir parça olup (bu parçanýn Yuhanna Ýncilinin aslýn-da yer almadýðý söyleniyor. Yoksa kanonik kitaplarda bulun-maktadýr) kitaba sonradan sokulduðunu kabul eder.” Yuhan-na, 19, 35 parçasý bir “görgü þahidi”nin “imzasý” durumundagözükür (O. Culmann), bütün Ýncil’de (müellife delâleteden) tek cümle budur; ne var ki tefsirciler bu cümlenin, son-radan ilâve edilmiþ olduðu düþüncesindedirler.

O. Culmann, bu Ýncile sonradan yapýlmýþ ilâvelerin aþikârolduðunu düþünmektedir: Ona göre, meselâ, 21. bölüm, “bizzatÝncil metninde bile rötuþlar yaptýðý anlaþýlan bir þakirdin” ese-ridir.

Tefsirciler tarafýndan ortaya atýlan, bütün öteki hipotezle-ri sýralamayý bir yana býraksak bile, dördüncü Ýncil’in yazarýkonusunda, sadece en seçkin Hýristiyan bilginlerinin buradaaktarýlan fikirleri dahi, bu hususta tam bir karýþýklk karþýsýn-da bulunulduðunu göstermektedir.

Yuhanna’nýn rivâyetlerinin tarihî deðerine, birçok itirazyöneltilmiþtir. Öteki üç Ýncil ile arasýndaki uyuþmazlýklarmeydandadýr. O. Culmann, bu duruma bir izah getirmek is-ter; O, Yuhanna’nýn öbür üç Ýncil yazarýnýnkinden farklý olanbir dînî bakýþ açýsý bulunduðunu söyler. Bu amaç “nakledilenhikâyelerin seçimini olduðu kadar onlarýn ele alýnýþ tarzýný datayin eder... Böylece yazar çoðunlukla satýrlarý uzatýr ve Ru-hul-kudüs’ün bizzat kendisine (Yuhanna’ya) vahyettiði sözle-ri, tarihî Ýsâ’ya söyletir.” Bu tefsirciye göre, uyuþmazlýklarýnsebebi budur.

Elbette Ýncilini öbür Ýncil yazarlarýndan sonra kaleme al-mýþ olmasý hasebiyle Yuhanna’nýn, kendi tezlerini en iyi birsurette gösterecek özel hikâyeleri tercih etmesi anlayýþla kar-þýlanabilir ve öteki rivâyetlerin ihtiva ettiði bütün hususlarýYuhanna’da bulamamaktan dolayý hayrete düþmemek gere-kir. Ökümenik Tercüme, bu kabilden olan birçok durumubelirtmektedir (s. 282). Fakat daha çok þaþýrtýcý olan durum,(farklýlýklar deðil de) bazý boþluklar (eksiklikler)dýr. Bazý boþ-luklarýn (eucharistie’nin tesisi rivâyeti gibi) bulunmasýný ise,nerdeyse akýl almamaktadýr. Hýristiyanlýðýn ibadetinin þartla-rýndan olacak haftalýk ayin (messe) gibi, Hýristiyanlýk için bi-rinci dereceden önemli bir olayýn, Yuhanna gibi en üstünmütefekkir bir Ýncil yazarý tarafýndan zikredilmemesi nasýl ta-savvur edilebilir? Hâlbuki o, Haça gerilmeden önce yer alanbu yemeði anlatýrken sadece, havarilerin ayaklarýný yýkama-yý, Yehudanýn hýyanet ettiðinin bildirilmesini ve Pierre’nininkârýný nakletmekle yetinmektedir.

Bunun tersine olarak, diðer üç Ýncilde bulunmadýðý haldeYuhanna’ya mahsus hikâyeler de vardýr. Ökümenik Tercümeonlarý zikreder (s.283). Bunlar hakkýnda da, o hâdiselerdeöbür üç Ýncil yazarýnýn farkedemeyip, yalnýz Yuhanna’nýnkeþfettiði önemli taraflarýn olduðu ileri sürülebilir. Fakat Yu-hanna Ýncili’nde, vefatýndan sonra dirilmiþ olan Ýsâ’nýn, Ta-beriye gölü kýyýsýnda þakirtlerine göründüðüne dair bir hikâyeyer alýr (Yuhanna, 21,1-14). Aslýnda bu, Luka’nýn anlattýðý(Luka, 5,1-11) mucizevî balýk avý hikâyesinin birçok ayrýntý-nýn ilâvesiyle iktibas edilmiþ þeklinden baþka bir þey deðildir.Yuhanna, bu hâdisenin Hz. Ýsâ’nýn vefatýný izleyen diriliþin-den sonra olduðunu bildirirken Luka, onun hayatýnda mey-dana geldiðini söyler. Bu durum karþýsýnda þaþýrmamak müm-kün deðildir. Bu hikâye Yuhanna Ýnciline sonradan eklendi-ði ittifakla kabul edilen 21. bölümde yer alýr. Luka rivâyetin-de, Yuhanna adýnýn zikredilmesi sebebiyle bu hikâyenin dör-

125Ýnci l ler

düncü Ýncile dahil edilmiþ olacaðý, rahatça düþünülebilir. Buiþi yaparken, Hz. Ýsâ’nýn hayatýnda olan bir hâdiseyi, onunvefatýnda sonraki bir hâdiseye dönüþtürmek tuhaflýðý da, Ýn-cil metnini deðiþtiren þahsý, bunu yapmaktan alýkoymamýþtýr.

Yuhanna Ýncili ile öteki üç Ýncil arasýndaki önemli farklar-dan biri de, Hz. Ýsâ’nýn risaletinin süresindedir. Markos, Mat-ta ve Luka, onun risaletinin bir yýl sürdüðünü bildirirler. Yu-hanna’ya göre ise iki yýldan fazla devam etmiþtir. O. Cul-mann, bu durumu kaydeder. Ökümenik Tercüme ise bu ko-nuda þöyle diyor:

“Sinoptik Ýnciller uzun bir Galile (el-Halil) dönemini,sonra Yahuda’ya doðru az çok uzunca süren bir yolculuðu venihayet Kudüs’teki kýsa bir ikameti bildirirler. Hâlbuki, bun-larýn karþýsýnda Yuhanna, bir yöreden öbürüne yapýlmýþ olanbirçok gidiþ geliþten bahseder, Yahuda’da ve özellikle Ku-düs’te (1,19-51; 2, 13-3, 36; 5, 1-47; 14, 20-31) uzun süreylekaldýðýný düþünür, (Hz. Ýsâ’nýn) hazýr bulunduðu müteadditPaskalya bayramlarýný zikreder (2, 13; 5, 1; 6, 4; 11, 55) veböylece Hz. Ýsâ’nýn risaletinin iki seneden fazla sürdüðünüdüþündürür.

Þu halde Markos’a mý, Matta’ya mý, Luka’ya mý, Yuhan-na’ya mý, hangisine inanmalýyýz?”

Ýncillerin Kaynaklarý

Ýncil metinlerinin üzerinde yapýlan eleþtirilere dayanarak,onlar hakkýnda sunduðumuz kýsa bilgi, “derme çatma veplâný, baðlantýdan yoksun” ve “çeliþkilerin giderilmesi müm-kün görülmeyen” bir literatürle karþý karþýya olduðumuz fikri-ni vermektedir. Týrnak içinde aktarýlan hükümler, ÖkümenikTercüme tefsircilerine aittir. Onlarýn otoritesine baþvurmakgereklidir. Zira bu konudaki deðerlendirmelerin sonucu çokönemlidir. Ýncillerin ortaya çýktýðý çaðdaki din tarihi hakkýn-


daki bazý bilgilerin, okuduðunu iyice düþünen bir okuyucuyuþaþýrtan bu eserlerin bazý özelliklerini izah edebileceðini gör-müþtük. Fakat daha ileriye gitmek ve bu hususlarda çaðýmýz-da yayýnlanan çalýþmalarýn bize öðrettiði üzere, Ýncil yazar-larýnýn, eserlerini kaleme alýrken hangi kaynaklardan yarar-lanmýþ olabileceklerini araþtýrmak gerekir. Metinlerin ma-cerasýnýn, þimdi onlarýn bize sunduklarý bazý özellikleri açýk-layýp açýklayamayacaðýný da incelemek, ilgi çekici olacaktýr.

Kilise Babalarý döneminde, kaynaklar meselesine, çokbasit bir tarzda yaklaþýlmýþtý. Miladýn ilk asýrlarýnda kaynakolarak -tam nüshalarýn birinci sýraya koyduklarý- Matta Ýn-cili düþünülüyordu. Yuhanna Ýncili tamamen ayrý bir durumarzettiðinden, kaynak meselesi sadece Markos ve Luka Ýncil-leri için söz konusu oluyordu. St. Augustin, geleneksel sunuþ-ta ikinci sýrada yer alan Markos Ýncili’nin, Matta’dan mül-hem olduðunu ve onu özetlediðini, yazma nüshalarda üçüncüolan Luka’nýn ise, daha önceki bu iki Ýncilden yararlandýðýnýdüþünüyordu. Ona göre, Luka’nýn -biraz önce bahsettiðimiz-giriþ kýsmý da bunu telkin etmekteydi.

Bu dönemin tefsircileri de, metinler arasýndaki benzerlik-leri -bizim kadar- hesaba katýyorlar ve söz konusu iki veya üçsinoptik Ýncilde, birçok müþterek cümleler buluyorlardý.Ökümenik Ýncil Tercümesi’nin tefsircileri, günümüzde, Ýncil-lerdeki müþterek cümleleri, yaklaþýk olarak þu rakamlarla gös-termektedirler:

Her üç sinoptik Ýncildeki müþterek cümleler 330Markos ile Matta’daki müþterek cümleler 178Markos ile Luka’daki müþterek cümleler 100Matta ile Luka’daki müþterek cümleler 230Hâlbuki bu üç Ýncil yazarýndan her birinin kendisine

mahsus olan cümlelerinin sayýsý þöyledir: Matta’nýnkiler 330,Markos’unkiler 53, Luka’nýnkiler ise 500.

127Ýnci l ler

Kilise Babalarýndan 18. yüzyýlýn sonuna kadar geçen 15asýrdan fazla bir zaman zarfýnda, Ýncil yazarlarýnýn kaynaklarýkonusunda, ortaya çýkan hiçbir yeni problem olmamýþtýr: Buuzun dönemde yapýlan iþ, geleneðe uymaktan ibaret olmuþ-tur. Her bir Ýncil yazarýnýn, ötekiler nezdinde bulunan bilgi-leri tekrar ele alarak, kendi þahsî üslubuna ve bakýþ açýsýna gö-re eserini yazmýþ olduðunu düþünmek, ancak modern dönem-de hesaba katýlmýþtýr. Ýþte o zaman, rivâyet malzemelerininkoleksiyonuna büyük bir önem verildi. Bu iþ, bir yandan baþ-langýçtaki gruplarýn sözlü rivâyetleri, öbür yandan Aramcaolan yazýlý bir müþterek kaynak (bu kaynak bulunamamýþtýr)göz önüne alýnarak yapýlmýþtýr. Söz konusu yazýlý kaynaðýn,yoðun bir bütün teþkil ettiði veya çeþitli rivâyetlerin mütead-dit parçalarýndan meydana gelmiþ olup her bir Ýncil yazarýnýnorijinal eserini yazmasýnda bu parçalardan yararlanmýþ olabi-leceði düþünülmektedir.

Ýyice derinleþtirilmiþ araþtýrmalar, yaklaþýk bir asýrdan beri,zamanýn ilerlemesiyle gittikçe daha da karmaþýk (kompleks) birhâl alan, birtakým açýk seçik teorilerin ortaya atýlmasýna yol aç-mýþtýr. Çaðdaþ döneme ait bu teorilerden birincisi “Holt-zmann’ýn Ýki Kaynak Nazariyesi” (1863) denilenidir.

Bu teoriye göre (O. Culmann’ýn ve Ökümenik Tercüme’ninbelirttiði gibi) Matta ile Luka, bir yandan Markos’tan, öte yan-dan da, þimdiki durumda kayýplar arasýnda olan müþterek birkaynaktan esinlenmiþlerdir. Ayrýca Matta ile Luka’nýn, kendiimkânlarýna göre, kendilerine ait olan birer kaynaklarý da var-dýr. Bu durumda, ortaya þöyle bir þema çýkmaktadýr:


Markos Müþterek Malzeme

Mattanýn özel kaynaðý Matta Luka Lukanýn özel kaynaðý

O. Culmann, bu þemayý þu hususlardan dolayý eleþtirir:

1) Matta ile Luka’nýn yararlandýklarý Markos’a ait eser, buyazarýn Ýncili deðil de, daha önce kaleme alýnmýþ bir baþkaeser olmalýdýr.

2) Bu þemada, en önemli unsur olduðu anlaþýlan sözlü ri-vâyete yeterli bir yer verilmemiþtir. Bu önem þuradan ilerigelmektedir: Sözlü rivâyet otuz veya kýrk yýl boyunca Hz.Ýsâ’nýn sözlerini ve onun risaletiyle ilgili olaylarý korumuþtur.Her bir Ýncil yazarý sözlü rivâyeti tespit etmiþ olan Hýristiyantopluluklarýndan birinin temsilcisinden baþka bir þey deðil-dir. Ýncillerin kaynaklarý hususunda metin tenkidi hakkýnda-ki en son yapýlan araþtýrmalar, metinlerin oluþmasý konusun-da daha da karmaþýk bir sürecin bulunduðunu ortaya koydu-lar. Kudüs Kitab-ý Mukaddes Okulu profesörlerinden M.P. Be-noit ile M.P. Boismard’ýn eseri olan Synopse des quatre Evan-giles (1972–1973), rivâyetin geliþmesine paralel olarak, me-tinlerin de geliþmesinin birçok aþamalar halinde olduðu üze-rinde durmaktadýr. Bu da bazý sonuçlara götürmektedir ki, ki-tabýn M.P. Boismard’a ait olan kýsmýný takdim ederken M.P.Benoit, onlarý þöyle ifade etmektedir: “(...) rivâyetin uzun sü-ren geliþmesi sonucunda ortaya çýkan söz veya hikâye þekille-ri, baþlangýçtaki söz ve hikâyelerin sýhhat (authenticité) dere-cesine sahip deðildirler. Bu eseri okuyanlarýn bir kýsmý, Hz.Ýsâ’nýn falan sözünün, getirdiði falan meselin (parabole), ken-di âkýbeti hakkýnda bildirdiði falan hususun, bizim þimdi (Ýn-cillerde) okuduðumuz þekilde ifade edilmeyip, onlarý bize in-tikal ettirenler tarafýndan rötuþtan geçirildiðini veya adapteedildiðini öðrenmekle belki de þaþýracak veya canlarý sýkýla-caktýr. Bu tür tarihî araþtýrmalara alýþkýn olmayanlar için ger-çekten ortada þaþýrmaya, hattâ utanmaya sebep olan bir kay-nak bulunmaktadýr.”

129Ýnci l ler

Metinleri bize nakledenlerin, onlara uyguladýklarý rötuþlarve uyarlamalar (adaptations) belirli bir tarzda icra edilmiþolup M.P. Boismard, bu usulün hayli karmaþýk bir þemasýnýsunmaktadýr. Bu þema aslýnda, “Ýki Kaynak Teorisi” denilennazariyenin geliþtirilmiþ þeklinden baþka bir þey deðildir. Þe-ma, metinler üzerinde yapýlan incelemelerden ve karþýlaþtýr-malardan sonra tesis edilmiþtir ki, bu incelemeleri özetlemekmümkün deðildir. Bunlara ilgi duyan okuyucunun, daha ay-rýntýlý bilgi edinmek için, Paris’te Cerf yayýnlarýndan çýkaneserin orijinaline baþvurmasý gerekir.

A, B, C ve Q ile gösterilen dört temel belge, Ýncillerin ori-jinal kaynaklarýný temsil etmektedir (Aþaðýdaki genel þemayabakýnýz).

A belgesi, Yahudi-Hýristiyan çevrelerinden gelerek Mattave Markos’u etkileyen bir belgedir.

B belgesi, müþrik-Hýristiyan Kiliselere hitap etmek amacýnýgüden ve A belgesinin yeni bir yorumundan ibaret olan bir bel-gedir.

C belgesi, Markos, Luka ve Yuhanna’ya ilham kaynaðý ol-muþtur.

Q belgesi, Matta ile Luka’nýn müþterek olan kaynaklarý-nýn çoðunluðunu oluþturur: Az önce sözü geçen Ýki KaynakTeorisinin, “müþterek belge” dediði malzemedir.

Bu temel belgelerden hiçbiri, elimizde bulunan metinlerinnihâî redaksiyonlarýna yetiþmemiþtir. Onlarla son redaksiyonarasýna birtakým vasýta redaksiyonlar girmiþtir ki, müellifbunlara “Ara Matta”, “Ara Markos”, “Proto-Luka” ve “Yu-hanna” adlarýný veriyor. Ýþte dört Ýncil’in nihâî redaksiyonlarý-na müncer olan belgeler, bu dört ara belgedir. Bunlarýn herbiri, kendi adlarýný taþýyan redaksiyonlar gibi, öbür Ýncilleri


de etkilemiþtir. Müellifin ortaya koyduðu bütün bu karmaþýkgüzergâhlarý izleyebilmek için Boismard’ýn sunduðu genel þe-maya bakmak gerekir.

BOÝSARD’IN SUNDUÐU GENELÞEMA

Kutsal kitabýn incelenmesinden çýkan sonuçlarýn, son de-recede büyük bir önemi vardýr. Bunlar ispat eder ki, Ýncil me-tinlerinin (az sonra ele alýnacak olan) bir tarihi olduðu gibi,M.P. Boismard’ýn deyimiyle bir de tarih-öncesi (préhistoire)vardýr. Bu demektir ki, nihaî redaksiyonlarýnýn ortaya çýk-masýndan önce, ara belgeler döneminde onlar birtakým deðiþ-melere maruz kalmýþlardýr. Meselâ, mucizevî balýk avý gibi, Hz.Ýsâ’nýn hayatý hakkýnda pek iyi bilinen bir vak’anýn -demingörüldüðü üzere- Luka tarafýndan onun hayatýnda, Yuhannatarafýndan ise ölümünü izleyen diriliþinden sonra cereyan et-miþ gösterilmesinin sebebi, böylece anlaþýlmýþ olmaktadýr.

Bütün bunlardan çýkan sonuç þudur: Biz Ýncili okurkenartýk Hz. Ýsâ’nýn söylediklerine muhatap olduðumuzdan aslâemin olamayýz. Ýncil okuyucusuna hitap eden M.P. Benoit,onu bu konuda uyarmakta ve durumu þöyle telâfî etmektedir:“Þayet o (Ýncil okuyucusu), birçok durumda Ýsâ’nýn doðru-

Q belgesi A belgesi B belgesi C belgesi Q belgesi

Ara Matta Ara Markos

Proto-Luka Yuhanna

Matta’nýn nihaî Markos’un nihaî Luka’nýn nihaî Nihaî Yuhannaredaksiyonu redaksiyonu redaksiyonu

131Ýnci l ler

dan doðruya sesini iþitmese de Kilisenin41 sesini iþitir. Eskidenyeryüzünde konuþtuktan sonra, þimdi de bize izzeti ile hitapeden Efendimiz’in ilâhî bir tarzda yetkili kýldýðý bir yorumcuolarak Kiliseye güvenir.”

Bazý metinlerin bize, aslýna uygun olarak ulaþmadýðýna da-ir bu kesin tespiti, onlarýn, Hz. Ýsâ’nýn sözlerini olduðu gibinaklettiðini ifade eden Vatikan II. Konsilinin þu cümlesiylenasýl baðdaþtýrmalý?: “O’nun (Kilisenin) hiç tereddüt etme-den tarihî olduklarýný ifade ettiði bu dört Ýncil, Tanrý’nýn oð-lu Ýsâ’nýn göðe kaldýrýldýðý güne kadar, insanlar arasýnda sür-düðü hayatýnda, kendilerinin ebedî kurtuluþlarý amacýyla,gerçekten yaptýklarýný ve öðrettiklerini olduðu gibi aslýna uy-gun olarak intikal ettirmektedirler.”

Kudüs Kitab-ý Mukaddes Okulu’nun çalýþmasýnýn, Konsilinbeyanýna sert bir yalanlama getirdiði, bütün açýklýðýyla orta-ya çýkmaktadýr.

Metinlerin Hikâyesi

Ýncillerin, kaleme alýnýr alýnmaz, yeni doðan Hýristiyanlý-ðýn temel Kutsal Kitaplarýný teþkil ettiklerine ve onlara EskiAhit’e verilen deðer kadar deðer verildiðine inanmak hatalý-dýr. O zamanda hâkimiyet, Hz. Ýsâ’nýn ve havarilerin sözleri-ni intikal ettiren gelenek otoritesinin idi. Ortada ilk dolaþanve üstünlük saðlayan yazýlý metinler Ýncillerden birkaç on yýlönce yazýlmýþ deðiller miydi?

Kimi tefsircilerin günümüzde yazdýklarýnýn tersine, 140’tanönce bir Ýncil koleksiyonunun bulunduðunu doðrulayan her-hangi bir delilin bulunmadýðý görülmüþtür. Dört Ýncil’in kano-nik statüye kavuþmalarý için 170 yýlýný beklemek gerekmiþtir.


41 “Hýristiyanlýðýn” (Mütercim).

Hýristiyanlýðýn bu ilk zamanlarýnda, Hz. Ýsâ konusunda ya-zýlmýþ olan daha baþka birçok eser de ortada dolaþýyordu. Bukitaplar daha sonralarý güvenilir sayýlmamýþ ve Kilisece giz-lenmeleri emredilmiþtir ki bunlara verilen uydurma (apocry-phes) adý da buradan ileri gelir. Ökümenik Tercüme’nin ifadeettiði gibi “herkesin saygýsýna mazhar” olmalarý sebebiyle, bumetinlerden iyi bir þekilde muhafaza edilenleri olmuþtur; Bar-naba’nýn didaché’si veya mektubu bunlardan biridir. Fakatbaþka birçoðu “son derece sert bir þekilde tard edilmiþ” olup,onlardan sadece rastgele bazý parçalar kalmýþtýr. Yanlýþlýk ve-silesi sayýldýklarýndan bu kitaplar, mü’minlerin nazarlarýndansaklanmýþtýr. Bununla beraber Nasýralýlarýn Ýncilleri, Ýbranile-rin Ýncilleri, Mýsýrlýlarýn Ýncilleri gibi, Kilise Babalarýnýn mü-nasebetleri sayesinde malum olan eserler, kanonik Ýncillereoldukça benziyorlardý. Tomas Ýncili, Barnaba Ýncili için de ay-ný durum söz konusudur. Bu uydurma Ýncillerin bazýlarý, halkhayalinin ürünü olan birtakým akýl almaz ayrýntýlar ihtivaederler. Keza uydurma Ýnciller üzerine eser yazan müellifler,çok bariz bir memnuniyetle, onlarýn kelimenin tam anlamýylagülünç olan parçalarýný iktibas ederler. Fakat böylesi parçalara,bütün Ýncillerde rastlanmaktadýr. Burada sadece, Matta’nýn,Hz. Ýsâ’nýn vefatý sýrasýnda meydana gelen olaylar hakkýndakihayalî tasvirlerini hatýrlatalým. Hýristiyanlýðýn ilk zamanlarýn-da yazýlan bütün eserlerde ciddîlikten yoksun parçalar buluna-bilir. Onlarý itiraf etmek dürüstlüðünü göstermek gerekir.

Hz. Ýsâ hakkýndaki eserlerin çokluðu, kuruluþ safhasýndaolan Kiliseyi, bazý ayýklamalar yapmaya sevketti. Muhtemelenyüz (100) Ýncil iptal edildi. “Kanon” adý verilen resmî YeniAhit metinlerine, bunlardan sadece dört tanesi dâhil edildi.

Ýkinci yüzyýlýn ortasýnda Marcion, Kilise otoritelerini þid-detle vaziyet almaya zorladý. Kaskatý bir Yahudi düþmaný olan

133Ýnci l ler

134

bu adam, Eski Ahit’in tamamýný reddettiði gibi, Hz. Ýsâ’dansonra yazýlmýþ olan eserler arasýnda kendisince Yahudi tesiri-ne baðlý görünen ya da Yahudi-Hýristiyan geleneðinden kay-naklanan eserleri de reddediyordu. Marcion, Paul’ün mek-tuplarý ile Luka Ýncili dýþýnda hiçbir metni geçerli saymýyor-du; Luka Ýncilini muteber saymasýnýn sebebi de Luka’nýn, Pa-ul’ün sözcüsü olduðunu düþünmesinden ileri geliyordu.

Kilise, Marcion’un sapýk (bid’atçi) olduðunu açýkladý vekendi “Kanon”una Paul’ün bütün mektuplarýný dahil etti, fa-kat Matta, Markos, Luka, Yuhanna Ýncillerini de dýþarýda bý-rakmadý ve ayrýca Resullerin Ýþleri gibi birtakým baþka eserleride ilâve etti. Bununla birlikte, Hýristiyan takviminin ilk yüz-yýllarýnda, resmî liste zamanla deðiþikliðe uðrar. Daha sonrala-rý geçersiz (uydurma) sayýlacak olan bazý eserler, bu listede ge-çici olarak yer almýþlardý; oysa elimizde bulunan Yeni Ahit ka-nonunun ihtiva ettiði, baþka birtakým eserler, o dönemde ka-nonun dýþýna çýkartýlmýþtý. Tereddütler, 393’te yapýlan Hippo-ne ve 397’de yapýlan Kartaca Konsillerine kadar devam etmiþ-tir. Ancak bu kanonda Dört Ýncil, her zaman bulunagelmiþtir.

Son derece önemli olan ve Kilise tarafýndan “uydurma”olduklarý ileri sürülen bu literatürün kaybolmasýna M.P. Bo-ismard ile beraber çok üzülmek gerekir. Zira bunun tarihî birönemi vardýr.

Gerçekten bu müellif, kendi Synopse des quatres Evangilesisimli eserinde, resmî dört Ýncilin yanýnda Kilise tarafýndan“uydurma” olduðu beyan olunan eserlere de yer vermektedir.Onun düþündüðüne göre bu kitaplar, 4. asrýn sonlarýna kadarkütüphanelerde bulunuyordu.

Bu asýr, ciddî bir düzenleme çaðýdýr. Ýncillerin en eski tammetinlerine dair yazmalar, hep o asýrdan kalmadýr. Daha ön-ceki belgeler, 3. yüzyýl papirüsleri ve bunlar arasýnda 2. asýr-dan kalmasý muhtemel olan bir belge, bize rastgele parçalar-


dan baþka bir þeyi intikal ettirmezler. Deri (parþömen) üzeri-ne yazýlmýþ olan en eski iki yazma, dördüncü asra ait Yunan-ca yazmalardýr. Bunlar, nerede keþfolunduðu bilinmeyen veVatikan Kütüphanesi’nde korunan Codex Vaticanus nüshasýile Sina daðýnda bulunan ve Londra’da British Museum’dasaklanan Codex Sinaiticus nüshasýdýr. Bunlardan ikincisi, ikiuydurma eser de ihtiva etmektedir.

Ökümenik Tercüme’ye bakýlýrsa, bütün dünyada, en muah-har olanlarý 9. asýrdan olmak üzere, bilinen iki yüz elli baþkaparþömen daha bulunmalýdýr. Fakat “bize ulaþan bütün YeniAhit nüshalarý birbirinin ayný deðildir. Aksine, onlar arasýn-da, önemi deðiþik derecelerde olan çeþitli farklar görmekmümkündür. Ama her hâlükârda bu farklar oldukça fazladýr.Bu farklardan bazýlarý gramerle ilgili ayrýntýlara, kelimelereyahut kelimelerin sýralanmasýna ait ise de birçok durumda,bütün bir parçanýn anlamýný deðiþtiren ihtilaflara da bu yaz-malarda þahit olunmaktadýr.” Metin farký kabilinden olanfarklýlýklarý görmek için Novum Testamentum I graece ese-rini gözden geçirmek kâfi gelecektir. Bu eser, bir terkip met-ni olup “vasatî” (ortalama) denilen bir Yunanca metin ihtivaetmektedir. Hâþiyede, muhtelif rivayetlerde rastlanan bütündeðiþikliklere yer vermektedir.42

En muteber bir yazma da olsa, bir metnin doðruluðu her za-man tartýþýlabilir. Codex Vaticanus, buna dair bir örnek teþkileder. Vatikan tarafýndan 1965 yýlýnda týpký-basým þeklindekineþri, yine Vatikan tarafýndan yerleþtirilen þu notu da ihtivaeder: “Ýstinsahtan asýrlarca sonra (10. veya 11. yüzyýl olduðu

135Ýnci l ler

42 Metin tenkidinde uzmanlaþmýþ Hýristiyan din adamlarý ekibi tarafýndan (A.Robert ile A. Feuillet’nin yönetiminde) hazýrlanmýþ Introduction à la Bibleadlý klâsik eserin 1. cildinin 111. sayfasýnda “Yeni Ahit hakkýndaki metin ten-kidi” baþlýðý altýnda þu bilgi veriliyor: Mevcut bütün Ýncil yazmalarý iki yüzbinkadar varyant ortaya koymuþtur; bunlarýn çoðu önemsiz ise de 1/8’i önemli sa-yýlabilecek farklardýr (Mütercim).

düþünülüyor), bir kâtip hatalý olduðuna hükmettiðinin dýþýn-da kalan bütün harfleri, mürekkeble yeniden elden geçirmiþ-tir.” Metnin birçok parçalarýnda, çok bariz bir þekilde, ilkinkahverengi mürekkeple yazýlmýþ olan yerler seçilmekte ve ko-yu kahverengi olan öbür kýsýmlardan farklýlýk göstermektedir.Bu düzeltmenin doðru yapýldýðýna hiçbir delil yoktur. Kaldý kinot, açýkça þunu da belirtiyor: “Asýrlar boyunca, yazmayý tas-hih eden ve hâþiyeleyen çeþitli eller, henüz kesin bir þekildeayýrt edilememiþtir; tashihlerin bir kýsmý, mutlaka, metnintekrar elden geçirildiði sýrada yapýlmýþtýr.” Hâlbuki bütün elkitaplarýnda, bu yazmanýn 4. asýrdan kaldýðý bildirilir. Birta-kým ellerin, asýrlarca sonra metni deðiþtirebildiðini anlamakiçin Vatikan kaynaklarýna baþvurmak gerekmektedir.

Buna karþý, baþka metinlerin karþýlaþtýrma imkâný verece-ði söylenebilir, fakat mânâyý deðiþtiren rivâyet farklarý arasýn-da nasýl bir tercih yapýlabilir? Pek iyi bilinir ki, herhangi birkâtibin çok eski bir tashihi, bu þekilde düzeltilmiþ olan met-ne nihâî þeklini vermektedir. Ýleride görüleceði üzere Yuhan-na Ýncil’inde, Paraklet ile ilgili metnin bir tek kelimesi, par-çanýn anlamýný kökten deðiþtirmekte ve bu metnin dînî ba-kýmdan, delâletini baþtan aþaðý baþkalaþtýrmaktadýr.

Rivâyet farklarý hakkýnda O. Culmann, Le Nouveau Tes-tament (Yeni Ahit) adlý eserinde þunlarý yazýyor:

“Bunlar bazen iradî olmayan hatalardan ileri gelirler. Müs-tensih bir kelimeyi atlar, ya da tersine onu peþ peþe iki defayazar yahut -istinsah edilecek yazmada iki ayný kelimeninarasýna yerleþtirildiðinden- dalgýnlýkla bir cümlenin bütünbir unsurunu ihmal eder. Bazen de kasdî olarak yapýlan tas-hihler söz konusudur; ya müstensih kendi þahsî düþünceleri-ne göre, metni deðiþtirme hakkýný kendi kendisine vermiþtir;ya da metinle, ona muvâzî olan bir baþka metnin arasýndauyum saðlamak, böylece az çok acemice, aykýrýlýklarý azaltma


çabasý içindedir. Yeni Ahit metinlerinin, öteki ilk Hýristiyaneserlerinden tecrit edilmesi ve onlara kutsal kitap nazarýylabakýlmaya baþlanmasýyla, seleflerinin yazdýklarýný deðiþtirmehakkýný kendilerine vermek hususunda müstensihler dahafazla tereddüt edeceklerdir: Onlar doðru metni istinsah ettik-lerine inanýyorlardý, böylece rivâyet farklarýný tespit ediyor-lardý. Nihayet bazen de bir müstensih, kapalý bir yeri açýkla-mak için, metnin kenarýný hâþiyeleyebilir de. Bundan sonragelen bir müstensih ise, kenardaki falan cümlenin, kendi se-leflerinden biri tarafýndan yazýlýrken unutulduðunu düþüne-rek kenardaki bu notu metne sokmayý zorunlu görür. Böyleceyeni metin, bazen daha da anlaþýlmaz hale gelir.”

Bazý yazmalarýn kâtipleri kimi zaman metin karþýsýnda da-ha da ileri bir serbestlikle hareket ederler. Az önce zikredilenen muteber iki yazmadan sonra, en çok itibar edilen yazmalar-dan olan 6. asra ait Codex Bezae Cantabrigiensis yazmasý içinbu durum vârittir. Anlaþýlan Hz. Ýsâ’nýn soy kütüðünün Mat-ta ve Luka Ýncillerinde deðiþik olduðunu farkeden kâtip, LukaÝncili’ne de Matta’nýn verdiði soy kütüðünü yerleþtirir; fakatMatta’da Luka’ya göre daha az isim bulunduðundan, onu bazýilâve ve isimlerle (yine de uyum saðlamaksýzýn) þiþirir.

St. Jerome’un Vulgate’ý (4. asýr) gibi veya en eski tercüme-ler (Vetus Ýtala) gibi Latince tercümeler, Süryanca ve Kýpti-ce tercümeler, temel Yunanca yazmalar kadar aslýna uygunmudur? Bu yazmalar, az önce zikredilenlerden daha eski yazma-lara göre yazýlmýþ ve bunlar da günümüze intikal etmemiþ ola-bilirler. Bu hususta hiçbir þey bilinmiyor.

Bu rivâyet farklarýnýn tamamý, birtakým ortak nitelikleritoplayan familyalar halinde tasnif edilebilmiþtir. Ýþte, O. Cul-mann’ýn dediðine göre:

- Süryanca bir metinden bahsedilir. Çoðu Yunanca olanen eski yazmalar, bu metne çýkmaktadýr. Bu metin, 16. yüz-

137Ýnci l ler

138

yýldan beri matbaa vasýtasýyla Avrupa’da geniþ ölçüde yayýl-mýþtýr. Uzmanlarýn dediðine bakýlýrsa bu, en bozuk metin ol-malýdýr;

- Bir de eski Latince tercümeleri ile Batý metninden vehem Latince hem de Yunanca olan Codex Bezae Cantabrigi-ensis’den bahsedilir (Ökümenik Tercüme’ye göre açýklama-lar, kapalý hususlar, metni geniþletmeler ve uyuþturmalar, bumetnin ayýrýcý özelliklerindendir);

- Nötr denilen metne ise Codex Vaticanus yazmasý bað-lanmaktadýr. Denildiðine göre Codex Sinaiticus oldukça ka-týþýksýz olmalýdýr; bunun da birtakým eksikliklerine ve aksak-lýklarýna raðmen çaðdaþ Yeni Ahit neþirleri, genellikle bumetne göre yapýlmaktadýr (Ökümenik Tercüme’den).

Bu açýdan, çaðdaþ metin tenkidinin bütün gayretleri “ori-jinal metne yaklaþma þansý en fazla olan bir metni” tesis et-mek teþebbüsünden ibarettir. Bizzat orijinal metni elde etmeümidi, her hâlükârda konu dýþýdýr.” (Ökümenik Tercü-me’den).


IV. ÝNCÝLLER VE ÇAÐDAÞ BÝLÝM

Hz. ÝSÂ’NIN SOY KÜTÜÐÜ

Ýnciller, çaðdaþ bilimle karþýlaþtýrmayý mümkün kýlacakçok az parça ihtiva ederler.

Her þeyden önce, mûcizelerle ilgili olan Ýncil hikâyelerininçoðu, bilimsel bir açýklamaya pek müsait deðildir. Bu mûcize-ler, þahýslarý olduðu kadar (hastalarýn iyileþtirilmesi; cin çarp-mýþlar, körler, felçliler, cüzzamlýlar, Lazar’ýn dirilmesi), tabiatkanunlarýnýn dýþýndaki sýrf maddî hâdiseleri de (Hz. Ýsâ’nýn suüstünde yürümesi, suyun þaraba dönüþmesi) alâkadar eder. Ba-zen son derece kýsa bir zamanda gerçekleþmesi sebebiyle, alý-þýlmamýþ tarafý bulunan tabiî bir olay da söz konusudur. Fýrtý-nanýn birdenbire dinmesi, incir aðacýnýn birden kurumasý ya-hut göldeki bütün balýklarýn, aðlarýn atýldýðý belli bir noktadatoplandýðýný bildiren mûcizevî balýk avý böyledir.

Bütün bu olaylarda, her þeye gücü yeten Kudretiyle Allahmüdahale etmektedir. Ýnsanlara olaðanüstü görünen bu kabiliþleri Allah’ýn yapmasýna þaþýlamaz, zira O’nun için olaðanüs-tü yoktur. Bu telâkkîler, mü’minin bilimle alýþ veriþi olmadý-ðý anlamýna gelmez. Hem ilâhî mûcizeye, hem de bilimeinanmak pek âlâ baðdaþtýrýlabilir: Biri ilâhî alana, öbürü isebeþerî alana aittir.

Þahsen ben, Hz. Ýsâ’nýn cüzzamlýlarý iyileþtirebileceðineseve seve inanýrým, fakat Luka Ýncili’nin bize söylediði (Luka,3, 23-28) gibi ilk insanla Hz. Ýbrahim arasýnda sadece yirmineslin olduðunu söyleyen bir metnin, sahih ve Allah tarafýn-dan vahyedilmiþ olduðuna inanamam.

Luka’nýn bu metni ile ayný konudaki Eski Ahit metninin,sâfiyane olarak insan hayalinden çýktýðýný ispatlayan husus-lar, ileride görülecektir.

Ýnciller de (Kur’ân gibi), Hz. Ýsâ’nýn biyolojik menþei hak-kýnda, bize ayný bilgileri verirler. Hz. Ýsâ’nýn ana rahmindekigeliþmesi, bütün insanlýkta müþterek olan kanunlarýn dýþýndacereyan etmiþtir. Anasýnýn yumurtalýðýnýn meydana getirdiðiyumurta, önce bir embriyon, daha sonra da canlý bir bebek teþ-kil etmek için, babasýndan gelmesi gereken bir sperma ilekarþýlaþmak ihtiyacýný duymamýþtýr. Herhangi bir dölleyicieril unsurun müdahalesi olmaksýzýn normal bir ferdin doðu-þuyla sonuçlanan hâdiseye parthénogenèse deniliyor. Hay-vanlar âleminde parthénogenèse bazý þartlarda müþahede edi-lebilir. Bu, bazý böceklerde, omurgasýzlarda ve çok istisnaîolarak da bazý kuþ türlerinde rastlanan bir durumdur. Bazýmemelilerde, meselâ diþi tavþanlarda, deney yoluyla, bir sper-manýn müdahalesi olmaksýzýn, son derece basit durumdakiyumurtacýðýn bir embriyon halindeki geliþmesinin baþlangýçdurumuna ulaþýlmýþtýr; fakat daha öteye gitmek mümkün ol-mamýþtýr. Onlarda deney yoluyla olsun, tabiî yolla olsun, ta-mamlanmýþ parthéno genèse’in hiçbir örneði bilinmemekte-dir. Hz. Ýsâ’nýn durumu da bunlardan biridir. Meryem, bakireanne idi. Bakireliðini de korumuþtur. Ýsâ’dan baþka çocuðuolmamýþtýr. Hz. Ýsâ biyolojik bir istisnadýr.43

Hz. Ýsâ’nýn Soy KütükleriMatta ve Luka Ýncillerinin ihtiva ettikleri iki soy kütüðü

gerçeklik, bilimsel verilerle uygunluk ve dolayýsýyla da met-


43 Ýnciller, bazen Hz. Ýsa’nýn “kardeþlerinden” ve “kýz kardeþlerinden” bahseder-ler (Matta, 13, 46-50 ve 54-58; Markos,6,1-6; Yuhanna,7,3 ve 2,12). Yunan-ca olarak kullanýlan Adelphoi ve Adelphai, biyolojik anlamdaki kýz ve erkekkardeþleri ifade ederler; Sâmi kökenli kelimelerin yanlýþ tercüme edilmiþ oldu-ðu kesinlikle söylenebilir. Bu kelimelerin familier (teklifsiz münasebetlerdekullanýlan) anlamlarý vardý ve muhtemelen “kuzen”ler söz konusu idi.

nin doðruluðu problemlerini ortaya çýkarýrlar. Bu problemler,Hýristiyan tefsirciler için son derece can sýkýcý olmuþtur. Bu-nun sebebi de tefsircilerin, bu metinlerde açýkça kendisini or-taya koyan insan hayalinin ürününü görmeyi reddetmeleri-dir; o insan hayali ki, Ý.Ö. 6. asýrda, ilk insanlarýn soy kütük-leri konusunda Tekvin kitabýný nakleden din adamlarýný daetkisi altýna almýþtý. Eski Ahit’ten almamýþ olduklarý bilgilerhususunda, Matta ve Luka’yý etkileyen de yine bu hayal ürü-nü olmuþtur.

Bir kere, erkek tarafýndan olan bu soy kütüklerinin Hz. Ýsâiçin hiçbir anlam taþýmadýðýný, daha ilk anda anlamak gere-kir.

Þayet, biyolojik babasý olmaksýzýn Meryem’in istisnaî oðluolan Ýsâ hakkýnda bir þecere verilmek gerekirse, bu soy kütü-ðü onun annesi Meryem tarafý için düzenlenmeliydi.

Ýþte Ökümenik Ýncil Tercümesi’ne göre bu konudaki me-tinler:

Matta’ya göre olan þecere, onun Ýncilinin baþýnda yer alýr:

Ýbrahim Oðlu Dâvud Oðlu Ýsâ Mesih’in Nesebinin Kitabý-dýr

Ýbrahim Ýshak’ýn babasý idi;

Ýshak Yakub’un babasý idi;

Yakub Yahuda ve kardeþlerinin babasý idi;

Yahuda Tamar’dan doðan Peres ve Zara’nýn babasý idi;

Peres Hesron’un babasý idi;

Hesron Ram’ýn babasý idi;

Ram Aminadab’ýn babasý idi;

Aminadab Nahþon’un babasý idi;

Nahþon Salmon’un babasý idi;

Salmon Rahav’dan doðan Boaz’ýn babasý idi;

141Ýnci l ler

Boaz Rut’dan doðan Obed’in babasý idi;

Obed Yeþay’ýn babasý idi;

Yeþay kral Davud’un babasý idi.

Dâvud Uriya’nýn karýsýndan olan Süleyman’ýn babasý idi;

Süleyman Rehavam’ýn babasý idi;

Rehavam Abiya’nýn babasý idi;

Abiya Asa’nýn babasý idi;

Asa Yehoþofat’ýn babasý idi;

Yehoþofat Yoram’ýn babasý idi;

Yoram Uziya’nýn babasý idi;

Uziya Yotam’ýn babasý idi;

Yotam Ahaz’ýn babasý idi;

Ahaz Hizkiya’nýn babasý idi;

Hizkiya Manaþe’nin babasý idi;

Manaþe Amon’un babasý idi;

Amon Yoþiya’nýn babasý idi;

Yoþiya Babil’e sürgünlük zamanýnda doðan Yekonya vekardeþlerinin babasý idi.

Yekonya Babil’e sürgünlükten sonra doðan Þaltiyel’in ba-basý idi;

Þaltiyel Zerubabel’in babasý idi;

Zerubabel Abihud’un babasý idi;

Abihud Elyakim’in babasý idi;

Elyakim Azor’un babasý idi;

Azor Sadok’un babasý idi;

Sadok Ahim’in babasý idi;

Ahim Elihud’un babasý idi;

Elihud Elazar’ýn babasý idi;


Elazar Mâtân’ýn babasý idi;

Mâtân Yakub’un babasý idi;

Yakub Meryem’in kocasý Yusuf’un babasý olup,

Meryem’den de Mesih denilen Ýsâ doðdu.

Þu halde nesilleri toparlarsak: Hz. Ýbrahim’den Hz. Da-vud’a kadar on dört, Hz. Davud’dan Babil sürgününe kadaron dört, Babil sürgününden Hz. Ýsâ’ya kadar da on dört nesiloluyor.

Luka (3, 23-38), Matta’nýnkinden daha farklý bir þecereverir. Yine ayný tercümeye göre bu þecere aynen þöyledir:

Ýsâ hizmetine baþladýðý zaman otuz yaþlarýnda idi ve zanne-dildiði üzere Yusuf oðlu, Eli oðlu, Matat oðlu, Levi oðlu, Melkioðlu, Yanay oðlu, Yusuf oðlu, Matatya oðlu, Amos oðlu, Na-hum oðlu, Hesli oðlu, Nagay oðlu, Mahat oðlu, Mattatya oðlu,Þimi oðlu, Yoseh oðlu, Yoda oðlu, Yohanan oðlu, Reþa oðlu,Zerubabel oðlu, Þaltiyel oðlu, Neri oðlu, Melki oðlu, Addi oð-lu, Kosam oðlu, Elmadam oðlu, Er oðlu, Yeþu oðlu, Eliezer oð-lu, Yorim oðlu, Matat oðlu, Levi oðlu, Þimon oðlu, Yahuda oð-lu, Yusuf oðlu, Yonam oðlu, Elyakim oðlu, Mala oðlu, Mennaoðlu, Matata oðlu, Natan oðlu, Davud oðlu, Yeþay oðlu, Obedoðlu, Boaz oðlu, Salmon oðlu, Nahþon oðlu, Aminadab oðlu,Admir oðlu, Ram oðlu, Hesron oðlu, Peres oðlu, Yahuda oðlu,Yakub oðlu, Ýshak oðlu, Ýbrahim oðlu, Terah oðlu, Nahor oðlu,Seruk oðlu, Reyu oðlu, Pelek oðlu, Eber oðlu, Þalah oðlu, Ke-nan oðlu, Arfakþad oðlu, Sam oðlu, Nuh oðlu, Lâmek oðlu,Metuþelah oðlu, Hanok oðlu, Yared oðlu, Mahalalel oðlu, Ke-nan oðlu, Enoþ oðlu, Þit oðlu, Âdem oðlu, Allah oðlu idi.”

Bu þecereler açýkça iki tablo arzeder: Biri Davud’dan önce-ki neseb, öbürü Davud’dan sonraki neseb.

143Ýnci l ler

Hz. Ýsâ’nýn Davud’dan Önceki NesebiMatta’ya göre Luka’ya göre

1 Âdem

2 Þit

3 Enoþ

4 Kenan

5 Mahalalel

6 Yared

7 Hanok

Matta, Ýbrahim’den 8 Metuþelah

önceki hiçbir ismi 9 Lâmek

zikretmez. 10 Nuh

11 Sam

12 Arfakþad

13 Kenan

14 Þalah

15 Eber

16 Pelek

17 Reyu

18 Seruk

19 Nahor

20 Terah

1 Ýbrahim 21 Ýbrahim

2 Ýshak 22 Ýshak

3 Yakub 23 Yakub

4 Yahuda 24 Yahuda

5 Peres 25 Peres

6 Hesron 26 Hesron


7 Ram 27 Ram

8 Aminabad 28 Admir

9 Nahþon 29 Aminadab

10 Salmon 30 Nahþon

11 Boaz 31 Salmon

12 Obed 32 Boaz

13 Yeþay 33 Obed

14 Dâvud 34 Yeþay

35 Dâvud

Hz. Ýsâ’nýn Davud’dan Sonraki NesebiMatta’ya göre Luka’ya göre

14 Dâvud 35 Dâvud

15 Süleyman 36 Natan

16 Rehavam 37 Matata

17 Abiya 38 Menna

18 Asa 39 Mala

19 Yehoþofat 40 Elyakim

20 Yoram 41 Yonam

21 Uziya 42 Yusuf

22 Yotam 43 Yahuda

23 Ahaz 44 Þimon

24 Hizkiya 45 Levi

25 Manaþe 46 Matat

26 Amon 47 Yorim

27 Yoþiya 48 Eliezer

28 Yekonya 49 Yeþu

Babil sürgünü 50 Er

29 Þaltiyel 51 Elmadam

145Ýnci l ler

30 Zerubabel 52 Kosam

31 Abihud 53 Addi

32 Elyakim 54 Melki

33 Azor 55 Neri

34 Sadok 56 Þaltiyel

35 Ahim 57 Zerubabel

36 Elihud 58 Reþa

37 Elazar 59 Yohanan

38 Mâtân 60 Yoda

39 Yakub 61 Yoseh

40 Yusuf 62 Þimi

41 Ýsâ 63 Mattatya

64 Mahat

65 Nagay

66 Hesli

67 Nahum

68 Amos

69 Matatya

70 Yusuf

71 Yanay

72 Melki

73 Levi

74 Matat

75 Eli

76 Yusuf

77 Ýsâ


Yazmalara Göre ve Eski Ahit Karþýsýndaki Deðiþiklikler

Ýmlâ yönünden olan farklýlýklar bir tarafa býrakýlacak olur-sa, þunlarý zikretmek gerekir:

a) Matta Ýncili

Soy kütüðü 6. yüzyýldan kalan, Yunanca ve Latince olarakiki lisanda yazýlmýþ çok önemli bir yazma olan Codex Bezaecantabrigiensis nüshasýnda görünmemektedir. Yunanca me-tinde þecerenin tamamý yoktur. Latincede ise daha büyük kýs-mý bulunmaz. Fakat bu durum, sadece nüshanýn ilk yaprakla-rýnýn kaybolmasýyla da açýklanabilir.

Matta’nýn Eski Ahit karþýsýnda kendi kendisine tanýdýðýserbestliði zikretmek gerekir. Matta, Eski Ahit’in soy kütük-lerini, sayýlarý denk göstermek ihtiyacý yüzünden bazen buda-maktadýr (ileride görüleceði üzere o, bu rakamlarý da vermez).

b) Luka Ýncili1- Hz. Ýbrahim’den önce: Luka 20 isim sýralar; Eski Ahit

bunlardan 19’unu sayar. (Kitabýmýzýn Eski Ahit’e tahsis olu-nan bölümündeki Hz. Âdem’in soyunu gösteren tabloya ba-kýnýz). Luka, Arfakþad’dan sonra (no. 12) Kenan diye birini(no. 13) ilâve etmiþtir ki, Tekvin kitabýnda Arfakþad’ýn oðluolarak onun izine rastlanmaz.

2- Hz. Ýbrahim’den Hz. Davud’a kadar: Yazmalara göre 14ile 16 arasýnda deðiþen isim vardýr.

3- Hz. Dâvud’dan Hz. Ýsâ’ya.Bu husustaki en önemli rivâyet farký Codex Bezae Can-

tabrigiensis metninde görülür. Bu metin Luka’ya, Matta’nýn-kinden yapýlmýþ hayâlî bir þecere nisbet etmektedir; üstelikkâtip de buna beþ isim eklemiþtir. Maalesef, Matta Ýncili’ninþeceresi bu yazmada kaybolduðundan, karþýlaþtýrma imkânýnýbulamýyoruz.

147Ýnci l ler

Metinlerin Tenkîdî ÝncelemesiBurada birbirinden farklý iki soy kütüðü vardýr; her ikisi-

nin ortak temel özelliði Hz. Ýbrahim ve Hz. Davud vasýtasýy-la inmeleridir. Yapacaðýmýz incelemeyi kolaylaþtýrmak için,tenkit iþi, bütünü üç parçaya bölerek yapýlacaktýr:

- Hz. Âdem’den Hz. Ýbrahim’e,- Hz. Ýbrahim’den Hz. Dâvud’a,- Hz. Davud’dan Hz. Ýsâ’ya.

1. Hz. Âdem’den Hz. Ýbrahim’e KadarMatta, þeceresine Hz. Ýbrahim’den baþladýðýndan dolayý,

bu bahisle ilgili deðildir. Hz. Ýbrahim’in, Hz. Âdem’e kadarolan atalarýna dair, sadece Luka bilgi verir: Onun zikrettiði20 isimden -demin denildiði gibi- 19’u Tekvin’de bulunmak-tadýr (4, 5 ve 11. bölümler).

Buna bakarak Hz. Ýbrahim’den önce, sadece 19 veya 20neslin bulunduðunu mu anlayacaðýz? Bu problem, Eski Ahitele alýndýðýnda incelenmiþti. Tekvin’e göre hazýrlanmýþ olup,Hz. Âdem’in soyundan gelenlerin Tevrat metninden çýkanömür sürelerini rakama dökülmüþ olarak ihtiva eden tabloyabakýlýrsa, insanýn yeryüzünde görünmesinden Hz. Ýbrahim’indoðuþuna kadar 19 yüzyýlýn geçmiþ olduðu anlaþýlmaktadýr.Þimdi tahmin edildiði üzere Hz. Ýbrahim Ý.Ö. yaklaþýk 1850yýllarýnda yaþamýþtý. Bundan þu çýkýyor ki, Eski Ahit’in ihti-va ettiði kayýtlara göre yeryüzünde ilk insanýn zuhuru Ý.Ö. yak-laþýk 38 yüzyýl önce olmuþtur. Luka’nýn, Ýncilini yazarken bubilgilerden yararlanmýþ olduðu açýkça anlaþýlýyor. Onlarý kop-ya ettiðinden dolayý da, açýkça gerçek dýþý bir durum ortayakoymaktadýr. Bize bu hükmü verdiren kesin tarihî deliller yu-karýda geçmiþti.

Çaðýmýzda Eski Ahit’in verdiði bilgilerin, kabul edilemezolduðu söylenedursun, bunu geçelim. Bunlar zaten Vatikan


149

II. Konsilinin nitelendirmesiyle “geçersiz” bilgiler alanýnadüþmüþtür. Ama bilimle baðdaþtýrýlmasý mümkün olmayanbu ayný bilgileri Ýncil yazarlarý kendi hesaplarýna alarak akta-rýrlarsa, son derece önemli bir durum ortaya çýkar ve bu tes-pitle, Ýncil metinlerinin tarihe uygun olduðunu söyleyenlerinkarþýsýna çýkýlabilir.

Tefsirciler, bu tehlikenin pek âlâ farkýndadýrlar. Onlarözetle þöyle diyerek bu müþkili geçiþtirmeye çalýþýrlar: “Tambir soy kütüðü vermek amacý güdülmemiþtir. Birtakým isim-ler, Ýncil yazarý tarafýndan atlanmýþtýr.” Bu plâna göre “anahatlarýyla veya esas unsurlarýyla, tarihî gerçeðe dayalý bir ne-sep silsilesi vermek niyeti deðerlendirilmelidir.”44 Metinlerdebu varsayýmý yürütmeye imkân veren hiçbir husus yoktur, zi-ra açýkça þöyle deniliyor: “Falan falanýn babasý idi” yahut “fa-lan falanýn oðlu idi.” Üstelik Ýncil yazarý, özellikle Hz. Ýbra-him’den önce saydýðý þahýslar hakkýnda, kaynak olarak EskiAhit’i kullanmýþtýr. Eski Ahit’te ise þecere þu þekilde verilir:

Falan yaþtaki X, Y...’nin babasý idi. Y þu kadar yýl yaþadý veZ’yi dünyaya getirdi.

Þu halde kesinti söz konusu deðildir.

Luka’nýn verdiði Hz. Ýsâ’nýn þeceresindeki Hz. Ýbra-him’den öncesine ait bölüm, çaðdaþ bilgilerin ýþýðýnda kabuledilemez.

2. Hz. Ýbrahim’den Hz. Dâvud’a Kadar

Burada iki þecere, bir veya iki isim farký ile aþaðý yukarýbirbirine uygundur. Aradaki bu fark, müstensihlerin dalgýn-lýkla iþledikleri hatalardan ileri gelmiþ olabilir.

Burada Ýncil yazarlarýnýn yazdýklarý mý doðrudur?

Ýnci l ler

44 A. Tricot, Petit Dictionnaire du Nouveau Testament.

Tarihe göre Hz. Dâvud, Ý.Ö. yaklaþýk 1000 yýlýnda, Hz. Ýb-rahim ise 1800–1850 yýllarý civarýnda yaþamýþtýr: Takribensekiz asýrlýk bir dönemde 14 veya 16 neslin bulunacaðýna ina-nýlabilir mi? Þöyle diyelim: Bu dönem için, Ýncil metinleri,kabul edilebilir hususlarýn sýnýrýnda durmaktadýrlar.

Hz. Dâvud’dan Sonraki Dönem

Ýncile göre Hz. Ýsâ’nýn mecazî (yani manevî) babasý oldu-ðu söylenen Yusuf’un ise hakîkî cetlerini sýralamak konusun-da, ne yazýk ki, metinler uyuþmamaktadýrlar. Luka Ýncili ileilgili olarak Codex Bezae Cantabrigiensis nüshasýndaki bo-zukluðu bir tarafa býrakalým da, en muteber olan Codex Va-ticanus ile Codex Sinaiticus yazmalarýnýn bize bildirdiklerinikarþýlaþtýralým.

Luka’nýn þeceresinde (35. olan) Hz. Dâvud ile (77. olan)Hz. Ýsâ arasýnda 42 isim yer alýr. Matta’nýn þeceresinde ise(14. olan) Hz. Dâvud’dan sonra (41. olan) Hz. Ýsâ’ya kadar 27isim zikredilir. Þu halde Hz. Ýsâ’nýn (hayâlî) atalarýnýn sayýsýiki Ýncil’de baþka baþkadýr. Kaldý ki, bizzat isimler bile farklý-dýr.

Fakat dahasý var.

Matta, Hz. Ýsâ’nýn nesep silsilesinin, Hz. Ýbrahim’den, iti-baren üç defa 14 isim grubuna bölündüðünü keþfettiðini ha-ber veriyor: Birinci grup Hz. Ýbrahim’den Hz. Dâvud’a kadar;ikinci grup Hz. Davud’dan Babil esaretine kadar; üçüncü grupBabil esaretinden Hz. Ýsâ’ya kadar. Matta’nýn metni gerçek-ten ilk iki grupta 14’er isim ihtiva eder, fakat üçüncü grupta-yani Babil esaretinden Hz. Ýsâ’ya kadar olan kýsýmda- bek-lendiði gibi 14 deðil de, 13 isim vardýr, çünkü tablo Þalti-yel’in 29., Hz. Ýsâ’nýn ise 41. sýrada olduðunu göstermektedir.Matta rivâyetleri arasýnda, bu grupta 14 isim sayan hiçbir var-yant yoktur.


Nihayet Matta ikinci grupta da 14 isim saymak endiþesiy-le, Eski Ahit metni karþýsýnda oldukça serbest hareket eder.Hz. Dâvud’un soyundan gelen ilk altý isim (No. 15 ilâ 20), Es-ki Ahit’in verdiði bilgilere uygundur. Fakat Eski Ahit’in Ýkin-ci Tarihler kitabýndan Ahazya, Yoaþ ve Amatsiya olduklarýnýöðrendiðimiz (20. sýradaki) Yoram’ýn üst üste üç atasý, Mattatarafýndan bir kalemde atýlmýþtýr. Ayrýca 28. sýradaki Yekon-ya, Matta’ya göre 27. sýradaki Yoþiya’nýn oðludur. Halbuki Es-ki Ahit’in II. Krallar kitabýna göre, Yoþiya ile Yekonya arasýn-da olmasý gereken þahýs Elyakim olmalýdýr.

Böylece Matta’nýn, Hz. Dâvud ile Babil esareti arasýndasun’î olarak 14 isim koymak için, Eski Ahit’in bildirdiði sýra-yý bozmuþ olduðu ispatlanmaktadýr.

Matta’nýn üçüncü grubunda bir ismin eksik olmasýna ge-lince -öyle ki bu Ýncilin þimdiki metinlerinden hiçbiri sayýla-caðý bildirilen 42 ismi ihtiva etmemektedir- bu konuda þaþý-lan husus, bu eksikliðin bulunmasýndan ziyade (bu durum,meselâ çok eski zamanda kâtibin birinin hata edip onun buyanlýþýnýn sürdürülmesiyle izah edilebilir), tefsircilerin hemenhemen hepsinin bu konudaki sükûtlarýdýr. Gerçekten nasýlolur da bu eksiklik farkedilmez? Dindarca suskunluðu L’Evan-gile selon Matthieu45 eserinde W. Trilling kesmiþtir. Onun dayaptýðý, bu konuya bir tek satýr ayýrmaktýr. Hâlbuki durum,ihmale gelebilecek bir durum deðildir. Çünkü bu Ýncili tefsiredenler (Ökümenik Tercüme’nin tefsircileri ve Kardinal Da-niélou gibi baþkalarý da dâhil), Matta’nýn üç defa 14 sembo-lünün büyük bir önem taþýdýðý üstünde dururlar. Zaten bu Ýn-cil yazarý da, rakamlý gösterisinin baþarýlý olmasý amacýyla, te-reddüt etmeksizin Kitab-ý Mukaddes’teki isimlerin bir kýsmý-ný ortadan kaldýrmýþ deðil miydi?

151Ýnci l ler

45 Paris, Desclée yayýnlarý. coll “Parole et Prière.”

Tutsun tutmasýn tefsirciler, isimlerin çýkartýlmasýný meþrugöstererek ve Ýncil yazarýnýn ispatlamak istediði hususu yüzüstü býrakan eksiklik üzerinde durmayarak, güven verici birsavunmadan da geri durmamýþlardýr.

Çaðdaþ Tefsircilerin Açýklamalarý

Kardinal Daniélou, Les Evangiles de I’Enfance46 adlý kita-býnda, Matta’nýn, “adedi þemalaþtýrma”sýna, birinci derece-den önemi haiz bir sembolik deðer vermektedir, zira Hz.Ýsâ’nýn atalarýný gösteren bu þema, ayný zamanda Luka tara-fýndan da doðrulanmaktadýr. Kardinal Daniélou’ya göre Lukaile Matta “tarihî araþtýrma” yapan “Tarihçiler”dir ki soy bil-gisine ait malzemelerini “Hz. Ýsâ’nýn ailesinin arþivlerindenalmýþlardýr.” Kaydetmek gerekir ki bu arþivler, asla bulunmuþdeðildir.47

Kardinal Daniélou, kendi görüþünü eleþtirenlere þiddetlehücum eder: “Batý zihniyetine baðlýlýk, Yahudi-Hýristiyanlýðýbilmemek ve Sâmîlere has anlayýþtan yoksunluktur ki, Ýncil-lerin tefsirinde nicelerini þaþýrtmýþtýr. Onlar, kendilerindekiPlatoncu, Dekartçý, Hegelci, Heideggerci düþünme kategori-lerine göre anlamak istediler (aynen). Böyle olunca da kendidüþüncelerinde her þeyin karmakarýþýk olmasýnýn sebebi anla-þýlýr.” Aþikârdýr ki ne Plâton, ne Dekart, ne Hegel, ne Heid-degger’in, bu hayâlî þecerelere karþý takýnýlacak eleþtiri tavrýile hiçbir ilgisi yoktur.


46 Paris, Editions du Seuil, 1967.47 Müellif bu, sözde aile “arþivler”inin varlýðýný, Eusebe de Césarée’nin Kilise Ta-

rihi vasýtasýyla bildiðine inandýrmak istese de -kaldý ki bu tarihin ciddiyeti deçok su götürür- Hz. Ýsâ’nýn ailesinin birbirine aykýrý iki þecereye mâlik olmuþolmasý pek tasavvur edilemez. Bunlar, birbirine aykýrýdýr, zira sözüm ona heriki “tarihçi” de hem isimler hem de atalarýn sýrasý hususlarýnda, büyük ölçüdebirbirinden farklý bilgiler vermektedirler.

Müellif Matta’daki 3 defa 14’ün anlamýný ararken, birta-kým tuhaf faraziyelere uzanýr ki onlarý ister istemez iktibasedeceðiz: Yahudi anlayýþýndaki “on hafta” söz konusu olabilir.Ýlk üç haftasý Hz. Âdem’den Hz. Ýbrahim’e kadar olan zamanatetabuk eder, geriye yedi hafta kalýr. Ýlk altýsý, altý kere yediyetetabuk eder ki 14’lük üç grubu gösterir. Yedinci ise Hz. Me-sih ile baþlatýlmýþtýr, yani dünyanýn yedinci çaðý açýlmýþtýr.”Böylesi açýklamalara doðrusu ilâve edecek bir þey olamaz!

Ökümenik Ýncil Tercümesi’nin tefsircilerine gelince, onlarda, hiç beklenmedik savunma yollu rakam oyunlarýyla karþý-mýza çýkarlar:

Matta’nýn 3 defa 14’ü hakkýnda:a) 14, Ýbranca’da Dâvud adýný teþkil eden üç sessiz harfin

sayý deðerinin48 toplamýdýr. (D=4, V=6 olduðuna göre4+6+4=14 olur).

b) 3 defa 14 = 6 defa 7. Hz. Ýsâ da, Hz. Ýbrahim’le baþlayanKutsal Tarih’in altýncý haftasýnýn sonunda gelmiþtir.”

Bu tercüme, Luka için Hz. Âdem’den Hz. Ýsâ’ya kadar 77isim veriyor. Bu da 77 sayýsýnýn böleni olarak 7 sayýsýnýn tek-rar iþin içine girmesine imkân verir (7X11=77). Luka için,isimleri eksilten veya artýran rivâyetlerin bulunmasýndananlaþýlýyor ki 77 rakamý kesinlikle sun’îdir, ancak bu rakamýnbir rakam oyununa imkân vermesi avantajý vardýr.

Hz. Ýsâ’nýn þecereleri, Hýristiyan tefsircileri tarafýndan ya-pýlan mantýk akrobasilerinin belki de en karakteristik olanla-rýný ortaya çýkaran bir konudur. Bu cambazlýklar da Luka ileMatta’nýn hayalleri ölçüsünde olmuþtur.

153Ýnci l ler

48 Ebced hesabýna göre (Mütercim).

V. HÝKAYELERÝN ÇELÝÞKÝLERÝ ve TUTARSIZLIKLARI

Dört Ýncil’den her birinde, bir tek Ýncil’e mahsus olacak, yada birkaç Ýncilin veya bütün Ýncillerin müþterek olarak ihti-va edebilecekleri olaylarý anlatan, önemli miktarda hikâyelerbulunur. Bir tek Ýncil’e mahsus olduklarý düþünülürse, bazenciddî problemler ortaya çýkar; keza olayýn büyük bir önemiolduðu takdirde, ondan yalnýz bir Ýncil yazarýnýn bahsetmeside insaný þaþýrtmaktadýr. Meselâ Hz. Ýsâ’nýn (vefatýndan son-ra) dirildiði gün göðe çýkýþý böyledir. Ayrýca birçok hikâye ikiveya daha çok Ýncil yazarý tarafýndan farklý bir þekilde, bazende pek çok farklý bir þekilde anlatýlýr. Hýristiyanlar ekseriya -ama tespit ettikleri takdirde- Ýnciller arasýnda böylesi çeliþki-lerin bulunmasýna þaþýrýrlar. Zira Ýncil yazarlarýnýn, anlatmýþolduklarý olaylarýn görgü þahitleri olduklarý, tam bir güven ve-rerek kendilerine o kadar çok tekrarlanmýþtýr ki!

Geçen fasýllarda, bu huzur kaçýrýcý çeliþkiler ve tutarsýzlýk-larýn bazýlarýna deðinilmiþti. Ama farklý ya da çeliþkilihikâyelerin esas konusunu özellikle, Hz. Ýsâ’nýn hayatýnýdamgalayan son olaylarla Haça gerilmeyi izleyen olaylar teþ-kil edecektir.

Haça Gerilme Hikayeleri

Sinoptik Ýncillerle dördüncü Yuhanna Ýncili’nin, Paskal-yayý baþka baþka zamanlarda gösterdikleri, bizzat M.P. Rogu-et tarafýndan kaydedilmektedir. Zaman bakýmýndan fark, Hz.

Ýsâ’nýn havarilerle birlikte yediði son yemeðe göre ortaya çýk-maktadýr. Yuhanna bu yemeðin “Paskalya bayramýndan ön-ce” olduðunu söylerken, öbür üç Ýncil Paskalya bayramý sýra-sýnda yer aldýðýný bildirirler. Öte yandan, bu farktan birtakýmaçýk tutarsýzlýklar çýkmaktadýr: Paskalya’nýn yerleþtirildiði za-man sebebiyle, Paskalya’ya göre bildirilen falanca olay, anla-þýlmaz bir hâle gelmektedir. Paskalya’nýn Yahudi ibadetinde-ki yeri ve Hz. Ýsâ’nýn havarilerine yaptýðý vedâ yemeðinin Hý-ristiyanlýktaki önemi hatýrlanýrsa, daha sonra Ýncil yazarlarýtarafýndan nakledilen rivâyetle bu hatýranýn birinden öteki-ne böylesine deðiþmiþ olmasý nasýl açýklanabilir?

Haça gerilme hikâyesi genel olarak Ýncil yazarlarý tarafýn-dan farklý bildirildiði gibi, özellikle üç Ýncil ve Yuhanna ara-sýnda bu farkla daha da dikkat çekici olmaktadýr. Hz. Ýsâ’nýnson yemeði ve Haça gerilme hikâyesinin Yuhanna’da iþgal et-tiði yer fazla olup, Markos ve Luka’dakinin iki mislidir; Yu-hanna’nýn Matta’ya göre bu hikâyeye ayýrdýðý yer ise, yakla-þýk bir buçuk misli uzunluktadýr. Yine Yuhanna, Hz. Ýsâ’nýnhavarilerine irat ettiði çok uzun bir nutuk nakleder ki, bununuzunluðu Ýncilinin dört bölümünü (14 ilâ 17) kapsamaktadýr.Bu fevkalâde mülâkat sýrasýnda Hz. Ýsâ havarilerine, kendile-rinden ayrýlmak üzere olduðunu söyler ve onlara ruhânî vasi-yetini býrakýr. Hâlbuki öbür Ýncillerde, bunun en ufak bir izi-ne bile rastlanmaz. Aksine Matta, Luka ve Markos, Hz.Ýsâ’nýn Getsemani’deki duasýný uzun uzadýya anlattýklarý hal-de, Yuhanna ondan hiç söz etmemektedir.

Yuhanna Ýncili’nde Eucharistie Esasýnýn BulunmamasýYuhanna Ýncilinde Haça gerilme hikâyesini okuyan kim-

seyi en çok þaþýrtan durum, orada, Hz. Ýsâ’nýn havarileriyleyemiþ olduðu son yemek esnasýnda eucharistie esasýnýn hiçmi hiç zikredilmeyiþidir.

155Ýnci l ler

Hz. Ýsâ’yý son olarak, havarilerin arasýnda sofraya oturmuþgösteren son yemek resmini bilmeyen bir tek Hýristiyan bileyoktur. En büyük ressamlar bu son toplantýda Yuhanna’yý Hz.Ýsâ’nýn yanýnda gösteren tablolar yapmýþlardýr. Bu Yuhanna,adýný taþýyan Ýncil’in yazarý olduðu geleneksel olarak kabuledilen Yuhanna’dýr.

Birçoklarý için ne kadar þaþýrtýcý olursa olsun, havari Yuhan-na, uzmanlarýn çoðunluðu tarafýndan dördüncü Ýncil’in yazarýsayýlmamakta ve zaten bu Ýncil de, eucharistie esasýný anma-maktadýr. Oysa Hz. Ýsâ’nýn bedeni ve kaný haline geldiðineinanýlan ekmek ve þarap kutsamasý, Hýristiyanlýðýn temel iba-detidir. Yukarýda iþaret edildiði gibi, öteki Ýnciller farklý da ol-sa, bundan bahsederler. Yuhanna ise bu hususta bir tek keli-me bile söylemez. Ýncil yazarlarýna ait dört hikâyenin birleþ-tiði sadece iki nokta vardýr: Pierre’in inkârý ile havarilerdenbirinin hýyânet edeceðinin bildirilmesi (ismen zikredilerek,Yahuda’nýn ele vereceði, yalnýz Matta ve Yuhanna Ýncilindegeçer). Yemeðe baþlarken, Hz. Ýsâ’nýn havarilerinin ayaklarý-ný yýkadýðýný bildiren hikâye, sadece Yuhanna tarafýndan an-latýlýr.

Yuhanna Ýncilindeki bu boþluðu nasýl açýklamalý?Öbür ilk üç Ýncil yazarýnýn hikâyelerinin doðru olduðunu

farzedersek, tarafsýz olarak düþünüldüðü takdirde, akla ilk ge-len þey, ayný olayý nakleden Yuhanna Ýncili’nden bir parça-nýn kaybolmuþ olmasý ihtimalidir. Fakat Hýristiyan tefsirciler,bu noktada kalmýþ deðildirler.

Bazý durum alýþlarý inceleyelim.

A. Tricot, Petit Dictionnaire de la Bible adlý eserinin “Cene”maddesinde þunlarý yazýyor: “Hz. Ýsâ’nýn, on iki havarisiyleyediði son yemek. O, bu yemek esnasýnda eucharistie’yi tesisetmiþti. Bunun hikâyesi, üç sinoptik Ýncilde mevcuttur.” (Bu-rada Matta, Markos ve Luka’daki yerlerini gösterir). “...dör-


düncü Ýncil de bize, tamamlayýcý ayrýntýlarý vermektedir.”(Yuhanna’nýn referanslarý verilir). Ayný müellif “Eucharistie”maddesinde de þöyle diyor: “Eucharistie esasý ilk üç Ýncildekýsaca anlatýlýr. Bu, havarilerin dinî hayatýnda önemli bir hu-sustu. St. Yuhanna, Hz. Ýsâ’nýn “hayat ekmeði” konusundakihitabesini uzunca anlatmak suretiyle (6, 32-58), bu kýsahikâyelere gerekli bir tekmile yapmýþ olmaktadýr.” Bunun so-nucu olarak tefsirci, Yuhanna’nýn eucharistie müessesesininHz. Ýsâ tarafýndan kurulduðunu anlatmadýðýný zikretmez. Mü-ellif “tamamlayýcý ayrýntýlardan” bahsediyor, fakat bunlar,eucharistie müessesesinin tamamlayýcý bilgileri deðildir (as-lýnda, havarilerin ayaklarýnýn yýkanmasý merasimi söz konu-sudur). Tefsircinin sözünü ettiði “hayat ekmeði”ne gelince bu-“Son yemek” dýþýnda olarak- Allah tarafýndan verilen gün-lük rýzkýn Hz. Ýsâ tarafýndan hatýrlanmasýndan ibarettir. Hz.Musâ tarafýndan yönetilen çöldeki Yahudilere, Mýsýr’dan çýk-malarýndan sonra, Allah tarafýndan her gün kudret helvasýveriliyordu: Hz. Ýsâ’nýn, bunu hatýrladýðýný nakleden tek Ýn-cil yazarý da Yuhanna’dýr. Yuhanna, Ýncilinin müteakip pasa-jýnda ekmek hakkýndaki bir istitrâdda, Hz. Ýsâ’nýn eucharis-tie’ye yaptýðý îmâyý zikreder, ancak Ýncil yazarlarýndan hiçbi-ri, bu olaydan bahsetmez.

Böylece hem öbür üç Ýncil yazarýnýn uzun uzadýya anlat-týklarý halde Yuhanna’nýn sükût ettiði, hem de -Yuhanna’yagöre- Hz. Ýsâ’nýn bildirmiþ olduðu halde ötekilerin nakletme-diði hususlar insaný þaþýrtmaktadýr.

Ökümenik Ýncil Tercümesi’nin tefsircileri, Yuhanna Ýnci-lindeki bu büyük boþluðu itiraf ediyorlar, fakat eucharistie esa-sýna dair rivâyetin bulunmamasýný þöyle açýklýyorlar: “Yuhan-na genel olarak rivâyetlere ve Eski Ýsrail kurumlarýna önem

157Ýnci l ler

vermez. Dînî hayatta eucharistie’nin önemini göstermekten,onu alýkoyan da, bu tutumu olmalýdýr.” Fakat onun Yahudidinî hayatýna ilgisizliðinin, yeni dinin ibadetinin en önemliesasýndan bahsetmemeye götürmüþ olabileceðine bizi nasýlinandýrmalý?

Bu mesele, tefsircileri o derece sýkýþtýrmaktadýr ki usulcü-ler (théologien), Yuhanna’ya göre bildirilen Hz. Ýsâ’nýn haya-týnýn safhalarýnda, eucharistie’nin tohumlarýný aramaya zor-lanmaktadýrlar. Nitekim Le Nouveau Testament adlý kitabndaO. Culmann’a göre “Kana mûcizesi ve ekmeðin bereketlen-mesi, Kutsal sofranýn (eucharistie’nin) ön belirtisidir.” Hatýr-latalým ki Kana’da bir düðün ziyafetinde þaraba ihtiyaç olma-sý üzerine, suyun þaraba dönüþtürülmesi söz konusu idi. (Bu,Hz. Ýsâ’nýn ilk mûcizesi olup, bütün Ýncil yazarlarýndan yalnýzYuhanna (2, 1-12) tarafýndan nakledilmektedir).

Ekmeðin bereketlenmesine gelince (Yuhanna, 6, 1-13),mûcize olarak beþ ekmekle, beþ bin þahsýn doymasýyla vâkiolmuþtur. Yuhanna, bu olaylarý naklederken hiçbir özel yo-rumda bulunmaz; bunlarla “Kutsal Sofra” arasýnda kurulan il-gi, sadece bu tefsircinin hayâlinden çýkmaktadýr. Onun kur-duðu bu ilginin sebebini keþfetmek güçtür. Nitekim ayný tef-sircinin, bir kötürümle anadan doðma bir körün tedavisinde“vaftiz”e, veya “Hz. Ýsâ’nýn vefatýndan sonra kendisinin vücu-dundan çýkan su ve kanda” keza vaftize ve Kutsal Sofra’ya iþa-ret bulmasý karþýsýnda da insan þaþýrýp kalmaktadýr.

Ayný tefsircinin “Kutsal Sofra” konusunda kurduðu bir baþ-ka ilgi, M.P. Roguet’in Initiation à I’Evangile kitabýnda zikre-dilir. Onun yazdýðýna göre “Oscar Culmann gibi bazý Ýnciltefsircileri, Son Yemek’ten önce, Hz. Ýsâ tarafýndan havarile-


rin ayaklarýnýn yýkanmasý rivâyetinde, Kutsal Sofra kurumu-nun bir sembolik benzerini görürler.”

Yuhanna Ýncilinin, en rahatsýz edici boþluðunu, kolaycamazur göstermek için, tefsircilerin kurduklarý bütün bu hayâlîilgilerin neye dayandýðýný anlamak kolay deðildir.

Hz. Ýsâ’nýn Diriliþinden Sonraki Zuhurlarý

Bu hikâyede hayal unsurunun belirgin bir örneði, MattaÝncili söz konusu edilirken anýlmýþ ve Hz. Ýsâ’nýn vefatý sonra-sýnda meydana geldiðini öne sürdüðü anormal hâdiseleri tas-vir ediþine dikkat çekilmiþti. Diriliþi izleyen olaylar da, bütünÝncil yazarlarý yönünden birtakým çeliþik, hattâ ipe sapa gel-mez rivâyetlere yol açmaktadýr.

M.P. Roguet, Initiation à l’Evangile’inde (s. 182), metin-lere hâkim olan karýþýklýklarýn, tutarsýzlýklarýn ve çeliþkilerinörneklerini verir:

“Mezara gelen kadýnlarýn listesi, üç sinoptik Ýncilde de ay-ný deðildir. Yuhanna’ya göre yalnýz bir kadýn olup, o da Mec-delli Meryem’dir. Fakat o, sanki arkadaþlarý da varmýþçasýna,çoðul þahýs ifadesi kullanýr: “Biz onun nereye konulduðunubilmiyoruz.” Matta’ya göre Melek, kadýnlara, Hz. Ýsâ’yý Gali-le’de göreceklerini haber verir. Oysa bir an sonra, mezarýn ya-nýnda Hz. Ýsâ onlarýn önüne çýkar. Luka, anlaþýlan bu müþki-lin farkýna varmýþ ve kaynaðýný, þöylece düzeltmiþtir: Melekder ki: “Onun Galile’de iken sizinle nasýl konuþtuðunu hatýr-layýn.” Gerçekten Luka, sadece üç zuhurdan bahseder. “Yu-hanna sekiz gün ara ile iki zuhurun, Kudüs’ün Cènacle’indeolduðunu bildirir. Üçüncü zuhurun ise göl kenarýnda, dolayý-sýyla Galile’de olduðunu söyler. Matta’ya göre sadece bir tekzuhur vardýr ve o da Galile’de olmuþtur.” Tefsirci müteadditzuhurlardan bahseden Markos Ýncilinin sonunu bu inceleme-

159Ýnci l ler

sine dâhil etmiyor. Zira ona göre “bu kýsým, herhalde bir baþ-ka kalemden çýkmýþtýr.”

Bütün bu olaylar, Hz. Ýsâ’nýn müteaddit zuhurlarýný bildi-ren, Paul’ün Korintoslulara Birinci Mektubu’nda (15, 5-7)yer alan hususlara zýt düþmektedir. Zira orada beþ yüzden zi-yade kardeþlere, bir defa da Yakub’a, bütün havarilere ve -söy-lemeye lüzum yok- Paul’e göründüðü bildirilir.

Bundan sonra, M.P. Roguet’in, bunlarý yazdýðý ayný kita-býnda, dirilme konusunda “bazý uydurma Ýncillerin akýl almazve çocuksu düzmecelerini” ayýplamasý, ister istemez insanýhayrete düþürüyor. Zira gerçekten bu ifadeler, dirilen Hz.Ýsâ’nýn zuhurlarý konusunda, öteki Ýncil yazarlarý ile tam birçeliþki içerisinde olan bizzat Matta ile Paul’e pek âlâ uygundüþmektedir.

Ayrýca, Hz. Ýsâ’nýn Paul’e görünmesi konusunda Ýncil yaza-rý, Luka’nýn eseri olan Resullerin Ýþleri’nde bildirilen ile biz-zat Paul’ün bize kýsaca bildirdiði arasýnda da çeliþki vardýr. Budurum, Foi en la Resurrection, Resurrection de la Foi(1974) eserinde M.P. Kannengiesser’in yazdýklarýyla,49 “sesibize doðrudan doðruya ulaþan, Mesih’in diriliþinin tek görgüþahidi olan Paul, .. son derece gizli üç îmâ dýþýnda, DirilenMesih ile þahsen karþýlaþmasýndan aslâ söz etmemektedir.”“Ýyisi mi, o, bunu tasvir etmeyi uygun bulmamýþtýr.”

Tek -fakat þüpheli- görgü þahidi Paul ile Ýnciller arasýnda-ki çeliþki, böylece açýkça ortaya çýkýyor.

O. Culmann, Le Nouveau Testament kitabýnda, Hz. Ýsâ’nýnzuhurlarýný Yahuda’da gösteren Luka ile Galile’de olduðunusöyleyen Matta arasýndaki çeliþkiyi kaydeder.


49 Müellif þuna da dikkati çekiyor: “Yeni Ahit’in, baþka hiçbir yazarý, böyle birvasfý taþýdýðýný iddia edemez.”

Luka-Yuhanna çeliþkisine gelince, hatýrlatalým ki, Hz.Ýsâ’nýn Taberiye gölü kýyýsýnda kendilerine görünüp, onlarýnda taþýyamayacaklarý derecede balýða sahip olmalarýna dairYuhanna tarafýndan anlatýlan olay (21, 1-14); yine ayný yerdebizzat Hz. Ýsâ’nýn hayatýnda vaki olan ve Luka tarafýndan daanlatýlan (5, 1-11) mûcizevî balýk avý hikâyesinin tekrarýn-dan baþka bir þey deðildir.

M.P. Roguet, söz konusu kitabýnda zuhurlar hakkýnda “bututarsýzlýðýn, bu müphemliðin ve bu intizamsýzlýðýn kendisinegüven verdiðini,” zira bütün bu durumlarýn, Ýncil yazarlarýnýnbaþ baþa verip düþünmediklerini50 ortaya koyduðunu, aksi hal-de onlarýn “kemanlarýný akort etmekten” geri kalmamýþ ola-caklarýný söylemektedir. Bu muhâkeme tarzý tuhaftýr. Gerçek-ten, onlarýn hepsi, -kendilerinin gýyâbýnda- gruplarýnýn ta-mamen romanlaþtýrýlmýþ rivâyetlerini, tam bir samimiyetleaktarmýþ da olabilirler: Olaylarýn arasýndaki baðýntýlarda bu-lunan birçok çeliþki ve tutarsýzlýk karþýsýnda da ayný hipoteziileri sürmekten nasýl geri durmalý?

Hz. Ýsâ’nýn Göðe ÇýkmasýÇeliþkiler, rivâyetlerin sonuna kadar uzar, çünkü Yuhan-

na ve Matta’dan hiçbiri Hz. Ýsâ’nýn göðe yükselmesindenbahsetmezler. Bundan bahseden yalnýz Markos ile Luka’dýr.

Markos’a göre (16,19) Hz. Ýsâ “göðe yükseltildi ve Tan-rý’nýn saðýna oturdu,” Markos bunu söylerken yükseliþinin,diriliþinden ne kadar sonra olduðuna dair bir bilgi vermez. Fa-kat unutmamalý ki Markos Ýncili’nin bu cümleyi ihtiva edenhâtimesi “sahih” deðildir; Kilise’ye göre kanonik olsa da M.P.Roguet’ye göre “sahte” bir metindir!

Geriye, göðe çýkýþ meselesini anlatan tek Ýncil yazarý Lukakalýyor. Luka’nýn bu metni (24, 51) üzerinde herhangi bir tar-

161Ýnci l ler

50 Bazýlarýnýn bu iþi yapmalarýnýn nasýl mümkün olacaðý da pek anlaþýlmýyor ya!

týþma yoktur: “Ýsâ onlardan51 ayrýldý ve göðe kaldýrýldý.” Ýncilyazarý bu olayý dirilme ve on ikilere görünme hikâyesinin so-nuna yerleþtirir. Ýncildeki hikâyenin ayrýntýlarý, göðe yüksel-menin, dirilme gününde meydana gelmiþ olmasýný gerektir-mektedir. Fakat -herkesin müellifi olarak Luka’yý kabul ettiði-Resullerin Ýþleri’nde (1, 2-3), yine ayný Luka, Hz. Ýsâ’nýn zuhur-larýný, Haça gerilme ile göðe çýkma arasýnda olarak þu ifadeler-le tasvir eder: “Elem çektikten sonra, kýrk gün müddet zarfýn-da onlara görünerek, Allah’ýn melekûtu hakkýndaki þeyleri söy-ledi ve kendisini, çok burhanlarla onlara diri gösterdi.”

Hýristiyanlýkta Ascension (Göðe çýkýþ) bayramýnýn, diril-menin kutlandýðý Paskalya Bayramýndan kýrk gün sonra ya-pýlmasý Resullerin Ýþleri’nin bu parçasýna dayanýr. Kaldý kibaþka hiçbir Ýncil metni, bunu doðrulamamaktadýr.

Bu durumun farkýna varan Hýristiyan huzursuz olmaktadýr, ziraçeliþki apaçýktýr. Ökümenik Tercüme, hâliyle bunlarý itiraf eder.Fakat bu kýrk günün Hz. Ýsâ’nýn risâleti yönünden hâiz olduðu fay-dayý zikretmekle yetinerek, çeliþki üzerinde fazla durmaz.

Her þeyi açýklamak isteyen ve baðdaþmazý baðdaþtýrmak is-teyen tefsirciler, bu konuda bize tuhaf izahlar veriyorlar.

Meselâ, Kudüs Kitab-ý Mukaddes Okulu tarafýndan1972’de yayýnlanan La synopse des quatre Evangiles (c. 2, s.451) merak uyandýrýcý açýklamalar ihtiva eder.

Bizzat “göðe çýkýþ” (ascension) kelimesi bile, þu ifadelerleeleþtirilir: “Gerçekten, fizik anlamda bir yükseliþ olmuþ deðil-dir, zira Tanrý “yüksekte olduðu kadar alçaktadýr da”(aynen).Bu mülâhazanýn mânâsý pek anlaþýlmýyor. Çünkü þu soru ha-týra geliyor: Luka daha baþka nasýl ifade edebilirdi ki?


51 On ikinci olan Yahuda ölmüþ olduðundan, geriye kalan on bir havariden bah-sediliyor.

Öte yandan açýklamayý yapan, Resullerin Ýþleri’nde “göðeçýkýþýn, diriliþten kýrk gün sonra olduðuna” dair ifadede “biredebî oyun” görmektedir. Sözü geçen “oyun” “Ýsâ’nýn yeryü-zündeki zuhur töreninin sona erdiðini ýsrarla belirtmek amacý-na yöneliktir.” Ýlâve ederek diyor ki: “Fakat Luka Ýncilindeolayýn, Paskalya pazarýnýn akþamýna yerleþtirilmesinde de(çünkü diriliþin olduðu sabah, mezarýn boþ olduðunun anlaþýl-masýndan sonra, Ýncil yazarý, anlattýðý çeþitli bölümler arasý-na herhangi bir zaman mesafesi koymamaktadýr) yine edebîbir oyun yok mudur? Bu oyun da dirilen (Ýsâ’nýn) zuhurlarýiçin, bir miktar zaman süresi býrakmak amacýna yöneliktir.”(aynen).

Bu tür yorumlardan hâsýl olan sýkýntý duygusu; iki defa gö-ðe çýkýþ olduðunu söyleyen M.P. Roguet’in kitabýnda daha dabelirgindir.

“Göðe çýkýþ, Ýsâ bakýmýndan Diriliþle ayný zamanda olmuþise de, havariler yönünden, Ruh’un kendilerine gönderildiðive Kilise döneminin baþladýðý, yani Ýsâ’nýn kendilerine zuhuretmesinin tamamen sona erdiði zamanda olmuþtur.”

Roguet’nin, kutsal kitapta hiçbir temeli olmayan muhâke-mesindeki ulemâ kurnazlýðýný yakalama imkânýna sahip ol-mayan okuyucuya da, genel bir uyarý yöneltilir ki bu, savun-ma çabasýndaki lâf kalabalýðýna bir örnek sayýlabilir:

“Baþka birçok benzeri yerde olduðu gibi burada da prob-lem, ancak dinî delâletlerini unutarak, kutsal kitabýn ifadele-rinin, müþahhas bir biçimde, harfî mânâlarýný almakla çözü-lebilir görünüyor. Olaylarýn gerçeðini, sebatsýz bir sembolizmile daðýtmak söz konusu deðildir. Söz konusu olan, hissedilirolaylarý ve aklýmýzýn idrâk edebileceði belirtileri bize emanetederek, bu sýrlarý bize bildirenlerin dinî niyetlerini araþtýr-maktýr.”

163Ýnci l ler

Hz. Ýsâ’nýn Son Görüþmeleri Yuhanna Ýncili’nin Parak-let’i

Hz. Ýsâ’nýn tutuklanmasýndan önce, Son Yemek’in biti-minde, onun havarilerle yaptýðý son görüþmeler bölümününakleden tek Ýncil yazarý Yuhanna’dýr. Bu görüþmeler, hayliuzun bir hitabe ile sona ermektedir: Yuhanna Ýncilinin dörtbölümü (14 ilâ 17. bölümler) bu rivâyete tahsis edilmiþtir ki,bununla öteki Ýncillerin hiçbir ilgisi bulunmamaktadýr. Hal-buki Yuhanna’daki bu bölümler, birinci dereceden ehemmi-yetli konularý ve temel bir önemi olan geleceðe bakýþý konuedinmektedir. Bunlar (bu konular) Üstad’ýn müritlerine yap-týðý veda sahnesini karakterize eden bir ihtiþam ve ciddiyetiçinde arzedilir.

Hz. Ýsâ’nýn ruhanî vasiyyetini ihtiva eden, böylesine do-kunaklý veda hikâyesinin Matta, Markos ve Luka’da en ufakbir þekilde dahi yer almamasýný nasýl izah etmeli? Þöyle birsoru hatýra gelebilir: Baþlangýçta bu metin, ilk üç Ýncil yaza-rýnýn kitaplarýnda yer alýyor muydu? Acaba bu kýsýmlar dahasonra mý onlardan çýkarýlmýþtýr? Böyleyse niçin çýkarýlmýþtýr?Hemen diyelim ki, bunlara hiçbir cevap verilebilmiþ deðildir.Ýlk üç Ýncil yazarýnýn anlatýmlarýndaki bu büyük eksiklik, tamanlamýyla bir sýr olarak kalmaktadýr.

Anlatýma hâkim olan, böylesine önemli ve ender birmülâkatta bekleneceði üzere, Hz. Ýsâ tarafýndan anýlan insan-larýn geleceðini düþünmek ve Üstad’ýn müritlerine ve onlarýnþahsýnda, bütün insanlýða tavsiye ve talimatlarýný bildirmekve kendisinin dünyadan gitmesinden sonra, insanlarýn izleye-cekleri rehberin neticede ne olacaðýný belirlemek kaygýlarý-dýr. Bu rehberin, Fransýzca’da Paraclet haline gelen, Yunancaadýyla Parakletos olduðunu açýkça belirleyen tek metin, Yu-hanna Ýncilidir. Ökümenik Ýncil Tercümesi’ne göre, belli baþlýparçalar þunlardýr:


165

“Eðer beni seviyorsanýz, emirlerimi tutarsýnýz. Ben de Ba-baya yalvaracaðým ve o size bir baþka paraclet verecektir.”(14, 15–16).

Paraklet ne demektir? Þimdi elimizde bulunan YuhannaÝncili metni, onun anlamýný þöyle ifade ediyor:

“Benim adýma Baba’nýn göndereceði Paraklet, Kutsal Ruhsize her þeyi öðretecek ve size söylediðim her þeyi sizin hatýrý-nýza getirecektir.” (14, 26).

“Bizzat o, benim için þehâdet edecektir.” (15,26).

“Benim gitmem, sizin için hayýrlýdýr. Çünkü gitmezsemParaklet size gelmeyecektir, fakat gidersem, onu size gönderi-rim. Ve o geldiði zaman, günah konusunda, salah konusundave hüküm konusunda dünyayý susturacaktýr.” (16, 13-14).

“Fakat o hakikat Ruhu gelince, size her hakikate yol gös-terecek, zira kendiliðinden söylemeyecektir, fakat o hep iþit-tiðini söyleyecek ve gelecek þeyleri size bildirecektir. O benitebcil edecektir.” (16, 13-14).

(Kaydetmek gerekir ki Yuhanna Ýncilinin 14’ten 17’ye ka-dar olan bölümlerinden, buraya alýnmayan kýsýmlar, iktibas-larýn genel anlamýný hiçbir sûrette deðiþtirmemektedir).

Þayet sür’atle okunursa Yunanca Paraklet kelimesinin ye-rine Kutsal Ruh’u koyan Fransýzca metin ekseriya dikkatiçekmez. Bahusus, tercümelerde kullanýlan tâli unvanlar vegeniþ kitleye hitap eden eserlerde tefsirciler tarafýndan kulla-nýlan tabirler, okuyucuyu, geleneksel din anlayýþýnýn bu par-çalara vermek istediði anlama yöneltecek biçimde seçilmek-tedir. Meselâ, A. Tricot’nun, Petit Dictionnaire du NouveauTestament’de verdiði bilgiler gibi, her türlü açýklamayý sunaneserleri okurken, en ufak bir anlayýþ güçlüðü hissedilebilir mi?Paraclet maddesinde, bu tefsircinin kaleminden þunlarý oku-yoruz:

Ýnci l ler

“Yunanca’dan Fransýzca’ya geçen bu isim veya bu unvan,Yeni Ahit’te sadece St. Yuhanna tarafýndan kullanýlýr: Buisim dört defa, “Son Yemek”ten52 sonra Ýsâ’nýn hitabesininaklederken (14, 16 ve 26; 15, 26; 16, 7), bir defa da onunbirinci mektubunda (2, 1) geçer. Yuhanna Ýncilinde bu keli-me, Kutsal Ruh’a; Yuhanna’nýn (anýlan) mektubunda iseMesih’e uygun düþer. Paraclet Yunan kültür etkisinde kalmýþolan 1. yüzyýl Yahudileri tarafýndan normal olarak kullanýlanbir tabir olup þefaatçi, müdafaa eden anlamýný belirtiyordu (...)Ýsâ Ruh’un Baba ve Oðul tarafýndan gönderileceðini ve oRuh’un, kendisinin dünya hayatý esnasýnda havarileri lehinegerçekleþtirdiði üzere, yardým edici rolünde oðlun yerini tutmagörevini ifa edeceðini haber veriyor. Mesih’in halefi olanRuh, Paraklet yani her þeye gücü yeten þefaatçi olarak, iþler-de rol alacak ve icraatta bulanacaktýr.”

Þu halde bu yorum, Kutsal Ruh’u, Hz. Ýsâ’nýn dünyadangitmesinden sonra, insanlarýn en yüce rehberi yapmaktadýr.Ama Yuhanna’nýn metniyle uyuþuyor mu?

Bu soru sorulmalýdýr, zira yukarýda zikredilen son paragra-fý Kutsal Ruh’a izafe edebilmek, ilk anda ilginç görünmekte-dir: “Zira kendiliðinden söylemeyecektir, fakat o hep iþittiði-ni söyleyecek ve gelecek þeyleri size bildirecektir.” KutsalRuh’a konuþma ve iþittiðini söyleme güçleri vermek, bize gö-re anlaþýlacak þey deðildir. Mantýðýn, ortaya atýlmasýný istedi-ði bu soru, bildiðim kadarýyla, genel olarak tefsircilerin konu-su haline gelmemiþtir.

Mesele hakkýnda doðru bir fikir edinmek için, temel olanYunanca metne baþvurmak zaruridir. Ýncil sahibi Yuhan-na’nýn, eserini -baþka dilde deðil de- Yunanca olarak yazdýðý


52 Hakikatte Yuhanna’ya göre Hz. Ýsâ’nýn irad ettiði uzun hitabe, “Son Ye-mek”ten sonra deðil, yemek esnasýndadýr. Paraklet’in konu edildiði bu hitabe,öbür Ýncil yazarlarý tarafýndan bildirilmiyor.

kabul edildiðinden, bu baþvurma oldukça önemlidir. Müraca-at ettiðimiz Yunanca metin Novum Testamentum Graece’dir.53

Ciddi olan her metin tenkidi, rivâyetleri (variantes) araþ-týrmakla iþe baþlar. Anlaþýlýyor ki, Yuhanna Ýncili’nin bilinenbütün yazmalarýnda, bir tek yer hariç, cümlenin mânâsýný de-ðiþtirebilecek hiçbir rivâyet farký bulunmamaktadýr. Cümleninmânâsýný deðiþtirecek bu tek fark 14, 26 cümlesinde olup Pa-limpseste54 adý verilen Süryanca’daki meþhur metinde yer al-maktadýr. Burada “Kutsal Ruh” denilmez, sadece “Ruh” deni-lir. Acaba bu, kâtibin basit bir unutmasýndan mý ileri gelmiþ-tir? Yoksa Kutsal Ruh’u iþittirdiðini ve konuþturduðunu iddiaeden istinsah edilecek bir metin karþýsýnda bulunduðundan,kendisine saçma gelen bir hususu yazmaya cesaret mi edeme-di? Bu farkýn dýþýnda, baþka rivâyet farklarýnýn üzerinde duru-lacak bir taraf yoktur; olsa olsa gramer yönünden bazý rivâyetfarklarý vardýr ki, bunlar genel anlamý deðiþtirebilecek niteliktedeðildirler. Önemli olan husus þudur ki, “iþitmek” ve “konuþ-mak” fiillerinin anlamlarý hakkýnda burada bildirdiðimizdelâlet, bütün Yuhanna Ýncilleri için geçerlidir ve hepsindede durum böyledir.

Fransýzca tercümede “entendre”55 diye geçen fiil, Yunan-ca’da “sesleri algýlamak” anlamýna delâlet eden Akouô fiilidir.Bu fiilden Fransýzca’da meselâ, acoustique, Ýngilizce’de ise Aco-ustics kelimesi türetilmiþ olup, ‘sesler bilimi’ demektir.

167Ýnci l ler

53 Nestle et Aland yayýnlarý, 1971.54 Bu yazma 4. veya 5. asýrda yazýlmýþ olup, 1812’de Agnes S. Lewis tarafýndan

Sina daðýnda keþfedilmiþtir. Onun böyle adlandýrýlmasýnýn sebebi þudur: Ýlkönceleri yazýlan metin, sonralarý bir baþta metinle kapatýlmýþtý. Fakat zaman-la bu ikinci metin silindiðinden, birinci metin ortaya çýkmýþtý. Palimpsaste’insözlük anlamý þudur: “Yazýsý silinerek, üzerine baþka yazý yazýlmýþ parþömen.”P. Robert’den (Mütercim).

55 Türkçe’de “iþitmek” (Mütercim).

168

Fransýzca’da “parler”56 dediðimiz fiil ise Yunanca’daki La-leô fiili olup genel anlamý “sesleri yaymak”, özel anlamý ise“konuþmaktýr.” Bu fiil Hz. Ýsâ’nýn tebliði sýrasýnda yaptýðýciddî bir beyaný göstermek amacýyla, Ýncillerin Yunanca met-ninde sýk sýk geçer. Anlaþýlýyor ki burada öne sürülen, insan-lara bildirme iþi, hiçbir surette, Kutsal Ruh’un iþlerinden olanbir ilhamdan ibaret deðildir. Aksine, kendisini belirleyen Yu-nanca kelimedeki “yayma” kavramý sebebiyle, onun açýkçamüþahhas (maddî) bir niteliði vardýr.

Þu halde Yunanca Akouô ve Laleô fiilleri birtakým mü-þahhas iþleri ifade ederler ve bu fiiller ancak iþitme ve konuþ-ma organlarýyla mücehhez bir varlýkla ilgili olabilirler. Dola-yýsýyla bu fiilleri Kutsal Ruh’a uygulamak mümkün deðildir.

Böylece 14, 26 cümlesi, Yunanca yazmalarýn bize bildirdi-ði üzere, Kutsal Ruh kelimeleriyle yani “Paraklet, Kutsal Ruhki, Baba benim adýma gönderecek..” þekliyle kabul edildiðitakdirde, Yuhanna Ýncili’nin bu pasajý tamamen anlaþýlmazolacaktýr. Yuhanna Ýncili’nin, Paraklet ile Kutsal Ruh’un ay-ný olduðunu gösteren tek cümlesi de budur.

Fakat, bu cümleden Kutsal Ruh (to pneuma to Agion) ke-limeleri çýkarýlýrsa, Yuhanna’nýn metninin tamamý, son dere-ce açýk bir anlam ortaya koymaktadýr. Bu anlam ayrýca, buÝncil yazarýnýn bir baþka metniyle müþahhaslaþmýþtýr. Bu me-tin, Yuhanna’nýn birinci mektubudur. Yuhanna bu mektuptaayný Paraklet kelimesini, Tanrý katýnda þefaatçi57 olmasý vasfýy-la, sadece Ýsâ’yý nitelemek için kullanýr. Yuhanna’ya göre Hz.Ýsâ: “Ben de Baba’ya yalvaracaðým ve o size baþka bir Parak-let gönderecek.” (14,16) derken o, pek âlâ demek istiyordu ki


56 Türkçesi, “konuþmak”týr (Mütercim).57 Birçok Ýncil mütercimi ve tefsircisi, özellikle eski olanlarý, bu kelimeyi “tesel-

lici” (consolateur) diye çevirirler ki, bu, tamamen yanlýþtýr.

169

Allah, insanlara bir “baþka” þefaatçi gönderecektir; nasýl kibizzat kendisi de dünya hayatý esnasýnda Allah katýnda insan-larýn lehine þefaatçi bulunuyordu.

Öyleyse Yuhanna’nýn Paraklet’inde, Hz. Ýsâ gibi, iþitme vekonuþma melekesi ile mücehhez olan bir insan görmek, man-týðýn götürdüðü bir sonuç sayýlmalýdýr. Yunanca metin, bumelekeleri, kesin olarak gerektirmektedir. Demek ki Hz. Ýsâ,kendisinden sonra, Allah’ýn yeryüzüne bir baþka insan gön-dereceðini ve Yuhanna’ya göre onun rolünün, bir cümleylesöylemek gerekirse, Allah’ýn kelâmýný iþiten ve onun mesajý-ný insanlara teblið eden bir peygamberin rolü olacaðýný habervermektedir. Kelimelere gerçek anlamlarý verilecek olursa,Yuhanna’nýn metninin mantýkî yorumu bundan ibarettir.

Þimdi elimizde mevcut metinde bulunan “Kutsal Ruh” ke-limeleri tamamen kasdî olarak sonradan yazýlmýþ bir ilâve-den ileri gelmektedir. Ýlâvenin gayesi, Hz. Ýsâ’dan sonra birpeygamberin geleceðini haber veren bir parçanýn ilk anlamý-ný deðiþtirmektir. Çünkü buna inanmak, Hz. Ýsâ’nýn son pey-gamber olmasýný isteyen, geliþme halindeki Hýristiyan cema-atlerinin öðrettikleriyle çeliþki ortaya çýkarýyordu.

Ýnci l ler

VI. SONUÇLAR

Burada nakledilen durumlar ve en yetkili Hýristiyan tefsir-cilerden iktibas edilen açýklamalar, Ýncil metinlerinin mutlaksurette doðru bir þekilde bize ulaþtýðýný iddia eden son konsi-lin fikrini benimseyen geleneksel Hýristiyanlýðýn bildirdikle-rini çürütmektedir. (Konsil, Ýncillerin, Hz. Ýsâ’nýn gerçektenyaptýklarýný ve söylediklerini tam bir sadakatle naklettiðiniileri sürer).

Verilen deliller, çeþitli türlerdendir.

Her þeyden önce, bizzat Ýncillerden yapýlan iktibaslar,apaçýk çeliþkileri ortaya koymaktadýr. Birbiriyle çeliþen ikidurumun varlýðýna inanmak mümkün deðildir. Çaðdaþ bilgi-ler tarafýndan kesin olarak ispatlanmýþ verilerle çatýþan bazýtutarsýzlýklar veya iddialar kabul edilemez. Ýncillerin sunduðuHz. Ýsâ’ya ait iki þecere ve onlarýn ihtiva ettiði gerçek dýþý hu-suslar, bu konuda tamamen ispatlayýcý niteliktedirler.

Hýristiyanlarýn çoðu, bu çeliþkileri, bu yanlýþlarý ve çaðdaþbilimle baðdaþtýrýlamayan hususlarý bilmemektedirler ve bun-larý keþfettiklerinde þaþýrýp kalmaktadýrlar. Çünkü onlar ken-dilerini ikna etmeye mahsus, kurnazca açýklamalarý sunantefsircilerin etkisinde kalmakta, savunmadaki coþkunluk dabuna yardým etmektedir. Kendilerinin edepli ve çekingen birþekilde “güçlükler” olarak adlandýrdýklarý tutarsýzlýklarý ört-bas etmeye çalýþan bazý tefsircilerin maharetlerinin çok ka-rakteristik örnekleri verilmiþ bulunuyor. Aslýna uygun olma-dýðý kabul edilen -az da olsa- Ýncil metinleri bulunduðu halde

Kilise, resmî olarak onlarýn kanonik olduðunu beyan etmek-tedir.

Çaðdaþ metin tenkidi çalýþmalarý, birtakým bilgileri günýþýðýna çýkarmýþtýr ki bunlar M.P. Kannengiesser’e göre “Tef-sir metotlarýnda bir devrim teþkil etmekte” ve “þartlarýn ya damücadelelerin kitaplarý” olan Ýncillerin, Hz. Ýsâ hakkýnda bil-dirdiklerinin “artýk harfiyen düþünülmemesi” fikrine götür-mektedirler. Çaðdaþ bilgiler, Yahudi-Hýristiyanlýðýn tarihinive (Hýristiyan) cemaatler arasýndaki rekabeti gün ýþýðýna çý-karmak suretiyle, çaðýmýzýn (Ýncil) okuyucularýný rahatsýzeden durumlarýn varlýðýnýn sebeplerini ortaya koymuþ bulu-nuyorlar. Ýncil yazarlarýnýn görgü tanýklarý olduðu telâkkisi-nin artýk savunulacak durumu kalmamýþsa da, günümüzdekibirçok Hýristiyan, hâlâ bu inanca sahiptir. Kudüs Kitab-ý Mu-kaddes Okulu’nun çalýþmalarý (M.P. Benoit ve M.P. Bois-mard), Ýncillerin müteaddit defalar yazýldýðýný, gözden geçiri-lip düzeltildiðini ispatlamýþtýr. Hattâ onlar, Ýncil okuyucusu-nun “birçok durumda, Ýsâ’nýn sözünü doðrudan doðruya iþit-mek fikrinden vazgeçmesi gerektiðine” dair peþin olarak uya-rýrlar.

Ýncillerin tarihî vasfý, tartýþma götürmez, fakat bu belgelerher þeyden önce, Hz. Ýsâ’ya ait hikâyelerin içinden, kendile-rinin mensup olduklarý ilk Hýristiyan cemaatlerinin sözcüsüdurumunda olan yazarlarýn zihniyetleri ve özellikle, Yahudi-Hýristiyanlar ile Paul arasýndaki mücadeleler hakkýnda bizebilgi verirler: Kardinal Daniélou’nun çalýþmalarý, bu hususla-rý tam bir yetki ile açýklamaktadýr.

Öyleyse, þahsî bakýþ açýlarýný savunmak gayesini taþýyanÝncil yazarlarýnýn, Hz. Ýsâ’nýn hayatýna ait bazý olaylarý çarpýt-masýna neden þaþýrmalý? Keza kimi olaylarýn ihmal edilmesi-ne, kimisinin ise roman tarzýnda tasvir edilmesine þaþýrmakniye?

171Ýnci l ler

Böylece, Ýncilleri, ister istemez, bizim Orta Çað’daki kah-ramanlýk destanlarýyla karþýlaþtýrmaya mecbur kalýyoruz. Budestanlar arasýnda en meþhur olup, gerçek bir olayý romantarzýnda anlatan Chanson de Roland ile yapýlacak mukayeseilgi uyandýrýcýdýr. Bu destanýn, þu sahnesinde gerçek bir ola-yýn anlatýldýðý bilinmekte midir? Roncevaux geçidinde, Ro-land’ýn emrindeki, Charlemange (Þarlman)’ýn artçý birliði-nin düþürüleceði bir pusu? Talî derecede önemli olan buhâdise vakanüvise (Eginhard) göre 15 Aðustos 778’de cere-yan etmiþ olmalýdýr; bu olayda olaðanüstü bir yararlýlýk, kut-sal savaþ boyutlarýna çýkarýlmýþtýr. Anlatým hayâlîdir, fakatbu hayal, Charlemange’ýn giriþtiði savaþlardan birinin ger-çekliðini gölgede býrakmamalýdýr. Gerçekten Charlemange,bazý komþu milletlerin sýzma teþebbüslerine karþý, sýnýrlarýnýngüvenliðini saðlamak amacýyla, böyle bir savaþ teþebbüsündebulunmuþtu; burada hakikat payý vardýr, hikâyenin destan tü-ründe olmasý, onu ortadan silemez.

Ýnciller için de durum aynýdýr; Matta’nýn hayâlî uydurma-larý, Ýnciller arasýndaki âþikâr çeliþkiler, tutarsýzlýklar ve çað-daþ bilimin verileriyle baðdaþtýrýlamayacak taraflar, metinle-rin çeþitli zamanlarda deðiþtirilmiþ olmasý gibi durumlar, Ýn-cillerin, sýrf insan hayâlinden kaynaklanan bölümler ve par-çalar ihtiva etmesine yol açmýþlardýr. Fakat bütün bu eksik-likler, Hz. Ýsâ’nýn risâletinin varlýðý konusunda þüphe uyandý-ramazlar; þüpheler, sadece bu risaletin nasýl cereyan etmiþ ol-duðu konusu etrafýnda dolaþmaktadýr.


KUR’ÂNve

ÇAÐDAÞ BÝLÝM

I. GÝRÝÞ

Kur’ân ile bilim arasýnda, ortak taraflarýn bulunmasý, ilkbakýþta insaný hayrette býrakýr. Zira bu ikisi arasýnda uyuþ-mazlýk deðil, uyum vardýr. Bilimin, kendi sahasýna ait olduðu-nu iddia ettiði din dýþý incelemelerle bir din kitabýný karþýlaþ-týrmak, çaðýmýzda birçok kimsenin nazarýnda tuhaf sayýlmazmý? Nitekim bugün -tabiatýyla bazý istisnâlar dýþýnda- birçokmaddeci nazariyeler içinde yüzen bilim adamlarý, genel ola-rak, dînî konulara karþý ya ilgisizdirler ya da alay edici bir ta-výr takýnýrlar. Onlar ekseriya bu konularýn efsanelere dayan-dýðýný düþünürler. Kaldý ki, bizim Batý ülkelerinde, bilim iledinden bahsedilince, yalnýz Yahudilik ve Hýristiyanlýk aklagelir, fakat Ýslâm’ýn da bu alana dâhil edilmesi pek düþünül-mez. Ayrýca, Ýslâm hakkýnda, -hem de yanlýþ anlayýþlar üzeri-ne kurulmuþ- o kadar çok gerçek olmayan hüküm yayýlmýþtýrki, günümüzde, Ýslâm’ýn gerçek mahiyeti hususunda bir fikiredinmek, iyiden iyiye zorlaþmýþtýr.

Ýslâm ile bilim arasýnda herhangi bir karþýlaþtýrmaya baþ-langýç olarak, bizim Batý dünyasýnda, böylesine yanlýþ ve ek-sik tanýnan bu din hakkýnda özet-bilgi vermek, mutlak bir za-ruret olarak görünmektedir.

Batý’da Ýslâm hakkýnda ortaya çýkan tamamen yanlýþ de-ðer hükümleri, bazen cehaletten bazen de kasýtlý bir aleyhtar-lýktan ileri gelir. Fakat yayýlmýþ olan bütün bu yanlýþlýklarýnen büyük olanlarý, olaylara ait olan yanlýþlýklardýr. Zira deðer-lendirmeden ileri gelen hatalar mazur görülebilirse de, olay-larýn gerçeðe aykýrý bir biçimde gösterilmesi böyle deðildir.Peþin olarak uzman sayýlan kiþilerin kaleminden çýkmýþ olan

en ciddi eserlerde bile, açýkça gerçeðe aykýrý durumlarý oku-mak, üzücüdür. Ýþte buna dair bir örnek: Encyclopedia Uni-versalis’in 6. cildinde yer alan “Ýnciller” maddesinde,Kur’ân’la Ýnciller arasýndaki farklýlýklara iþaret edildiktensonra yazar þöyle devam ediyor: “Ýncil yazarlarý (....) Kur’ângibi Allah tarafýndan mucizevî olarak Peygambere dikte etti-rilen bir otobiyografi intikal ettirdiklerini ileri sürmezler...”Hâlbuki Kur’ân’ýn herhangi bir otobiyografi ile hiçbir ilgisiyoktur: O, bir öðüt kitabýdýr; nitekim onun en bozuk tercü-melerinden birine müracaat etmekle bu maddenin yazarý, bu-nu öðrenebilirdi. Herhangi bir Ýncilin, o Ýncil yazarýnýn haya-týný anlattýðýný söylemek gerçeðe ne kadar aykýrý ise, bunu ka-bul etmek de gerçeðe o kadar aykýrýdýr. Kur’ân hakkýnda ve-rilen bu yanlýþ bilgiden sorumlu olan bu zat, Lyon þehrindeCizvit Ýlâhiyat Fakültesindeki bir profesördür, bu tür gerçeðeaykýrý tespitlerin yayýlmasý, Kur’ân ve Ýslâm hakkýnda yanlýþbir fikir vermeye katkýda bulunmaktadýr.

Bununla birlikte yine de doðru bir tespit için ümitlenmekonusunda sebepler vardýr. Zira artýk günümüzde dinler, eski-den olduðu gibi, kendi içlerine kapanmýþ deðillerdir. Birçoðu,karþýlýklý bir anlayýþ aramaya yönelmiþlerdir. Dinî hiyerarþi-nin en üst düzeyindeki Katolik Hýristiyanlarýn, Müslümanlar-la temas kurmaya giriþmeleri, anlayýþsýzlýkla mücadele peþin-de olmalarý ve Ýslâm hakkýnda yayýlmýþ yanlýþ deðer hüküm-lerini düzeltmeye yönelmeleri karþýsýnda etkilenmemekmümkün deðildir.

Bu kitabýn Giriþ kýsmýnda, son yýllarda ortaya çýkanönemli deðiþikliði belirtmiþ ve Vatikan’daki Hýristiyan Ol-mayanlarla Ýlgili Sekreterya tarafýndan yayýnlanan Hýristi-yanlarla Müslümanlar Arasýnda Kurulacak Diyalog ÝçinYöneltmeler adlý kitabý zikretmiþtim. Bu belge, Ýslâm hak-kýnda benimsenen yeni tutumu belirlemek yönünden olduk-ça anlamlýdýr. Adý geçen incelemenin 1970 yýlýnda yapýlan


üçüncü basýmýnda okuduðumuza göre, yeni tutum, “Ýslâmkarþýsýndaki tutumumuzu gözden geçirmeyi ve peþin hüküm-lerimizi eleþtirmeyi...” istemektedir. “Her þeyden önce biz, Hý-ristiyan kardeþlerimizin zihniyetlerini yavaþ yavaþ deðiþtir-mekle meþgul olmalýyýz. Yapýlacak ilk iþ, budur”... “Geçmiþ-ten tevârüs edilen yahut peþin hükümler ve iftiralarla çirkin-leþtirilmiþ olan, Ýslâm hakkýndaki eski imajý” terketmek ve“Hýristiyan Batý dünyasýný, Müslümanlar nezdinde suçlu ký-lan zulüm ve haksýzlýklarý itiraf etmek”58 gerekir.

Bu metni hazýrlayan müellifler, en önemli peþin hükümle-rimizden kendimizi kurtarmalýyýz baþlýðý altýnda, Hýristiyan-lara þöyle sesleniyorlar: “Bu konuda da, zihniyetlerimizi kök-lü bir þekilde arýndýrmaya giriþmeliyiz. Bunu derken, özellik-le, Ýslâm hakkýnda sýk sýk tekrarlanan ve düþünmeksizin ifadeedilen bazý “basmakalýp” deðer hükümlerini kasdediyoruz.Gerçek Müslümanýn inancýný yansýtmayan, çok acele veril-miþ, hattâ hiçbir esasa dayanmayan bu tür düþüncelere, kal-bimizin en gizli köþesinde bile yer vermememiz, son dereceönemli bir husus olarak karþýmýza çýkmaktadýr.”

Müslümanlarýn Tanrýsýný Fransýzca ifade ederken, kasýtlýolarak “Allah” kelimesini kullanmak, bu yersiz fikirlerin baþ-ta gelenlerinden biridir. Böyle yapmakla, Müslümanlarýninandýðý Tanrý’nýn, Hýristiyanlarýn inandýðýndan bir baþka

177Kur’ân ve Çaðdaþ Bi l im

58 Ýslâm’a karþý yöneltilen düþmanlýðýn her türlüsü, -ayný zamanda Hýristiyanlýðada olan düþmanlýðý ile tanýnmýþ kimselerden bile gelse- belirli bir dönemde,Katolik Hýristiyanlýðýnýn en üst kademelerinde bulunan zevat tarafndan, can-dan bir kabul görmüþtür. 18. yüzyýlýn en büyük Papa’sý olarak ün kazanmýþolan Papa XIV. Benoit’nýn, Voltaire’e hayýr duasýný yollamakta tereddüt et-memiþ olmasý da bu kabildendir. O, böyle davranmakla, Mahomet ou le Fa-natisme (1741) adlý trajedisini kendisine ithaf eden Voltaire’e teþekkürlerinisunmak istiyordu. Bu tiyatro eseri, usta fakat kötü niyetli herhangi bir kalemerbabýnýn, herhangi bir konuda benzerini yazabileceði kaba bir hicivden iba-rettir. Piyes, baþlangýçta karþýlaþtýðý güçlüklerden sonra, Comedie Française’inrepertuvarýna girecek derecede ilgi toplamýþtý.

Tanrý olduðu fikri verilmek istenir. Allah Arapça’da Ulûhiy-yeti gösterir ve söz konusu olan, tek ilâhtýr. Þu halde, Allahlafzýný Fransýzca’ya doðru bir þekilde çevirmek, ancak “Dieu”kelimesini kullanmakla mümkün olabilir. Bir Müslüman’agöre Allah, Hz. Musâ’nýn ve Hz. Ýsâ’nýn Tanrý’sýndan baþka-sý deðildir.

Vatikan’daki Hýristiyan Olmayanlarla Ýlgili Sekreterya’nýnkitabý, bu temel konuyu, þu ifadelerle ýsrarla belirtiyor:

“Bazý Batýlýlarýn yanýnda yer alarak Allah’ýn, gerçek Tan-rý olmadýðýný savunmak boþunadýr. Konsil metinleri, bu iddi-ayý çürütmüþtür. Ýslâm’daki Ulûhiyyet inancýný, Lumen Gen-tium’un59 þu birkaç cümlesinden daha güzel özetlemek müm-kün deðildir: “Hz. Ýbrahim’in imanýný benimseyen Müslü-manlar, bizimle birlikte tek, merhametli ve insanlarýn âhiretgünündeki hâkimi olan Tanrý’ya kulluk ederler...”

Ýþte, genellikle “Allah” lâfzýnýn, Avrupa dillerinde Ulûhi-yeti ifade eden isimle karþýlanmayýp, tercüme edilmeksizinaynen “Allah” þeklinde bahsedilmesi geleneðine Müslüman-larýn itiraz etmelerinin sebebi, böylece anlaþýlmýþ oluyor... Buâdeti bozarak, “Allah” yerine nihayet “Dieu” diyen D. Mas-son’un Kur’ân meâli kültürlü Müslümanlarýn övgüsüne nâiloldu.

Ve Vatikan Metni, þu noktaya dikkati çekiyor: Ana diliArapça olan Hýristiyanlarýn Ulûhiyeti ifade etmek için kulla-nabilecekleri tek kelime “Allah” lafzýdýr.

Müslümanlar ve Hýristiyanlar, bir tek Tanrý’ya taparlar.

Vatikan metni, bundan sonra, Ýslâm hakkýndaki ötekiyanlýþ deðer hükümlerini eleþtirmeye giriþir.


59 Lumen Gentium, II. Vatikan Konsilinin (1962–1965) metinlerinden birininadýdýr.

Batýda çok yaygýn olan “Ýslâm’ýn cebrîliði (fatalisme)” id-diasý incelenir ve bu iddiaya karþý kitap, Kur’ân nasslarýnýndesteði ile Kur’ân nazarýnda, insanýn yaptýklarýndan hesabaçekilecek sorumlu bir varlýk sayýldýðýný ortaya koyar. Keza ki-tap, “Ýslâm’ýn þekilciliði” anlayýþýnýn yanlýþlýðýný ispat eder.Ve Batýlýlarca bilinmeyen þu iki Kur’ân âyetini zikretmekleÝslâm imanýndaki samimiyeti göstererek bu iddiayý çürütür:

“Zorlamak, dinde yoktur.” (Bakara: 2, 256).

“(Allah) dinde, sizin için hiçbir güçlük koymadý.” (22:78).

Kitap, Ýslâm’ýn “korku dini” olduðu þeklindeki yaygýn te-lakkinin karþýsýnda “Sevgi dini olan Ýslâm” fikrini koyar vebunun, temelini Allah’a imanda bulan insanlarý sevmek an-layýþýný taþýdýðýný belirtir. Ýslâm’da ahlâkýn yeri olmadýðý þek-lindeki asýlsýz propagandayý reddettiði gibi, birçok Yahudi veHýristiyanýn benimsediði “mutaassýp Ýslâm” düþüncesini dereddederek durumu þöyle açýklar: “Gerçekten tarihi boyuncaÝslâm, Hýristiyanlýðýn kutsal beldelerinde Hýristiyan dininin,bir anlamda siyasî bir deðer kazandýðý dönemlerde gösterdiðitaassup derecesinde mutaassýp olmamýþtýr.” Burada müellif-ler, Batýlýlarýn yanlýþ olarak “Kutsal Savaþ”60 diye çevirdiðiKur’ân tabirlerini zikreder ve derler ki: Arapça’da “el-cihâd fisebilillâh” Allah yolunda gayret sarfetmek, anlamýna gelir.Bu da “Ýslâm’ý yaymak ve ona saldýranlara karþý onu savun-mak için gayret sarfetmek”ten ibarettir. Vatikan’ýn yayýnladý-


60 Kur’ân’ýn, hem de pek ünlü mütercimleri, bu asýrlýk âdetten yakalarýný kurta-ramadýlar ve gerçekte Arapça aslî metinde bulunmayan bu tabiri tercümeleri-ne yerleþtirdiler. Gerçekten bizâtihî metni deðiþtirmeksizin, aslî metinde ol-mayan baþlýklar ilâve edilebiliyor ve bu ilâve genel anlamý deðiþtirebiliyor. Ni-tekim R. Blachère, çok tanýnmýþ tercümesinde (Maisonneuve et Larose yayýn-larý, Paris, 1966, s. 115), Kur’ân’da bulunmayan þu baþlýðý koymuþtur: “KutsalSavaþ Mecburiyeti.” Gerçi bu pasaj itiraz edilemeyecek surette savaþmaya ça-ðýrmaktadýr, fakat bu zatýn verdiði vasýf söz konusu deðildir. Artýk, Kur’ân’ý sa-dece tercümesiyle anlayabilecek olan bir okuyucu, nasýl olur da Müslümanlýk-ta Kutsal Savaþ mecburiyetinin bulunduðuna kanaat getirmez?

ðý kitap þöyle devam ediyor: “Cihâd’ýn hiçbir surette Tev-rat’taki Kherem ile ilgisi yoktur. Zira cihâd, kendisiyle sava-þýlanlarýn kökünü kazýmaya deðil, Allah’ýn ve insanlarýn hak-larýný yeni ülkelere yaymaya matuftur.” “Cihâd’ýn geçmiþtekiþiddetleri, genellikle devrin savaþ kanunlarýna uyuyordu veHaçlý Seferleri zamanýnda, geniþ çapta insan kýrýmýný uygula-yanlar da her zaman Müslümanlar olmamýþtýr.”

Kitap son olarak, Ýslâm aleyhindeki þu peþin hükmü elealýr: “Ýslâm donuk bir din olup, kendisine inananlarý, vadesi-ni doldurmuþ olan bir Orta Çað içinde tutar ve böylece onla-rýn, modern zamanýn teknik alandaki buluþlarýna uyum saðla-malarýný imkânsýz kýlar.” Kitap, Hýristiyan ülkelerde müþahe-de edilmiþ olan benzeri durumlarla, Müslümanlarýn durumu-nu karþýlaþtýrarak der ki: “Biz (....) geleneksel Ýslâm düþünce-sinin özümlenmesinde, medenî cemiyetin geliþmesini müm-kün kýlan bir esas bulmaktayýz.”

Ýslâmiyetin Vatikan tarafýndan böylesine savunulmasý,eminim ki, -ister Müslüman, ister Yahudi, ister Hýristiyan ol-sun- çaðdaþ mü’minlerin çoðunu þaþýrtacaktýr. Bu savunma,geçmiþteki tutumlarla taban tabana zýt olan bir samimiyetinve açýk fikirliliðin tezahürüdür. Fakat Katolik Hýristiyanlýðýnen büyük yetkililerinin izlediði bu yeni tutumdan, haberdarolan Batýlýlarýn sayýsý son derece azdýr.

Durumu bilince, bu yaklaþmanýn hangi müþahhas davra-nýþlarla doðrulandýðýný öðrenmek, daha az þaþýrtýcý oluyor:Önce Vatikan’ýn Hýristiyan Olmayanlarla Ýlgili Sekreterya baþ-kaný, Suudi Arabistan Kralý Faysal’ý resmen ziyaret etti. Ar-kasýndan Papa VI. Paul 1974 yýlýnda Suudi Arabistan BüyükUlemâ Heyetini resmen karþýladý. Durum böyle olunca, Mgr.Elchinger’in, Strasbourg’daki katedralinde Büyük Ulemâ He-yetini aðýrlamasýndaki yüksek anlam, daha iyi anlaþýlýyor. Buziyaret sýrasýnda, adý geçen dinî reis, Ulemâ heyetini, kated-


ralinin mihrabýnda namazlarýný kýlmaya buyur etti. Onlar daMekke’ye dönerek ibadetlerini yerine getirdiler.

Müslüman ve Hýristiyan dünyalarýnýn en üst düzeydekitemsilcileri, ayný Tanrý’ya baðlýlýkla birlikte farklýlýklarýnýkarþýlýklý bir anlayýþ içerisinde kabul ederek, dînî bir diyalogkurmak üzere bu þekilde anlaþýrlarsa, bu vahiylerden (bu din-lerden) her birinin öteki taraflarýnýn da karþýlaþtýrýlmasýnýntabiî sayýlmasý gerekmez mi? Burada yapýlacak karþýlaþtýrma-nýn konusu, Kutsal Kitaplarýn, bilimsel verilerin ýþýðýnda in-celenmesi ile metinlerin sýhhatine dair bilgileri ortaya koy-mak olacaktýr. Bu inceleme, Yahudi-Hýristiyan vahyi için ya-pýldýðý gibi, Kur’ân için de yapýlacaktýr.

Dinlerle bilim arasýndaki iliþkiler, her yerde ve her zamanayný tarzda olmuþ deðildir. Þu kesindir ki, Allah’ýn birliðinibildiren din kitaplarýndan hiçbiri bilimi kýnamaz. Fakat ka-bul etmek gerekir ki, bazý dinlerin yetkilileriyle, bilim adam-larýnýn paylaþacak kozlarý olagelmiþtir. Hýristiyan âleminde,yüzyýllar boyunca sorumlu dinî makamlar -Kutsal Kitaptansahih bir nassa dayanmayarak kendilerine ait teþebbüslerle-bilimlerin geliþmesine karþý koymuþlardýr. Onlar bilimi geliþ-tirmek isteyenlere karþý, hepimizin bildiði tedbirleri almýþlarve çoðu zaman bilim adamlarýný, yaktýrmaktan kaçýnmalarýhalinde sürgüne, hiç deðilse herkesin önünde suçluluklarýnýitiraf ettirmeye, tutumlarýný düzeltip af dilemeye sevketmiþ-lerdir. Bu konuda, en çok hatýrlanan durum, Copernic’indünyanýn dönüþü hakkýndaki buluþlarýný, yeniden ele alýp ge-liþtiren ve bundan dolayý yargýlanan “Galile”nin muhâkeme-sidir. Galile, Tevrat’ýn yanlýþ yorumlanmasý üzerine mahkûmedilmiþti. Aslýnda hiçbir Kutsal Kitap, geçerli bir suretteonun aleyhinde iþletilemezdi.


Bilim karþýsýndaki tutum yönünden Ýslâm’ýn durumu ise,genellikle tamamen baþka türlü olmuþtur. Bu konuda, Hz.Peygamber’in þu meþhur hadisinden, daha açýk bir þey ola-maz: “Çin’de bile olsa, ilmi ara.” Ýlmi aramanýn her Müslü-man erkek ve kadýna kesin farz olduðunu bildiren hadis deböyledir. Kitabýmýzýn bu kýsmýnda da göreceðimiz üzere, enönemli mesele, sürekli olarak bilimi ilerletmeye çaðýranKur’ân’ýn, tabiî olaylar konusunda birçok fikirler ihtiva etme-sidir. Bu fikirlerin yanýnda, çaðdaþ bilimin verilerine tama-men uygun görünen açýklayýcý bilgiler de onda yer alýr. Yahu-di-Hýristiyan vahyinde, bu alanda, Kur’ân’dakilere tekabüledecek bir taraf bulunmamaktadýr.

Bununla birlikte, Ýslâm Tarihi’nin herhangi bir dönemin-de, bilim karþýsýnda deðiþik bir tavýr takýnan bazý Müslüman-larýn bulunmamýþ olduðuna inanmak da hatalý olur. Kimi dö-nemlerde öðrenim ve öðretim ödevinin yanlýþ anlaþýldýðý ve -baþka yerlerde olduðu gibi- Ýslâm dünyasýnda da bazen bilim-sel geliþmeyi durdurmaya giriþildiði de bir gerçektir. Fakat ha-týrlanmalýdýr ki, Müslümanlarýn yükseliþ çaðý olan Milâdî 8.ve 12. asýrlar arasýnda, bizim Hýristiyan ülkelerde bilimsel ge-liþmeye kýsýtlamalar uygulanýrken, Ýslâm üniversitelerindedikkati çekecek kadar bilimsel araþtýrmalar ve buluþlar ger-çekleþtiriliyordu. O dönemde kültürün, görülmemiþ ve yeniimkânlarýnýn bulunduðu yer, Ýslâm dünyasýdýr. Kurtuba’daHalife’nin Kütüphanesi 400.000 cilt kitap ihtiva ediyordu.Ýbn Rüþd orada öðretimini sürdürüyordu. Yunan, Hint veÝran bilimi de yine Ýslâm dünyasýna intikal ettiriliyordu. Bun-dan ötürü -günümüzde, bazý alanlarda uzmanlaþmak amacýylaAmerika Birleþik Devletlerine gidildiði gibi- o zaman da, Av-rupa’nýn çeþitli ülkelerinden Kurtuba’ya öðrenim yapmaya gi-diliyordu. Eski kültüre ait birçok yazma eser günümüze ulaþ-mýþsa, bu, fethedilen ülkelere kültür taþýyan Arap aydýnlarýnýnaracýlýðý ile olmuþtur. Matematik (Cebir, Arapça bir kelimedir),


astronomi, fizik (optik), jeoloji, botanik, týp (Ýbn Sina) vs.bilim dallarýnda Arap kültürüne olan borcumuz o kadar faz-ladýr ki! Bilimin, dünyada ilk defa olarak, milletlerarasý birnitelik kazanmasý, Orta Çað’daki Ýslâm Üniversitelerindegerçekleþmiþtir. O dönemde insanlar, zamanýmýzda olduðun-dan çok daha fazla dinî bir zihniyete sahip idiler ve bu da,Ýslâm dünyasýnda onlarýn, ayný anda hem mü’min hem de bil-gin olmalarýný engellemiyordu. Bilim dinin ikiz kardeþiydi.Baþka türlü de olamazdý.

Orta Çað’ýn o döneminde, Hýristiyan dünyasýnda ise dur-gunluk ve tam bir muhafazakârlýk hüküm sürüyordu. Bilimselgeliþme, yine belirtelim ki bizzat Yahudi-Hýristiyan vahyi iledeðil, fakat onun hizmetkârlarý olduklarýný iddia eden kiþilertarafýndan frenleniyordu. Rönesans’tan sonra, bilim adamla-rýnýn tabiî tepkileri, dünkü düþmanlarýndan öç almak þeklin-de olmuþtur. Bu öç alma hâla günümüzde de sürmektedir. Oderecede ki þimdiki dönemde, Batý dünyasýndaki herhangi birbilimsel çevrede Tanrý’dan bahsetmek, gerçekten kendisinigülünç bir duruma sokmak demektir. Bizde üniversite öðreni-mi yapan -Müslümanlar da dahil olarak- bütün genç zekâlarüzerinde bu tutumun kalýntýlarý bulunur.

En ileri gelen bilginlerimizin izledikleri aþýrý tutumlar bili-nirse, bu duruma neden þaþýlsýn ki? Nobel Týp Ödülü’nü alanfilân þahýs, bu son yýllarda geniþ kitleyi göz önüne alarak yaz-mýþ olduðu bir eserinde þunu kabul ettirme çabasý içindeydi:Kimi ilkel bileþenlerden (constituants élémentaires) tesadüfeseri olarak baþlamak suretiyle, canlý madde kendi kendisiniyaratmýþ olabilir ve bu ilkel canlý maddeden de, çeþitli dýþþartlarýn etkisiyle organize canlý varlýklar oluþmuþ ve netice-de olaðanüstü karmaþýk bir sistem olan insan, böylece meyda-na gelmiþ olabilir!


Biyoloji alanýnda, çaðdaþ bilimsel geliþmenin hârikalarý,düþünen kimseyi, buna zýt bir sonuca götürmeli deðil miydi?Hayatýn yaratýlmasýna ve devam ettirilmesine yön veren or-ganizasyon, konuyu inceleyen kiþiye, son derece karmaþýk gö-rünmekte deðil midir? Konunun ayrýntýlarý bilindiði ölçüde,uyandýrdýðý hayranlýk artmaktadýr. Durumu bilmek, hayatgerçeðinin ortaya çýkýþýnda tesadüf ihtimalini iyiden iyiyeazaltmaya götürmüyor mu? Hayatýn, özellikle son derece kü-çük tezahürleriyle ilgili alanlarýnda bilgimiz arttýkça, bir Ya-ratýcý’nýn varlýðý lehindeki deliller, daha bir etkinlik kazan-maktadýr. Fakat bu olgular karþýsýnda tevazu duygusuna gö-mülmek gerekirken, aksine insanýn gururu kabarýyor. Kendimenfaat iþtihasýna ve zevkine engel teþkil eden her þeyi hor-ladýðý gibi, Tanrý’ya inanmakla ilgili her türlü düþünceyi dehiçe saymak konusunda kendisini yetkili sanmaktadýr. Ýþteþimdiki durumda, Batý’da iyice yayýlmakta olan maddeci top-lum böyledir.

Birçok çaðdaþ bilginin sebep olduðu bu “düþünce kirlili-ði”ne hangi ruhî kuvvetlerle karþý konulabilir?

Maddecilik dalgasý ve Batýnýn dinsizlik fikri tarafýndan is-tilâ edilmesi karþýsýnda, Yahudilik gibi Hýristiyanlýk da, önle-me konusundaki yetersizliðini ortaya koymuþ bulunuyor.Hem o, hem öbürü tam bir þaþkýnlýk içerisindedir. Geçen heron yýlda, her tarafý zaptetmek tehlikesi gösteren akým karþý-sýndaki direniþ gücünün ciddi olarak azaldýðý görülmüyor mu?Dinsiz maddeci, klâsik Hýristiyanlýðý, iki bin yýl kadar önceinsanlar tarafýndan kurulmuþ olup, bir azýnlýðýn öbür insanlarüzerinde hâkimiyetini temellendiren bir sistemden baþka birþey saymamaktadýr. O, Yahudi-Hýristiyan Kutsal Kitaplarýn-da -uzaktan da olsa- kendisininki ile iliþkisi olan bir ifade bul-mamaktadýr; onlar tutarsýzlýklar, çeliþkiler, çaðdaþ bilimselverilerle baðdaþtýrýlmasý mümkün olmayan taraflar ihtiva et-mektedirler. Böylece din bilginlerinin, çok büyük bir çoðun-


luðunun bölünmez bir bütün olarak kabul ettirmek istedikle-ri Kutsal Kitap metinlerine deðer vermeyi tamamen redde-der.

Ona, hiç Ýslâm’dan söz edilebilir mi? Bahsedilirse, ancakkonuyu bilmesindeki yetersizliði ile karþýlaþtýrýlabilecek birkendini beðenmiþlikle gülümser.61 Dînî inançlarý ne olursa ol-sun, Batýlý aydýnlarýn çoðu gibi onun da Ýslâm hakkýnda bil-diði, bir sürü etkileyici yanlýþ fikirlerden ibarettir.

Bu açýdan onu mazur görmek mümkündür. Her þeyden ön-ce, -Katolikliðin yüksek düzeydeki yetkililerinin çok yakýndatakýndýklarý yeni tavýrlar istisna edilirse- bizim Batý ülkelerin-de öteden beri, Ýslâm, “asýrlýk iftira” denilen bir davranýþa he-def olmuþtur. Ýslâm hakkýnda derinlemesine bilgi edinen herBatýlý, onun tarihinin, inanç esaslarýnýn ve gâyelerinin nasýlçarpýtýlarak tanýtýldýðýný pek iyi anlar. Keza þunu da gözönünde bulundurmak gerekir ki, Batý dillerinde Ýslâm üzerineyayýnlanan eserler -çok teknik incelemeler hariç tutulursa-onu öðrenmek isteyen okuyucunun iþini kolaylaþtýrmamakta-dýr.

Gerçekten, bu açýdan bakýlacak olursa, Ýslâm dininin kut-sal kitabýný bilmek, iþin temelini teþkil eder. Oysa Kur’ân’ýnbazý âyetleri ve özellikle tabiî bilimlerle ilgili olanlar -zâhirenhaklý olarakbir bilim adamýnýn, aslýnda Kitab’ýn hak etmedi-ði birtakým tenkitler yöneltmesine imkân verecek þekildeyanlýþ tercüme ve tefsir edilmiþ olabilir. Bu noktadan itiba-ren, ýsrarla belirtilmesi gereken taraf þudur: Bir veya iki asýrönce kimseyi þaþýrtmayan, bu tercüme hatalarý veya yanlýþ yo-rumlar (ki bu ikisi çoðunlukla bir arada bulunur), zamanýmýz-daki bir bilim adamýný sarsmaktadýr. Bilim adamý, yanlýþ ter-cüme edilmiþ olmasý sebebiyle, bilimsel yönden kabulü müm-


61 Yani onun alaylý gülümsemesine verilecek karþýlýk, Ýslâm’ý bilmediði haldeböyle davranmasý sebebiyle, ayný alaylý bir gülümsemedir (Mütercim).

kün olmayan bir fikir ihtiva eden bir ifade karþýsýnda, bu met-ne ciddî bir nazarla bakmayý reddetmeye sürüklenir. Ýlerideinsanýn ana karnýnda yaratýlýþýna ayrýlan fasýlda, bu tür hata-larýn karakteristik bir örneði verilecektir.

Bu yanlýþ tercümeler nereden ileri geliyor? Sebebi þöyleaçýklanabilir: Çaðdaþ mütercimler, çoðunlukla pek de eleþtiriesprisine sahip olmaksýzýn, eski tefsircilerin yorumlarýný tek-rarlamaktadýrlar. Eski tefsirciler, kendi devirlerinde, mütead-dit mânâlarý hâiz olan Arapça bir kelimeye, uygun olmayanbir anlam vermeleri halinde mazur görülürler, zira -ancak bi-limsel geliþme sayesinde zamanýmýzda anlaþýlmasý imkân da-hiline giren- o kelimenin veya o cümlenin gerçek medlûlünüanlayamazlardý. Baþka bir deyiþle, elveriþli þartlar içinde hazýr-lanmýþ olmasý mümkün olmayan eski meal ve tefsirlerin göz-den geçirilmesi ihtiyacý, bir problem olarak ortaya çýkmýþtýr.Oysa günümüzde, öylesi yerlerin gerçek medlûllerini verecekimkânlara sahip bulunmaktayýz. Þunu da belirtelim ki bu türtercüme problemleri Yahudi-Hýristiyan vahyinin metinleriiçin söz konusu deðildir; burada ele alýnan durum, tamamenKur’ân’a hastýr.

Kur’ân’ýn çok bariz özelliði olan bu bilimsel taraflarý, baþ-langýçta beni derinden derine hayrete düþürdü. Zira on üçasýrdan fazla zamana ait bir metinde, çaðdaþ bilimsel verileretamamen uygun olarak, son derece çeþitli konulara iliþkinbilgilerin keþfedilebileceðine, o zamana kadar hiç mi hiçinanmamýþtým. Ýþe baþlarken, Ýslâm’a hiç inanmýyordum.Her türlü peþin hükümden uzak olarak, tam bir tarafsýzlýklametinleri incelemeye giriþtim. Beni etkileyen bir fikir varidiyse, o da gençliðimde almýþ olduðum eðitim idi. Bu eðitimMüslümanlardan deðil, Muhammedîlerden bahsederdi. Böy-lece, bir adam tarafýndan kurulmuþ bir dinin söz konusu oldu-ðu ve dolayýsýyla bu dinin de, Tanrý katýnda hiçbir deðer ifa-de etmeyeceði iyice vurgulanmak isteniyordu. Batýdakilerin


çoðu gibi, ben de, Ýslâm aleyhinde böylesi yaygýn ve yanlýþ fi-kirleri muhafaza edebilirdim. Öyle ki uzmanlarýn dýþýnda, bukonularda aydýnlanmýþ muhataplara rastlamak, benim içinhep þaþýrtýcý olmuþtur. Ýtiraf ediyorum ki, Batýda öðretilenÝslâm imajýndan farklý bir imaj verilmeden önce, ben de buhususta çok câhil idim.

Þayet bulunmuþ olduðum bu noktadan, Batýda genel ola-rak Ýslâm hakkýnda verilen deðer hükümlerinin yanlýþlýðýnýdüþünecek noktaya geldim ise, ben bunu istisnâî þartlaraborçluyum. Deðerlendirme imkânlarýna bizzat Suudi Arabis-tan’da kavuþtum. Edindiðim bilgiler, Ýslâm konusunda, kendidiyarýmýzda ne derece yanlýþ bilgi sahibi olduðumuzu banagösterdi.

Hatýrasýný hürmetle selâmladýðým merhum Kral Faysal’aolan minnet borcum çok fazladýr. Onun Ýslâm’ý anlatmasýnýdinlemek ve huzurunda tabiî bilimlerle ilgili Kur’ân tefsirininmeselelerinden bazýlarýný anmak þerefi, ebediyyen hatýramdanakþedilmiþ olarak kalacaktýr.

Bizzat kendisinden ve çevresindekilerden gelen bu deðer-li bilgileri dinlemek, benim için müstesnâ bir mazhariyet ol-muþtur. O zaman, bizim Batý ülkelerinde þekillenmiþ olanÝslâm imajý ile onun gerçek mâhiyeti arasýndaki mesafeyi ölç-müþ biri olarak, böylesine eksik ve yanlýþ tanýnan bir dinhakkýndaki incelemelerimi geliþtirmek için, o zaman bilme-diðim Arapça’yý öðrenmeye þiddetli bir ihtiyaç duydum. Be-nim ilk hedefim, Kur’ân’ý okumayý ve onun metnini cümlecümle incelemeye inhisar ediyordu. Tenkitli bir incelemeiçin de, mutlaka gerekli olan bazý tefsirlerden, tabiatýyla ya-rarlanýyordum. Kur’ân’ý, müteaddit tabiî hâdiselere dair yap-týðý tavsiflere, büsbütün özel bir dikkat atfederek ele alýyor-dum; Kitab’ýn bu konularý ilgilendiren açýklamalarý ve ancakaslî metinde nüfuz edilebilecek taraflarý, beni iyiden iyiye et-


kiledi. Zira bu bilgiler çaðýmýzdaki telâkkilere uygun olmaklabirlikte, Hz. Muhammed’in zamanýndaki bir insanýn, hakkýn-da en ufak bir fikir sahibi bile olamayacaðý hususlar idi. Dahasonra, Müslüman müelliflerce yazýlmýþ olan, Kur’ân metninintabiî bilimlerle ilgili taraflarýna tahsis edilmiþ olan birkaç eserokudum; onlar bana çok faydalý deðerlendirme imkâný verdi-ler, fakat Batýda, bu konuda yapýlmýþ toplu bir incelemeyi þuana kadar görmüþ veya iþitmiþ deðilim.

Böyle bir metinle ilk defa karþý karþýya gelen insanýn ze-kâsýný, ilkin etkileyen husus, ele alýnan konularýn bolluðu-dur. Yaratma, astronomi, yerle ilgili bazý durumlarýn bildiril-mesi, hayvanlar âlemi, bitkiler âlemi, insanýn üremesi gibi.Kitab-ý Mukaddes’te çok büyük bilimsel hatalar bulunduðuhalde, burada bir tek yanlýþa bile rastlayamýyordum. Bu dakendi kendime þu suali sormaya mecbur ediyordu: ÞayetKur’ân’ýn müellifi bir insan ise, Hýristiyan takviminin yedin-ci yüzyýlýnda, bugün çaðdaþ bilimsel sonuçlara uygunluðu or-taya çýkan hususlarý nasýl yazmýþtý?

Ýmdi hiçbir þüpheye imkân yoktur ki, þu anda elimizdeolan metin, o devirden kalma metindir (Kitabýmýzýn buüçüncü bölümünün gelecek faslý, bu konuyu ele alacaktýr).Bu gözlem karþýsýnda, beþerî plânda, nasýl bir izah yapýlabilir?Kanaatimce, hiçbir izah mümkün deðildir. Zira Fransa’daKral Dagobert’in hüküm sürdüðü sýrada, Arap yarýmadasýndayaþayan bir þahsiyetin, kimi konularda bizimkinden on iki asýr-lýk ileri bir bilimsel düzeye sahip olduðunu düþünmek için hiç-bir sebep bulunamaz.

Hicretten (Ý.S. 622) önce ve sonra -toplam olarak- yakla-þýk yirmi yýl süren Kur’ân vahyi sýrasýnda, devrin bilimsel fa-aliyetlerinin, asýrlardan beri bir durgunluk safhasý yaþadýðý ve-Ýslâm’ýn zuhuruyla ortaya çýkan- Müslüman medeniyetininbilimsel atýlýmýnýn, Kur’ân vahyinden sonraki bir döneme ait


olduðu kesindir. Bazen rastlamýþ olduðum gibi þu tuhaf tekli-fi öne sürmek için, bu dinî ve dünyevî bilgilerden habersiz ol-mak gerekir: Deniliyor ki, “Þayet Kur’ân’da hayret uyandýranbilimsel taraflar varsa, bunun sebebi, o zamanki Arap bilgin-lerinin, devirlerinden daha ileride olmasýdýr. Hz. Muhammedde onlarýn çalýþmalarýndan esinlenmiþ olabilir.” Ýslâm Tarihi-ni az buçuk bilen ve Orta Çað Arap dünyasýndaki kültürel vebilimsel atýlým döneminin, Hz. Muhammed’den sonraki dev-reye ait olduðu gerçeðinden haberdar olan hiçbir kimse, aslýesasý olmayan böyle hayallere dalamaz. Hele Kur’ân’da açýkseçik bildirilen bilimsel olaylarýn ekserisinin doðruluðunun,ancak çaðdaþ dönemde anlaþýlmýþ olmasý, bu tür düþünceleribüsbütün konu dýþý býrakýr.

Hâl böyle olunca, -Ýslâm medeniyetinin en yüksek döne-mindekiler de dâhil olmak üzere- Kur’ân tefsircilerinin yüzyýl-lar boyunca, açýk bir surette mânâsýný kavrayamadýklarý bazýâyetlerin tefsirinde, kaçýnýlmaz bir tarzda hata etmiþ olmala-rýnýn sebebi ortaya çýkýyor. Bu tür âyetlerin doðru tercüme vetefsiri, ancak çok sonralarý, çaðýmýza çok yakýn bir zamandaimkân dâhiline girebilmiþtir. Bu demektir ki, Kur’ân’ýn buâyetlerini anlayabilmek için, derin dil ve lügât bilgisi yalnýzbaþýna kâfi deðildir. Bunlarýn yanýnda ayrýca çok çeþitli bi-limsel konulara da vâkýf olmak gerekir. Böylesi bir çalýþmaçok yönlü (pluridisciplinaire) ve ansiklopedik olmalýdýr. Elealýnan konularýn anlatýlýþý ile orantýlý olarak, -bazý Kur’ânâyetlerinin medlûllerini kavrayabilmek için- vazgeçilmezolan bilimsel konularýn çeþitliliðini hesaba katmak gerekir.

Bununla birlikte þunu bilmek gerekir ki, Kur’ân, kâinatýnbir kýsým yönetiliþ kanunlarýný açýklamak gayesini taþýyan birkitap deðildir; onun esas amacý dinîdir. Sýrf Allah’ýn mutlakkudretini tasvir etmek için insanlar, yaratýlýþtaki eserler üze-rinde düþünmeye davet edilirler. Allah’ýn kudreti, hem tabiî


190

ilimlerle hem de insanla ilgili sahalarda beþerî müþâhedeninnüfuz edebileceði olaylara veya kâinatýn organizesine yönvermek üzere Allah tarafýndan konulan kanunlara yapýlaniþaretlerle birlikte zikredilir. Bu bilgilerin bir kýsmý, kolaycaanlaþýlabilirse de, bir baþka kýsmýnýn gerçek medlûlü, ancakanlaþýlmasý için þart olan bilimsel bir formasyona sahip ol-makla kavranabilir. Bu demektir ki, geçen asýrlarda yaþamýþolan insan, onlarýn sadece zâhirî mânâlarýný anlayabilirdi.Zâhirî mânâyý anlamak da -söz konusu devirdeki bilgisininyetersizliði sebebiyle- bazý durumlarda onu, yanlýþ sonuçlar çý-karmaya sevketmiþtir.

Bilimsel yönleri incelenmek üzere bu kitapta seçilmiþ olanKur’ân âyetlerinin sayýsý, benden daha önce, bu konulara dik-kati çekmiþ olan bazý Müslüman müelliflere belki de çok azgörünecektir. Ben de genel olarak, onlarýn aldýðýndan daha azâyet aldýðýma inanýyorum. Buna karþýlýk bilimsel yönden,þimdiye kadar lâyýk olduklarý önem verilmemiþ olan birkaçâyete dikkati çektiðimi sanýyorum. Bu incelemede, onlarýnseçmiþ olduklarý âyetleri de ele almamakla hata iþlemiþsem,umarým ki bana gücenmeyeceklerdir. Hatta ben zaman za-man, bazý kitaplarda, bence doðru olmayan bilimsel açýkla-malara da tanýk oldum; tamamen baðýmsýz bir akýlla ve bi-linçli olarak, onlarý þahsî bir tarzda yorumladým.

Ayný þekilde ben, Kur’ân’da insanlýðýn bilmesi mümkünolduðu halde, þimdiye dek çaðdaþ bilimin ulaþamamýþ olduðubazý olaylara iþaret bulunup bulunmadýðýný da araþtýrdým.Böylece; bu açýdan, Kur’ân’ýn kâinatta yer küresine benzergezegenlerin bulunduðuna dair iþaretler ihtiva ettiði sonucu-na ulaþtým. Çaðdaþ bilgiler, bu hususta az da olsa delile sahipolmamakla birlikte, bunu tamamen ihtimal dâhilinde görenbirçok bilim adamýnýn bulunduðunu söylemek gerekir. Gerek-


li ihtiyatî kayýtlarla, bu fikrimi belirtmenin lüzumlu olduðunakanî oldum.

Böyle bir incelemeyi, otuz yýl kadar önce yapmýþ olsaydým,astronomiye ait az önce zikrettiðim konuya, Kur’ân tarafýn-dan açýklanmýþ olan bir baþka durumu ilâve etmek gereke-cekti ki bu da, uzayýn fethidir. O dönemde, ilk balistik füzedeneylerinden sonra, belki de insanýn, yer sýnýrýndan çýkýpuzaydan yararlanmasýnýn maddî imkânlarýna sahip olacaðý birgünün gelebileceði düþünülüyordu. O zaman, insanýn bu fet-hi gerçekleþtireceðini önceden haber veren bir Kur’ân âyeti-nin bulunduðu biliniyordu.

Kutsal Kitapla bilim arasýndaki bu karþýlaþtýrma, hem Ki-tab-ý Mukaddes hem de Kur’ân için, bilimsel gerçekle ilgiliolan bilgilerin iþe dâhil edilmesini gerektirir. Karþýlaþtýrma-nýn geçerli olabilmesi için, kendisine dayanýlan ilmî delilin,hiçbir tartýþmaya yol açmayacak tarzda iyice ispatlanmýþ ol-masý gereklidir. Kutsal Kitaplarý deðerlendirmek konusunda,iþin içine bilimin sokulmasýný kabul etmekten yüzlerini ekþi-tenler, bilimin, geçerli bir mukayese unsuru olabilmesi niteli-ðini reddederler (ister bu karþýlaþtýrmadan zararsýz çýkmayanKitab-ý Mukaddes -hangi sebeplerden dolayý zararlý çýktýðýgörülmüþtü- ister bilimden çekinecek hiçbir tarafý olmayanKur’ân söz konusu olsun) ve iddia ederler ki: Bilim zamanladeðiþir, bugün doðru kabul edilen falan mesele, yarýn bir ke-nara atýlabilir.

Bu mülâhaza þu açýklamayý gerektirir: Bilimsel kuramlarý(teorileri), sürekli olarak gözlemlenip kontrol edilebilenolaylardan ayýrt etmek gerekir. Kuram, güçlükle anlaþýlabile-cek bir olayý veya olaylar bütününü açýklamaya çalýþmakamacýný taþýr. Birçok durumda kuram, deðiþkendir. Bilimselgeliþme, meseleleri daha iyi tahlil etmeye ve daha geçerli birizah düþünmeye imkân verdiði zaman, bir baþkasý tarafýndan


deðiþtirilmeye veya tamamen yerini býrakmaya elveriþlidir.Buna karþýlýk, deney yoluyla doðrulanan, gözleme dayalý birolay, deðiþmeye elveriþli nesnelerden deðildir. Geliþme saye-sinde, onun niteliklerinin daha iyi belirlenmesi mümkündür,ama esasý olduðu gibi kalýr. Dünyanýn güneþ, ayýn da dünyaetrafýnda dönmesi, artýk deðiþtirilemez; gelecekte olsa olsa,onlarýn yörüngeleri daha iyi bir biçimde belirlenebilir.

Teorilerin bu deðiþken niteliðidir ki meselâ, bir Müslümanfizikçinin, -þimdilerde hayli tartýþmalý olan- antimatière62

kavramýna delâlet ettiðini öne sürdüðü bir Kur’ân âyetini, ko-nu dýþý býrakmama yol açmýþtýr. Buna karþýlýk, insan çok hak-lý olarak, hayatýn sudan baþladýðýný bildiren Kur’ân âyetine,bütün dikkatiyle eðilebilir. Bu hâdise; hiçbir zaman denetle-nemeyecektir, fakat lehinde birçok delil vardýr. Ýnsan embri-yonunun geliþmesi gibi gözlem alanýna giren olaylara gelince,Kur’ân’ýn bildirdiði çeþitli safhalar, çaðdaþ embriyoloji ile pekâlâ karþýlaþtýrýlabilir ve Kur’ân’ýn bu konudaki âyetlerinin bi-limle tam bir uygunluk gösterdiði keþfedilebilir.

Ýþbu Kur’ân-Bilim karþýlaþtýrmasý, öteki iki mukayese iletamamlandý. Bir yandan, ayný konularla ilgili olan Kitab-ýMukaddes’teki bilgilerin, çaðdaþ bilgilerle karþýlaþtýrýlmasý;öbür yandan ayný bilimsel açýdan, Allah tarafýndan Hz. Pey-gambere gönderilen vahiy kitabý olan Kur’ân’ýn verdiði bilgi-lerle, yazýlý vahyin dýþýnda yer alan ve Hz. Muhammed’in söz-lerinden ibaret olan hadislerdeki bilgilerin karþýlaþtýrýlmasý.

Kitabýmýzýn bu üçüncü bölümünün sonunda, ayný olayhakkýndaki Tevrat kýssalarýyla Kur’ân kýssalarýnýn mukayese-sinin sonuçlarý, ayrýntýlý bir þekilde bulunacaðý gibi, her kýs-sanýn bilimsel eleþtiri süzgecinden geçirilmesinin neticeleride görülecektir. Bu inceleme, meselâ, Yaratýlýþ ve Tufan hak-kýnda yapýlmýþtýr. Her iki konuda da, Tevrat rivâyetlerinin


62 Antipartiküllerin meydana getirdiði düþünülen birlik (Mütercim).

bilimle baðdaþamayacaðý açýkça ortaya konmuþtur. Buna kar-þýlýk ayný konulara dair Kur’ân kýssalarý ile çaðdaþ bilim ara-sýndaki mükemmel uygunluk da görülecektir. Çaðdaþ dönem-de kýssalardan birini makbul kýldýðý halde, öbürünü kabuledeðer göstermeyen farklýlýklar da kaydedilecektir.

Bu tespit birinci dereceden bir önem arzetmektedir. Çün-kü Yahudileri, Hýristiyanlarý ve dinsizleri ile bütün Batýlýlar -en küçük bir delile de sahip olmaksýzýn- söz birliði ile derlerki “Muhammed, Tevrat’ý taklit ederek Kur’ân’ý yazmýþ veyayazdýrmýþtýr.” Ýddiaya göre Kur’ân’daki dinî tarihe ait kýssalar,Tevrat’taki kýssalarýn tekrarýndan ibarettir. “Hz. Ýsâ irþat haya-tý boyunca, çaðdaþlarý nezdinde baþarý gösterdiyse, bu, EskiAhit’ten esinlenmiþ olmasýndan ileri gelmiþtir.” demek ciddi-yetten ne kadar uzaksa, bu iddia da o kadar uzaktýr. Görüldü-ðü üzere, Matta Ýncili baþtan sona Eski Ahit’in devamý olmaesasý üzerine kurulmuþtur. Sýrf bu yüzden, Hz. Ýsâ’nýn Tanrý el-çisi olmadýðýný ileri sürmek, hangi tefsircinin hatýrýndan ge-çer? Buna raðmen Batý dünyasýnda, genellikle Hz. Muham-med hakkýnda, “O, Tevrat’ý kopya etmekten baþka bir þeyyapmamýþtýr.” hükmü verilip durur. Bu, ayný olay hakkýnda,Kur’ân ile Tevrat’ýn farklý bilgiler verdiðini hiç hesaba kat-mayan, üstünkörü bir hükümden baþka bir þey deðildir. Kýssa-lardaki farklýlýklarýn, sükûtla geçiþtirilmesini tercih ediyorlar.Onlarýn ayný olduklarý, keza bilimsel alanýn bu konuya müda-hale edemeyeceði söylenir. Yaratma ve Tufan kýssalarý sýra-sýnda, bu problemler uzun uzadýya ele alýnacaktýr.

Hz. Ýsâ yönünden Ýnciller ne ise, Hz. Muhammed baký-mýndan da hadis derlemeleri odur; yani hadîsler, Peygam-ber’in sözlerinin ve hareketlerinin nakillerinden ibaret olup,hadîs kitaplarýnýn müellifleri görgü þahitleri deðildirler (hiçdeðilse, Hz. Muhammed devrinden sonra olduðu besbelliolan en sahih hadîs kitaplarý diye bilinen kitaplarý derleyen-ler böyledir). Bu kitaplar hiçbir surette yazýlý vahyi ihtiva


eden kitaplar sayýlmazlar. Onlar Allah kelâmý olmayýp, Hz.Peygamber’in sözlerini intikal ettirirler. Her tarafa yayýlmýþolan bu kitaplarda, bazen bilimsel yönden hata ihtiva eden(özellikle týbbî tavsiyelerde) ifadelere rastlanýr. Fakat Hz.Peygamber’e izafe edilen bu sözlerin, gerçekten onun tarafýn-dan söylenmiþ olduðunu, kesin olarak kim iddia edebilir ki?Tabiatýyla dinî konulara ait olabilecek bütün hadisleri, de-minki iddiamýzýn dýþýnda tutuyor ve onlarý burada söz konu-su etmiyoruz. Birçok hadîs þüpheli bir sýhhat derecesini hâiz-dir. Onlar, bizzat Müslüman âlimler tarafýndan da tartýþýlýr.Eðer bu kitabýmýzda, hadislerden bazýlarý bilimsel yöndeneleþtiriliyorsa bunun baþlýca sebebi, bilim açýsýndan kabuledilemeyecek hiçbir tarafý bulunmayan Kur’ân ile Hadîs’infarklýlýðýný iyice ortaya koymaktýr. Görüleceði üzere bu fark,çok belirgindir.

Bu son tespit, Hz. Muhammed’i Kur’ân’ýn müellifi görmekisteyenlerin hipotezlerini kabul etmenin mümkün olmadýðý-ný ortaya koyar. Nasýl olur da, baþlangýçta ümmî olan bir þa-hýs, edebî kýymet bakýmýndan, bütün Arap edebiyatýnýn birnumaralý yazarý haline geldikten baþka, o devirde hiçbir insa-nýn bilemeyeceði bilimsel gerçekleri -hem de bu açýdan enufak hatalý bir ifade bulunmaksýzýn- anlatabilir?

Sýrf bilimsel açýdan ele alarak, bu kitapta geliþtireceðimizdüþünceler, Hýristiyan takviminin 7. yüzyýlýnda yaþamýþ birþahsiyetin, devrine ait olmayan ve asýrlarca sonra doðruluðuispatlanacak olan bilgilerle, tam uygunluk gösteren birtakýmfikirleri, Kur’ân’da yaymýþ olabileceði þeklindeki bir hükmün“akýl almaz” olduðunu gösterecektir. Bana göre, Kur’ân’ý be-þerî plâna ait saymak imkânsýzdýr.


II. KUR’ÂN METNÝNÝN SIHHATÝ KUR’ÂN’IN YAZI ÝLE TESBÝTÝNÝN TARÝHÝ

Metninin münakaþa kabul etmez þekilde aslýna uygunluðu,öteki Vahy Kitaplarý arasýnda, Kur’ân metnine müstesnâ birmevki verir. Ne Eski Ahit ne de Yeni Ahit, bu mevkie çýka-bilmiþ deðildir. Bu eserin ilk iki bölümünde, þimdi elimizdebulunduklarý þekliyle bize ulaþmadan önce, Eski Ahit’in veÝncillerin deðiþikliklere maruz kaldýðýný görmüþtük. Hâlbukidurum, Kur’ân için böyle deðildir. Bunun da tek sebebi onun,bizzat Hz. Peygamber zamanýnda tespit edilmiþ olmasýdýr. Butespitin nasýl cereyan ettiðini az sonra göreceðiz.

Bu konuda vahyin son kitabýný, öteki ilk iki vahiyden ayý-ran farklarýn, esas itibariyle -bazýlarýnýn maksatlý olarak önesürdüðü gibi- tarih meselesi ile hiç de ilgisi yoktur. Tarih me-selesini öne sürenler, Kur’ân’ýn Hz. Peygambere teblið edili-þindeki þartlara önem vermedikleri gibi, Yahudi-Hýristiyanvahyinin metinlerinin tespitini yöneten þartlara, keza,Kur’ân metninin tespitini yöneten þartlara da önem atfetmez-ler. Deniliyor ki: Bizim takvimimize göre, 7. yüzyýla ait olanbir metnin deðiþiklik olmaksýzýn bize ulaþma þansý, ondan onbeþ asýr kadar daha önce olan metinlerin ulaþma þansýndandaha fazladýr. Bu mülâhaza yerindedir, fakat yeterli bir izahteþkil etmez. Bu izah, zaman bakýmýndan bize daha yakýnolan Kur’ân metninin, öncekilere göre, insanlar tarafýndandaha az deðiþtirilme tehlikesine maruz kaldýðýný belirtmektenziyade, asýrlar boyunca Yahudi-Hýristiyan metinlerinde icraolunan deðiþtirmeleri mazur göstermek için yapýlmýþtýr.

Yazýlý vahyin kaydedildiði kitap olan Kur’ân ile Hz. Mu-hammed’in sözlerine ve iþlerine dair rivâyetlerden ibaret olanhadisler arasýndaki farký da belirtmek gerekir. Hz. Peygambe-rin bazý sahabileri, o vefat eder etmez, hadisleri yazmaya baþ-lamýþlardý. Beþeriyet icabý, onlara hata sýzabileceðinden, on-larýn derlemeleri, daha sonralarý yeniden ele alýndý ve çokciddî bir eleþtiriye tâbi tutuldu; öyle ki uygulamada, Hz. Mu-hammed’in vefatýndan çok daha sonra meydana çýkan hadiskitaplarýna, daha fazla bir deðer verilmektedir. Ýncil metinle-ri gibi onlarýn da -duruma göre- sýhhat dereceleri farklýdýr.Ýncillerden herhangi biri, Hz. Ýsâ zamanýnda tespit edilmedi-ði gibi (onlarýn hepsi, onun dünyevî misyonunun sona erme-sinden hayli sonra kaleme alýnmýþtýr), hadîs kitaplarýndan dahiçbiri kesin þeklini Hz. Peygamber zamanýnda almýþ deðildi.

Kur’ân için ise, durum tamamen farklýdýr. Vahiy geldikçeKur’ân metni, hem Peygamber hem de çevresindeki mü’min-ler tarafýndan ezberlendiði gibi, öbür yandan vahiy kâtipleritarafýndan yazý ile de tespit ediliyordu. Dolayýsýyla, daha iþinbaþýnda, Ýncillerin sahip olmadýðý, bu iki sýhhat unsuru sözkonusudur. Hz. Peygamberin vefatýna dek, bu iþ böyle devamedecektir. Herkesin yazma imkânýna sahip olmadýðý ve fakatezberlemesinin mümkün olduðu bir devirde ezberden okumakeyfiyeti, metnin nihâî olarak tespit edileceði zaman, kontrolunsurlarýnýn çokluðunu temin etmekle, çok önemli bir avan-taj saðlamýþtýr.

Kur’ân; melek Cebrail vasýtasýyla Hz. Muhammed’e vahyedilmiþtir. Bu vahiy, Hz. Peygamberin hayatýnýn, yirmi yýl-dan fazla bir bölümüne yayýlýr. Vahiy 96. sûrenin ilk âyetle-riyle baþlayýp, müteakiben üç yýl boyunca kesilir ve bundansonra, Hz. Peygamberin, Hýristiyan takviminin 632 yýlýndavefatýna kadar yirmi yýl boyunca sürmek üzere yeniden baþlar.Demek ki vahiy, 622 senesindeki hicretten önce on ve hic-


retten sonra da on yýl olarak, toplam itibariyle yirmi yýl de-vam etmiþ oluyor.

Vahyedilen ilk parça þu olmuþtur:“Yaratan Rabbi’nin adýyla oku. O ki insaný, asýlýp tutunan

bir þeyden yarattý. Oku! Rabbin en büyük kerem sahibidir.O’dur ki insana kalemle (yazýyý) öðretti. Ýnsana bilmediðiniöðretti.”63 (Alâk: 96, 1-5).

Profesör M. Hamidullah, Kur’ân Meâlinin giriþ kýsmýnda,ilk vahyin konularýndan birinin “beþerî bilgilerin vasýtasý ola-rak kalemin öðülmesi” olduðuna dikkati çekmekte ve “Hz.Peygamberin, Kur’ân metnini yazýlý olarak muhafaza etmekendiþesinin” bundan ileri geldiðini söylemektedir.

Hz. Peygamberin, Medine’ye gitmek üzere Mekke’den ay-rýlmasýndan çok önce (yani Hicret’ten çok önce), Kur’ân’danvahy edilmiþ olan kýsýmlarýn yazý ile tespit edildiðini, metin-ler kesin olarak gösterirler. Kur’ân’ýn buna tanýklýk ettiði denazar-ý itibara alýnmalýdýr. Hz. Muhammed’in ve çevresindekimü’minlerin, vahy edilen metni ezberden okumayý âdetedindikleri bilinmektedir. Þu halde Kur’ân’ýn, gerçeðe uyma-yan olaylara iþarette bulunmasý tasavvur edilemez. Hâlbukibunlar, Peygamberin çevresindeki kayýt memurlarý nezdindekolaylýkla kontrol edilebilirdi.

Hicretten önceki dört sûre, Hz. Peygamberin 622 yýlýndaMekke’den ayrýlmasýndan önce, Kur’ân’ýn yazý ile kaydedildi-ðine iþaret taþýrlar:

“Hayýr, hayýr! Gerçekten o (Kur’ân) bir öðüttür. Öyleyse,dileyen onu düþünüp öðüt alýr. (O) sahifeler içindedir. Þeref-li, þanlý, yüce ve temiz (sahifelerin). Kâtiplerin ellerinde. De-ðerli ve çok iyi (kâtiplerin).” (Abese: 80, 11-16).


63 Bu sözler, Hz. Muhammed’i altüst eder. O sýrada, Hz. Muhammed’in ne oku-ma ne de yazma bilmediði konusu ile ilgili olarak, bu âyetler ileride açýklana-caktýr.

198

Yusuf Ali, 1934 yýlýnda yayýnlanmýþ olan Kur’ân Meâlinedercettiði açýklamalarda yazdýðýna göre, bu sûrenin vahy edil-diði sýrada, Mekke Müslümanlarýnýn elinde kýrk iki veya kýrkbeþ sûre bulunuyordu (Vahiy tamamlandýktan sonra Kur’ânsûrelerinin toplam sayýsý yüz on dört olacaktýr).

“Aksine, o þerefli bir okuma parçasýdýr.64 Korunmuþ birlevha üzerinde.” (Bürûc: 85, 21-22).

“O, elbette þerefli bir okuma parçasýdýr.65 Ýhtimamla ko-runmuþ bir kitaptýr. Ona iyice temizlenenlerden baþkasý do-kunamaz. O, Âlemlerin Rabbi tarafýndan indirilmiþtir.”(Vâkýa: 56, 77-80).

“Dediler ki: Evvelkilerin masallarý, onlarý yazdýrmýþ da, sa-bah akþam onlar kendisine yazdýrýlýyor (veya okunuyor)”(Furkan: 25, 5).

Burada, Hz. Peygamber’i düzmeci sayan muarýzlar tarafýn-dan yapýlan ithamlara iþaret edilmektedir. Onlar, antikiteyeait hikâyelerin Peygambere dikte ettirildiðini, onun da onla-rý yazdýðýný veya yazdýrdýðýný yayýp duruyorlardý (kelimeninkesin anlamý münakaþalýdýr, fakat Hz. Muhammed’in ümmî“okuma-yazma bilmez” olduðunu hatýrlamak gerekir). Neolursa olsun, bu âyet, Hz. Muhammed’in düþmanlarýnýn dabelirttiði gibi, Kur’ân’ýn yazý ile tespit edilmiþ olduðuna iþaretetmektedir.

Hicretten sonraki bir sûre de, üzerinde ilâhî buyruklarýnyazýlý olduðu bu sahifeleri, son olarak zikreder.

“Allah tarafýndan (gönderilmiþ) tertemiz sahifeler okuyanbir Resûldür. O sahifelerde doðru yazýlmýþ (veya deðiþmez)hükümler vardýr.” (Beyyine: 98, 2-3).


64 Metinde geçen Kur’ân, lügatte ayný zamanda “okumak” ve “okunan þey” an-lamýna gelir.

65 Metinde geçen Kur’ân, lügatte ayný zamanda “okumak” ve “okunan þey” an-lamýna gelir.

Böylece görüldüðü üzere bizzat Kur’ân, Hz. Peygamber’inhayatýnda, yazýya geçirildiðine dair bilgi verir. Bilindiði gibi,Hz. Muhammed’in etrafýnda birçok vahiy kâtibi bulunuyorduki bunlarýn en ünlüsü, adýný ebedîleþtiren Zeyd Ýbn Sabit’tir.

Profesör M. Hamidullah, Kur’ân Meâli’nin (1971) Ön-söz’ünde, Peygamberin vefatýna kadar, Kur’ân metninin yazý-ya geçirilme iþleminin nasýl cereyan etmiþ olduðuna dair bil-giler verir:

“Kaynaklarýn ittifakla bildirdiðine göre, Kur’ân’dan bir par-ça vahy edilir edilmez, Hz. Peygamber, yazý bilen sahabiler-den birini çaðýrtýyor ve daha önce nazil olmuþ olan bütün içe-risindeki yerini de bildirerek, yeni gelen parçayý ona dikte et-tiriyordu. Kaynaklar þu durumu da açýkça belirtiyorlar ki Hz.Muhammed dikte ettirdikten sonra, kâtibin yazmýþ olduðukýsmý kendisine okumasýný istiyor, böylece muhtemelen hatayapýlmýþ ise, metni düzeltmek gayesini taþýyordu. Bir baþkameþhur rivâyet, her sene Ramazan ayýnda Hz. Peygamberin,Cebrail’in huzurunda (o zamana kadar vahy edilmiþ olan)Kur’ân metninin tamamýný okuduðunu ve vefatýna tekaddümeden Ramazanda ise Cebrail’in ona iki defa okuttuðunu bil-diriyor. Bilindiði üzere, Hz. Peygamber zamanýndan beri Müs-lümanlar, Ramazan ayýnýn gecelerini, nafile namazlardaKur’ân’ýn tamamýný okumak suretiyle ihyâ etmeyi âdet hali-ne getirmiþlerdi. Birçok kaynaðýn ilave ettiðine göre, Hz.Peygamber’in bu son mukabelesi (’arda) sýrasýnda, vahiykâtiplerinden Zeyd de hazýr bulunmuþtu. Baþka kaynaklar ise,daha baþka þahsiyetlerin de bulunduðundan bahsederler.”

Bu ilk kayýt iþlemi için, oldukça deðiþik malzemelerdenyararlanýlmýþtýr: Deri, aðaç levhalar, develerin kürek kemik-leri, kazýmaya elveriþli yumuþak yassý taþlar vs.

Fakat Hz. Muhammed bunlarla da yetinmeyerek, ayný za-manda mü’minlere Kur’ân’ý ezberlemelerini tavsiye etti. Na-


mazlarda okunmak üzere, onlar da ya tamamen ya da kýsmenmetni ezberlediler. Ýþte böylece Kur’ân’ýn bütününü ezberdenbilen ve onu yayýp öðreten Hâfizûn (hafýzlar) zuhur etti. Met-ni hem yazý hem de hâfýza ile korumak çifte metodu, son de-rece deðerli olduðunu göstermiþtir.

Hz. Peygamber’in vefatýndan (632) az sonra, ilk Ýslâm ha-lifesi olan halefi Hz. Ebû Bekir, Hz. Muhammed’in eski vahiybaþ kâtibi Zeyd Ýbn Sâbit’ten, bir suret çýkarmasýný istedi, oda bunu yaptý. (Geleceðin ikinci halifesi) Hz. Ömer’inteþebbüsü üzerine, Zeyd, Medine’de toplayabileceði bütünmalzemelere müracaat etti. Hâfýzlarýn þehâdetleri, özel mülkolan ve çeþitli malzeme üzerine yazýlmýþ bulunan Kur’ân nüs-halarý... Bütün bunlar, tespit iþleminde az da olsa, hata ihti-malini büsbütün ortadan kaldýrmak amacýna yönelikti.

Kaynaklarýn bize verdikleri bilgiye göre, bundan sonra634’te Hz. Ebû Bekr’in yerine halife olan Hz. Ömer, onu birtek cild (mushaf) haline getirdi,66 yanýnda sakladý ve vefatýn-dan önce, Hz. Peygamberden dul kalmýþ olan kýzý Hafsa’ya bý-raktý.

Ýslâm Devletinin üçüncü halifesi olup, 644-655 yýllarýarasýnda hilafet makamýný dolduran Hz. Osman, uzmanlar-dan oluþan bir komisyonu, kendi adýný taþýyan büyük muka-beleyi (recension) yapmakla görevlendirdi. Komisyon Hz.Ebû Bekir devrinde bir araya getirilmiþ olan ve o zamana ka-dar Hafsa’nýn yanýnda bulunan metnin sýhhatini kontrol et-ti. Yine bu komisyon, Kur’ân’ý ezberden bilen Müslümanlarabaþvurdu. Metnin sýhhatinin eleþtirilmesi son derece titizlik-le icra edildi. Tartýþmaya yol açabilecek en kýsa bir ifadeninbile metinde yer alabilmesi için, her türden tanýklarý tam biruygunluk halinde olmasýnýn zarurî olduðuna komisyon hük-


66 Mushaf haline getirme iþi, aslýnda Hz. Ömer’in yardýmý ile Zeyd tarafýndan,

Hz. Ebu Bekir devrinde gerçekleþtirilmiþtir (Mütercim).

metmiþti. Nitekim bilindiði gibi, ahkâmla ilgili olan bir ký-sým Kur’ân âyetleri, bazen öteki bir kýsým âyetleri detaylan-dýrabilir. Bu da, Hz. Peygamberin risaletinin, yuvarlak he-sapla yirmi yýl gibi bir zaman bölümüne yayýlmasý ile ilgili-dir.67 Böylece, -bugün düþünüldüðü üzere- Hz. Peygamber’inyukarýda görüldüðü gibi son Ramazan ayý boyunca gerçekleþ-tirmiþ olduðu tam okuyuþ sýrasýný yansýtan bir tarzda sûrele-rin birbirini takib ettiði metin tespit edilmiþ oldu.

Ýlk üç halifeyi ve özellikle Hz. Osman’ý, Kur’ân metniniderleyip mukabele etmelerine yol açan sebeplerin ne olduðusorulabilir. Bu sebepler çok basittir. Hz. Muhammed’in vefa-týný izleyen ilk birkaç on yýlda, Ýslâm’ýn yayýlmasý olaðanüstübir hýz göstermiþti ve bu yayýlma, halkýnýn çoðunun Arapçabilmediði ortamlarda olmuþtu. Bundan ötürü, Kur’ân metni-nin, aslî sâfiyeti içerisinde yayýlmasýný saðlamak için gereklitedbirleri almak icap etmiþti. Ýþte Hz. Osman’ýn mukabelesi-nin gayesi bu idi.

Hz. Osman, metnin karþýlaþtýrýlmasý sonucunda çoðaltýlannüshalarý Ýslâm Ýmparatorluðunun belli baþlý merkezlerinegönderdi. Profesör M. Hamidullah’a göre, Hz. Osman’a ait ol-duðu söylenen birkaç nüsha, bugün bile Taþkent ve Ýstan-bul’da bulunmaktadýr. Bazý olaðan istinsah hatalarý bir tarafabýrakýlýrsa, zamanýmýzda bilinen ve Ýslâm dünyasýnýn bütünyörelerinde saklanmýþ olan bütün nüshalar, tamamen birbir-lerinin aynýdýr: Avrupa’da bulunan tam veya kýsmî nüshalariçin de, durum aynýdýr (Paris Milli Kütüphânesi’nde, uzman-


67 Anlaþýlan müellif, nesh ve tahsis konularýna iþaret etmek istiyor. Bilindiði üze-re Kur’ân-ý Kerim’in birçok âyeti, diðer âyetlerle tahsis edilmektedir. Nâdir du-rumlarda ise, daha önce meþrû kýlýnan bir hükmün nesh olunmasý, yani yürür-lükten kaldýrýlmasý söz konusu olabilir. Tefsir Usûlünün çok geniþ olan bu ikikonusuna, müellifin ifadesindeki kapalýlýðý gidermek için sadece bu kýsa iþaret-le yetiniyoruz. Ayrýca, bu konularýn, siyakla pek ilgili olmadýðýný da kaydet-mek gerekir (Mütercim).

lara göre Hýristiyan takviminin 8. ve 9., yani Hicri 2. ve 3.asýrlardan kalma parçalar vardýr). Eskiden kalan çok sayýdakimetinler, son derecede az farklý varyantlar dýþýnda, birbirle-riyle tam bir mutabakat içindedirler. Bu az farklý varyantlar,metnin genel anlamýnda hiçbir deðiþiklik doðurmazlar. Buvaryantlar, eski imlânýn þimdikine nazaran daha sade olmasýile ilgili olarak, metnin birkaç çeþit okuyuþu mümkün kýlma-sý durumunda görülür.68

Yüz on dört adet sûre, uzundan kýsaya doðru sýralanmýþtýr;bununla birlikte bu sýralamada uzunluk ölçüsünün göz önünealýnmayýþýnýn istisnâlarý da vardýr. Bu demektir ki, bu tertipte,Vahyin kronolojik (nüzul sýrasý) gözetilmemiþtir. Halbuki sûre-lerin büyük çoðunluðu için kronolojik sýra biliniyordu. Kýssala-rýn bir kýsmý Kur’ân metninin çeþitli yerlerinde zikredilir, bu dabazen tekrarlara imkân verir. Ekseriya, deðiþik yerdeki anlatým,öteki yerlerde bitmemiþ olarak býrakýlan kýssanýn, baþka tarafla-rýný ilâve eder. Çaðdaþ bilimle ilgili görülebilecek bütün yerlerde, -Kur’ân’da ele alýnan konularýn çoðu gibi-, hiçbir sýnýflamagörünümü olmaksýzýn, Kitabýn çeþitli yerlerine serpiþtirilmiþtir.


68 Eski imlâda noktalarýn ve harekelerin bulunmayýþý, meselâ ayný fiilin, bazenhem malum (aktif), hem de mechul (pasif) okunmasýna veya hem müzekkerhem müennes için okunmasýna imkân verir. Fakat genel olarak bu durumönemli sonuçlara yol açmýþ deðildir. Zira ekseri hallerde, muhtevâ, mânâyý ta-yin etmektedir. (Anlaþýlacaðý üzere müellif, kýraat farklýlýklarýna temas ediyor.Çok geniþ olan bu konu hakkýnda, buradaki yetersiz bilgiye göre hükmedile-meyeceðini ve kýraatlerin, imlânýn verdiði imkânlardan deðil de, Hz. Peygam-ber’den gelen mütevatir rivâyetlerden ileri geldiðini belirtmekle yetinelim.Mütercim).

III. GÖKLERÝN ve YERÝN YARATILMASI

Tevrat Anlatýmýyla Farklýlýk ve BenzerliklerEski Ahit’e aykýrý olarak Kur’ân, yaratýlýþ kýssasýný bir bü-

tün halinde vermez. Devam eden bir kýssa yerine, Kitabýn çe-þitli yerlerinde, kýssanýn baþka baþka taraflarýný zikreden veonu iþaretleyen ard arda gelen hâdiseler hakkýnda az çok iza-hat veren parçalar bulunur. Bu hâdiselerin nasýl bildirildiðihakkýnda bir fikir edinebilmek için, birçok sûreye daðýlmýþparçalarý bir araya toplamak gerekir.

Ayný konudan bahseden yerlerin Kitabýn çeþitli kýsýmlarý-na serpiþtirilmesi, sadece yaratma konusuna has deðildir. Ge-rek dünyevî, gerek semavî hâdiseler, gerekse bilim adamýný il-gilendiren insanla ilgili meseleler olsun, bütün geniþ konularKur’ân’da bu þekilde ele alýnmýþtýr. Bunlardan her biri için,âyetleri bir araya toplayýp tasnif etme iþlemine giriþilmiþtir.

Avrupalý müelliflerin çoðuna göre, Kur’ân’daki yaratýlýþkýssasý, Tevrat kýssasýna son derece yakýndýr, bundan dolayýher iki kýssayý, paralel olarak vermekten memnunluk duyar-lar. Fakat benim anladýðýma göre bu telâkki hatalýdýr, zira iki-si arasýnda açýk uyuþmazlýklar vardýr. Bilimsel açýdan hiç deönemsiz olmayan birtakým meseleler vardýr ki, bunlaraKur’ân’da rastlandýðý halde, benzerlerini Tevrat’ta aramakneticesiz kalýr. Tevrat ise, Kur’ân’da bulunmayan ayrýntýlarýihtiva eder.

Her iki metindeki zâhir benzerlikler, iyice bilinmektedirki bazýlarý þunlardýr: Yaratýlýþýn ard arda gelen safhalarýnýn sa-yýsý, ilk bakýþta aynýdýr: Tevrat’taki altý gün, Kur’ân’da da yer

alýr. Fakat gerçekte, mesele göründüðünden daha karmaþýkolup, üzerinde durulmaya deðer.

Yaratýlýþýn Altý Devresi

Tevrat kýssasý69 en ufak müphem bir taraf býrakmaksýzýn,haftanýn günlerine benzeterek, yaratýlýþýn altý günde olduðu-nu ve cumartesi günü olan yedinci gün Tanrý’nýn istirahat et-tiðini bildirir. Ý.Ö. 6. yüzyýlda din adamlarýnca seçilen bu an-latým tarzýnýn, cumartesi uygulamasýný teþvik etme ihtiyacýnacevap verdiðini söylemiþtik: Her Yahudi, Sabbat70 yani cu-martesi günü çalýþmamalýydý. Nasýl ki Tanrý da, haftanýn altýgünü çalýþtýktan sonra böyle yapmýþtý.

Tevrat tarafýndan böylece anlaþýlan “gün” kelimesi, yeryü-zünde yaþayan bir kimse için, güneþin ard arda iki doðuþu ve-ya ard arda iki batýþý arasýnda kalan zaman parçasýný ifadeeder. Bu tarzda belirlenen gün, yerin kendi etrafýnda dönüþüile meydana gelir. Âþikârdýr ki, mantýk yönünden, bu anlam-daki “günlerden”, yaratýlýþýn baþlangýcýnda bahsedilemez.Çünkü günün ortaya çýkýþ mekanizmasý -yani yerin var olupgüneþ etrafýnda dönmesi- Tevrat kýssasýna göre, yaratýlýþýn ilksafhalarýnda henüz gerçekleþmiþ deðildir. Bu imkânsýzlýk bukitabýn birinci bölümünde de belirtilmiþti.

Kur’ân meallerinin büyük çoðunluðundaki metinlere baþ-vurulursa -Tevrat’ýn bize bildirdiði ile benzerlik kurularak-Ýslâm vahyine göre de, yaratýlýþýn ayný þekilde altý günlük birzamana yayýldýðýný, onlarda da görürüz. Kelimeye Arapça’daen çok kullanýldýðý anlamý vermeleri sebebiyle mütercimler


69 Burada söz konusu olan Tevrat kýssasý, “sacerdotal” denilen Din Adamlarýrivâyetinden gelmektedir. Bu rivâyetten kitabýmýzýn birinci kýsmýnda bahse-dilmiþti. Þimdiki Tevrat’ta birkaç satýra sýkýþmýþ olan kýsa Yahvist rivâyettekikýssa ise, burada nazar-ý itibara alýnmayacak derecede delâletten mahrumdur.

70 Sabbat, Ýbranca’da “Ýstirahat etmek, çalýþmamak” demektir.

kýnanamaz. Tercümeler normal olarak “yevm” kelimesini“gün” þeklinde ifade ettiði Arapça “yevm” (çoðulu: eyyâm)þunu okuruz:

“Rabbiniz O Allah’týr ki gökleri ve yeri altý günde yarat-tý.”

Kur’ân mealleri ve tefsirleri içerisinde, “günler” kelimesi-nin, gerçekte “devirler” anlamýna geldiðine dikkati çekenleroldukça azdýr. Hatta denilmiþtir ki: “Eðer yaratýlýþ konusun-daki Kur’ân nasslarý, yaratýlýþ safhalarýný “günler”e bölüyorsa,bu þundan dolayý kasden yapýlmýþtýr: Çünkü Ýslâm’ýn zuhu-runda Yahudiler ve Hýristiyanlar, durumun böyle olduðunainanýyorlardý; bu derecede yayýlmýþ bir inanca doðrudan cephealmak olmazdý.”

Doðrusu, bu bakýþ tarzýný büsbütün ihmal etmeksizin, me-seleye daha yakýndan bakýlabilir ve birçok müfessirin bile“gün” þeklinde ifade ettiði Arapça “yevm” (çoðulu: eyyâm)kelimesinin bizzat Kur’ân’dan çýkarýlmasý mümkün olanmânâlarý incelenebileceði gibi, daha genel olarak o devrin li-sanýndaki anlamlarý da araþtýrýlabilir.

Bu kelimenin en yaygýn anlamý “gün”dür, fakat belirtme-miz gerekir ki o, güneþin bir batýþý ile ertesi batýþý arasýndakizaman süresinden ziyade, gündüz aydýnlýðýný ifade eder. Ço-ðulu olan eyyâm ise “günler” mânâsýna gelmekle birlikte ayrý-ca uzun süre, belirlenmemiþ (fakat yine uzun bir) zaman dev-resi hakkýnda da kullanýlabilir. Kelimenin ifade edebileceði“zaman devresi” anlamýna Kur’ân’ýn baþka yerinde de rastla-nýr. Örnek olarak þu âyetler verilebilir:

“...sonra, sizin saydýðýnýz (yýllar) dan bin kadar yýl sürenzaman devresinde (yevm)...” (Secde: 32, 5).

(Kaydetmek gerekir ki mezkûr 5. âyetten önceki âyet, gök-lerin ve yerin altý günde yaratýldýðýný bildirmektedir).


“...miktarý elli bin yýl süren bir zaman devresinde(yevm).”(Meâric: 70, 4).

Yevm kelimesinin, bizim bu kelimeye verdiðimiz “gün”mânâsýndan tamamen baþka olan uzun bir zaman devresini be-lirtmesi, kâinatýn teþekkül safhalarýný normal olarak bilmeyençok eski müfessirlerin de dikkatini çekmiþti. Astronomi ilmitarafýndan yerin dönüþü esasýna göre belirlenen gün kavramý-ný bilmesi mümkün olmayan, Ý.S. 16. yüzyýlda yaþamýþ olanEbu’s-Suûd, yaratma konusunda, bizim alýþkýn olduðumuz“günler” þeklindeki bölmeler yerine, (Arapça’da nevbet deni-len) “devreler”in söz konusu olmasý gerektiðini düþünüyordu.

Çaðdaþ tefsirciler, ayný yorumu tekrar ele alýrlar. Yûsuf Ali(1934), yaratýlýþ safhalarýndan bahseden bütün âyetlerin tefsi-rinde, -baþka yerlerde “günler” diye açýklanan- eyyâm kelime-sinin, gerçekte “uzun devreler,” “çaðlar” mânâsýna alýnmasýgerektiði üzerinde ýsrar eder.

Þu halde, kâinatýn yaratýlýþ safhalarý hususunda Kur’ân’ýnaltý rakamýyla ifade ettiði uzun zaman devrelerini gözönündebulundurduðu kabul edilebilir. Þüphe yok ki, çaðdaþ bilim,kâinatýn oluþumuyla sonuçlanan karmaþýk sürecin çeþitli dev-relerinin, altý devre olduðunu iyice ortaya koymuþ deðildir.Fakat, bizim bildiðimiz günlerin, yanlarýnda hiçbir deðer ifadeetmeyeceði çok uzun zaman devrelerinin söz konusu olduðu-nu kesinlikle ispat etmiþtir.

Yaratýlýþý konu edinen Kur’ân pasajlarýnýn en uzun olanla-rýndan biri, yer ve gökle ilgili olarak cereyan etmiþ olan hâdi-seleri yan yana zikrederek yaratýlýþý anlatýr. Burasý, 41. sûre-nin 9-12. âyetleridir:

Allah, Hz. Peygamber’e þöyle hitap ediyor:

“De ki: Siz yeri iki günde (devrede) yarataný mý tanýmýyorve O’na eþler koþuyorsunuz? Ýþte âlemlerin Rabb’ý O’dur.”


“Yeryüzüne sabit daðlar yerleþtirdi, onda bereketler yarat-tý, rýzýklarýný arayanlar için, oradaki gýdalarý ölçü ile tam dörtgünde (devrede) takdir etti.”71

“Ayrýca duman halinde bulunan göðe yöneldi, ona ve ye-re: ‘Ýsteyerek veya istemeyerek gelin!’ dedi. Her ikisi de: ‘Ýs-teyerek geldik’ dediler.”

“Böylece onlarý, iki günde (devrede) yedi gök yaptý ve hergöðün iþini kendisine bildirdi. En yakýn göðü lâmbalarla vekoruma ile (yani koruyucu güçlerle) donattýk. Ýþte bu, OAziz, Alîm (Allah)ýn takdiridir.”

Meali verilen âyetler, çeþitli yönlere temas etmektedirlerki, onlarýn üzerinde ileride durulacaktýr: Gök maddesininbaþlangýçtaki gaz hali ve göklerin, sembolik olarak72 yedi sa-yýsýyla bildirilmesi gibi. Sayýnýn delâleti de ileride görülecek-tir. Keza Allah ile baþlangýç halindeki yer ve gök arasýndakarþýlýklý konuþma da semboliktir; burada sadece meydana ge-tirilen göklerin ve yerin, ilâhî buyruklara boyun eðmeleri an-latýlmak istenmiþtir.

Bazý tenkitçiler bu pasajla, yaratýlýþýn altý devrede olduðunubildiren ifade arasýnda çeliþki bulunduðunu sanmýþlardýr. Yeriniki devrede meydana getirilmesini, yeryüzü sakinleri için rýzýk-larýnýn dört devredeki takdir ve taksiminin ve göklerin iki gün-de teþkil edilmesini toplamak suretiyle sekiz devrelik bir sayý el-de edilir ki, bu da yukarýda belirtilen altý devre ile çeliþir.

Gerçekten, yeryüzünden baþlayarak göðe yükselen bir te-fekkürle Allah’ýn kudreti hakkýnda; insaný düþünmeye çaðý-ran bu metin, Arapça “Summe” kelimesiyle birbirine bitiþtiril-


71 Âyetin tefsirinde çeþitli ihtimaller zikredildiðinden, doðru dürüst tercümesinivermek imkânsýzdýr (Mütercim).

72 Birkaç sayfa sonra gelecek olan “Kâinatýn oluþumundaki esas geliþme süreci”konusu iþlenirken, yazarýn bu “sembolik” nitelendirmesi hakkýnda bir not ko-nulacaktýr (Mütercim).

miþ iki bölüm ortaya koyar. “Summe” kelimesini biz “ayrca(de plus)” diye tercüme ettikse de, bu kelime ayný zamanda“müteâkiben” yahut “arkasýndan”, “üstelik” gibi mânâlara dagelebilir. Þu halde burada zikrolunan hâdiselerin birbirininardýndan gerçekleþtiði mânâsý çýkabileceði gibi, bu hâdiseleridüþünen insanýn zihnindeki bir sýralanýþ mânâsý da çýkabilir.Keza ard arda geliþ kastedilmeksizin, sadece bu hâdiseler yanyana zikredilmiþ de olabilir. Ne olursa olsun, göðün yaratýlýþdevreleri, pek âlâ yerin yaratýlýþ devreleri ile ayný zamandagerçekleþmiþ olabilir. Kâinatýn baþlangýçtaki oluþum süreci-nin Kur’ân’da nasýl bildirildiði ve çaðdaþ bilgilere tam uygunolarak bu sürecin göklere ve yere, birlikte olmak üzere nasýl uy-gun geldiði biraz sonra incelenecektir. Burada söz konusu edi-len hâdiseler arasýnda eþ zamanlýlýk görmenin, tamamen ye-rinde olduðu da o zaman anlaþýlacaktýr.

Bundan ötürü, burada zikrolunan pasaj ile kâinatýn altý saf-hada veya devrede yaratýldýðýný bildiren öteki Kur’ân metinle-ri arasýnda, herhangi bir çatýþma bulunmadýðý anlaþýlmaktadýr.

Kur’ân, Göklerin ve Yerin Yaratýlýþýnda Ard Arda Geliþ Sýrasý BelirlemezAz önce zikrolunan iki Kur’ân pasajýnda yer alan bir âyet-

te, göklerin ve yerin yaratýlýþýndan (7:54), bir baþka yerde deyerin ve göklerin (41:9-12) yaratýlýþýndan bahsedilir. Þu halde,öyle anlaþýlýyor ki Kur’ân, göklerin ve yerin yaratýlýþýndakiöncelik sýrasýný belirlememektedir.

Yerin birinci sýrada zikredildiði çok az âyet vardýr: 2:29 ile“yeri ve gökleri Yaratan’a” iþaret olunan 20:4 âyetlerinde budurum görülür. Buna karþýlýk “göklerin”, “yer”den önce anýl-dýðý âyetlerin sayýsý hayli fazladýr: 7:54; 10:3; 11:7; 25:59;32:4; 50:38; 57:4; 79:27-33; 91:5-10.


Doðrusunu söylemek gerekirse 79. sûre dýþýndaki hiçbirKur’ân pasajý, kesin bir sýra belirlemez: “Gökler ve yer” þeklin-deki iki kelimeyi, Fransýzca’da et73 anlamýna gelen Vâv baðlacý(atýf edatý) birbirine baðlar. Bazen de Summe edatý bu iþi yaparki, yukarýda nakledilen bir parçada olduðu gibi bu edat, ya sa-dece yan yana zikretmeyi, ya da ard arda geliþi ifade eder.74

Anladýðýma göre, yaratýlýþýn çeþitli olaylarý arasýnda kesinbir sýralama yapan, yalnýz bir Kur’ân metni olup, o da 79.sûrenin 27-33. âyetleridir:

“Sizi yaratmak mý daha zordur, yoksa göðü yaratmak mý?Ki Allah onu bina edip yükseltmiþ ve ona þekil vermiþtir. Ge-cesini karanlýk yapmýþ, gündüzünü aydýnlatmýþtýr. Bundansonra da (ba’de zâlike) yeri düzenlemiþtir. Suyunu ondan çý-karmýþ ve orada otlak yer meydana getirmiþtir. Daðlarý da sa-pasaðlam (sabit olarak) yerleþtirmiþtir. Bütün bunlarý, sizin vehayvanlarýnýzýn geçimi için yapmýþtýr.”

Ziraatla uðraþanlara ve Arap yarýmadasýnýn göçebelerineuygun gelen bir üslûpla ifade edilen ve Allah’ýn, insanlara ih-san ettiði dünya nimetlerini sayan bu parçanýn ön tarafý, gö-ðün yaratýlýþý hakkýnda düþünmeye davet etmektedir. FakatAllah’ýn yeri düzenleyip onu ziraata elveriþli kýlmasýna dairolan safha, zaman yönünden gece ve gündüz deveranýnýn ger-çekleþtirilmesinin hemen peþinden zikredilmektedir. Demekki, burada iki grup olay anýlmaktadýr: Bunlardan bir kýsmýgökle ilgili olup, öteki kýsmý zaman içine yerleþtirilen yerle il-gili olaylardýr. Burada yerden bahsedilmesi, bizzarure onundüzenlenmesinden önce var olmasýný ve dolayýsýyla, Allah’ýngöðü bina ettiðinde mevcut olmasýný gerektirir. O halde,hâdiselerin birbiri içinde olmasýyla, göðün ve yerin evriminin


73 Türkçede “ve” (Mütercim).74 Bu konuyu Arapçada yerleþmiþ terimlerle anlatacak olursak þöyle deriz: Vâv,

mugâyeret belirten atýf edatý olup tertib þartý olmaksýzýn mutlak cem’ ifadeeder. Bazen de tertib için olabilir (Mütercim).

birlikte cereyan ettiði (concomitance) sonucu çýkmaktadýr.Öyleyse, Kur’ân metninde yerin göklerden veya göklerin yer-den önce yaratýlmýþ olduðu konusunda, hiçbir surette, özel birdelâlet aramamak gerekir. Baþka yerlerde kesin bilgi verilme-diði müddetçe, kelimelerin önce veya sonra zikredilmiþ olma-sý, yaratýlýþýn gerçekleþtiði sýra hakkýnda bir fikir veremez.

Kâinatýn Oluþumundaki Esas Geliþme Süreci veOnun, Âlemlerin Kurulmasýyla Sonuçlanmasý

Kur’ân, iki âyetinde, kâinatýn oluþumunun esas geliþmesürecini teþkil eden olaylarýn kýsa bir sentezini verir:

“Ýnkâr edenler görmediler mi ki göklerle yer bitiþik idi. Bizonlarý ayýrdýk ve her canlý þeyi sudan yarattýk? Hâlâ inanmý-yorlar mý?”(Enbiyâ: 21, 30).

Yerin yaratýlmasý konusunda düþünmeye davet ettiktensonra Allah, Hz. Peygamber’e þöyle demesini emrediyor:

“Sonra duman halinde bulunan göðe yöneldi, ona ve yerededi ki...” (Fussilet: 41, 11). Âyetin bundan sonraki kýsmýnda,yukarýda iþaret edilmiþ olduðu üzere, yerin ve göðün boyuneðmelerini isteyen emir gelir.

Kur’ân’da bildirilen öteki biyolojik meselelerle birlikte, ha-yatýn sudan kaynaklandýðý konusunun incelenmesi de, ileridegelecektir. Ancak þimdilik þunlarý hatýrda tutmak gerekir:

a) Son derece küçük zerreciklerle (particules) gaz halindeolan bir kitlenin varlýðý bildirilmektedir. Zira “duman” diyetercüme edilen Kur’ân’daki duhân kelimesi, böyle anlaþýlma-lýdýr. Genellikle duman, katý ve hatta sývý haldeki maddelereait olabilen ve az veya çok yüksek sýcaklýkta bulunabilen, -azveya çok stabl vaziyette suspension halindeki- çok küçük zer-reciklerin bir gaz ortamýnda bulunmasý hâlidir.


b) Baþlangýçta unsurlarý birbirine bitiþik (ratk) olan, ilkinyekpâre olan kitlenin ayrýlma (fatk) iþlemi zikrolunuyor. Be-lirtmemiz gerekir ki Arapçada fatk kelimesi koparmak, lehi-mini çýkarmak (dessouder), ayýrmak anlamlarýna; ratk isekaynaþtýrmak yahut çeþitli unsurlarý homojen bir bütün teþkiletmek üzere tutturmak, bitiþtirmek anlamlarýna gelir.

Bir bütünün muhtelif parçalara ayrýlmasý kavramý, müte-addit âlemlerin zikrolunmasýyla, Kitabýn baþka yerlerinde debildirilir. Kur’ân’ýn birinci sûresinin ilk âyeti, “Rahmân veRahîm olan Allah’ýn adýyla” baþlangýcýndan sonra, þunu ilâneder: “Hamd, Âlemlerin Rabb’i Allah’a mahsustur.”

“Âlemler” tabiri Kur’ân’da onlarca defa geçer. Gökler ise,sadece çoðul olarak geçmekle kalmaz, ayrýca sembolik bir de-ðer belirten 7 rakamýyla da nitelendirilir.

7 rakamý, bütün Kur’ân’da, muhtelif hususlar için 24 defakullanýlýr. Bu rakam ekseriya “müteaddit” anlamýna gelirsede, bu rakamýn bu mânâdaki kullanýlýþýnýn sebebi açýk olarakbilinmemektedir. Yunanlýlarda ve Romalýlarda da, 7 rakamý-nýn, ayný müphem bir çokluk mânâsýný ifade ettiði anlaþýlý-yor. Kur’ân’da 7 rakamý, 7 defa göklerle ilgilidir (semâvât);bir yerde üstü kapalý (tahtýnda müstetir) olarak gökleri nite-ler. Bir defasýnda da gökteki yedi yoldan bahsedilir:

“O (Allah) ki, yeryüzünde ne varsa hepsini sizin için yarat-tý. Sonra göðe yöneldi, onlarý yedi gök olarak düzenledi. O,her þeyi bilir.” (Bakara: 2, 29).

“Üstünüzde yedi yol yarattýk. Ve Biz, yaratmadan gâfil de-ðiliz.” (Mü’minun: 23, 17).

“O, yedi göðü birbiri üzerinde (ve birbirine uygun tabaka-lar olarak) yarattý. Rahman’ýn yaratmasýnda bir aykýrýlýk, biruygunsuzluk göremezsin. Gözü(nü) döndür de bak, bir bozuk-luk görüyor musun?” (Mülk: 67, 3).


“Görmediniz mi Allah nasýl yedi göðü, birbiri üstünde taba-ka tabaka yarattý? Ve (nasýl) ayý bunlarýn içinde bir nur ve gü-neþi de bir lamba yaptý?” (Nûh: 71, 15-16).75

“Üstünüzde yedi saðlam (gök) bina ettik. Ve orada çok par-lak ve çok kýzgýn bir lamba yerleþtirdik.” (Nebe: 78, 12-13).

Çok parlak ve çok kýzgýn lâmba, burada güneþtir.

Bütün bu âyetlerde, 7 rakamýnýn kesinlik bildirmeyen birçokluk ifade ettiði konusunda, Kur’ân müfessirleri76 ittifakederler.77

Þu halde müteaddit gökler vardýr. Nitekim yerler de mü-teaddittir. Zamanýmýzda insanlar, henüz gerçekliðini ispatedememiþlerse de, çaðdaþ bir Kur’ân okuyucusunun, o devreait bir metinde, kâinatta bizimkine benzeyen yerlerin buluna-bileceðine dair bir iþarete rastlamasý, onu hayrete düþüren yer-lerden sadece birisidir.

Gerçekten 65. sûrenin 12. âyeti þunu ilân ediyor:


75 Þu hususa dikkati çekmek gerekir ki Tevrat’ta güneþ ve ay, ýþýk kaynaðý olaraknitelendirildiði halde, -bu âyette olduðu gibi, zikrolunduklarý bütün âyetlerdede- Kur’ân’da bunlar farklý bir biçimde bildirilir: Ay hakkýnda aydýnlýk (nûr)tabiri kullanýlýrken, bu âyette güneþ, ýþýk saçan bir lâmbaya (sirâc) benzetilir.Ýleride, güneþe verilen baþka sýfatlar da görülecektir.

76 Müfessirlerin, yedi rakamýný “sembolik” saydýklarýna rastlamadým. Fakat onlar,yazarýn böyle nitelendirmekle varmak istediði gayeyi, baþka tarzda izah ederler.Deðerli müfessir merhum M. Hamdi Yazýr’dan sadeleþtirerek aktaracaðýmýz þuparça, müfessirlerin açýklamasýna güzel bir örnek teþkil eder (Hak Dini Kur’ânDili, VI, 5077. Talâk sûresi, 12. âyet tefsirinde): “Yedi gök” tabiri, yedi göðünvarlýðýný kesin olarak ifade etmekle beraber, “daha ötesi yok” demek deðildir,ziyadesini nefyetmez. Çünkü birçok müfessirin hatýrlattýðý ve Ýlm-i Usûl’deaçýklandýðý üzere mefhum-i aded, karine bulunmadýkça, muteber olmayan mef-hum-i muhalif cümlesinden ma’duddur. Ve Kitap ve Sünnette yedi göðün da-ha ötesi bulunduðuna delâlet eden deliller vardýr.” (Mütercim).

77 Kur’ân metni dýþýnda, Hz. Muhammed’in devrine ait hadîslerde olduðu gibi,Ýslâm’ýn ilk asýrlarýndan gelen rivâyetlerde de, 7 rakamýnýn sadece çokluk be-lirttiðine sýk sýk rastlanýr.

“Allah O’dur ki yedi göðü ve yerden de (sayýca) onlar ka-darýný yarattý. Allah’ýn emri (Allah’ýn yaratma iþi), bunlararasýnda (yukarýdan aþaðýya doðru, Allah’tan yaratýklara doð-ru) iner durur ki Allah’ýn her þeye kadir olduðunu ve Allah’ýnilminin her þeyi kuþattýðýný bilesiniz.”

Görüldüðü gibi 7 rakamý belirsiz bir çokluk ifade ettiðinegöre Kur’ân metninden açýkça þu sonuç çýkarýlabilir: Ýnsanla-rýn yaþadýklarý yerden (arz) baþka, kâinatta ona benzer baþkayerler de vardýr. Milâdi 20. yüzyýlda Kur’ân okuyucusunu þa-þýrtan bir baþka konu da þudur: Âyetler, yaratýlan üç grup var-lýk zikrederler ki onlar da þunlardýr:

- Göklerde bulunan yaratýklar- Yerde bulunan yaratýklar- Göklerle yer arasýnda bulunan yaratýklar.Ýþte bu âyetlerden bazýlarý:“Göklerde, yerde, ikisinin arasýnda ve topraðýn altýnda bu-

lunanlar hep O’nundur.” (Tâhâ: 20, 6).

“O ki gökleri, yeri ve ikisinin arasýnda bulunanlarý altýgünde (devrede) yarattý.” (Furkan: 25, 59).

“O (Allah) ki gökleri, yeri ve bunlar arasýnda bulunanlarýaltý günde (devrede) yarattý.” (Secde: 32, 4).

“Celâlim hakký için Biz gökleri, yeri ve ikisi arasýnda bu-lunanlarý altý günde (devrede) yarattýk, Bize hiçbir yorgunlukdokunmadý." (Kaf: 50, 38).

“Gökler ve yer arasýnda bulunanlar”dan, ayrýca Kur’ân’ýnþu âyetlerinde bahsedilir: 21:16; 44:7 ve 38; 78:37; 15:85; 46:3; 43:

85.78


78 Yaratma iþinin Allah’ý hiçbir surette yormadýðýna dair bu ifadenin, kitabýmý-zýn birinci bölümünde nakledilen Tevrat’ýn yaratýlýþ kýssasýndaki paragrafaaçýk bir reddiye olduðu anlaþýlýyor. Tevrat’ta Allah’ýn, geçen günlerde yaptýðýçalýþmadan sonra yedinci günde istirahat ettiði iddia olunuyordu.

Birçok defa zikredilen “Göklerin ve yerin dýþýnda kalan buyaratýklar,” ilk nazarda pek tasavvur olunamaz. Bu âyetlerinmânâsýný anlayabilmek için, galaksi ötesi (extragalactique)kozmik bir maddenin varlýðý hakkýndaki en son beþerîgözlemlere baþvurmak gereklidir. Bunun için de, en basittenen karmaþýk olana doðru giderek, kâinatýn oluþumu konusun-daki çaðdaþ bilimin ortaya koyduðu kavramlarý göz önündebulundurmak icap eder. Ýþte gelecek paragrafýn konusu da buolacaktýr.

Fakat sýrf bilimsel olan bu incelemelere geçmeden önce,yaratýlýþ konusunda Kur’ân’ýn bize bildirdiði belli baþlý nokta-larý özetlemek faydalý olacaktýr. Þimdiye kadar anlatýlanlaragöre bu noktalar þunlardýr:

1. Genel olarak yaratýlýþ için altý devrenin varlýðý.2. Göklerin yaratýlýþ safhalarýyla yerin yaratýlýþ safhalarý-

nýn birbirinin içine girmiþ olmasý.3. Sonradan bölünecek olan yekpâre bir tek ilk kitleden

kâinatýn yaratýlmýþ olduðu.4. Hem göklerin hem de yerlerin çokluðu.5. “Gökler ve yer arasýnda bulunan” bir “ara yaratýk”ýn bu-

lunmasý.

Kâinatýn Oluþumu Hakkýnda Çaðdaþ Bilimin Ulaþtýðý Bazý Sonuçlar

Güneþ SistemiGüneþ etrafýnda dönen dünya ile öteki gezegenler organi-

ze bir âlem teþkil etmekte olup bu sistemin boyutlarý bizimbeþerî ölçülerimize göre son derece büyük kalmaktadýr. Dün-ya, Güneþten yaklaþýk olarak 150.000.000 kilometrelik biruzaklýkta deðil midir? Bu mesafe insan için çok uzak ise de,ayný sistem içerisinde, güneþe en uzak olan gezegenin ona


olan ortalama uzaklýðý yanýnda oldukça küçük kalýr. Yuvarlakhesapla, güneþle dünya arasýndaki mesafenin 40 misli, yanitakriben 6 milyar kilometre. Bu mesafenin iki katý, yani 12milyar kilometre, bizim güneþ sistemimizin en büyük boyutu-nu teþkil eder. Güneþ ýþýný, bu Platon gezegenine ulaþmakiçin yaklaþýk 6 saatlik zaman harcar. Hâlbuki güneþ ýþýný buyolculuðu, saniyede 300.000 kilometre gibi korkunç bir hýzlakat etmektedir. Fakat gök âleminin en uzaklarýnda bulunanyýldýzlarýn ýþýðý bize ulaþmak için ise milyarlarca sene harca-yacaktýr.

Galaksiler

Çevresindeki öteki gezegenler gibi dünyamýzýn da bireruydusu bulunduðu güneþin kendisi de, galaksi adý verilen yüzmilyarlarca yýldýzýn teþkil ettiði bir bütün içerisinde küçük birunsurdan baþka bir þey deðildir. “Samanyolu” adý verilen bugalaksinin geniþliði, güzel bir yaz gecesinde görülebilir. Bugrup, son derece büyük boyutlar arz eder. Iþýk, saat birimleriy-le, bütün güneþ sistemini kat edebildiði hâlde, bizim galaksi-mizi oluþturan en yoðun yýldýz grubunun bir ucundan öbürucuna gidebilmek için 90.000 yýllýk bir zaman ölçüsüne muh-taç olacaktýr.

Hâlbuki kendisine mensup olduðumuz bu galaksi de, -nederece olaðanüstü bir geniþliðe sahip olursa olsun-, göðün kü-çük bir unsurundan baþka bir þey deðildir. Bizim galaksimizindýþýnda, Samanyoluna benzeyen, dev yýldýz kümeleri vardýr.Astronomik keþifler -Amerika Birleþik Devletleri’ndeki Wil-son tepesi teleskopu çapýndaki bir teleskop gibi- oldukça ile-ri düzeydeki optik cihazlardan faydalanma imkâný bulunca,son elli yýlý aþan bir zamandan beri, bu yýldýz kümeleri keþfe-dilmiþtir. Böylece sayýlarý son derece fazla olan galaksi küme-


leri ile birbirinden hayli uzak mesafede bulunan münzevî (tekbaþýna kalmýþ) galaksiler meydana çýkarýlabildi. Bu mesafelero derece fazladýr ki parsec denilen özel bir ýþýk yýlý birimi orta-ya koymaya ihtiyaç hissettirmiþtir (Parsek, saniyede 300.000kilometre hýzla giden ýþýðýn 3,26 ýþýk yýlýnda kat edeceði me-safeye denir).

Galaksilerin, Yýldýzlarýn ve Gezegen Sistemlerinin OluþumuGalaksilerin iþgal ettiði son derece geniþ uzayda baþlangýç-

ta ne vardý? Çaðdaþ bilim, bu soruya, kâinatýn evriminin an-cak belirli bir döneminden itibaren cevap verebilir; kaldý kio dönemi bizden ayýran zaman süresinin ne kadar olduðunuda söyleyemez.

Hakkýnda söz söyleyebileceði en uzak devirde, kâinatýn,esas itibariyle hidrojenden ve kýsmen de helyumdan oluþanve kendi etrafýnda yavaþça dönen bir gaz kitlesinden meyda-na geldiðini düþünmek için, çaðdaþ bilimin dayanacaðý hertürlü sebep vardýr. Bu nebülöz, müteâkiben son derece büyükboyutlarý ve kitleleri olan müteaddit parçalara bölünmüþtür.Bu parçalar öylesine büyüktür ki, astrofizikçiler, onlarýn, þim-diki güneþ kitlesinden 1-100 milyar daha büyük olduðunutahmin etmektedirler (ki bu, yer kitlesinden 300.000 defa da-ha büyük bir kitle demektir). Bu rakamlar, galaksileri meyda-na getirecek olan ilk gaz kitleleri parçalarýnýn büyüklükleriniaçýklamaktadýrlar.

Yeni bir parçalanma, yýldýzlarý oluþturacaktýr. O zaman iþiniçine genel çekim güçlerinin (çünkü bu kitleler hareket halin-de olup son derece hýzla dönmektedirler), basýnçlarýn, magne-tik alan etkilerinin ve radyasyonlarýn gireceði bir yoðunlaþmasüreci baþ gösterir. Yýldýzlar büzülerek ve genel çekim güçleri-ni termik enerjiye dönüþtürerek parlak hale gelirler. Termo-


nükleer reaksiyonlar iþin içine girer ve ergime (fusion) yoluy-la hafif atomlarýn zararýna olarak aðýr atomlar meydana gelir.Ýþte böylece hidrojenden helyuma, daha sonra karbona ve ok-sijene geçiþ olur ve nihayet madenlere ve madensilere varýlýr.Böylece yýldýzlarýn da bir hayatý olduðu anlaþýlýyor ve modernastronomi, geliþme dönemlerine göre onlarý sýnýflamaya tâbitutar. Ayný þekilde yýldýzlar ölürler de sonunda, gerçek “ka-davralar” haline gelecek olan bazý yýldýzlarýn geliþme evreleri-nin son aþamasýnda, þiddetli bir yavaþlamaya (implosion bru-tale) maruz kaldýklarý müþahede edilmiþtir.

Gezegenler ve özellikle yerküresi de, baþlangýçta ilkel birnebülöz olan bir ilk unsurda baþ gösteren bir ayrýlma sürecin-den meydana gelmiþlerdir. Artýk bir çeyrek asýrdan beri, itiraz-sýz olarak kabul ediliyor ki güneþ, bir tek nebülöz ortasýndayoðunlaþmýþ, gezegenler de ayný iþi onu çevreleyen nebülözdiskinde yapmýþlardýr. Dikkat edelim ki (burada meþgul oldu-ðumuz konu bakýmýndan bu, son derece önemlidir) güneþ gi-bi gök cisimleriyle yer unsurlarýnýn oluþumunda, herhangi birsurette ard arda geliþ söz konusu deðildir. Asýldaki bir aynýlýklabirlikte evrimde de beraberlik vardýr.

Bu noktada bilim, az önce bahsedilen olaylarýn cereyanettiði dönem hakkýnda bize bilgi verebilmektedir. Bizim ga-laksimizin yaþý yaklaþýk on milyar yýl tahmin edildiði halde,bu hipoteze göre, bundan beþ milyar yýl kadar bir zaman son-ra güneþ sisteminin meydana geldiði düþünülmektedir. Tabiîradyo-aktivite incelemesi, yerin yaþýný ve güneþin oluþmayabaþladýðý zamaný 4,5 milyar sene önceye yerleþtirme imkânývermektedir; bazý bilginlerin hesaplamasýna göre yapýlan tes-pit, bu rakamda en fazla 100 milyon yýllýk bir oynama olabi-leceðini kesin olarak göstermiþtir. Bu tespit hayranlýk uyan-dýrýcýdýr, zira 100 milyon yýllýk zaman çok uzun ise de, ölçü-lecek toplam zamandaki azamî hata nispeti 0,1/4,5 þeklindeolup, bu da sadece % 2,2 olmaktadýr.


Böylece Güneþ Sisteminin oluþmasý hakkýnda, astrofizikuzmanlarý, genel geliþme süreci konusunda yüksek bir bilgidüzeyine ulaþmýþlardýr ki, bu bilgileri þöylece özetlemek müm-kündür: Dönüþ halindeki bir gaz kitlesinin yoðunlaþýp büzül-mesi (contraction), güneþin ve dünyanýn da79 aralarýnda bu-lunduðu gezegenleri yerinde býrakarak parçalara ayrýlmasý.Baþlangýçtaki nebülöz ve onun galaksiler halindeki kümelen-miþ, sayýlamayacak kadar çok yýldýzlara bölünme biçimi konu-sunda bilimin elde ettiði bu sonuçlar, âlemlerin çokluðu fikri-nin haklýlýðý hususunda en ufak bir þüpheye yer býrakmamak-tadýr. Fakat bu bilgiler, kâinatta, -uzaktan veya yakýndan- ye-re benzeyen bir cismin bulunabileceði konusunda, hiçbir ke-sinlik getirmemiþlerdir.

Âlemlerin Çokluðu Fikri

Bununla beraber, çaðdaþ astrofizikçiler, kâinatta yere ben-zeyen gezegenlerin bulunabileceðini, büyük ölçüde imkândâhilinde görürler. Güneþ Sistemi ile ilgili olarak, bu sisteminherhangi bir gezegeninin, dünyadaki genel þartlara benzerþartlarý taþýyabileceðini, artýk hiçbir kimse makul olarak dü-þünemez. Þu halde böyle bir âlemi, Güneþ Sisteminin dýþýndaaramak gerekecektir. Þimdi bildireceðimiz sebeplere dayaný-larak, Güneþ Sistemi dýþýnda böyle âlemlerin bulunmasýnýnihtimal dâhilinde olduðu düþünülmektedir.

Bizim galaksimizde, 100 milyar yýldýzýn yarýsýnýn, güneþ gi-bi, bir gezegenler sistemine sahip olduðu düþünülüyor. Ger-çekten bu elli milyar kadar yýldýz da, güneþ gibi yavaþ bir dö-nüþ içindedir; bu özellik de onlarýn çevresinde uydu þeklinde-ki gezegenlerin bulunduðunu düþündürüyor. Bu yýldýzlarýn


79 Aya gelince, yer küresinin dönüþünün yavaþlamasý üzerine onun, muhtemelenyavaþ yavaþ dünyadan, ayrýldýðý kabul edilmektedir.

uzaklýðý o kadar fazladýr ki, varlýklarý farz edilen bu uydu ge-zegenler gözlemlenememektedirler, fakat onlarýn yörüngeleri-ne ait bazý özellikler nedeniyle varlýklarna hükmedilmekte-dir. Yýldýzýn yörüngesindeki hafif bir dalgalanma, refakateden bir uydu gezegenin bulunduðunun belirtisidir. Ýþte böy-lece Barnard yýldýzýna refakat eden ve kütlesi Jüpiter’inkinigeçen en az bir ve belki de iki uydu gezegenin bulunduðu söy-lenmektedir. P. Guérin þöyle yazýyor: “Ýyice belli olduðunagöre, gezegenler sistemi, kâinatta çoklukla yaygýn bir durum-dadýr. Güneþ Sistemi ve yer, tek gezegen sistemi deðildirler...”Ve bunun mantýkî bir sonucu olarak þunlarý söylüyor: “Hayat,onu barýndýran gezegenler gibi, kendisinin inkiþafý ve geliþ-mesi için gerekli -fizikoþimik þartlarý bulduðu- kâinatýn her ta-rafýnda yayýlmýþtýr.”

Yýldýzlararasý MaddeAnlaþýldýðý üzere kâinatýn oluþumundaki esas süreç, baþ-

langýçtaki nebülöz maddesinin yoðunlaþýp daha sonra onun,galaksi kütlelerinin temelini teþkil etmek üzere parçalara bö-lünmesinde bulunmaktadýr. Sýra kendilerine gelince galaksi-ler de, yýldýzlar halinde parçalara ayrýlarak bunlardan da, buimalâtýn yan ürünleri olarak, gezegenler meydana geldi. Buard arda bölünmeler, temel unsur gruplarýnýn arasýnda “kalýn-týlar” denilebilecek unsurlarý býrakmýþtýr. Daha bilimsel birdeyimle onlara, “yýldýzlararasý galaktik madde” denilmekte-dir. Bu madde muhtelif yönlerden tavsif edilir. Bazen, ötekiyýldýzlardan gelen bir ýþýðý yayan ve astrofizikçilerin deyimle-riyle “tozlar”dan veya “dumanlar”dan meydana gelmiþ olanparlak nebülözler olarak bazen de yoðunluðu çok zayýf olankaranlýk nebülözler yahut da -astronomide fotometrik (ýþýkölçümü)- ölçülerin iþini güçleþtirmekle meþhur olmuþ olanbelli belirsiz yýldýzlararasý bir madde olarak. Bizzat galaksiler


220

arasýnda da, madde “köprüleri”nin bulunduðunda þüphe yok-tur. Bu gazlarýn yoðunluðu az da olsa, -galaksilerin birbirlerin-den son derece uzak olmalarý sebebiyle- iþgal ettikleri muaz-zam alan dolayýsýyla bu gazlar -seyrek yoðunluklarýna raðmen-galaksilerin kütlelerinin bütününü aþabilecek büyüklüktekibir maddeye tekabül edebilirler. A. Boichot, bu galaksilerarasý kütlelerin varlýðýna, birinci dereceden bir önem atfeder;ona göre bu madde “kâinatýn evrimi konusundaki fikirleriönemli ölçüde deðiþtirebilecek” niteliktedir.

Þimdi, bu çaðdaþ bilimsel verilerin ýþýðýnda, kâinatýn yara-týlýþý hakkýnda Kur’ân’dan özetlenen temel fikirleri, yenidenele almak gerekir.

Yaratýlýþ Hakkýnda Kur’ân’daki Bilgilerle Karþýlaþtýrma

Yaratýlýþ hakkýnda, Kur’ân’ýn kesin bilgi verdiði beþ esasnoktayý inceleyelim:

1. Göklerin ve yerin yaratýlýþýnýn altý devresi, Kur’ân’a gö-re: Gök cisimlerinin ve yerin yaratýlmasýný ve yerin, (“gýdala-rýyla” birlikte) insanlar tarafýndan yerleþilebilir hale gelmesinekadarki geliþmesini kapsamaktadýr. Bu son safhadaki olaylar,Kur’ân’a göre, dört zamanda cereyan etmiþtir. Bunda -bilindi-ði gibi, insanýn dördüncü zamanda zuhur ettiðini bildiren-çaðdaþ bilim tarafýndan belirtilen “jeolojik zamanlar”ý bulabi-lir miyiz? Bu sadece basit bir hipotezden ibarettir. Hiç kimsebu soruya kesin cevap veremez.

Fakat þu hususa dikkat etmek gerekir ki, -Kur’ân’ýn 41.sûresinin 9-12. âyetlerinin açýkladýðý üzere (bk.s.204) gök ci-simleri gibi yeri de meydana getirmek için, iki safhanýn geç-mesi gerekiyordu. Ýmdi, bilimin bize öðrettiðine göre, misalolarak (elde edilebilir tek misal de budur) güneþ ile onun yanürünü olan yeri alýrsak, geliþim süreci, baþlangýçtaki nebülözünyoðunlaþmasý ve bölünmesi þeklinde gerçekleþmiþtir. Ýþte


Kur’ân’ýn tam bir açýklýkla bildirdiði süreç de budur. Gök “du-man”ýndan baþlayarak önce bir bitiþiklik, sonra da bir bölün-me. Þu halde bu konuda, Kur’ân’ýn bildirdiði ile bilimin tes-piti arasýnda mükemmel bir uyum görülmektedir.

2. Bilim, (güneþ gibi) bir yýldýzla, onun (yer gibi) uydusu-nun veya uydularýndan birinin oluþumunun beraber cereyanettiðini (intrication) ispatlamýþtýr. Görüldüðü üzere bu bera-ber cereyan etme durumu Kur’ân metninde de ortaya çýk-makta deðil midir?

3. Kâinatýn baþlangýç devresinde, Kur’ân’ýn -gaz durumununaðýr bastýðýný belirtmek üzere- kendisinden bahsettiði “o zaman-ki kâinatý teþkil eden” “duman” ile çaðdaþ bilimin düþündüðübaþlangýçtaki nebülöz (bulutsu) arasndaki uygunluk meydanda-dýr.

4. Kur’ân’da 7 rakamýyla bildirilen ve hangi anlama geldi-ði yukarýda açýklanan göklerin çokluðu, galaksi sistemleri veonlarýn müteaddit olduklarý konusunda astrofizikçiler tara-fýndan yapýlan gözlemlere dayanýlarak, çaðdaþ bilimce dedoðrulanmaktadýr. Buna karþýlýk, -hiç deðilse bazý yönlerdenbizim oturduðumuz yere benzeyen- yerlerin çokluðu fikri deKur’ân’dan çýkmaktadýr; fakat bilim bunlarýn gerçekliðini he-nüz ispatlamýþ deðildir. Bununla birlikte uzmanlar bunun, ta-mamen ihtimal dâhilinde olduðunu kabul ederler.

5. Kur’ân’da ifade edilen “gökler” ile “yer” arasýndaki“vâsýta mahlûklar”ýn varlýðý ile organize astronomik sistemle-rin dýþýnda, bulunduðu keþfedilen bu “madde köprüleri” ara-sýnda bir iliþki kurulabilir.

Demek ki, Kur’ân metninin ortaya koyduðu bütün mese-leler, bugün bilimsel olarak bütünüyle ispatlanmýþ olmasa bi-le, Kur’ân’ýn yaratýlýþ hakkýnda verdiði bilgilerle, kâinatýn


oluþumu konusundaki çaðdaþ bilgiler arasýnda, hiçbir surette,en ufak bir aykýrýlýk bulunmamaktadýr. Bugün elimizde bulu-nan Eski Ahit’in, bu meseleler hakkýnda, bilimsel yönden ka-bul edilmesi mümkün olmayan bilgiler verdiði, açýkça ortayaçýktýðý hâlde, Kur’ân’ýn bilimle uyum içinde olmasý hâdisesi,iyice üzerinde durulmayý gerektirir. Tevrat’taki yaratýlýþ kýssa-sýnýn “Din Adamlarý Metni”ne80 dayandýðý ve Babil esareti za-manýndaki din adamlarýnca yazýldýðý bilinirse, bunda þaþýla-cak taraf kalmaz. Bu din adamlarý, belirtilmiþ olduðu üzere þe-kilci gayeler güdüyorlardý ve bu zihniyetle, kendi dînî görüþ-lerine uygun gelen bir rivâyet düzenlemiþlerdi. Yine tekraredelim ki yaratýlýþ konusunda, Tevrat’ýn anlatýmýyla Kur’ân’ýnverdiði bilgiler arasýndaki bu uyuþmazlýðýn varlýðý, üzerinde ýs-rarla durulmaya deðer bir konudur. Zira Ýslâm’ýn baþlangcýn-dan beri, Hz. Muhammed’in Tevrat kýssalarýný kopya ettiðiþeklindeki ithamlar, hiçbir esasa dayanmaksýzýn, rast gele ilerisürülmüþtür. Yaratýlýþ konusunda, bu ithamýn en ufak bir daya-naðý yoktur. Bundan yaklaþýk on dört asýr önce, nasýl olur dabir adam kalkýp herkesçe muteber olan bir metni, bilimselyönden yanlýþlýklarýný ayýklayarak düzeltebilirdi? Nasýl olurda, çaðýmýzda, bilimin netice itibariyle doðruluðunu ispatlaya-caðý bilgileri, kendiliðinden açýklayabilirdi? Böylesi bir farazi-yenin tutar tarafý yoktur. Kur’ân, yaratýlýþ konusunda, Tev-rat’ýnkinden tamamen farklý bir anlatým ortaya koyar.

Bazý Ýtirazlara Cevaplar

Baþka konularda, özellikle dînî tarihle ilgili hususlardaTevrat kýssalarý ile Kur’ân kýssalarý arasýnda benzerliklerin


80 Bu metin bilimsel anlayýþ tarafýndan nazar-ý itibara alýnmayacak derecede ký-sa ve müphem olan birkaç satýrlýk Yahvist rivâyeti gölgede býrakmaktadýr.

bulunduðu tartýþma götürmez. Bu bakýmdan, þu durumumüþâhede etmek, çok tuhaftýr. Hz. Ýsâ’nýn ayný neviden me-seleleri zikredip, Tevrat’ýn bildirdiklerini tekrar ele almýþ ol-masýndan dolayý, Batý ülkelerinde hiçbir rahatsýzlýk duyulma-dýðý ve ona sitem edilmediði halde, tebligatýnda onlarý konuedinen Hz. Muhammed, bundan dolayý kýnanmakta ve o me-seleleri bir vahiy diye takdim etmesi sebebiyle onun bir sah-tekâr olduðu düþüncesi telkin edilmektedir. Fakat öyleyse,hahamlarýn, kendisine öðrettiði veya dikte ettirdiði ileri sürü-len hususlarýn, Hz. Muhammed tarafýndan Kur’ân’da aynenalýndýðýnýn delili nerede? Bir Hýristiyan rahibinin, ona esaslýbir dînî formasyon kazandýrmýþ olduðu iddiasýndan baþka, bu-nun herhangi bir mesnedi yoktur. R. Blachere’in Le Problemde Mahommet81 kitabýnda, bu “masal” hakkýnda yazdýklarý,yeniden okunup incelensin.

Ayný þekilde, çok eski, -þüphesiz ki Tevrat’tan da epeyceönceki- birtakým inançlarla bazý Kur’ân ifadeleri arasýnda daaynýlýk gibi bir þey olduðu ileri sürülür.

Çok genel olarak, Kutsal Kitaplarda, bazý kozmogonik ef-sanelerin izi görülmek istenmiþtir; meselâ; Polinezyalýlarýnkaranlýklara gömülmüþ olup ýþýðýn ortaya çýkmasý üzerine bir-birinden ayrýlan “baþlangýçtaki sular”a olan inanýþlarý gibi.Onlara göre bundan sonra gök ve yer meydana gelir. Bu efsa-ne, Tevrat’ýn yaratýlýþ konusundaki kýssasý ile karþýlaþtýrýlacakolursa, muhakkak ki arada bir bakýma bazý benzerlikler bulu-nacaktýr, fakat buna dayanarak Tevrat’ý bu kozmogonik efsa-neyi kopya etmiþ olmakla itham etmek, hafiflik ve düþünce-sizlik olur.

Baþlangýç safhasýnda kâinatýn esasýný oluþturan ilk madde-nin bölündüðünü bildiren Kur’ân ifadesine de -ki çaðdaþ bili-min anlayýþý da budur-, þu veya bu þekilde benzeyen bir taraf


81 Paris, Presses Universitaires de France yayýnlarý, 1952.

ihtiva ediyor bahanesiyle, çeþitli kozmogonik efsanelerden çýk-mýþ nazarýyla bakmak da, aynen onun gibi bir düþüncesizliktir.

Bu inançlarý ve efsânevî hikâyeleri daha yakýndan tahlil et-mek ilgi çekicidir. Zira onlarýn çýkýþ noktasýnda çoðunlukla,haddi zâtýnda mümkün ve hattâ bazý durumlarda -bizim þim-di bildiðimiz veya bildiðimizi tahmin ettiðimiz þekliyle- ger-çeðe uygun bir fikir var olduðu anlaþýlýr; fakat efsanede, o fik-rin üzerine birtakým akýl almaz tasvirler gelip eklenir. Baþlan-gýçta gök ile yerin bitiþik olup sonradan ayrýldýklarý þeklinde-ki çok yaygýn telâkki bunlardandýr. Ne zaman ki, Japonya’daolduðu gibi, bu fikre bir yumurta imajý -ve her yumurtada bu-lunduðu üzere- onun içerisine bir tohum yerleþtirmek suretiy-le karmakarýþýk bir ifade katýlýrsa, bu hayâlî ilâvenin, fikrinbütün ciddiyetini kaybettirdiði görülür. Bazý ülkelerde ise butelâkkiye yerden çýkan bir aðaç imajý katýlýr, bu aðacýn göðüyükseltip onu yerden ayýrdýðý tasavvur edilir; bunda da efsa-neye özel damgasýný vuran husus, fikre eklenen bu uydurmaayrýntýdýr. Buna raðmen ortak nitelik þurada bulunur: Kâina-týn oluþma sürecinin baþlangýcýndaki yekpâre bir kitle, bölün-mek suretiyle, neticede bildiðimiz muhtelif “âlemler”i meyda-na getirecektir.

Bu kozmogonik efsaneleri burada zikretmemizin sebebi,insan hayalinin onlarý allayýp pulladýðýný belirtmek ve böyle-ce, bu konuda Kur’ân’ýn ifadeleriyle onlar arasýndaki derinfarký göstermektir. Çünkü Kur’ân’ýn anlatýmý, bu inançlararefakat eden her türlü hayâlî ayrýntýdan uzaktýr. Onlarýn ak-sine olarak, onun anlatýmý, bir yandan ifadelerindeki yalýnlýkve ölçülülük, öbür yandan bilimin ulaþtýðý çaðdaþ sonuçlarauygunluk ile dikkati çekmektedir.

Kur’ân’ýn, on dört asýr kadar önce yaratýlýþ hakkýnda ifade et-miþ olduðu bilgilerin, beþeriyete mâl edilmesi mümkün deðildir.


IV. KUR’ÂN’DA ASTRONOMÝ

Kur’ân, gökler hakkýnda düþünmeye çaðýran âyetlerle do-ludur. Yaratýlýþ konusundaki geçen bölümde, göklerin ve yer-lerin çokluðunun bildirildiðini, keza Kur’ân’ýn, “göklerle yerarasýnda” tabiriyle bir “ara yaratýk”tan bahsettiðini ve çað-daþ bilimin de, bunun gerçeðe uygunluðunu ortaya koyduðu-nu görmüþtük. Yaratýlýþla ilgili âyetler, âdeta göklerin -yaniyerin dýþýnda kalan her þeyin- muhteviyatý hakkýnda da zatengenel bir fikir veriyordu.

Özellikle yaratýlýþý tasvir etmeye mahsus âyetlerden ayrý ola-rak, kýrk kadar daha baþka Kur’ân âyeti astronomi konusunda, bubilgileri tamamlayan açýklamalar ilâve eder. Bunlardan bazýlarý,bütün bu yýldýzlarý ve gezegenler sistemini Yaratan ve YönetenZât’ýn yüceliðini bildirirler; bu gök cisimlerinin, -Newton’un on-lar arasýndaki çekim kanunlarýyla açýkladýðý- denge kanunlarýnagöre düzenlenmiþ olduðunu biliyoruz.

Burada zikredilen ilk âyetler, bilimsel yönden üzerlerindedüþünülecek bilgiler pek ihtiva etmezler; onlarýn gayesi, sade-ce Allah’ýn yüce kudretine dikkati çekmektedir. Bununla be-raber, kâinatýn düzenlenmesi konusunu, on dört asýr kadarönce, Kur’ân’ýn nasýl anlattýðý hakkýnda gerçeði yansýtan ge-nel bir fikir vermek için, yine de onlarý zikretmek gerekir.

Bu iþaretler, ilâhî vahy bakýmýndan yeni bir hâdise teþkilederler. Ne Ýnciller, ne de Eski Ahit (Tevrat’ýn yaratýlýþ kýs-sasýnda verdiði ve yanlýþlýðý görülmüþ olan bilgiler bir tarafabýrakýlacak olursa) kâinatýn düzenlenmesi konusunu ele al-mazlar. Kur’ân ise, bu konuyu alabildiðine göz önünde bulun-durur. Onun ihtiva ettiði hususlar önem arz ettiði gibi, ayný

þekilde, ihtiva etmediði hususlar da önemlidir. GerçektenKur’ân, gök âleminin düzenlenmesi hakkýnda indirildiði de-virde itibarda olan, fakat daha sonralarý, bilimin yanlýþlýðýnýispatladýðý teorilerle münasebet kurmaz. Ýleride buna dair birörnek verilecektir. Kur’ân’ýn, negatif (selbî) türden olan buözelliðinin altý çizilmelidir.82

A. Gök Hakkýnda Genel Düþünceler

Burada genel olarak insanlardan söz edilir:

“Onlar, üstlerindeki göðü nasýl yapmýþýz, süslemiþiz birbakmazlar mý? (Onun inþasýnda) hiçbir çatlak da yoktur.”(Kaf: 50, 6).

“(Allah) gökleri, görebildiðiniz direkler olmaksýzýn yarat-tý...” (Lokman: 31, 10).

“Allah O’dur ki gökleri, görebileceðiniz direkler olmaksý-zýn yarattý, sonra Arþ üzerine istivâ etti, güneþi ve ayý iradesi-ne boyun eðdirdi...” (Ra’d: 13, 2).

Bu son iki âyet, gök kubbesinin yer üzerine çökmemesi-nin, birtakým destek direklerden ileri gelmesi gerektiði inan-cýna bir reddiyedir.

“Göðü de (Allah) yükseltti...” (Rahmân: 55, 7).

“(Allah) yer üzerine düþmesin diye göðü tutuyor. (Gök)ancak O’nun izniyle düþebilir...” (Hac: 22, 65).


82 Kur’ân’ýn ortaya koyduðu her meseleye, beþerî bir izah -evet sadece beþerî birizah- aramak için çabalayýp duran kimseler tarafýndan, sýk sýk þöyle denildiði-ni iþitmiþimdir: “Eðer bu Kitap, astronomi konusunda hayrette býrakýcý açýkla-malar ihtiva ediyorsa, bunun sebebi, eskiden Araplarýn bu hususlarda çok bil-gili olmalarý idi.” Böyle düþünmek, genellikle Ýslâm dünyasýnda bilimin ilerle-yiþinin, Kur’ân’ýn indirilmesinden hayli sonra olduðunu unutmaktan baþka birþey deðildir. Ne olursa olsun, bu büyük dönemin bilimsel düzeyi bile, bir insa-na, Kur’ân’da karþýlaþtýðýmýz astronomi konusundaki bazý âyetleri yazmaimkâný veremezdi. Bundan sonraki paragraflarda bu iddia ispat edilecektir.

Bilindiði üzere, gök kütlelerinin, birbirlerinden olan bü-yük ve orantýlý uzaklýðý, onlarýn dengesinin esasýný teþkileder. Kütleler birbirlerinden ne kadar uzaksa, birbirleri üze-rindeki çekim güçleri de o derece zayýf olur. Birbirlerine ya-kýn olduklarý ölçüde, birinin öteki üzerindeki etkisi fazla olur.Nitekim (astronomik anlamda) yere yakýn olan ay, çekim ka-nunuyla, denizlerdeki sularý etkiler, med cezir de bundan ile-ri gelir. Þayet iki gök cismi, gereðinden çok birbirine yaklaþ-saydý, çarpýþma kaçýnýlmaz olurdu. Karýþýklýðýn olmamasýiçin, bir emre boyun eðmek vazgeçilmez bir þarttýr.

Bundan ötürüdür ki, göðün ilâhî emre itaati sýk sýk hatýrla-týlýr.

Allah, Peygambere þöyle hitap ediyor:

“De ki: “Yedi göðün Rabb’i ve büyük Arþ’ýn Rabb’i kim-dir?” (Mü’minun: 23, 86).

“Yedi gök”ten, bu sayý ile sýnýrlý gökleri deðil de, “mütead-dit gökler”i anlamak gerektiðini görmüþtük.

“Göklerde ve yerde ne varsa hepsini kendinden (bir lütufolarak) size boyun eðdirdi. Elbette bunda, düþünen kimseleriçin ibretler vardýr.” (Câsiye: 45, 13).

“Güneþ de, Ay da bir hesap ile (cereyan etmekte)dir.”(Rahmân: 55, 5).

“Geceyi dinlenme zamaný yapan, güneþ ve ay’ý hesab(a gö-re) yapan O (Allah)’dur...” (En’âm: 6, 96).

“Sürekli olarak düzenli yürüyüþlerinde dikkatle çalýþan, ayve güneþi size hizmet ettiren O’dur. Gece ile gündüzü sizinbuyruðunuza veren de O’dur.” (Ýbrâhim: 14, 33).

Burada bir âyet öbürünü tamamlamaktadýr: Zikredilen he-saplar, göz önünde bulundurulan gök cisimlerinin, “yürüyüþ-lerinde bir intizam” sonucunu meydana getirirler. Bu intizam,âyette dâ’ib kelimesiyle ifade edilir. Dâ’ib, ilk anlamý “herhan-


gi bir þeyle, tam bir gayret ve intizam içinde meþgul olmak”olan bir fiilden ism-i fâildir; burada ona “herhangi bir þeyi ih-timamla, sürekli olarak, sâbit bir âdete göre deðiþmez bir tarz-da yapmaya kendini vermek” mânâsý verilmiþtir.

“Ay’a da konaklar (safhalar) tayin ettik. Nihayet o kurubir hurma dalý gibi olur.” (Yâsin: 36, 39).

Burada hurma dalýnýn eðriliðine iþaret ediliyor. Hurmadalý kuruyarak, hilâl þeklini alýr. Bu durum, ileride açýkla-nacaktýr.

“Geceyi gündüzü, güneþi ay’ý sizin istifadenize vermiþtir.Yýldýzlar da O’nun buyruðuna boyun eðmiþtir. Þüphesiz bunlar-da aklýný kullanan kimseler için iþaretler vardýr.” (Nahl: 16, 12).

Gök âleminin bu mükemmel tarzda düzenlenmesinin pra-tik sonucu, bu nizâmýn, insanýn yeryüzündeki ve denizlerdekiyolculuðunu, keza zamaný hesaplamasýný kolaylaþtýrmasý hu-suslarýndaki faydasý üzerinde durmak suretiyle anlatýlýr.Kur’ân irþadýnýn ilk muhataplarýnýn, cârî hayatlarýnda kul-landýklarý, ancak sade bir ifadeden anlayabilecek kimseler ol-duðu hatýrlanýrsa, dikkatlerin bu noktalara çekilmesinin se-bebi anlaþýlýr. Aþaðýda gelecek tarzda düþünmeye çaðýranâyetlerin bulunmasý da ayný sebebe dayanýr.

“(Allah) O’dur ki karanýn ve denizin karanlýklarýnda yolubulmanýz için yýldýzlarý yarattý. Gerçekten, bilen kimseleriçin âyetleri iyice açýkladýk.” (En’âm: 6, 97).

“(Yol bulmak için yararlanýlacak) iþaretler de (yarattý).(Ýnsanlar) yýldýz(lar)la da yol bulurlar.” (Nahl: 16, 16).

“Güneþi ýþýk, ay’ý nur yapan; yýllarýn sayýsýný ve (vakitle-rin) hesabý(ný) bilmemiz için ay’a (dolaþma) konaklar(ý) dü-zenleyen O’dur. Allah bunlarý (boþ yere deðil), gerçek ile(hikmeti uyarýnca) yaratmýþtýr. (Allah) bilen kimseler içinâyetlerini açýklamaktadýr.” (Yûnus: 10, 5).


Burada bir hususa dikkati çekmek gerekir: Tevrat, güneþve ay’ý “ýþýklar” olarak nitelendirmekte, yalnýz bunlardan bi-rine “büyük”, ötekine “küçük” sýfatýný vermektedir. HâlbukiKur’ân, bunlardan her birine boyutlardan daha baþka farklarda atfetmektedir. Gerçi Kur’ân’ýn yaptýðý ayýrým, sadece fark-lý sýfatlar kullanmasýnda tezâhür eder. Fakat güneþ ve ay’ýn,ayný mahiyetteki ýþýklar olmadýðýný açýkça belirtmekten fazlaolarak, o devrin insanlarýnýn kafalarýnýn karýþtýrýlmamasý içinbaþka ne denilebilirdi ki?

B. Gök Cisimlerinin Mahiyeti

Güneþ ve Ay

Güneþ bir ýþýk kaynaðý (ziyâ), ay ise bir aydýnlýktýr (nûr).Bu tercüme, bu iki tabiri altüst eden baþka tercümelerden da-ha doðru görünüyor. Doðrusunu söylemek gerekirse, bu iki sý-fat arasýndaki mânâ farký azdýr; Kazimirski’nin klâsik sözlüðü-ne göre ziyâ, ateþ vs. hakkýnda parlamak, ýþýk vermek anlam-larýna geldiði halde, ayný müellif, yine ayný kelimeye“ýþýk”tan baþka, “aydýnlýk” mânâsý da verir.

Fakat, güneþ ile ay arasýndaki fark, daha baþka mukayese-lerle de Kur’ân’da açýklanýyor.

“Yücedir O (Allah) ki gökte burçlar yaptý ve orada birkandil ve aydýnlatýcý bir ay var etti.” (Furkan: 25, 61).

“Görmediniz mi Allah nasýl yedi göðü, birbiri üstünde taba-ka tabaka yarattý? Ve ay’ý bunlarýn içinde nur, güneþi ise birkandil yaptý?” (Nûh: 71, 15-16).

“Üstünüzde yedi saðlam (gök) bina ettik. Parýl parýl parla-yan, yanýp tutuþan bir lâmba astýk (oraya).” (Nebe: 78, 12-13).

Buradaki “parýl parýl parlayan, yanýp tutuþan lâmba”, açýk-ça anlaþýlacaðý üzere güneþtir.


Burada ay, “aydýnlatýcý (munîr) cisim” olarak nitelendiril-mekte olup, yine ay aydýnlýðý hakkýnda kullanýlan nur kö-künden gelmektedir. Güneþ ise bir kandile (sirâc) veya “parýlparýl parlayan yanýp tutuþan (Vahhâc)” bir lâmbaya benzetil-miþtir.

Hz. Muhammed devrinde yaþayan bir þahýs, güneþin çöl hal-ký tarafýndan iyice bilinen yakýcý bir yýldýz; ay’ýn ise, gecelerinserinliðinin yýldýzý olduðunu muhakkak ki söyleyebilirdi. Öy-leyse, bu konuda Kur’ân’da rastlanan mukayesenin, tamamentabiî olduðu söylenebilir. Fakat burada kaydedilmeye deðerhusus, benzetmelerdeki ölçülülük ile o devirde geçerli olabile-ceði halde, zamanýmýzda akýl almaz olarak nitelendirilebilecekher türlü mukayese unsurunun Kur’ân’da yer almamasýdýr.

Bilindiði üzere güneþ, kendi içindeki yanmalarla þiddetlibir hararet ve ýþýk meydana getiren bir yýldýzdýr. Ay ise,bizâtihî ýþýklý olmayýp, yaptýðý iþ, sadece güneþten aldýðý ýþýðýyansýtmaktan ibarettir ve (hiç deðilse dýþ tabakalarý bakýmýn-dan) donmuþ ve ölgün bir yýldýz durumundadýr. Bu iki gökcismi hakkýnda, bugün bildiklerimize aykýrý olan hiçbir tara-fa, Kur’ân metninde rastlanmaz.

Yýldýzlar

Bilindiði üzere yýldýzlar da güneþ gibi, çeþitli fizikî hâdise-lerin merkezi bulunan gök cisimleri olup, bu hâdiseler içindeen kolay þekilde gözlemlenebilen ýþýk saçmalarýdýr. Onlar özelbir parýltýsý olan gök cisimleridir.

Yýldýz kelimesi (necm, çoðulu nücûm) Kur’ân’da on üç de-fa karþýmýza çýkar. Bu kelime “zuhur etmek, kendisini göster-mek” anlamlarýný taþýyan bir kökten gelir. Kelime, mahiyetihakkýnda bir hüküm vermeksizin, (ister ýþýk kaynaðý olsun, is-ter sadece aldýðý ýþýðý yansýtan olsun) görülebilen herhangi bir


gök cismini ifade eder. Belirtilen varlýðýn bizim “yýldýz” dedi-ðimiz varlýk olduðunu açýkça göstermek için, þu âyette olduðugibi bir baþka vasýf ilâve edilir:

“Göðe ve geceleyin ortaya çýkana and olsun. Geceleyinortaya çýkanýn ne olduðunu sen bilir misin? (O, ýþýðýyla ka-ranlýðý) delen, ve yanan yýldýzdýr.” (Târýk: 86, 1-3). 83

Akþam yýldýzý Kur’ân’da, “yanan ve kendi kendisini yakýpkül eden ve herhangi bir þeyi (burada gecenin karanlýklarýný)delen” mânâsýna gelen Sâkýb kelimesiyle nitelendirilir. Aynýkelime baþka yerde akan yýldýzlarý tavsif eder (Sâffat: 37, 10).

Bunlar bir yanmanýn sonucudurlar.

GezegenlerGezegenlerin Kur’ân’da, -bu gök cisimlerine bugün veri-

len belirli anlamda- bildirilip bildirilmediðini söylemek zor-dur. Gezegenler, bizâtihî ýþýk kaynaðý deðildirler. Onlar güne-þin etrafýnda dönerler. Bizim yerküremiz de onlardan biridir.Onlarýn baþka yerlerde de bulunabilecekleri düþünülüyorsada, bilinen gezegenler yalnýz Güneþ Sistemindedirler.

Yer dýþýndaki beþ gezegen Antikitede de biliniyordu: Mer-kür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn. Üçü ise çaðdaþ dönem-de keþfolunmuþtur: Uranüs, Neptün ve Pluton.

Kur’ân’ýn, kevkeb (çoðulu kavâkib) adý ile -sayýlarýný be-lirtmeksizin- gezegenleri bildirdiði anlaþýlýyor. Hz. Yûsuf’unrü’yasý (12. sûre) bunlardan on bir tanesini zikrediyor. Fakataçýktýr ki, burada rüyada görülen bir durum nakledilmektedir.

Kevkeb kelimesinin, Kur’ân’daki anlamý, çok meþhur birâyette belirlenir, gözüküyor. Bu âyetin derin bir ruhânî anlamtaþýdýðý anlaþýlýyor, zaten müfessirler de onun mânâsý üzerin-


83 Burada, metinde bundan sonra gelecek âyetlerde bildirilen konularýn önemi-ni vurgulamak amacýyla gök ile yýldýz tanýk gösterilmektedir.

de çok tartýþmýþlardýr. Bununla beraber, bir gezegeni belirtti-ði anlaþýlan kevkeb kelimesi bakýmýndan ihtiva ettiði benzet-me sebebiyle, âyet büyük bir önem taþýr.

Âyetin, bizi burada ilgilendiren kýsmý þudur:

“Allah göklerin ve yerin nûrudur. O’nun nûru, içindelâmba bulunan, bir kandil yuvasýna benzer. Lâmba, cam içe-risindedir. Cam, sanki inci gibi parlayan bir gezegen (kev-keb)...” (Nûr: 24, 35).

Burada, bir inci parlaklýðý vererek kendisini yansýtacak bircisim üzerine ýþýðýn düþürülmesi (projection) söz konusudur,nitekim güneþin aydýnlattýðý bir gezegenin durumu böyledir.Bu kevkeb kelimesi hakkýnda, Kur’ân’da rastlanabilecek tekaçýklayýcý taraf, yalnýz bu âyettir.

Bu kelime baþka âyetlerde de geçer. Bazýlarýnda hangi gök cis-minin kasdedildiði belirlenemez. (En’âm: 6,76; Ýnfitâr: 82,1-2).

Fakat çaðdaþ bilgilerin ýþýðý altýnda bakarsak bir âyette, bi-zim “gezegenler” diye bildiðimiz gök cisimlerinden baþka birþeyin kasdedilmesinin mümkün olmadýðýný anlýyoruz. Nite-kim 37. sûrenin 6. âyetinde þunu görüyoruz:

“Gerçekten Biz, en yakýn göðü bir süsle, gezegenlerle(kevâkib) donattýk.”

Kur’ân’daki “en yakýn gök” tabiri, güneþ sistemini ifadeedebilir mi? Bilindiði üzere, gök cisimleri arasýnda bize en ya-kýn olan devamlý unsurlar, yalnýz gezegenlerdir. Güneþ bu sis-temin, sisteme adýný veren biricik yýldýzýdýr. Bu âyette, geze-genlerden bahsedilmiyorsa, artýk hangi gök cisimlerindenbahsedildiðini anlamak mümkün deðildir. Öyleyse anlaþýlýyorki, yaptýðýmýz tercüme doðrudur ve Kur’ân da, çaðdaþ tarifiy-le, gezegenlerin varlýðýný bildirmektedir.


En Yakýn Gök

Kur’ân birçok defa, en yakýn göðü ve onu meydana getirengök cisimlerini zikreder ki bunlarýn baþýnda -az önce görüldü-ðü üzere- anlaþýlan, gezegenler geliyor. Fakat çaðdaþ bilimleaydýnlanmýþ olan, bizlerce anlaþýlýp bilinmesi mümkün olanmaddî kavramlara sýrf manevî incelemeler karýþtýrýlýnca, an-lam iyice belirsizleþir.

Nitekim zikrolunan son âyet, kolayca anlaþýlabilir, fakat yi-ne ayný sûrenin, hemen bir sonraki 7. âyeti “itaat dýþýna çý-kan her bir þeytana karþý himaye”den bahsedince (bu “hima-ye”, Enbiyâ sûresi, âyet 32 ve Fussilet sûresi, âyet 12’de bildirilir) ta-mamen baþka bir plâna ait telâkkîlerle karþýlaþýlýr.

Ayný þekilde, 67. sûrenin 5. âyetinin en yakýn gökte olduðunubildirdiði “þeytanlarý kovalama taþlarý”na nasýl bir anlam ve-rilebilir? Bu ayný âyette geçen “ýþýklar”ýn yukarýda zikredilmiþolan akaryýldýzlarla84 ilgisi var mýdýr?

Bütün bu mütâlâalarýn, bu incelememizin konusunun dý-þýnda kaldýðýný düþünüyoruz. Burada onlara iþaret etmemiz,meseleyi tam þekliyle bildirmek gayesine yönelmektedir. Fa-kat þimdiki durumda, bilimsel buluþlarýn, beþerî anlayýþý aþanböylesi bir konuya ýþýk tuttuðu söylenemez.

C. Gökteki Nizam

Bu konuda Kur’ân’da bulunan hususlar, esas itibariyle gü-neþ sistemiyle ilgilidir. Fakat bizzat Güneþ Sistemini aþan veçaðdaþ dönemde keþfolunan durumlara da iþaret edilir.

Çok önemli iki âyet, güneþ ve ay’ýn yörüngeleriyle ilgili-dir. Bu iki âyet þunlardýr:


84 Bilindiði gibi, atmosferin üst katlarýna ulaþan bir göktaþý, akaryýldýz ýþýklý ola-yýna yol açabilir.

“(Allah) O’dur ki geceyi, gündüzü, güneþi ve ay’ý yarattý.(Bunlarýn) her biri, kendisine mahsus hareketiyle bir yörün-ge üzerinde hareket ederler.” (Enbiyâ: 21, 33).

“Ne güneþin ay’a eriþmesi kendisine yaraþýr, ne de gecegündüzün önüne geçebilir, (bunlardan) her biri, kendisinemahsus hareketiyle, bir yörünge üzerinde hareket ederler.”(Yâsin: 36, 40).

Böylece temel bir mesele açýkça bildiriliyor: Hem ay hemde güneþin yörüngelerinin bulunduðu açýklandýðý gibi, bu ci-simlerin uzayda kendilerine mahsus bir hareketle dolaþtýkla-rýna da iþaret ediliyor.

Üstelik bu âyetleri okuyana, negatif (selbî) türden bir du-rum daha ortaya çýkýyor: Güneþin bir yörünge üzerinde dolaþ-týðý bildirilirken, bu yörüngenin yere göre durumunun ne ol-duðu konusunda hiçbir açýklama yapýlmýyor. Hâlbuki Kur’ân’ýnvahyedildiði sýrada, yerin sabit bir nokta halinde kaldýðý düþü-nülerek güneþin dolaþtýðý kabul ediliyordu. Bu da Ý.Ö. 2. yüzyýl-da yaþayan Ptolémee (Batlamyus)’dan beri makbul olan vegéocentrisme (yeri kâinatýn merkezi sayma kuramý) denilensistem olup Ý.S. 14. yüzyýlda Kopernik’e kadar itibarda kala-caktýr Hz. Muhammed’in devrinde de benimsenen bu anlayý-þa, Kur’ân’ýn ne bu âyetinde ne de bundan baþka herhangi birtarafýnda rastlanmaz.

Ay ve Güneþin Yörüngelerinin Varlýðý

Burada “yörünge (orbite)” diye çevrilen Arapça felek ke-limesini, Kur’ân mütercimlerinin çoðu, Fransýzca’da sphere85

kelimesi ile karþýlarlar. Gerçekten kelimenin ilk anlamý bu-


85 Sphere kelimesi Fransýzca’da “çevre, küre, alan” anlamlarýna gelir (Mütercim).

dur. M. Hamidullah ise onu, “orbite (yörünge)” diye tercümeediyor.

Bu kelime ay ve güneþin dairevî hareketlerini düþünmele-ri mümkün olmayan en eski Kur’ân müfessirlerini tereddüdedüþürmüþ, bundan dolayý ya az veya çok doðru bir imaj gözle-rinde canlandýrmýþlar, ya da bu iki yýldýzýn uzaydaki hareket-leri konusunda tamamen hatalý bir tasavvura girmiþlerdir.Hamza Boubekeur, Fransýzca Kur’ân meâlinde bu konuda ya-pýlan çeþitli tefsirleri (çevresinde bir deðirmenin döndüðü birtür eksene benzeyen demir çubuk; gök küresi; yörünge, zod-yak kuþaðý (signe du zodiaque), sür’at, dalga...) naklederken,onuncu (Hicrî 3-4. asýr) yüzyýlýn ünlü müfessiri Taberî’nin þufikrini de ilâve eder: “Bilmediðimiz konularda ödevimiz sus-maktýr.” (XVII, 15). Bu hüküm, o zamanki insanlarýn, ay vegüneþ için bir yörünge kavramýný anlayabilmekten ne dereceuzak olduklarýný gösterir. Gün gibi aþikârdýr ki felek kelime-si, Hz. Muhammed’in devrinde geçerli olan bir astronomikavramýný ifade etseydi, bu âyetlerin tefsiri, böylesine güçlük-lere yol açmayacaktý. Þu halde Kur’ân’da, ancak yüzyýllarcasonra aydýnlýða kavuþacak yeni bir kavram yer alýyordu.

1. Ay’ýn Yörüngesi

Yer’in uydusu olan ay’ýn, kendi çevresinde yirmi dokuzgünde bir dönüþünü tamamladýðý þeklindeki bilgi, zamanýmýz-da çok yayýlmýþtýr. Bununla beraber, yörüngenin tam yuvar-laklýðý konusunda bir düzeltme yapmak gerekir, zira çaðdaþastronomi onda bir miktar dýþmerkezlik (excentricité) bul-maktadýr, dolayýsýyla 384.000 km. olarak hesaplanan yer-ayuzaklýðý, sadece ortalama mesafeyi gösterir.

Yukarýda görülmüþ olduðu üzere Kur’ân (bu bölümün baþtarafýnda zikredilen 10. sûrenin 5. âyetinde) ay’ýn hareketleri-nin gözlemlenmesinin, zamaný ölçmeye yaradýðýný belirtmiþti.


Yerin güneþ etrafýnda dönüþü esasýna göre düzenlenen veçaðýmýzda Julien takviminde ifadesini bulan bizim sistemimi-ze göre bu hesap sistemi “eski, pratik olmayan, bilimsel olma-yan” diye sýk sýk eleþtirilmiþtir.

Bu eleþtiri, þu iki noktaya dikkati çekmeyi gerektirir:

a) Kur’ân bundan on dört asýr kadar önce, Arap yarýmada-sýnýn, ay takvimine göre zamaný hesaplayan halkýna hitapediyordu. Onlara, ancak anlayabilecekleri bir ifade tarzý kul-lanmak ve onlarýn, mekân ve zaman belirleme konusundakialýþkanlýklarý hususunda -hem sonra tamamen faydalý olanalýþkanlýklarý hususunda- fikirlerini karýþtýrmamak gerekiyor-du. Bilindiði üzere çöl ahâlisi göðü gözlemlemekte, yýldýzlaragöre yol bulmakta ve ay’ýn safhalarýna göre zamaný tesbit et-mekte ustalaþmýþlardýr; bunlar da, onlar için en kolay ve engüvenilir vâsýtalardýr.

b) Bu konunun uzmanlarý bir tarafa býrakýlacak olursa, Ju-lien Takvimi ile Kamerî Takvim arasýndaki mükemmel uyum,genellikle bilinmez: 235 kamerî ay, 365 1/4 günlük 19 Julientakvimi senesine tam tamýna uymaktadýr; bizim 365 günlükyýllarýmýzýn süresi tam deðildir, zira her dört senede bir (artýkyýllar) düzeltilmeye muhtaçtýr. Kamerî takvimde ise ayný olay-lar, her 19 Julien takvimi yýlýnda bir defa olarak tekrarlanýr.Güneþ yýllarýyla ay yýllarýnýn birbirine uyduðunu ilk keþfeden,Ý.Ö. 5. yüzyýlda yaþamýþ olan Yunan astronomu Meton olup, bu19 yýlda bir tekrarlanma olayýna “Meton devresi” denilir.

2. Güneþin Yörüngesi

Güneþ sistemimizin, kendisinin etrafýnda organize edildi-ðini düþünmeye alýþkýn olan bizler için, güneþe ait bir yörün-genin bulunacaðýný düþünmek hayli zordur. Kur’ân’ýn bu ko-nudaki âyetini anlamak için güneþin, galaksimizdeki durumu-


nu incelemek ve dolayýsýyla çaðdaþ bilimin verdiði bilgilerebaþvurmak gerekir.

Galaksimiz çok sayýda yýldýzý ihtiva etmekte olup bunlarçevresinden ziyade, merkezinde yoðunluðun fazla olduðu birteker (disque) halinde daðýlmýþtýr. Bu teker görünümündeolan galaksimizde güneþ, tekerin merkezinden uzak bir du-rumda yer alýr. Galaksi, kendi merkezini mihver alarak kendikendisinin etrafýnda döndüðünden, haliyle güneþ de yuvarlakbir yörüngeye göre bu ayný merkezin etrafýnda döner. Çaðdaþastronomi onun elemanlarýný da hesaplamýþtýr. Shapley ta-rafýndan 1917’de hesaplandýðýna göre güneþ, galaksinin mer-kezinden 10 kiloparsecs, yani kilometreye çevirirsek yaklaþýkolarak 3 rakamýnýn önüne 17 sýfýr koymakla ortaya çýkan sa-yý kadar (3x1017) kilometre uzakta yer alýr. Kendi çevresindetam bir dönüþ yapmak için hem galaksi hem de güneþ, takri-ben 250 milyon yýl harcarlar ve bu hareket içerisinde güneþ,saniyede yaklaþýk 250 kilometrelik bir hýzla döner.

Ýþte Kur’ân tarafýndan on dört asýr kadar önce bildirilenve hem varlýðý hem de koordinatlarý, ancak çaðdaþ astrono-mi tarafýndan ortaya konulan güneþin yörüngesel (orbital)hareketi budur.

Ay ve Güneþin Uzayda Kendilerine Mahsus

Bir Hareketle Dönüþlerine Dâir Ýþâretler

Bu kavram, edebiyatçýlar tarafýndan yapýlan Kur’ân meal-lerinde görünmez; onlar astronomiyi bilmediklerinden, buhareketi ifade eden Arapça kelimeye, onun belirttiðimânâlardan biri olan “yüzmek”86 mânâsýný verirler. Bu durum


86 Türkçe meallerden Elmalýlý M. Hamdi Yazýr, H. Basri Çantay, Süleyman Ateþde “yüzmek” anlamý verirlerken Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’nýn meâli “yörünge-de yürümek” demekte, müellifin benimsediði mânâyý seçmiþ olmaktadýr (Mü-tercim).

Fransýzca meallerde olduðu gibi -Yusuf Ali’nin- üstün nitelik-li Ýngilizce mealinde bile böyledir.

Özel bir hareketle yapýlan bir dönüþe iþaret eden Arapçakelime Sabaha fiilidir (her iki âyet metninde muzari þekliyleyasbahûne diye geçer). Fiilin bütün anlamlarý, yer deðiþtirencismin özel hareketini ihtiva ederler. Eðer yer deðiþtirme yer-de, bacaklarla yapýlan bir hareket olursa “yürümek” olur.Uzayda meydana gelen yer deðiþtirme hakkýnda, bu kelime-nin ihtiva ettiði mânâyý ifade edebilmek için onun ilk anla-mýný kullanmaktan baþka çýkar yol bulunmuyor. Böyle yap-makla -þu iki sebepten dolayý- bir ters anlam verildiðini san-mýyoruz:

- Ay, kendi çevresinde yaptýðý dönüþ ile dünya etrafýndakidönüþünü ayný zaman zarfýnda, yani yaklaþýk olarak 29,5 gün-de tamamlar, böylece ay, bizim bakýþýmýza her zaman ayný ta-rafýný gösterir;

- Güneþ, kendi çevresinde takriben 25 günde döner. Ekva-tor ile kutuplar bakýmýndan, bazý dönüþ özellikleri varsa da,onlar üzerinde pek durulmayacaktýr, fakat bu yýldýz, bütünüy-le bir dönme hareketi ile dolaþmaktadýr.

Þu halde Kur’ân’daki bir kelimenin taþýdýðý bir nüansýn,Güneþ ve ay’ýn özel hareketlerine iþaret ettiði anlaþýlýyor. Buiki gök cisminin hareketleri, çaðdaþ bilimin ulaþtýðý sonuçlar-la da doðrulanmýþtýr. Bizim (miladî) takvimimize göre 7. asýr-da yaþamýþ bir insanýn -devrinde ne büyük bilgin olursa ol-sun, kaldý ki Hz. Muhammed’in durumu böyle deðildi- bun-larý kendiliðinden tasavvur etmiþ olmasý düþünülemez.

Antikitenin bazý büyük düþünürlerinin itiraz edilemeye-cek surette bazý meseleleri bildirdikleri ve çaðdaþ bilimin debunlarýn doðruluðunu kabul ettiði söylenerek, bu görüþümüzekarþý çýkýlabilir. Ayrýca, onlar bilimsel sonuçlara dayanamaz-


lardý, daha ziyade felsefî yönden akýl yürüterek meseleleri elealýyorlardý. Böylece ekseriya, Ý.Ö. 6. yüzyýlda yerin kendi et-rafýnda döndüðünü ve gezegenlerin de güneþin etrafýnda ha-reket ettiklerini savunan Pitagorcularýn durumu öne sürülür.Þayet Hz. Muhammed’in durumu Pitagorcularýnkine yaklaþtý-rýlacak olursa, çaðdaþ bilimin, kendisinin vefatýndan asýrlarcasonra keþfedeceði konularý, kendiliðinden tasavvur eden“dâhî düþünür Hz. Muhammed” hipotezi rahatlýkla ortayaatýlabilir. Bu yapýlýrken, felsefî düþünce dâhîlerinin, fikirürünlerinin öbür yönlerini ve eserlerini öbek öbek doldurankocaman hatalarýný zikretmek hemencecik unutuluyor. Bucümleden olarak unutmamalýdýr ki Pitagorcular, ayný zaman-da güneþin uzayda sabit olduðunu kabul ediyorlar ve onu,kâinatýn merkezi sayarak gök nizamýnýn ancak onun etrafýn-da düzenlenmiþ olduðunu düþünüyorlardý. Antik dönemin bubüyük filozoflarýnda, kâinat hakkýnda doðru ve yanlýþ fikirlerkarýþýmýna sýk sýk rastlanýr. Bu beþerî eserlerin ihtiva ettiðiileri görüþlerden meydana gelen göz alýcýlýk, yine o eserlerinbize miras býraktýðý yanlýþ anlayýþlarý unutturmamalýdýr. Sade-ce tabiat bilimleri alanýnda bile, çaðdaþ bilgilerle ilgili birçokkonuya Kur’ân’da temas edildiði halde, bunlardan hiçbiri, çaðý-mýz biliminin kesinlikle ispatladýðý herhangi bir husus ile çe-liþmemektedir. Ýþte Kur’ân’ý, öteki eserlerden ayýran önemlinokta da budur.

Gece ve Gündüzün Ard Arda Gelmesi

Yer’in kâinatýn merkezi, güneþin de ona bakarak hareketettiðinin sanýldýðý bir dönemde, gündüz ve gecenin ard ardagelmesi konusunda güneþin hareketini zikretmeyecek hiçbirinsan düþünülebilir mi? Oysa bu konuyu, þu gelecek âyetleriy-le ele alan Kur’ân’da böylesi bir ifadeye rastlanamaz.


“O (Allah) geceyi, durmadan onu kovalayan gündüze bü-rüyüp örter...” (A’râf: 7, 54).

“Gece de onlar (insanlar) için bir delildir. Gündüzü on-dan çýkarýp alýrýz da karanlýkta kalýverirler.” (Yâsin: 36, 37). 87

“Görmedin mi Allah, geceyi gündüzün içine sokuyor;gündüzü gecenin içine sokuyor.” (Lokman: 31, 29).

“... geceyi gündüzün üzerine doluyor, gündüzü de geceninüzerine doluyor.” (Zümer: 39, 35).

Birinci âyet, açýklamayý gerektirmez. Ýkinci âyet ise sade-ce bir imaj vermek gayesini taþýr.

Gecenin gündüze girmesi ve özellikle geceyi gündüzünüzerine, gündüzü de gece üzerine dolamak (Zümer: 39, 5) ile il-gili hususlar sebebiyle, bilhassa üçüncü ve dördüncü âyetlerilgi çekerler.

Arapça’daki kavvara fiili, Fransýzca’ya en iyi bir þekilde, R.Blachére’in tercümesinde yapýldýðý gibi, enrouler diye çevri-lebilir.88 Bu fiilin ilk anlamý, sarýðý helozonî (spirale) bir tarz-da yuvarlayarak baþa sarmaktýr; kelimenin bütün ötekimânâlarýnda da iþbu “dolamak, yuvarlamak” anlamý muhafa-za edilmiþtir.

Ýmdi, gerçekte iþin uzayda cereyan ediþ tarzý nasýldýr?Amerikan uzay adamlarýnýn iyice görüp uzay araçlarýndan dafotoðraflarýný çektikleri gibi, özellikle dünyadan çok uzak me-safeden -meselâ ay’dan- bakýldýðýnda, (tutulma hali dýþýnda)


87 Müellifin bu âyete verdiði meâl þöyledir: “Gece de onlar (insanlar) için bir de-lildir. Onlar karanlýkta bulunuyorlarken biz ondan gündüzü çýkarýrýz.” Meâlkýsmen doðru olmakla birlikte (Elmalýlý M. Hamdi Yazýr, Hak Dini Kur’ân Di-li’nde bu âyetin tefsirine bkz. V, 4029), müfessirlerce en çok benimsenenmânâ, yukarýda verilendir (Mütercim).

88 Türkçe’de ise en iyi karþýlýðýnýn ‘dolamak’ olduðunu düþünüyorum (Müter-cim).

güneþ, sürekli olarak, yer küresinin ona bakan yarýsýný aydýn-lattýðý halde, öbür yarý küre karanlýða gömülmektedir. Aydýn-latma sâbit kaldýðý halde, dünya kendi çevresinde döndüðün-den, yarý küre þeklindeki aydýnlýk bölge, yirmi dört saatte birdünya etrafýnda dönerken, karanlýkta kalan öbür yarý küre de,ayný zaman boyunca ayný geziyi tamamlamaktadýr. Gündüzile gecenin bu kesintisiz yuvarlak dilimi, Kur’ân tarafýndanmükemmel bir biçimde tasvir edilmiþtir. Günümüzde bu tas-vir, insan anlayýþýnýn kolayca nüfuz edebileceði bir durum ar-zeder, zira biz güneþin (nisbî bir þekilde) sâbit olup, dünyanýnise döndüðünü biliyoruz. Bu devamlý dolama ve sürekli olarakbir bölümün, öbür bölüme girmesi süreci, Kur’ân’da belirtilir-ken insana, o devirde dünyanýn yuvarlaklýðý biliniyormuþ gi-bi gelir, hâlbuki böyle olmadýðý bellidir.

Gündüzlerle gecelerin ard arda geliþi hususundaki bu bilgi-lere, Kur’ân’ýn bazý âyetlerinde bildirilen, doðularýn ve batýla-rýn çokluðu hakkýndaki ifadeleri de ilâve etmek gerekir. Ger-çi bu âyetler sýrf tasvîrîdirler, zira doðularýn ve batýlarýn çoklu-ðunu en basit bir gözlem de ortaya çýkarabilir. Kur’ân’ýn, bukonu hakkýnda ihtiva ettiði her hususu, imkân ölçüsünde yan-sýtmak düþüncesiyle, bu âyetlerden bir kýsmýný nakledelim:

“Doðularýn ve batýlarýn Rabb’i.” (Meâric: 70, 40) tabiri,

“Ýki doðunun ve iki batýnýn Rabb’i.” (Rahmân: 55, 17) tabiri,

“Ýki doðu arasýndaki mesafe.” (Zuhruf: 43, 38) deyimi, bu ikinokta arasýndaki mesafenin çok fazla olduðunu ifade eder.

Güneþin doðuþlarýyla batýþlarýný gözlemleyen kimse onun,mevsimlere göre, doðunun farklý noktalarýndan doðup, batý-nýn farklý noktalarýnda battýðýný bilir. Doðu ve batý ufuklarýn-dan her birinde iþaretlenen noktalar, iki doðu ile iki batý ara-sýndaki en uç noktalarý gösterir, bu iki nokta arasýnda ise bü-


tün sene boyunca ara noktalar yerleþir. Burada tasvir olunanhâdise, tabir caiz ise, sýradan bir þeydir. Fakat dikkate deðerbaþlýca hususlar, bu bölümde incelenen öbür konularla ilgiliolan, yani Kur’ân’da anlatýlan astronomik hâdiselerin, çaðdaþbilgilere tam uygunluðuna dair olan hususlardýr.

D. Gökyüzü Âleminin Geliþmesi

Kâinatýn oluþumu hakkýnda çaðdaþ bilgileri hatýrlatýrken,ilk nebülözden galaksilerin ve yýldýzlarýn meydana gelmesinedoðru bir geliþmenin olduðu gösterilmiþti. Ayný þekilde güneþsistemi bakýmýndan da, güneþin geliþmesinin herhangi birsafhasýndan itibaren de, gezegenlerin güneþten ayrýldýðý bildi-rilmiþti. Çaðdaþ bilgiler, hem güneþ sisteminde hem de genelolarak kâinatta, geliþmenin hâlâ devam ettiðini düþünmemi-ze imkân verir.

Bu bilgileri edinince, bu tezlerle, Allah’ýn mutlak kudreti-nin tezahürlerinin bildirildiði bazý Kur’ân âyetleri arasýnda birilgi kurmamak elden gelmiyor.

Kur’ân defalarca hatýrlatýr ki: “(Allah) güneþi ve ay’ý bo-yun eðdirmiþtir, onlardan her biri sâbit (belirlenmiþ) bir za-mana kadar dolaþýr.”

Bu cümle þuralarda geçer: (Ra’d: 13, 2; Lokman: 31, 29; Fâtýr:

35, 13; Zümer: 39, 5).

Fakat bundan da fazla olarak, belirlenmiþ zaman fikri, þuâyette, varýlacak bir yer fikri ile de birleþtirilir.

“Güneþ de kendisi için belirlenmiþ bir yere doðru dolaþýr.Bu, mutlak güçlü ve her þeyi bilen’in takdiridir (belirlemesi-dir).” (Yâsin: 36, 38).


“Belirlenmiþ bir yer”, metnin aslýndaki mustakarr kelime-sinin tercümesidir. Muayyen bir yer fikrinin, bu kelimeyebaðlý olduðunda hiçbir þüphe yoktur.89

Bu ifadelerle çaðdaþ bilimin kesinlikle ortaya koyduðu so-nuçlarý karþýlaþtýrýnca ortaya çýkacak durum nedir?

Kur’ân, güneþin, bir yandan bir geliþme sýnýrýnýn, öbüryandan bir varýþ yerinin olduðunu bildiriyor. Ayný þekildeay’ýn da bir sýnýrý olduðunu söylüyor. Bu ifadelerin mümkünolan mânâlarýný anlayabilmek için, genel olarak yýldýzlarýn,özel olarak da güneþin geliþmesini ve bunun tabiî bir sonucuolarak da -ay’ýn da aralarýnda bulunduðu- güneþi, uzaydakihareketinde zorunlu olarak takib eden gök cisimlerinin olu-þumunu hatýrlatmak gerekir.

Güneþ, astrofizikçiler tarafýndan yaþý 4,5 milyar yýl olarakhesaplanan bir yýldýzdýr. Bütün yýldýzlar gibi güneþ için de, birevrim aþamasý belirlenebilir. Güneþ þimdi, hidrojen atomlarý-nýn helyum atomlarýna dönüþmesiyle karakterize olunan bi-rinci aþamasýndadýr. Bu þimdiki safha, teorik olarak daha 5,5milyar yýl sürmelidir. Zira güneþin durumundaki bir yýldýz içinbu ilk aþamanýn, toplam olarak 10 milyar yýl süreceði hesap-


89 Konuyu açýklamak bakýmýndan Sayýn Prof. Dr. Süleyman Ateþ’in Kur’ân-ýKerim Meâli’nde bu âyetin açýklanmasý sýrasýnda verdiði þu açýklamayý iktibasetmek faydalý olacaktýr: “Burada müstakarr kelimesi mimli masdar, ism-i za-man ve ism-i mekân olabilir. Lâm ile de birkaç anlam kazanabilir. Onun içinbu ifade birkaç mânâya gelir: Önce güneþ, kör bir tesadüf eseri deðil, sâbit birkanunla cereyan eder demektir. Güneþ bir istikrar için, yani kendi sistemindebir düzen meydana getirmek için akýp gider mânâsý da vardýr. Müstakar ism-izaman olduðuna göre mânâ: Güneþ, kendine mahsus bir istikrar yani durmazamanýna kadar akýp gider demek olur ki bu durma zamaný, güneþin söndürü-leceði kýyâmet zamanýdýr. Müstakar mekân ismi olursa: Güneþ kendisine tah-sis edilmiþ bir istikrar yerinde yani bir yörüngede akýp gider demek olur. Kezagüneþ istikrar bulacaðý yer için hareket eder mânâsý da vardýr ki bu takdirdegüneþin, baþka bir merkeze doðru hareket ettiði de anlaþýlýr. Hâsýlý âyet hermânâsýyla pozitif ilmi doðrulayan ilâhî bir mucizedir.”

lanmýþtýr. Ayný tipten olan baþka yýldýzlar hakkýnda da düþü-nüldüðü gibi, bu safhanýn arkasýndan gelecek ikinci safha,hidrojenin helyuma dönüþmesinin tamamen sona ermesiylekarakterize olacak olan aþama olup, dýþ tabakalarýn genleþme-si ve güneþin soðumasýyla neticelenecektir. Son aþamada par-laklýk iyice azalýr, yoðunluk ise fazlasýyla yükselir: Kendileri-ne naines blanches (beyaz cüceler) adý verilen yýldýz tiplerin-de gözlemlenen durum budur.

Bütün bunlardan hatýrda tutulmasý gereken husus, sadecezaman faktörü bakýmýndan yaklaþýk bir tahmin vermek için il-gi uyandýran süreler deðil, ortaya çýkan sonuç, özellikle, bir ge-liþme kavramýdýr. Mevcut bilgiler, güneþ sisteminin þartlarýnýn,birkaç milyar sene sonra, bugünkünden çok farklý olacaðýný,þimdiden söylemeye imkân verir. Son safhalarýna varýncayakadar maruz kaldýklarý deðiþiklikler tesbit edilen öteki yýldýzlargibi, güneþ için de bir sonun bulunduðu kestirilebilir.

Burada nakledilen ikinci âyet (Yâsin Sûresi, âyet 38), güneþinkendisi için belirlenmiþ bir yere doðru dolaþtýðýný bildiriyordu.Çaðdaþ astronomi, onu iyice yerine yerleþtirmiþ, hattâ onagüneþ Apex’i (Apex solaire) adýný vermiþtir. Gerçekten Gü-neþ Sistemi uzayda, koordinatlarý iyice tesbit olunan Vegayýldýzý yakýnýndaki Herkül burcunda bulunan bir noktayadoðru ilerlemektedir. Bu hareketin, iyice belirlenmiþ bir hýzýolup saniyede 19 kilometredir.

Astronominin bütün bu bilgileri, çaðdaþ bilimsel bulgular-la mükemmel bir uyum içinde olduðu söylenebilecek olan ikiKur’ân âyeti vesilesiyle hatýrlatýlmaya deðer.

Kâinatýn Geniþlemesi

Kâinatýn geniþlemesi, çaðdaþ bilim tarafýndan yapýlan enmuhteþem keþif hâdisesidir. Bu geniþleme, bugün iyice kabul


245

edilen bir kavram olup, tartýþmalar sadece bunun ne þekildeolduðu konusundadýr.

Genel izâfiyet teorisinden itibaren teklif edilmiþ bulunankâinatýn geniþlemesi meselesinin, galaksi tayflarýnýn incelen-mesinden çýkan fizikî bir temeli de vardýr; galaksilerin tayfý-nýn kýrmýzýya doðru sistematik olarak hareket etmesi, galaksi-lerin birbirinden uzaklaþmasý ile açýklanmak isteniyor. Böyle-ce kâinatýn alaný durmadan büyümekte olup, bizden, uzakla-þýldýðý oranda bu geniþleme önem kazanmaktadýr. Gök cisim-lerinin bu sürekli geniþleme içindeki hareketleri, ýþýk hýzýnýnkesirlerinden, ýþýk hýzýný aþan miktara kadar uzanmaktadýr.

Fâilin Allah olduðu þu Kur’ân âyeti (Zâriyât: 51, 47), bu çað-daþ kavramlarla karþýlaþtýrýlabilir mi?

“Biz göðü saðlamca kurduk ve gerçekten Biz onu geniþlet-mekteyiz.”

Semâ kelimesinin tercümesi olan gökten maksat, kendi-sinden bahsedilen yerküresinin dýþýndaki bütün kâinat deðilmidir?

“Biz onu geniþletiyoruz.” diye çevrilen kýsým metinde, ism-ifailin cem’i þekli olan mûsi’une kelimesidir ki bu da, eþya söz-konusu olduðunda “geniþletmek”, “yaymak, daha geniþ ve da-ha uzak hale getirmek” anlamlarýný ifade eden evsa’a fiilindengelir.

Âyetin bu son kelimesinin mânâsýný iyice kavramaktanâciz olan bazý mütercimler, bence yanlýþ anlamlar veriyorlar:Meselâ R. Blachére “Biz, eli çok açýk olanýz.” diyor. Baþka ba-zý müellifler, anlamýný keþfetmekle birlikte, söylemeye cesa-ret edemiyorlar: M. Hamîdullah Fransýzca Kur’ân mealinde,göðün ve uzayýn geniþlemesinden, bir soru iþaretiyle bitirerekbahsediyor. Nihayet, tefsirlerine, meþrû bilimsel fikirleri alanbazý müellifler de vardýr ki, bizim burada naklettiðimizmânâyý verirler. Meselâ Kahire’deki Ýslâmî Ýþler Yüksek Mec-

Kur ’ân ve Çaðdaþ Bi l im

lisi’nce yayýnlanan Muntahab Tefsirinin açýklamalarý bu ka-bildendir; onlar, en ufak müphemliðe yer býrakmaksýzýn,kâinatýn geniþlemesinden bahsederler.90

E. Uzayýn Fethi

Bu açýdan, Kur’ân’ýn üç âyeti, iyice dikkat çekici nitelikte-dir. Onlardan biri, bu alanda gerçekleþtirilmesi insanlara bý-rakýlan ve onlarýn da gerçekleþtirecekleri hususu, hiç de ka-palý olmayan bir tarzda açýklar. Öbür iki âyette, Allah Mekkemüþriklerine hitap ederek, göðe çýkmalarý halinde ne dereceþaþýracaklarýný bildirirken, onlar üzerinde etkisi olmayacakbir hipoteze iþarette bulunur.

1. Birinci âyet, Rahmân sûresinin 33. âyetidir:

“Ey cinler ve insanlar topluluðu, göklerin ve yerin (bucak-larýndan geçip) öteki bölgelerine girmeye gücünüz yeterse ge-çip gidin. Ancak bir kudretle geçebilirsiniz.”

Burada verilen meâl bazý açýklamalarý gerektirir:

a) Fransýzcadaki “si”91 kelimesi, dilimizde ihtimale baðlýbir þartý ifade ettiði gibi, ayný zamanda, gerçekleþtirilebilir birfaraziyeye (varsayým) veya gerçekleþtirilemeyen bir faraziyeyebaðlý olan bir þartý da ifade eder. Arap dili, þartý, daha açýk birþekilde incelikleriyle belirtmeye elveriþlidir. Ýhtimali bildir-mek için “izâ” gerçekleþtirilebilir bir faraziyeyi anlatmak içinise “in”, gerçekleþtirilemeyecek bir faraziyeyi belirtmek içinise “lev” olmak üzere üç ayrý þart edatý vardýr. Ýncelenen âyet,“in” ile ifade edilen, gerçekleþtirilebilecek bir faraziyenin söz


90 Türkçe meâllerden Prof. Dr. Süleyman Ateþ’in meâlinde, âyete bu þekildemânâ verilmekte ve kâinatýn geniþlemesine dair kýsa bir not konulmaktadýr(Mütercim).

91 Türkçedeki “eðer” kelimesi (Mütercim).

konusu olduðunu göz önünde bulundurur.92 Demek ki Kur’ân,burada müþahhas bir gerçekleþtirmenin, maddeten mümkünolduðunu bildirmektedir. Arapça’daki bu ayýrým, bazýlarýnýnhaksýz olarak, bu âyeti sýrf mistik bir tarzda yorumlamalarýnýkonu dýþý býrakýr.

b) Allah görünmez varlýklara “cinn” ve insanlara “ins” hi-tap etmektedir, yoksa varlýk bakýmýndan mecazî muhatapla-ra deðil.

c) “Geçip öteki bölgelere girmek”, min edatý ile gelen na-faza fiilinin tercümesidir. Bu fiil Kazimirski sözlüðüne göre“geçip girmek”, “bir yandan öte yana geçmek” ve “bir þeyinöbür ucundan çýkmak” (meselâ, bir taraftan girip öbür taraf-tan çýkan ok hakkýnda kullanýlýr) gibi anlamlara gelir. Demekki bu kelime, sözü geçen bölgelere derin bir nüfuzu ve onlarýnöteki ucundan çýkýþý bildirmektedir.

d) Bu teþebbüsü gerçekleþtirecek insanlarýn sahip olacak-larý gücün (sultan), Kâdir-i Mutlak tarafýndan verilen bir güçolduðu anlaþýlýyor.93

Þüphe yoktur ki bu âyet, bir gün insanlarýn gerçekleþtire-cekleri -ve çaðýmýzda, oldukça yersiz bir deyimle- “uzayýn fet-hi” dediðimiz olayýn mümkün olduðuna iþaret etmektedir.Þuna da dikkat etmek gerekir ki Kur’ân metni, yalnýz gökle-


92 Konunun ayrýntýlarýna girilirse, meselenin bu derece kesin olmadýðý anlaþýlýr.Ýzâ edatý, yerine göre bazen muhakkaku’l-vuku, (müteyakkan, gerçekleþecek),bazen mureccahu’l-vuku’ (maznun, gerçekleþme ihtimali fazla) durum içinkullanýlýr; birinci anlamý daha fazladýr. Ýn ise yerine göre meþkuk, müstehil,muhtemel veya zamaný kesin olmamakla birlikte muhakkaku’l-vuku’ durum-lar hakkýnda kullanýlabilir. Zikrolunan bir yakin, zann, þek ve istihâle mânâla-rý, sadece karinelerle anlaþýlýr. Bkz. Abbâs Hasan, en-Nahvu’l-Vâfi, Mýsýr,1968, 3. basým, II, 262 ve IV, 405 (Mütercim).

93 Bu âyetten sonra gelen âyet, Allah’ýn nimetlerini itiraf etmeye davet eder ki,sûrenin tamamýnýn konusu da budur.

rin bölgelerine girmekten deðil, ayný zamanda yerin bölgele-rine nüfuz etmekten, yani yerin derinliklerinin keþfinden debahsetmektedir.

2. Öteki iki âyet Hicr sûresinden (14 ve 15. âyetler) alýn-mýþlardýr. Sûrenin bu kýsmýnýn muhtevasýnýn da gösterdiðiüzere Allah, Mekke müþriklerinden bahsediyor:

“Onlara gökten bir kapý açsak da oraya çýkacak olsalardý:‘Herhalde gözlerimiz döndürüldü, biz büyülenmiþ bir toplulu-ðuz’ derlerdi.”

Bu, insanýn tahayyül edebileceðinden farklý olan, beklen-medik bir manzara karþýsýndaki hayreti ifade eder.

Buradaki þart cümlesi “Lev” edatý ile baþlar ve bu edat, buparçanýn kendilerinden bahsettiði kimseler için, asla gerçek-leþmeyecek olan bir faraziyeyi bildirir.

Þu halde, uzayýn fethi konusunda, Kur’ân’ýn iki âyeti ilekarþý karþýya bulunuyoruz: Bunlardan biri, Allah’ýn insanzekâsýna ve maharetine vereceði güçler sayesinde, günün bi-rinde gerçekleþecek olan hâdiseye, öbürü ise Mekke müþrik-lerinin yaþayýp göremeyecekleri bir duruma -ki gerçekleþme-yecek bir þart hâlinde ifade edilmesi de bundan ileri gelmiþ-tir- iþaret etmektedir. Fakat bu olay, nakledilen birinci âyetinde düþündürdüðü üzere, baþkalarý tarafýndan yaþanacaktýr. Oâyet, uzay yolcularýnca görülecek olan beklenmedik manzarakarþýsýndaki bakýþlarýn altüst olmasý, büyülenmiþ olma izleni-mi... gibi tepkileri tasvir ediyor.

Ýþte insanýn dünya etrafýnda ilk uçuþunu yaptýðý tarih olan1961’den beri, astronotlar bu hârika macerayý böylece yaþadý-lar. Nitekim bilinmektedir ki, dünya atmosferinin ötesindebulunulduðunda gök, dünyadakilere göründüðü gibi, asla açýkmavi surette görünmez. Bize açýk mavi görünmesi, güneþ ýþý-ðýnýn, atmosfer tabakalarý tarafýndan emilmesi (absorbtion)


olaylarýnýn sonucudur. Uzayda, dünya atmosferinin ötesindebulunan bir gözlemci, göðü siyah görürken dünyayý ise -yinedünya atmosferinde ýþýðýn emilmesi olaylarý sebebiyle- ma-vimtrak renkte bir hâle ile çevrelenmiþ görür. Ayný anda -at-mosferi olmayan ay ise- göðün siyah fonu üzerinde kendisinehas renkleri ile gözükür.

Demek ki bu, insan için, kendisine uzayda görünen, tama-men yeni bir manzaradýr. Bu manzaranýn fotoðraflarý, zama-nýmýz insanlarý yönünden artýk alýþýlmýþ þeyler arasýna girmiþbulunuyor.

Burada da, Kur’ân ile çaðdaþ bilgiler karþýlaþtýrýldýðýnda,bu açýklamalarýn, on dört asýr kadar önce yaþamýþ olan bir in-sanýn fikrinden çýkmýþ olmasý düþünülemez.


V. YER

Daha önce incelenen birçok konu gibi, yerle ilgili âyetlerde Kur’ân’ýn her tarafýna serpiþtirilmiþtir. Onlarý sýnýflandýr-mak güçtür; burada yapýlan tasnif de tamamen þahsîdir.

Ýyice açýklamak için, her þeyden önce, baþka konularý daele almakla birlikte, ihtiva ettiði misaller sayesinde, Allah’ýnnimetleri üzerinde düþünmeleri amacýyla, insanlara çaðrýdabulunan genel kapsamlý âyetleri çýkarmak faydalý görünüyor.

Özellikle þu konulardan bahseden, baþka âyet gruplarý iseayrýca ele alýnabilir:

- Suyun deverâný (cycle) ve denizler;

- Yeryüzü þekilleri

- Dünya atmosferi.

A. Genel Kapsamlý Âyetler

Allah’ýn yaratýklarýna baðýþladýðý nimetler üzerinde insan-larý düþünmeye yönelten deliller sunmakla birlikte, bu âyetlerþurada burada, çaðdaþ bilimin verileriyle karþýlaþtýrmaya de-ðer bilgiler ihtiva ederler. Bilimsel açýdan bu âyetlerin önemiayrýca þuradadýr: Onlar bazý tabiat olaylarýyla ilgili olarak,Kur’ân’ýn nüzulü zamanýnda yaþamýþ insanlar arasýnda yayýl-mýþ -bilimin geliþmesinin çok sonra yanlýþlýklarýný ispatlayaca-ðý- anlayýþlardan hiçbirini dile getirmezler.

Bu âyetler bir yandan coðrafî sebeplerle, Kur’ân’ýn birinciderecede hitap ettiði Mekke ve Medine ahalisi, Arap yarýma-dasýndaki bedevîlerin zihniyetlerinin kolayca nüfuz edebile-

ceði fikirleri, öbür yandan da her yerde ve her zaman yaþaya-cak daha kültürlü bir toplumun -düþünmek zahmetine katlan-dýðý takdirde- çýkarabileceði, genel türden bilgileri ifade eder-ler ki, bu da Kur’ân’ýn evrenselliðini gösterir.

Bu âyetlerin Kur’ân’da herhangi bir tasnifi görünmediðin-den, onlarý sûre sýrasýna göre takdim ediyoruz:

“O (Rabb) ki yeri, sizin için döþek, göðü de bina yaptý.Gökten su indirdi, onunla size rýzýk olarak çeþitli ürünler çý-kardý. Öyleyse siz de, (gerçeði) bile bile Allah’a eþler koþma-yýn.” (Bakara: 2, 22).

“Þüphesiz göklerin ve yerin yaratýlýþýnda, gece ve gündü-zün deðiþmesinde, insanlarýn faydasýna olan þeyleri, denizdetaþýyýp giden gemilerde, Allah’ýn gökten su indirip onunla öl-müþ olan yeri (tekrar) dirilterek üzerinde her çeþit canlýyýyaymasýnda rüzgârlarý ve yer ile gök arasýnda emre hazýr bek-leyen bulutlarý evirip çevirmesinde, elbette düþünen kimseleriçin deliller vardýr.” (Bakara: 2, 164).

“O (Allah)’dur ki arzý yaydý, orada sabit (daðlar) ve ýrmak-lar var etti, orada meyvelerin hepsinden iki eþ yarattý. Gece-yi gündüzün üzerine örtüyor. Þüphesiz bunda düþünen kimse-ler için âyetler (deliller) vardýr.” (Ra’d:13, 3).

“Arzý da yaydýk, oraya saðlam (daðlar) attýk ve orada tar-týlý (ölçülü, mütenasip) þeyler bitirdik. Orada sizin için ve(beslediðinizi sandýðýnýz, fakat aslýnda) sizin beslemediðinizkimseler için geçimlikler meydana getirdik. Hiçbir þey yokturki onun hazineleri, Bizim yanýmýzda olmasýn, ama Biz onu,üzerinize bilinen bir miktar ile indiririz.” (Hicr: 15, 19-21).

“(Allah) O’dur ki yeri size beþik yaptý ve onda sizin içinyollar açtý, gökten bir su indirdi. Biz o su ile her çeþit bitki-den çiftler çýkardýk. Yiyin, hayvanlarýnýzý otlatýn. Þüphesizbunda, akýl sahipleri için iþaretler vardýr.” (Tâhâ: 20, 53-54).


“Yahut þu dünyayý durulacak yer yapan, aralarýndan ýrmak-lar çýkaran, orada saðlam (daðlar) yaratan ve iki deniz arasý-na bir engel koyan kimdir? Allah ile beraber baþka bir tanrýmý var? Hayýr, onlarýn (insanlarýn) çoðu bilmiyorlar.” (Neml:

27, 61).

Burada, yerkabuðunun genel stabilitesine iþaret ediliyor.Bilindiði üzere, yerküresinin ilk zamanlarýnda, onun yüzeyde-ki tabakasý soðumasýndan önce, kararsýz (sallantýlý, instable)idi. Bununla beraber, yerkabuðunun stabilitesi mutlak deðil-dir, zira zaman zaman depremlerin meydana geldiði bölgelerde vardýr. Ýki deniz arasýndaki engel ise, ileride görüleceðiüzere, bazý büyük körfezler düzeyinde görülen, ýrmak sularý iledeniz sularýnýn birbirine karýþmamasý olayýna iþaret etmekte-dir.

“Yeryüzünü size boyun eðdiren O (Allah)’dur; haydi onunomuzlarýnda yürüyün ve Allah’ýn rýzkýndan yiyin. (Sonunda)dönüþ O’nadýr.” (Mülk: 67, 15).

“Bundan sonra da yeri yaydý. Ondan, suyunu ve otlaðýnýçýkardý. Daðlarý saðlam ve sâbit kýldý. (Bütün bunlarý) sizin vehayvanlarýnýzýn geçimi için (yaptý).” (Naziât: 79, 30-33).

Birçok âyette suyun önemi ve yerde suyun bulunmasýnýnpratik neticesi, yerin verimliliði gözler önüne serilir. Þüpheyok ki su, çöl ülkelerinde, insanýn yeryüzündeki hayatý içinþart olan bir numaralý elemandýr. Fakat Kur’ân’ýn anlatýþý, bucoðrafî özelliði aþar. Çaðdaþ bilimin en iyi ispatlanmýþ verile-rine göre, su yönünden zengin olmak bakýmýndan, güneþ sis-teminde biricik olan gezegenin (dünyanýn) bu niteliði sýk sýkvurgulanýr. Susuz bir dünya, ay gibi ölü bir yýldýz olurdu.Kur’ân, yerin tabiî olaylarýný anlatýrken, birinci sýrayý suyaverir. Suyun deveraný onda, dikkati çekecek bir doðruluklatasvir olunur.


B. Suyun Deveraný ve Denizler

Ýnsanlarýn hayatýnda suyun önemine iliþkin Kur’ân âyetle-ri, zamanýmýzda arka arkaya okunduðunda, onlarýn hepsininbizce apaçýk fikirler ihtiva ettiði izlenimi uyanýr. Bunun sebebiaçýktýr: Çaðýmýzda biz, tabiatta suyun dolaþýmýnýn ne demekolduðunu, az çok belirgin bir biçimde biliyoruz. Fakat bu ko-nu hakkýnda eski zamanda yaygýn olan çeþitli telâkkileri gözönünde bulundurursak, Kur’ân’da yer alan bilgilerin, efsânevîanlayýþlardan ileri gelen unsurlarý ihtiva etmediðini farkede-riz. Bu anlayýþlar o zaman geçerli idi ve onlarýn geliþmesindegözlemden ziyade, felsefî tasavvurun payý büyük olmuþtu. Ger-çi, ampirik bir tarzda ve sýnýrlý bir ölçüde, topraklarýn sulan-masý iþinde, faydalý pratik bilgiler elde edilebilmiþti, ama bu-na karþýlýk, genel olarak suyun dolaþýmý konusunda, günü-müzde pek makbul olmayacak telâkkilere yer veriliyordu.

Bundan ötürü yeraltý sularýnýn, yaðmur sularýnýn süzülme-sinden ileri geldiðini düþünmek, basit bir iþ sayýlabilir. Fakateski zamanda Ý.Ö. birinci yüzyýlda, Roma’da Vitruve adýný ta-þýyan bir þahsýn, bu fikri savunduðu bir istisnâ olarak nakledi-lir. Ayný þekilde, Kur’ân’ýn vahyedildiði zamaný da içine alanuzun asýrlar boyunca, sularýn düzeni konusunda, insanlar ta-mamen yanlýþ telâkkilere sahip bulunuyorlardý.

Bu meselelerin uzmanlarýndan olan G. Castany ile B.Blavoux, Encyclopedia Universalis’te yazmýþ olduklarý“Hydro-géologie” makalesinde, konunun tarihî yönü hakkýn-da, þu ibretli bilgileri veriyorlar:

Ý.Ö. 7. yýlda Milet’li Thales, kara parçalarýndaki rüzgârla-rýn etkisiyle deniz sularýnýn itildiðini, topraða düþüp yere gir-diðini düþünüyordu. Platon da bu fikirleri paylaþýyordu; suyundenizlere dönüþünün, Tatar denilen bir büyük uçurum saye-


sinde gerçekleþtiði kanaatindeydi. Bu teori Descartes (De-kart) de dahil, 18. yüzyýla kadar sayýsýz taraftar bulacaktýr.Aristo ise, yerdeki su buharýnýn, daðlarýn soðuk oyuklarýndayoðunlaþtýðýný ve böylece kaynaklarý besleyen yeraltý göllerioluþturduðunu tahmin ediyordu. Bu nazariye, 1. asýrda Senè-gue tarafýndan benimseneceði gibi, 1877’ye kadar, O. Vol-ger’in de içlerinde bulunduðu birçok taraftar bulacaktýr. Su-yun dolaþýmý konusunda, ilk vâzýh anlayýþ, 1580’de BernardPalissy tarafýndan, yeniden ortaya konulacaktýr. Bu þahýs da,yeraltý sularýnýn, yaðmur sularýnýn süzülmesinden meydanageldiðini kabul ediyordu. Bu teori 17. asýrda E. Mariotte ve P.Perrault tarafýndan da desteklenecektir.

Hz. Muhammed’in devrinde geçer akçe olan yanlýþtelâkkilerin Kur’ân’da hiçbir etkisine rastlanmaz; konu ile il-gili âyetler þunlardýr:

“Gökten bereketli bir su indirdik,94 onunla bahçeler ve bi-çilecek tane(li ekin)ler bitirdik. Birbirine girmiþ kat kat to-murcuklarý olan yüksek hurma aðaçlarý yetiþtirdik; kullarýmýzarýzýk olmasý için. Ve o su ile ölü bir diyara (tekrar) can verdik.Ýþte (kabirlerden) çýkýþ da böyle olacaktýr.” (Kaf: 50, 9-11).

“Gökten belli miktarda bir su indirdik de onu yerde yer-leþtirdik. Biz onu gidermeye de kâdiriz. Onunla size, içlerindesizin için birçok meyveler bulunan, hurma ve üzüm bahçele-ri yaptýk, onlardan yiyorsunuz.” (Mü’minun: 23, 18-19).

“Rüzgârlarý aþýlayýcý olarak gönderdik de gökten su indir-dik, böylece sizi suladýk. (Yoksa) siz, suyu depo edemezdiniz.”(Hicr: 15, 22).

Son âyet iki þekilde tefsir edilebilir. Birincisi: Aþýlayýcýrüzgârlar, çiçek tozunu nakletmelerinden dolayý bitkilerin


94 Burada nakledilen Kur’ân âyetlerinde, birinci çoðul þahýs zamiri “Biz,” her za-man Allah’a aittir.

tozlaþmasýný saðlarlar.95 Ýkincisi: Burada mecâzî bir ifade söz-konusudur.

Yaðmur vermeyen bulutu, saðnak boþaltýr duruma getirenrüzgârýn rolü, benzetme yoluyla anlatýlmaktadýr.

“Allah’dýr ki gönderdiði rüzgârlar bir bulut kaldýrýrlar, der-ken Biz onu ölü bir ülkeye süreriz, onunla ölümünden sonrayeri (tekrar) diriltiriz. Ýþte (ölülerin) dirilip kalkmasý da böyleolacaktýr.” (Fâtýr: 35, 9).

Dikkati çekeceði üzere, âyetin birinci kýsmýnda üslûp,hikâye üslûbu olup, ara vermeksizin Allah’ýn bir beyaný geti-riliyor. Metinde bu tür ânî deðiþikliklere, Kur’ân’da zaman za-man rastlanýr.

“(Allah) O’dur ki rüzgârlarý, rahmetinin önünde müjdecigönderir. Nihayet onlar aðýr aðýr bulutlarý yüklenince, onuölü bir ülkeye yollarýz. Onunla su indirir ve türlü türlü mey-veler çýkarýrýz. Ýþte ölüleri de (kabirlerinden) böyle çýkaraca-ðýz. Herhalde bundan ibret alýrsýnýz.” (Rum: 30, 57).

“(Allah) O’dur ki, rahmetinin önünde rüzgârlarý müjdecigönderdi. Ve gökten tertemiz bir su indirdik ki, onunla ölübir ülkeyi (tekrar) diriltelim ve onunla, yarattýðýmýz hayvan-


95 Sayýn Süleyman Ateþ’in, Kur’ân-ý Kerim Meâlinden, bu âyet hakkýndaki þuaçýklamasýný iktibas etmenin de yararlý olacaðýna inanýyorum: “Rüzgârlar, subuharýndan meydana gelen bulutlarý birbirine çarpýþtýrýr. Bu çarpýþmadan, bu-lutlarda pozitif-negatif elektron geçiþmesi olur; þimþek meydana gelir.Rüzgârlar bulutlara elektriði; bulutlarý sýkýþtýrarak yere yaðmuru aþýlar. Aynýzamanda rüzgârlar, bitkiler üzerinden eserken, bitkilerin erkek tohumlarýný di-þi tohumlarýnýn üzerine kondurmak suretiyle onlarý aþýlar, bitkilerde döllen-meye yardým eder. Ýþte Kur’ân 14 asýr önce bu tabiat kanununa iþaret etmiþtir.Yine bu âyet gökten inen yaðmur sularýnýn, yerin dibine depo edildiðini, ora-dan çeþmelerden ve kuyulardan çýkarýlarak canlýlarýn sulandýðýný anlatmakta-dýr ki bu da Kur’ân’ýn ayrý bir mucizesidir.”

lardan ve insanlardan birçoðunu sulayalým.” (Furkan: 25, 48-

49).

“... Allah’ýn gökten rýzýk (sebebini) indirip, onunla ölü-münden sonra yeri diriltmesinde, rüzgârlarý yöneltmesinde,aklýný kullanan kimseler için iþaretler vardýr.” (Câsiye: 45, 5).

Bu son âyette, muhtevanýn da gösterdiði üzere, verildiðibildirilen rýzýk, gökten indirilen sudur. Baþka yerde ise, yað-mur düzenini yöneten rüzgârlarýn deðiþmesi üzerinde durulur.

“Gökten bir su indirdi de dereler kendi ölçüsünce (o suile) çaðlayýp aktý. Sel, üste çýkan köpüðü yüklen(ip gö-tür)dü...” (Ra’d: 13, 17).

“De ki: Baksanýza (sabahýn birinde) eðer suyunuz çekilse,size kim bir akarsu getirebilir?” (Mülk: 67, 30).

“Görmedin mi Allah gökten bir su indirdi, onu yerin için-deki kaynaklara geçirdi. Sonra onunla çeþitli renklerde ekinçýkarýyor...” (Zümer: 39, 21).

“Orada hurma ve üzüm bahçeleri yarattýk; içlerinde pýnar-lar fýþkýrttýk.” (Yâsin: 36, 34).

Kaynaklarýn önemi ve onlarýn, kaynaklara yönelen yað-mur sularýyla beslenmeleri, bu son üç ayette vurgulanýyor.Bu mesele münasebetiyle, Aristo’nun telâkkileri gibi, OrtaÇað’a hâkim olan anlayýþlar hatýrlatýlmaya deðer. Onlara gö-re kaynaklar, yeraltý gölleriyle besleniyordu. Milli Kýr, Su veOrman Mühendisliði Okulunda profesör olan M.R. Réme-niéras, Encyclopedia Universalis’teki “Hydrologie” makale-sinde, hidrolojinin belli baþlý aþamalarýný anlatýr ve eski in-sanlarýn, özellikle Orta Doðulularýn sulama alanýndaki üstünçalýþmalarýný bildirir. Onlara ampirizmin hâkim olduðunu, ozamanýn fikirlerinin yanlýþ anlayýþlardan kaynaklandýðýnýkaydeder, ve devamla þöyle der: “Sýrf felsefî telâkkilerin, yer-lerini hidrolojik olaylarýn objektif gözlemine dayanan araþtýr-malara býrakmasý için, Rönesansý (yaklaþýk olarak 1400-1600


yýllarý arasýndaki dönemi) beklemek gerekecektir. Léonardoda Vinci (1452- 1519), Aristo’nun fikirlerine karþý çýkar.Bernard Palissy, Discours admirable de la nature des eaux etfontaines... (Sularýn ve hem tabiî hem de sun’î çeþmelerinmâhiyeti hakkýnda hayranlýk verici nutuk) adlý, Paris’te1570’te yayýnladýðý eserinde, suyun dolaþýmýný, özellikle kay-naklarýn yaðmur sularýyla beslendiðini söyleyerek doðru birþekilde izah eder.”

Yaðmur ve dolu, Nûr sûresinin 43. âyetinin konusunu teþ-kil eder:

“Görmedin mi Allah bulutlarý sürer, sonra onlarýn arasýnýte’lif eder (bulutlarý birbirine geçirerek aralarýndaki boþluklarýdoldurur), sonra onlarý birbiri üstüne yýðar (sýkýþtýrýr), arasýn-dan yaðmurun çýktýðýný görürsün. Yukarýdan, oradaki daðlar(gibi bulut parçalarýndan) bir dolu indirir de onunla dilediðinivurur (ziyana uðratýr), dilediðinden de onu öteye çevirir (onarefâkat eden) þimþeðinin parýltýsý nerdeyse gözleri alýr.”

Gelecek parça (Vakýa sûresi, 56, âyet 68-70), açýklamaya deðer:

“Ýçtiðiniz suyu düþündünüz mü? Siz mi onu buluttan indir-diniz, yoksa indiren Biz miyiz? Dileseydik onu tuzlu yapardýk.Þükretmeniz gerekmez mi?”

Tabiatta tatlý olan bir suyu, Allah’ýn, dilemiþ olsaydý tuzluve acý yapacaðýný bildirmek, Ýlâhî kudreti anlatma tarzlarýn-dan biridir. Ýnsanýn, buluttan yaðmur indiremeyeceðine dairmeydan okuma da, yine ayný mutlak kudreti hatýrlatmanýnbir baþka yoludur. Bunlardan birincisi sýrf bir latife ise, -tek-niðin sun’î olarak yaðmur yaðdýrmaya imkân verdiði çaðdaþdönemde- ikincisi de böyle sayýlmak gerekmez mi? Ýnsanlýðýnyaðmur celbetme imkâný, Kur’ân’ýn bildirdiðine aykýrý olabi-lir mi?

Durum böyle deðildir, zira öyle anlaþýlýyor ki, bu alanda in-sanlýðýn imkânlarýnýn sýnýrlarýný göz önünde tutmak gerekir.


Millî Meteoroloji Kurumunda yüksek mühendis olan M.A.Facy, Encyclopedia Universalis’te yazdýðý “Yaðýþlar” makale-sinde þunlarý yazýyor: “Bir yaðmur bulutu özelliklerini ortayakoymayan, yahut henüz (olgunluk bakýmýndan) uygun bir ge-liþme derecesine varmamýþ olan bir buluttan, hiçbir suretteyaðmur indirilemez.” Þu halde insanýn yapabileceði tek þey,tabiî þartlarý, zaten tamamlanýp gerçekleþmiþ olan yaðmur sü-recini, elveriþli teknik imkânlar sayesinde çabuklaþtýrmaktanibarettir. Eðer durum baþka türlü olsaydý, pratikte kuraklýðýnortadan kalkmýþ olmasý gerekecekti. Bunun böyle olmadýðý dameydandadýr. Güzel havaya ve yaðmura hâkim olmak, yine de,bir hayal olarak kalmakta devam ediyor.

Ýnsan, tabiatta suyun dolaþýmýný saðlayan, yerleþtirilmiþ budeveran nizamýný, kendi keyfine göre durduramaz. Bu deve-ran nizamýný, çaðdaþ hidrolojinin bildirdiklerine göre þu þe-kilde özetleyebiliriz:

Güneþ ýsýsý, açýk denizlerin ve yeryüzünün su ile kaplýveya ýslak olan bütün yüzeylerinin buharlaþmasýna sebepolur. Böylece çýkan su buharý, atmosferde yükselir ve yo-ðunlaþmak suretiyle, orada bulutlarý oluþturur. O zaman buþekilde meydana gelmiþ olan bulutlarý, deðiþik uzaklýklarasevketmek üzere, rüzgârlar iþe müdâhale ederler. Bu bulut-lar bazen yaðmur vermeksizin kaybolurlar; bazen daha bü-yük yoðunlaþmalar meydana getirmek üzere onlarýn kitlele-rinin daha baþka kitlelere katýldýðý görülür; bazen de bulu-tun olgunlaþmasýnýn belirli bir derecesinde yaðmur vermekiçin parçalanýrlar. Yaðmur, -Yerküresinin yüzeyinin %70’ini oluþturan- denizlere ulaþýnca, devre çabucak kapanýptamamlanýr. Karaya düþen yaðmurlar ise, kýsmen bitkilertarafýndan içilir ve onlarýn geliþmesine yardým eder; bitki-ler de, sýra kendilerine gelince, terlemeleri suretiyle, suyunbir kýsmýný atmosfere geri gönderirler. Kalan kýsmý az çoktopraða girer, topraktan da ya su akýntýlarýyla açýk denizle-


re doðru gider, ya da topraðýn altýna sýzarak, kaynaklar ve-ya baþka çýkýþ yollarý ile yeniden yeryüzü þebekesine gerigelir.

Çaðdaþ hidrolojinin bu bilgileri, bu bahiste nakledilenmüteaddit Kur’ân âyetleriyle karþýlaþtýrýlýrsa, ikisi arasýndatam bir uyumun varlýðý görülecektir.

Denizler

Kur’ân genel olarak suyun tabiattaki dolaþýmý konusunda,çaðdaþ bilgilerle karþýlaþtýrma imkâný veren malzeme ihtivaettiði halde, denizler hakkýnda durum böyle deðildir. Deniz-lerle ilgili olan Kur’ân âyetlerinden hiçbiri, kelimenin tamanlamýyla bilimsel verilerle bir karþýlaþtýrma yapmayý düþün-dürmez. Bununla beraber, Kur’ân’ýn denizler hakkýndaki her-hangi bir ifadesinin, indiði devrin inanç, efsâne ve hurâfele-rini yansýtmadýðýný belirtmek de zorunludur.

Denizlerle ve denizcilikle ilgili olan bazý âyetler, her zaman-ki gözlem olaylarýndan çýkan ve Allah’ýn mutlak kudretininiþaretleri olan hususlarý, düþünme konusu olarak göz önünesererler:

“Allah, (...) buyruðuyla denizde akýp gitmesi için gemileriemrinize verdi, ýrmaklarý da emrinize verdi.” (Ýbrahim: 14, 32).

“(Allah) denizi de hizmetinize râm etti ki ondan taptaze etyiyesiniz ve ondan takacaðýnýz (inci, mercan gibi) süsler çýka-rasýnýz. Görüyorsun ki gemiler, (gürültü ile) denizi yara yaraakýp gitmektedir (bütün bunlar) Allah’ýn lütfunu aramanýzve ona þükretmeniz içindir.” (Nahl: 16, 14).

“(Allah) size, bir kýsým iþaretlerini göstersin diye, Allah’ýnnimetiyle gemilerin denizde gittiðini görmedin mi? Þüphesiz


bunda sabreden, þükreden herkes için ibretler vardýr.”(Lokman: 31, 31).

“Denizde koca daðlar gibi akýp giden yüksek gemiler de O(Allah)’ýndýr.” (Rahmân: 55, 24).

“Onlar (insanlar) için bir iþaret de, onlarýn nesillerini do-lu gemilerde taþýmamýz ve kendilerine, onun gibi bindiklerinice þeyleri yaratmamýzdýr. Dilesek onlarý (denizde) boðarýz,ne kendilerine imdad (eden) bulunur, ne de kurtarýlýrlar; an-cak Biz’den bir rahmet ve bir süreye kadar yaþatma vardýr(bundan) dolayý onlarý hayatta býrakýyoruz).” (Yâsin: 36, 41-44).

Bellidir ki burada; daha önce Hz. Nûh’u ve beraberindeolanlarý taþýyan ve onlarýn karaya çýkmalarýný saðlayan gemigibi, insanlarý denizde taþýyan gemi söz konusudur.

Denizle ilgili bir baþka gözlem olayý, ona tahsis edilmiþ bu-lunan bütün Kur’ân âyetlerinden çýkarýlabilir; çünkü bu olayözel bir taraf ortaya koyar: Böylece üç âyet, denizlere dökül-mesi sýrasýnda, büyük nehirlerin gösterdikleri bazý özelliklereiþaret eder.

Denizlerin tuzlu sularý ile büyük nehirlerin tatlý sularýnýnbirbirine karýþmamasý þeklinde çokça rastlanan olgu, pekiyibilinmektedir. Kur’ân bu konuya deðinir. Bir araya gelerekÞattularab denilen 150 kilometre uzunluðunda -tabir câiz ise-bir “deniz” oluþturan Fýrat ve Dicle nehirlerinin aðzýna iþaretettiði zannedilmektedir. Körfezin dibinde, med cezirin etkisi,tatlý suyun, karanýn içinde geri çekilmesi olayýný meydana ge-tirmekte ve memnunluk verici bir sulama saðlamaktadýr.Metni iyice anlamak için, Fransýzca’daki “mer” (deniz keli-mesinin Arapça bahr kelimesinin sadece genel anlamýnýnkarþýlýðý olduðunu, aslýnda bahr kelimesinin “büyük su kitle-si” demek olup, Okyanus için kullanýlabildiði gibi, meselâ


Nil, Dicle ve Fýrat gibi, büyük ýrmaklar hakkýnda da kullaný-labileceðini bilmek gerekir.

Bu olguyu bildiren üç âyetin meâli þöyledir:“O (Allah), iki denizi birbirine salmýþtýr, bu tatlý, susuzlu-

ðu giderici; þu tuzlu ve acýdýr. Ve ikisinin arasýna, birbirinekavuþmalarýna engel olan bir perde koymuþtur (hiç birbirinekavuþmazlar).” (Furkan: 25, 53).

“Ýki deniz bir olmaz: Þu tatlý, susuzluðu keser, içimi (boðaz-dan) kayar; þu da tuzlu, (boðazý) yakar. Hepsinden de taze etyersiniz ve takýndýðýnýz (inci, sedef gibi) süs (eþyasý) çýkarýrsý-nýz.” (Fâtýr: 35, 12).

“Ýki denizi salýverdi, birbirine kavuþuyorlar (temas ediyorlar),aralarýnda bir engel vardýr, birbirine geçip karýþmýyorlar (...) iki-sinden de inci ve mercan çýkar.” (Rahmân: 55, 19-20, 22).

Esas olayý bildirmekten fazla olarak, bu âyetler, hem tatlýhem de tuzlu sulardan çýkarýlacak faydalarý da belirtiyorlar, on-lar da, balýk ve süs eþyasý olarak inci ile mercandýr. Irmakaðýzlarýndaki sularýn denizde karýþmadan durmasý olgusunagelince, bunun Dicle ile Fýrat’a mahsus olmadýðýný da bilmekgerekir, zaten bu iki nehir âyette ismen geçmemekte, sadeceonlara iþaret edildiði düþünülmektedir. Mississipi ve Yang-Çegibi yüksek debili nehirler de ayný özelliði gösterirler: Onla-rýn tatlý suyu ile denizin tuzlu suyunun karýþmasý bazen, denizkýyýsýndan çok içeride meydana gelir.

C. Yeryüzü Þekilleri

Yerin teþekkülü karmaþýktýr. Yer küresinin teþekkülü, gü-nümüzde kabataslak þöyle düþünülüyor: Çok yüksek derece-deki bir sýcaklýðýn hüküm sürdüðü ve özellikle -kayalarýn eri-me halinde olduðu- merkezî bir tabakayý ihtiva eden derin birtabaka ile katý ve soðuk olan yerkabuðundan yani yüzey taba-


kasýndan meydana gelmektedir. Bu tabaka çok incedir. Yerinyarýçapý 6000 kilometreden fazla olduðu halde, bu yüzey taba-kasý, birkaç kilometre ile birkaç on kilometre arasýnda bir ka-lýnlýk teþkil eder. Bu da, yerkabuðunun ortalama olarak, yer-küresinin yarýçapýnýn yüzde biri kadar bile olmadýðý anlamý-na gelir. Jeolojik olaylar, iþte -denilebilirse- bu ince deri üze-rinde meydana gelmiþtir. Bunlarýn temelinde, dað silsileleri-nin esasý olan kývrýlmalar bulunur; daðlarýn oluþumuna jeolo-jide orogenése (dað oluþmasý) denilir. Bu oluþum sürecininbüyük bir önemi vardýr, çünkü bir daðý meydana getirecekolan bir engebeye, yeraltýnda, yerkabuðunun ayný orandakibir gömülmesi tekabül eder ki bu yere çakýlma da, alt tabaka-da, ona bir temel saðlar.

Denizlerin ve karalarýn yerküresinin yüzeyindeki daðýlýmý-nýn tarihi, yakýn zamanlarda elde edilmiþ ve henüz çok eksikdurumda olan bilgilerdendir. Bu eksiklik, en iyi bilinen zamanbakýmýndan en yakýn devreler için bile söz konusudur. Hydros-phére’i (suküreyi) meydana getiren okyanuslarýn ortaya çýkma-sý, muhtemelen yaklaþýk olarak yarým milyar yýl kadar önce ol-muþtur. Baþlangýç döneminin sonunda, muhtemelen bir tek kit-le halinde bulunan karalar, daha sonra ayrýlmýþ olmaldýr. Öteyandan, kýtalar veya kýta parçalarý, okyanus bölgesindeki dað-larýn oluþmasý ile ortaya çýkmýþlardýr. (Meselâ, Kuzey Atlantikkýtasýnýn ve Avrupa’nýn bir kýsmýnýn durumu böyledir).

Çaðdaþ bilgilere göre, yüzeyde kalan kara parçalarýnýn olu-þum tarihine hâkim olan durum, dað silsilelerinin ortaya çýk-masýdýr. Birinci devirden dördüncü devire kadar, karalarýn ge-liþmesi, “orogéniques (dað oluþumu) safhalarý” esasýna göre sý-nýflanýr. Orogéniques safhalar da, ayný adý taþýyan devrelere(cycles) ayrýlýr, her dað engebesinin oluþmasýnýn, karalarla de-nizler arasýndaki denge yönünden etkileri vardýr. Bu (denge),


263

baþkalarýný çýkarmak üzere, su yüzündeki karalarýn bazý kýsým-larýný yok etmiþ ve yüz milyonlarca yýldan beri, kara ve denizalanlarýný yeniden düzenlemiþtir. Kara parçalarý, þimdiki du-rumda yer küresinin, sadece onda üçünü meydana getirir.

Geçen yüz milyonlarca yýl süresince gerçekleþmiþ olan de-ðiþiklikler, çok eksik olarak özetlenebilir.

Yeryüzü engebeleri konusunda tabir câiz ise Kur’ân, yalnýzdaðlarýn oluþumundan bahseder. Gerçekten yerin oluþmasýile ilgi kurarak, Allah’ýn insanlara karþý inayetini ifade edenâyetler hakkýnda, þu anda bizim konumuz bakýmýndan deni-lebilecek çok az þey vardýr:

“Allah, yeri sizin için bir sergi yapmýþtýr, onun geniþ yol-larýnda gezip dolaþasýnýz diye.” (Nûh: 71, 19-20).

“Yeri Biz döþedik, (Biz) ne güzel döþeyiciyiz.” (Zâriyat: 51, 48).

Açýlýp yayýlan sergi, üzerinde yaþama imkâný bulduðumuz,katýlaþtýrýlmýþ bir kabuk olan yerkabuðudur. Yer küresinin alttabakalarý ise çok sýcak ve akýþkan olup, hayatýn hiçbir çeþi-di için elveriþli deðildir.

Kur’ân’ýn, daðlarla ilgili ifadeleri ve onlarýn birtakým kýv-rýlma hâdiselerinin sonucunda, sâbit bir þekilde yerlerineoturduklarýna iþaret eden âyetler çok önemlidir.

“Bakmýyorlar mý (...) daðlara, yere nasýl dikildi? Ve yere,nasýl yayýlýp döþendi?” (Gâþiye: 88, 19-20).

Yeraltýndaki kök fikri, burada metinden açýkça ortayaçýkýyor.

Gelecek âyetler ise, ayný fikri baþka yönleriyle de belirtirler:

“Yeri, bir yatak (gibi) yapmadýk mý? Daðlarý da kazýklar(gibi) yapmadýk mý?” (Nebe: 78, 6-7).

Burada iþaret olunan kazýklar (veted’in çoðulu evtâd) ça-dýrý yere tesbit etmek için kullanýlan kazýklardýr.


Çaðdaþ jeologlar, yer kývrýlmalarýnýn, bir kilometreye hat-ta onlarca kilometrelere varan deðiþik boyutlarda olan enge-beler halinde yerleþmiþ olduklarýný bildirirler. Yerkabuðununsaðlamlýðý da, bu kývrýlma olayýndan ileri gelir.

Keza, Kur’ân’ýn bazý parçalarýnda, daðlar hakkýnda þu fi-kirleri görmek de dikkati çekmektedir:

“Daðlarý da (Allah) sapasaðlam çaktý.” (Naziât: 79, 32).

“(...) Sizi sarsmasýn diye yere de saðlam ve sâbit daðlar at-tý.” (Lokman: 31, 10).

Ayný cümle Nahl sûresi, âyet 15’de de tekrarlanýr. Yineayný kavram, az farklý bir biçimde Enbiya sûresi, âyet 31’de deanlatýlýr.

“Yer onlarý sarsmasýn diye onun üstünde saðlam ve sâbit(daðlar) yarattýk.”

Bu âyetler daðlarýn, istikrarý (stabilité) saðlayabilecek tarz-da yerleþtirildiklerini ifade etmekte olup, jeolojinin bildirdik-leriyle tam bir uyum ortaya koymaktadýrlar.

D. Dünya Atmosferi

Özellikle göðün bazý durumlarýný bildiren ve geçen bölüm-de incelenen konulardan baþka, Kur’ân, atmosferde meydanagelen bazý olaylarla ilgili olan pasajlar da ihtiva eder. Bunla-rýn çaðdaþ bilimle karþýlaþtýrýlmasý hakkýnda, baþka yerlerdeolduðu gibi bu hususta da, sadece þunu kaydetmekle yetine-lim: Bahsedilen olaylarla, bugün sahip olduðumuz bilimsel ve-riler arasýnda, hiçbir surette zýtlýk yoktur.

Yükseklik

Doðrusunu söylemek gerekirse, yükseðe çýkýldýðý nisbette git-tikçe artan bir sýkýntý duyulmasý, artýk iyice bilinen sýradan birbilgidir. Bu durum En’am sûresinin 125. âyetinde anlatýlýyor:


“Allah kimi doðru yola iletmek isterse, onun göðsünüÝslâm’a açar; kimi de saptýrmak isterse onun göðsünü, (o kim-se) göðe çýkýyormuþ gibi dar ve týkanýk yapar.”

Hz. Muhammed’in (s.a.s.) yaþadýðý çaðdaki Araplarýn,yükselme halindeki sýkýntý fikrini bilmediklerini öne sürenlerolmuþtur. Fakat durumun böyle olmadýðý düþünülebilir: Arapyarýmadasýnda 3500 metreyi aþan zirvelerin bulunmasý, yük-selmenin doðurduðu, nefes alma güçlüðünün bilinmediði þek-lindeki iddianýn, pek makul olmadýðýný gösterir.96 Hattâ bazýtefsirciler, bu âyette, insanlarýn uzaya gideceklerinin bildiril-diðini görmek istemiþlerdir. Bu iddianýn hiç deðilse bu pasajiçin, kesinlikle doðru olmadýðý söylenebilir.

Atmosferdeki Elektriklenme

Atmosferdeki elektriklenme ve onun sonuçlarý olan yýldý-rým ve doludan þöyle bahsedilir:

“Korku ve ümide düþürmek için size þimþeði gösteren, yað-murla yüklü aðýr bulutlarý meydana getiren O’dur. O’nu, gökgürlemesi hamd ile melekler de kendisinden çekindiklerin-den tesbih ederler. Onlar, Allah katýnda çekiþirken, O yýldý-rýmlarý gönderir de onlarla dilediðini çarpar. (Zira) O muaz-zam kuvvet sahibidir.” (Rad: 13,12-13).

(Bu âyet bu bölümde daha önce nakledilmiþti):

“Görmedin mi Allah bulutlarý sürer, sonra onlarýn arasýnýte’lif eder (bulutlarý birbirine geçirerek aralarýndaki boþlukla-rý doldurur), sonra onlarý birbiri üstüne yýðar (sýkýþtýrýr), ara-sýndan yaðmurun çýktýðýný görürsün. Yukarýdan, oradaki dað-lar (gibi bulut parçalarýndan) bir dolu indirir de onunla dile-diðini vurur (ziyana uðratýr), dilediðinden de onu öteye çevi-


96 Hz. Muhammed’in zamanýnda meskûn olan Yemen’in merkezi San’a þehri,2400 metre kadar bir yükseklikte kurulmuþtur.

rir (ona refakat eden) þimþeðinin parýltýsý, nerdeyse gözlerialýr.” (Nûr: 24, 43).

Bu iki âyette, aðýr yaðmur veya dolu bulutlarýnýn oluþmasýile þimþeðin oluþmasý arasýndaki karþýlýklý baðýntýnýn(corrélation) açýkça belirtildiðini görüyoruz bunlardan birin-cisi, nimeti temsil ettiðinden arzulanan bir þeydir; ikincisinininiþi ise Kâdir-i Mutlak’ýn emrine boyun eðdiðinden korkukonusudur. Ýki olay arasýndaki baðýntý, atmosfer elektriklen-mesi hakkýnda günümüzdeki bilgilere uygundur.

GölgeGölgenin ve onun yer deðiþtirmesinin, zamanýmýza göre

sýradan sayýlabilecek izahý þöyle düþündürme konusu yapýlýr:“Allah, yarattýklarýndan sizin için gölgeler yaptý.” (Nahl:

16, 81).

“Allah’ýn yarattýðý þeylere bakmýyorlar mý? Gölgeleri (na-sýl) saðdan, soldan sürünerek Allah’a tevazu içinde secde ede-rek döner? (Her þeyin gölgesi yerde uzanýp kýsalarak hep Al-lah’a secde etmektedir).” (Nahl: 16, 48).

“Rabb’inin gölgeyi nasýl uzattýðýný görmedin mi? Rabb’indileseydi onu durgun yapardý. Sonra nasýl güneþi ona delilkýldýk (Gölgenin görünmesini, ýþýða baðlý kýldýk)? Sonra (gü-neþ yükseldikçe) onu (kolayca) yavaþ yavaþ çekip aldýk.”(Furkan: 25, 45-46).

Gölgesi de dâhil olmak üzere yaratýlan her þeyin, Allah’ýnönünde tevazu içinde bulunduðuna ve gölgeyi dilediði þekil-de çekip almasýnda da olduðu üzere, Allah’ýn kudretinin te-zahürlerine ait olan kýsým dýþýnda, Kur’ân metni, gölgenin gü-neþ ile olan iliþkilerine iþaret etmektedir. Bu konuda þunu ha-týrlatmak gerekir ki, Hz. Muhammed’in zamanýnda, gölgeninyer deðiþtirmesinin, güneþin doðudan batýya hareketinin sonu-cu olduðuna inanýlýyordu. Güneþin doðuþuyla batýþý arasýnda-


ki zamaný ölçmek için de, bundan dolayý güneþ saati kullanýlý-yordu. Burada Kur’ân, vahyedildiði çaðýn geçerli izahýný an-maksýzýn, gölge olayýndan bahsediyor. Bu izah Hz. Muham-med’in devrini izleyen birçok yüzyýl boyunca da, insanlar ta-rafýndan çok tatmin edici bulunabilirdi. Fakat iþin sonunda,onun yanlýþ olduðu söylenecekti. Bundan ötürü Kur’ân, sade-ce gölge bakýmýndan güneþin oynadýðý “delil”lik (indicateur:göstericilik, gösterge) rolünden bahsetmektedir. Burada,Kur’ân’ýn gölgeyi anlatýþý ile çaðdaþ dönemde gölge olayý hak-kýnda bilinen hususlar arasýnda hiçbir uyuþmazlýðýn bulunma-dýðý görülüyor.


VI. BÝTKÝLER VE HAYVANLAR ÂLEMÝ

Bu bölümde hayatýn kaynaðýndan, bitkiler âleminin bazýyönlerinden bahseden birçok âyetlerle, genel olarak veya özelbir münasebetle hayvanlar âlemini ilgilendiren konular hak-kýndaki müteaddit âyetler toplanmýþtýr. Kur’ân’ýn her tarafý-na serpiþtirilmiþ âyetlerin, uygun bir sýnýflama halinde biraraya getirilmesi, bütün bu konular hakkýnda, Kur’ân’da bu-lunan bilgiler hususunda toplu bir fikir verebilir.

Gelecek bölümün konularý için olduðu gibi, bu bölümünkonularý için de, -kelime ve terimlere baðlý olan bazý güçlük-ler sebebiyle- Kur’ân metninin incelenmesi, bazý durumlardason derece nezaket arzeder. Bu güçlüklerin aþýlabilmesi içintek þart, ele alýnan konuya iliþkin bilimsel verileri gözönündebulundurmaktýr. Özellikle bitkiler, hayvanlar ve insan gibicanlý varlýklarla ilgili hususlar böyledir. Zira bu alanlara aitolan bazý Kur’ân ifadelerine bir anlam verebilmek için, onla-rý bilimin öðrettikleriyle karþýlaþtýrmanýn zorunlu olduðu or-taya çýkmýþtýr.

Durum böyle olunca, sosyal bilimler uzmanlarýnca yapýl-mýþ olan Kur’ân meâllerinde, bu alana giren birçok pasajýntercümesinin, bir tabiat bilimleri uzmaný tarafýndan yanlýþ sa-yýlmasý, herhalde normal karþýlanýr. Metnin anlaþýlmasý içinvazgeçilmez bir unsur olan bilimsel imkânlara, müelliflerininsahip olmadýðý hususlarda, tefsirler de ayný durumdadýrlar.

A. Hayatýn KaynaðýÝster bizzat kendisi için olsun, ister kendisini çevreleyen

öteki canlý varlýklar için olsun bu soru, insaný her zaman meþ-

gul etmiþtir. Konu, burada genel bir bakýþ açýsýndan incelene-cektir. Yeryüzüne geliþi ve üremesi, çok önemli mütâlâalarakonu teþkil eden insanýn durumu ise, gelecek bölümde elealýnacaktýr.

Hayatýn kaynaðýna çok genel bir plânda bakan Kur’ân,onu son derece özlü bir ifade ile bir tek âyette bildirir. Dahaönce zikredilip açýklandýðý üzere bu âyet, ayný zamandakâinatýn oluþumu ile de ilgilidir.

“Ýnkâr edenler görmediler mi ki göklerle yer bitiþik idi, Bizonlarý ayýrdýk ve her canlý þeyi sudan meydana getirdik? Hâlâinanmýyorlar mý?” (Enbiyâ: 21, 30).

Burada menþe’ kavramýna yer verildiðinde þüphe yoktur.Bu cümleden, her canlý varlýðýn temel maddesi itibariyle, suile yapýldýðý mânâsý çýktýðý kadar, her canlý varlýðýn kaynaðýn-da suyun bulunduðu mânâsý da çýkabilir. M-kün olan her ikianlam da, bilimsel verilere tam tamýna uygundur. Hayat sudankaynaklandýðý gibi, canlý her hücrenin temel unsuru da sudur.Susuz hiçbir hayat mümkün deðildir. Herhangi bir gezegendehayatýn mümkün olup olmadýðý mý görüþülüyor, hemen soru-lan sual þudur: Bu gezegen, bunun için yeterli miktarda su ih-tiva ediyor mu?

Çaðdaþ bilgiler, en eski canlý varlýklarýn, bitkiler âlemineait olmasý gerektiðini düþünmeye imkân verirler: Precam-briénne dönemine ait, yani bilinen en eski topraklarda, suyosunlarý bulunmuþtur. Hayvanlar âleminin öðeleri, birazsonra zuhur etmiþ olmalýdýr: Demek ki onlar denizlerden gel-miþtir.

Burada “eau = su” diye tercüme edilen kelime, Kur’ânmetninde mâ’ kelimesidir. Mâ’ hem gökten gelen su, hem de-nizlerin suyu, hem de herhangi bir sývýyý belirtir. Birinci an-lamda su, her bitkinin yaþamasý için zarurî bir unsurdur.


“(...) (Allah O’dur ki) gökten bir su indirdi. Biz o su ileher çeþit bitkiden çiftler çýkardýk.” (Tâhâ: 20, 53).

Bitkilerde çiftler olmasý kavramý ilk defa nakledilmekteolup, bu konuya tekrar dönülecektir.

Ýkinci anlamda, yani mâ’nýn baþka bir sarahat olmaksýzýn,“sývý” mânâsýný taþýmasýna gelince: Mâ’ kelimesi, her canlý-nýn meydana gelmesinin temelinde ne bulunduðunu belirt-mek için nekre olarak kullanýr.

“Allah her canlýyý bir sudan yarattý.” (Nûr: 24, 45). Ýleridegörüleceði üzere bu kelime, ayný zamanda sývý olan nutfe içinde uygundur.97

Böylece, ister genel olarak hayatýn kaynaðý olan ve yerdebitkileri meydana getiren unsur sözkonusu olsun, ister canlýtohum sözkonusu olsun, hayatýn kaynaðý hakkýndaki bütünKur’ân ifadeleri, çaðdaþ bilimin verilerine tam tamýna uygun-dur. Hayatýn kaynaðý konusunda, indiði dönemde bol bol bu-lunan efsânelerden hiçbirine, Kur’ân metninde yer yoktur.

B. Bitkiler Âlemi

Bitkileri yetiþtiren yaðmurun faydalý niteliði hakkýndailâhî ihsanýn hatýrlatýldýðý birçok Kur’ân metninin hepsiniburada zikretmek mümkün deðildir. Bu konuda, yalnýz þu üçâyeti seçelim:

“O (Allah) dur ki, sizin için gökten bir su indirdi, içeceði-niz ondandýr ve hayvanlarý otlattýðýnýz aðaçlar (bitkiler), on-dan (sulanýp filizlenmekte)dir. Onunla size ekinler, zeytin vehurma aðaçlarý, üzümler ve her çeþit ürünü yetiþtirir.” (Nahl: 16,

10-11).


97 Üremeye ayrýlan bezler tarafýndan salgýlandýðýndan nutfe, erkek eþeylik hüc-resi (spermatozoide) ihtiva eder.

“Allah’dýr ki size gökten su indirdi. Onunla her çeþit bit-kiyi çýkardýk, o bitkiden bir yeþillik çýkardýk, ondan da birbi-ri üzerine binmiþ taneler; hurmanýn tomurcuðundan sarkansalkýmlar; üzüm baðlarý; zeytin ve nar (bahçeleri) çýkarýyoruz.(Bunlarýn) kimi birbirine benzer, kimi benzemez. Her birininmeyvesine bakýn; meyve verirken ve olgunlaþtýðý zaman.Þüphesiz bu size gösterilenlerde, inananlar için elbette çokibretler vardýr.” (En’âm: 6, 99).

“Gökten bereketli bir su indirdik, onunla bahçeler ve bi-çilecek tane(li ekin)ler bitirdik. Birbirine girmiþ kat kat to-murcuklarý olan yüksek hurma aðaçlarý yetiþtirdik; kullarýmý-za rýzýk olmasý için. Ve o su ile ölü bir diyara (tekrar) can ver-dik. Ýþte kabirlerden çýkýþ da böyle olacaktýr.” (Kaf: 50, 9-11).

Kur’ân, genel türden olan bu kavramlara çok sýnýrlý taraflar-la ilgili olan baþka bilgiler de ilâve eder.

Bitkiler Âleminde Hüküm Süren Denge“Arzý da yaydýk (...) ve orada her þeyi bir ölçüye göre bitir-

dik.” (Hicr: 15, 19).

Gýdalarýn Farklýlaþmasý“Arzda birbirine komþu toprak parçalarý, üzüm baðlarý,

ekinler, çatallý ve çatalsýz hurmalýklar vardýr; bunlarýn hepsibir su ile sulanýr, ama ürünlerinde bunlarý, birbirinden üstünyapýyoruz. Þüphesiz bunda, aklýný kullanan kimseler için iþa-retler vardýr.” (Ra’d: 13, 4).

Kullanýlan terimlerin yalýnlýðý ve özlülüðünü, keza temelgerçeklerden ziyade, devrin inançlarýný ifade edebilecekinançlarýn hiçbir surette yer almadýðýný gözlerin önüne ser-mek bakýmýndan, bu âyetlerin varlýðýný belirtmek, ilgi çekici-dir. Fakat bilhassa dikkati çeken, Kur’ân’ýn bitkiler âleminde-ki üremeye iliþkin ifadelerdir.


Bitkilerin ÜremesiHatýrlatmak yerinde olur ki, bitkiler âleminde üreme eþey-

li ve eþeysiz olarak iki tarzda gerçekleþir. Doðrusunu söylemekgerekirse, üreme denilmeye lâyýk olan, bunlardan sadece eþey-li olanýdýr, çünkü eþeyli üreme, bir ferdin, varlýðýna sebep ol-duðu ve kendisine tam anlamýyla benzeyen yeni bir ferdin or-taya çýkmasý amacýyla gerçekleþen biyolojik bir süreç belirtir.

Eþeysiz üreme, basit bir çoðalmadýr, zira organizmanýn bö-lünmesinden ileri gelir. Bitkiden ayrýlan organizma, kendisi-ni, kendisinden çýktýðý bitkiye benzer duruma getiren bir ge-liþme elde eder: Guiliermond ve Mangenot bunu “büyümeninözel bir durumu” sayarlar. Onun çok basit bir örneði, çelikle-mede görülür: Bitkiden kesilen bir dal, elveriþli bir biçimdesulanmýþ topraða yerleþtirilince, yeni köklerin geliþmesiyle,yeniden biter (régéneration). Kimi bitkilerin, bu iþe has or-ganlarý vardýr, kimisi tabir caiz ise eþeyli üreme sürecinin so-nucu olan tohumlar gibi davranan birtakým sporlar çýkarýrlar.

Bitkilerin eþeyli üremesi, erkek elemanlarla diþi elemanla-rýn çiftleþmesiyle olur. Bu elemanlar, ya ayný bitki üzerindebir arada bulunan, ya da ayrý ayrý bitkilerde yer alan üremeorganlarýyla ilgilidir. Kur’ân’da yalnýz bu tür üreme, yanieþeyli üreme ele alýnýr:

“(Allah O’dur ki)... Gökten bir su indirdi. Onunla (top-raktan) her çeþit bitkiden çift elemanlar çýkardýk.” (Tâhâ:

20, 53).

Meâldeki “çift elemanlar”, zevc (çoðulu ezvâc) kelimesi-nin tercümesidir. Bu kelimenin asýl anlamý, “bir baþkasýnýneþi” demek olup, karý koca hakkýnda veya ayakkabý hakkýndada kullanýlýr.

“(.....) Yer’i de kurumuþ, ölmüþ görürsün. Fakat Biz onunüzerine (gökten) suyu indirdiðimiz zaman titreþir, kabarýr veher güzel (bitkisel) çift elemaný bitirir.” (Hac: 22, 5).


“... Yerde her güzel (bitkisel) çift elemaný bitirdik.”(Lokman: 31, 10).

“... Ve O (Allah), orada (yerde) meyvelerin hepsinden ikieþ yaratmýþtýr.” (Ra’d: 13, 3).

Bilindiði üzere meyve, çok geliþmiþ ve çok karmaþýk (comp-lexe) bir organizasyona sahip bulunan, yüksek yapýlý bitkilerinüreme sürecinin son noktasýdýr. Meyveden önceki safha, erkek(étamines) ve diþi (ovules) organlarýyla çiçek safhasýdýr. Diþiorganlar, çiçek tozu ile döllenme sonucunda olgunlaþmalarýn-dan sonra, tohumlarý açýða çýkaran meyveleri verirler. Demekki her meyve, erkek ve diþi organlarýn varlýðýný gerektirir. ÝþteKur’ân âyetinin anlatmak istediði de budur.98

Bununla beraber dikkat etmek gerekir ki, bazý türlerdemeyveler, döllenmemiþ çiçeklerden meydana gelebilir (parte-nokarpik meyveler); nitekim muz, kivi, ananas, incir, porta-kal ve üzüm türleri böyledir. Bununla beraber, meyvelerieþeyli bitkilerinkinden daha az deðildir.

Üremenin tamamlanmasý, bazen sert ve odunlaþmýþ bir þe-kilde olabilen tohum kabuðunun açýlmasýndan sonra, tohu-mun çimlenme süreci ile gerçekleþir. Bu açýlma, yavaþlatýlmýþbir hayat sürdüren bitkinin, yani tohumun, -kendi kendisinigeliþtirmek ve yeni bir bitki ferdi meydana getirmek için- ge-rekli olan besinleri topraktan alýp çýkaracak olan köklerinçýkmasýna imkân verir.

Kur’ân’ýn bir âyeti bu çimlenmeye iþaret eder:


98 Merhum H. B. Çantay, âyetin buraya alýnan kýsmýnýn meâlini verirken, ora-daki fihâ’da geçen zamiri Semerâta (meyvelere) aid sayarak “meyvelerin hep-sinden, yine kendilerinin içinde ikiþer çift yaratmýþtýr” demektedir. MerhumM. H. Yazýr da âyetin tefsirinde, onun mânâsýnýn ancak bilimsel geliþme so-nucunda iyice anlaþýldýðýný, “meyvelerde... zevc ve zevce izdivacý bulunduðu-na umumiyetle hükmedemeyen” müfessirlerin, “izahlarýnýn ibhamdan hâli”olmadýðýný belirtir (Mütercim).

“Muhakkak ki tâneleri ve çekirdekleri yarýp çatlatan Al-lah’týr.” (En’âm: 6, 95).

Bitkiler âleminde bu çift elemanlarýn bulunduðunu sýk sýktekrarlayan Kur’ân, bu çift kavramýný, sýnýrlarý belirtilmemiþolarak, çok genel bir çerçeveye de yerleþtirir:

“Ne yücedir O (Allah) ki, topraðýn bitirdiklerinden, ken-dilerinden (insanlardan) ve daha bilmedikleri nice þeylerdenolan bütün çiftleri O yaratmýþtýr.” (Yâsin: 36, 36).

Hz. Muhammed’in çaðýnda insanlarýn bilemedikleri bu“nice þeylerin” nelere delâlet edebileceði hakkýnda, birçok hi-potez öne sürülebilir. Nitekim günümüzde, gerek canlý âlem-de gerek cansýz âlemde, bir yandan son derece büyük, öbüryandan son derece küçük sistemlerde, ikili yapýlarýn (structu-res) veya ikili fonksiyonlarýn farkýna varýlmýþtýr. Fakat esasolan, açýkça ifade edilmiþ kavramlarý ortaya çýkarmak ve gü-nümüz bilimi ile hiçbir uyuþmazlýðýn bulunmadýðýný, bir defadaha görmüþ olmaktýr.

C. Hayvanlar Âlemi

Hayvanlar âlemine ait birçok meseleye Kur’ân’da dikkat çe-kilmiþ olup bunlar, çaðdaþ bilimsel verilerle bir karþýlaþtýrmayapmayý gerektirirler. Fakat burada da, þimdi nakledeceðimiztürden bir pasaj almadýðýmýz takdirde, bu konuda Kur’ân’ýn ih-tiva ettiði hususlarýn çok eksik bir görünümü verilmiþ olurdu.Pasajda, insanlarý, kendilerine verilen ilâhî nimetleri düþün-dürmek gayesiyle, hayvanlar âleminin bazý unsurlarýnýn yaratý-lýþý konu edinilmektedir. Bu parça özellikle, Kur’ân’ýn, yaratýk-larýn insanlarýn ihtiyaçlarýna nasýl tam bir âhenk içinde uydu-ðunu ele alýþ tarzýna bir örnek vermek amacýyla zikredilmekte-dir. Burada özellikle kýrsal kesimde yaþayan insanlarýn ihtiyaç-larýna, yaratýlýþýn nasýl uyum saðladýðý bildirilir, çünkü metin,baþka türlü bir inceleme malzemesi vermemektedir.


“(Allah) hayvanlarý da sizin için yarattý. Onlarda siziniçin ýsýnma(nýzý saðlayan þeyler) ve daha birçok yararlar var-dýr. Ve onlardan kimisini de yersiniz. Ve akþamleyin meradangetirdiðiniz, sabahleyin meraya götürdüðünüz zaman onlar-dan zevk alýrsýnýz. Aðýrlýklarýnýzý öyle (uzak) þehirlere taþýrlarki (onlar olmasa) siz canlarýnýzýn yarýsý tükenmeden oraya va-ramazdýnýz. Doðrusu Rabb’iniz çok þefkatli, çok merhametli-dir. Binmeniz için ve süs için atlarý, katýrlarý ve merkepleri(yarattý) ve daha sizin bilmediðiniz nice þeyler yaratmakta-dýr.” (Nahl: 16, 5-8).

Bu genel türden düþündürücü hususlarýn yaný sýra Kur’ân,çok çeþitli konular hakkýnda da bazý bilgiler verir:

- Hayvanlarýn üremesi;- Hayvanlarda da toplumlarýn bulunduðunu bildirme;- Bal arýsý, örümcek ve kuþlar hakkýnda düþündürücü hu-

suslar;- Canlýlarda sütün meydana gelmesi hakkýnda bilgi.

1. Hayvanlarýn ÜremesiHayvanlarýn üremesinden Necm sûresinin 45 ve 46. âyet-

lerinde bahsedilir: “(Allah) iki eþi, erkek ve diþiyi yarattý; atýl-dýðý zaman, nutfeden.”

“Ýki eþ” (zevceyn) kelimesi, bitkilerin üremesiyle ilgiliolan âyetlerde karþýlaþýlan tabirin aynýsýdýr. Yalnýz buradacinsler belirtilmiþtir. Asýl dikkati çeken taraf, üreme için þartolan az miktardaki sývýnýn (nutfenin) belirlenmesinden ilerigelir. Ýnsan spermi hakkýnda da yine bu nutfe kelimesi kulla-nýlmakta olup, bu mülâhazanýn faydasý konusundaki bir açýk-lama, gelecek bölümde yer alacaktýr.

2. Hayvan Toplumlarýnýn Bulunmasý“Yeryüzünde yürüyen hiçbir hayvan ve iki kanadýyla uçan

hiçbir kuþ yoktur ki (onlar da) sizin gibi birer ümmet olmasýn-


lar. Biz Kitapta hiçbir þeyi eksik býrakmamýþýzdýr. Sonra (on-lar), Rabb’lerinin huzuruna toplanacaklardýr.” (En’âm: 6, 38).

Bu âyetin bazý noktalarý açýklanmaya muhtaçtýr. Her þey-den önce, ölümlerinden sonra hayvanlarýn akýbetlerinin neolacaðý, bir anlamda bildiriliyor gibidir: Anlaþýlan bu konudaÝslâm’da herhangi bir inanç esasý yoktur. Ýkinci olarak bura-da ele alýndýðý anlaþýlan genel ilâhî takdir sözkonusudur.99

Ýlâhî takdir mutlak olarak anlaþýlabileceði gibi, belirli birdavranýþ tarzýný gerektiren, iþleyen bünyelere ve organizas-yonlara göre sýnýrlý olan, nisbî bir takdir olarak da anlaþýlabi-lir. Yani hayvan, özel bir þartlanmaya göre, çeþitli dýþ itmele-re (ilcâlara) karþý bir davranýþ gösterir.

R. Blachère’e göre Râzî gibi eski bir müfessir, bu âyetin,“hayvanlarýn, kendileri vasýtasýyla Allah’a hamdettikleri fýtrîdavranýþlarýný” bildirdiðini söylüyordu.

Si Boubakeur Hamza, Kur’ân meâlindeki açýklamalarýndabu âyet hakkýnda þunlarý yazýyor: “Ýlâhî hikmet gereði, bütünvarlýklarý, üremeleri ve toplum halinde organize olmalarý içinbir araya gelmeye sevkeden içgüdü vardýr. Toplumun varlýðý-ný sürdürebilmesi için, her ferdin yaptýðý çalýþmanýn, bütüngruba yararlý olmasý gerekir.”

Hayvanlarýn davranýþlarý, son on yýllarda titizlikle ve dik-katle incelenmiþ ve gerçek hayvan toplumlarýnýn bulunduðusonucuna varýlmýþtýr. Gerçi ortaklaþa çalýþmanýn sonuçlarýnýincelemek, organize bir topluluðun varlýðýnýn þart olduðu fik-rini öteden beri kabul ettirmiþti. Fakat bazý hayvan türlerin-deki bu tip organizasyonlara hâkim olan mekanizmalar, an-cak çok yakýn bir zamanda keþfedilebilmiþtir. En iyi incele-nen ve en çok bilinen durum, itirazsýz olarak bal arýlarýnýndurumu olup, Von Frisch ismi, onlarýn davranýþlarýna sýký bir


99 Bu kitabýn üçüncü kýsmýnýn giriþinde, insan yönünden, kaderin nasýl anlaþýl-masý gerektiði konusuna deðinilmiþti.

þekilde baðlý bulunmaktadýr. Bu konudaki çalýþmalarýndanötürü Von Frisch, Lorenz ve Tinbergen 1973 yýlýnda Nobelödülü almýþlardýr.

3. Bal Arýsý, Örümcek, Kuþlarla Ýlgili BilgilerSinir sistemi uzmanlarý, canlýlarýn davranýþlarýný yöneten

hârika organizasyonun çarpýcý örneklerini vermek istediklerin-de, herhâlde en çok anýlan hayvanlar bal arýlarý, örümcekler ve(özellikle göçmen olan) kuþlar olmaktadýr. Her hâlükârda, buüç grubun, üstün bir organizasyonun en güzel örneklerini teþ-kil ettikleri kolayca söylenebilir.

Kur’ân metninin, hayvanlar âleminden bu örnek üç grubuzikretmesi, burada anýlan hayvanlardan her birinin, bilimselyönden müstesnâ bir karakter arzetmelerinden ileri gelmekte-dir.

Bal ArýsýBal arýsý Kur’ân’da çok uzun bir açýklamaya konu teþkil et-

miþtir:“Rabb’in bal arýsýna þöyle vahyetti: ‘Daðlardan, aðaçlar-

dan ve (insanlarýn) senin için kurduklarý çardaklardan ev-ler edin! Sonra her çeþit meyvelerden ye de, Rabb’inin yol-larýnda boyun eðerek yürü!” Onun vücudunun içinden,renkleri çeþit çeþit bir içecek çýkar ki onda insanlara þifâvardýr (...).” (Nahl: 16, 68-69).100

Rabb’in yollarýnda boyun eðerek yürümek emrinin, tamtamýna ne anlama geldiðini söylemek güçtür, ancak genel birbakýþ açýsýndan belki bir þeyler düþünülebilir. Arýnýn davra-


100 Yeri gelmiþken þunu da söyleyelim ki, buradaki son âyet, insanlar için bir te-davi vesilesinden bahseden tek âyettir. Gerçekten, bal bazý hastalýklarda fay-dalý olabilmektedir. Hakkýnda söylenenlerin hilâfýna, Kur’ân, bunun dýþýnda-ki hiçbir yerinde, herhangi bir tedavi sanatýna iþaret etmez.

nýþlarýnýn incelenmesinden çýkan bilgilere dayanýlarak söyle-nebilecek olan tek þey, davranýþýn temelinde olaðanüstü birsinir organizasyonunun bulunduðudur. Nitekim Kur’ân’da,örnek olarak alýnan üç hayvandan herbiri için söylenecekolan da budur. Arýlarýn rakslarýyla, kendi aralarýnda bir ha-berleþme aracýna sahip olduklarý bilinmektedir; onlar böyle-ce kendi soydaþlarýna, çiçek özü toplanacak çiçeðin hangiyönde ve ne kadarlýk bir mesafede bulunduðunu bildirmektir;onlar böylece kendi soydaþlarýna, çiçek özü toplanacak çiçe-ðin hangi yönde ve ne kadarlýk bir mesafede bulunduðunubildirmek kabiliyetine sahiptirler. Von Frisch’ýn ünlü tecrü-beleri, bu böceðin, iþçi bal arýlarý arasýnda haber ulaþtýrmaamacýyla yaptýðý hareketlerin delâletini ortaya koymuþtur.

Örümcek

“En dayanýksýz yuva”ya sahip olan bu hayvanýn, yuvasýnýninceliðinin belirtilmesi için, örümcek Kur’ân’da anýlýr.Kur’ân metni, örümcek yuvasýnýn, Allah’tan baþkasýný Rabbedinen insanlarýn durumu kadar dayanýksýz olduðunu söyler.

“Allah’tan baþka rabler edinenler, kendisine bir yuva ya-pan örümceðe benzerler. Evlerin en dayanýksýzý, þüphesizörümceðin yuvasýdýr, keþke bilselerdi.” (Ankebut: 29, 41).

Gerçekten örümcek aðý, bu hayvanýn vücudunda bulunanbezler tarafýndan salgýlanan ve son derece ince olan ipek ip-liklerle yapýlýr. Öyle ki, bu derece ince ipliðin benzerinin in-sanlarca yapýlmasý mümkün deðildir.

Tabiat bilimi uzmanlarý, bu hayvanýn sinir hücrelerinindikte ettirdiði ve kendisine, geometrisi mükemmel olan bir aðkurmasýný saðlayan bu hârika çalýþma plâný üzerinde düþünüpdururlar; fakat Kur’ân bundan bahsetmez.


279

Kuþlar

Kuþlar, Kur’ân’da birçok defa anýlýr, onlar Hz. Ýbrahim’in,Hz. Yûsuf’un, Hz. Davud’un, Hz. Süleyman’ýn ve Hz. Ýsâ’nýnhayatlarýnýn belirli dönemlerinde rol alýrlar. Fakat kuþlardanbu tarzda bahsedilmesinin, burada ele alýnan konu ile ilgisiyoktur.

Gerek yer hayvanlarýnýn, gerek kuþlarýn teþkil ettikleritopluluklarýn bulunduðunu bildiren âyete az önce dikkati çek-miþtik:

“Yeryüzünde yürüyen hiçbir hayvan ve iki kanadýyla uçanhiçbir kuþ yoktur ki (onlar da), sizin gibi birer ümmet olma-sýnlar...” (En’âm: 6, 38).

Daha baþka iki âyet, kuþlarýn, Allah’ýn kudretine tam birþekilde boyun eðdiklerini belirtir. “Göðün boþluðunda Al-lah’ýn emrine boyun eðdirilmiþ olan kuþlara (insanlar) bak-madýlar mý? Onlarý Rahman (olan Allah)'dan baþka (kudre-tinde) tutan kimse yoktur.” (Nahl: 16, 79).

“Üstlerinde kanatlarýný açýp yumarak uçan kuþlarý görmü-yorlar mý? Onlarý (havada) Rahmân’dan baþkasý (kudretin-de) tutmuyor.” (Mülk: 67, 19).

Her iki âyette de yer alan iki kelimeyi çevirmek zordur.Burada verilen anlam, kuþlarý, Allah’ýn kudretiyle tuttuðunuifade etmektedir. Sözkonusu kelimenin Arapçasý ‘emseke’ fi-ili olup kelimenin birinci anlamý “bir þeyin üzerine el koy-mak, yakalamak, kavramak, tutmak, birini alýkoymak”týr.

Kuþun hareketinin, tamamen Allah’ýn emrine baðlý oldu-ðunu belirten bu âyetlerle çaðdaþ bilimsel veriler arasýnda pekâlâ münasebet kurulabilir. Çaðdaþ bilgiler, uçuþlarýný prog-ramlamak konusunda, bazý kuþ cinslerinin ne derece mükem-mel bir noktaya ulaþtýklarýný göstermiþtir. Zira hayvanýn ge-netik kodunda kaydedilmiþ, gerçek bir göç programý vardýr ve


çok karmaþýk ve çok uzak güzergâhlarda yol almayý, ancakböyle bir programlama ile açýklamak mümkün olur. Çünküdaha önce hiçbir tecrübesi olmayan, yardýmcýsý da bulunma-yan yavru kuþlarýn, hareket noktasýnda tesbit edilen tarihtedönmek üzere, bu güzergâhý tamamlamaya kabiliyetli olduk-larý açýkça ortaya çýkmýþtýr. Profesör Hamburger, La Puissan-ceet la Fragilité101 adlý kitabýnda, örnek olarak, Pasifik Okya-nusundaki “mutton-bird”ün ünlü durumunu ve onun, 8 þek-linde 25.000 kilometreuzunluðundaki güzergâhýný102 anlatýr.Böylesi bir seyahatin çok karmaþýk direktiflerinin, zorunluolarak kuþun sinir hücrelerinde kayýtlý olmasý gerektiði kabuledilmektedir. O direktifler, kesinlikle programlanmýþtýr.Programlayan kimdir?

4. Hayvan Sütünü Meydana Getiren Yapý Elemanlarýnýn Menþe’iSütü oluþturan elemanlarýn (constituants) hayvan vücu-

dunda meydana geldiði yer hakkýnda, Kur’ân’ýn verdiði bilgi(Nahl: 16, 66), çaðdaþ bilimsel sonuçlara tam tamýna uygundur.Bu âyetin tercümesi ve açýklanmasý tamamen þahsýma aittir;çünkü gördüðüm meâller, çaðýmýzda yapýlmýþ bile olsa, -kana-atime göre- âyete, pek kabul edilemeyecek bir anlam vermek-tedirler. Ýþte onlardan iki örnek:

- R. Blachere’in tercümesi:103

“Muhakkak ki, davarlarýnýzda da sizin alacaðýnýz bir dersvardýr! Biz, size, içenler için pek lezzetli olup, onlarýn karýn-larýndan, sindirilmiþ bir besin artýðý ile kan arasýndan (gelen)saf bir süt içiriyoruz.”


101 Flammarion, 1972.102 Kuþ, bu yolu hiçbir kýlavuzun yardýmý olmaksýzýn, hareket noktasýna en fazla

bir haftalýk bir gecikme ile dönmek üzere, altý ayda tamamlar.103 G.P. Maisonneuve et Larose, 1966.

- Profesör M. Hamidullah’ýn tercümesi:104

“Elbette, hayvanlarda sizin için düþünmeniz gereken hu-suslar vardýr. Onlarýn karýnlarýnda olandan, fýþký ile kan ara-sýndan, içenler için içimi kolay saf bir sütü Biz sizin için çýka-rýyoruz.”

Bu tür metinlerin kendisine gösterildiði bir fizyoloji uzma-ný, bu metinlerin çok müphem ve karanlýk olduðunu, zira bun-larla çaðdaþ bilgiler arasýnda -hatta onlarýn en basit olanlarýy-la bile- hiç de uygunluk görünmediðini söyleyecektir. Üstelikbu tercümeler, Arapça’yý çok iyi bilen üstadlar tarafýndan ya-pýlmýþtýr. Fakat pekiyi bilindiði gibi, bir mütercim, iþin ne ka-dar ehli olursa olsun -eðer sözkonusu olan bilim dalýnda uzmandeðilse- bilimsel ifadeleri çevirirken hata edebilir.

Bence geçerli olan tercüme þöyledir:

“Muhakkak ki, davarlarýnýzda da sizin alacaðýnýz bir dersvardýr: Onlarýn (bedenlerinin) içinde bulunan ve baðýrsakmuhteviyâtýyla kan arasýndaki birleþmeden (conjonction) çý-kan ve onu içenler için içimi kolay olan saf bir sütü, Biz sizeiçecek olarak veriyoruz.”

Bu anlam, el-Muntahab Tefsirinin 1973 basýmýnda verdi-ði anlama çok yakýndýr. Bu kitap Kahire’deki Ýslâmî ÝþlerYüksek Meclisi tarafýndan yayýnlanmýþ olup, çaðdaþ fizyoloji-nin sonuçlarýna dayanmaktadýr.

Kelimelerin anlamý bakýmýndan, teklif ettiðimiz meâlindoðruluðunu þöylece gösterebiliriz:

Ben “onlarýn (bedenlerinin) içinde” diye çevirdim. R.Blachère veya Profesör M. Hamidullah gibi “karýnlarýnda”demedim; çünkü batn kelimesi, “karýn” demek olduðu gibi birþeyin içi, ortasý mânâsýna da gelir. Öyle anlaþýlýyor ki bu âyet-


104 Club Français du Livre, 1966.

te ‘batn’ kelimesi, anatomik anlamda kullanýlmamýþtýr. Bun-dan ötürü “onlarýn (bedenlerinin) içinde” demek, bence siya-ka mükemmel bir biçimde uymaktadýr.

Süt yapan maddelerin “menþe’i” kavramý, âyette ‘min’ ve‘beyn’ kelimeleriyle ifade edilir. ‘Beyn’ kelimesi, öteki iki ter-cümede olduðu gibi, sadece “ara” anlamýna gelmez, fakat ay-ný zamanda, iki þeyin veya iki þahsýn karþýsýnda bulunulduðu-nu da ifade etmeye yarar.

Bilimsel yönden, bu âyetin anlamýný kavramak için Fizyo-lojinin verdiði bilgilere baþvurmak gerekir.

Organizmanýn beslenmesini saðlayan temel maddeler ge-nellikle, aðýzdan baðýrsak sonuna kadar süren, sindirim kanalý(tube digestif) boyunca meydana gelen kimyasal dönüþümler-den (transformations) ileri gelir. Bu maddeler, baðýrsaklarýniçinde bulunan elemanlardan hâsýl olur. Maddeler, baðýrsak-ta, elveriþli kimyasal dönüþüm safhasýna ulaþýnca, baðýrsak ci-darýndan genel dolaþýma geçerler. Bu geçiþ iki tarzda gerçek-leþir; ya lenf damarlarý denilen damarlarla doðrudan doðruyaolur; ya da, onlarý önce, içinde baþkalaþýma maruz kalacakla-rý karaciðere sevkeden taþýyýcý kan dolaþýmý (circulation por-te) vâsýtasýyla dolaylý bir þekilde olur; sonunda genel dolaþý-ma katýlmak üzere oradan çýkarlar. Böylece hepsi, neticedekan dolaþýmýna geçer.

Sütün meydana getiren elemanlar meme bezleriyle salgýla-nýr. Memeler tâbir câiz ise dolaþan kan vasýtasýyla kendileri-ne gelen ve gýdalarýn sindiriminden hâsýl olan maddelerlebeslenirler. Þu halde kan, -baþka herhangi bir organa olduðugibi- süt üreten meme bezlerine de besin getirmek üzere, gý-dalardan süzülmüþ maddeler için bir toplayýcý ve ulaþtýrýcý gö-revini yerine getirir.


Bu iþte baþlangýçta her þey, baðýrsak muhteviyâtýný ve -ba-ðýrsak cidarý düzeyinde- kaný ortaya koymaktan kaynaklan-maktadýr. Bu açýk seçik kavram, kimyanýn ve sindirim fizyo-lojisinin elde ettiði ilerlemelerle anlaþýlmýþtýr. Bu bilgiler,Peygamber Hz. Muhammed’in zamanýnda, tamamen meçhulidi: Bunlar, ancak çaðdaþ dönemde bilinmiþtir. Kan dolaþýmýise, Harvey tarafýndan keþfedilmiþ olup, Kur’ân vahyindenyaklaþýk on asýr sonraki bir zamana aittir.

Kanaatime göre, bu bilgilere iþaret eden bir âyetinKur’ân’da bulunmasý, bildirilmiþ olduðu zaman hesaba katýla-cak olursa, hiçbir surette beþerî bir kaynakla izah edilemez.


VII. ÝNSANIN ÜREMESÝ

Üreme öyle bir konudur ki, insanlar tarafýndan eskidenyazýlmýþ eserler, birazcýk olsun ayrýntýlara girer girmez, onunhakkýnda, kaçýnýlmaz bir surette birtakým yanlýþ telâkkîleryayarlar. Orta Çað’da -hatta bizden çok uzak olmayan bir za-manda- üreme konusu bir yýðýn efsâne ve hurâfeye boðulmuþbulunuyordu. Baþka türlü olmasý da mümkün deðildir, çünküüremenin karmaþýk mekanizmasýný anlamak için, insanýnanatomiyi bilmesi, mikroskobu keþfetmesi ve fizyolojinin,embriyolojinin, doðum hekimliðinin ve benzeri bilimlerinkendilerinden beslendiði temel bilimler denilen ana branþla-rýn doðmasý gerekmiþtir.

Kur’ân bakýmýndan ise, durum tamamen deðiþiktir. Bu ki-tap, birçok yerinde, okuyucu nazarýnda yanlýþlýk ihtiva edenen küçük bir ifadeye yer vermeksizin, üremenin açýk seçikmekanizmalarýndan bahseder ve onun iyice belirlenmiþ saf-halarýný bildirir. Onda her þey, insanlar tarafýndan kolaycaanlaþýlabilecek sade bir dille ve çok sonralarý keþfedilecek bil-gilere, son derece uygun olarak ifade edilir.

Kur’ân’ýn bir arada bulunmayan onlarca âyetinde insanýnüremesi, bir veya birkaç özel noktaya deðinen ifadelerleaçýklanýr. Toplu bir fikir edinmek için, serpiþtirilmiþ olan buifadelerin, bir araya toplanmasý gerekir. Daha önce incelenenkonularda olduðu gibi, böylece konunun kolayca açýklanma-sý saðlanmýþ olacaktýr.

Bazý Bilgilerin Hatýrlatýlmasý

Kur’ân’ýn vahyedildiði dönemde olduðu gibi, onu izleyenasýrlarda da meçhul olan bazý bilgileri hatýrlatmak, mutlakagereklidir.

Ýnsanýn üremesi, öteki memelilerle de müþterek olan, birseri geliþmelerle saðlanýr. Bunlarýn baþýnda, âdet devresindeyumurtalýktan ayrýlan bir yumurtacýðýn boruda (tuba utarinaveya fallop borusunda) döllenmesi yer alýr. Dölleyici unsur er-kek spermi yahut iyice belirtmek gerekirse, bir sperma hüc-residir (spermatazoide), çünkü bir tek tohum hücresi bu iþeyeter: Þu halde döllenmeyi saðlamak için, son derece fazlasperma hücresi ihtiva eden (bir boþalmada bunlardan onbinlerce hücre bulunur) meninin, çok az bir miktarý gerekir.Bu sývý (sperma hücrelerini ihtiva eden meni) testiküllerdeyapýlýr ve bir süre için bir hazne sisteminde ve neticede idraryollarýna açýlan kanallarda biriktirilir. Ýdrar yollarý boyuncayer yer bulunan ek bezler, spermaya, dölleyici rolü olmayanek bir salgý ilâve ederler.

Böylece döllenmiþ yumurtanýn nidation’u (döl yataðýnayerleþmesi) diþi cinsel organýn, belli bir noktasýnda meydanagelir: Yumurta, kanal içinden döl yataðýna iner. Çok geçme-den onun içine, mukozasýna ve kasýna yerleþerek, plasentanýnoluþmasýndan sonra ve onun sayesinde, kelimenin tam anla-mýyla oraya asýlýr. Eðer döllenmiþ yumurtanýn yerleþmesi dölyataðýna geçmek yerine, meselâ boruda (tuba utarina) cere-yan etseydi, gebelik dururdu.

Embriyon çýplak gözle görülebilir hâle geldiðinde, küçükbir çiðnem et görünümündedir. Bu küçük et parçasýnýn or-tasýnda, ilk zamanlar bir insanýn bulunduðu farkedilemez.Embriyon orada yavaþ yavaþ -bugün iyice bilinen- ard ardageçirdiði birtakým safhalarla geliþir, bundan sonra, insan vü-


cudunun kemik çatýsý meydana çýkar: Etrafýndaki kaslarlakemik sistemi, sinir sistemi, dolaþým sistemi, iç organlar vs.

Üreme konusunda Kur’ân’da gördüðümüz hususlarla, mu-kayesede faydalanýlabilecek bilgiler bunlardýr.

Kur’ân’da Ýnsanýn Üremesi

Bu konuda, Kur’ân’da yer alan hususlar hakkýnda bir fikiredinmek kolay bir iþ deðildir. Güçlük herþeyden önce, bu ko-nu ile ilgili âyetlerin, Kur’ân’ýn çeþitli yerlerine daðýlmýþ ol-masýndan ileri gelir. Nitekim bu duruma daha önce de iþâretetmiþtik. Fakat meselenin asýl zor tarafý burada deðildir.Araþtýrýcýyý daha çok yanýltabilecek taraf, bu konuda da, yi-ne vokabüler meselesidir.

Gerçekten zamanýmýzda, her tarafa yayýlmýþ bulunan ter-cüme ve tefsirlerin, Kur’ân’ýn bazý parçalarýna verdikleri an-lam, onlarý okuyan tabiat bilimleri uzmanlarýna, ele alýnankonu yönünden, Kur’ân hakkýnda tamamen yanlýþ bir izleni-me yol açabilir. Ýþte Kur’ân meâllerinin çoðunun, insanýn bir“kan pýhtýsýndan”, bir “yapýþkan”dan yaratýldýðýndan bahset-meleri bu türdendir; bu alanda uzman olan biri için, böyle birsöz, kesinlikle kabul edilemez. Ýnsanýn menþe’i, aslâ böyle birþey deðildir. Döllenmiþ yumurtanýn ana rahmine tutunmasý-ný (nidation) inceleyen paragrafta, Arapça’yý çok iyi bilmek-le beraber tabiat bilimlerinde kültürsüz olan þahsiyetleri, butür yanlýþlýklarý yapmaya götüren sebeplerin ne olduðu görü-lecektir.

Böyle bir tesbitte bulunmak, üreme konusundaki Kur’ânifâdelerinin anlamýný kavrayabilmek için, lisan bilgisi ile ta-biî bilimler alanýndaki bilgilerin birleþmesinin, ne dereceönemli olduðunu düþündürmektedir.


Kur’ân her þeyden önce, ana rahminde embriyonun geçir-diði ard arda geliþmeleri, sonuna kadar belirtir.

“Ey insan! Seni engin kerem sahibi Rabb’ine karþý ne al-datýp isyana sürükledi? O (Rab) ki seni yarattý, sana düzenverdi, ölçülü bir biçim verdi. Dilediði surette seni terkib etti.”(Ýnfitâr: 82, 6-8).

“(Allah) sizi çeþitli merhaleler hâlinde yarattý.” (Nûh: 71,

14).

Bu genel mülâhazanýn yanýnda, Kur’ân metni, üreme ileilgili daha baþka noktalara da dikkati çeker. Bu noktalar aþaðý-daki þekilde sýnýflandýrýlabilir:

1) Döllenme, son derece az miktardaki bir meni sayesindeolur;

2) Dölleyici meninin mâhiyeti;

3) Döllenmiþ yumurtanýn ana rahmine tutunmasý;

4) Embriyonun geliþmesi.

Döllenme Son Derece Az Miktardaki Bir Meni Sayesinde Olur

“(Allah) insaný bir damla (meni)den yarattý.” (Nahl: 16, 4).

Fransýzcada tam tamýna karþýlayabilecek elveriþli bir keli-me bulunmadýðýndan, âyetin asýl metnindeki nutfe kelimesi-ni “bir damla (meni)” diye çevirmeye mecbur kalýyoruz. Bukelimenin “akmak, sýzmak” anlamlarýna gelen bir fiilden tü-rediðini belirtmek gerekir. Nutfe kelimesi, boþaltýlan bir ko-vada kalan þeyi ifade eder. Þu halde, son derece az miktarda-ki sývýyý belirtir ki, kelimenin ikinci anlamý olan “su damla-sý” veya burada olduðu gibi “meni damlasý” buradan gelmek-tedir; çünkü nutfe kelimesi, bir baþka âyette meni kelimesineizafe edilmiþtir.


“(Ýnsan) dökülen meniden bir nutfe deðil miydi?” (Kýyâmet:

75, 37).

Buradaki meni kelimesi ise sperm (yani spermalarý ihtivaeden meni) demektir.

Bir baþka âyet, söz konusu damlanýn, saðlam ve sabit biryere yerleþtirildiðini bildirir ki, o yerin ana rahmi olduðumeydandadýr.

Allah þöyle hitap ediyor:

“Sonra onu (insaný), bir nutfe (bir damla meni) olaraksaðlam ve sabit bir yere yerleþtirdik.” (Mü’minun: 23, 13).

Þunu da ilâve etmek gerekir ki, “saðlam ve sâbit bir yer” di-ye çevirdiðimiz, âyet metnindeki "mekîn"; imtiyazlý, üstün,saðlamca yerleþtirilmiþ anlamlarýný ihtiva eder. Ne olursa ol-sun, burada insanýn, ana karnýndaki geliþme yeri söz konusu-dur. Fakat burada önemle belirtilmesi gereken husus, döllen-me için çok az miktardaki bir meninin lâzým geldiðidir. Buda, çaðýmýzdaki bilgilerimize tamamen uygundur.

Dölleyici Meninin Mâhiyeti

Kur’ân döllenmeyi saðlayan bu sývýyý birtakým vasýflarlanitelendirir ki onlarý incelemek oldukça dikkate deðer:

a) “Sperma” anlamýna gelen meni kelimesi; bu kelime azönce zikredilen bir âyette (Kýyâmet: 75, 37) geçer.

b) “Atýlýp dökülen bir sývý.” “(Ýnsan) atýlýp dökülen bir sý-výdan yaratýldý.” (Târýk: 86, 6).

c) “Deðersiz bir sývý.” (Secde: 32, 8 ve Mürselât: 77, 20).

Öyle anlaþýlýyor ki deðersiz (mehin) sýfatý, bu sývýnýn bizâti-hî özelliðinden ziyade, onun idrar yollarýnýn sonu olan idrarborusu aracýlýðýyla çýkartýlmasý yönündendir.

d) “Karýþým” ya da “karýþýk olan” (emþâc):


“Gerçekten Biz insaný karýþýk bir (meni) damla(sýn)danyarattýk.” (Ýnsan: 76, 2).

Profesör M. Hamidullah gibi birçok tefsirci de bu karýþým-dan, erkek ve diþiye ait elemanlarý anlamak isterler. Döllen-me fizyolojisi ve özellikle kadýn yönünden döllenmenin biyo-lojik þartlarý konusunda, en ufak ve fikir sahibi olmayan eskiâlimler de böyle düþünüyorlardý. Bu kelimenin sadece iki ele-manýn birleþmesinden bahsettiðini sanýyorlardý.

Kahire’deki Ýslâmî Ýþler Yüksek Meclisi tarafýndan yayýn-lanan el-Muntahab Tefsirinin yazarý gibi çaðdaþ müfessirler,bu anlayýþý düzeltmekte ve meni damlasýnýn “çeþitli elemanlar-la mücehhez” olduðunu farketmektedirler. El-Muntahab Tefsi-ri ayrýntýlara girmiyorsa da, bana göre onun mülâhazasý çokyerindedir.

Öyleyse menideki bu çeþitli elemanlar nelerdir?

Meni sývýsý þu bezlerden çýkan çeþitli salgýlardan oluþur:

a) Testiküller (erkek cinsel bezi salgýsý, sperma hücreleriihtiva eder. Bu hücreler, seröz (séreux) bir sývýda yüzen kam-çýlý ve uzun hücrelerdir);

b) Sperma keseleri: Bu organlar, sperma hücrelerinin de-polarý olup, prostatýn yakýnýna yerleþtirilmiþlerdir; bunlarýnda dölleyici eleman taþýyan özel bir salgýsý vardýr;

c) Prostat: Meniye, kaymak kývamýný ve özel kokusunuveren bir sývý salgýlar.

d) Sidik yollarýnýn ek salgý bezleri: Cooper ya da Méry bez-leri denilen bezler, akýcý bir salgý çýkarýr. Littré bezleri ise sü-müksü madde salgýlar.

Kur’ân’ýn bahsettiði anlaþýlan bu “karýþým”ýn orijinleribunlardan ibarettir.


290

Fakat dahasý var. Kur’ân, çeþitli elemanlardan oluþan döl-leyici sývýdan bahsettiði gibi, insan neslinin bu sývýdan seçile-bilecek bir þeyle saðlanacaðýna da dikkatimizi çeker. Ýþte Sec-de sûresinin 8. âyetinin mânâsý da budur:

“(Allah) sonra onun (insanýn) neslini bir özden, deðersizbir sývýnýn özünden meydana getirdi.”

Burada “öz” diye çevrilen Arapça "sulâle" kelimesi, “birþeyden çýkan hülâsa, öz, bir þeyin en iyi kýsmý” demektir.Hangi þekilde çevrilirse çevrilsin, bu kelime “bir bütünün birkýsmý” anlamýna gelir.

Yumurtanýn döllenmesini meydana getiren ve üremeyisaðlayan eleman, boyu 1/10.000 milimetre olan hayli uzamýþbir görünümü bulunan bir hücredir. Normal þartlarda105 erkektarafýndan çýkarýlan on milyonlarca hücrenin içinden yalnýzbir tek eleman, yumurtanýn içine girmeyi baþarýr, çok büyükbir kýsmý ise yolda kalarak döl yolundan, döl yataðý oyuðu(cavité) ve borudan (tuba utarina) geçerek yumurtaya götü-ren güzergâhý katedemez. Demek ki, insaný meydana getir-mek üzere geliþecek olan hücre, yapýsý çok karmaþýk olan birsývýdan seçilen, son derece az bir elemandýr.

Ancak çaðýmýzda tesbit edilebilen bilimsel sonuçlarla,Kur’ân metni arasýndaki bu uygunluk karþýsýnda, hayret et-memek mümkün deðildir.

Yumurtanýn Diþi Cinsel Organa Yerleþmesi

Yumurta, boruda döllenince, döl yataðý oyuðunda yuvayapmak üzere iner: Ýþte yumurtanýn yapýþmasý (nidation) de-nilen durum budur. Kur’ân, döllenmiþ yumurtanýn yerleþtiðidöl yataðýný (rahim) ismen belirtir:


105 Normal þartlardaki bir boþalmada birkaç santimetreküp kadar olan meninin,bir santimetreküpünde 25 milyon sperma hücresi bulunduðu hesaplanýyor.

291

“(...) Dilediðimizi106 belirtilmiþ bir süreye kadar rahimlerdetutuyoruz (...).” (Hac: 22, 5).

Yumurtanýn döl yataðýna yerleþmesi, onun pürtüklü özel-liði sayesinde gerçekleþir. Bu pürtükler, yumurtanýn gerçekuzantýlarý olup, topraða yerleþen kökler gibi, yumurtanýn ge-rekli geliþimini saðlamak amacýyla, ihtiyacý olan elemanlarýalmak üzere organýn derinliklerine doðru dalarlar. Bu olu-þumlar, yumurtayý kelimenin tam anlamýyla döl yataðýna ya-pýþtýrýr. Bunlarýn bilinmesi ise, ancak çaðdaþ dönemde ger-çekleþmiþtir.

Bu yapýþma Kur’ân’da beþ defa zikredilir. Bu olay, ilkinAlak sûresinin ilk iki âyetinde bildirilir:

“Yaratan Rabb’inin adýyla oku. O, insaný asýlýp tutunanbir þeyden yarattý.”

“Asýlýp tutunan bir þey”, âyetin metnindeki ‘alak’ kelime-sinin tercümesidir. Bu, kelimenin ilk anlamýdýr. Bu kelime-den çýkan “kan pýhtýsý” anlamý tercümelerin çoðunda karþý-mýza çýkar; bu mânâyý vermek yanlýþtýr ve bu yanlýþlýða dik-kati çekmek gerekir: Ýnsan, aslâ bir kan pýhtýsý safhasý geçir-memiþtir. Bir baþka tercümede geçen “yapýþýklýk” (I’adhéren-ce) karþýlýðý da, ayný þekilde uygun deðildir. Yine hatýrlatalýmki kelimenin ilk anlamý “asýlýp tutunan (qui s’accroche) birþey” demek olup, bugün iyice tesbit edilen gerçek duruma datam tamýna uymaktadýr.

Sperma damlasýndan (nutfe) baþlayarak, son safhaya ka-dar cereyan eden ard arda geliþmeleri bildiren dört âyette, bukavram hatýrlatýlýr.

“Biz, sizi... asýlýp tutunan bir þeyden yarattýk.” (Hac: 22, 5).

Kur’ân ve Çaðdaþ Bi l im

106 Hitab eden Allah’týr.

“Sonra Biz meni damlasýný (nutfe), asýlýp tutunan bir þey(‘alaka) hâline getirdik (....).” (Mü’minun: 23, 14).

“(Allah) sizi, bir meni damlasýndan (nutfe), sonra da asý-lýp tutunan bir þeyden (‘alaka) yarattý” (Mü’min: 40, 67).

“(Ýnsan) dökülen meniden bir damla (nutfe) deðil miydi?Sonra o (meni) asýlýp tutunan bir þey (‘alaka) oldu. Böylece(Allah onu) yarattý, müteâkýben (uzuvlarýna) düzgün bir þe-kil verdi...” (Kýyâmet: 75, 37-38).

Hâmileliðin cereyan ettiði organ, daha önce görüldüðü gi-bi, o zamandan beri Arapça’da “döl yataðý”ný ifade eden birkelime (rahim) ile belirtilir. Rahim, bazý sûrelerde “saðlam vesâbit bir yer” (karârin mekîn) olarak nitelendirilir (az öncezikredilen Mü’minun: 23, 13 ile Mürselat: 77, 21).107

Embriyonun Döl Yataðýnda Geliþmesi

Kur’ân’da tasvir edilen geliþme safhalarý, embriyonun ge-liþme safhalarý hakkýnda bugün bilinen hususlara tamamen


107 Bir baþka âyette (En’am Sûresi, âyet 98), son olarak geçen kelimeye çok ya-kýn bir tabirle ifade edilen ve insan için, saðlam ve sâbit bir yerin söz konusuolup, ayný þekilde ana rahmini belirttiði anlaþýlan bir kelime kullanýlýr. Benþahsen âyette bu anlamýn bulunduðunu düþünüyorum. Fakat âyetin ayrýntýlýolarak yorumlanmasý, bu incelememizde yer vermediðimiz birçok mütalâala-ra yol açacaðýndan teferruata girmiyoruz.Gelecek âyetin yorumlanmasý da, son derece nezaket arzetmektedir: ZümerSûresi, 39. âyet 6: “(Allah) sizi annelerinizin bedenlerinin içinde üç türlü ka-ranlýk (zulümât) içinde, yaratýlýþtan yaratýlýþa geçirerek yaratmýþtýr.”Çaðdaþ Kur’ân müfessirleri burada, hâmilelik sýrasýnda çocuðu koruyan üçanatomik plânýn söz konusu olduðunu düþünüyorlar. Bu üç plân da þunlardýr:Karýn cidarý, bizzat döl yataðý ve üçüncü olarak da fötüsü saran kýlýflar (pla-senta, zarlar ve amniyotik sývý). Konuyu tamamlamak için, bu âyeti de zikret-mem gerektiðini düþündüm: Âyet hakkýnda burada yapýlan yorumun, anato-mik yönden itiraz edilebilecek bir yaný yoktur, ancak Kur’ân metnindeki “üçtürlü karanlýk”tan maksadýn bunlar olup olmadýðýnda tereddüt etmekteyim.

uygundur ve Kur’ân, çaðdaþ bilimin tenkit yöneltebileceðihiçbir ifade ihtiva etmemektedir.

Son derece yerinde bir tabir olduðu az önce görülmüþ olan“asýlýp tutunan bir þey”den sonra, Kur’ân’a göre embriyon,(çiðnenmiþ et gibi olan) et safhasýndan geçer, sonra da et giy-dirilen108 kemik dokusu ortaya çýkar.

“Sonra nutfeyi asýlýp tutunan bir þeye (alaka’ya) dönüþtür-dük, derken asýlýp tutunan þeyi (çiðnenmiþ gibi) bir ete(mudga) dönüþtürdük, sonra (çiðnenmiþ gibi olan) etten ke-mikler yarattýk ve kemiklere de (taze et gibi olan) bir et giy-dirdik.” (Mü’minun: 23, 14).

(Çiðnenmiþ gibi olan) et, metindeki ‘mudga’nýn, (taze etgibi olan) et ise ‘lahm’ kelimesinin tercümesidir. Bu ayýrým,göz önüne serilmeye deðer. Embriyon baþlangýçta küçük birkitledir ki, geliþmesinin belirli bir döneminde, çýplak gözlebakýlacak olursa, çiðnenmiþ et görünümünde olduðu tesbitedilir. Kemik sistemi, bu kitlenin içinde mezoderm denilenyerde geliþir. Þekillenen etlere kaslar giydirilir: Ýþte lahm ke-limesi, bu kaslar için anlaþýlmalýdýr.

Bilindiði gibi, embriyonun geliþmesi sýrasýnda, bazý kýsým-lar, insanýn ileride alacaðý duruma kýyasla, mütenasib bir bü-yüme gösterirken, bazý kýsýmlar tamamen nisbetsiz bir þekildeortaya çýkar.

Hac: 22, 5’de geçen ve “mütenasip ölçülü yaratmak” anlamý-na gelen muhallaka kelimesi, bu olaydan bahsetmiþ sayýlmazmý?


108 Bu ikinci “et” kelimesi için kullanýlan, asýl metindeki kelime, birinci “et”ten(mudga) farklý olup, taze eti (lahm) ifade eder.

“Biz, sizi dönüþtürdük... asýlýp tutunan bir þeyden... hemmütenasip (muhallaka) hem de mütenasip olmayan (gayr-imuhallaka) et parçasýndan...”

Kur’ân, ayrýca duyu organlarýnýn ve iç organlarýn meyda-na getirilmesinden de bahseder:

“... (Allah) size kulaklar, gözler ve yürekler verdi.” (Secde:

32, 9).

Ayný zamanda cinslerin oluþmasýna da iþaret eder:

“O (Allah) yarattý iki eþi: Erkeði ve diþiyi, atýldýðý zamanmeni damlasýndan.” (Necm: 53, 45-46).

Cinslerin yaratýlmasýndan Fâtýr: 35, 11 ve Kýyâmet: 75,14’de bahsedilir.

Daha önce söylediðimiz gibi Kur’ân’daki bütün bu ifade-ler, çaðdaþ dönemde tesbit edilmiþ bilgilerle karþýlaþtýrýlmalý-dýr: Kur’ân’daki metinlerin, berikilerle uygunluðu gün gibi or-tadadýr. Fakat öte yandan, Kur’ân’ýn vahyedildiði zamanda bukonu hakkýnda muteber olan, herkesce makul inançlarla kar-þýlaþtýrmak da son derece önem arz eder. O zamanýn insanla-rýnýn, bu meseleler hakkýnda, Kur’ân’da açýklanan bilgilerebenzer görüþler taþýmaktan ne kadar uzak olduklarýný hesabakatmak için, böyle bir karþýlaþtýrma þarttýr. Hiç þüphe yok ki,o devrin insanlarý Kur’ân’ý, bugün bizim anladýðýmýz gibi an-lamamýþlardý; çünkü çaðdaþ bilimsel sonuçlar, bu hususta bi-zim iþimizi kolaylaþtýrmýþtýr. Bütün dünyada bu meselelerhakkýnda, az çok açýk bir görüþe sahip olmak, ancak 19. yüz-yýlda mümkün olmuþtur.

Bütün Orta Çað boyunca, efsaneler ve temelsiz tasavvur-lar, çeþitli düþüncelere kaynaklýk etmiþti. Bu telâkkiler, ondansonra da yüzyýllarca devam etti. Embriyolojinin tarihinde


295

belli baþlý aþamanýn, 1651 yýlýnda Harvey’in ortaya attýðý“her canlý baþlangýçta bir yumurtadan gelir” sözü olup, embri-yonun yavaþ yavaþ ve kýsým kýsým geliþtiði fikri biliniyor mu?Fakat henüz ilerlemeye baþlayan bilimin, bu dönemde mik-roskobun bulunmasýndan geniþ ölçüde yararlanmakla birlik-te, bizi þu anda ilgilendiren üreme konusunda, hâlâ yumurtaile sperma hücresinin karþýlýklý rollerini tartýþtýðýný da hatýrla-mak gerekir. Büyük tabiat bilgini Buffon, Avist’lerin109 safýn-da yer alýrken ve yine bu bilginlerden Bonnet, tohumlarýn ku-tulandýðý tezini savunuyordu: Ona göre, insanlýðýn anasý olanHz. Havva’nýn yumurtalýðý, bütün insanlarýn tohumlarýný,birbirine geçerek kutulanmýþ olarak ihtiva etmeliydi. Bu hipo-tez 18. yüzyýlda epeyce itibar görmüþtü.

Ýþte o çaðdan bin yýldan fazla bir zaman önce hayâlî ve akýlalmaz inançlarýn muteber olduðu bir dönemde, insanlýk,Kur’ân’ý tanýmýþtý. Kur’ân, insanlarýn keþfetmek için yüzyýlla-rýný harcayacaklarý, insanýn üremesi konusundaki temel ger-çekleri, sade bir anlatýmla insanlýða açýklýyordu.

Kur’ân ve Cinsî EðitimÇaðýmýz, her alanda çok sayýda buluþ yaptýðýna inanýyor.

Cinsî eðitim, konusunda da asýl yeniliði kendisinin getirdiði-ni ve gençlerin, hayatýn problemlerini tanýmaya baþlamalarý-nýn, modern hayatýn bir meyvesi olduðunu düþünüyor. Bu ko-nuda, kasýtlý bir cehâlet karanlýðýnýn, geçmiþ asýrlarý damga-ladýðý düþünülür, birçok kimse de -belirlemeksizin- bundan,dinlerin sorumlu olduðunu söyler.

Oysa az önce yapýlan bütün açýklamalar, insanýn üremesihakkýnda tabir caiz ise teorik meselelerin, bundan on dörtasýr kadar önce, imkân nisbetinde, insanlýðýn bilgisine sunul-


109 Yumurtanýn rolünü savunanlar (Mütercim).

duðunu açýkça ortaya koymaktadýr. Bu yapýlýrken uzunmütâlâalar serdetmeyi mümkün kýlan anatomik ve fizyolojikbilgilere insanlarýn sahip olmadýklarýný, bundan ötürü, onlartarafýndan anlaþýlmak için, irþadýn ilk muhataplarýnýn anlayýþkapasitelerine uygun gelen sade bir anlatým kullanmanýn ge-rekli olduðu da hesaba katýlmalýdýr.

Meselenin pratik yönleri de, sükûtla geçiþtirilmiþ deðil mi-dir? Gerek genel olarak pratik hayat hakkýnda, gerek hayat-larýnýn muhtelif þartlarýnda insanlarýn nasýl davranacaklarýhakkýnda, Kur’ân birçok ayrýntýlar ihtiva eder. Cinsî hayat dabunlarýn içinde yer alýr.

Kur’ân’ýn iki âyeti, kelimenin tam anlamýyla cinsî hayatlailgilidir. Bunlarda cinsî münasebetler, açýklýk arzusuyla ge-rekli edep ve nezaketi baðdaþtýracak tarzda ifade edilir. Buâyetlerin meâllerine veya onlar hakkýndaki tefsirlere baþvuru-lacak olursa, yapýlan açýklamalarýn çeþitliliði, insaný hayretedüþürür. Ben de bu âyetlere meâl verirken uzun tereddütlergeçirdim. Teklif edeceðim þu meâli, Beyrut Týp Fakültesi es-ki profesörü doktor A. K. Giraud’a borçluyum.

“(Ýnsan) atýlan bir meniden yaratýldý. Bu meni erkeðin vekadýnýn cinsî nâhiyelerinin birleþmesi (sonucu olarak) çýkar.”(Târýk: 86, 6-7).

Erkeðin cinsî nahiyeleri, Kur’ân metninde (tekil olan)“sulb” kelimesiyle ifade edilir. Kadýnýn cinsî nahiyeleri iseKur’ân’da, (çoðul olan) “terâib” kelimesiyle belirtilir.

En tatmin edici gözüken anlam bu olup, Fransýzca ve Ýngi-lizce tercümelerin çoðunda verilen þu veya benzeri bir anlam-dan farklýdýr: “(Ýnsan), bel kemiði ile göðüs kemikleri arasýn-dan çýkýp dökülen bir sývýdan yaratýldý.”110 Bu bir tercümeden


110 Belli baþlý Türkçe meâllerde verilen anlam da, aþaðý yukarý aynýdýr (Mütercim).

297

ziyade, tefsirî bir tercüme gibidir; ayrýca pek anlaþýlýr birmânâ da ifade etmez.

Aile hayatýnýn mahremiyetinde, muhtelif þartlarda erkek-lerin, hanýmlarýna karþý davranýþlarý açýkça bildirilir.

Önce Bakara sûresinin 222 ve 223. âyetlerinde, âdet dö-nemine ait birtakým direktifler verilir. Allah bu emri, Pey-gambere þöyle bildiriyor:

“(Mü’minler) sana âdet görmeyi soruyorlar: De ki: ‘O,ezâdýr; âdet halinde kadýnlar(la cinsî münasebet kurmak)danuzak durun, temizleninceye kadar onlara yaklaþmayýn. Te-mizlendikleri zaman, Allah’ýn emrettiði yerden onlara varýn.Allah tevbe edenleri sever, temizlenenleri sever.”

“Hanýmlarýnýz sizin tarlanýzdýr. O halde tarlanýza nasýl di-lerseniz öyle varýn ve önceden, kendiniz için ileriye hazýrlýkyapýn (...).”

Bu parçanýn baþ tarafýnýn, çok açýk bir anlamý vardýr: Bu-rada âdet gören hanýmla cinsî iliþki kurmak yasaklanmakta-dýr. Ýkinci bölüm, sürülmüþ bir tarladan bahseder; ekici, çim-lenerek yeni bir bitki meydana getirecek olan tohumu ekme-den önce topraðý sürer. Þu halde bu benzetme ile cinsî iliþki-den asýl gayenin, çocuk dünyaya getirmek olmasý gerektiðidüþüncesi, dolaylý yoldan vurgulanýr. Son cümlenin tercüme-si R. Blachère’in eserinden alýnmýþtýr: Bu cümle, cinsî müna-sebetten önce yapýlacak hazýrlýklarla111 ilgili olduðu anlaþýlanbir emir ihtiva eder.

Burada verilen emirler, çok genel türden olan emirlerdir.Bu âyetle ilgili olarak doðumu önleme problemi ortaya atýl-


111 Âyetin bu cümlesi, hemen bütün müfessirlerce “ahirete hazýrlýk olmak üze-re hayýrlý ve iyi iþler yapmak, salih evlad yetiþtirmek” tarzýnda anlaþýlýr(Mütercim).

mýþtýr, fakat baþka herhangi bir yerinde olmadýðý gibi, buradada Kur’ân, bu meseleye deðinmez.

Ayný þekilde çocuk düþürmeden de bahsedilmez; fakatembriyonun ard arda geçirdiði safhalar hakkýnda yukarýdazikredilen birçok Kur’ân metni, “alaka” yani “asýlýp tutunanbirþey” durumundan itibaren insanýn teþekkül etmiþ olduðuhususunda yeterince açýk sayýlýr. Böyle olunca, Kur’ân’da sýksýk hatýrlatýlan, insan hayatýna mutlak saygý duymak gerekti-ði hakkýndaki emrin, çocuk düþürmeyi de kesinlikle yasakla-mýþ olduðu söylenebilir. Ayrýca, çaðýmýzda tek Tanrý’ya ina-nan bütün dinlerin, bu konuda takýndýklarý tavýr da aynýdýr.

Oruçla geçirilen Ramazan ayýnýn gecelerinde de, cinsî iliþ-kilerde bulunmaya müsaade edilmiþtir. Ramazanla ilgili âyetþudur:

“Oruç gecesinde, hanýmlarýnýza yaklaþmak size helâl ký-lýndý. Onlar sizin elbisenizdir, siz de onlarýn elbisesisiniz. Al-lah, sizin kendinize yazýk etmekte olduðunuzu bildi de tevbe-nizi kabul edip sizi affetti. Artýk þimdi onlara yaklaþýn ve Al-lah’ýn sizin için yaz(ýp takdir etmiþ ol)duðunu taleb edin.”(Bakara: 2, 187).

Buna karþýlýk Kâbe’yi ziyaret eden hacýlara, hac ibadetiboyunca, böyle bir müsaade sözkonusu deðildir.

“(...) Kim o aylarda (ihrama girerek) haccý (kendine) farzederse, bilsin ki hacda cinsî iliþki, kötü yola sapmak, münaka-þa etmek yoktur (...).” (Bakara: 2, 197).

Demek ki hac sýrasýnda, kesin bir yasaklama vardýr. Nite-kim hac boyunca avlanma, münakaþa gibi hususlar da yasak-lanmýþtýr.

Âdet hâli, boþanma münasebetiyle de Kur’ân’da zikredilir.Kur’ân þöyle diyor:


“(Yaþlýlýklarýndan ötürü) âdetten kesilen hanýmlarýnýzýn(bekleme süresinden) þüphe ederseniz, (bilin ki) onlarýn bek-leme süresi üç aydýr. Henüz âdet görmeyenler de böyledir.112

Hâmile olanlarýn bekleme süresi, doðurmalarýyla tamamla-nýr. Allah, buyruðuna karþý gelmekten sakýnan kimseye iþin-de kolaylýk verir.” (Talâk: 65, 4).

Burada sözkonusu olan bekleme süresi, boþanmanýn bildi-rilmesiyle boþanmanýn fiilen baþlamasý arasýnda geçen za-mandýr. “Âdetten kesilen” yani menopoz durumuna ulaþankadýnlar için, üç aylýk bir tedbir dönemi öngörülmüþtür. Busüre geçince, âdetten kesilmiþ olan boþanmýþ kadýnlar, tekrarevlenebilirler. Henüz âdet çaðýnda olmayan kadýnlarýn bekle-me süreleri de, yine üç aydýr.

Boþanmýþ olan hâmile kadýnlar ise, gebeliklerinin sonunakadar beklemek zorundadýrlar.

Bütün bu hükümler, fizyolojik tesbitlere tamamen uygun-dur. Dulluk durumu hakkýndaki âyetlerde de, buna benzermakul hukukî düzenlemelere rastlanýr.

Böylece üreme konusundaki teorik ifadeler gibi, eþlerincinsî yaþantýlarý hakkýnda verilen pratik emirlerden de hiçbiri-nin, ne çaðdaþ bilgilere ne de makul bir tarzda onlardan çýka-rýlabilecek sonuçlara zýt olmadýðý anlaþýlmýþ bulunmaktadýr.


112 Âyetin bu cümlesi metinde yanlýþ tercüme edildiðinden doðrusu yazýlmak su-retiyle deðiþtirilmiþtir. Açýklama kýsmýnda gelecek olan ve bu yanlýþa daya-nan cümlede de ufak bir tasarrufta bulunulmuþtur (Mütercim).

KUR’ÂN KISSALARIve

KÝTAB-I MUKADDES

KISSALARI

I. GENEL BAKIÞ

Kitab-ý Mukaddes’te anlatýlan önemli miktardaki birçokkonu, Kur’ân’da da bulunur. Peygamberlere ait kýssalar, -sa-dece isimleri geçenleri bir tarafa býrakarak, belli baþlý müþte-rek kýssalarý sayacak olursak- bu konularýn baþýnda gelir.Nuh, Ýbrahim, Yûsuf, Elie, Yunus, Eyyub, Musa (aleyhimüs-selâm); Ýsrail krallarý Talut (Saul), Davud, Süleyman gibiþahsiyetleri zikredebiliriz. Bundan sonra, özellikle tabiatüstükudretin müdahalesiyle gerçekleþen büyük olaylarýn anlatýmýgelir. Meselâ, göklerin ve yerin yaratýlýþý, Tufan, Hz. Mu-sa’nýn çýkýþý gibi. Nihayet Hz. Ýsâ ve onun annesi Meryem’leilgili olan her þey, yani Yeni Ahit’le ilgili hususlar yer alýr.

Her iki kutsal kitabýn da anlattýðý bu konular, kutsal me-tinler dýþýndaki modern bilgiler esas alýndýðý takdirde, ne gi-bi düþüncelere yol açabilir?

Kur’ân/Ýnciller Paralelliði ve Çaðdaþ Bilgiler

Kur’ân/Ýnciller paralelliði ile ilgili hususta, herþeyden önceþunu hatýrlatmak gerekir ki Ýncillerde bulunup, bilimsel yön-den çeþitli tenkitlere sebep olan -ve bu kitabýn ikinci kýsmýndabildirilen- konularýn hiç birisi Kur’ân’da mevcut deðildir.

Kur’ân’da, birçok yerde Hz. Ýsâ’ya atýfta bulunulur. Me-selâ, Hz. Meryem’in babasýna, kendisinin doðumunun haberverilmesi, Hz. Ýsâ’nýn mucizevî doðumunun Hz. Meryem’ebildirilmesi, Hz. Ýsâ’nýn mahiyeti, peygamberlerin ilk safýndayer aldýðý Mesih vasfý, Tevrat’ý hem doðrulayýp, hem de bazýhükümlerini deðiþtirerek insanlara teblið ettiði vahiy, insan-

larý irþad ve daveti, kendisine inanan havariler, mucizeler, ne-ticede Allah katýna yükseliþi, kýyamet günündeki rolü vs.

Kur’ân’ýn 3. Âl-i Ýmran sûresi ile “Meryem” adýný taþýyan19. sûresi, Hz. Ýsâ’nýn ailesine, uzun pasajlar ayýrýrlar. Bu par-çalar, Hz. Ýsâ’nýn annesi Meryem’in doðumunu, onun gençliði-ni, mucizevî analýðýnýn Meryem’e bildiriliþini anlatýr. Hz. Ýsâher defasýnda “Meryem’in oðlu” þeklinde nitelendirilir. Esasitibariyle onun soyu, ana tarafýndan zikrolunur. Hz. Ýsâ’nýnbiyolojik yönden babasý olmadýðýna göre, bu da tamamenmakuldür. Kur’ân bu konuda, Matta ve Luka Ýncillerindenayrýlýr. Zira, daha önce açýklandýðý üzere, onlar Hz. Ýsâ’ya ba-ba tarafýndan, soy kütüðü izafe ederler. Üstelik bu husustabirbirlerine aykýrý bilgiler verirler.

Kur’ân, anasý tarafýndan ilerleyen soy kütüðü ile Hz. Ýsâ’yýHz. Nuh, Hz. Ýbrahim, Meryem’in babasý (Kur’ân’daki adýylaÝmran) çizgisine yerleþtirir:

“Allah, Âdem’i, Nuh’u, Ýbrahim ailesini ve Ýmran ailesiniseçip onlarý herkesten üstün kýldý. (Bunlar) birbirinden türe-yen bir nesildir...” (Âl-i Ýmrân: 3, 33-34).

Böylece Hz. Ýsâ, annesi Hz. Meryem ve onun babasý Ýmranvasýtasýyla Hz. Ýbrahim ve Hz. Nuh’dan inmiþ oluyor. Hz.Ýsâ’nýn soyu konusunda Ýncillerin ihtiva ettiði isim yönündenhatalar, Hz. Ýbrahim’in soyuna dair Eski Ahit’in ortaya koydu-ðu imkânsýzlýklar (nitekim bunlar kitabýmýzýn birinci ve ikin-ci kýsýmlarýnda incelenmiþti), Kur’ân’da bulunmamaktadýr.

Tekrar edelim ki, tarafsýzlýk, bu gerçeðe parmak basmayýgerektirir. Yine tekrar edelim ki bu tarafsýzlýk “Kur’ân’ýn ya-zarý Muhammed’in büyük ölçüde Kitab-ý Mukaddes’i kopya et-tiðini” iddia edenlerin esastan mahrum sözleri karþýsnda,olanca önemini kazanýr. Bunlara karþý haklý olarak þu soruyöneltilebilir: Hz. Ýsâ’nýn soyu konusunda, onu kopya etmek-ten kim veya hangi delil alýkoymuþtu? Çaðdaþ bilgilerin orta-ya koyduðu tenkitlere hedef teþkil etmeyecek þekilde bir dü-


zeltmeyi Kur’ân metnine koyduran sebep nedir? Oysa bu ba-kýmdan hem Ýncil metinleri, hem de Eski Ahit metinleri, ke-sinlikle kabul edilemeyecek durumdadýrlar.

Kur’ân / Eski Ahit Paralelliði ve Çaðdaþ BilgilerBu paralelliðin Eski Ahit’le ayrýlan kýsmýnda, Tevrat’a göre

dünyanýn yaratýlýþý meselesi incelenmiþ ve eleþtirilmiþti. Aynýkonunun, Kur’ân vahyindeki anlatýlýþý da incelenmiþti. Gerek-li karþýlaþtýrmalar da yapýlmýþ olduðundan, bu konuyu yenidenele almaya hâcet yoktur. Kur’ân ile Tevrat’ýn müþtereken bah-settikleri ilginç konulardan olan Ýsrail krallarý hakkýnda, bu ikikitap arasýndaki paralelliði araþtýrmak için, tarihî bilgiler çokmüphem, arkeolojik veriler ise çok az görünüyor.

Peygamberler konusunda anlatýlan olaylarýn, bize ulaþan(veya ulaþmayan) tarihî izler býraktýklarý (veya býrakmadýkla-rý) ölçüde, bu problemler çaðdaþ bilgiler ve belgeler yönün-den ele alýnabilir veya alýnamaz.

Kur’ân ile Kitab-ý Mukaddes’in müþterek olarak anlattýk-larý þu iki konu, bizim dikkatimizi çekecek ve zamanýmýzdakibilgilerin ýþýðýnda incelenebilecek nitelikte görünmektedir-ler. Bunlar da:

- Tufan ve,- Hz. Musâ’nýn Mýsýr’dan çýkýþý kýssalarýdýr.Birincisini incelememizin sebebi þudur: Çünkü Tufan kýs-

sasý, medeniyet tarihinde Kitab-ý Mukaddes’in anlatýþýnýn ge-rektirdiði izleri býrakmamýþtýr. Hâlbuki kýssanýn Kur’ân’dakianlatýlýþý, çaðýmýzda öne sürülen tenkitlere hedef teþkil etme-mektedir.

Ýkincisini incelememizin sebebi de þudur: Bu konudaKur’ân kýssasý ile Kitab-ý Mukaddes kýssasý, ana hatlarýyla,birbirini tamamlar gözükmekte, keza modern bilgiler, her iki-si için de, dikkati çekecek derecede tarihî bir dayanak getir-mektedir.

305Kur’ân Kýssalar ý ve Kitab-ý Mukaddes Kýssalar ý

II. TUFAN

Tevrat’taki Tufan Kýssasý ve Onun Ortaya Çýkardýðý Problemler Hakkýnda Bir Hatýrlatma

Kitabýmýzýn birinci kýsmýnda, Eski Ahit’e göre Tufan kýs-sasýný incelememiz sonucunda þunlarý tesbit etmiþtik:

Tevrat’ta sadece bir Tufan kýssasý deðil, iki Tufan kýssasývardýr ve bunlar farklý devirlerde kaleme alýnmýþtýr; bunlar:

- Ý.Ö. 9. yüzyýldan kalan Yahvist kýssa ile,

- Ý.Ö. 6. yüzyýldan kalan Din Adamlarý Metni’ndeki kýssa-dýr. Bu ikinci metnin bu þekilde nitelendirilmesinin sebebi, ozamanýn din adamlarý tarafýndan yazýlmýþ olmasýdýr.

Bu iki rivâyet ayrý ayrý konulmuþ olmayýp, birbirine girmiþ-tir. Yani bir kaynaða ait paragraflar, yer yer bir baþka kayna-ða ait paragraflar arasýna sokuþturularak, tek rivâyet görünü-mü verilmiþtir. Kudüs Kitab-ý Mukaddes Okulu profesörlerin-den M.P. de Vaux’nun Tekvin Tercümesi’ndeki tefsirleri, buparagraflarý, ait olduklarý kaynaklara, mükemmel bir þekildebölüþtürmektedir: Kýssa Yahvist bir paragrafla baþlayýp, Yah-vist bir paragrafla bitmektedir; toplam olarak on adet Yahvistparagraf bulunmakta ve onlarýn aralarýna din adamlarý rivâye-ti’nden birer paragraf yerleþtirilmektedir (Böylece din adam-larý rivâyeti’nden de toplam olarak dokuz paragraf yer almak-tadýr). Bu metinler mozayikinin bütünlük arzettiði tek taraf,olayýn bölümlerindeki sürekliliktedir, baþka yerde deðil. Ziraiki kaynak arasýnda, açýk çeliþkiler vardýr. M.P. de Vaux’nun

yazdýðý gibi “felâketin, farklý âmiller tarafýndan meydana gel-diði, süreleri baþka baþka olan ve Nuh’un gemisine aldýðý hay-van sayýsýnda deðiþiklikler olan, iki ayrý Tufan hikâyesi sözkonusudur.”

Tevrat’taki Tufan kýssasý, çaðdaþ bilgilerimiz yönünden, þuiki sebepten dolayý kabule þayan deðildir:

a) Eski Ahit, onun evrensel bir felâket olduðunu belirtir.

b) Yahvist kaynak, Tufan’ýn tarihini bildirmediði halde,Din Adamlarý Metni, bu olayýn, böylesi evrensel bir felâketinmeydana gelmiþ olmasýnýn kabul edilemeyeceði bir zamandagerçekleþtiðini kaydeder.

Verilen bu hükmü destekleyen deliller þunlardýr:

Din Adamlarý Metni, Tufan’ýn, Hz. Nuh 600 yaþýnda ikenolduðunu belirtir. Hâlbuki Tekvin bâbýnýn 5. bölümündekisoy bilgilerine göre, Hz. Nuh, Hz. Âdem’den 1056 sene son-ra doðmuþ olmalýdýr (bu bilgi de Din Adamlarý Metnine aitolup, kitabýmýzýn birinci kýsmýnda nakledilmiþti). Buna göreTufan, Hz. Âdem’in yaratýlýþýndan 1656 yýl sonra meydanagelmiþ olmalýdýr. Öte yandan, yine ayný kaynaða göre Tekvinbâbýnda (11, 10-32) verilen Hz. Ýbrahim’e ait soy kütüðü tablo-sundan, onun Tufan’dan 292 yýl sonra dünyaya geldiði sonu-cu çýkmaktadýr. Hz. Ýbrahim’in Ý.Ö. 1850 yýllarýnda hayattaolduðu düþünülürse, Tevrat’a göre Tufan Ý.Ö. 21. veya 22.yüzyýlda vuku bulmuþ oluyor. Bu hesaplar, eskiden yayýnlan-mýþ olan Kitab-ý Mukaddes metinlerinin ihtiva ettiði rakam-lara tamamen uygundur. Eskiden, bu kronolojik bilgiler, Ki-tab-ý Mukaddes metninden önce, göze çarpacak bir yere ko-nulurdu. O zamanlarda, insanlar, bu konularda pek bilgi sahi-bi olmadýklarýndan -ve karþý koyacak deliller de bulunmadý-ðýndan-, verilen bu rakamlar, okuyucularca tartýþma götürme-


308

yecek gerçekler sayýlýyordu.113 Ý.Ö. 22. veya 21. yüzyýlda, (Ge-miye binenler dýþýnda) yeryüzündeki hayatýn tamamýnýn, ev-rensel bir felâketle imhâ edildiðini bugün kabul edebilir mi-yiz? O devirde, yeryüzünün çeþitli noktalarýnda, kalýntýlarýsonraki devirlere ulaþan muhtelif uygarlýklar bulunuyordu.Meselâ Mýsýr için o dönem, Eski Ýmparatorluðun bitimini izle-yen ve Orta Ýmparatorluðun baþlangýcý sayýlan ara dönemdir.Bu devir hakkýnda bildiklerimizi düþünecek olursak, o zaman-ki bütün uygarlýðýn Tufan sebebiyle yok edildiðini savunmakgülünç sayýlmaz mý?

Böylece tarihî yönden, Tevrat’ýn anlattýðý Tufan kýssasý-nýn, çaðdaþ bilgilerle açýkça çeliþtiðini söyleyebiliriz. Zateniki ayrý kýssanýn bulunuþu da, kutsal kitabýn, insanlar eliyledeðiþtirilmiþ olduðuna kesin bir delildir.

Kur’ân’daki Tufan KýssasýKur’ân, bu olayý bütün halinde, farklý ve tarihi yönden

hiçbir tenkide yol açmayacak þekilde anlatýr.Kur’ân’da, Tufan’ýn bütün bölümlerini ard arda sýralayan

tek anlatým yer almaz. Hz. Nuh’un kavmine verilen cezadanbirçok sûre bahseder. Nisbeten tamam sayýlabilecek kýssa,Hûd sûresinde (25 ilâ 49. âyetler) bulunur. Nuh’un adýný taþýyanNûh suresi, özellikle onun irþad ve tebliðini dile getirir; nite-kim Þuarâ sûresinin 105 ilâ 115. âyetlerinde de ayný durumlakarþýlaþýrýz. Fakat bizatihi Tufan olayýnýn, nasýl cereyan etmiþolduðuna geçmeden önce, Tufan’ý Kur’ân’ýn anlattýðý muhte-


113 Zamanýmýzda eski devirlerin kronolojisi hakkýnda bazý bilgilere sahip olduðu-muzdan ve Eski Ahit’in Din Adamlarý Metni’nden gelen uydurma kronoloji-lere artýk kimse deðer vermediðinden, bu kayýtlarýn, yayýnlanan Kitab-ý Mu-kaddes’lerden apar topar çýkarýldýðýný görüyoruz. Fakat -ister istemez metindemuhafaza edilen- bu soy bilgilerini açýklayan çaðdaþ tefsirciler, geniþ kitleyehitab etmek üzere yazýlmýþ olan eserlerinde, onlarýn ihtiva ettikleri hatalara,okuyucularýnýn dikkatlerini çekmemeye devam ediyorlar.

va içerisine yerleþtirmemiz gerekir. Çünkü Kur’ân, tufaný, Al-lah’ýn buyruklarýna tam bir þekilde karþý çýkan suçlu toplum-lara yöneltilen cezalandýrmalardan ibaret olan genel bir muh-teva içinde nakleder.

Tevrat, topyekün inkârcý insanlýðý cezalandýran evrenselbir Tufandan bahsederken, Kur’ân, onun aksine olarak, iyicebelirlenen müteaddit toplumlara gönderilen, çeþitli cezalarýzikreder.

Furkan sûresinin 35 ilâ 39. âyetleri bunlarý kýsaca anlatýr:

“Andolsun Biz Musâ’ya Kitabý verdik ve kardeþi Hârun’uda kendisine yardýmcý kýldýk.”

“Âyetlerimizi yalanlayan topluluða gidin” dedik. “(Onlarinkârlarýnda diretince) Biz de onlarý yýkýp yok ettik.”

“Nuh kavmini de -peygamberleri yalanladýklarý vakit-onlarý da boðduk ve onlarý insanlara bir ibret yaptýk. Zalim-lere acý bir azap hazýrladýk.”

“Âd’ý, Semud’u, Ress halkýný ve bu arada, daha birçok ne-silleri de (inkârlarý yüzünden helâk ettik)."

“Hepsine de (uyarmak için) misaller (geçmiþten hikâye-ler) anlattýk. (Öðüt tutmayýnca da) hepsini helâk ettik).”

A’râf sûresinin 59 ilâ 93. âyetleri, Nûh, Âd, Semûd, Sodom(Lût), Medyen topluluklarýna verilen cezalarý ayrý ayrý hatýr-latýr.

Kezâ Kur’ân, Tufaný da, özellikle Nûh kavmine mahsus birfelâket olarak bildirir: Ýki kýssa arasýndaki birinci fark buradadýr.

Ýkinci temel fark da þudur: Tevrat’a aykýrý olarak Kur’ân,Tufanýn vuku bulduðu zamaný bildirmediði gibi, bizzat bufelâketin ne kadar sürdüðünü de belirtmemektedir.

Su taþkýnlarýnýn sebebi, ufak farkla her iki kýssada da ayný-dýr. Tevrat’ýn Din Adamlarý Rivâyeti’ne göre olan kýssasý (Tek-


vin, 7, 11), birlikte olan iki âmilden söz eder: “... o günde bü-yük enginin bütün kaynaklarý yarýldýlar ve göklerin pencere-leri açýldýlar.” Kur’ân da, Kamer sûresinin 11-12. âyetlerinde þunu be-lirtir:

“Biz de boþalan bir su ile göðün kapýlarýný açtýk. Yeri kay-nak kaynak fýþkýrttýk. Su(lar), takdir edilmiþ bir iþin olmasýiçin birleþti.”

Geminin içinde bulunanlar hakkýnda Kur’ân oldukça açýkifade taþýr. Allah tarafýndan Hz. Nûh’a emir verilir ve felâket-ten masûn kalacaklarýn bindirilmesi emri, olduðu gibi yerinegetirilir:

“Her þeyden ikiþer eþi, -(boðulmasý) hakkýnda (ezelî)söz (ümüz) geçenler hâriç olmak üzere- âileni ve inananla-rý gemiye yükle!” Zaten onunla beraber inanan pek azdý.”(Hûd: 11, 40).

Âileden dýþarýda kalan, Hz. Nûh’un nasibsiz oðludur; yineayný sûrenin 45 ve 46. âyetleri Nûh’un, Allah’a yalvarmala-rýnýn oðlu hakkýndaki kararý deðiþtiremediðini bildirmektedir.Kur’ân, gemide, kovulan nasibsiz oðul dýþýnda Hz. Nûh’un âile-si ile Allah’a iman eden, sayýlarý az olan yolcularýn bulunduðu-nu bildirir.

Tevrat ise gemide, “sayýlarý az olan mü’minler”in bulundu-ðunu bildirmez. Gerçekte, Tevrat’ta, geminin içindekiler ko-nusunda üç rivâyet mevcuttur:

- Din Adamlarý Metni’ne göre: Nuh, istisnasýz olarak kendiailesi ve her türden bir çift,

- Yahvist metin, pâk hayvanlar ve kuþlar ile murdar hay-vanlar arasýnda ayýrým yapar (Gemi, pâk hayvanlarla kuþlar-dan erkek ve diþi olarak yediþer çift114 murdar hayvanlardanise sadece birer çift barýndýrýr);


114 O devirde Sâmî dillerde çokça görüldüðü üzere, belki de yedi rakamý çokluðadelâlet ediyordu.

- Deðiþtirilmiþ Yahvist bir cümleye (Tekvin, 7, 8) göre,pâk olsun murdar olsun, her neviden birer çift.

Taþkýnýn nasýl olduðu hakkýnda, Kur’ân’ýn Hûd sûresinin25 ilâ 49. âyetlerinde ve Mü’minun sûresinin 23 ilâ 30. âyet-lerinde anlatýlanlarla, Tevrat’ýn ayný konuyu anlatýþý arasýn-da, özellikle dikkati çeken bir fark yoktur.

Geminin karaya oturduðu yer, Tevrat’a göre Ararat daðla-rý (Tekvin, 8, 4), Kur’ân’a göre ise “Cûdî” daðýdýr (Hûd: 11, 44).

Geminin durduðu bu tepenin, Ermenistan’daki Ararat115 dað-larýnýn zirvesi olduðu söylenir. Fakat insanlarýn, iki kýssayýuyuþturmak amacýyla, isimleri deðiþtirmeye giriþmediklerinihiç kimse iddia edemez. R. Blachère de deðiþtirme fikrini ka-bul eder. Bu müellife göre Arabistan’da Cûdî adýný taþýyan birdað kitlesinin bulunduðunu düþünmek gerekir. Ýsimlerin bir-birini tutmamasý sun’î olabilir.

Sonuç olarak diyelim ki Kur’ân kýssalarýyla Tevrat kýssala-rý arasýnda önemli farklar bulunur. Objektif verilerden yoksunoluþumuz yönünden bazý kýssalar, herhangi bir tenkîdî incele-meye imkân vermezler. Fakat Kutsal Kitaplarýn bildirdikleri-ni, güvenilir bilgilerin yardýmýyla tahkik etmek söz konusuolunca, Tevrat’ýn -Tufaný zaman ve kapsam bakýmýndan an-latýþýnda- çaðdaþ bilgilerle baðdaþtýrýlamaz niteliði, açýkça or-taya konulmuþ olmaktadýr. Aksine Kur’ân’ýn anlatýþýnýn ise,tarafsýz tenkide yol açabilecek hiçbir unsur ihtiva etmediðibelli oluyor. Tevrat’ýn anlattýðý zamandan, Kur’ân’ýn anlattýðýzamana gelinceye kadar insanlar, bu olaya ýþýk tutabilecek ba-zý bilgiler mi edinmiþlerdi? Kesinlikle hayýr; zira Eski Ahit ça-


115 Bu dað, Türkiye’nin doðusundaki Aðrý daðýdýr. Müellif, Batýlýlarýn devam et-tirmek istediði bu ilk çað isimlendirmesini kullanmaktadýr. Fakat bu bölgeninasýrlardan beridir Türkleþtiði ve Ýslâmlaþtýðý âþikârdýr. Nasýl ki bin yýldan fazlabir zaman zarfýnda Avrupa’nýn haritasý da defalarca deðiþmiþtir (Mütercim).

ðýndan Kur’ân çaðýna gelinceye kadar, bu eski hikâye konu-sunda insanlarýn sâhip olduklarý tek belge, özellikle Tevratidi. Kýssalarda, çaðdaþ bilgilerle baðdaþacak yönde olan bu de-ðiþikliði beþerî faktörlerle izah edemediðimize göre, bir baþkaizahý kabul etmek gerekir, o da, Tevrat’ýn ihtiva ettiði vahiy-den, daha sonra yapýlmýþ olan bir vahyi kabul etmektir.


III. HZ. MUSA’NIN MISIR’DAN ÇIKIÞI116

Hz. Musa’nýn ve taraftarlarýnýn, Kenan’a yerleþmelerininilk aþamasý olan Mýsýr’dan çýkýþlarýyla, son derece önemli birolayla karþý karþýya geliriz. Bunun sadece efsânevî olduðunubenimsetmek üzere þurada burada öne sürülen iddialara rað-men, bilinen bir ortama yerleþtirilebilen bu olay, tarihî birgerçektir.

Eski Ahit’te Çýkýþ olayý, Mýsýr’dan çýkýþtan sonra çöldeyürüyüþ ve Sina daðýnda Allah’ýn yaptýðý ahit kýssalarýyla bir-likte, Tevrat’ýn ikinci kitabýný oluþturur. Kur’ân da bu olaya,özellikle çok önemli bir yer verir: Hz. Musa ile kardeþi Hz.Harun’un Firavunla münasebetlerinin ve bizzat Mýsýr’dan çý-kýþ konusunun A’râf, Yûnus, Tâhâ ve Þuarâ sûrelerinde oldu-ðu gibi uzunca anlatýldýðý yahut kýsaca hikâye edildiði, hattâbazen sadece hatýrlatýldýðý görülür. O zamanki Mýsýr yönün-den merkezî þahsiyet olan “Firavun” ismi, yanlýþýmýz yoksa,Kur’ân’ýn yirmi yedi sûresinde, toplam olarak yetmiþ dört de-fa tekrarlanýr.

Kur’ân ve Tevrat anlatýmýnýn incelenmesi burada özel birfayda saðlamaktadýr. Çünkü meselâ, Tufan kýssasýnda, arala-rýnda fark görüldüðü halde, bu konuda her iki kýssa, esas iti-bariyle birbirine uygun gelmektedir. Elbette bazý farklar var-dýr, fakat -görüleceði üzere- Tevrat’taki anlatým, nazarý itiba-ra alýnmasý gereken tarihî bir deðer taþýr. Çünkü ilgili firavu-nun, daha doðrusu iki firavunun kimliklerinin tesbit edilme-

116 Müellif, Çýkýþ’la ilgili bu açýklamalardan sonra bu sahadaki araþtýrmalarýnýderinleþtirmiþ, Türkçe’ye de çevrilen müstakil bir kitapta neþretmiþtir. Bkz.,Çýkýþ Kitabý, Gelenek Yay., Ýst. 2002. (Y.Notu)

sini saðlar, Kur’ân da, tamamlayýcý bir bilgi ilâve eder. Bu ikikutsal kitap kaynaðýna, “égyptologie”nin (Mýsýr’la ilgili araþ-týrmalar) çaðdaþ verileri de eklenir. Böylece Kur’ân’ý, Tevrat’ýve zamanýmýzýn bilgilerini karþýlaþtýrarak, Kutsal Kitaplarda-ki hâdiseyi, tarihî bir muhteva içine yerleþtirmek iþi baþarýlýr.

Tevrat’a göre Hz. Musa’nýn Mýsýr’dan Çýkýþý

Tevrat, bu kýssaya, yahudilerin Mýsýr’a giriþlerini hatýrlat-makla baþlar. Onlar, Mýsýr’da Hz. Yûsuf’a iltihak etmek üze-re, Hz. Yakub’la birlikte girmiþlerdi. Sonra “Mýsýr’da, Yûsuf’utanýmayan bir kral iktidara geldi.” (Çýkýþ, 1, 8). Artýk baský dö-nemi baþlamýþtýr. Bu firavun, yahudileri, bazý þehirleri inþa et-meye zorlar. Tevrat bu þehirlerin Pitom ve Ramses adlarýnýtaþýdýðýný bildirir. Firavun, yahudilerin nüfus artýþýný önle-mek amacýyla, onlardan yeni doðan her erkek çocuðunun ýr-maða atýlmasýný emreder. Bununla birlikte Musa, doðumun-dan üç ay sonrasýna kadar, annesi tarafýndan saklanýr. Fakatana, neticede onu, hasýrdan yapýlmýþ bir sepet içerisinde, ýr-maðýn kýyýsýna koymaða, ister istemez karar verir. Firavununkýzý onu bulur ve onu alarak, bizzat kendisinin annesinin ya-nýna emzirilmek üzere verir. Zira bebeði kimin alacaðýný gözet-leyen Musa’nýn kýz kardeþi, onu tanýmazlýktan gelmiþ ve pren-sese -aslýnda çocuðun annesi olanbir süt annesini tavsiye et-miþtir. Çocuða firavunun bir oðlu gibi bakýlýr ve ona “Musa”adý verilir.

Genç Musa, Medyen diyarýna gider, orada evlenir ve uzunzaman orada ikâmet eder. Çýkýþ kitabýnda (2, 23) okuduðumuzþu ayrýntý önemlidir: “Bu uzun süre esnasýnda, Mýsýr kralý öl-dü.”

Allah, Musa’ya, gidip firavunu bulmasýný ve kardeþleriniMýsýr’dan çýkarmasýný emreder (Bu emir, ateþli çalý olayýnýn


anlatýmýnda nakledilir). Hz. Musa’nýn kardeþi Harun da, bugörevde ona yardým edecektir. Bundan ötürü, Mýsýr’a döndü-ðünde Musa, kardeþiyle birlikte firavunun yanýna varýr. Bu Fi-ravun, iktidarý sýrasýnda Musa’nýn dünyaya gelmiþ olduðu fira-vunun halefi idi.

Firavun, Musa’nýn beraberindeki yahudilerin, Mýsýr’dançýkmalarýný reddeder. Allah tekrar Musa’ya tecelli eder ve ay-ný isteðini firavuna tekrarlamasýný emreder. Tevrat’a göre Mu-sa o zaman seksen yaþýndadýr. O, firavuna, tabiatüstü güce sa-hip olduðunu, olaðanüstü bir yolla gösterir. Bu kâfi gelmez.Bunun üzerine Allah, Mýsýr’ýn üzerine meþhur felâketlerigönderir; ýrmaklarýn sularýnýn kana dönüþmesi, kurbaðalarýn,sivrisineklerin, at sineklerinin istilasý; sürülerin ölmesi, insan-larda ve hayvanlarda tatarcýðýn ortaya çýkmasý; dolu vurmasý,çekirge istilâsý, koyu karanlýklar, bütün ilk doðanlarýn ölmesi.Fakat firavun ard arda gelen bütün bu felâketlere raðmen, ya-hudilerin çýkmasýna izin vermez.

Nihayet onlar, “kadýnlar hâriç” 600.000 erkek117 olarakRamses þehrinden kaçarlar (Çýkýþ, 12, 37). Ýþte bunun üzerine“Firavun kendi cenk arabasýný hazýrlatýp ordusunu yanýna aldý.Ve her biri üzerinde araba cenkcisi olmak üzere altýyüz seçmecenk arabasýyla Mýsýr’ýn bütün cenk arabalarýný aldý... Mýsýrkralý, “yüksek elle çýkan” Ýsraillilerin peþine takýldý.” (Çýkýþ,14, 6 ve 8). Mýsýrlýlar deniz kýyýsýnda, Musa’nýn grubuna ye-tiþtiler. Hz. Musa asasýný kaldýrýnca, deniz önünde yarýldý,adamlarý denizin ortasýna kuru yerden girdiler. “Ve Mýsýrlýlaronlarý kovaladýlar ve Firavunun bütün atlarý ve cenk arabala-rý ve atlýlarý arkalarýndan denizin ortasýna girdiler.” (Çýkýþ,14, 23). “Ve sular dönüp cenk arabalarýný ve atlýlarý onlarýn


117 Ýleride görüleceði üzere bu rakam, açýkça mübâlaðalýdýr.

arkasýndan denize girmiþ olan bütün firavun ordusunu örttü,onlardan bir kiþi bile kalmadý.” (Çýkýþ, 14, 28-29).

Çýkýþ kitabýndaki metin, son derece açýktýr: Firavun, ta-kipçilerin baþýnda bulunuyordu. Çýkýþ kitabý “onlardan bir ki-þi bile kalmadý.” diye tasrih ettiðine göre, o da, helâk olmuþ-tur. Kitab-ý Mukaddes bu ayrýntýyý, ayrýca Hz. Davud’un mez-murlarýnda da tekrar ele alýr: Mezmur, 106, 11 ve Mezmur,136, 13-15.

Son cümleler þükrân ifadesidirler:“Kýzýl denizi ikiye bölene;Çünkü inayeti ebedidir;Ve Ýsrail’i ortasýndan geçirene;Çünkü inayeti ebedidir.Firavun ile ordusunu Kýzýldeniz’e atanaÇünkü inayeti ebedidir.”Þu halde, Kitab-ý Mukaddes’e göre, Çýkýþ firavununun su-

da boðulduðunda hiçbir þüphe yoktur. Kitab-ý Mukaddes,onun cesedinin âkýbetine dair bir kelime bile söylememekte-dir.

Kur’ân’a Göre ÇýkýþKur’ân’daki Çýkýþ Kýssasý, ana hatlarýyla Tevrat’takine

benzer. Kur’ân kýssasýný bir araya toplamak gerekir, zira o, Ki-tabýn çeþitli parçalarýna daðýlmýþ olan unsurlardan oluþmak-tadýr.

Çýkýþ zamanýnda hüküm süren firavunun kimliðini belirt-mek imkâný verecek herhangi bir þahýs adýný Tevrat gibi,Kur’ân da zikretmiyor. Bilinen tek þey, onun danýþma mecli-sinde bulunanlardan birinin “Hâmân” adýný taþýdýðýdýr; o,Kur’ân’da altý defa anýlýr (Kasas, 6, 8 ve 38; Ankebut, 39; Mü’min,

24 ve 36).

Firavun yahudilere iþkence uygular:


“Musa kavmine demiþti ki: ‘Allah’ýn üzerinizdeki nimeti-ni hatýrlayýn, O sizi firavunun adamlarýndan kurtardý. Onlar,sizi iþkencenin en kötüsüne koþuyorlar, oðullarýnýzý kesiyor-lar, kadýnlarýnýzý utanca boðuyorlardý!” (Ýbrâhim: 14, 6).118

Bu iþkence, ayný tabirle 7. sûrenin 141. âyetinde de hatýr-latýlýr. Fakat Kur’ân, Tevrat’ýn yaptýðý gibi, angaryaya koþulanyahudiler tarafýndan inþa edilen þehirlerin adlarýný zikretmez.

Musa’nýn, ýrmaðýn kýyýsýna býrakýlýþý Tâhâ: 39-40 ileKasas: 7-13 ‘te anlatýlýr. Kur’ân’ýn anlatýþýnda, Musa’yý bulupalan, firavunun adamlarýdýr. Nitekim Kasas sûresinin 8. ve 9.âyetlerinde þunu okuyoruz:

“Nihayet onu Firavunun adamlarý aldý ki kendilerine birdüþman ve baþlarýna dert olsun. Gerçekten firavun, Hâmânve askerleri yanýlýyorlardý.”119

“Firavunun karýsý, ona dedi ki: ‘O, bana da sana da göz nu-ru olacak. Onu öldürmeyin, belki bize faydasý dokunur, ya daonu evlât ediniriz.’ Onlar (hiçbir þey) hissetmiyorlardý.”

Ýslâmî gelenek, Musa’ya ihtimam gösteren firavun hanýmý-nýn Âsiye olduðunu kabul eder. Kur’ân’a göre, Musa’yý bulupalan firavunun karýsý deðil, onun “adamlarý” (âlu), yani sarayhalkýdýr.

Musa’nýn gençliði, Medyen ülkelerindeki ikâmeti, evlen-mesi, Kasas sûresinin 13 ilâ 28. âyetlerinde anlatýlýr. AteþliÇalý olayý, özellikle Tâhâ sûresinin birinci kýsmý ile Kasassûresinin 30 ilâ 35. âyetlerinde yer alýr.

Kur’ân, Tevrat’ýn uzun uzadýya tasvir ettiði gibi, Mýsýr üze-rine ilâhî azab olarak gönderilen on felâketi anlatmaz, fakat


118 Âyetteki (Yestahyûne) fiili bu anlama gelebilirse de, müfessirler “hayatta bý-rakýyorlar” mânâsýný verirler. Muhtevâya uygun olan da budur. Mýsýrlýlar on-larý câriye edinmek için sað býrakýyorlardý (Mütercim).

119 Veya “gerçekten Firavun, Hâmân, ve askerleri güçlü idiler” (Mütercim).

beþ felâketi sadece isim olarak zikreder: Taþkýn, çekirge, ký-mýl, kurbaðalar ve kan (A’râf: 133).

Kur’ân, Mýsýr dýþýna kaçýþý, Tevrat’ýn verdiði coðrafî un-surlarý ve inanýlmasý güç rakam deðerlerini zikretmeksizin an-latýr. Gerçekten, Tevrat’ýn öne sürdüðü gibi 600.000 erkeðinve onlarýn âilelerinin, çölde bu kadar uzun süre ikamet etme-leri pek anlaþýlýr þey deðildir.

Ýbrânîlerin ardýna düþen firavunun ölümü 20. sûrenin 78.âyetinde þöyle anlatýlýr: “Firavun askerleriyle onlarýn ardýnadüþtü, deniz onlarý örttü.” Yahudiler kurtuldular. Firavun bo-ðuldu, fakat cesedi bulunur ki bu, Tevrat’ýn zikretmediði sonderece önemli bir husustur.

Yûnus sûresi, 90 ilâ 92’de Allah þöyle hitap ediyor:

“Ýsrailoðullarýný denizden geçirdik, Firavun ve askerleri dezulmetmek ve saldýrmak için onlarýn arkalarýna düþtü. Niha-yet boðulma kendisini yakalayýnca: ‘Gerçekten, Ýsrailoðulla-rýnýn inandýðýndan baþka Tanrý olmadýðýna inandým, ben demüslümanlardaným!’ dedi.”

“(Allah dedi): Þimdi mi (inanýyorsun?) Oysa daha önceisyan etmiþ, bozgunculardan olmuþtun? Bugün senin bedeni-ni (denizin dibinden) kurtaracaðýz ki, senden sonra gelenlereibret olasýn.”

Bu parça þu iki açýklamayý yapmayý gerektirir:

a) Söz konusu isyan ve saldýrganlýk hâlet-i ruhiyesi, Hz.Musa’nýn, firavun nezdinde yaptýðý ikna teþebbüslerini gözönünde bulundurmakla anlaþýlmalýdýr.

b) Firavunun kurtarýlmasý, onun cesedi için anlaþýlmalý-dýr; zira, Hûd sûrenin 98. âyetinde açýkça belirtildiði gibi fi-ravun ile taraftarlarý cehennemlikler arasýndadýr:

“(Firavun) kýyamet günü kavminin önünde gidip, onlarýateþe götürecektir.”


Ýþte tarihî, coðrafî ve arkeolojik bilgilerle karþýlaþtýrmaya el-veriþli olaylar bunlardan ibarettir. Kaydetmek gerekir ki Kur’ânkýssasý, Tevrat kýssasýndan þu noktalarda ayrýlmaktadýr:

- Kur’ân’da yer isimleri belirtilmez: Hz. Musa’nýn taraftar-larý olan Ýbranîlerin kurduðu þehirlerin adlarý, yahut Çýkýþ gü-zergâhýndaki yer ve þehir adlarý, Kur’ân’da geçmez;

- Musa’nýn Medyen’de bulunduðu sýrada, Mýsýr’da bir fira-vunun ölmüþ olduðu Kur’ân’da bildirilmez;

- Firavuna hitap ettiði sýrada, Hz. Musa’nýn yaþý hakkýndaKur’ân herhangi bir bilgi vermez;

- Hz. Musa’nýn beraberindekiler konusunda, Kur’ân’daherhangi bir rakam ifadesi yer almaz. Oysa bu husus Tev-rat’ta, inanýlmayacak boyutta þiþirilmiþtir (600.000 erkek veailesi ki iki milyonu aþkýn insan demektir);

- Firavunun cesedinin, onun ölümünden sonra kurtarýla-caðý hususuna Tevrat’ta rastlanmaz.

Ýki hikâye arasýnda, bizim için þu anda önemli olan ortaknoktalar ise þunlardýr:

- Hz. Musa’nýn taraftarý olan yahudilere firavunun iþken-ce uyguladýðý, Kur’ân tarafýndan da doðrulanmaktadýr;

- Söz konusu Mýsýr firavununun adý, her iki kýssada daanýlmamaktadýr;

- Mýsýr’dan Çýkýþtan sonra firavunun öldüðü, Kur’ân tara-fýndan doðrulanmaktadýr.

Kutsal Kitaplarda Bildirilenlerin Çaðdaþ Bilgilerle Karþýlaþtýrýlmasý

Ýsrailoðullarýnýn Mýsýr’daki ikâmetleri ve oradan çýkmala-rý hakkýndaki Kur’ân ve Tevrat kýssalarý, çaðdaþ bilgilerlekarþýlaþtýrmaya elveriþli bir konu teþkil ederler. Doðrusunu


söylemek gerekirse, her hususta ayný durumda bir karþýlaþtýr-ma yapmak mümkün deðildir, zira bazý yönler çeþitli prob-lemler meydana çýkardýðý halde, bazýlarý pek de tartýþmayakonu olabilecek malzeme ortaya koymamaktadýrlar.

1. Kýssalarýn Bazý Ayrýntýlarýnýn Ýncelenmesi

Mýsýr’daki Ýbrânîler

Fazla yanýlmaksýzýn þunu söylemek mümkün görünüyor:Tevrat’ta yazýlý olduðu üzere (Tekvin, 15, 13 ve Çýkýþ, 12, 40)Ýbrânîler Mýsýr’da 400 veya 430 sene kalmýþlardýr. Tekvin ileÇýkýþ arasýndaki pek de önemli olmayan uyuþmazlýk ne olur-sa olsun, onlarýn ikâmetleri, Hz. Ýbrahim’den çok sonra, Hz.Yakub’un oðlu Hz. Yûsuf ve kardeþlerinin Mýsýr’a yerleþmele-riyle baþlamýþtýr. Bu yerleþme konusunda, az önce zikrettiðimTevrat tarafýndan verilen bilgiler ile Kur’ân tarafýndan -enufak bir kronolojik kayýt taþýmaksýzýn- verilen bilgi dýþýnda de-nilebilirse, bu noktada bizi aydýnlatabilecek baþka hiçbir bel-ge bulunmamaktadýr.

P. Montet’den Daniel-Rops’a kadar, bilginler þimdiki du-rumda bütün ihtimalleri göz önüne alarak þöyle düþünmekte-dirler: Hz. Yûsuf’un ve sülâlesinin gelmeleri, Ý.Ö. 17. yüzyýldaHiksos’larýn Mýsýr’a doðru akýn ettikleri zamana rastlamakta-dýr. Avaris’te, yani deltada, Hz. Yûsuf’u ve kardeþlerini iyikarþýlayan kral da, bir Hiksos hükümdarý olmalýdýr.

Bu deðerlendirme, þüphesiz, Kitab-ý Mukaddes’in I. Kral-lar kitabýnýn (6, 1) bize bildirdikleriyle açýk bir çeliþki ortayakoymaktadýr. Çünkü I. Krallar kitabý, Mýsýr’dan çýkýþýn, Hz.Süleyman’ýn Mabedi’nin120 inþasýndan (Ý.Ö. 971 civarýnda),480 yýl önce gerçekleþtiðini söyler. Þu halde buna göre çýkýþ,


120 Mescid-i Aksa (Mütercim).

Ý.Ö. yaklaþýk 1450 yýllarýnda, dolayýsýyla da Mýsýr’a giriþ1880–1850 civarýnda olmasý gerekir. Hâlbuki -þimdi düþünül-düðü üzere- bu devir, tam tamýna Hz. Ýbrahim’in yaþadýðý de-virdir. Tevrat’ýn baþka yerlerde verdiði bilgilere göre Hz. Ýb-rahim ile Hz. Yûsuf arasýnda yaklaþýk 250 yýl bulunmalýdýr.Þunu demek istiyoruz: Kitab-ý Mukaddes’in I. Krallar kitabý-nýn bu parçasý, kronolojik yönden kabul edilemez.121 Savundu-ðumuz bu fikrin karþýsýna, ancak söz konusu kitaptan alýnanbilgilerle çýkýlabilir. Fakat onun verdiði kronolojik bilgilerinaþikâr yanlýþlýðý, ona dayanarak yapýlacak itirazýn, bütün ge-çerliliðini gidermeye yeter.

Ýbrânîlerin Mýsýr’da býraktýklarý izler, Kutsal Kitaplardabildirilenler dýþýnda, çok müphemdir. Bununla beraber, hiye-roglifle yazýlmýþ bazý belgeler, Mýsýr’da Apiru’lar (yahut Hapi-ru veya Habiru’lar) denilen bir iþçi sýnýfýnýn varlýðýný zikre-derler. Bunlar, haklý ya da haksýz olarak, Ýbrânîlerle (Hebre-ux) ayný sayýlmýþtýr. Bu tabirle yapý, tarým, bað vb. iþçiler be-lirtiliyordu. Onlar nereden gelmiþlerdi? Buna cevap vermekçok güçtür. M.P. de Vaux’nun yazdýðý gibi, “onlar, yerli halk-tan bir grup oluþturmuyorlardý, kendilerini toplumun her-hangi bir sýnýfýyla ayný saymýyorlardý ve hepsinin yaptýðý iþveya bulunduklarý durum ayný deðildi.”

III. Tutmes devrindeki bir papirüs, onlarýn “ahýr adamla-rý” olduðunu söylüyor. Ý.Ö. 15. yüzyýlda, II. Amenofis’in on-lardan 3600 kiþiyi Kenân’dan gelirken esir olarak getirdiði bi-linmektedir. M.P. de Vaux’nun yazdýðýna göre, bunun sebe-bi, onlarýn Suriye-Filistin ahâlisinin soylu kesiminden önem-li bir grubu teþkil etmeleriydi. Ý.Ö. 1300’e doðru I. Sethi’ninhükümranlýðý sýrasýnda bu Apiru’lar, Kenân’da Beth-Shean


121 M.P. de Vaux’nun yazdýðý gibi, I. Krallar kitabýnýn bu parçasý hakkýnda nasýldüþünmek gerektiði konusunu, ileride tekrar ele alacaðýz.

yöresinde birtakým kargaþalýklarý kýþkýrtýrlar. II. Ramses’inhükümdarlýðý sýrasýnda onlardan, firavunun iþlerinde taþ oca-ðý iþçisi yahut sütun taþýyýcý olarak çalýþanlar olmuþtur (Ram-ses Miamon büyük cümle kapýsý). Tevrat vasýtasýyla biliniyorki Ýbraniler, II. Ramses devrinde Kuzey baþkentini yani Ramses þehrini inþa etmek üzere gelmiþlerdir. Mýsýr belgele-rinde bu Apiru’larýn isimleri, 12. yüzyýla kadar geçecek ve sonolarak da III. Ramses devrinde zikredilecektir.

Fakat Apiru’larýn adý yalnýz Mýsýr’da geçer. Öyleyse butabir sadece Ýbrânîlere uygulanabilir mi? Belki de bu kelimebaþlangýçta, -menþe’lerini ihsas ettirmeksizin- kürekmahkûmlarýný ifade ediyordu, müteâkiben bir mesleði nitele-mek için kullanýlmýþtý. Fransýzca’da “Suisse” kelimesinin taþý-dýðý çeþitli anlamlarýn bulunmasýyla bu durum arasýnda birkarþýlaþtýrma yapmak neden mümkün olmasýn? Bu kelime Ýs-viçre’de oturan kimse için olduðu kadar, Fransýz monarþisin-deki Ýsviçreli bir asker veya Vatikan muhafýzý yahut Hýristi-yan Kilisesindeki bir görevli hakkýnda kullanýlmaktadýr.

Ne olursa olsun, II. Ramses döneminde, (Tevrat’a göre) Ýb-rânîler, (hiyeroglif metinlerine göre) Apiru’lar, firavun tara-fýndan emredilen aðýr iþlere ve tabir câizse angaryalara katýl-mýþlardýr. Þüphe yoktur ki, II. Ramses yahudilere iþkence uy-gulamýþtýr. Çýkýþ kitabýnda anýlan Ramses ve Pitom þehirleri,Nil deltasýnýn doðu kesiminde yer alýrlar. Birbirinden yaklaþýk25 km. uzaklýkta bulunan þimdiki Tanis ve Kantir, bu eski þehir-lere tekabül ederler. II. Ramses tarafýndan kurulan Kuzey baþ-kenti orada idi. II. Ramses de iþkence yapan firavundur.

Ýþte Musa bu ortamda dünyaya gelecektir. Onun, denizinsularýndan kurtuluþunu belirleyen þartlar, yukarýda geçmiþti.Onun ismi, Mýsýr ismidir. P. Montet, L’Egypte et la Bible(Mýsýr ve Kitab-ý Mukaddes) kitabýnda, bunu güzelce ispatla-


mýþtýr: Mesw ya da Mesy, Ranke’nin, hiyeroglif lisanýndakiÞahýs Adlarý Lügati’ndeki listede yer alýr. Musay ise bunun,Kur’ân’daki transliterasyonudur.

Mýsýr Felâketleri

Tevrat bu isim altýnda, Allah tarafýndan gönderilen onazabý zikreder ve bu “felâketler”den herbiri hakkýnda, olduk-ça ayrýntýlý bilgi verir. Bunlarýn çoðunun olaðanüstü yönü veboyutu vardýr. Kur’ân ise sadece beþ felâketi sayar ki, bunla-rýn çoðu, tabiî olaylarýn ileri bir derecesinden baþka bir þey de-ðildir; tufan (taþkýn), çekirgeler, kýmýllar, kurbaðalar ve kan.

Çekirgelerin ve kurbaðalarýn kaynamasý Tevrat’ta zikredi-lir. Bu kaynak, ýrmaklarýn sularýnýn kana dönüþüp bütün ülke-yi bastýðýndan (aynen) bahseder; Kur’ân bütün ayrýntýlarý bý-rakarak sadece kaný zikreder. Bu kan hakkýnda her türlü hi-potez yürütülebilir.

Tevrat tarafýndan tasvir edilen öteki felâketler ise (sivrisi-nekler, at sinekleri, tatarcýk, dolu, koyu karanlýklar, hayvan-larýn ve insanlarýn ilk doðanlarýnýn ölmesi), çeþitli kaynak-lardan gelmektedir. Nitekim muhtelif kaynaklardan gelenunsurlarýn yan yana konulmasýyla meydana gelen tufan kýssa-sýnda da bu durum görülmüþtü.

Çýkýþ Güzergâhý

Tevrat’ýn iyice belirttiði bir güzergâh bulunduðu halde,Kur’ân’da buna dair bilgi verilmez. M.P. de Vaux ile P. Mon-tet’den her biri, ayrý ayrý bu konuyu incelemiþtir. Hareketnoktasý muhtemelen Tanis-Kantir’dir, fakat güzergâhýn gerikalan kýsmý konusunda, Tevrat hikâyesini doðrulayabilecekizler, hiçbir yerde bulunamamýþtýr ve denizin, hangi yerdeMusa’nýn grubuna geçiþ imkâný verdiðine dair de hiçbir þeysöylenememektedir.


Deniz Mucizesi

Bunun astronomik sebeplerden ya da uzaktaki bir volkanpüskürmesiyle iliþkisi olabilecek bir depremden ileri gelen birdeniz çalkalanmasý sonucunda ortaya çýktýðý tasarlanmýþtýr.Buna göre Ýbrânîler, denizde suyun çekilmesinden yararlana-rak geçmiþ, onlarýn ardýna düþen Mýsýrlýlar ise dalganýn geridönmesiyle boðulmuþ olmalýdýrlar. Bütün bunlar sýrf hipotez-den öteye geçemezler.

2. Firavunlar Kronolojisi Yönünden Çýkýþ OlayýÇýkýþ olayýný zaman içine yerleþtirme konusunda, daha ge-

çerli pozitif bilgilere ulaþmak mümkündür.

Uzun bir süreden beri, II. Ramses’in halefi olan Minep-tah’ýn, Hz. Musa’nýn Çýkýþý sýrasýndaki firavun olduðu kabuledilmiþtir. Nitekim bu yüzyýlýn baþlarýnýn ünlü egyptologue’u(Eski Mýsýr Bilimi Uzmaný) Maspéro’nun, Guide du Visiteurdu Musée du Caire (Kahire Müzesi Ziyaretçi Rehberi) eserin-de 1900 yýlýnda yazdýðýna göre “Kýzýldeniz’de boðulduðu söy-lenen Mineptah, Ýskenderiye kaynaklý bir geleneðe göre, Çý-kýþ sýrasýndaki firavun olmalýdýr.” Maspéro’nun bu iddiasýnýdayandýrdýðý belgeleri bulamadým, fakat müellifin ciddîliði,vardýðý bu hükme büyük bir deðer vermeyi gerektirir.

P. Montet bir yana býrakýlýrsa, hipotezin Eski Mýsýr bilim-cileri ve çaðdaþ Kitab-ý Mukaddes tefsiri uzmanlarýndan, buhipotezin lehinde veya aleyhinde deliller arayanlarýn, son de-rece nâdir olduðunu görürüz. Tersine, þu son birkaç on yýlda,birbirinden farklý hipotezlerin ortaya çýktýðýna tanýk olun-muþtur. Öyle görünüyor ki bunlarýn öne sürülmesinin amacý,kutsal kitaplardaki kýssalarýn belirli bir tarafý ile uyum saðla-maktýr. Ne var ki söz konusu yazarlar, kutsal kitaplarýn belir-li bir yanýna önem vermiþ olup, onlardaki öteki taraflarla uð-raþmamýþlardýr. Ýþte böylece, kutsal kitaplardaki bütün bilgi-


lerle ve ayný zamanda tarih, arkeoloji vb. bilimlerin verileriy-le karþýlaþtýrmak zahmetine giriþmeksizin, herhangi bir kýssa-nýn belirli bir yönüyle baðdaþabilecek gibi gelen, þu veya buhipotezin ortaya atýldýðýna tanýk olunmaktadýr.

Meydana çýkan bu hipotezlerin en tuhaf olanlarýndan bi-ri, J. de Miceli’ye (1960) ait olup, Çýkýþ’ý günü gününe (Ý.Ö.9 Nisan 1495 olarak) belirlemeyi baþardýðýný ve bunu, mün-hasýran takvim hesaplarýyla yaptýðýný iddia eden faraziyedir.Bu yazara göre, o zamanki Mýsýr hükümdarý II. Tutmes oldu-ðundan, Çýkýþ sýrasýndaki firavun da bu olmalýdýr. MademkiII. Tutmes’in mumyasýnda -bu yazarýn anlaþýlmayan bir se-beple cüzzam diye nitelediði- deri dokusu bozukluklarý oldu-ðu bildiriliyor ve mademki Tevrat, Mýsýr üzerine gönderilenfelâketlerden birinin derideki kabarcýklar olduðunu söylüyor,öyleyse hipotez doðrulanmýþtýr! Bu þaþýrtýcý düþünce yapýsý,Tevrat anlatýmýnýn öteki olaylarýný, özellikle Ramses þehri-nin Tevrat’ta zikrediliþini hiç mi hiç hesaba katmamaktadýr.Çünkü Çýkýþ’ý, Ramses’in saltanatýndan önce bir zamana yer-leþtirmekte, hipotez tamamýyla boþa çýkmaktadýr.

II. Tutmes’de rastlanan deri bozukluklarýna gelince, bun-dan, bu Mýsýr kralýnýn Çýkýþ sýrasýndaki firavun olarak belir-lenmesi için herhangi bir delil çýkarmaya yer yoktur. Ziraonun oðlu III. Tutmes ile torunu II. Amenophis’de de derikabarcýklarý122 görülmektedir. Hatta bazý araþtýrýcýlar, bunlarhakkýnda “aile hastalýðý” hipotezini öne sürmüþlerdir. Þu hal-de II. Tutmes hipotezinin, savunulacak yaný yoktur.

Daniel-Rops’un Le Peuple de la Bible (Kitab-ý Mukad-des Milleti)123 adlý kitabýnda öne sürdüðü ve II. Amenop-his’in Çýkýþ firavunu olduðunu ileri süren hipotezi de ayný


122 Bu deri bozukluklarý Kahire’deki Mýsýr Müzesinde, bu firavunlarýn mumyala-rý üzerinde açýk seçik görülmektedir.

123 Desclée de Brouwer, 1970.

durumdadýr. Bu hipotez de, bir önceki gibi temelden yoksun-dur. Sýrf II. Amenophis’in babasý olan III. Tutmes’in aþýrý mil-liyetçi olmasý sebebiyle Daniel-Rops, II. Amenophis’inÝbrânîlere iþkence uygulayan kral ve -nedendir bilinmez-onun kayýn vâlidesi ünlü kraliçe Hatshepsout’un da Mu-sa’nýn elinden tutan haným olduðunu ilân eder.

M.P. de Vaux, Histoire ancienne d’Israel124 (Ýsrail EskiTarihi) adlý kitabýnda, Çýkýþ sýrasýndaki firavunun II. Ramsesolduðu þeklindeki hipotezini, daha saðlam bir temele dayan-dýrýr. Çünkü bu hipotez, Tevrat kýssasýnýn bütün noktalarýy-la uyuþmasa da, hiç deðilse þu çok önemli bilgiyi göz önünesermek þerefine sahiptir: O da, Tevrat’ta anýlan Ramses vePitom þehirlerinin, II. Ramses’in saltanatý sýrasýnda kuruldu-ðudur. Öyleyse Çýkýþ olayýnýn, II. Ramses’in tahta çýkýþýndanönce cereyan etmiþ olmasý düþünülemez. Onun saltanata gel-mesi ise Drioton ve Vandier’in kronolojisine göre Ý.Ö. 1301,Rowton’unkine göre ise Ý.Ö. 1290 yýlýna rastlar. Daha önceanýlan iki hipotez, bu zorlayýcý sebep dolayýsýyla kabul edile-mez: Tevrat’ýn bahsettiði zulüm firavunu II. Ramses’tir.

M.P. de Vaux’ya göre Çýkýþ, II. Ramses’in saltanatýnýn ilkyarýsýnda veya ortasýna doðru meydana gelmiþ olmalýdýr. M.P.de Vaux’nun zaman yönünden ifadesi, tamamen müphemdir:Yazar bu tarihi, -tabir caiz ise- Hz. Musa’nýn beraberindekile-rin Kenan’a yerleþme zamaný ile II. Ramses’in halefi II. Mi-neptah’ýn zamaný hakkýnda bir fikir vermek amacýyla bildirir.Firavun Mineptah, babasýnýn ölümü üzerine sýnýrlarý düzenle-meye, Ýsrailoðullarýný yola getirmeye mecbur kalmýþtý, nite-kim onun saltanatýnýn 5. yýlýndan kalan bir âbide de bunu des-teklemektedir.


124 J. Gabalda et Cie, 1971.

Bu hipotezin aleyhinde iki delil öne sürülebilir:

a) Tevrat Çýkýþ kitabýnda (2, 23) Mýsýr kralýnýn, Hz. Mu-sa’nýn Medyen’deki ikameti sýrasýnda öldüðünü kaydediyor.Bu Mýsýr kralý, Çýkýþ kitabýnda, Ýbrânîleri Ramses ve Pitomþehirlerini inþa etmeye zorlayan kral olarak tasvir olunur ki oda II. Ramses’tir. Þu halde Çýkýþ olayý, onun halefinin zama-nýnda cereyan etmiþ olabilir. Fakat M.P. de Vaux, Tevrat’ta-ki Çýkýþ, 2, 23 cümlesinden þüphe ettiðini bildirmektedir.

b) Bundan daha þaþýrtýcý olaný, Kudüs Kitab-ý MukaddesOkulu müdürü M.P. de Vaux’nun, Çýkýþ teorisini sunuþu es-nasýnda, Tevrat’ýn iki temel parçasýnýn adýný bile anmamasý-dýr. Hâlbuki bu iki metin, Firavunun, kaçanlarý takip ettiðisýrada öldüðünü bildirmektedir. Bu unsur ise Çýkýþ olayýnýn,saltanatýn ancak sonunda yer almasýný gerektirir.

Gerçekten tekrar etmek gerekir ki, firavunun bu hâdisedehayatýný kaybettiðinde þüphe yoktur. Çýkýþ kitabýnýn 13 ve 14.bölümleri, bu noktada kesindirler: “Ve (Firavun) kendi cenkarabalarýný hazýrlatýp ordusunu beraberine aldý...” (14, 6). “Mý-sýr kralý, Ýsrailoðullarýnýn arkasýna düþtü ve Ýsrailoðullarý, yük-sek elle çýktýlar...” (14, 8). “Ve sular dönüp cenk arabalarýný veatlýlarý, onlarýn arkasýndan denize girmiþ olan bütün firavunordusunu örttü; onlardan bir kiþi bile kalmadý.” (14, 28). Üste-lik Hz. Davud’un Yahve’ye hamd eden 136. Mezmuru, Fira-vun’un ölümünü doðrulamaktadýr: “... Firavun ile ordusunu Ký-zýldeniz’e atana...” (136, 15).

Böylece Hz. Musa’nýn hayatýnda; o, Medyen’de iken bir fi-ravun ölmüþtür; bir baþka firavun da Çýkýþ sýrasýnda ölmüþtür.Hz. Musa’nýn muhatabý olan bir firavun deðil, iki firavun var-dýr: Birisi iþkence uygulayan, öbürü de Çýkýþ sýrasýnda takipeden. Sýrf II. Ramses’in söz konusu olduðunu ileri süren M.P.de Vaux’nun hipotezi, tatmin edici deðildir, çünkü her þeyi


açýklayamamaktadýr. Þimdi gelecek olan mülâhazalar, onuniddiasýna karþý tamamlayýcý delilleri sunacaktýr.

3. II. Ramses Ýþkence Uygulayan Firavun, Mineptah Ýse Çýkýþ Olayýndaki Firavundur

P. Montet, birçoklarýyla birlikte, Maspéro tarafýndan zikre-dilen ve esasen Ýslâmî gelenekte olduðu kadar klâsik Hýristi-yan geleneðinde125 de bulunan Ýskenderiye geleneðini126 yeni-den ele almýþtýr. Kendisinin, L’Egypte et la Bible127 (Mýsýr veKitab-ý Mukaddes) adlý kitabýnda açýklanan bu teori, tamam-layýcý bilgilerle, özellikle ünlü arkeologun herhangi bir îmâdadahi bulunmadýðý Kur’ân kýssasýnýn katkýlarýyla, desteklen-mektedir. Onlara geçmeden önce, tekrar Tevrat’a dönelim.

Firavunun adý verilmese de, Çýkýþ Kitabý “Ramses” keli-mesini zikretmektedir. Ramses ismi Tevrat’ta, Ýbrânîlerinzorla çalýþtýrýlmalarý suretiyle kurulan iki þehirden birininadýdýr. Bugün bu iki þehrin, Nil deltasýnýn doðu kýsmýndakiTanis-Kantir yöresine ait olduðu bilinmektedir ki II. Ramsesde, Kuzey baþkentini orada inþa ettirmiþti. Muhakkak ki buyörede Ramses’ten önce baþka binalar vardý. Fakat burayýönemli bir mesken yapmak þerefi ona aittir. Son birkaç on yýl-daki kazýlar, buna kesin bir delil teþkil eder. Bu merkezin ku-rulmasýnda o, köleleþtirilmiþ olan Ýbrânîleri çalýþtýrmýþtýr.

Tevrat’ýn “Ramses” kelimesini görmek, hayretimizi mu-cip olmuyor. Zira bundan bir buçuk asýr önce Champollion,


125 20. yüzyýl baþlarýnda dînî öðretimde okutulmak üzere yazýlmýþ, BaþpapazH. Lesetre’ninki gibi, Kutsal Tarihe dair eserlerde, Çýkýþ olayýnýn, Minep-tah’ýn saltanatý sýrasýnda meydana geldiði bildirilir.

126 Hiçbir þüphe yok ki Ptolemeler’in muhteþem devrinde, Roma istilâsýnýn tah-riplerinden önce Ýskenderiye’de Antikite hakkýnda tarihî belgeler bulunmak-taydý, fakat bunlar maalesef günümüze ulaþmamýþtýr.

127 Delachaux et Niestle, Neuchatel, 1959.

ifade ettiði temel özellikleri inceleyerek, hiyeroglifin anah-tarýný keþfedeli beri bu kelime, alýþýlagelen bir kelime halinegelmiþtir. Þu halde þimdiki durumda, hangi anlamý ifade etti-ðini bilerek onu okuyup telâffuz etmeye alýþmýþ bulunuyoruz.Fakat tasavvur etmek gerekir ki hiyerogliflerin anlamý, Ý.S.yaklaþýk 3. yüzyýlda kaybolmuþ; Ramses ismi sadece Tevrat’tave ismi az çok bozan bazý Yunanca ve Latince kitaplarda mu-hafaza edilmiþti. Meselâ Tacite Annales eserinde Rham-sis’ten bahsetmektedir. Tevrat ise kelimeyi son derece doðruolarak intikal ettirmiþtir: Kitab-ý Mukaddes’in Tevrat kýs-mýnda bu isim dört defa zikredilir (Tekvin, 47, 11; Çýkýþ 1, 11 ve

12, 37; Sayýlar 33, 3 ve 33, 5).

Ýbranca Tevrat’ta Ramses kelimesi iki þekilde yazýlýr:Râ(e)mss veya Râeâmss128 Septante adý verilen YunancaTevrat’ta ise Râmesse tarzýndadýr. Latince Tevrat, yani Vul-gate, bu kelimeyi Ramesses tarzýnda yazar. Tevrat’ýn Fransýz-ca olarak Clémentine neþrinde (1. basým, 1621) ise, ayný þekil-de Ramesses diye yazýlýdýr. Bu Fransýzca neþir Champolli-on’un çalýþmalarý sýrasýnda, itibarda idi. Champollion, Précisdu Systéme hiéroglyphique des anciens Egyptiens (2. basým, 1828,

s. 276) adlý kitabýnda, kelimenin Tevrat’taki imlâsýndan bah-seder.

Böylece Tevrat, Ramses ismini Ýbranca, Yunanca ve La-tince129 metinlerinde hayranlýk uyandýracak bir þekilde koru-muþ olmaktadýr.


128 (e) harfi, Ýbranca’daki (ayýn) harfini göstermektedir.129 Ayrýca Eski Tevrat neþirlerinde, tefsircilerin, bu kelimenin mânâsýný doð-

ru dürüst anlamadýklarýný görmek de tuhaftýr. Meselâ, 1621 yýlýnda Fran-sýzca olan Clémentine neþrinde, Ramesses kelimesi hakkýnda gülünç biranlamsýzlýk ortaya koyan þu açýklama yapýlýyor: “Haþerât gürültüsü” (tonerede la vermine).

Þimdiye kadar sunulan bilgiler, þu hususlarý ispatlamayayeter:

a) Mýsýr’da Ramses adlý biri tahta geçmeden önce Çýkýþolayý düþünülemez;

b) Hz. Musa, Ramses ve Pitom þehirlerini inþa ettiren fira-vunun saltanatý zamanýnda, yani II. Ramses’in saltanatý sýra-sýnda dünyaya gelmiþtir;

c) Hz. Musa Medyen’de iken, Mýsýr’da hükümrân olan fi-ravun, yani II. Ramses ölmüþtür. Þu halde Hz. Musa’nýn ha-yatýnýn bundan sonraki olaylarýnýn, bu firavunun halefinin,yani Mineptah’ýn saltanatý sýrasýnda cereyan ettiði düþünül-melidir.

Dahasý var; firavunlar kronolojisi içerisine Çýkýþ olayýnýyerleþtirmek konusunda, Tevrat, son derece önemli bir un-sur daha ihtiva etmektedir: O da, Hz. Musa’nýn Allah’ýnemri üzerine, firavunun hâkimiyetinden kardeþlerini kurtar-maya teþebbüs ettiðinde, seksen yaþýnda olduðudur: “Ve fi-ravuna söyledikleri zaman Musa seksen yaþýnda ve Harunseksen üç yaþýnda idi.” (Çýkýþ, 7, 7). Tevrat’ýn baþka bir yerin-den (Çýkýþ, 2, 23), Hz. Musa’nýn Medyen ülkesindeki ikametiesnasýnda, saltanatý zamanýnda Hz. Musa’nýn dünyaya gel-miþ olduðu firavunun (Tevrat metni hükümdar adýndaki de-ðiþiklikten bahsetmez) öldüðünü öðreniyoruz. Bu iki Tevratmetni, Hz. Musa’nýn Mýsýr’da hükümdarlýklarý zamanýndayapmýþ olduðu iki firavunun saltanat sürelerinin toplamý-nýn, en az seksen yýl olmasýný gerektirir.

Oysa II. Ramses’in saltanat süresinin altmýþyedi yýl olduðubilinmektedir. (Drioton ve Vandier kronolojisine göre1301’den 1235’e; Rowton kronolojisine göre ise 1290’dan1224’e kadar). Onun halefi olan Mineptah’ýn saltanatýnýnkaç yýl sürdüðü hakkýnda Eski Mýsýrbilimcileri kesin bir sözsöyleyemiyorlar. Fakat M.P. de Vaux’nun da önem vererek be-


331

lirttiði üzere, onun saltanatýnýn onuncu yýlýný gösteren belge-ler bulunduðundan, en azýndan on yýl sürdüðü bellidir. Dri-oton ile Vandier Mineptah hakkýnda iki ihtimal bildirirler:Ya 1234’den 1224’e kadar on yýllýk bir saltanat, ya da Row-ton’un benimsediði gibi 1224-1204 arasýnda süren yirmi yýllýkbir saltanat. Eski Mýsýr-bilimcileri, Mineptah’ýn saltanatýnýnâkýbeti konusunda herhangi bir kesin bilgiye sahip deðildirler.Bilinen tek husus, kendisinden sonra Mýsýr’ýn, bir çeyrek asýrboyunca son derece aðýr dâhilî bir kriz geçirdiðinden ibarettir.

Saltanat süreleri belli olmasa da, Yeni Ýmparatorluk bo-yunca, II. Ramses-Mineptah dönemi dýþýnda, iki saltanat sü-resinin toplamýnýn seksen yýla ulaþtýðý veya seksen yýlý aþtýðýbaþka bir dönem mevcut deðildir. Öyleyse, Hz. Musa’nýnkendi kavmini kurtarmaya giriþtiði sýrada, Tevrat tarafýndanbildirilen ömür müddeti, sadece II. Ramses ve Mineptah’ýnard arda gelen saltanatlarý için uygun düþebilir. Þu halde bü-tün bilgiler þu hükme varmaya imkân vermektedir: Hz. Mu-sa, II. Ramses’in hükümdarlýðýnýn baþýnda doðmuþtur, bu fi-ravun altmýþ yedi yýllýk saltanatýndan sonra öldüðünde o,Medyen’de bulunuyordu. Daha sonra II. Ramses’in oðlu vehalefi Mineptah nezdinde de, Mýsýr yahudilerinin haklarýnýsavunmuþtur. Mineptah’ýn hükümranlýðý -Rowton’un düþün-düðü ve pek âlâ mümkün olduðu gibi- þayet yirmi yýl sürmüþ-se, bu olay, onun saltanatýnýn ikinci yarýsýnda cereyan etmiþolabilir. Hz. Musa, Mýsýr’dan çýkýþý, her halûkârda, Minep-tah’ýn saltanatýnýn sonunda gerçekleþtirmiþtir. ÇünküKur’ân’ýn ve Tevrat’ýn belirttiði üzere bu firavun, ülkesiniterkeden Ýbrânîleri kovalarken hayatýný yitirmiþtir.

Bu þema Hz. Musa’nýn çocukluðu ve onun firavun ailesitarafýndan büyütülmesi konusundaki Kutsal Kitaplarýn bildir-dikleriyle tam bir uygunluk arzeder. II. Ramses’in, öldüðü sý-rada yaþýnýn hayli ilerlemiþ olduðu biliniyor. Onun ömrünündoksan veya yüz sene sürdüðü söylenmiþtir. Bu hipoteze göre

Kur ’ân Kýssalar ý ve Kitab-ý Mukaddes Kýssalar ý

o, altmýþ yedi yýl süren hükümrânlýðýnýn baþýnda 23 ilâ 33yaþýnda idi. Bu yaþlarda firavun evli olabilirdi. Böyle olunca,Kur’ân’ýn bildirdiði üzere, Nil kýyýsýnda bebek Musa’nýn “Fira-vunun saray halkýndan biri” tarafýndan bulunmasý ve firavunnezdinde, kendi karýsýnýn, çocuðun öldürülmemesi hususundateþebbüse geçmesi konusunda anlaþýlmayan bir taraf kalmaz.

Tevrat, bebeði bulanýn, firavunun kýzý olduðunu ileri sürü-yor. II. Ramses’in, saltanatýnýn baþlangýcýndaki yaþýný göz önünealýrsak, terkedilmiþ bir bebeði görebilecek yaþta bir kýz çocuðu-nun babasý olmasý, pek âlâ mümkündür. Þu halde Kur’ân kýssa-sý ile Tevrat kýssasý arasýnda bu noktada bir çeliþki yoktur.

Tanzim ettiðimiz hipotez, Kur’ân’la tam bir uygunluk arze-der. Buna karþýlýk, Kitab-ý Mukaddes’in yalnýz bir yerine ayký-rýdýr. O da, görüldüðü üzere, I. Krallar kitabýnýn 6. bölümününbirinci cümlesidir (Altýný çizerek tekrar belirtelim ki bu kitapda, Tevrat’a dâhil deðildir). Bu parça oldukça münakaþalýdýrve M.P. de Vaux, Eski Ahit’in bu kitabýnýn, Mýsýr’dan çýkýþýntarihini, Hz. Süleyman’ýn mabedinin inþa tarihine göre bildi-ren kronolojisini reddetmektedir. Dolayýsýyla, bu parça hak-kýndaki tereddüd, ona, -burada serdolunan mütâlâa karþýsýnda-ciddi bir delil nazarýyla bakmamýza engel teþkil etmektedir.

Mineptah’ýn Saltanatýnýn

5. Yýlýna Ait Âbide Taþ MeselesiMineptah’ýn 5. yýlýna ait ünlü âbide metninde bu firavu-

nun son icraatýný teþkil eden Mýsýr’dan Çýkýþ hakkýnda, bura-da açýklanan teze aykýrý bir taraf bulunduðuna inanýlmýþtýr.

“Ýsrail” kelimesinin130 zikrolunduðuna dair bilinen tek hi-yeroglif belgesi olmasý hasebiyle bu âbidenin son derece bü-


130 Bu kelimenin arkasýndan bir “tamlayan (muzâf)” gelmektedir ki, bu durum,bu kelime ile bir insan grubunun belirlendiði konusunda hiçbir þüphe býrak-mamaktadýr.

yük bir önemi vardýr. Mineptah’ýn saltanatýnýn birincidöneminden kalan âbide, Thèbes’teki firavun mezarýnda keþ-fedilmiþtir. Belge, bu firavunun, Mýsýr’ýn komþularý ve özellik-le “kökü kazýnmýþ ve artýk tohumu kalmamýþ..." Ýsrail üzerin-de kazanmýþ olduðu bir dizi zaferleri zikreder. Burada “Ýsrail”kelimesinin bulunmasýnýn, yahudilerin daha önce Kenân ül-kesine yerleþmiþ olmalarýný ve tabiatýyla Ýbranîlerin, Mýsýr dý-þýna çýkýþlarýnýn da bu tarihte olup bitmiþ olmasýný gerektir-diði savunulmuþtur.

Bu itiraz geçerli olamaz, zira Ýbrânîlerin Mýsýr’da bulun-duklarý sýrada, Kenân ülkesinde Yahudilerin bulunmayacaðý-ný öngörmektedir ki, bunun da savunulacak yaný yoktur. Bu-nunla beraber, II. Ramses tezini öne süren M.P. de Vaux,Histoire ancienne d’Israel kitabýnda, Kenân ülkesine yerleþ-me konusunda þunlarý yazar: “Güney bölgesi için, Ýsrailîlereakraba olanlarýn, Cadès yöresine yerleþtikleri tarih, belli de-ðilse de çýkýþtan öncedir.” Demek ki o, Hz. Musa’nýn yanýn-dakilerin çýkýþýndan daha önceki bir zamanda, Mýsýr’dan çýk-mýþ bazý gruplarýn yerleþmiþ olmasýný mümkün bulmaktadýr.Bazýlarýnýn Ýsrailîlerle ayný saydýklarý Apiru’lar veya Habi-ru’lar, II. Ramses’ten -ve dolayýsýyla da çýkýþtan- çok önce Su-riye-Filistin’de yerleþmiþlerdi: Bir belge vasýtasýyla II. Ame-nofis’in, 3600 kiþilik bir grubu esir alýp, Mýsýr’da angaryayakoþtuðunu öðrenmiyor muyuz? I. Séthi devrinde, onlarýnKenân’da Beth-Shean yöresinde bazý isyanlarý kýþkýrttýklarýnýda biliyoruz. P. Montet, L’Egypte et la Bible kitabýnda bunuhatýrlatýr. Þu halde þöyle düþünmek oldukça makul olacaktýr:Kendi ülkesi dâhilinde, daha sonra Mýsýr’dan kaçmak üzereHz. Musa’nýn etrafýnda toplanacak insanlar bulunurken, Mi-neptah, sýnýrlarýndaki bu ýrklarý þiddetle yýldýrmak istemiþtir.Öyleyse Mineptah’ýn 5. yýlýna ait âbidenin bulunmasý, bizimhipotezimize hiçbir surette zarar vermez.


Ayrýca yahudi milletinin tarihinde “Ýsrail” kelimesinin or-taya çýkmasý, Hz. Musa grubunun Kenân ülkesine yerleþmesi-ne hiç de baðlý deðildir. Bu ismin aslý þudur:

Tekvin’e göre (32, 29) “Ýsrail,” Hz. Ýshak’ýn oðlu ve Hz. Ýbra-him’in torunu olan Hz. Yakub’un ikinci adýdýr. Ökümenik Kitab-ý Mukaddes Tercümesi’nin (Eski Ahit, 1975) tefsircilerine göre,muhtemelen þu anlama gelir: “Allah kendisine kudretini gös-tersin.” Bir insana bu lakabýn verilmesinden sonra, bir büyükatanýn hatýrasý hürmetine, zamanla bir ýrký nitelemesinde þaþý-lacak bir taraf bulunmaz.

Þu halde Ýsrail ismi, Hz. Musa’dan çok önce, yani ondanbirçok yüzyýl önce ortaya çýkmýþtýr. Dolayýsýyla bu adýn, Mi-neptah’ýn saltanatý sýrasýndaki bir anýtta anýldýðýný görmek,þaþýrtýcý olmamalýdýr. Bu anýlýþ, Hz. Musa’nýn Çýkýþýnýn, fira-vun Mineptah’ýn 5. yýlýndan önce olduðu iddiasý lehine, hiç-bir surette delil teþkil edemez.

Nitekim, Mineptah anýtý, “Ýsrail” adýný verdiði bir toplu-luðu zikretmekle, siyasî yönden örgütlenmiþ bir grubu kasde-demez. Çünkü bu kitâbe Ý.Ö. 13. yüzyýlýn sonuna aittir ve Ýs-rail Krallýðý ise Ý.Ö. ancak 10. asýrda kurulacaktýr. Belgenindaha mütevazý bir insan topluluðunu ifade etmesi zorunlu-dur.131

Bugün bilinmektedir ki, Ýsrail’in tarihe giriþinden önce, se-kiz veya dokuz asýrlýk bir oluþma dönemi geçmiþtir. Bu dönem,birçok yarý göçebe topluluðun, özellikle Amoritlerin veÂrâmîlerin bütün bölgeye yerleþmeleri ve kendi gruplarý arasýn-da -içlerinde Ýbrahim, Ýshak ve Yakub-Ýsrail’in de bulunduðu-


131 Kudüs Kitab-ý Mukaddes Okulu profesörlerinden M.P. B. Couroyer’in de, Çý-kýþ Kitabýný tercüme ederken yaptýðý açýklamalarda dikkati çektiði üzere (Pa-ris, Cerf yayýnlarý, 1968, s. 12), belgedeki öteki özel isimler gibi “Ýsrail” ismide, orada “ülke” tamlayaný yerine “millet” tamlayaný ile birlikte geçmektedir”(yani “Ýsrail ülkesi” deðil, “Ýsrail Milleti” denilmektedir).

patriarches’larýn zuhuru ile damgalanmýþtýr. Son patriarche’ýnikinci adý, gelecekte siyasî bir grubun çekirdeði olacak olan birgrubu belirlemek için kullanýlmýþtýr. Bu siyasî grup ise Minep-tah’ýn saltanatýndan çok sonra ortaya çýkacaktýr, çünkü ÝsrailKrallýðý, Ý.Ö. 931-930’dan 721’e kadar sürecektir.

4. Kutsal Kitaplar Tarafýndan Çýkýþ Sýrasýnda Firavunun Ölümünün BildirilmesiÇýkýþ sýrasýnda firavunun ölümü, hem Kur’ân hem de Tev-

rat kýssasýnýn çok önemli bir noktasýný teþkil eder. Onun öl-düðü, metinlerden açýkça ortaya çýkmaktadýr. Kitab-ý Mu-kaddes yönünden ölüm, sadece Tevrat’ta bildirilmekle kal-maz, ayrýca Hz. Davud’un Mezmurlarýnda da zikredilir. Nite-kim bu yerler yukarýda belirtilmiþti.

Hýristiyan bilginlerin bu konuyu, sükutla geçiþtirmeleri sonderece tuhaftýr. M.P. de Vaux’nun, Çýkýþ Olayý’nýn II. Ramsessaltanatýnýn birinci bölümünde veya ortalarýnda cereyan etti-ðini savunan tezi de bu kabildendir; yazar, firavunun bu olay-da boðulduðunu hiç mi hiç hesaba katmamaktadýr. Çünküboðulduðunu düþünmek, ister istemez Çýkýþ olayýný, firavununsaltanatýnýn sonuna yerleþtirmeyi gerektirir. Kudüs Kitab-ýMukaddes Okulu’nun müdürü olan yazar, Histoire ancienned’Israel kitabýnda, savunduðu bu tezle Kitab-ý Mukaddes’iniki kitabýnýn verdiði bilgiler arasýnda çeliþki bulunmasýndanhiçbir þekilde endiþe etmemiþ gözüküyor.

P. Montet, L’Egypte et la Bible kitabýnda Çýkýþ’ýn, Mineptahdevrinde olduðunu söylerse de, kaçanlarý takip edenlerin baþka-ný olan firavunun ölümü hakkýnda tek kelime bile söylemez.

Bu þaþýrtýcý tutum, Yahudilerin tutumuna zýt düþer: “Fira-vun ve askerlerini Kýzýldeniz’e atan” Allah’a hamdeden Hz.Davud’un 136. Mezmur’unun 15. cümlesi, onlarýn âyinlerin-de sýk sýk tekrarlanýr. Onlar, bu cümle ile Çýkýþ kitabýnýn (14,


336

28-29) þu cümleleri arasýndaki uyumu bilirler: “Ve sular dönüpcenk arabalarýný ve atlýlarý, ve onlarýn arkasýndan denize gir-miþ olan bütün firavun ordusunu örttü, onlardan bir kiþi bilekalmadý.” Onlara göre firavunun birlikleriyle beraber helâkolduðunda en ufak bir þüphe yoktur. Bu ayný metinler, Hýris-tiyanlarca muteber olan Kitab-ý Mukaddes nüshalarýnda dabulunur.

Hýristiyan tefsirciler kasýtlý bir þekilde ve bu apaçýk bilgi-leri karþýlarýna alarak, firavunun ölümünü konu dýþý býrakýrlar.Hatta dahasý var; bazýlarý ölüm olayýný Kur’ân’ýn zikretmesinihatýrlatarak, okuyucularýný tuhaf karþýlaþtýrmalara götürmekisterler. Nitekim Kudüs Kitab-ý Mukaddes Okulu132 yönetimialtýnda yapýlan Kitab-ý Mukaddes tercümesinde, firavununölümü ile ilgili olarak adý geçen Okul profesörlerinden M.P.Couroyer’in kaleminden þu açýklamayý okuyoruz:

“Kur’ân (10, 90-92’de) ona iþaret eder ve halk arasýnda yaygýngeleneðe göre, firavun ordusuyla birlikte boðulmuþ (ki KutsalMetin133 bundan bahsetmez), deniz altýna yerleþtirilmiþ olup,orada deniz adamlarýna, yani foklara hükmetmektedir.”

Kur’ân’ýn muhtevasýný bilmeyen kimse, ister istemez -tef-sirciye göre- Kitab-ý Mukaddes metnine aykýrý bir Kur’ân ifa-desiyle, açýklamada Kur’ân’a yapýlan atýftan hemen sonra yeralan ve güya halk geleneðinden gelen gülünç bir efsane ara-sýnda bir baðýntý kurmaya gider.

Bu konudaki Kur’ân ifadesinin gerçek durumunun, bu ya-zarýn telkin ettikleriyle hiçbir ilgisi yoktur: Kur’ân’ýn Yûnussûresinin 90 ilâ 92. âyetleri, firavun ve birliklerinin, -kendi-


132 L’Exode (Çýkýþ), 1968, s. 73.133 Açýklamayý yapan yazarýn “kutsal metin” tabiriyle Kitab-ý Mukaddes’i kasdet-

tiðinde hiçbir þüphe olamaz.

337

lerini kovaladýklarý sýrada- Ýsrailoðullarýnýn denizi geçtikleri-ni ve o zaman boðulacaðý sýrada firavunun þöyle feryad ettiði-ni bildirir: “Gerçekten, Ýsrailoðullarýnýn inandýðýndan baþkaTanrý olmadýðýna inandým, ben de ona teslim olanlardaným!”Allah ona þöyle karþýlýk verir: “Ne o, þimdi mi (inanýyorsun)?Oysa daha önce isyan etmiþ, bozgunculardan olmuþtun!” vedevamla “Bugün senin bedenini kurtaracaðýz ki senden sonragelenlere ibret olasýn. Ama insanlarýn çoðu, bizim âyetleri-mizden gâfildirler.”

Firavunun ölümü konusunda, bu sûrenin ihtiva ettiði hu-suslar bunlardan ibarettir. Ne burada ne de Kur’ân’ýn bir baþkayerinde, Kitab-ý Mukaddes tefsircisinin ileri sürdüðü hayaliuydurmalar bulunmaz. Kur’ân metni, sadece çok açýk bir þe-kilde, firavunun bedeninin kurtarýlacaðýný haber vermekte-dir; anlaþýlan, temel nokta da budur.

Hz. Peygamber tarafýndan, Kur’ân insanlýða teblið edildiðizaman, modern çaðda bazý insanlarýn -haklý ya da haksýz ola-rak- Çýkýþ olayý ile ilgili sandýðý bütün firavunlarýn cesetleri,Luksor’a göre Nil’in öbür yakasýnda Thebes’teki yeraltý me-zarlýðýnda bulunuyordu. Dolayýsýyla o devirde, bu olay hak-kýnda hiçbir þey bilinmiyordu; bunlar ancak 19. yüzyýlýn son-larýnda keþfedildi. Kur’ân’ýn bildirdiði gibi, Çýkýþ sýrasýndakifiravunun cesedi pek âlâ kurtarýlmýþtýr: Bu firavun kim olur-sa olsun, günümüzde Kahire’deki Mýsýr müzesinin Kral mum-yalarý salonunda bulunmakta ve ziyaretçiler tarafýndan görü-lebilmektedir. Demek ki gerçek M.P. Couroyer’in hile ileKur’ân’a baðlamak istediði gülünç efsaneden çok baþkadýr.

5. Firavun Mineptah’ýn MumyasýBütün delillerin, Çýkýþ sýrasýndaki firavun olduðunu dü-

þündürdüðü II. Ramses’in oðlu Mineptah’ýn mumyalanmýþ

Kur ’ân Kýssalar ý ve Kitab-ý Mukaddes Kýssalar ý

cesedi, Loret tarafýndan Thebes’de 1898’de Krallar Vâdisindebulundu. Oradan da Kahire’ye götürüldü. Elliot Smith mum-yanýn sargýlarýný 8 Temmuz 1907’de açtý. O, The RoyalMummies (1912) kitabýnda bu ameliyeyi ve cesedin incelen-mesini tutanak halinde verir. Birçok noktada rastlanan bo-zukluklara raðmen, mumyanýn korunma durumu, zamanýndamemnuniyet verici idi. Bu tarihten beri mumya, Kahire mü-zesinde baþ ve boyun kýsmý açýk, cesedinin geri kalan kýsmýbir bezle örtülü olarak ziyaretçilere teþhir edilmektedir, öyleki, bu son aylara kadar134 E. Smith tarafýndan 1912’de alýnanfotoðraflar dýþýnda mumyalanmýþ cesedin tam boy fotoðrafla-rý müzede bile bulunmuyordu.

1975 Haziran’ýnda, Mýsýr yüksek makamlarý firavunun ce-sedinin o zamana kadar örtülü olan kýsýmlarýný incelemek vefotoðraflarýný almak imkânýný bana tanýdýlar. Mumyanýn þim-diki durumu, bundan altmýþ yýl öncesindeki durumu ile karþý-laþtýrýlýnca, mumyanýn bozulduðu ve bazý parçalarýnýn kay-bolduðu açýkça görüldü. Mumyalý dokular bazý kýsýmlarda in-san eliyle, bazý kýsýmlarda ise herhalde zamanýn geçmesiyle,büyük ölçüde yýpranmýþtý.

Bu tabiî yýpranmanýn, mumyanýn, Thebes yeraltý mezarlý-ðýnda üç bin yýldan beri istirahat ettiði mezarda, 19. yüzyýlýnsonunda bulunmasýndan bu yana ortaya çýkan, korunma þart-larýndaki deðiþmeden ileri geldiði açýktýr. Hariçten sýmsýkýtecrid etmeyen ve mikro-organizmalar tarafýndan bozulmasý-ný engellemeyen bir cam mahfaza içinde, suhunet farklarýnamaruz ve mevsimlik rutubetin etkisinden korunmayan mum-ya, her türlü bozulma sebeplerinden mahfuz olarak, kendisiniyaklaþýk üç bin yýl boyunca koruyan þartlardan yoksun kal-mýþtý. Mumya, sargýlarýnýn koruyuculuðundan ve mezarda ka-palý ortamda bulunma avantajýndan mahrum idi. Oysa bu-


134 Bu söz 1976 yýlýnda söyleniyor (Mütercim).

lunduðu mezardaki suhunet daha sabit ve oradaki hava, sene-nin bazý devrelerinde Kahire’deki havadan daha az nemli idi.Muhakkak ki o, büyük ihtimalle daha önce bizzat yeraltý me-zarlýðýnda da bozucu etkilere maruz kalmýþtý. Mezar yaðmacý-larýnýn giriþi veya kemirgenler bazý yýpranmalara yol açmýþtý,fakat yine de -öyle anlaþýlýyor ki- zamanýn yýpratmasýna karþýoradaki þartlar, bugünkünden daha da elveriþli idi.

Mumyanýn 1975 Haziran’ýndaki incelenmesi boyunca, be-nim teklifim üzerine birtakým özel araþtýrmalara giriþildi. ElMeligy ve Ramsiys adýndaki iki doktor tarafýndan mükemmelbir radyografik etüd gerçekleþtirildi. Bir yandan da doktorMustafa Manialaviy, göðüs cidarý düzeyindeki madde kaybýn-dan yararlanmak suretiyle, bir mumyaya uygulanan ilk endos-kopiyi gerçekleþtirerek göðüs kafesinin ve karnýn içini inceli-yordu. Böylece cesedin içinin çok önemli bazý kýsýmlarýnýgörmek ve fotoðraflarýný almak mümkün oldu. Mumyalanmýþcesetten kendiliðinden düþmüþ olan bazý parçalarýn mikros-kobik incelenmesi, Paris’te Prof. Mignot ve doktor Durigontarafýndan yapýlacaktýr. Bu etüd, Prof. Cerccaldi ile gerçek-leþtirilecek olan genel adlî týp incelemesiyle tamamlanacak-týr. Çok üzülerek söyleyeyim ki, bu eserin yazýlmasý tamam-landýðý anda kesin sonuçlar henüz tesbit edilememiþti.

Þimdiki durumda bu incelemeden çýkarýlabilecek netice:Kýsmen ölümcül olabilecek, büyük ölçüdeki madde kaybý ilemüteaddit kemik dokusu hasarlarýnýn müþahede edilmesin-den ibarettir. Ancak bunlarýn bazýlarýnýn, firavunun ölümün-den önce mi sonra mý olduðunu söyleyebilmek henüz müm-kün deðildir. Firavun, en kuvvetli ihtimalle, Kutsal Kitaplarýnanlattýðý üzere ya boðulma ile, ya da denizdeki boðulmasýndanönce çok þiddetli bir travma ile, yahut ayný anda cereyaneden boðulma ve travma ile ölmüþtür.


Yukarýda zikrolunan yýpranma sebeplerine, bütün bu dokubozukluklarý da eklenirse, -çok yakýn bir gelecekte kurtarmave onarma tedbirleri alýnmadýðý takdirde- firavunun mumya-lanmýþ cesedinin iyi bir þekilde korunabilmesinin hayli þüp-heli olduðu söylenebilir. Bu tedbirler alýnmalýdýr ki, Çýkýþolayýndaki firavunun ölümünün ve Allah’ýn, onun cesedinikorumasýnýn günümüze kadar gelen bu tek maddî delili, kýsaveya uzun bir zaman zarfýnda kaybolmasýn.

Ýnsanýn, kendi tarihinin belgelerini korumasý, her zamantemenni edilir, fakat burada bundan daha fazla bir þey vardýr:Bu belge, Hz. Musa’yý tanýyanýn, mumyalanmýþ bir bedende-ki müþahhaslaþmýþ tanýðýdýr. Hz. Musa’nýn ricalarýna karþý di-retenin, kaçarken kovalayanýn ve bu iþte hayatýný verenin taný-ðýdýr. Cesedi, Allah’ýn iradesiyle yok olmaktan kurtulup,Kur’ân’da da yazýldýðý gibi “insanlar için bir ibret”135 haline dö-nüþenin tanýðýdýr.

Çaðdaþ buluþlarýn katkýlarýnda, Kutsal Kitaplarýn doðrulu-ðunun delillerini araþtýranlar için, Kahire’deki Mýsýr müzesi-nin Kral Mumyalarý Salonu’nda, firavunun cesedi konusun-daki Kur’ân âyetlerinin ne de parlak bir ispatý sergileniyor!


135 Hz. Musa’nýn kýssasýnýn bir baþka tanýðý olan II. Ramses’in mumyasý da, Mi-neptah’ýn mumyasýnýnki ile mukayese edilebilecek bir incelemeye konuteþkil etmiþtir; onun için de ayný koruma tedbirleri tavsiye edilmiþtir. Kahi-re’de 1975 yýlýnda giriþilen bu týbbî incelemelerin sonuçlarýný Fransa’dakibirçok bilimsel derneðe bildirmiþtim. Bu sonuçlarý görmek, Mýsýr makamla-rýný, II. Ramses’in mumyasýný Fransa’ya emanet býrakmaya sevketti. Böyle-ce mumya, bakýmý yapýlmak üzere 26 Eylül 1976 günü Paris’e geldi.

KUR’ÂN, HADÎSve

ÇAÐDAÞ BÝLÝM

Kur’ân, Ýslâm inanç ve teþriinin tek kaynaðýný teþkil et-mez. Nitekim bizzat Hz. Muhammed’in hayatý boyunca veO’nun vefatýndan sonra, Peygamberin iþlerinde ve sözlerin-de, tamamlayýcý bir hüküm kaynaðý aranmýþtýr.

Bu bilgiler sözlü rivâyet yolu ile geliyordu. Onlarý metinhalinde derlemeye teþebbüs edenler -olaylarýn cereyanýndansonra onlarý yazmak durumunda kalýnca- titiz araþtýrmalaragiriþmiþlerdir. Onlarýn bu bilgileri derleme çetin görevinde,uygulamalarý gereken titizlik endiþesi meydandadýr. ÇünküHz. Peygamberin hayatýnýn her olayý ve onun her sözü içinciddi hadîs mecmualarýnda, Hz. Muhammed’in ev halkýndanve ashabýndan, onu nakledene kadar çýkan bir silsile halinde,olayý anlatan râvîlerin isimleri zikredilir.

Böylece Hz. Peygamber’in sözleri ve iþleri hakkýndaki bir-çok mecmua “Hadîsler” adý altýnda meydana gelmiþtir. Bukelime aslýnda “söz” anlamýna gelmekte ise de ýstýlahta,“olaylarýn anlatýmý” iþini de kapsamaktadýr.

Ýlk mecmualar, Hz. Muhammed’in vefatýný izleyen ilk bir-kaç on yýlda yayýlmaya baþladý. Ondan sonraki birinci asýrdaortaya çýkan eserler, nakledilen olaylarýn geniþliði yönünden,nisbeten sýnýrlýdýrlar. Kendilerini daha çok kabul ettiren mec-mualarýn ortaya çýkmasý için, Hz. Peygamber’in vefatýndan, ikiasýrdan biraz daha fazla bir zaman geçmesini beklemek gerek-miþtir. Dolayýsýyla, Hz. Muhammed’in zamanýna daha yakýnolan eserler, en derli toplu bilgileri nakleden eserler deðildirler.En geniþ ve en doðru bilgileri veren eserler, Hz. Muham-med’den iki yüz yýldan daha fazla bir zaman sonra hazýrlanmýþolan el-Buharî ve Müslim’in mecmualarýdýr. El-Buharî’nin

mecmuasýna, genellikle Kur’ân’dan sonra en sahih eser nazarýy-la bakýlýr. Houdas ve Marçais 1903-1914 yýllarý arasýnda, bueserin Fransýzca tercümesini Les Traditions Ýslamiques adýylayayýnlamýþlardýr. Son yýllarda bu eserin Ýngilizce tercümesi ilebirlikte olarak Arapça neþri, Medine’de Ýslâm Üniversite-si’nden Dr. Muhammed Muhsin Khan tarafýndan yapýlmýþtýr.Demek ki Arapça bilmeyenlerin de, hadîsleri mütalâa etmelerimümkündür. Fakat -Fransýzca tercümesi de dâhil- Batýlýlarcayapýlan bazý tercümelerin deðeri konusunda son derece ihtiyat-lý olmak gerekir. Zira onlarda birtakým yanlýþlýklar ve gerçeðeuymayan taraflar bulunmaktadýr ki bunlar hakikî bir tercüme-den ziyade, yapýlan yorumlardan ibaret olmaktadýr; hattâ bazenonlar, hadisin gerçek anlamýný o derece deðiþtirirler ki onlara,taþýmadýklarý mânâlarý yüklerler.

Hadîs mecmualarý, ortaya çýkýþlarý yönünden, haklý olarakÝncillerle mukayese edilebilir. Her iki eser grubu da, naklet-tikleri olaylarýn, görgü tanýðý olmayan yazarlar tarafýndan ka-leme alýnmýþlardýr. Keza her iki eser grubu da, anlattýklarýolaylardan, bir süre sonra ortaya çýkmýþlardýr. Ýnciller gibi,hadîs mecmualarýnýn tamamý da, sahih olarak kabul edilme-miþlerdir. Hadîslerin ancak az bir kýsmý, hadîs ilmi uzmanla-rýnca ittifakla kabul edilmiþtir; ayný hadîs mecmuasýnda sa-hih hadîslerin yanýnda, zayýf ve bazen kesin olarak reddedilenhadîslere de rastlamak mümkündür.

Hýristiyanlarca itiraza hedef olmayan kanonik Ýncillerdenfarklý olarak, en muteber sayýlanlarý da dâhil, hadîs mecmu-alarý -hem de Ýslâm tarihinin baþlangýcýndan beri- Ýslâm fikirhayatýnýn üstadlarý tarafýndan titiz bir eleþtiriye konu teþkiletmiþtir. Ýslâm’ýn temeli olan Kur’ân metni ise, hiçbir surettetartýþýlamazdý.

Kendisinden sonraki asýrlarda, bilimsel ilerlemenin ýþýktuttuðu konular hakkýnda, Hz. Muhammed’in -yazýlý vahiy,


345

yani Kur’ân dýþýnda- neler söylediðinin sanýldýðýný, bu hadîsliteratürü içinde araþtýrma düþüncesi ilgimi çekti. Bu araþtýr-mada, genellikle en sahih kabul edilen, el-Buharî’ninki gibihadîslerle kendi kendimi sýnýrladým. Fakat sözlü rivâyette yeralan bilgilerin insanlar tarafýndan yazýya geçirilmiþ olmasý se-bebiyle, rivâyeti þahsî olarak nakledenlerin hatalarý yüzünden,hadîslerin, bazý olaylarý ancak nisbî bir doðrulukla intikal etti-rebileceklerini de her an hatýrýmda tutuyordum. Bu türhadîsler birçok kimse tarafýndan nakledilen ve kesin olaraksahih136 olan baþka hadislerden ayrýdýrlar.

Hadîsleri araþtýrýrken müþahede etmiþ olduðum hususlarý,Kur’ân ve çaðdaþ bilimle ilgili olarak, daha önce anlatýlanhususlarla karþýlaþtýrdým. Bu mukayesenin sonucu oldukçaanlamlýdýr. Gerçekten, çaðdaþ bilimin verileriyle karþýlaþtýrýlanKur’ân naslarýndaki tam tamýna doðruluk ile; -bu inceleme-nin temel konusunu oluþturan- bilimsel alana giren bazý hadîsifadelerinin, tenkide yol açabilen durumu arasýndaki fark çar-pýcýdýr.

Kur’ân’ýn bazý âyetlerini açýklamayý konu edinen hadîsler,bazen günümüzde kabulü pek mümkün olmayan izahlar verir-ler.

Güneþin “kendisine mahsus belirli bir yere” doðru gitti-ðinden bahseden ve nasýl anlaþýlmasý gerektiði, ilgili yerdeaçýklanmýþ olan bir âyeti (Yâsin Sûresi, âyet 38), bir hadîs þöyleyorumluyor: Batýþý esnasýnda güneþ, Allah’ýn Arþ’ý önündesecdeye varýr, dönüþüne yeniden baþlamak için izin ister, tek-rar secde eder; neticede geldiði yere döner ve tekrar doðudandoðar. Arapça aslî metnin (Yaratýlýþýn baþlangýcý, Bed’ul-halkkitabý, 54, bâb 4, no. 421)137 kapalý bir ifadesi olup tercüme

Kur’ân Hadîs ve Çaðdaþ Bi l im

136 Ýslâm Hadîs bilginleri birinci türü zannî, ikincileri ise kat’î olarak nitelendi-

rirler.

137 Kitap numarasý metinde 54 ise de, doðrusu (59)’dur (Mütercim).

346

edilmesi oldukça güçtür. Ne olursa olsun, bu pasaj, güneþindünyaya göre döndüðü anlamýna gelen bir teþbihi ihtiva et-mektedir; bilim bunun tersini ispatlamýþtýr. Bu hadîsin sýhha-ti hayli þüphelidir (zannî).

Yine ayný kitabýn bir baþka pasajý (Yaratýlýþýn Baþlangýcýkitabý, 54, bâb 6, no. 430)138 embriyonun geliþmesinin ilk saf-halarýnýn süreleri hakkýnda çok tuhaf bir deðerlendirme yapar:Ýnsaný teþkil eden unsurlarýn birleþmesi için kýrk günlük birsüre, embriyonun ‘alaka (asýlýp tutunan bir þey) safhasý içinyine kýrk gün, embriyonun çiðnenmiþ et parçasý durumunda-ki safhasý için yine kýrk günlük bir süre. Sonra bu varlýðýn ka-derinin ne olacaðýný bildirmek üzere meleklerin gelmesiyle,ona ruh üflenir. Embriyonun geliþme safhalarýnýn bu tasviri,çaðdaþ bilgilere uygun deðildir.

-Hangi türden bir endikasyonu bulunduðunu da bildir-meksizin- balýn, þifa unsuru olabileceðine dair bir tekmülâhaza (Nahl Sûresi, âyet 69), bir tarafa býrakýlacak olursa,Kur’ân, tedâvî mesleði hakkýnda, hiçbir pratik tavsiyede bu-lunmadýðý halde, bu tür konulara, hadîsler büyük bir yer ve-rirler. El-Buharî’nin kitabýnýn bir bölümünün tamamý (kitapno.76), týp konusuna ayrýlmýþtýr. Bu bölüm, Houdas ve Mar-çais’in tercümesinde, 4. cildin 62-91. sayfalarý, Dr. Muham-med Muhsin Khan’ýn Ýngilizce tercümesinin ise 7. cildinin395-452. sayfalarý arasýnda yer alýr. Bu sayfalar hiç þüphe edil-memelidir ki bazý sahih olmayan (zannî) hadîsler ihtiva eder-ler. Bununla beraber hepsinin de faydasý vardýr, çünkü çeþit-li týbbî konularda, o devirde hangi anlayýþlarýn bulunduðuhakkýnda kýsa bilgi verirler. El-Buharî’nin mecmuasýnýn baþ-ka yerlerinde bulunup týbbî yönü olan bazý hadîsler de, bun-lara ilâve edilebilir.


138 Kitap numarasý metinde 54 ise de doðrusu 59’dur (Mütercim).

Böylece hadîslerde büyü, nazar (göz deðmesi) ve þeytanla-rý kovma hakkýnda birtakým fikirlere rastlanýr. Ancak, bu iþ-lerde, Kur’ân’ýn ücret karþýlýðýnda kullanýlmasý hususunda ba-zý tahditler konulmuþtur. Bir hadîs, bazý hurmalarn, büyününetkilerine karþý koruyucu rolünü belirtir. Hurma, zehirli hay-vanlarýn sokmasýna karþý kullanýlabilir.

Buna karþýlýk, tekniðin ve ilaç yapým imkânlarýnýn ilkelolduðu bir dönemde, birtakým basit uygulamalara veya tabiîtedâvi çarelerine baþvurmanýn tavsiye edilmesine þaþmamakgerekir. Kan alma, hacamat þiþeleri, ateþle daðlama, bite kar-þý týraþ olma, deve sütünden yararlanma; çörek otu taneleri-ni, Hind costus’u (kustu’l-hindi) gibi bazý bitkileri, (kaný din-dirici özelliðinden ötürü) hasýr külünü kullanmak gibi çare-ler, bu tabiî tedâvi araçlarý arasýnda yer alýyordu. Kritik du-rumlarda, sahip olunan ve gerçekten etkili olan her türlü ça-reye baþvurmak gerekiyordu. Fakat ilk nazarda, deve idrarý iç-meyi tavsiye etmek, pek de güzel görünmüyor.

Patolojiye dair bazý meseleler hakkýnda verilen açýklama-larý, günümüzde benimsemek çok güçtür. Bunlar arasýndaþunlarý sayalým:

- Ateþ yükselmesinin sebebi: Dört rivâyet “Ateþin, cehen-nemin hararetinden ileri geldiðini” bildirir (Týb kitabý, bâb 28).

- Her hastalýðýn bir çaresinin bulunmasý: “Allah hiçbir has-talýk vermemiþtir ki, onun çaresini de vermesin.” (Týb kitabý, bâb

1). Bu anlayýþýn tezahürüne, sinek hakkýndaki hadîste rastlanýr(Týb kitabý, bâb 58 ve Yaratýlýþýn Baþlangýcý kitabý 54, bâb 15 ve 16): “Eðerbir kaba sinek düþerse, sineðin her tarafýný ona batýrmak gere-kir, zira onun bir kanadý zehir, öteki kanadý panzehir ihtivaeder; (sinek) önce zehiri, müteakiben de ilacý getirir.”

- Bazý yýlanlarý görmekle çocuk düþürme (Bu yýlanlar aynýzamanda körlüðe de yol açarlar): Bundan da Yaratýlýþýn Baþ-langýcý kitabý, 13 ve 14. bölümlerde bahsedilir.

347Kur’ân Hadîs ve Çaðdaþ Bi l im

- Âdet dönemi dýþýnda kan kaybý. Hayz kitabý (kitap no:6) 21 ve 28. bâblarýnda, âdet dönemi dýþýnda, kan kaybý konu-sunda iki hadîs ihtiva eder; bu hadîsler iki kadýnla ilgilidir:Bunlardan, semptomlara dair pek ayrýntýlý bilgi vermeyen bi-rinde kan kaybýnýn, bir kan damarýndan (‘ýrk) geldiði bildiri-lir; öbür durumda, âdet dýþýnda yedi yýldan beri kan kaybýnamaruz olan bir kadýnýn durumu söz konusudur: Burada da bu-nun, yine kan damarlarý sebebiyle olduðu kabul edilir. Bu bo-zukluklarýn neden ileri gelmiþ olduðuna dair birçok hipotezortaya atýlabilirse de, o zaman böyle bir teþhisin hangi esasadayandýðý da, pek tasavvur edilemiyor; bununla birlikte buhadîs, muhtemelen doðrudur.

- Hastalýklarýn sirayet etmeyiþi. El-Buharî’nin hadîsmecmuasý cüzzam, veba, kolera, deve uyuzu münasebetiyleveya genel olarak, bundan çeþitli yerlerde bahseder (76. olanTýb kitabýnýn 19, 25, 30, 31, 53 ve 54. bâblarýnda).

Fakat bu mülâhazalarýn yaný sýra, zikrolunan durumlara zýtolan mülâhazalar da bulunur: Nitekim, veba salgýný olan ye-re gitmemek ve cüzzamlýlardan da kaçmak tavsiye edilir.

Sonuç olarak, bilimsel yönden kabul edilemeyecek bazýhadîslerin varlýðý anlaþýlýyorsa da, bunlarýn sahih olduðu þüp-helidir. Bu hadîslerden bahsetmemizin tek gayesi, doðru ol-mayan hiçbir bilgi ihtiva etmeyen Kur’ân’ýn bilimsel ifadele-riyle, onlar arasýnda bir mukayese yapmaktýr. Bu tesbit, sonderece önemli görünmektedir.

Hatýrlamak gerekir ki, Hz. Peygamberin vefatý üzerine,ondan alýnan talimatlar þu iki gruba ayrýlýyordu:

- Bir yandan mü’minlerden birçoðu, Hz. Peygamber gibi,ezberlemiþ olduklarý Kur’ân’ý defalarca okumuþlardý; ayrýcaKur’ân’ýn, daha peygamberin hayatýnda ve hatta Hicretten139

de önce yazýlmýþ nüshalarý bulunuyordu.


139 Hicret, Ý.S. 622 yýlýnda olup, Hz. Muhammed’in vefatýndan on yýl öncesinerastlar.

- Öte yandan, onun iþlerine ve sözlerine tanýk olan en ya-kýn çevresinde bulunanlarla diðer mü’minler, görüp iþittikle-rini hafýzalarýnda saklamýþ ve geliþen inanç ve hükümleri be-lirlemek amacýyla, Kur’ân’ýn yaný sýra, onlara da istinad et-miþlerdi.

Hz. Peygamberin vefatýný izleyen ilk yýllarda, onun býrak-týðý iki grup tebligatý anlatan metinler hazýrlandý. Ýlk hadîsmecmualarý, Hicretten kýrk yýl kadar sonra ortaya çýktý. Fakatbundan önce, Hz. Ebû Bekr’in ve özellikle Hz. Osman’ýn ha-lifelikleri zamanýnda Kur’ân metni bir araya toplanmýþtý. Hz.Osman, halifeliði esnasýnda, yani Hz. Muhammed’in vefatýn-dan sonraki 12-24 yýllarý arasýnda, nihaî metni çoðalttýrýpyaymýþtý.

Belirtilmesi gereken en önemli nokta, bu iki grup metninarasýnda, -gerek edebî yönden gerek muhteva yönünden görü-len benzemezliktir. Gerçekten, Kur’ân üslûbu ile hadîslerinüslûbu arasýnda bir mukayese yapmak mümkün deðildir. Üs-telik, -çaðdaþ bilimin verileri göz önüne alýnarak, iki metinkarþýlaþtýrýlacak olursa, meydana çýkan aykýrýlýklar karþýsýnda,insan hayrete düþer. Bu zýtlýklarý þöylece göstermeyi baþardý-ðýmý umuyorum:

- Bir yandan çoðu zaman basit gibi görünen Kur’ân’daki ba-zý ifadeler, bilimin daha sonra ortaya koyacaðý taraflarý ihtivaetmektedir ki bu, çaðdaþ bilimsel imkânlarýn ýþýðýnda ince-lenmekle anlaþýlmaktadýr.

- Öbür yandan bazý hadîsler, söylendiði çaðýn zihniyetinetamamen uygun olmakla birlikte, bugün bilimsel yönden ka-bul edilemeyecek ifadeler ihtiva ederler. Bu fikirler, sahihliðiittifakla kabul edilen ve tartýþma götürmeyen Ýslâm’ýn tali-matlarýna ve hükümlerine de girmiþtir.

Nihayet þunu da bilmek gerekir ki, bizzat Hz. Muham-med’in Kur’ân ile kendi þahsýna ait sözlerine karþý tutumu

349Kur’ân Hadîs ve Çaðdaþ Bi l im

350

hayli farklý olmuþtur. O, tebligâtýný teþkil eden Kur’ân’ýn,ilâhî vahiy olduðunu ilân ediyordu. Hz. Peygamber, -dahaönce de görüldüðü üzere- yaklaþýk yirmi yýl boyunca, pek bü-yük bir ihtimamla, Kur’ân’ýn sûrelerini ayýrmýþtý. Kur’ân,onun bizzat hayatýnda yazýya geçirilmesi ve namazýn bir par-çasýný teþkil etmek üzere, ezberlenmesi gereken bir kitaptý.Esas itibariyle, kendisinin þahsî fikirleriyle fiilleri arasýndakimünasebeti saðlayan sözler olarak anlaþýlan hadîsler konu-sunda, davranýþlarýnda onlardan yararlanmalarý ve istedikleritarzda onlarý yaymalarý için göstermeleri gereken dikkati ise,baþkalarýna býraktý. O, bu konuda hiçbir direktif vermedi.

Hadîslerin ancak mahdut bir kýsmýna, Hz. Peygamberindüþüncesini kesinlikle belirtir nazarýyla bakýlabileceðinden;bunun dýþýnda kalanlar, -özellikle burada ele alýnan bilimselkonularda- kendi zamanýnda yaþayan insanlarýn inanabile-cekleri hususlarý ifade eder. Bunlarý Kur’ân metniyle karþýlaþ-týrmakla, Kur’ân’ý, sahih olmayan veya þüpheli olan hadîsler-den ayýran bütün özellikler ortaya çýkar. Gerektiði gibi yapýl-dýðý farzedilirse bu mukayese, bilimsel yönden yanlýþ ifade-lerle dolu olan o zamana ait yazýlý belgelerle, bu neviden olanher türlü hatadan uzak bulunan yazýlý vahiy kitabý Kur’ân ara-sýndaki çarpýcý farký meydana çýkarýr.140


140 Dinî meseleler hakkýndaki hadîslerin doðruluklarý, hiçbir surette söz konusuedilemez. Fakat hadîsler, dünyevî meselelerden bahsettiði takdirde, Hz. Pey-gamber ile öteki insanlar arasýnda ayrým yapmak gerekmez. Bir hadîs, Pey-gamber Hz. Muhammed’in þu açýklamasýný ifade eder: “Dine dair emirleri si-ze bildirdiðim zaman onlara itaat ediniz, fakat benim þahsî fikrimle herhangibir þeyi tavsiye edersem, benim de bir insan olduðumu hatýrlayýn.” Es-Serahsî,el-Usul (Asýllar) adlý kitabýnda, onun bu tutumunu ortaya koyan sözünü þulafýzla nakleder: “Size dininizle ilgili herhangi bir þey söylersem, benim bildir-diðime göre hareket ediniz, fakat dünya hayatýna ait iþler söz konusu olursa,siz kendi dünyanýzýn iþlerini daha iyi bilirsiniz!” (Yazar, bu notu ilk defa, ki-tabýnýn beþinci basýmýna koymuþtur. Mütercim).

GENEL SONUÇLAR

Bu incelemenin sonunda, bizim Batý dünyasýnda, kutsal ki-taplar konusunda bugün taþýdýðýmýz hâkim düþüncenin, gerçe-ði yansýtmadýðý açýkça ortaya çýkmýþtýr. Eski Ahit’i, Ýncilleri veKur’ân’ý meydana getiren metinlerin hangi þartlarda, hangiçaðlarda ve ne þekilde toplanýp kaydedildiði görülmüþ bulunu-yor. Üç din kitabýnýn zuhuruna yön veren þartlar, bunlardanher biri için son derece deðiþik olduðundan, bu durum -gerekmetinlerin asýllarýna uygunluðu, gerek muhtevalarýnýn bazý ta-raflarý bakýmýndan- oldukça önemli sonuçlar doðurmuþtur.

Eski Ahit, yaklaþýk dokuz asýr boyunca oluþan edebî eser-ler toplamýndan ibarettir. Eski Ahit, son derece uyumsuz birmozayik teþkil etmekte olup, onu meydana getiren unsurlar,zaman zaman eski parçalara, ilâve edilecek parçalarýn eklen-mesi sebebiyle, yüzyýllar boyunca insanlar tarafýndan deðiþti-rilmiþ durmuþtur. Öyle ki, artýk bugün, o parçalarýn neredengeldiðini bilmek, bazen çok zordur.

Ýnciller’in gayesi, Hz. Ýsâ’nýn sözlerini ve iþlerini aktarmak-la, onun yeryüzündeki risaletinin tamamlandýðý sýrada, insan-lara býrakmak istediði talimatlarý, onlara tanýtmak olmuþtur.Talihsizlik, Ýncil yazarlarýnýn, bildirdikleri olaylarýn görgü ta-nýðý olmamalarýndan ileri gelir. Onlar, Hz. Ýsâ’nýn hayatýhakkýnda muhtelif Yahudi-Hýristiyan cemaatlerinin, bugünkaybolmuþ bulunan -ve sözlü rivâyetle nihâî metinler arasýn-da vasýta rolü oynamýþ olan- sözlü veya yazýlý durumda koru-nan bilgilerin, o topluluklarýn sözcüleri tarafýndan anlatýlma-larýndan baþka bir þey deðildir.

Ýþte þimdi, Yahudi-Hýristiyan kutsal kitaplarýna bu açýdanbakmak -ve objektif olmak isteniliyorsa- eski tefsir anlayýþla-rýný bir yana býrakmak gerekir.

Kaynaklarýn çokluðu, kaçýnýlmaz bir sonuç olarak -birçokörnekler verilmiþ bulunan- çeliþkiler ve zýtlýklar doðurmuþtur.

Ýncil yazarlarý, Hz. Ýsâ ile ilgili bazý olaylarý büyütmek ko-nusunda, Orta Çað Fransasýndaki yiðitlik destanlarýný teren-nüm eden sanatçýlar141 gibi davranmýþlardýr. Bunun sonucuolarak, olaylar, anlatanlardan her birinin kendisine mahsusdurumuna göre þekillenmiþ ve anlatýlan hâdiselerin doðrulu-ðunun, birçok durumda son derece þüpheli olduðu ortayaçýkmýþtýr. Bu þartlarda Yahudi-Hýristiyan kutsal kitaplarýnýn,çaðdaþ bilgilerle münasebeti olabilen bazý ifadeleri incelenir-ken, o metinlerin aslýna uygunluðunun tartýþma götürür du-rumu, bir problem olarak kendisini hissettirmektedir.

Çeliþkiler, yanlýþlýklar, çaðdaþ bilimin sonuçlarýyla olanzýtlýklar... Bütün bunlarýn neden ileri geldiði, bildirilen du-rumlarla pekiyi anlaþýlabilir. Fakat bunlarýn farkýna varan Hý-ristiyanlar büyük bir þaþkýnlýk geçirirler. Çünkü çaðdaþ ince-lemelerden açýkça ortaya çýkan sonuçlarý, bir savunma coþ-kunluðu içinde yüzen kurnazca mantýk cambazlýklarý altýndaörtbas etmek için, resmî tefsircilerce þimdiye kadar sürdürü-len gayret, öylesine derin ve sürekli olmuþtur ki!

Matta ve Luka Ýncillerinde yer alan, birbiriyle çeliþen vebilimsel yönden de kabulü mümkün olmayan Hz. Ýsâ’nýnsoy kütükleri dolayýsýyla, bu ruh halinin çok manidar örnek-leri verilmiþti. Öteki üç Ýncil ile kendisi arasýnda bulunan ilkönemli farklar sebebiyle Yuhanna Ýncili dikkati çekmektedir.Bu büyük farklarýn baþýnda Eucharistie esasýnýn bu Ýncildeyer almayýþý gelir ki bu durum genellikle bilinmez.


141 Bir nevi saz þairleri (Mütercim).

Kur’ân vahyinin tarihi, öteki ilk iki vahiy tarihinden, ta-mamen farklýdýr. Vahyedilen Kur’ân parçalarý, yaklaþýk yirmiyýllýk bir zaman içinde sýralanmýþ, melek Cebrail vasýtasýylaHz. Peygamber’e teblið edilir edilmez, mü’minler tarafýndanezberlenmiþ ve ayný zamanda, bizzat Hz. Muhammed’in haya-týnda yazýya geçirilmiþtir.

Hz. Peygamber’in vefatýný izleyen 12-24 yýllarý arasýndahalife olan Hz. Osman’ýn yönetiminde gerçekleþtirilen Kur’ânmetninin son mukabelesi, onun parçalarýný bizzat ilk vahyo-lunduklarý sýrada öðrenip, ondan sonra da devamlý olarakokumuþ olan ve böylece metni ezberlemiþ bulunan þahsiyetle-rin kontrolünden geçmiþtir. Bilindiði üzere metin, o zaman-dan beri tam bir titizlikle muhafaza edilmiþtir. Kýsaca söyle-mek gerekirse, Kur’ân metni için aslýna uygunluk bakýmýn-dan hiâir problem yoktur.

Kendisinden önceki iki Vahyin arkasýndan gelen Kur’ân,sadece, -müteaddit insanlarca kaleme alýnmasýnýn alâmetiolarak Ýncillerde bulunan- olaylar arasýndaki çeliþkilerdenuzak olmakla kalmaz; ayrýca tam bir tarafsýzlýkla, onu biliminýþýðýnda incelemeye giriþen kimseye, “çaðdaþ bilimsel sonuç-larla mükemmel bir uygunluk” þeklinde özetlenebilecek, ken-disine has özelliðini de gösterir. Dahasý var, kitabýmýzda ispat-ladýðýmýz üzere onda, bilimsel türden öyle açýklamalar bulunurki, Hz. Muhammed’in çaðýnda yaþamýþ herhangi bir insanýn,onun yazarý olabileceðini düþünmek mümkün deðildir. Bilim-sel sonuçlarýn, þimdiye kadar açýklanmayan bazý âyetleri an-lama imkâný vermesi de bunu gösterir.

Tevrat’taki birtakým kýssalarla, ayný olaylarý konu edinenKur’ân kýssalarý arasýnda yapýlan karþýlaþtýrma, Tevrat’ýn bi-limsel yönden kabulü mümkün olmayan ifadeleriyle, bilimle

353Genel Sonuçlar

tam bir uygunluk gösteren Kur’ân’ýn açýklamalarý arasýndakitemel farklarý ortaya koymuþtur. Bu durum, meselâ Yaratýlýþve Tufan konularýnda görülmüþtü.

Hz. Musa’nýn Mýsýr’dan Çýkýþ hikâyesi hakkýnda, Kur’ânmetni, Tevrat’a çok kýymetli bir hususu ilâve ederek, böylecekýssanýn tamamý, -Hz. Musa’nýn yaþadýðý dönemi tarih içineyerleþtirmek üzere- çok memnun edici bir þekilde arkeolojiksonuçlarla uyuþtuðu halde, öteki konularda Kur’ân ile Tevratarasýnda çok önemli farklar kaydedilmiþ bulunuyor. Bu tesbitde, Hz. Muhammed’in Kur’ân metnini hazýrlamak için Tev-rat’ý kopya ettiðini, en küçük bir delile dayanmaksýzýn ilerisürenlerin iddialarýný çürütmektedir.

Nihayet, bir taraftan, hadîs kitaplarýnda bulunan ve Hz.Muhammed’e nisbet edilen, -fakat çoðu zaman sýhhati þüphe-li olmakla birlikte en azýndan o devrin telâkkilerini yansýtan-hadîs kitaplarýnda bulunan bilimsel konularla ilgili ifadelerle,öbür taraftan ayný konular hakkýnda Kur’ân’da bulunan açýk-lamalarýn mukayeseli incelenmesi, bu iki grup malzeme ara-sýndaki farký açýkça göstermekte ve bu da, onlarýn ayný kay-naktan gelmediðini ortaya koymaktadýr.

Hz. Muhammed’in yaþadýðý çaðýn bilimsel bakýmdan duru-mu sebebiyle, Kur’ân’da bilimsel yönü olan açýklamalarýn ço-ðunun, insan eseri olduðunu kabul etmek mümkün deðildir.Bundan ötürü Kur’ân’ý, vahyin ifadesi saymak tamamen yerin-de olduðu gibi, bundan fazla olarak, (Kutsal kitaplar arasýnda)onun tamamen mümtaz bir mevkide bulunduðunu kabul et-mek de gerekir; zira Kur’ân metninin, vahyolunduðu tarzdaaslýna uygun kaldýðý muhakkak olduðu gibi, onun, çaðýmýzdaincelenen bilimsel açýklamalarýnýn, beþerî izaha meydan oku-duðu da ortaya çýkmaktadýr.


HADÎSLERLE ALÂKALI ZARURÎ

BÝR AÇIKLAMA

YazanSuat Yýldýrým

Muhterem müellif Dr. M. Bucaille’ýn, tabiat bilimleriyleilgili bazý hadîsler hakkýndaki mütalâasýný teyid etmek mak-sadiyle, ilk olarak eserinin beþinci basýmýna dercedip bize degöndermek lütfunda bulunduðu notunda Serahsî’den naklet-tiði hadîs-i þerifi, Müslim “Peygamber’in -sallallahu aleyhi vesellem- dünya maiþetlerinde kendi içtihadý ile zanna binaenzikrettiklerine deðil, din olarak söylediklerine uymanýn vücu-bu bâbý” baþlýðý altýnda rivayet eder. Sahîh-i Müslim’de, bukonuda yer alan üç rivayetin mealleri þöyledir (Mealler Muhte-

rem Mehmed Sofuoðlu’nun tercümesinden alýnmýþtýr, 7, 240-242):

Musa Ýbn Talha, babasý Talha’dan Talha þöyle dedi:Resûlullah (s.a.s.) ile beraber hurma aðaçlarý üzerinde bulu-nan bir topluluða uðradým. Rasûlullah: “Bunlar ne yapýyor-lar?” diye sordu. Yanýndakiler: “Hurma aðaçlarýný telkih yapý-yorlar, erkek hurmanýn çiçeðini diþi hurmanýn çiçeði içinekoyuyorlar ki böylece diþi hurma döllenmiþ olsun.” dediler.Bunun üzerine Resûlullah: “Bunun (takdirden) herhangi birþeyi defedeceðini zannetmiyorum.” buyurdu. Râvi der ki: Pey-gamber’in bu sözü o hurma telkihi yapanlara haber verilince,onlar yapmakta olduklarý aþýlama iþini terkettiler. Müteaki-ben onlarýn iþlerini býraktýklarý Resûlullah’a haber verildi.Bunun üzerine Resûlullah: “Eðer bu iþ onlara faide veriyor idiise kendileri bu iþlerine devam edip yapsýnlar. Çünkü ben an-cak bir zann söylemiþimdir. Binaenaleyh zannýmdan dolayýbeni muâheze etmeyiniz. Fakat ben sizlere Allah’dan gelmebir þey söylediðim zaman onu hemen alýp kabul ediniz. Zira

ben Aziz ve Celil olan Allah üzerine asla zann ile yalan ko-nuþmam.” buyurdu.

Râfi’ Ýbn Hadîc (ra) tahdis edip þöyle dedi: Allah’ýn Pey-gamberi (s.a.s.) Medine’ye geldi. Medineliler hurma aðaçlarýnýerkek hurma çiçekleri ile aþýlýyor halde idiler. Onlar “hurmala-ra telkih ediyorlar” tabirini söylerler. Resûlullah onlara: “Neyapýyorsunuz?” diye sordu. Onlar Biz bunu (eskiden beri) yapardururuz, dediler. Resûlullah: “Umulur ki sizler bunu yapmasay-dýnýz da yine hayýr olur.” buyurdu. Bu söz üzerine onlar bu tel-kih iþini yapmayý terk ettiler. Sonunda hurma aðaçlarý meyve-lerini silkip döktüler ve bu yüzden halkýn azýklarý eksildi. Budurumu Peygambere zikrettiler. Bunun üzerine Peygamber:“Ben ancak (sizin gibi) bir beþerim. Ben sizlere dininizden her-hangi bir þey emrettiðim zaman onu derhal alýp kabul ediniz.Sizlere (teþri’ olmak üzere deðil de dünya iþleri ile ilgili olarak)re’y nevinden herhangi bir þey ile emredersem, þüphe yok kiben de ancak bir beþerim.” buyurdu. Ravi Ammâr oðlu Ýkrime:“Yahut buna benzer bir söz buyurdu.” demiþtir.

Aiþe (ra) ile Enes (ra)’den: Peygamber (s.a.s.) hurma tel-kihi yapmakta olan bir topluluða uðradý da onlara: “Bunuyapmamýþ olsaydýnýz elbette salâh olurdu” buyurdu. Neticedeo sene, kuruduðunda kapçýkdan ibaret kalýveren âdi hurmahâsýl oldu. Resûlullah onlarýn yanýna uðradý ve: “Sizin hur-malarýnýza ne oldu?” buyurdu. Hurma sahibleri: “(Yâ Resûlal-lah!) Sen böyle böyle söylemiþtin.” dediler. Resûlullah: “Siz-ler dünya iþinizi daha iyi bilirsiniz!” buyurdu.

Nevevî bu hadîslerin þerhinde diyor ki: “Âlimler dedilerki: Peygamber’in “re’yimden” sözü, dünya ve dünya maiþet-lerine dair olan, teþri’ üzerine olmayan iþlerde demektir.Amma Peygamber’in þer’î olan görüþ ve içtihadýna gelinceonunla amel etmek vâcib olur. Hurma aðaçlarýný erkek çiçektozlarý ile aþýlamak, bundan önce zikredilen dinî ve þer’î iç-


tihad nevinden deðildir. Þu da var ki bu hadîsdeki re’y lafzý-ný, mânâ ile rivayet olmak üzere râvi Ammâr oðlu Ýkrime ge-tirmiþtir. Çünkü hadîsin sonunda Ýkrime: ‘Yahut buna ben-zer bir söz buyurdu.’ demiþtir, fakat muhakkak olarak Pey-gamber’in lafzýný haber vermemiþtir. Yine âlimler þöyle der-ler: Bu kavl, bir haber deðildir. Ancak bu rivayetlerde beyanettiði gibi bir zandan ibarettir. Hâlbuki Hz. Peygamber’indünyaya ait geçinme iþleri hususundaki re’y ve zanný da di-ðerleri gibi muteberdir. Binâenaleyh bu gibi þeyin vukûumümteni’ olmaz. Ve bunda bir noksanlýk da yoktur. Bu sözüsöylemesinin sebebi, muhatablarýnýn himmetlerinin âhiretebaðlanmasý ve âhiret iþlerini de tanýmalarýdýr.” (Nevevî, Þerhu

Sahihi Müslim, 15: 116’dan Mehmed Sofuoðlu, adý geçen eser ve sahife-

lerdeki tercümesi ile).

Muhterem Ahmed Dâvudoðlu “Sahih-i Müslim Tercüme-si ve Þerhi” adlý eserinin ilgili yerinde (10: 157-160), Ne-vevî’nin bu kýsa þerhini kýsmen nakletmekte, maalesef baþkabir izah getirmemektedir.

Kâdi Ýyâd eþ-Þifâ’sýnda (2: 416-419, Dýmaþk, M. Emin Karaali ve

arkadaþlarý, 1392 h.) “Hz. Resûlullah’ýn dünya iþlerine dair hal-leri” baþlýðý altýnda bu hadîsi Râfi’, Enes ve Ýbn Abbâs’dannakletmeden önce diyor ki: “Hz. Peygamber dünya iþlerihakkýnda herhangi bir þekilde düþündüðü yahut tereddütveya zan üzere bulunduðu halde, onun aksi zuhur edebilir”(s. 416). Hadîsleri naklettikten sonra da diyor ki: “Bunlar,daha önce belirttiðimiz üzere dünya iþleri hususunda kendire’yi ile ve onlar hakkýndaki zanný ile söylemiþ olduklarýhakkýnda câridir. Yoksa þer’î hususlarda kendi içtihadý ilesöylediklerinde câri deðildir.”

Kâdi Ýyâd müteakiben Bedr gazvesi sýrasýnda Hubâb ÝbnMunzir’in iþareti üzerine Hz. Peygamber’in konaklama yerihususunda fikrini deðiþtirdiðini naklederek der ki: “Ýþte bun-

359Hadîs ler le Alâkal ý Zarurî Bir Açýklama

lar ve emsali hâller, itikad edilip baþkalarýna öðretilmesi ge-reken din iþlerinden deðildir. Bunlar daha önce zikri geçen iþ-ler (yani aksinin zuhuru mümkün iþler) kabilindendir. Zirabütün bunlarda Resûlullah (sav) için bir nakýsa veya onunmevkiini düþürecek bir durum yoktur. Bunlar sadece birtakýmnormal iþlerdir ki, o hususlarda tecrübede bulunan ve him-metini sarfeden ve onlarla meþgul olan kimseler bilirler. Hz.Peygamber’in (s.a.s.) ise kalbi Rububiyyet marifeti, þer’î ilim-lerle dolu olup aklý, fikri, ümmetinin dinî ve dünyevî fayda-larý ile meþgul idi.”

“Fakat, düþündüðünün ve zannýnýn hilafýnýn zuhur edebi-leceði bu (dünyevî) iþler de, bazý iþler için muteber olup,nâdir hallerde söz konusudur. Yoksa bilgisizlik ve beceriksiz-lik ifade edebilecek derecede çok durumlarda deðildir. Nite-kim gerek dünya iþlerini gerek dünyadaki türlü türlü insanla-rý yönetmek hususunda mûcize sayýlabilecek nice iþlerini debu kitabýmýzda nakletmiþ bulunuyoruz.”

Þihâbuddin el-Hafâcî’nin (Nesîmu’r-Riyâd, 2: 297, Mýsýr, 1267

h.) Þifâ’nýn bu kýsmýný þerhederken dediði gibi, "Resûlullah’ýn(s.a.s) üstün ve berrak aklý ve kemal derecesindeki sýdký, in-sanlarýn dünya iþlerini de en iyi bilen biri olmasýný gerektirir.Nitekim Allah Tealâ onu, varlýðýn birçok esrarýna muttalikýlmýþtýr. Onun ‘Dünyanýzýn iþlerini siz daha iyi bilirsiniz.’buyurmasý, muhatablarýnýn gönüllerini almak, kendisini te-mize çýkarmamak ve tevazu makamýnda bulunmak gibi hik-metlere mebnîdir.” “Allah Tealâ, Hz. Peygamber’i (s.a.s) bü-tün kâinata, en büyük bir emanetle ve onlar arasýnda hük-metmesi yetkisiyle gönderip, insanlarý itaat yoluna çaðýrmasý-ný emrettiðinden Hz. Peygamber’in, dünyevî olsun, dînî ol-sun, beþeriyetin bütün hâllerini bilmesi gerekir. Zira dinin ta-mamlanmasý için bu þarttýr; tâ ki iþi kemale ersin ve kendisi-ne emrolunaný yerine getirsin. Ona, sadece bilinmemesi her-hangi bir zarara yol açmayan birtakým nâdir iþler gizli kalabi-


lirdi. Ýþte bu sýrdandýr ki Resûlullah (s.a.s.) hem idare, hemkazâ, hem de fetva gibi muhtelif iþlerde hüküm verme yetki-sini haiz idi.”

Usûl kitaplarý, Hz. Peygamber’in (s.a.s.) söylediklerinin, ma-hiyyetleri itibariyle ayný durumda olmadýklarýný belirterek on-larý tasnife tâbi tutarlar. Vahy, sarih (zâhir) ve zýmnî (bâtýn) ol-mak üzere iki kýsýmdýr. Birincisinde Hz. Peygamber’in hiçbirmüdahalesi yoktur, sýrf tebliðcidir. Kur’ân-ý Kerim ve bazý kudsîhadîsler böyledir. Zýmnî (yahut bâtýn) vahyin ise mücmel vehülasasý yine vahye ve ilhama istinad eder, fakat tafsilatý ve tas-viratý Resûlullah’a (s.a.s.) aittir. Vahye müstenid mücmel hâdi-seyi Hz. Peygamber’in açýklamasý ve tasvir etmesi de þu ihtimal-lerden biriyle olabilir: a) Vahye, b) Ýlhama, c) Kendi firasetinedayanarak bildirir. Kendi içtihadý ile verdiði tafsilat ve tasviratýda ya resûl sýfatýyla bir kudsî kuvvetle beyan eder veyahut beþerolarak örfe, âdete ve muhataplarýnýn umumî fikrî seviyesine gö-re tasvir eder.

Bundan ötürü hadîslerdeki her tafsilata sýrf vahiy nazarýy-la bakýlamaz. Bir taraftan mahiyeti itibariyle bilgi imkânýnýnayný olmayýþý, diðer taraftan ve bilhassa deðiþik zamanlardakiumumî seviyelere hitab etme durumu sebebiyle hadîslerdemüteþabih ve müþkil kýsýmlar bulunur. Bu yüzden tasvirdekimüteþabihata ve müþkilâta bazen tefsir, hattâ tabir lâzým ge-lebilir. Çünkü bazý hakikatler, ancak temsillerle akla yaklaþ-týrýlabilir. Bazen maksudu anlatmak, zahirî görünüþleri müra-at edip okþamayý gerektirir. Gayeyi anlatmak için bazen demecazî ifadeye baþvurmak gerekir. Aksi halde maksad anlatý-lamaz, insanlar fitneye düþürülebilir, böylece hidayettenuzaklaþmalarýna meydan verilmiþ olur. Meselâ Hz. Peygam-ber, kâinattaki tasarruf ve tedbîrin, Allah Tealâ’nýn kudretiile olduðunu anlatmak isterken ondan, dünyanýn döndüðünü


açýkça söylemesini beklemek doðru olmaz. Dünyanýn döndü-ðünü açýkça söyleyerek zahirî görünüþ ve idrâkleri hiçe say-saydý asýrlar boyunca insanlarýn ekserisinin, tebligatýnýn esa-sý olan hidayetten mahrum kalmasýna sebep olurdu. Ýlâhî ir-þad ve terbiye usûlü ise bundan münezzehtir. Muhterem mü-ellif bu noktayý düþünemediðinden “batýþý sýrasýnda güneþinAllah’ýn arþý önünde secdeye varýp, geldiði yere dönmek içinizin istemesini.” sýrf bugünkü astronomi bilgileriyle ölçmekte,risalet, makam ve kelâmýnýn diðer boyutlarýný nazara almadý-ðýndan, “hatalý” bulmaktadýr.

Hadîslerle ilgili olarak yazdýðý þu birkaç sahife, muhteremmüellifin hadîs ilmi sahasýndaki bilgisinin hayli sathî olduðu-nu açýkça ortaya koymaktadýr. Keþke bu konuya hiç girme-seydi. Baþlýca iki hatasý, þu hükümlerindedir: 1- Hz. Peygam-ber’den sâbit olan çok az hadîs vardýr. 2- Hz. Peygamber sade-ce dinî meseleleri anlatýr; dünyevî ve bugünkü mânâda bilim-sel konularda, devrinde yaþamýþ sýradan bir insandan fazla birþey bilemez.

Birinci hata, müsteþriklerin hadîslerin sýhhati hakkýndayazdýklarýnýn tesirinde kalmýþ olmasýndan ileri gelmiþ olmalý-dýr. Ýkinci hataya da, müsteþrik zihniyetinin tenkid metodla-rýný uygulamak sebep olmuþtur. Kaldý ki bazý müslüman mü-elliflerin ifadeleri de böyle bir telâkkiye yol açmaktadýr.

Meselâ Abdulvehhâb Hallâf, Ýlmu Usuli’l-Fýkh adlý eseri-nin Sünnet bahsinde (8. basým, Kuveyt, 1388/1968, s.43-44) “Ti-caret, ziraat, orduyu tanzim, harb idaresi, herhangi bir has-talýða tedavi yolu bildirmek ve emsali dünyevî iþlerdeki ih-tisas, maharet ve tecrübeye müstenid olarak kendilerindensadýr olan sözler de, dinî sahaya (teþri’e) dâhil deðildir; zirabunlar O’nun dünyevî tecrübe ve ihtisasýndan ve þahsî tak-


dirinden neþ’et etmektedir. Bundan ötürü gazvelerinden bi-rinde, orduyu konaklatmak istediði yer hakkýnda ashabýn-dan birisi kendisine: ‘Bu, Allah’ýn seni vahiyle konaklattýðýbir yer midir, yoksa görüþe, harp tecrübesine dayanan bir þeymidir?’ diye sormuþ, O’da: ‘Hayýr, görüþe ve harp tecrübesi-ne dayanan bir þeydir.’ deyince sahabî de: ‘Öyleyse burasýkonaklayacak yer deðildir.’ diyerek Resûlullah’a (s.a.s.)açýkladýðý birtakým askerî sebeplerle, ordunun bir baþka yer-de karargâh kurmasýný teklif etmiþti. Resûlullah (s.a.s.) Me-dinelilerin hurma aðaçlarýný aþýladýklarýný görerek aþýlama-malarýna iþaret etmiþ, onlar da aþýlamayý býrakmýþlardý.Meyveleri telef olunca “öyleyse aþýlayýnýz, dünyanýzýn iþleri-ni siz daha iyi bilirsiniz.” demiþti. Abdulcelil Ýsâ’nýn da “Ýc-tihâdu’r-Resûl” adlý eserinde Abdulvehhâb Hallâf’ýnkinebenzer ifadeler bulunmaktadýr (Bu eser “Peygamberimizin Ýçtihat-

larý” adý ile Türkçe’ye tercüme edilmiþtir: Dr. Hilmi Merttürkmen ve Ab-

dülvehhab Öztürk, Ankara, 1976).

Ancak, bunlara binaen Hz. Peygamber’in (s.a.s.) dünya iþ-lerine dair söylediklerinin hepsini beþer olarak söylemiþ olupAllah Tealâ tarafýndan bunlarýn bildirilmediði tarzýnda birinanç doðru deðildir. Hz. Peygamber, insanlarýn tecrübe ileöðrenebileceði bir meselede þayet zanna dayanarak bir þeysöylemiþse onun hilâfý vaki olabilir. Fakat zann ile söylediði-ne dair karine yoksa, bilgi ve haber veren bir tarzda söylüyor-sa, dünyevî ve tecrübî bir mevzu dahi olsa, onun Allah tara-fýndan bildirildiðini kabul etmek gerekir. Onun beþeriyet vas-fý, dünyevî malumatýnýn, þahsî tecrübesi veya asrýnýn seviye-si ile sýnýrlý olduðu, bu sahada Allah Tealâ’nýn, Ona hiçbirþey bildirmediði mânâsýna gelmez. Nitekim asrýnýn bilgi sevi-yesini aþan birçok hususu haber vermiþtir.


Said Havvâ “Er-Resûl Sallallâhu aleyhi ve sellem” adlýeserinde (1, 36 vd., Beyrut, 1389/1969) “Asrýmýzda ilimlerin onutasdik etmesine nümuneler” bölümünde bu konuda mütead-dit örnekler vermektedir. Onlardan bazýlarýný aþaðýda naklede-ceðiz. Görüleceði üzere, örnekleri Dr. M. Bucaille’ýn tenkidemedar bulduðu hadîslerden vereceðiz.

Hz. Peygamber (s.a.s.) sahih bir hadîste buyurur ki: “Biri-nizin kabýna sinek düþtüðünde, onu batýrýp sonra çýkarsýn.Çünkü sineðin bir tarafýnda (kanadýnda) zehir, öbüründe depanzehir vardýr.” Bu hadîs-i þerif, eskiden bilinmeyen iki me-seleyi anlatmaktadýr. Birincisi: Sineðin, baþlýca mikrop taþý-yan bir varlýk olmasýdýr. Ýkincisi ise birçoklarýnca bilinmeyenþu husustur: Sinek, antimicrobial (mikroplara karþý koyucu)özelliði olan maddeler de taþýmaktadýr. Dr. ÝzzüddinCevvâle’nin bu konuda araþtýrma yaptýðýný bildiren SaidHavvâ, ondan uzun iktibaslar yapmaktadýr. Maalesef Dr. Ý.Cevvâle’nin kaynaklarýný bildirmediði için, fazla bilgi eldeetmek isteyenlerin iþini kolaylaþtýrmamaktadýr.

Önce þunlarý hatýrlatmakta fayda vardýr:

1- Bazý zararlý hayvanlarýn zehirlerinde fayda ve þifa bu-lunmaktadýr. Meselâ akrebin iðnesinde hem tesirli bir zehirvardýr, hem de o zehirden tedavide istifade edilmektedir. Balarýsý faydalý bal verdiði gibi, iðnesinde de tesirli bir zehir var-dýr.

2- Yýlan ve akrep gibi bazý hayvanlarýn zehirlerinden se-rum yapýlýp, bu hayvanlar tarafýndan sokulan hastalar bu se-rumlarla tedavi edilmektedirler.

3- Bazý nahoþ ve çirkin maddelerden, modern týb çok fay-dalý ilaçlar elde etmiþtir. Meselâ penisilin küf mantarlarýn-


dan, streptomisin ise kabir topraðýndaki mikroorganizmalar-dan imal edilmektedir.

4- Mikrobiyolojiden öðreniyoruz ki, mikroplarýn çýkardýðýtoksinler vardýr. Bu toksinler herhangi bir canlýnýn bedeninegirince vücud, bunlara karþý antitoksinler meydana getirir,böylece o toksinleri ve mikroplarý imha eder.

Sineðin vücuduna giren þeyler arasýnda mikroplar da bulu-nur. Bundan dolayý vücudunda antimikrobiyal cisimler meyda-na getirir. Bu cisimler sineðin, yiyecek ve içeceklere taþýdýðýhastalýk yapan mikroplarý imha etmeye muktedirdirler. Sinekyiyeceðe konup mikrop bulaþtýrdýðýnda yapacaðýmýz iþ, bunlarýimha ederek antimikrobiyal cisimlerin çýkmasý için sineði ba-týrmak olacaktýr.

Dr. Ý. Cevvâle, daha sonra Mahmud Kemal ile M. Abdul-mun’im Huseyn adlarýnda iki Mýsýrlý doktorun araþtýrmasýnýnakletmektedir. Bu iki doktor, 1871’den 1949 yýlýna kadar,isimlerini verip araþtýrmalarýnýn sonuçlarýný özetlediklerimüteaddit Ýngiliz, Alman, Ýsviçreli bilgin tarafýndan, sineðinvücudunun incelenmesi sonucunda, onun karnýnda hastalýktaþýyan mikroplarý imha edecek güçte enzimler ihtiva edenkeseciklerin bulunduðunun, bunlarýn kuluçka devresi kýsaolan ateþli hastalýklara yol açan mikroplarý imha edecek güç-te olduklarýnýn anlaþýldýðýný bildirmektedirler [Said Havva’nýn

adý geçen kitabý Türkçe’ye tercüme edilmiþtir. Halil Gönenç, Allah

Resûlü Hz. Muhammed (s.a.s.), Hilâl yayýnlarý, Ankara, 1979. Bu bölüm-

deki teknik bilgiler tercümede atlanmýþ olup, bu durum notta bildirilmiþ-

tir: s. 36-44]. Ýhtisas ehli olmayanlarýn hülâsa olarak anlaya-caklarý þunlardýr:

1- Sinek, artýklara, dýþký vs. pis maddelere konup, ayakla-rýyla tehlikeli hastalýk mikroplarý taþýr.


366

2- Sinek, yiyeceklere konarak mikroplarla bulaþan ayakla-rýyla veya vücudunda yerleþmiþ mikroplarý dýþkýsýyla çýkar-mak suretiyle yiyecekleri kirletir.

3- Yiyecekten uzaklaþtýrýlýrsa, mikroplar sineðin konduðuyerde kalýrlar. O yiyecek maddesi ile mikroplar yiyen kimse-nin vücuduna girer ve elveriþli ortamý bulduklarý takdirdebünyenin hastalanmasýna sebep olurlar.

4- Sinek tamamen batýrýldýðý takdirde bu hareket, onunvücudundaki enzim keseciklerine tazyik sebebi olacak, neti-cede kesecikler yýrtýlacak ve mikroplarý eritip imha eden en-zimler çýkacaktýr. Böylece sineðin getirdiði hastalýk sebebi,batýrýlmasý suretiyle izale edilecektir.

Said Havvâ, bu bölümde baþka hâdiseleri de örnek ver-mektedir. Bunlardan biri de þu hadîs-i þeriftir: Fâtýma bintEbî Hubeyþ, Hz. Peygamber’e (s.a.s.) gelerek dedi ki: “Ýstihâzaoluyor, temizlenemiyorum. Bu durumda namazý kýlmaya de-vam edeyim mi?” Buyurdu ki: “Hayýr, bu kan, damardan ge-len kandýr, fakat eskiden hayýz müddetin kaç gün oluyor idiise o kadar gün namazý býrak, sonra gusledip namaz kýlmayabaþla.” Durum þudur: Bilindiði gibi kadýnlarýn âdet hali var-dýr. Kadýn yumurtasý, erkeðin spermasý ile döllenmediði müd-detçe, âdet günlerinde rahimden kan gelir. Bu kana hayýz ka-ný denir. Bu kadýnýn kaný dinmediði için, hayýz kanýnýn de-vam ettiðini düþünüyordu. Resûlullah (s.a.s.) böyle olmayýp,kanýn damardan geldiðini söyledi. Muasýr mütehassýslar da di-yorlar ki: Rahimden sadece hayýz ve nifas kaný gelir. Bunundýþýndaki kanlar, rahimle alâkasý olmayan bazý dokulardameydana gelen kanamalara racidir.

Sahîhu Müslim’de rivayet edilen hadîslerden birininmeâli þöyledir: “Her hastalýðýn tedavisi mümkündür. Hastalý-ðýn ilâcý bulununca, Allah’ýn izniyle geçer.” Týb bilginleri,daha önce tedavisi mümkün olmayan birçok hastalýðýn deva-


367

sýný öteden beri bulmuþ ve bulmaktadýrlar. Bu hadîsteki teþ-vik ve teminat sayesinde, mutlaka çaresi olduðunu düþünerekümitle giriþilirse çaresi de bulunmaktadýr. Said Havvâ ayrýca,köpekten bulaþan hastalýklar, içkinin þifa olmadýðý gibi konu-lardaki hadîsleri ve bu meselelerin bilimsel izahlarýný naklet-mektedir.

Muhterem müellif Dr. M. Bucaille’ýn tenkit ettiðihadîslerden biri de ceninin ana karnýnda geçirdiði safhalar-la ilgili olan hadîstir. Muhterem Doç. Dr. Alparslan Özya-zýcý Hücreden Ýnsana adlý kitabýnýn (Yeni Asya Yay. 4. basým,

Ýstanbul, 1979) 33. sahifesinde bu konudaki hadîsi iktibas ede-rek diyor ki:

“Her birinizin yaratýlýþ mayasý ana rahminde nutfe olarak40 gün derlenip toparlanýr. Sonra aynen öyle (40 gün daha)kan pýhtýsý (aleka) olur. Sonra yine öyle bir 40 gün daha etparçasý (mudga) halinde kalýr. Ondan sonra melek gönderi-lir, ona ruh üfler ve dört kelimeyi yazar: Rýzkýný, ecelini, ame-lini, þaki veya said olacaðýný.”

“Buraya kadar anlattýðýmýz ilk kýrk gün, hadîste nutfe safha-sý olarak ifade edilmiþtir. Bu zamana kadar ekser organlarýnilk emareleri belirdiðinden, Peygamberimizin (s.a.s.) buyur-duðu derlenip “toparlanýr” tabiri gerçekle tam bir uyum arzet-mektedir. 40-80. günler arasý aleka safhasý olacaktýr. 80-120.günler de ceninin mudga dönemidir. 120’nci gün, yani ilkah-tan sonraki dördüncü ayda, yavruya “melek gönderilecek veruh üflenecektir.”

Merhum Dr. Mustafa es-Sibâ’î de, Ýslâm âlimlerininhadîsler hakkýndaki tutumlarýný müdafaa ederken onlarýn,hadîs metinlerini tenkid dairesini dar tutup sened tenkidiniçok geniþ bir sahaya yaydýklarýný bildirir. “Bunun sebebi, se-neddeki þahsiyetlerin normal insanlar olduklarý halde metnin,ilminde, irfanýnda ve istidadýnda insan üstü evsafý haiz olan

Hadîs ler le Alâkal ý Zarurî Bir Açýklama

Zâta mensup bulunmasýdýr.” (es-Sünne ve Mekânetuha fi’t-Teþrî’i’l-

Ýslâmî, 2. basým, Beyrut, 1398/1978, s.277). Es-Sibâ’î diyor ki:

“Bazen Hz. Peygamber’in kelâmýnýn hakikî deðil de me-cazî mânâsý maksud olabilir. Nitekim ayný durum bazenKur’ân-ý Kerim için de söz konusudur. Bu durumda insan, ilknazarda doðru olmadýðýný tevehhüm eder; halbuki sözdenmaksad, ilkin akla gelen lügavî hakikatten baþka (mecazî) birmânâ olabilir.”

“Yahut bazen daha sonraki bir zamanda gerçekleþecek olanbir durumu haber verebilir. Binaenaleyh tahakkuk edeceði za-man henüz gelmediðinden, inkâra giriþmek doðru olmazdý.”

“Yahut bazý durumlarda, risalet asrýnda veya münekkitle-rin yaþadýðý çaðlarda henüz keþfedilmemiþ olup daha sonrakibir zamanda tesbit edilecek ilmî hakikatleri de bildirebilir.Meselâ köpeðin yalayýp içindekinden yediði kap hakkýndakihadîs-i þerif gibi. Bu hadîsin doðruluðunu ancak çaðdaþ bilimortaya koyabilmiþtir. Bu zamana gelinceye kadar âlimlerimiz,hadîsin mânâsýný taabbüdî olarak (tam bir teslimiyetle) ka-bul etmiþlerdi. Onlara göre, kendi durumlarýnda hadîstekihikmeti anlamak, insan için mümkün deðildi. Hâlbuki bazýhadîs araþtýrýcýlarý, bu hadîsin sahih olduðunu ulu orta inkâretmiþlerdi.”

“Hadîslerin senedlerinden emin olup râvilerinin kezzâb,za’îf veya muttehem olmadýklarýný tesbit ettikten sonra âlim-lerimiz, mânâ yönünden þüpheli sayýlabilecek bir durumlakarþýlaþtýklarýnda yahut aklýn kavramakta tereddüt geçirdiðihallerde, onlarýn imkânsýzlýðýna hükmetmemiþlerdir. Ýþte yu-karýdan beri sýraladýðýmýz bütün bu ihtimaller, onlarýn bu tu-tumlarýnýn doðru olduðunu ortaya koymuþtur.”

“Müsteþrikler ise Resûlullah’a bu nazarla deðil, herhangibir insan nazarýyla bakar, genel tenkit metodlarý hakkýndakibilgi ve maharetlerini uygulayarak onun hadîslerini tenkide


369

tâbi tutarlar. Bunun sebebi, onun vahye dayanarak haber ver-diðini, Allah Tealâ’nýn ona birtakým gaybî hakikatleri bildir-diðini inkâr etmeleridir (...).”

Tenkidi geniþ bir sahaya yaymak, ekseriya malumat yeter-sizliðinden veya dar anlayýþtan yahut diðer hakikatlerden gaf-let etmekten ileri gelen þüphe ve tereddüde imkân tanýmak,öyle bir kargaþaya yol açardý ki, iþin içinden çýkýlmaz olur,nerdeyse sahih hadîs kalmazdý. Biri çýkar bir hadîsi reddeder,öbürü þüphe eder, bir baþkasý kabulde tereddüt ederdi.

Dr. M. Bucaille’ýn modern zamanda kabulünü mümküngörmediði hadîslerden biri de ‘acve (Medine’deki hurma ne-vilerinden biri)’nin zehirlenmeye ve sihre karþý faydasý oldu-ðunu bildiren bir hadîstir. Hadis, Buhârî ve Müslim tarafýn-dan rivayet edilmekte olup, Buhârî’deki rivayetin tercümesiþöyledir: “Kim her sabah ‘acve hurmasýndan yedi tane yersegece oluncaya kadar ona zehir ve sihir zarar vermez.” (bazýþârihler ‘acvenin normal hurma olduðunu söylerlerse de, ekse-riyet Müslim’in rivayetindeki tasrihi de nazar-ý itibara alarak,Medine’deki mahsus hurma olduðunu bildirirler). MerhumMustafa es-Sibâ’î, adý geçen eserinde bu hadîsi izah için de üçsahifelik kadar bir yer ayýrýr (s. 282-285). Ezcümle der ki:

Bazý yerlerde yetiþen nebatlarýn birtakým özelliklerininbulunduðu tecrübe ve müþahede ile sabittir. Söz konusu hur-malýk, Hz. Peygamber’in (s.a.s.) mübarek elleriyle dikilmiþti.Es-Sibâ’î haþiyede 1384 h. yýlýnda hacca gittiðinde Medine-iMünevvere’de ikameti sýrasýnda kendi þahsî tecrübesi ile debu hurmanýn þifa vesilesi olduðunu anladýðýný bildirir. Þekerhastasý olmasýna raðmen, tam beþ ay müddetle her sabah ye-di hurma yediði halde, kan ve idrar tahlilleri neticesinde þe-ker nisbetinde hiçbir deðiþiklik tesbit edilmediðini ve kendi-sinde herhangi bir tesir hissetmediðini anlatýr. Sonra hurma-nýn besin deðerinin yüksek olduðunun, bedene canlýlýk ver-

Hadîs ler le Alâkal ý Zarurî Bir Açýklama

370

diðinin, mideyi yumuþattýðýnýn ve vücutta teþekkül eden ba-zý mikroplarý izale etmekte rol oynadýðýnýn çaðdaþ týbça dakabul edildiðini bildirir. Ýç hastalýklarýnýn bir kýsmý baðýrsaktaaffününden ileri gelmektedir. “Bu taaffün mahsulleri kabýzdolayýsýyla vücuttan çabuk atlmazsa bir nevi zehirlenme ya-par. Birçok baþ aðrýlarý bundan ileri gelir. Onun için pekliðekarþý daima mücadele etmelidir.” (Ord. Prof. Dr. Sadi Irmak, Alfa-betik Saðlýk Kýlavuzu, Ýstanbul, 1968 s.40). Þu halde hurmanýn ze-hirlenmeye karþý koruyucu rol oynadýðý genel anlamda doðru-dur, itiraz edilemez. Muhtemelen meselenin bilmediðimizbaþka taraflarý da vardýr. Týbbýn her þeyi bulduðunu, dünya-daki bütün yiyecek, içecek ve nebatlarýn her türlü hasiyetle-rini keþfettiðini kim iddia edebilir ki? Es-Sibâ’î hurmanýn sih-re karþý koruyuculuðu konusunda da “ruhânî týb” diyebilece-ðimiz bir yolla izaha baþvurmaktadýr.

Muhterem müellif Dr. M. Bucaille, bütün gayret ve him-metini, Kur’ân-ý Kerim’in Allah tarafýndan vahyedildiðini is-patlamaya hasrettiðinden hadîslere sathî bir nazarla bakmak-tadýr. Bunun baþlýca iki sebebinden birincisi, hadîslerin Hz.Peygamber’den sübutundaki tereddüdü, diðeri ise Allah Te-alâ’nýn O’na, dinî hususlar dýþýnda (meselâ tabiat bilimleri-nin sahasýna giren konularda) bir þey bildirmediði düþüncesi-dir. Fakat görüldüðü gibi, bu mevzuda temkinli olmaya zorla-yan birçok sebep vardýr. Allahu A’lem.


ATIFTA BULUNULANÂYETLER ÝNDEKSÝ

2-Bakara: 29 . . . . . . . . .21122 . . . . . . . . .251164 . . . . . . . . .251187 . . . . . . . . .298197 . . . . . . . . .298

3-Âl-i Ýmrân: 33-34 . . . . . . .304

4-Nisâ:136 . . . . . . . . .20

6-En’âm:76 . . . . . . . . .23296 . . . . . . . . .22797 . . . . . . . . .228125 . . . . . . . . .26499 . . . . . . . . .27195 . . . . . . . . .27438 . . . . . . . . .27638 . . . . . . . . .279

7-A’râf: 54 . . . . . . . . .24059-93 . . . . . . .309141 . . . . . . . . .317133 . . . . . . . . .318

10-Yûnus:5 . . . . . . . . .22890-92 . . . . . . .318-336

11-Hûd: 25-49 . . . . . . .30840 . . . . . . . . .310, 31144 . . . . . . . . .311

13-Ra’d: 2 . . . . . . . . .226,2423 . . . . . . . . .251,27317 . . . . . . . . .25612-13 . . . . . . .2654 . . . . . . . . .271

14-Ýbrahim: 33 . . . . . . . . .22732 . . . . . . . . .2596 . . . . . . . . .317

15-Hicr85 . . . . . . . . .21314-15 . . . . . . .24819-21 . . . . . . .25122 . . . . . . . . .25419 . . . . . . . . .271

16-Nahl12 . . . . . . . . .22816 . . . . . . . . .22814 . . . . . . . . .25981 . . . . . . . . .26648 . . . . . . . . .26610-11 . . . . . . .2705-8 . . . . . . . . .275

373Atýfta Bulunulan Âyetler Ýndeksi

68-69 . . . . . . .27779 . . . . . . . . .27966 . . . . . . . . .2804 . . . . . . . . .28769 . . . . . . . . .346

20-Tâhâ: 4 . . . . . . . . .2086 . . . . . . . . .21353-54 . . . . . . .25153 . . . . . . . . .27053 . . . . . . . . .27239-40 . . . . . . .31778 . . . . . . . . .318

21-Enbiyâ: 30 . . . . . . . . .21016 . . . . . . . . .21333 . . . . . . . . .23431 . . . . . . . . .26430 . . . . . . . . .269

22-Hac: 78 . . . . . . . . .179 65 . . . . . . . . .2265 . . . . . . . . .2725 . . . . . . . . .291

23-Mü’minun: 17 . . . . . . . . .21186 . . . . . . . . .22718-19 . . . . . . .25413 . . . . . . . . .288

14 . . . . . . . . .29213 . . . . . . . . .29214 . . . . . . . . .29323-30 . . . . . . .311

24-Nûr: 35 . . . . . . . . .23243 . . . . . . . . .26645 . . . . . . . . .270

25-Furkan:5 . . . . . . . . .19859 . . . . . . . . .21361 . . . . . . . . .22948-49 . . . . . . .25653 . . . . . . . . .26145-46 . . . . . . .26635-39 . . . . . . .309

27-Neml: 61 . . . . . . . . .252

28-Kasas:6-8 . . . . . . . . .31638 . . . . . . . . .3167-13 . . . . . . . .3178-9 . . . . . . . . .31730-35 . . . . . . .317

29-Ankebut: 41 . . . . . . . . .27839 . . . . . . . . .316


30-Rum:57 . . . . . . . . .255

31-Lokman: 10 . . . . . . . . .22629 . . . . . . . . .24029 . . . . . . . . .24231 . . . . . . . . .26010 . . . . . . . . .26410 . . . . . . . . .273

32-Secde: 2 . . . . . . . . .2054 . . . . . . . . .2138 . . . . . . . . .2889 . . . . . . . . .294

35-Fâtýr:13 . . . . . . . . .2429 . . . . . . . . .25512 . . . . . . . . .26111 . . . . . . . . .294

36-Yâsin:39 . . . . . . . . .22840 . . . . . . . . .23437 . . . . . . . . .24038 . . . . . . . . .24234 . . . . . . . . .25641-44 . . . . . . .26036 . . . . . . . . .274

37-Saffat:10 . . . . . . . . .2316 . . . . . . . . .232

39-Zümer: 35 . . . . . . . . .2405 . . . . . . . . .2405 . . . . . . . . .24221 . . . . . . . . .256

40-Mümin: 67 . . . . . . . . .29224-36 . . . . . . .316

41-Fussilet: 53 . . . . . . . . .129-12 . . . . . . . .20811 . . . . . . . . .21012 . . . . . . . . .233

43-Zuhruf: 38 . . . . . . . . .24185 . . . . . . . . .213

44-Duhan: 7 . . . . . . . . .21338 . . . . . . . . .213

45-Câsiye:13 . . . . . . . . .2275 . . . . . . . . .256

Atýfta Bulunulan Âyetler Ýndeksi 375

46-Ahkaf:3 . . . . . . . . .213

50-Kaf:38 . . . . . . . . .2136 . . . . . . . . .2269-11 . . . . . . . .254, 271

51-Zâriyat: 47 . . . . . . . . .24548 . . . . . . . . .263

53-Necm: 45-46 . . . . . . .294

54-Kamer: 11-12 . . . . . . .310

55-Rahmân: 7 . . . . . . . . .2265 . . . . . . . . .22717 . . . . . . . . .24133 . . . . . . . . .24624 . . . . . . . . .26019-20, 22 . . . .261

56-Vakýa: 77-80 . . . . . . .19868-70 . . . . . . .257

65-Talâk: 12 . . . . . . . . .2124 . . . . . . . . .299

67-Mülk: 3 . . . . . . . . .2115 . . . . . . . . .23315 . . . . . . . . .25230 . . . . . . . . .25619 . . . . . . . . .279

70-Meâric: 4 . . . . . . . . .20640 . . . . . . . . .241

71-Nûh: 15-16 . . . . . . .212, 22919-20 . . . . . . .26314 . . . . . . . . .287

75-Kýyâmet: 37 . . . . . . . . .28837-38 . . . . . . .29214 . . . . . . . . .294

76-Ýnsan: 2 . . . . . . . . .289

77-Mürselât: 20 . . . . . . . . .28821 . . . . . . . . .292

78-Nebe: 37 . . . . . . . . .21312-13 . . . . . . .212,2296-7 . . . . . . . . .263


79-Naziât: 27-33 . . . . . . .20830-33 . . . . . . .25232 . . . . . . . . .264

80-Abese: 11-16 . . . . . . .197

82-Ýnfitâr:1-2 . . . . . . . . .2326-8 . . . . . . . . .287

85-Büruc:21-22 . . . . . . .198

86-Târýk:1-3 . . . . . . . . .2316 . . . . . . . . .2886-7 . . . . . . . . .297

88-Ðaþiye:19-20 . . . . . . .263

96-Alak:1-5 . . . . . . . . .1971-2 . . . . . . . . .291

98-Beyyine:2-3 . . . . . . . . .198

Atýfta Bulunulan Âyetler Ýndeksi 377

KARMA ÝNDEKS

Abdias 56Abdulcelil Ýsâ 363Abdulvehhâb Hallâf 362-363Ahmed Dâvudoðlu 359Amos 43, 56, 143, 146Annales 329Augustin, (St.) 26-27, 82, 87, 127Babil 43-44, 51, 53, 56, 67, 77, 115, 142-143, 145, 150-151, 222Barnaba Ýncili 133Baruch 44, 56Batlamyus (Ptoleme) 234Benoit 93, 129, 131, 171, 177Blachere, R. 223, 280Blavoux, B. 253Boichot, A. 220Boismard 93, 129-131, 134, 171British Museum 37, 135Bucaille, M. 1, 10-12, 17, 357, 364, 367, 369-370Carlstadt 48Castany, G. 253Champollion 328-329Chanson de Roland 40, 172Charlemange (Þarlman) 172Codex Bezae Cantabrigiensis 137-138, 147, 150Codex Sinaiticus 37, 117, 135, 138, 150Codex Vaticanus 37, 117, 135, 138, 150Copernic 181

Couroyer 334, 336-337Crampon Tevrat’ýna Giriþ 54Cûdî 311Culmann, O. 101, 105, 109-111, 114-115, 117-120, 122-124,

126, 128-129, 136-137, 158, 160Cyrus 44Çantay, H. Basri 237, 273Çýkýþ 8-9, 20, 40, 46-47, 93-94, 161-163, 204, 224, 254, 259,

271, 313-316, 319-320, 322-330, 332-337, 340, 344, 354Dagobert (Kral) 188Daniel 44, 57, 320, 325-326Danielou 58Daniel-Rops 320, 325-326De Vaux 47, 49-51, 61-62, 67, 75, 79, 83, 306, 321, 323, 326-

327, 330, 332-333, 335Descartes 254Dicle 79, 260-261Dieu Vivant (Dergisi) 81Din Adamlarý Metni 51, 53, 61, 67, 69, 72, 75, 222, 306-308, 310Discours Admirable 257Dr. Durigon 339Drioton 326, 330-331Ebû Bekir (Hz.) 200Ebu’s-Suûd 206Ecclesiaste 58Eichhorn 48el-Buharî 343, 345-346, 348Elchinger 23, 180el-Ezher 22el-Halil 51, 97, 126el-Muntahab 281, 289Encyclopedia Universalis 176, 253, 256, 258Epiphane 110er-Resûl 364Ester (Esther) 45, 55

379Karma Ýndeks

Etudes (Dergisi) 98Eucharistie 6, 121, 125, 155-158, 352Eyyub (Job) 44, 57-58, 303Ezra (Esdras) 44, 54-55Facy, M.A. 258Faysal 22, 180, 187Feuillet, A. 135Fýrat 79, 260-261Florance (Konsili) 35Foi en la resurrection 160Galile 126, 159-160, 181Geniza (metinleri) 37Guérin, P. 219Habakkuk (Habacuc) 43, 56Haggay (Aggee) 44, 56Hamidullah, Muhammed 197, 199, 201, 235, 281, 289Harvey 283, 295Hegel 152Heiddegger 152Hezekiel (Ezechiel) 43-44, 56, 67Hippone (Konsili) 134Hýristiyanlarla Müslümanlar Arasýnda Diyalog 21-22, 176Hýristiyanlýðýn Baþlangýçlarýna Yeni bir bakýþ 98Histoire ancienne d’Israel 333, 335Histoire critique du vieux Testament 48Holtzmann 128Hoþea (Osee) 43, 56Houdas 344, 346Hücreden Ýnsana 367Ý. Cevvâle 364-365Ýbn Rüþd 182Ýbn Sina 183Ýbraniler Ýncili 99-100Ýlgen 48Ýlmu Usuli’l-Fýkh 362


Initiation à I’ Evangile 94Irmak, Sadi 370Ýþaya (Ýsaie) 43-44, 54, 56Ýzzüddin Cevvâle 364Jacob, Edmond 36, 38-39, 49, 53-55, 57Japonya 224Jean Astruc 48Jericho 53Jerome, (St.) 37, 137Jonas 45, 57Juda (Krallýðý) 43Judith 45, 55Julien takvimi 236Justin, (St.) 81, 97, 104Kannengiesser 95, 102, 107, 111, 118, 122-123, 160, 171Kanon 35, 58, 102, 133-134Kartaca (Konsili) 134Kâtipler 44, 50Kilise babalarý 110, 127, 133Kiliseler Ökümenik Konseyi 23, 103Koenig 22Krallar 54, 151, 320-321, 332, 338Kudüs Kitab-ý Mukaddes Okulu 36, 47, 62, 67, 93, 129, 132, 162,

171, 306, 327, 334-335L’Egypte et la Bible 322, 333, 335Lamentations (Sýzlamalar) 44, 56-58L’Ancient Testament 36Lazar 139Le Monde 22Le Nouveau Testament 105, 120, 123, 136, 158, 160Lefevre 54Léonardo da Vinci 257Les Traditions Ýslamiques 344Lods, A. 49Lorenz 277

381Karma Ýndeks

Loret 338Loretz, O. 84M. Abdulmun’im Huseyn 365M. Muhsin Khan, Dr. 344, 346Maccabees 45, 55Mahmud Kemal 365Malaki (Malachie) 44, 56Marcion 133-134Marçais 344, 346Massorethique 36Medyen 309, 314, 317, 319, 327, 330-331Meseller kitabý (proverbes) 39Mezmurlar 57-58Miceli, J.de 325Mignot, Prof. 339Mika (Michee) 43, 56Mineptah 9, 324, 326, 328, 330-335, 337, 340Montet, P. 320, 322-324, 328, 333, 335Mustafa es-Sibâ’î 367, 369Nahum 43, 56, 143, 146Nebevî kitaplar 5, 55Nehemya (Nehemie) 44, 54-55Nesîmu’r-Riyâd 360Neþideler neþidesi 38, 44, 57Nevevî 358-359Novum Testamentum Graece 167Nuh 51, 61, 71, 75-76, 81, 143-144, 303-304, 307-310Origene 110Osman (Hz.) 26, 200-201, 349, 353Osservatore romano 22Ökümenik tercüme 38, 110, 113-115, 117, 120, 125-126, 128,

133, 135, 138, 151, 162Özyazýcý, Alparslan 367Palimpseste 167Palissy, Bernard 254, 257


Parakletos 164Pasteur d’Hermias 100Paul (Pavlus), St. 5, 22-23, 47, 58, 97-103, 115, 120-123, 134,

160, 171, 180Paul VI. (Papa) 22-23, 180Petit dictionnaire du NT 93, 149, 165Pierre (St.) 98-99, 115-116, 125, 156Pitagor 239Pitom 314, 322, 326-327, 330Platon 92, 152, 215, 253Qohelet 44Quelle est la vérité de la Bible 84Ramses II 9, 322, 324, 326-328, 330-333, 335, 337, 340Ramses III 322Ramses þehri 322, 325Ranke 323Rémeniéras M.R 256Resullerin Ýþleri 93, 100, 121-122, 134, 160, 162-163Robert, A. 135, 167Roguet, A. 91-92, 94, 113, 116, 121-122, 154, 158-161, 163Rowton 326, 330-331Ruth 45, 54Sacerdotale 42Saðlýk Kýlavuzu 370Sahih-i Müslim 359Said Havva 365Samiriyeliler 109Sandroz, S.P. 45Septante 37, 329Serahsî 350, 357Si Boubakeur Hamza 276Simon, Richard 48, 116Siracide 45Smith, E. 338Süleyman Ateþ 237, 243, 246, 255

383Karma Ýndeks

Süleyman’ýn Hikmetleri 45Synopse des 4 evangiles 93Synoptique (sinoptik) 105Taberiye Gölü 97, 125, 161Tacite 100, 329Tarihler I ve II 44, 49, 54-55, 104, 151Tekvin 20, 28-29, 44, 46-48, 51, 53, 61-65, 67-70, 72, 74, 76-77,

79, 83, 141, 147-148, 306-307, 310-311, 320, 329, 334Tesniye 40, 43, 46-49The Royal Mummies 338Thebes 337-338Tinbergen 277Titus 120Tobie 45, 55Tomas 99, 123, 133Tomas Ýncili 133Trente konsili 37Tricot, A. 93, 104, 109-110, 122, 149, 156, 165Tsefanya (Sophonie) 43, 56Vatikan II konsili 35Vitruve 253Vulgate 137, 329W. Trilling 151Walton (Bible’i) 37, 73Wilson tepesi teleskopu 215Yeremya (Jeremie) 43, 56-57Yeþu (Jeremie) 43, 53, 143, 145Yoþiya (Josias) 43, 142, 145, 151Yotam (masalý) 39, 142, 145Yunus (Hz.) 45, 57, 113, 116-117, 303Yusuf Ali 198, 238Zekarya (Zacharie) 44, 56Zeyd Ýbn Sabit 199


Maurice Bucaille - Tevrat inciller Kurani Kerim ve Bilim ......Muhterem Dr. M. Bucaille,...

Documents

Transcript of Maurice Bucaille - Tevrat inciller Kurani Kerim ve Bilim ......Muhterem Dr. M. Bucaille,...